Professional Documents
Culture Documents
PWN Lubiewska - Przywiazanie - 5.1
PWN Lubiewska - Przywiazanie - 5.1
w danej kulturze lub jej części. Makrosystem zawiera układ mikro-, mezo-
i egzosystemów charakterystyczny dla danego społeczeństwa lub jego części.
Jest on czymś w rodzaju społecznej kalki dla danej kultury lub subkultury.
W badaniu rozwoju przebiegającego w danym kontekście Bronfenbrenner
(1988/2007) proponuje analizę kontekstualnych moderatorów, która pozwoli
na określenie, jak te same ścieżki rozwojowe (np. relacje pomiędzy wrażli-
wą responsywnością matki a ufnością przywiązaniową dziecka) przebiegają
w różnych warunkach kontekstualnych.
Zauważając, że poprzednie podejścia do środowiska (kontekstu) rozwo-
ju nie uwzględniały w dostateczny sposób znaczenia kultury, mimo że może
ona być najważniejszym wymiarem ludzkiej ekologii, Super i Harkness (1986)
zaproponowali pojęcie niszy rozwojowej. Miało ono pozwolić na pełniejsze
zrozumienie relacji pomiędzy rozwojem dziecka i otaczającą je kulturą. Auto-
rzy, przyjmując, że środowisko rozwojowe dziecka jest ukształtowane przez
kulturę, podzielili je na trzy współdziałające podsystemy: (1) fizyczne i spo-
łeczne konteksty ekologiczne, w których dziecko żyje (np. dom rodzinny);
(2) kulturowo regulowane zwyczaje dotyczące wychowania i opieki nad
dzieckiem (np. etnoteorie rodzicielske); (3) psychologiczne właściwości
opiekunów dziecka (np. rodziców czy nauczycieli; Harkness i Super, 2005;
Super i Harkness, 1986). Owe trzy podsystemy pośredniczą pomiędzy jed-
nostkowym doświadczeniem rozwojowym dziecka a szerszą wobec niego kul-
turą. Podejście to jest bardziej konkretne i przyjmuje inną perspektywę opisu
czynników ekologicznych aniżeli struktura szerokich systemów zapropono-
wana przez Bronfenbrennera. Ponadto z założenia jest to koncepcja skoncen-
trowana na opisaniu rozwoju z punktu widzenia dziecka w celu zrozumienia
procesu nabywania przez nie kultury (Super i Harkness, 1986). Pojęcie niszy
rozwojowej jest przydatne nie tylko do opisywania poszczególnych elementów
w codziennym bezpośrednim otoczeniu dziecka, ale i do zrozumienia, w jaki
sposób te zróżnicowane elementy łączą się ze sobą czy też wchodzą w konflikt
(Super i Harkness, 2015).
Kontekst ekologiczny (fizyczny i społeczny) w rozumieniu Supera
i Harkness (1986) obejmuje środowisko codziennego życia dziecka oraz struk-
turę rutyny dnia codziennego. Wskazuje on na określone interakcje społeczne,
w które dziecko wchodzi w procesie socjalizacji i na nabywanie określonego
rodzaju kompetencji. W kontekście ekologicznym mieszczą się nie tylko in-
terakcje z rodzicami, ale też z grupą rówieśniczą, w której dziecko przebywa
w innych instytucjach, na przykład w szkole. Przykładów wpływu społecznego
kontekstu ekologicznego na rozwój dziecka jest wiele. Jednym z nich są różni-
ce w czasie zanikania u małych dzieci lęku przed obcymi. Zależą one od często-
ści doświadczania w pierwszym, a szczególnie drugim półroczu życia kontaktu
z obcymi (Super i Harkness, 2015). Zatem kontekst ekologiczny wyznaczony
przez częstość kontaktu z dorosłymi może zmieniać czas zanikania lęku przed
150 Kontekstualne i kulturowe uwarunkowania związku…
1
Grant NCN nr 2015/19/B/HS6/02881 pt. „Połączenie podejścia emic i etic w badaniu
zachowań rodzicielskich i przywiązania” realizowany w Polsce, Turcji i Holandii.
152 Kontekstualne i kulturowe uwarunkowania związku…
nie wiemy, jaki pogląd jest słuszny, przyjmujemy ten reprezentowany przez
większość (Cialdini, 2000). Na tej samej zasadzie matki rozmawiają w pracy
o swoich dzieciach i strategiach wychowawczych, dzieci opowiadają o rodzi-
cach, jakości relacji z nimi oraz o ich zachowaniach rodzicielskich. Tego ro-
dzaju rozmowy sprawiają, że i dziecko, i rodzice wiedzą, co jest powszechnie
uznawane za „normalne” czy zdrowe w ich otoczeniu. Przykładem jest cho-
ciażby rówieśnicza grupa odniesienia w szkole, do której uczęszcza dziecko,
określająca „normalność” grania w gry komputerowe. Harris (2001) w swojej
teorii socjalizacji rówieśniczej uznała jej wpływy za ważniejsze niż wpływy
rodziny, co spotkało się z ogromną krytyką i dyskusją środowiska naukowe-
go (zob. Maccoby, 2000). Punktem odniesienia do oceny naszej sytuacji są
też media, co widać po szerzących się wśród dzieci modach na reklamowa-
ne zabawki czy diety odchudzające w odpowiedzi na promowanie w mediach
anorektycznego modelu kobiety i mężczyzny.
Poza wskazywaniem norm funkcjonowania, grupy społeczne są także po-
tencjalnym źródłem wsparcia. Badania wskazują, że wsparcie rodziny jest istot-
nym czynnikiem chroniącym rodzica przed stresem rodzicielskim, który może
stanowić coś w rodzaju buforu chroniącego wrażliwość rodzicielską. I tak ba-
danie Theule i współpracowników wykazało, że wsparcie, które matka dziecka
z symptomami ADHD otrzymuje od rodziny, wiąże się z niższym poziomem jej
stresu rodzicielskiego (Theule, Wiener, Rogers i Marton, 2011). Należy jednak
dodać, że efekty wsparcia nie zawsze są takie same. Cohen i Wills (1985) za-
proponowali i przedstawili wyniki badań potwierdzające hipotezę buforową,
zgodnie z którą wsparcie społeczne pozytywnie wpływa na dobrostan i zdrowie
jednostki, chroniąc przed negatywnymi skutkami stresu tylko w niekorzyst-
nych warunkach (przegląd w: Sette, Coppola i Cassibba, 2015).
ni przez inny obiekt i relację z nim. Na szczycie hierarchii zazwyczaj stoi oso-
ba, która spędza najwięcej czasu z dzieckiem, zapewnia mu wysokiej jakości
opiekę oraz dokonuje dużego emocjonalnego wkładu w relację z nim (Colin,
za: Cassidy, 2016). Zwykle taką rolę odgrywa matka lub ojciec, niemniej poza
nią dziecko zwykle posiada jeszcze około trzy, cztery obiekty przywiązania
w swoim otoczeniu. W kulturach bardziej tradycyjnych, gdzie powszechniej-
szy jest alloparenting jako forma codziennej opieki nad potomstwem, obiektów
przywiązania może być więcej, zaś relacje z matką mogą być luźniejsze (Lancy,
2016). Ponadto badania Rosenthala i Kobaka (2010) wskazują, że kiedy dziec-
ko zbliża się do okresu dorosłości, na szczycie hierarchii obiektów przywiąza-
nia umieszcza raczej partnera związku romantycznego, w którym się znajduje,
niż rodziców. Relacja z rodzicami, o czym już pisałam, ma w zakresie penetra-
cji mniej centralny charakter. Badania Carona i współpracowników wykazały,
że każda z badanych w okresie wczesnej dorosłości relacja czy to z rodzicem,
przyjacielem, czy z partnerem związku romantycznego wnosiła inną jakość
do dobrostanu i funkcjonowania w związkach młodego dorosłego (Caron,
Lafontaine, Bureau, Levesque i Johnson, 2012). Na przykład niepokój w związ-
kach romantycznych i przyjacielskich wyjaśniał trudności w funkcjonowaniu
w związkach interpersonalnych, zaś pozytywna jakość relacji z rodzicami – ich
brak. Niemniej unikanie bliskości w relacjach romantycznych, nie w relacjach
z rodzicami, wyjaśniało niski poziom satysfakcji ze związku.
Analizując relacje przywiązaniowe rodzica i dziecka, wydaje się, że naj-
większe znaczenie dla jakości rodzicielstwa może mieć jakość przywiązania
w relacji partnerskiej obojga rodziców. Co więcej, jakość relacji przywiąza-
niowych w środowisku domowym może tworzyć atmosferę, która jest waż-
na dla jakości rozwoju emocjonalnego dziecka. Davies i Cummings (1994)
faktycznie zaproponowali hipotezę emocjonalnej ufności (emotional secu-
rity hypothesis), zgodnie z którą poczucie bezpieczeństwa/ufności dziecka nie
jest zakorzenione tylko i wyłącznie w interakcjach z rodzicami, jak zakłada
teoria przywiązania. Proponują oni pogląd, że dzieci rozwijają własne poczu-
cie bezpieczeństwa i ufności w kontekście jakości relacji pomiędzy rodzicami,
której efekty są odrębne od wpływu zachowań rodzicielskich obojga rodziców.
Badania wskazują na to, że konflikt małżeński wpływa nie tylko na jakość re-
lacji rodziców, ale i na dziecko, szczególnie kiedy jest częsty, intensywny i po-
zostaje nierozwiązany (Cummings i Davies, 1994). Rozwód rodziców zmienia
warunki życia dziecka, często je pogarszając (Harris, 2000), oraz strategie ro-
dzica sprawującego główną opiekę. Badania wskazują na to, że doświadczenie
rozwodu rodziców wiąże się z zaabsorbowanym (ale nie z unikającym) stylem
przywiązania (dismissing w AAI) w dorosłości (Riggs i Jacobvitz, 2002). Inne
badania pokazują, że nieobecność ojca może się wiązać z zaabsorbowanym
lub unikającym stylem przywiązania w dorosłości (Haydon, Roisman, Owen,
Booth-LaForce i Cox, 2012).