Lektura dalszej części niniejszego rozdziału powoli ci lepiej zrozumieć, w jak

sposób wielkie firmy (takie jak Amazon) i małe przedsiębiorstwa (takie jak twój
ulubiony warzywniak) decydują o tym, ile produkować, co sprzedać i po jakiej cenie.

Przedsiębiorstwo (producent, firma) (ang. firm) to wydzielona prawnie jednostka

organizacyjna łącząca nakłady pracy, kapitału, ziemi oraz surowców lub
półproduktów, aby wytworzyć dobra i usługi, które zostaną następnie sprzedane na
rynku. Jeśli przedsiębiorstwo jest dochodowe (przynosi zyski), wyroby gotowe mają
większą wartość niż poniesione nakłady. Musimy pamiętać, że produkcja to coś więcej
niż tylko wytwarzanie dóbr. To także każdy proces lub usługa, które tworzą wartość,
w tym transport, dystrybucja, sprzedaż hurtowa i detaliczna.

W ramach organizowania procesów produkcyjnych przedsiębiorstwo (a dokładniej jego

kierownictwo) musi podejmować szereg ważnych decyzji, m.in.:

Jaki produkt lub produkty powinno wytwarzać przedsiębiorstwo.

W jaki sposób przedsiębiorstwo powinno produkować sprzedawane dobra lub usługi
(jakie metody produkcji powinno wykorzystywać).
Ile pracy i kapitału przedsiębiorstwo powinno zatrudnić.
Jaka powinna być wielkość produkcji.
Jaką cenę przedsiębiorstwo powinno pobierać za wytworzone produkty.

Odpowiedzi na te pytania zależą od metod produkcji i kosztów, z jakimi ma do

czynienia każde przedsiębiorstwo. I to właśnie jest tematem niniejszego rozdziału.
Odpowiedzi zależą również od struktury rynku, na którym przedsiębiorstwa sprzedają
swoje dobra i usługi. Struktury rynku (lub inaczej struktury konkurencji) to
wielowymiarowe modele opisujące sposób konkurowania firm sprzedających te same lub
podobne produkty. Poszczególne struktury rynku można odróżnić, odpowiadając na
następujące pytania:

Jaką siłę rynkową posiada każde przedsiębiorstwo w branży, czyli jaką swobodą
dysponuje, kształtując cenę swojego produktu?
Czy sprzedawane w danej gałęzi produkty są identyczne (homogeniczne), czy
jednak różną się znacząco?
Jak wysokie są koszty rozpoczęcia i zakończenia działalności w danej gałęzi,
czyli jakie są bariery wejścia i wyjścia?
Jak wielu jest sprzedawców w danej branży?

Wykres liniowy przedstawia najważniejsze cechy konkurencji doskonałej, konkurencji

monopolistycznej, oligopolu i monopolu.
Ilustracja 6.2 Najważniejsze struktury rynku Przedsiębiorstwa wytwarzające różne
produkty napotykają na różne rodzaje struktur rynku. Z jednej strony może to być
konkurencja doskonała, gdy wiele przedsiębiorstw próbuje sprzedawać wielu nabywcom
identyczne produkty. Na drugim biegunie znajduje się monopol, gdy tylko jedno
przedsiębiorstwo sprzedaje konkretny produkt i w zasadzie nie ma żadnej
konkurencji. Konkurencja monopolistyczna i oligopol znajdują się między tymi
skrajnościami. Konkurencja monopolistyczna to sytuacja, w której wiele
przedsiębiorstw sprzedaje podobne, ale nie identyczne produkty. Oligopol natomiast
to układ, w którym relatywnie niewiele przedsiębiorstw sprzedaje identyczne lub
podobne produkty, a wszystkie podmioty są od siebie silnie uzależnione.
Prywatne przedsiębiorstwa mogą zostać zorganizowane w formie firm jednoosobowych
(ang. sole proprietorships) i spółek, zarówno takich, w których odpowiedzialność
współwłaścicieli jest nieograniczona, wówczas noszą one nazwę spółek jawnych (ang.
partnerships), jak i ograniczona (ang. corporations). Mówimy wówczas o spółkach
kapitałowych, które dzielą się na spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (ang.
limited liabity company) i spółki akcyjne (ang. joint stock company).

największa grupa polskich przedsiębiorstw to firmy jednoosobowe.

Firmy jednoosobowe stanowią przedsiębiorstwa należące do jednego właściciela. Ma on

prawo do całości dochodów, lecz ponosi również pełną odpowiedzialność za ewentualne
straty. Każdy z nas może otworzyć punkt ksero, wynajmując lokal, maszyny biurowe
oraz personel do obsługi klientów. Całość zysków przypada właścicielowi, ale w
przypadku pojawienia się systematycznych strat musi on ogłosić bankructwo.

Spolka jawna

Spolka kapitałowa

W przypadku spółek notowanych na giełdzie (czyli publicznych spółek akcyjnych)

gielda

rynek kapitalowy

akcjonariusz spolki

dywindeda

zysk kapitałowy

walne zgromadzenie

Zysk = Utarg całkowity – Koszty całkowite

Utarg całkowity (ang. total revenue) lub inaczej przychód całkowity (przychód ze
sprzedaży) to środki, jakie przedsiębiorstwo uzyskuje ze sprzedaży wytwarzanych
przez siebie produktów. Obliczamy go, mnożąc cenę produktu przez wolumen sprzedanej
produkcji:

Zysk = Cena × Ilość

przychody ze sprzedaży są funkcją popytu na produkty przedsiębiorstwa.

Koszty całkowite- to wszystkie wydatki, jakie przedsiębiorstwo ponosi, produkując i

sprzedając wytwarzane dobra i usługi.

proces produkcji to przekształcanie nakładów w gotowe do sprzedaży dobra i usługi

Możemy rozróżnić dwa rodzaje kosztów: księgowe i ekonomiczne. Koszty księgowe (ang.
explicit costs) to koszty, które, jak sama nazwa wskazuje, są możliwe do ujęcia w
księgach rachunkowych. Najczęściej mają formę rzeczywistych płatności dokonywanych
przez przedsiębiorstwa. Niekiedy jednak koszty księgowe nie wiążą się bezpośrednio
z żadnym wydatkiem. Takim kosztem jest amortyzacja (ang. amortisation), czyli odpis
związany z wykorzystaniem maszyny lub innego składnika kapitału rzeczowego, który
jest użytkowany przez więcej niż jeden cykl produkcyjny.

Koszty ekonomiczne (ang. implicit costs) są natomiast sumą kosztów księgowych oraz
kosztów alternatywnych zasobów posiadanych i wykorzystywanych przez
przedsiębiorstwo.

Te dwie definicje kosztu są ważne dla rozróżnienia dwóch koncepcji zysku: zysku
księgowego i zysku ekonomicznego. Zysk księgowy (ang. accounting profit) wyraża
podejście oparte wyłącznie na kosztach księgowych. Obliczany jest jako różnica
między utargiem całkowitym a kosztem księgowym. Natomiast zysk ekonomiczny (ang.
economic profit) to utarg całkowity pomniejszony o koszty ekonomiczne, czyli
zarówno o koszty księgowe, jak i koszty alternatywne wykorzystywanych zasobów.
Różnica jest o tyle istotna, że nawet jeśli przedsiębiorstwo płaci podatek
dochodowy od zysku księgowego (zysku brutto), wcale nie oznacza to, że notuje zyski
ekonomiczne. A właśnie ta kategoria decyduje o sukcesie przedsiębiorstwa.

Produkcja to proces (lub znacznie częściej szereg procesów), który przedsiębiorstwo

wykorzystuje do przekształcania nakładów (np. pracy, kapitału, surowców) w gotowe
produkty, tj. dobra lub usługi oferowane przez firmę na rynku.

Ekonomiści dzielą czynniki produkcji na kilka kategorii:

Zasoby naturalne
Praca
Kapitał
Technologia
Przedsiębiorczość

Funkcja produkcji daje odpowiedź na pytanie, jaką wielkość produkcji może wytworzyć
przedsiębiorstwo przy różnych poziomach nakładów.

Stałe nakłady i czynniki produkcji

Zmienne nakłady i czynniki produkcji

Ekonomiści zwykle używają skróconej formy funkcji produkcji: Q = f[L,K], gdzie L

reprezentuje wszystkie nakłady zmienne, zaś K – wszystkie nakłady stałe.

W konsekwencji ekonomiści analizują sytuację przedsiębiorstwa, w tym przede

wszystkim poziom jego produkcji, w krótkim i w długim okresie.

Z każdym czynnikiem produkcji (lub nakładem) związany jest konkretny rodzaj

wynagrodzenia za jego wykorzystanie. Płatności za wykorzystanie czynników produkcji
są kosztem z punktu widzenia przedsiębiorstwa. Z kolei dla właściciela każdego z
czynników produkcji te płatności są jego dochodami. Opłaty za wykorzystane czynniki
produkcji obejmują:

Ceny surowców
Rentę gruntową lub czynsz za grunt albo budynki
Płace i wynagrodzenia za pracę
Odsetki
Zysk za przedsiębiorczość

Koszt wytworzenia produkcji zależy od tego, ile pracy i kapitału fizycznego

wykorzystuje przedsiębiorstwo. Lista kosztów związanych z produkcją samochodów
będzie wyglądać zupełnie inaczej niż w przypadku produkcji oprogramowania
komputerowego, strzyżenia włosów czy dostarczania posiłków typu fast food.

Koszt przeciętny definiujemy jako koszty całkowite podzielone przez liczbę

wytworzonych produktów: AC = TC / Q.