FUNKCJE ELEMENTARNE

opracowała Joanna Pomianowska

W świecie funkcji można wyróżnid takie funkcje, które nie są połączone żadnymi działaniami: ani
dodawaniem, ani odejmowaniem, ani mnożeniem, ani dzieleniem oraz nie są zbudowane jedna na
drugiej (nie są funkcjami złożonymi). Noszą one nazwę funkcji elementarnych.

Ze względu na specyficzne własności wykresu funkcji liniowej oraz homograficznej dorzuca się je do
świata funkcji elementarnych.

Przyjrzyjmy się kolejnym funkcjom elementarnym. Określmy czym się charakteryzują, czym różnią się
między sobą. Po czym można je rozpoznad?

Dobrze jest, gdy potrafisz wskazad:

1. dziedzinę funkcji – zbiór argumentów „𝑥” – ów; oznaczamy ją 𝑋,

2. przeciwdziedzinę funkcji – zbiór wartości „y” – ów; oznaczamy ją przez 𝑌,
3. punkty przecięcia osi 𝑂𝑋 oraz 𝑂𝑌,
4. czy funkcja jest parzysta(czy oś 𝑂𝑌 jest osią symetrii dla tej funkcji), czy nieparzysta ( czy
środek układu współrzędnych 𝑂 jest środkiem obrotu funkcji o 180°- symetria środkowa )
5. przedziały monotoniczności funkcji, czyli odpowiedzied na pytanie, dla jakich 𝑥 funkcja
rośnie, dla jakich 𝑥 maleje, a dla jakich 𝑥 jest stała
6. asymptoty poziome, pionowe, czyli proste do których funkcja się zbliża, tak bardzo, że trudno
to sobie nawet wyobrazid, ale nigdy tych prostych nie przetnie.

1. Funkcja stała
𝑓 𝑥 =𝑐

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌= 𝑐
3. punkt przecięcia z osią 𝑂𝑌 : 0, 𝑐
4. funkcja parzysta – oś 𝑂𝑌 jest osią symetrii, ponadto 𝑓 −𝑥 = 𝑐 = 𝑓 𝑥
5. funkcja stała dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

1
2. Funkcja potęgowa

𝑓 𝑥 = 𝑥𝑛
𝑥 ∈𝑅i𝑛∈𝑁
a) 𝒏 – jest liczbą parzystą
Niech 𝑛 = 2, wówczas
𝑓 𝑥 = 𝑥2

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌 = 0, ∞
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂 : 0, 0
4. funkcja parzysta, bo oś 𝑂𝑌 jest osią symetrii wykresy czyli 𝑓 −𝑥 = −𝑥 2 = 𝑥2 = 𝑓 𝑥
5. funkcja maleje dla 𝑥 ∈ −∞,0 , oraz rośnie dla 𝑥 ∈ 0, ∞
6. nie posada asymptot

b) 𝒏 - jest liczbą nieparzystą, 𝒏 ≠ 𝟏

Weźmy na przykład 𝑛 = 3. Wówczas funkcja będzie miała wzór i wykres

𝑓 𝑥 = 𝑥3

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂 : 0, 0
4. funkcja nieparzysta – początek układu współrzędnych jest środkiem symetrii środkowej, ponadto
𝑓 −𝑥 = −𝑥 3 = −𝑥 3 = −𝑓 𝑥
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

2
 c) 𝒏 = 𝟏
𝑓 𝑥 =𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂: 0, 0
4. funkcja nieparzysta - początek układu współrzędnych jest środkiem symetrii środkowej 𝑓 −𝑥 = −𝑥 = −𝑓 𝑥
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

3. Funkcja pierwiastkowa
𝑛
𝑓 𝑥 = 𝑥
𝑛 – parzyste, 𝑥 ∈ 𝑅+ , 𝑛 ∈ 𝑁
𝑛 – nieparzyste, 𝑥 ∈ 𝑅, 𝑛 ∈ 𝑁

a) 𝒏- parzyste
Niech 𝑛 = 2, wówczas
𝑓 𝑥 = 𝑥

1. 𝑋 = 0, ∞
2. 𝑌 = 0, ∞
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂: 0, 0
4. funkcja ani parzysta, ani nieparzysta (ani…, ani…)
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑋
6. nie posiada asymptoty

3
b) 𝒏 – nieparzyste, 𝒏 ≠ 𝟏
Weźmy 𝑛 = 3, wówczas
3
𝑓 𝑥 = 𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂 : 0, 0
4. funkcja nieparzysta – początek układu współrzędnych jest środkiem symetrii środkowej, ponadto
𝑓 −𝑥 = 3 −𝑥 = − 3 𝑥 = −𝑓 𝑥
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

4. Funkcja wykładnicza
𝑓 𝑥 = 𝑎𝑥

𝑎 ∈ 0, ∞ , 𝑥 ∈ 𝑅
a) 𝒂 ∈ 𝟎, 𝟏
1
Niech 𝑎 = , wtedy
2
𝑥
1
𝑓 𝑥 =
2

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌 = 0, ∞
3. punkt przecięcia: 0, 1
4. funkcja ani…, ani…
5. funkcja malejąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. asymptota: oś 𝑂𝑋 o równaniu 𝑦 = 0

4
 b) 𝒂 ∈ 𝟏, ∞
Niech 𝑎 = 2, wtedy
𝑓 𝑥 = 2𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌 = 0, ∞
3. punkt przecięcia: 0, 1
4. funkcja ani…, ani…
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. asymptota: oś 𝑂𝑋 o równaniu 𝑦 = 0

c) 𝒂 = 𝟏
𝑓 𝑥 = 1𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌= 1
3. punkt przecięcia: 0, 1
4. funkcja parzysta, bo 𝑓 −𝑥 = 1−𝑥 = 1𝑥 = 𝑓 𝑥
5. funkcja stała dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. brak asymptot

5. Funkcja logarytmiczna
𝑓 𝑥 = log 𝑎 𝑥

𝑥 ∈ 0, ∞ , 𝑎 ∈ 0, 1 ∪ 1, ∞

𝑑𝑒𝑓
log 𝑎 𝒙 = 𝒚 𝑎𝒚 = 𝒙

5
a) 𝒂 ∈ 𝟎, 𝟏
1
Weźmy 𝑎 = , wówczas
2
𝑓 𝑥 = log 1 𝑥
2

1. 𝑋 = 0, ∞
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia osi 𝑂𝑋: 1, 0
4. funkcja ani…, ani…
5. funkcja malejąca dla 𝑥 ∈ 0, ∞
6. asymptota: oś 𝑂𝑌 o równaniu 𝑥 = 0

b) 𝒂 ∈ 𝟏, ∞
Wybierzmy 𝑎 = 2, wtedy
𝑓 𝑥 = log 2 𝑥

1. 𝑋 = 0, ∞
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia osi 𝑂𝑋: 1, 0
4. funkcja ani…, ani…
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 0, ∞
6. asymptota: oś 𝑂𝑌 o równaniu 𝑥 = 0

6
6. Funkcje trygonometryczne i cyklometryczne

a) funkcja sinus

𝑓 𝑥 = sin 𝑥

𝑥∈𝑅

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌 = −1, 1
3. punkty przecięcia z osą 𝑂𝑋: 0, 𝜋, 2𝜋, −𝜋 itd. Można to zapisad krótko 𝑥 = 𝑘𝜋, gdzie 𝑘 ∈ 𝐶
4. funkcja nieparzysta, bo 𝑓 −𝑥 = sin −𝑥 = − sin 𝑥 = −𝑓 𝑥
𝝅 𝝅 𝝅 𝟑
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ − + 2𝑘𝜋, + 2𝑘𝜋 malejąca dla 𝑥 ∈ + 2𝑘𝜋, 𝝅+ 2𝑘𝜋 , 𝑘 ∈ 𝐶
𝟐 𝟐 𝟐 𝟐
6. brak asymptot, za to funkcja jest 2𝜋-okresowa
7. ograniczona

b) funkcja cosinus
𝑓 𝑥 = cos 𝑥
𝑥∈𝑅

1. 𝑋 = 𝑅
2. 𝑌 = −1, 1
𝜋 5 𝜋 𝜋
3. punkty przecięcia z osą 𝑂𝑋: , 𝜋, − itd. Można to zapisad krótko 𝑥 = + 𝑘𝜋, gdzie 𝑘 ∈ 𝐶
2 2 2 2
4. funkcja parzysta, bo 𝑓 −𝑥 = cos −𝑥 = cos 𝑥 = 𝑓 𝑥
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ −𝜋 + 2𝑘𝜋, 2𝑘𝜋 malejąca dla 𝑥 ∈ 2𝑘𝜋, 𝜋 + 2𝑘𝜋 , 𝑘 ∈ 𝐶
6. brak asymptot, za to funkcja jest 2𝜋-okresowa
7. ograniczona

7
c) funkcja tangens
𝑓 𝑥 = tg 𝑥
𝑥 ≠ 𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝐶

𝝅 𝝅
1. 𝑥 ∈ − + 𝑘𝜋, + 𝑘𝜋 ,
𝟐 𝟐
2. 𝑌 = 𝑅
3. punkty przecięcia z osą 𝑂𝑋:0, 𝜋, 2𝜋 itd. Można to zapisad krótko 𝑥 = 𝑘𝜋, gdzie 𝑘 ∈ 𝐶
4. funkcja nieparzysta, bo 𝑓 −𝑥 = tg −𝑥 = − tg 𝑥 = −𝑓 𝑥
𝝅 𝝅
5. funkcja kawałkami rosnąca dla 𝑥 ∈ − + 𝑘𝜋, + 𝑘𝜋 , 𝑘 ∈ 𝐶
𝟐 𝟐
𝝅
6. asymptoty 𝑥 = + 𝑘𝜋,
𝟐
7. funkcja jest 𝜋-okresowa

d) funkcja cotangens
𝑓 𝑥 = ctg 𝑥
𝝅
𝑥 ≠ 𝟐 + 𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝐶

1. 𝑥 ∈ 𝑘𝜋, 𝜋 + 𝑘𝜋 ,
2. 𝑌 = 𝑅
𝜋 3 5 𝝅
3. punkty przecięcia z osą 𝑂𝑋: , 𝜋, 𝜋 itd. Można to zapisad krótko 𝑥 = + 𝑘𝜋, gdzie 𝑘 ∈ 𝐶
2 2 2 𝟐
4. funkcja nieparzysta, bo 𝑓 −𝑥 = ctg −𝑥 = − ctg 𝑥 = −𝑓 𝑥
5. funkcja kawałkami malejąca dla 𝑥 ∈ 𝑘𝜋, 𝜋 + 𝑘𝜋 , 𝑘 ∈ 𝐶
6. asymptoty 𝑥 = 𝑘𝜋,
7. funkcja jest 𝜋-okresowa

8
7. Funkcja liniowa
𝑓 𝑥 = 𝑎𝑥 + 𝑏
𝑥∈𝑅

a) 𝒂 > 0
Na przykład niech 𝑎 = 2, a 𝑏 = 0, wówczas
𝑓 𝑥 = 2𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂: 0, 0
4. funkcja nieparzysta - początek układu współrzędnych jest środkiem symetrii środkowej 𝑓 −𝑥 = −2𝑥 = −𝑓 𝑥
5. funkcja rosnąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

b) 𝒂 < 0
Weźmy na przykład 𝑎 = −3, wtedy
𝑓 𝑥 = −3𝑥

1. 𝑋=𝑅
2. 𝑌=𝑅
3. punkt przecięcia z początkiem układu współrzędnych 𝑂: 0, 0
4. funkcja nieparzysta - początek układu współrzędnych jest środkiem symetrii środkowej
5. funkcja malejąca dla 𝑥 ∈ 𝑅
6. nie posiada asymptot

9
8. Funkcja homograficzna
𝑎𝑥 + 𝑏
𝑓 𝑥 =
𝑐𝑥 + 𝑑
𝑑
𝑐 ≠ 0, 𝑎𝑑 − 𝑏𝑐 ≠ 0, 𝑥 ≠ − 𝑐

Przy 𝑎 = 𝑑 = 0 oraz 𝑏 = 𝑐 = 1 funkcja homograficzna przyjmuje postad

1
𝑓 𝑥 =
𝑥

1. 𝑋=𝑅∖ 0
2. 𝑌=𝑅∖ 0
3. nie przecina ani osi 𝑂𝑋, ani 𝑂𝑌
4. funkcja nieparzysta
5. funkcja malejąca dla 𝑥 ∈ −∞, 0 ∪ 0, ∞
6. posiada asymptotę pionową, oś 𝑂𝑌 i asymptotę poziomą oś 𝑂𝑋

Weźmy teraz inny przykład funkcji homograficznej

1
𝑓 𝑥 =
𝑥+1
gdzie 𝑥 ≠ −1

1. 𝑋 = 𝑅 ∖ −1
2. 𝑌=𝑅∖ 0
3. przecina oś 𝑂𝑌 w punkcie 0,1
4. funkcja ani…, ani…
5. funkcja malejąca dla 𝑥 ∈ −∞, −1 ∪ −1, ∞
6. posiada asymptotę pionową, 𝑥 = −1 i poziomą oś 𝑂𝑋

10