HISTORIA MYŚLI

PSYCHOLOGICZNEJ

dr Monika Baryła-Matejczuk
 ZALICZENIE PRZEDMIOTU - WY

WYKŁADY (5 spotkań – 14 zagadnień

+ wykłady dla studentów studiów stacjonarnych)

Test sprawdzający wiedzę (pytania z obszaru historii psychologii (ok

70%) i z obszaru antropologii (ok 30%)
METODY I NARZĘDZIA BADAWCZE ORAZ UDZIAŁ
STUDENTÓW W ANALIZIE HISTORII MYŚLI
PSYCHOLOGICZNEJ (RDZ. 3. NIEMCY I
NARODZINY NOWEJ NAUKI; KSIĄŻKA: HISTORIA
WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII. L.T. BEJNJAMIN)
 NARODZINY NOWEJ NAUKI

• Metody badawcze stosowane przez Wundta – jak badał

świadomość? Jak badał bezpośrednie doświadczenia?
• INTROSPEKCJA – inaczej EKSPERYMENTALNA
SAMOOBSERWACJA
• Do badań szkolił doktorów i doktorantów
• Rodzaje bodźców – np. wzrokowy, dotykowy
• Procedura zachowywała większość cech wspólnych dla
eksperymentu: instruowanie osoby badanej, prezentację i
manipulację zmienną niezależną, pomiar (w tym przypadku
samoopis) oddziaływanie bodźca (opis zmiennej zależnej)
 METODY B ADAWCZE WUNDTA

• Stosował też metody zapożyczone z fizjologii:

• Metoda czasu reakcji – do pomiaru prędkości przewodzenia
nerwowego
• wpływ prace holenderskiego fizjologa, Franciscua C.
Dondersa (1818-1889), który wykorzystał metodę czasu
reakcji do pomiaru prędkości zjawisk psychicznych
• Donders doszedł do wniosku, że jeżeli myślenie wiąże się z
transmisją neuronalną, to można zmierzyć prędkość pewnych
aspektów zjawisk psychicznych, mierząc czas reakcji i
odejmując czas przebiegu procesów zmysłowych (aferentnych)
i ruchowych (eferentnych)
• Wundt wykorzystał tą metodę w swoim laboratorium
 METODY BADAWCZE WUNDTA (1)

• Jednym z wariantów metody było zadanie polegające na

pomiarze czasu reakcji prostej
• Zadanie: badany przyciska guzik w momencie zapalenia się
światełka
• Po wielu próbach eksperymentator uśredniał czas reakcji
• Następnie, u tej samej osoby badano czas reakcji z wyborem:
musiała nacisnąć jeden guzik, gdy zapalało się światełko czerwone
i drugi guzik gdy zapalało się światełko zielone
• w zadaniu z wyborem elementy zmysłowe i ruchowe były
identyczne
• Oznaczało to, że czas potrzebny osobie badanej na to, żeby
zobaczyć światełko i wykonać ruch palca w celu naciśnięcia
guzika, był taki sam w obu zadaniach
• Różni je czas przebiegu procesów psychicznych = prędkość
procesów psychicznych
 METODY BADAWCZE WUNDTA (2)

• Metoda stosowana przez około 10 lat

• Rezygnacja: zmiany dokonywane w sytuacji
eksperymentalnej modyfikowały jakościowo i
ilościowo charakter zadań = procedura
odejmowania czasu nie była wiarygodna
• Metoda czasu reakcji sprawdziła się w
niektórych eksperymentach i stosowana jest
do dziś na gruncie psychologii poznawczej
 VÖLKERPSYCHOLOGIE (1)

• W latach 90tych kiedy Wundt miał ok 60 lat rozpoczął nowy ambitny projekt
• Powstała dziesięciotmowa książka opublikowana w latach 1900-1902
• Tłumaczenia: psychologia społeczna, psychologia ludowa, a także psychologia
kulturowa czy psychologia etniczna
• Praca postrzegana jako dogłębne studium związków między religią, sztuką,
językiem, zwyczajami, moralnością, mitologią a kulturą
Czyli dziedzinami stanowiącymi emanację tego, co Wundt uważał za wyższe procesy
psychiczne
uważał, że procesów tych nie można badać za pomocą metod eksperymentalnych –
należy je poznawać w sposób nieeksperymentalny wzorem dziedzin jak antropologia
kulturowa, socjologia, psychologia społeczna
 VÖLKERPSYCHOLOGIE (2)

• Praca pomijana przez historyków psychologii (różne przyczyny:

1) nie wpisuje się w naukową psychologię 2) tylko niewielkie
fragmenty przetłumaczono na angielski)
• Działo uznawane za prekursorskie dla wielu dyscyplin:
• Psycholingwistyka
• Psychologia kulturowa
• Psychologia społeczna
• Psychologia osobowości

• Została określona „Psychologią komplementarną w stosunku do

psychologii rodem z laboratorium (…) [które] zajmuje się aspektami
ludzkiego umysłu i zachowania wynikającymi ze sfery kulturowej”
• Znaczące uzupełnienie psychologii eksperymentalnej
 UCZNIOWIE WUNDTA (1)

• Był promotorem ponad 180 doktoratów –

ponad 100 zostało przygotowanych przez
Niemców i Austriaków, pozostałe przez
studentów z Anglii, Kanady, Francji, Polski,
Danii, Rumunii, Rosji i kilku innych krajów
• Uczniowie Wundta z Polski:
Aleksander Świętochowski
Ludwik Krzywicki
Jan Władysław Dawid
Władysław Witwicki
Władysław Witwicki
 UCZNIOWIE WUNDTA (2)

• Pierwszym Amerykańskim studentem psychologii w

laboratorium Wundta był G. Stanley Hall
• Do laboratorium Wundta przyjechał w roku jego otwarcia
• Rok wcześniej Hall uzyskał stopień doktora u Williama
Jamesa
 UCZNIOWIE WUNDTA (3)

• Pierwszym Amerykaninem, który uzyskał doktorat z

psychologii u Wundta był James McKeen Cattell
• Założył laboratoria w Uniwersytecie Stanu Pensylwania (w
1889r.) i w Uniwesytecie Columbia (w 1891r.)
• Nie mylić z Raymondem Cattellem
• Główne zainteresowania badawcze Jamesa Cattella
koncentrowały się na zagadnieniach związanych z procesem
czytania, psychologią zdolności oraz różnicami
indywidualnymi
• Jako jeden z pierwszych psychologów stosował testy
umysłowe (mental tests)
• Jego eksperymenty dotyczyły zakresu uwagi i nawyków
czytania – badanie te wywarły wpływ na wielu psychologów
m.in. Edwarda Thorndike.
 Ernest
A. Jones
Sándor
Ferenczi
Abraham
A. Brill,

C.G. Jung

KTO JEST NA ZDJĘCIU?

Sigmund Freud

. Stanley Hall
 • Wundt, wprowadzając do psychologii metodę
eksperymentalną miał nadzieję wykryć ogólne prawo
logicznej ewolucji duchy, które pozwoli przeniknąć przez
bariery nieświadomego życia psychicznego
• Nieświadomość potraktowana została jako wytwór
OD ASPIRACJI mistycznej metafizyki
NAUKOWYCH • ODPOWIEDŹ: nie z uniwersytetu a z gabinetu
DO MITU lekarskiego
• Sigmunt Freud (1856-1939) zauważył, że sens objawów
wszelkich schorzeń nerwicowych jest zawsze przed
chorym ukryty = nic w warunkach psychologicznych,
które doprowadziły do objawu nie było w obszarze
świadomści
 PSYCHOANALIZA S. FREUDA: BIOGRAFIA I
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOANALIZY, TERAPIA
PSYCHOANALITYCZNA, MECHANIZMY OBRONNE
ROZWÓJ POTENCJAŁU CZŁOWIEKA W
PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ
• https://www.ted.com/talks/martin_seligman_on_the_state_of_psychology?language=pl
 POCZĄTKI

• Inicjatorem powstania psychologii pozytywnej jest Martin

E.P. Seligman (2005)
• W roku 2000, w czasie swojego prezydenckiego
wystąpienia na spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa
Psychologicznego (ang. American Psychological Association
(APA)) ogłosił powstanie
nowej dziedziny psychologii
 POCZĄTKI PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ

• W jego zamierzeniach psychologia pozytywna miała dać początek przemianom

psychologii w ogóle
• Wezwanie do współtworzenia „nowej” psychologii spotkało się z przychylnością
wielu badaczy z różnych dziedzin głównego nurtu
• Należą do nich m.in.: Mihaly Csikszentmihalyi, James Averill, David Wotson, Ed
Diener, Roy Baumeister, Barbara Fredrickson, Robert Emmons i wielu innych.
• Wybitni psychologowie reprezentujący nowy nurt określani są jako jego siła.
Wnoszą własny dorobek i kapitał naukowego prestiżu.
• Psychologia pozytywna, zdaniem jej twórców, nie jest związana z żadną
określoną orientacją teoretyczną.
• Początek w pracach:
POCZĄTEK PSYCHOLOGII
• Marii Jahody POZYTYWNEJ
• Abrahama Maslowa
• niektóre prace powstające w
jej ramach osadzane są w
poznawczo-społecznej
psychologii osobowości
(Tillier, 2012; Trzebińska,
2012).
 • orientacja w badaniach i praktyce psychologicznej na
optymalne funkcjonowanie człowieka (Gable i Haidt,
2005, za: Trzebińska, 2012)
• Orientacja stara się sprostać jednemu z największych
wyzwań, jakie stoi przed psychologią jako dyscypliną
nauki:
• integracji dotychczasowej wiedzy
JAK • próbuje scalić dorobek wielu subdyscyplin,
DEFINIOWAĆ? • znaleźć wspólny mianownik badań,
• wskazać możliwość jak najwszechstronniejszego
rozpoznania, a następnie wzmacniania zdolności
człowieka do osiągania osobistego dobrostanu i
dobrego funkcjonowania całego społeczeństwa
(Trzebińska, 2012).
 PSYCHOLOGIA POZYTYWNA

• Przedmiotem psychologii pozytywnej są prawidłowe, zdrowe, pożądane

aspekty funkcjonowania człowieka,
• a także sprzyjające temu czynniki
• Stara się więc wyjaśniać: od czego zależy tzw. dobre życie, i opracować
działania wspomagające jego osiągnięcie (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000).
• Seligman (2005) rozróżnia
• przyjemne,
• dobre,
• sensowne i
• pełne życie
 PSYCHOLOGIA POZYTYWNA –
PRZYJEMNE ŻYCIE I DOBRE ŻYCIE

• Przyjemne życie - życie polegające na udanym poszukiwaniu pozytywnych emocji,

które odnoszą się do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
• Dobre życie Seligman (2005, s. 336) definiuje jako:
„wykorzystanie zalet sygnaturowych w celu osiągnięcia maksimum gratyfikacji w
głównych dziedzinach życia”
Mianem gratyfikacji określa klasę emocji pozytywnych, które odnoszą się do
teraźniejszości
Są czynnościami, które człowiek lubi wykonywać, które całkowicie go pochłaniają i
angażują
Zalety sygnaturowe badacz definiuje zaś jako trwałe i naturalne drogi prowadzące
do gratyfikacji
 PSYCHOLOGIA POZYTYWNA –
SENSOWNE ŻYCIE I PEŁNE ŻYCIE

• Sensowne życie różni się od życia dobrego jednym składnikiem

• Seligman (2005) dodaje element odnoszący się do poświęcania zalet
sygnaturowych dla dobra większych idei
• Życiem sensownym nazywa „wykorzystywanie zalet sygnaturowych i cnót
w służbie czegoś większego niż my sami, czegoś znacznie nas
przewyższającego” (Seligman, 2005, s. 336)
• Pełne życie składa się z
• „doświadczania emocji pozytywnych odnoszących się do przyszłości i
przeszłości, delektowania się pozytywnymi uczuciami, które wywołują u nas
przyjemności, czerpania obfitych gratyfikacji z naszych zalet sygnaturowych
i wykorzystywania tych zalet w służbie czegoś większego od nas, co nadaje
sens naszemu życiu” (Seligman, 2005, s. 337).
 PSYCHOLOGIA POZYTYWNA

• Przedstawiciele psychologii pozytywnej szczególną uwagę przywiązują do

trwałych, osobistych dyspozycji sprzyjających dobremu życiu
• Starają się odpowiedzieć na pytanie,
jak ludziom udaje się wieść sensowne i szczęśliwe życie pomimo licznych
trudności i przeciwieństw (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000).
Wyjaśnienie optymalnego funkcjonowania człowieka i społeczeństwa jako całości
wymaga korzystania z dorobku pojęciowego i metodologicznego wielu dziedzin
psychologii (Bacon, 2005, za: Trzebińska, 2012)
 TRZY FILARY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ JAKO NAUKI

• Pierwszy odnosi się do pozytywnego doświadczania własnego życia

• Drugi do pozytywnych właściwości osoby
• Trzeci do pozytywnych właściwości społeczeństwa
• Pierwszy poziom dotyczy subiektywnych doświadczeń:
• dobrostanu, zadowolenia i satysfakcji (w przeszłości);
• nadziei i optymizmu (na przyszłość),
• a także szczęścia (w teraźniejszości) (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000, s. 5).
• https://www.ted.com/talks/mihaly_csikszentmihalyi_on_flow
 PSYCHOLOGIA POZYTYWNA –
FLOW

• Prócz doświadczania szczęścia autorzy zwracają szczególną uwagę na stan

określany mianem flow
• FLOW – stan kompletnego zaangażowania, pochłonięcia przez określoną
czynność (np. czytanie dobrej książki, pasjonującą rozmowę, uprawianie
sportu, twórczość, a także czynności dnia codziennego)
• Cechą tego stanu jest intensywne, empiryczne zaangażowanie w aktywność,
która może być zarówno fizyczna, jak i psychiczna.
• Csikszentmihalyi (1997) pisze, że jest to stan pełnej, niewymagającej wysiłku
koncentracji i przyjemności
• Uwaga jest w pełni zainwestowana, całkowicie wypełniona tym właśnie
działaniem, przez co człowiek traci poczucie czasu, zmęczenia, świata w
około (Csikszentmihalyi, 2005, 2009).
• Pojęcie tłumaczone jest jako przypływ, doznanie uniesienia, uskrzydlenie.
 • Na poziomie jednostki, psychologia pozytywna mówi o indywidualnych
cechach człowieka, takich jak:
• odwaga,
• umiejętności interpersonalne,
• wytrwałość,

NA • umiejętność wybaczania,

POZIOMIE •
•
oryginalność,
duchowość,
JEDNOSTKI • wrażliwość estetyczna,
• zdolność do miłości i powołania (ang. capacity for love and vocation),
• zorientowanie na realizację i osiąganie celów związane z pozytywnymi
oczekiwaniami wobec przyszłości (ang. future mindedness),
• mądrość
• i talent.
 • Na poziomie grupowym dotyczy ona obywatelskich
cnót, które pomagają jednostkom w byciu lepszym
obywatelem.
• Te cnoty to:
• odpowiedzialność,
NA • altruizm,
POZIOMIE • wychowanie (ang. nurturance),
GRUPOWYM • uprzejmość,
• bezinteresowność,
• umiar,
• tolerancja
• i etyka zawodowa (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000, s. 5)
 POSTULATY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ

• Seligman (2005) uważa, że istnieją różne sposoby, by zwiększyć pozytywne emocje,

dlatego dzieli je na trzy rodzaje:
• odnoszące się do przyszłości,
• teraźniejszości
• i przyszłości.
Autor podkreśla, że człowiek, aby być szczęśliwym, nie musi doznawać, doświadczać wszystkich,
czy nawet większości, pozytywnych emocji i gratyfikacji.
Jednym z postulatów psychologii pozytywnej jest zidentyfikowanie i opracowanie klasyfikacji
znajdujących się w człowieku sił charakteru, cnót.
Siły charakteru są psychologicznymi częściami składowymi (procesami lub mechanizmami),
definiującymi cnoty
Innymi słowy, siły charakteru to dające się wyróżnić sposoby okazywania różnych
cnot (Peterson i Park, 2007).
 POSTULATY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ

• Peterson i Park (2007, s. 266) stawiają tezę, iż cnoty

„są uniwersalne, być może osadzone na gruncie biologicznym przez proces
ewolucyjny, który dokonał selekcji predyspozycji do moralnej doskonałości jako
sposobów rozwiązania ważnych zadań koniecznych dla przetrwania gatunku”
Proponowane zestawienie jest alternatywą dla zawartych w DSM (ang.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacji
psychopatologicznej
Efektem ich pracy jest CSV, czyli lista cnót i mocnych stron, sił charakteru (ang.
Character Strenghts and Virtues), określana również mianem un-DSM-I.
 • W wyniku zakrojonych na szeroką skalę
międzykulturowych a później rewidowanych badań
wyłonionych zostało 6 uniwersalnych cnót i 24
siły charakteru (Gulla i Tucholska, 2007; Park,
Peterson i Seligman, 2004; Peterson, Park, Pole,
D'Andrea, i Seligman, 2008; Peterson i Seligman, 2004;
Seligman, Steen, Park, Peterson, 2005):
CNOTY
• Mądrość i wiedza (ang. Wisdom and Knowledge), w
zakres których wchodzą kreatywność (ang. Creativity),
ciekawość (ang. Couriosity), otwartość umysłu (ang.
Open-mindedness), zamiłowanie do nauki (ang. Love of
learning) i perspektywa (ang. Perspective);
 • Odwaga (ang. Courage), w ramach której
wymieniono autentyczność (ang. Authenticity),
dzielność (ang. Bravery), wytrwałość (ang. Persistance)
i przyjemność (ang. Zest); witalność (ang.Vitality);
• Humanitaryzm (ang. Humanity), w którym się
CNOTY mieści: dobroć (ang. Kindness), miłość (ang. Love),
inteligencja społeczna (ang. Social Intelligence);
• Sprawiedliwość (ang. Justice), w ramach której
wskazano bezstronność (ang. Fairness), zdolności
przywódcze (ang. Leadership) i współpraca (ang.
Teamwork);
 • Umiar/Powściągliwość (ang. Temperance):
wielkoduszność (ang. Forgiveness), skromność (ang.
Modesty), rozwagę (ang. Prudence), samoregulację (ang.
Self-regulation);

CNOTY • Trenscendencja (ang. Transcendence), w której

obszarze wymieniono: docenianie piękna i
doskonałości (ang. Appreciation of beauty and
excellence), nadzieję (ang. Hope), wdzięczność (ang.
Gratitude), humor (ang. Humor), religijność (ang.
Religiousness).
 POSTULATY PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ

• Seligman (2005) podkreśla, że koncentracja na patologii i dysfunkcji powodowała ich

afirmację jako naturalnych czy powszechnych
• Aspekty pozytywne funkcjonowania człowieka (jak altruizm, wesołość, prawość)
były określane jako obronne, nieprawdziwe, były deprecjonowane
• Przedstawiciele psychologii pozytywnej dążą do tego, by na ludzkich siłach
koncentrowano tyle uwagi, ile dotychczas na ich słabościach
• Jednocześnie zauważają, że koncentracja na problemach jest zrozumiała i nie zmieni
się całkowicie, zachęcają jednak do kultywowania i wspierania dobrego życia
(Peterson i Park, 2007)
• Seligman (2004) nie pomija znaczenia wydarzeń trudnych. W swoich rozważaniach
zauważa, że: „niepożądane zdarzenia często prowadzą do niezwykłego rozwoju, siły
i twórczości” (Seligman, 2004, s. 19).
 ‚ZASTOSOWANIE' PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ

• Publikowane są prace, mówiące o jej zastosowaniu w leczeniu uzależnień

(Krentzman, 2013), ADHD, w pokonywaniu trudności w uczeniu (Costello i
Stone, 2012), w rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi (Moran i
Nemec, 2013), w promocji zdrowia (Aspinwall i Tedeschi, 2010), a także prace
pokazujące wkład psychologii pozytywnej w edukację na wielu poziomach –
nauczyciele, dzieci i młodzież
• Powstają stowarzyszenia, instytucje (m.in. Positive Psychology Center (PPC) at
the University of Pennsylvania, International Positive Psychology Association),
strony internetowe, a także czasopisma (m.in. „Journal of Positive Psychology”,
„Journal of Happiness Studies”) (m.in. Gulla i Tucholska, 2007; Tillier, 2012)
 ‚ZASTOSOWANIE' PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ

• Zdaniem Seligmana zainteresowanie psychologią pozytywną jest wynikiem

pewnego rodzaju zmęczenia jednostronnym, skoncentrowanym na deficytach i
patologii myśleniu o człowieku, jak również efektem sprzyjających warunków
społeczno-ekonomicznych
• Warunki te, to m.in. okres względnego dobrobytu i pokoju, czyli czas dostatni i
względnie bezpieczny (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000); pogarszająca się
kondycja psychiczna zachodniego społeczeństwa (m.in. wzrost zachorowań na
depresję, większa częstotliwość zaburzeń odżywiania, zaburzeń osobowości,
wzrost ilości uzależnień od substancji psychoaktywnych) pokazuje, że
koncentracja na słabościach i dysfunkcji nie doprowadziła do poprawy
kompetencji psychicznych ludzi (Seligman, 2005).
 CEL PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ

• Celem psychologii pozytywnej jest umożliwienie ludziom osiągnięcie

wysokiego dobrostanu psychicznego (ang. well-being) i lepszego zdrowia
fizycznego
• Seligman (2005) używa terminów szczęście i dobrostan jako nadrzędnych,
opisujących psychologię pozytywną. Obejmują one zarówno uczucia
pozytywne typu ekstaza, ulga, jak i pozytywne działania bez komponentu
uczuciowego, jak zaangażowanie. Stosowane są więc zarówno w odniesieniu
do uczuć, jak i do działań (Seligamn, 2005)
 WELL-BEING

• Dobrostan psychiczny definiuje się tu jako

emocjonalną i poznawczą ocenę życia. Zawiera ona w sobie emocjonalne reakcje na dane zdarzenia,
ale też poznawcze oceny i sądy dotyczące spełnienia i zadowolenia (Diener, Lucas i Oishi, 2004).
Jest to szerokie pojęcie obejmujące swoim zasięgiem
„doświadczanie przyjemnych emocji, niski poziom negatywnych nastrojów i wysoki poziom
zadowolenia z życia” (Diener i in., 2004, s. 35)
 WELL-BEING I SAMOOCENA

• Niektórzy badacze (por. Cocker i Park, 2004) zgodnie z założeniem, że zadowolenie z

siebie jest jedną z najważniejszych składowych zadowolenia z życia, utożsamiają
dobrostan z wysoką samooceną
• Prowadzone na ten temat badania pokazują, że poczucie szczęścia i zadowolenie z samego
siebie są odrębnymi zjawiskami
• Szczęście związane jest z doświadczaniem dużego nasilenia emocji pozytywnych i silną
orientacją na harmonijne relacje z innymi
• Samoocena z kolei wiąże się z niskim nasileniem emocji negatywnych i wysokim
zorientowaniem na osiągnięcia (Furr, 2005, za: Trzebińska, 2012)
 CZŁOWIEK JEST Z NATURY DOBRY…

• Zgodnie z wytycznymi psychologii pozytywnej człowiek jest z natury dobry,

posiada siły charakteru, które umożliwiają mu dobre życie
• Chodzi o to, by je odkrywał, rozwijał, doskonalił
• Nie zaprzecza w ten sposób istnieniu deficytów czy zaburzeń, a stara się
koncertować i tłumaczyć, jak wykorzystywać potencjał, możliwości, w jaki
sposób się rozwijać
• Psychologia pozytywna stara się tłumaczyć funkcjonowanie człowieka zgodnie
z „modelem pozytywnym”
• Wyjaśnia, na czym polega dobre życie i jakie osobiste kompetencje pomagają
w tym, by zapewnić je sobie i innym
(Gulla i Tucholska, 2007; Peterson i Park, 2007; Seligman, 2005)
 NURTY PSYCHOLOGII POZYTYWNEJ

• Przedstawiciele psychologii pozytywnej w swoich rozważaniach i pracy

badawczej poszukują odpowiedzi na pytanie o cechy i źródła dobrego,
szczęśliwego życia, zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i grupowym
• Udzielane odpowiedzi pokazują występowanie dwóch nurtów psychologii
pozytywnej:
• eudajmonistycznego
• i hedonistycznego
(Czapiński, 2004, por. Kashdan, Biswas-Diener i King, 2008; Seligman, 2005;
Waterman, 2008).
NURT
EUDAJMONISTYCZNY
W PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
 NURT EUDAJMONISTYCZNY

• Prace Seligmana (2004, 2005) rozpoczęły nurt rozwijający ideę dobrego życia,
potencjału, mocnych stron człowieka, ideę eudajmonii Arystotelesa
• zdaniem Ilony Boniwell (2006) to przedstawiciele psychologii humanistycznej,
jak Maslow i Rogers, byli prawdopodobnie pierwszymi eudajmonistami
dwudziestego wieku
• w nurcie tym szczęście rozumiane jest przez pryzmat poczucia sensu,
celu, uczestniczenia w aktywnościach pozwalających na aktualizację
posiadanych umiejętności, talentów i potencjału (Kashdan i in., 2008).
 MODEL EUDAJMONISTYCZNEGO
DOBROSTANU (1)

• Zdaniem Carol D. Ryff (1989) model eudajmonistycznego dobrostanu obejmuje:

• autonomię,
• kontrolę środowiska,
• rozwój osobisty,
• pozytywne relacje z innymi,
• cel w życiu
• i akceptację siebie.
 MODEL EUDAJMONISTYCZNEGO
DOBROSTANU (2)

• Obejmuje też:
• pozytywne myślenie o sobie, swojej przeszłości
• i poczucie ciągłego wzrostu i doskonalenia siebie jako osoby,
• wiarę, że życie ma cel, sens i znaczenie.
Wiąże się z doświadczeniem poczucia skuteczności w życiu, a także poczuciem
samostanowienia
Istotne znaczenie dla rozwoju tego nurtu ma koncepcja samostanowienia (ang. the self-determination
theory (SDT)) rozwinięta przez Edwarda L. Deciego and Richarda M. Ryana (2000).
 NURT EUDAJMONISTYCZNY

Dobrostan społeczny (ang. social well–being) – zadania społeczne Model ten rozszerza tradycję eudajmonistyczną ze sfery
napotykane przez osoby dorosłe, m.in. integracja społeczna, intrapsychicznej (m.in. Ryff, 1989) do sfery interpersonalnej
przynależność, wkład społeczny (ang. social contribution), społeczna (Keyes, 1998; Tillier, 2012).
koherencja, społeczna aktualizacja i akceptacja
 Szczęście utożsamiane z eudajmonią nie opiera się na emocjonalnych
doznaniach czy sensorycznych przyjemnościach

Szczęściem jest osiąganie tego, co jest warte starań, tego co jest zgodne z
posiadanym potencjałem i pozwala go w pełni rozwijać, wykorzystywać

NURT Miarą tak rozumianego szczęścia jest autentyczne życie, podkreślające

E UDAJ MONI ST Y CZNY cnoty, pozwalające na samorealizację (Czapiński, 2004)

Seligman (2005) pisze, że autentyczne szczęście możliwe jest do osiągnięcia

tylko wtedy, gdy osoba będzie potrafiła odróżniać to, co dostarcza
przyjemności, od tego, co jest gratyfikujące, wzmacniające mocne strony i
kardynalne cnoty, co wynika z własnej aktywności i wzbogaca

I. Boniwell (2006, s.45) uważa, że szczęście rozumiane w nurcie

eudajmonistycznym można osiągnąć w dwojaki sposób: poprzez wzrost i
rozwój osobisty lub transcendencję.
NURT
HEDONISTYCZNY
W PSYCHOLOGII
POZYTYWNEJ
 NURT HEDONISTYCZNY

• Zdaniem jego przedstawicieli każdy człowiek jest jedynym i ostatecznym

sędzią we własnym życiu
• W swojej ocenie zdaje się na osobiste, subiektywne odczucia przyjemności –
przykrości, spełnienia – niespełnienia, dobra – zła
• Pojęcie dobrostanu sprowadzone jest tu do doświadczania czysto zmysłowej
przyjemności, a nacisk kładziony jest bardziej na doświadczanie satysfakcji niż
poczucie sensu (Czapiński, 2004)
 HEDONISTYCZNY DOBROSTAN

• Hedonistyczny dobrostan sprowadza się do doświadczania przyjemności, a

jego głównym celem jest:
• radość z różnego rodzaju przyjemności (fizycznych i psychicznych),
• unikanie bólu, cierpienia, niepokoju czy dyskomfortu
Szczęście polega na doświadczaniu przyjemności i zabawie (Synnestvedt, 2006)
Hedoniści nie koncentrują się na tym, jakie cele i w jaki sposób człowiek je realizuje, a na
dążeniu do maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia (Czapiński, 2004; Tillier,
2012).
 HEDONISTYCZNY DOBROSTAN

• Przedstawiciele nurtu hedonistycznego analizują tylko bilans

doświadczanych emocji, subiektywne poczucie zadowolenia
• Ed Diener (2009) zaproponował model hedonistycznego dobrostanu
składającego się z pozytywnych i negatywnych emocji, a także satysfakcji z życia
• Szczęście jest częstym doświadczaniem emocji pozytywnych, rzadkim
doświadczaniem emocji negatywnych i ogólną oceną życia jako
satysfakcjonującego (Diener, 2009; por. Kashdan i in., 2008).
 NURT EUDAJMONISTYCZNY VS NURT
HEDONISTYCZNY

• Zdaniem Todda B. Kashdana, Roberta Biswas-Dienera i Laury A. King (2008)

szczęście ujmowane przez nurt eudajmonistyczny, w odróżnieniu od
hedonistycznego, nie jest jednoznacznie i jasno zdefiniowane, stąd trudno o
jednolite narzędzie do jego pomiaru
• Warto jednak podkreślić, że wąskie podejście ogranicza myślenie o szczęściu
do tylko jednego z jego wymiarów (głównie doświadczania przyjemności)
• Szersze rozumienie, zakładające jego wielowymiarowość, swoim zasięgiem
obejmuje zarówno znaczenie, sens i cel życia, osiągnięcia, życiową równowagę,
elastyczność, jak również realizację psychologicznych potrzeb typu
przynależność, kompetencje, autonomia i inne (Kashdan i Steger, 2011)
 NURT EUDAJMONISTYCZNY VS NURT
HEDONISTYCZNY

• Prowadzone prace empiryczne sugerują, że hedonistyczne i eudajmonistyczne rozumienie

dobrostanu może reprezentować działające razem psychologiczne mechanizmy (Kashdan i in.,
2008)
• Początkowo to hedoniści przodowali w ilościowych badaniach empirycznych nad dobrostanem
• Nurt eudajmonistyczny preferował jakościowy, fenomenologiczny sposób prowadzenia nauki.
Jednak podział nie wynika z metod, a ze sposobu rozumienia natury człowieka
• Aktualnie możemy odnotować próby integrowania obydwu podejść
(Kashdan i in., 2008; Tiberius i Hall, 2010;Waterman, 2008).
• Podejścia hedonistyczne i eudajmonistyczne prezentują powiązane ze sobą lecz jakościowo
odmienne koncepcje (Waterman, 2008)
• Stosują różne miary rozwoju, poprawiania jakości własnego życia, z jednej strony analizując
nastrój, bilans doznań emocjonalnych, poczucia satysfakcji, z drugiej zaś poczucie sensowności,
wartości w odniesieniu do cnót, długofalowych celów i własnych potrzeb (Czapiński, 2004;
Waterman, 2008).
 OBOWIĄZUJĄCA LITERATURA

• Benjamin T.L. (2008). Historia współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN.
• Brett, G. S. (1969). Historia psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe
• Rathus S.A.(2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
• Rzepa T., Dobraczyński B. (2009). Historia polskiej myśli psychologicznej.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Strelau J.(red.). (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2.Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.