ΕΝΟΤΗΤΑ 6

(Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ)

 Διαβάζουμε και θυμόμαστε από τη Γραμματική μας πώς λειτουργεί η ονοματική

φράση μέσα στην πρόταση, στο 2.1 σελ. 116.
 Στη σελίδα 103 του σχολ. βιβλίου στο Β΄ διαβάζουμε και υπογραμμίζουμε το
Συμπεραίνω ότι για τις λειτουργίες και πτώσεις του ουσιαστικού.
 Και συμπληρώνουμε το βιβλίο μας με τα παρακάτω :

Oι κυριότερες λειτουργίες των πτώσεων της νέας ελληνικής είναι οι ακόλουθες:

Oνομαστική: Η βασική λειτουργία της ονομαστικής μέσα στην πρόταση είναι να δηλώνει
το υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιείται επίσης για το κατηγορούμενο του
υποκειμένου . Αιτιατική: Η αιτιατική δηλώνει το άμεσο αντικείμενο των μεταβατικών
ρημάτων (H μητέρα λούζει το παιδί) αλλά και το έμμεσο αντικείμενο συγκεκριμένων –
δίπτωτων– ρημάτων (Mαθαίνει τον Πέτρο χορό). Σε αιτιατική εκφέρεται επίσης το
κατηγορούμενο του αντικειμένου (Οι πολίτες εξέλεξαν τον Πέτρο δήμαρχο). Γενική: Η
γενική χρησιμοποιείται ως ετερόπτωτος προσδιορισμός (για τον ορισμό του ετερόπτωτου
προσδιορισμού διαβάζουμε παρακάτω*) με διάφορες σημασίες, όπως αυτές της κτήσης
(το σπίτι του Αλέξη), της ιδιότητας (σοκολάτα πολυτελείας), του μέτρου (σε απόσταση
εκατό μέτρων) κτλ. (θα διδαχτεί στο επόμενο μάθημα). Η γενική χρησιμεύει, επίσης, για τη
δήλωση του αντικειμένου των ρημάτων (έμμεσο αντικείμενο): Xαμογέλασε της Ελένης.
Κλητική: Η κλητική χρησιμοποιείται μόνο για να καλέσει / να προσφωνήσει κανείς κάποιον
άλλο.

 Για επανάληψη στους βασικούς όρους των προτάσεων (βλ. και το πλαίσιο παραπάνω)
κάνουμε την παρακάτω άσκηση:
Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους πιο κάτω όρους των προτάσεων.
(Υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο, συνδετικό ρήμα, κατηγορούμενο)
1. Ο μαθητής έχασε το τετράδιό του..........................................................
2. Ο στρατιώτης φαίνεται χλωμός..............................................................................
3. Ο Γιώργος έχασε το μυαλό του ..............................................................................
4. Ο Διευθυντής μας είναι πολύ εργατικός ................................................................
5. Η γιαγιά γέρασε ......................................................................................................
6. Ο θείος θα εκλεγεί σίγουρα Πρόεδρος του Συλλόγου...........................................
7. Ο Αντρέας θεωρείται τίμιος ..................................................................................
8. .Φορούσε κίτρινο παλτό..........................................................................................
9. Φύτεψα λουλούδια ................................................................................................
10.Ο ασθενής μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. ........................
1
 Διαβάζουμε στη σελίδα 104 το «μαθαίνω ότι» για τον ορισμό του ομοιόπτωτου και
του ετερόπτωτου προσδιορισμού*. Στη Γραμματική διαβάζουμε το 2.2β. στη σελίδα
117-118 (Ουσιαστικό με ουσιαστικό:τους ορισμούς ομοιόπτωτου και ετερόπτωτου
προσδιορισμού.)

**ΟΙ ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ**

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ-ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
 Ειδικά για τον Επιθετικό και κατηγορηματικό προσδιορισμό και τη λειτουργία τους
διαβάζουμε από τη Γραμματική το γ.α) (σελ. 119). Συγκρατούμε στο μυαλό μας ότι:

 Επιθετικός προσδιορισμός λέγεται το επίθετο που προσδίδει στη λέξη που

προσδιορίζει μια συγκεκριμένη και μόνιμη ιδιότητα, π.χ.
Ήρθε η όμορφη Μαρία.
Η λέξη "όμορφη" είναι επιθετικός προσδιορισμός, γιατί δίνει στο ουσιαστικό "η
Μαρία" μια συγκεκριμένη και μόνιμη ιδιότητα· αυτό σημαίνει ότι την ιδιότητα αυτή
(όμορφη,) η Μαρία την έχει τώρα αλλά θα την έχει και σε λίγο και αύριο και
μεθαύριο...
 Κατηγορηματικός προσδιορισμός λέγεται το επίθετο που προσδίδει στη
λέξη που προσδιορίζει μια συγκεκριμένη και παροδική ιδιότητα, π.χ.
Ήρθε χαμογελαστός, ο Νίκος.
Αν στο παραπάνω παράδειγμα:
Ρήμα είναι το "Ήρθε",
Υποκείμενο είναι "ο Νίκος",
τότε το επίθετο "χαμογελαστός" είναι:
προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το όνομα "ο Νίκος"
ομοιόπτωτος, γιατί βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ο
Νίκος = ονομαστική εν., χαμογελαστός = ονομαστική εν.)και είναι και
κατηγορηματικός προσδιορισμός, γιατί δίνει στο ουσιαστικό ο Νίκος μια ιδιότητα,
μόνο που αυτή η ιδιότητα είναι παροδική· αυτό σημαίνει ότι την ιδιότητα αυτή
(χαμογελαστός) ο Νίκος δεν την έχει πάντα· τώρα είναι χαμογελαστός, σε λίγο όμως
μπορεί να είναι λυπημένος.

2
 Ας κάνουμε για σιγουριά και την παρακάτω άσκηση!
Άσκηση διἀκρισης για τον επιθετικό – κατηγορηματικό προσδιορισμό
(κυκλώστε τη σωστή απάντηση)

1. Μου φέρνεις το πράσινο παντελόνι;

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

2. Πέταξε αμέσως τα δύο μαχαίρια!

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

3. Σήμερα θα στρώσουμε τα ωραία μας χαλιά.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

4. Εμφανίστηκε με τα χέρια ματωμένα.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

5. Φτάνουμε στον φημισμένο ποταμό της περιοχής.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

6. Μπήκε με το πρόσωπο γελαστό.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

7. Έκρυψε τα λεφτά του στο κάτω συρτάρι.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

8. Τα παπούτσια του είχαν διπλό πάτο.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

9. Πρώτοι έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός

10. Φύσηξε επιτέλους δροσερό το αεράκι.

α) επιθετικός, β) κατηγορηματικός (Πηγή άσκησης:Ελ. Πολ.)

ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ
 Παραμένουμε στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς και διαβάζουμε τον ορισμό
της Παράθεσης και της Επεξήγησης στο «μαθαίνω ότι» της σελίδας 105 και στη
Γραμματική σελ. 117-118 (στην υποενότητα ομοιόπτωτοι ονοματικοί
προσδιορισμοί) . Συγκρατούμε ότι:

3
  Παράθεση λέγεται το ουσιαστικό που παραθέτει - προσθέτει στη λέξη που
προσδιορίζει μια ιδιότητα, δηλαδή, ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα
ή ,απλώς, το χαρακτηρίζει. Η λέξη που προσδιορίζει είναι μια ειδική έννοια,
π.χ.
Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής.
Αν στο παραπάνω παράδειγμα:
Ρήμα είναι το «Ήρθε»,
Υποκείμενο είναι «ο Νικολάου»,
τότε το ουσιαστικό «ο καθηγητής» είναι:
προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το όνομα «ο Νικολάου»
ομοιόπτωτος, γιατί βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ο
Νικολάου = ονομαστική εν. ο καθηγητής = ονομαστική εν.)και παράθεση.
Η λέξη «ο καθηγητής» είναι παράθεση, γιατί προσθέτει στο ουσιαστικό «ο
Νικολάου» ένα γνωστό και γενικό γνώρισμά.
 Επεξήγηση λέγεται το ουσιαστικό που διασαφηνίζει - επεξηγεί τη λέξη που
προσδιορίζει, επειδή η έννοια της προσδιοριζόμενης λέξης είναι γενική και
αόριστη.
Π.χ. Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου.
Αν στο παραπάνω παράδειγμα:
Ρήμα είναι το «Ήρθε»,
Υποκείμενο είναι «ο καθηγητής»,
τότε το ουσιαστικό «ο Νικολάου» είναι:
προσδιορισμός ονοματικός, γιατί προσδιορίζει το όνομα «ο καθηγητής»
ομοιόπτωτος, γιατί βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ο
καθηγητής = ονομαστική εν., ο Νικολάου = ονομαστική εν.)και επεξήγηση.
Η λέξη «ο Νικολάου» είναι επεξήγηση, γιατί επεξηγεί το ουσιαστικό ο καθηγητής·
αυτό σημαίνει ότι λέγοντας κάποιος «Ήρθε ο καθηγητής» μπορεί να μην
καταλάβαιναν οι άλλοι ποιος καθηγητής ήρθε· έτσι, συμπληρώνει με τη λέξη «ο
Νικολάου», ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης να καταλάβει ότι δεν πρόκειται για
οποιοδήποτε «καθηγητή», π.χ. τον καθηγητή Αντωνίου ή τον καθηγητή
Βασιλόπουλο, αλλά τον Νικολάου.

Με λίγα λόγια, χρησιμοποιούμε την επεξήγηση για να γίνουμε πιο

συγκεκριμένοι ή, για να το πούμε με όρους του συντακτικού, επειδή η λέξη που
4
προσδιορίζει η επεξήγηση είναι γενική και αόριστη.Ενώ στην παράθεση η λέξη
που προσδιορίζεται είναι το αντίστροφο, πιο ειδική και συγκεκριμένη έννοια.
Π.χ. Ο ΄Ομηρος, ο ποιητής *(ο ποιητής=παράθεση στο Ομηρος), αλλά:
Ο ποιητής, ο ΄Ομηρος* (ο ΄Ομηρος=επεξήγηση στο ποιητής)
.
(*στον συνδυασμό ουσιαστικού με ουσιαστικό η δεύτερη λέξη προσδιορίζει την
πρώτη).

 Και τώρα κάνουμε την παρακάτω άσκηση

για να κατανοήσουμε στην πράξη:

Άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση

(κυκλώστε τη σωστή απάντηση)

1. Εμφανίστηκε ο Γιώργος, ο αδερφός μου.

α) ο αδερφός = παράθεση

β) ο αδερφός = επεξήγηση

2. Εμφανίστηκε ο αδερφός μου, ο Γιώργος.

α) ο Γιώργος = παράθεση

β) ο Γιώργος = επεξήγηση

3. Είναι λάτρης του αθλήματος, του ποδόσφαιρου.

α) του ποδόσφαιρου = παράθεση

β) του ποδόσφαιρου = επεξήγηση

4. Αυτός φταίει, ο Γιώργος.

α) ο Γιώργος = παράθεση

β) ο Γιώργος = επεξήγηση

5
5. Ο Νίκος είδε την Ελένη, την ξαδέλφη του

α) την ξαδέλφη = παράθεση

β) την ξαδέλφη = επεξήγηση

6. Ο Νίκος είδε την ξαδέλφη του, την Ελένη.

α) την Ελένη = παράθεση

β) την Ελένη = επεξήγηση (Πηγή άσκησης:Ελ. Πολ.)

 Τέλος, κάνουμε τις ασκήσεις του βιβλίου 1 και 2 του «Διαβάζω και γράφω», στη σελ.
106, αφού διαβάσουμε το κείμενο «μια camerata από εφἠβους».

Ανακεφαλαιώνουμε μέσα από τον παρακάτω πίνακα:

**Ομοιόπτωτοι Προσδιορισμοί**
Α. Ουσιαστικό
Ένα ουσιαστικό προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό. (Το δεύτερο προσδιορίζει το
πρώτο).Και τα δύο βρίσκονται στην ίδια πτώση.
Παράθεση
γενική έννοια
σε
μερική έννοια
Επεξήγηση
μερική έννοια
σε
γενική έννοια

Π.χ. Ο ΄Ομηρος, ο ποιητής (ο ποιητής=παράθεση στο Ομηρος), αλλά:

Ο ποιητής, ο ΄Ομηρος (ο ΄Ομηρος=επεξήγηση στο ποιητής)

Β. Επίθετο

6
Ένα επίθετο προσδιορίζει ένα ουσιαστικό.
Και τα δύο βρίσκονται στην ίδια πτώση.
Επιθετικός
δίνει
μόνιμη
ιδιότητα
Κατηγορηματικός
δίνει
παροδική
ιδιότητα
π.χ. μπήκε με το πρόσωπο γελαστό (κατηγορηματικός προσδιορισμός=προσωρινή
ιδιότητα), αλλά είχε πάντα ένα γελαστό πρόσωπο (επιθετικός προσδιορισμός=μόνιμη
ιδιότητα)

καλή μελέτη!

7
8