SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR

Sözleşme
iki taraflı
bir hukuki
işlemdir.
Sözleşme,
tarafların
iradelerini
karşılıklı ve
birbirine uygun
olarak
açıklamalarıyla
kurulur. Taraflar kendi
kanunlarını
koyarlar.
SÖZLEŞME
KANUNU
 SÖZLEŞMENİN KURUCU UNSURU

Sözleşme kavramı mutabık olmayı, iradelerde

uygunluğu ifade etmektedir. Bununla iki kişinin
karşılıklı ve uyumlu davranış biçiminden bir borç TBK m. 1: Sözleşme, tarafların iradelerini
kaynağının doğduğu ifade edilmeye karşılıklı ve birbirine uygun olarak
çalışılmaktadır. Bu nedenle, böyle bir borç açıklamalarıyla kurulur.
kaynağının doğumu için, iki kişinin uyum içinde
bulunan bir davranışı ortaya koymaları gerekir.

https://images.inc.com/uploaded_files/image/1920x1080/handshake-pano_19966.jpg
 SÖZLEŞMENİN GENEL UNSURLARI

Hukuki işlemlere ilişkin genel açıklamalar sözleşmeler için de

Hukuki bir işlemdir
geçerlidir.

Sözleşme tek taraflı değil, iki taraflı bir hukuksal işlemdir. Tarafların
En az iki tarafın varlığı
kişiden oluşacağı açıktır. Ancak, taraflarda yer alan kişi sayısı önemli
gerekir
değildir.

Sözleşmede iradeler, kararlarda olduğu gibi aynı yönde değil,

Karşılıklı irade açıklaması
karşılıklıdır. Bunun sonucu olarak, tarafların açıkladıkları iradeler
gerekir
karşılıklı olmalıdır.

İrade beyanlarının Sözleşmenin kurulduğundan söz edebilmek için, iki tarafın iradelerinin
birbirine uygun olması uyum içinde olması gerekir. Bu uyum sağlanmadığı sürece sözleşme
gerekir kurulamaz.
 Sözleşmenin Kurucu
İradenin Açıklanması
Taraflar, iradelerini kendileri
açıklayabilecekleri gibi,
yetkili bir temsilcinin,
taraflardan biri adına iradesini
açıklaması da mümkündür.
Unsurları
Karşılıklılık Birbirine Uygunluk
Taraflar aynı şeyin
Taraflardan her biri gerçekleşmesini, belirli bir
iradesini, diğer tarafa konu veya alanda aynı
yönelterek açıklamalı, sonucun doğmasını
bildirmelidir. istedikleri zaman, irade
açıklamaları birbirine
uygun olur.
 Sözleşmenin Hukuki
Sonucu
Sözleşmenin Kurucu
Sonucu
Tarafların beyan edilen
iradelerine uygun olarak
meydana gelen hukuki sonuçtur.
• Bir alacak hakkının doğması,
devri, ortadan kaldırılması
• Bir ayni hakkın devri,
kısıtlanması, sona erdirilmesi
Sözleşmenin Bağlayıcı
Sonucu
Tarafların açıklanan iradeleri ile
bağlanmış olmaları, dolayısıyla
içlerinden birinin tek taraflı irade
beyanıyla bu sözleşmeyi ortadan
kaldıramaması, irade beyanlarına
uygun olarak kurulmuş bulunan
hukuki durumla bağlı olmasıdır.
 SÖZLEŞME TÜRLERİ
Bağımsız Olup Olmamalarına Göre Hukuk Alanlarına Göre Sözleşme
Hukuki Sonuçlarına Göre
Sözleşme Türleri Türleri

Borç Bağımlı Kişiler Hukuku

Sözleşmeleri Sözleşmeler Sözleşmeleri

Tasarruf Bağımsız Aile Hukuku

Sözleşmeleri Sözleşmeler Sözleşmeleri

Statü Miras Hukuku

Sözleşmeleri Sözleşmeleri

Eşya Hukuku
Sözleşmeleri

Borçlar Hukuku
Sözleşmeleri
 Borç sözleşmeleri (Borçlandırıcı sözleşmeler)
Bir borç ilişkisi kuran sözleşmelere borç sözleşmesi denir.
Kanunla
Elden Şekle bağlı Kesin
düzenlenmiş İvazlı olup
Edim ilişkisine Zaman Özel sözleşme Sözleşmeler- olup sözleşmeler-
olup olmamasına
göre yönünden türleri Borç olmamasına Tesadüfi
olmamasına göre
Sözleşmeleri göre sözleşmeler
göre

Bir tarafa borç

İsimli yükleyen Ani Sözleşmeler
Çerçeve Şekle bağlı İvazlı
Sözleşmeler sözleşmeler
sözleşmeler sözleşmeler Sözleşmeler

İki tarafa borç Üçüncü kişi Şekle bağlı

İsimsiz yükleyen
Dönemli
yararına olmayan
İvazsız
Sözleşmeler sözleşmeler
Sözleşmeler
sözleşmeler sözleşmeler
Sözleşmeler

Sürekli Katılmalı
Sözleşmeler sözleşmeler

Genel işlem
koşulu içeren
sözleşmeler
KANUNLA DÜZENLENMİŞ OLUP OLMAMASINA GÖRE SÖZLEŞMELER

İSİMLİ SÖZLEŞMELER İSİMSİZ SÖZLEŞMELER

TBK Özel
Kanunla TBK’da özel borç
Hükümlerde
düzenlenmiş ilişkileri kısmında veya
düzenlenmiştir.
borç özel bir kanunda
Satış, kira,
sözleşmeleridir. düzenlenmemiş olan
hizmet, eser vb.
sözleşmelere, isimsiz
sözleşmeler denir.

Bir sözleşmenin isimli sözleşme olması için o

sözleşmenin isminin kanunda geçmesi yeterli
değildir. Ayrıca o sözleşmenin hüküm ve
sonuçlarına ilişkin kanunda düzenlemenin
bulunması gerekir.
 İsimsiz Sözleşmeler

Karma Sözleşmeler Bileşik Sözleşmeler Kendine Özgü Sözleşmeler

Çift Tipli Karma

Sulh Sözleşmesi
Sözleşme

Birleşik Karma Tek Satıcılık

Sözleşme Sözleşmesi

Eklemli Karma Factoring

Sözleşme Sözleşmesi
 İsimsiz
sözleşmeler

Karma Kendine Özgü Bileşik

Değişik sözleşmelerin unsurların Kanunda düzenlenmiş olan

bir araya getirilmesi söz
konusudur. Örneğin: Leasing
(finansal kiralama) sözleşmesinde
satış, kira ve tüketim ödüncü
sözleşmelerinin unsurları bir
araya getirilmektedir.
sözleşme tiplerinden hiçbirine
girmeyen özellikler taşıyan Burada farklı isimli ve isimsiz
sözleşme söz konusudur. Örneğin: sözleşmelerin birleştirilmesi
Lisans sözleşmesi; bir dernek söz konusudur.
tarafından diğerine bir sporcunun
transferine ilişkin sözleşme.
 Edim İlişkisine Göre Borç Sözleşmeleri

Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler

Taraflardan yalnız biri borç altına İki tarafa borç yükleyen

girmekte, diğer tarafın yerine sözleşmelerde taraflardan her biri,
getireceği herhangi bir borcu diğer tarafın aynı zamanda hem
bulunmamaktadır. alacaklısı, hem de borçlusudur.

Eksik iki
Tam iki tarafa
tarafa borç
borç yükleyen
yükleyen
sözleşmeler
sözleşmeler
 Edim İlişkisine Göre Borç Sözleşmeleri

Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler

Eksik iki tarafa Tam iki tarafa

borç yükleyen borç yükleyen

Eksik iki tarafa borç yükleyen Tam iki tarafa borç yükleyen
sözleşmelerde de iki taraf edim sözleşmelerde tarafların karşılıklı olarak
yükümlülüğü altına girmektedir. Fakat değişim (Synallagma) içinde olan edim
tarafların edim yükümlülükleri karşılıklı yükümlülükleri söz konusudur. Bir taraf
değişim ilişkisi içinde değildir. Bunun diğerine bir edim yükümlülüğü altına
tipik örneğini ücretsiz vekalet girerken, diğerinin de kendisine edim
oluşturur. yükümlülüğü altına girdiğini bilmektedir.
 Zaman Yönünden Borç Sözleşmeleri

Ani Sözleşmeler Dönemli Sözleşmeler Sürekli Sözleşmeler

Sürekli sözleşmeler, sürekli

borç ilişkilerini içeren
Borçlunun aslî edim
Dönemli borç ilişkilerini içeren sözleşmelerdir.
yükümlülüğünü zaman
içinde bir defada yerine borç sözleşmelerine dönemli
sözleşmeler denir. Sürekli sözleşmelerde aslî
getirdiği borç
edim, sözleşme sona erinceye
sözleşmeleridir.
kadar zaman içinde devamlı
olarak ifa edilir.
 ZAMAN YÖNÜNDEN BORÇ İLİŞKİSİ

ANİ EDİMLİ SÜREKLİ EDİMLİ

Bir sözleşmede borçlunun edim

Bir sözleşmede borçlunun edimi bir
borcu bir tek ifa eylemiyle son
tek ifaya bağlanmış ve bir tek ifayla
bulmayıp müteaddit edimleri
borç son bulmakta ise ani edimli
içeriyorsa sürekli edim borcu ve
sözleşme söz konusudur. Örneğin:
sözleşmesi söz konusudur. Örneğin:
Satım sözleşmesinde satıcının edimi
Kira sözleşmesinde kiraya verenin
ani edimdir, zira satılanın mülkiyetini
kiralananı kullandırma borcu ile
alıcıya geçirmesiyle borcunu ifa etmiş
kiracının kira bedelini ödeme borcu
olur.
süreklilik arz eder.
 Özel Sözleşme Türleri

Üçüncü Kişi Yararına

Çerçeve Sözleşmeler Katılmalı Sözleşmeler
Sözleşmeler

Sözleşmeler, ilke olarak yalnız

Taraflar, önce bir genel, yani Bu tür sözleşmelerde sözleşmenin
tarafları etkiler, onların leh ve
çerçeve sözleşme kurarlar; daha içeriğinin ya tamamı ya da belirli
aleyhlerine hak ve borç
sonra da yapmış oldukları özel, bir kısmı, daha önce taraflardan
doğururlar. Bununla birlikte,
tekil sözleşmeler ile bu genel biri veya üçüncü bir kişi tarafından
taraflar üçüncü bir kişi yararına
çerçeveyi doldurur, tamamlarlar. belirlenmiş, düzenlenmiştir.
da sözleşme yapabilirler.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARINI İÇEREN SÖZLEŞMELER

Sözleşmelerde standardizasyon ve
rasyonalizasyon sağlar.

Taraflardan birinin ileride çok sayıda

benzer sözleşmede kullanmak üzere
önceden tek başına hazırlayıp düzenleyerek
Sözleşmelerin çabuk yapılmasını sağlar.
sözleşmenin yapılması sırasında diğer
tarafa sunduğu standartlaştırılmış sözleşme
hükümlerine, genel işlem koşulları denir.

Kanunlardaki düzenleme eksik ve

boşluklarını giderir.
 GENEL İŞLEM KOŞULUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

TÜKETİCİNİN KORUNMASI
TÜRK BORÇLAR KANUNU m. 20-25
HAKKINDA KANUN m. 5

Genel İşlem Koşulları Haksız Şartlar

Emredici nitelikte
hukuk
kurallarıdır.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ HUKUKİ NİTELİĞİ

Genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsam ve içeriğine

girmesi, bunların karşı tarafça “kabul edilmesine” bağlıdır.
Sözleşme Teorisi

Genel işlem şartları, ancak kendisine sunulan karşı tarafça kabul

edildiği takdirde akdî, dolayısıyla bağlayıcı bir sonuç doğurur.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ UNSURLARI

Genel işlem
Genel işlem Genel işlem
Genel işlem şartları koşulları, taraflar
koşulları, ileride koşulları,
soyut ve genel arasında kurulan
çok sayıda benzer sözleşmenin yalnız
nitelikte hazırlanan sözleşmenin
sözleşmede bir tarafınca
hükümler kapsamı içinde yer
kullanılmak önceden tek yanlı
olmalıdır. alan genel
amacıyla hazırlanıp karşı
hükümler arasında
hazırlanmalıdır. tarafa sunulmalıdır.
bulunmalıdır.

Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği

hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren
sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul
edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ DENETİMİ

Yürürlük Yorum İçerik

Denetimi Denetimi Denetimi

Genel işlem koşulları da nihayetinde birer sözleşmedir. Bütün

sözleşmelerde olduğu gibi genel işlem koşulları da hukuka-
ahlaka uygun olmak zorundadır. Hukuka ya da ahlaka aykırı
bir genel işlem koşulundan söz ediliyorsa özel denetime
gerek kalmaksızın ilgili sözleşme kısmen ya da tamamen
geçersiz sayılır.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ YÜRÜRLÜK DENETİMİ

Genel işlem
koşullarını
düzenleyen taraf, Düzenleyen taraf Nihayet karşı taraf,
sözleşmenin bu suretle karşı bu iki şart altında
yapılması sırasında tarafa bu koşulların bu koşulları genel
karşı tarafa bu içeriğini öğrenme işlem koşulları
koşulların varlığı imkânı olarak kabul etmiş
hakkında açıkça sağlamalıdır. olmalıdır.
bilgi vermelidir.

Yaptırım: Yazılmamış Sayılma

 YAZILMAMIŞ SAYILMA

Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan

genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.

Yazılmamış Sayılma Yokluk

Yokluk Geçersizlik

TBK m.
Kısmi Yokluk 27/II
uygulanmaz.
 YAZILMAMIŞ SAYILMA

Genel işlem
koşullarının
bulunduğu bir
sözleşmede veya ayrı
bir sözleşmede yer
alan ve düzenleyene
tek yanlı olarak karşı
Değiştirme Yasağı taraf aleyhine genel Yazılmamış Sayılma
işlem koşulları içeren
sözleşmenin bir
hükmünü değiştirme
ya da yeni düzenleme
getirme yetkisi veren
kayıtlar yazılmamış
sayılır.
 KISMEN YAZILMAMIŞ SAYILMA

TBK m. 25; Sözleşmenin Krş: TBK m. 27/II: Sözleşmenin

yazılmamış sayılan genel işlem içerdiği hükümlerden bir
koşulları dışındaki hükümleri kısmının hükümsüz olması,
geçerliliğini korur. Bu durumda diğerlerinin geçerliliğini
düzenleyen, yazılmamış sayılan etkilemez. Ancak, bu hükümler
koşullar olmasaydı diğer olmaksızın sözleşmenin
hükümlerle sözleşmeyi yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa,
yapmayacak olduğunu ileri sözleşmenin tamamı kesin
süremez. olarak hükümsüz olur.

İki hüküm arasında ne gibi bir farklılık

bulunmaktadır?
 YAZILMAMIŞ SAYILMA YAPTIRIMININ UYGULANMASI
İÇİN ARANAN KOŞULLAR

Sözleşmede genel işlem Diğer taraf koşulları

koşulu bulunmalıdır kabul etmemiş olmalıdır

Sözleşmenin karşı tarafı Sözleşmenin niteliğine

genel işlem koşulları ve işin özelliğine
hakkında yabancı olan genel
bilgilendirilmemiş işlem koşulları da
olmalıdır. yazılmamış sayılır
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ YORUM DENETİMİ

Açık ve anlaşılır
olmayan veya Düzenleyen Sözleşmeyi yazan
birden çok anlama aleyhine, karşı taraf aleyhine yorum
gelen genel işlem lehine yorumlanır. kuralı
koşulu

Aleyhe yorum kuralı, yazılmamış

TBK m. 23: Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık sayılma yaptırımından farklıdır.
ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, Taraflar g.i.k hakkında
düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır. bilgilendirilmiş olsa bile aleyhe
yorum kuralı uygulanabilir.
Banka teminat mektuplarının cezai
şartın teminatı mı yoksa borca
aykırılığın teminatı mı olduğu kredi
sözleşmesinde açık bir şekilde
gösterilmiyorsa bu mektubun
borca aykırılığın teminatı olduğu
kabul edilir. Zira cezai şartın
ödenmesi için zararın varlığı
aranmaz ancak mektubun zararın
teminatı olarak verilmesi
durumunda zararın ispatı gerekir.
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ İÇERİK DENETİMİ

Sözleşmenin tanımı

Genel işlem şartları arasında yer

Sözleşmenin tipi alan, dürüstlük kurallarına aykırı ve
Bir sözleşmenin içerdiği karşı tarafa zarar veren veya onun
hükümlerin tamamı durumunu ağırlaştıran nitelikteki
onun içeriğini meydana koşullar geçersizdir.
getirir.
Sözleşmenin konusu

Sözleşmenin unsurları
 GENEL İŞLEM KOŞULLARININ İÇERİK DENETİMİ

Genel İçerik Denetimi Özel İçerik Denetimi

❑Hukuka Genel işlem şartları arasına

❑Ahlaka ❑ dürüstlük kurallarına aykırı
❑Kamu düzenine ❑ karşı tarafa zarar veren
❑Kişilik hakkına ❑ onun durumunu ağırlaştıran (tek
Aykırı genel işlem koşulu olamaz. tarafa değiştirme hakkı verilmesi vb.)
nitelikteki koşullar konulamaz.
Kesin Hükümsüzlük Kesin Hükümsüzlük
 DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRILIK

TBK m. 25, TMK m. 2’de

düzenlenen dürüstlük
kuralının özel bir görünümü
TBK m. 25: Genel işlem
niteliğindedir. Şayet genel
koşullarına, dürüstlük
işlem koşullarındaki bir
kurallarına aykırı olarak, karşı
hüküm tarafların konumları
tarafın aleyhine veya onun
ve emsal sözleşmelerdeki
durumunu ağırlaştırıcı
uygulamalara uygunsa, ilgili
nitelikte hükümler
hüküm şaşırtıcı nitelikte
konulamaz.
değilse o hükmün dürüstlük
kuralına uygun olduğu
söylenmelidir.
 TEK TARAFLI ALEYHE DEĞİŞTİRME YASAĞI

-TBK m. 24: Genel işlem Tek taraflı değiştirme yasağı

koşullarının bulunduğu bir gerek genel işlem koşullarını
sözleşmede veya ayrı bir gerekse ayrı sözleşmeleri
sözleşmede yer alan ve kapsar. Bu yasak yalnızca
düzenleyene tek yanlı olarak düzenleyenin karşı tarafının
karşı taraf aleyhine genel aleyhine olan değiştirmeler
işlem koşulları içeren içindir. Bu yasak yalnızca
sözleşmenin bir hükmünü düzenleyen tarafından
değiştirme ya da yeni yapılan değişiklikler için
düzenleme getirme yetkisi geçerlidir. Mevzuatta
veren kayıtlar yazılmamış yapılan değişiklikler bu
sayılır. kapsamda değerlendirilmez.
GENEL İŞLEM KOŞULLARININ İÇERİK DENETİMİNİN ŞARTLARI
Bir koşulun genel işlem koşulu
olarak özel içerik denetimine
tabi tutulması için her şeyden
önce sözleşme hükmü haline
gelmiş olması gerekir.
Bir koşulun, genel işlem koşulu
olarak özel içerik denetimine
tabi tutulması için sözleşmenin
karşı tarafı aleyhine konulmuş
olması gerekir.
Bir koşulun, genel işlem koşulu
olarak özel içerik denetimine
tabi tutulması için kanundaki
yedek (düzenleyici) bir hukuk
hükmünü değiştirmiş veya
onu tamamlamış olması
gerekir.
Sözleşme kapsamına alınan
genel işlem koşulunun özel
içerik denetimine tabi tutulması
için dürüstlük kuralına aykırı
olması gerekir.
 Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik
Ekindeki Haksız Şart Örnekleri

Sözleşmeyi düzenleyenin bir fiili

veya ihmali nedeniyle, tüketicinin
Yükümlülüklerini yerine
hayatını kaybetmesi, yaralanması
getirmeyen tüketicinin, orantısız
veya maddi zarara uğraması
biçimde yüksek bir tazminat
halinde, sözleşmeyi düzenleyenin
ödemesini gerektiren şartlar
yasal sorumluluğunu kaldıran veya
sınırlayan şartlar

Sözleşmeyi düzenleyenin, sadece

kendisi tarafından belirlenen Belirli süreli sözleşmelerde,
koşullarda edimini ifa edeceği, sözleşmenin belirlenen süre kadar
buna karşılık tüketicinin her halde uzayacağına ilişkin konulan şartlar
ifa ile yükümlü tutulduğu şartlar
 Sözleşme Türleri

Elden Sözleşmeler Rızai Sözleşmeler

❖ Elden işlemler, yalın (basit) edim ilişkisi

doğururlar.

❖ Elden işlemlerde, tarafların zaman itibariyle

daha önce borçlanmış oldukları bir edim yoktur.

❖ Borçlandırıcı işlem, örneğin satış sözleşmesinin

kurulması ile bundan doğan edimin ifası, zaman
itibarı ile aynı anda gerçekleşir.
 Sözleşme Türleri
Şekle bağlı sözleşmeler
❖ Kanun, bazı sözleşmelerin geçerli olarak
meydana gelmesini, belirli bir şekil koşuluna
tâbi tutmuştur.
❖ Şekil koşuluna tâbi bir sözleşmenin geçerli
olarak kurulabilmesi, tarafların karşılıklı ve
birbirine uygun iradelerinin öngörülen şekil
içinde beyan edilmiş olmasına bağlıdır.
❖ Aksi halde, sözleşme geçerli olarak meydana
gelmez.
Şekle bağlı olmayan sözleşmeler
❖ Türk hukuku sözleşmeler yönünden şekil
serbestîsini esas almıştır (TBK. m. 12).
❖ Taraflar diledikleri takdirde şekle tâbi olmayan
bir sözleşmeyi, geçerliliği yönünden şekle tâbi
tutabilecekleri gibi (iradî şekil), usul hukuku da
bazı konularda şekli, bir ispat şartı olarak
öngörebilir.
 SÖZLEŞMELERDE ŞEKİL

Bir hukuksal işlem ve dolayısıyla

sözleşme geçerlilik şekline bağlı
olmadığı için sözlü olarak da yapılabilir.
Bir sözleşmenin geçerli bir şekilde
Ancak bu sözleşmeye ilişkin ispat
kurulabilmesi için, iradelerin belirli bir
faaliyeti söz konusu olduğunda ispatın
şekle uygun olarak açıklanması zorunlu
şekle bağlı olması gündeme gelebilir.
ise, şekle bağlılıktan söz edilir. O halde,
Bu konuyla ilgili olan HMK'muzun 200. (
geçerlilik şekli, bir sözleşmenin geçerli
eski HUMK 288.) maddesi belirli
bir şekilde kurulabilmesi için, tarafların
miktar ve değerdeki "hukuki işlemlerin"
iradelerinin aranan belirli bir şekle
senetle ispat olunabileceği kuralını
uygun olarak açıklanmasının zorunlu
koymuştur. Buradaki senet sözcüğü,
olması demektir.
aleyhine iddialar ileri sürülen kişiden
çıkmış olan (sadır olan belgeyi) yazıyı
ifade eder.
 Sözleşme Türleri

İvazlı sözleşmeler İvazlı olmayan sözleşmeler

❖ İvaz mukabilinde yapılmayan sözleşmeler,

❖ Belirli bir ivaz karşılığında yapılan sözleşmeler,
ivazlı sözleşmelerdir.
❖ Tarafların bir karşı alacak elde etmek sebebiyle
yaptıkları sözleşmeler, ivazlı sözleşmelerdir.
ivazsız sözleşmelerdir.
❖ İvazsız sözleşmeler, borçluya genellikle bir
yarar sağlamadığı için, bu tür sözleşmelerde
borçlunun sözleşme sorumluluğunda hâkim,
daha yumuşak davranmak zorundadır.
 Sözleşme Türleri

Kesin sözleşmeler Tesadüfi sözleşmeler

❖ Kesin sözleşmelerde, tarafların borçlandıkları ❖ Tesadüfi sözleşmelerde edimlerden birinin

edimler, tesadüfe bağlı değildir; edimlerin kapsamı, belirsiz ve şüpheli bir olaya bağlıdır.
kapsamı, sözleşmenin kurulduğu andan itibaren Bu tür sözleşmelerde taraflardan biri, belirli bir
kesin olarak öngörülebilir niteliktedir. riski yüklenir.
 SÖZLEŞMENİN KURULMASI

Tarafların belirli bir hukuki sonuca, yani bir hakkı veya

hukuki ilişkiyi kurmaya, değiştirmeye veya ortadan
Tanım kaldırmaya yönelik karşılıklı ve birbirine uygun irade
açıklamalarından oluşan iki veya çok taraflı hukuki işleme,
sözleşme denir.
SÖZLEŞMENİN
KURULMASI

• Sözleşme kavramı, bir mutabakatı,

uygunluğu ifade etmektedir. Bununla iki
kişinin karşılıklı ve uyumlu davranış
biçiminden bir borç kaynağının doğduğu
ifade edilmeye çalışılmaktadır. Bu
nedenle, böyle bir borç kaynağının
doğumu için, iki kişinin uyum içinde
bulunan bir davranışı ortaya koymaları
gerekir. Bu uyumun ne zaman bir borç
kaynağı olacağına ilişkin olarak yasalarda
öngörülmüş koşullar mevcuttur. Bu
nedenle, taraflar yasalarda öngörülen
koşullarda birleşen bir uyum içinde
bulunmalıdırlar
 SÖZLEŞMENİN TARAFLARI

Sözleşmenin kurulması
için tarafların
iradelerini birbirine
uygun ve karşılıklı
olarak açıklamaları
gerekir.

Sözleşmede her şeyden önce iki tarafın bulunması gerekmektedir.

SÖZLEŞMENİN TARAFLARI

Her tarafta birden fazla kişi bulunabilir.

• Her borç ilişkisi iki taraftan oluşsa
da alacaklı ve/veya borçlu tarafın
birden fazla kişiden oluşması ALACAKLI VE BORÇLU
mümkündür

alacaklılar borçlular
 İRADE BEYANLARININ BİRBİRİNE UYGUNLUĞU

Fiili
olarak
uygunluk

Uygunluk, Tarafların
sözleşmenin irade beyanları
kurucu birbirine İçerik olarak
unsurudur. uygun uygunluk
olmalıdır.

Güven
teorisi
 UYGUNLUĞUN KAPSAMI
Uygunluk
• Sözleşmenin Uygunluk
kurulabilmesi için,
tarafların irade
beyanları arasındaki • İkinci derecedeki
uygunluk, noktalar üzerinde
sözleşmenin bütün durulmamış olsa
esaslı noktalarını bile sözleşme
kapsamalıdır. kurulmuş sayılır.
 Sözleşmenin Esaslı Noktaları

Objektif Esaslı Noktalar Sübjektif Esaslı Noktalar

Sözleşmenin objektif esaslı noktaları dışında

Sözleşmenin kanunda yapılan kalan noktaları, objektif yönden ikinci
tanımında yer alan zorunlu derecedeki yan noktalardır.
noktalara (unsurlara), Taraflar anlaşmak, kararlaştırmak suretiyle
sözleşmenin objektif esaslı veya taraflardan biri, diğer tarafa da bunu
noktaları (unsurları) denir. hissettirmek, anlatmak koşuluyla, yan
noktaları da esaslı nokta haline getirebilirler.
Sözleşmenin tipik unsurları
 SÖZLEŞMENİN ESASLI UNSURLARI

Sözleşmenin esaslı Esaslı unsurlar, objektif esaslı

unsurunun ne olduğu unsurlar ve subjektif esaslı
sözleşmeye göre değişiklik unsurlar olarak ikiye ayrılır.
gösterir. Örneğin satış Subjektif esaslı noktalar
sözleşmesinde esaslı normalde sözleşmenin esaslı
unsurlar semen ve satılan noktası olmamasına rağmen
şey iken kira sözleşmesinde taraf iradesiyle esaslı nokta
bu, kiralanan mal ve kira olarak kabul edilen yan
bedelidir. noktalardır.
 Sözleşmenin Yan/Tali Noktaları

Objektif Yan Noktalar Sübjektif Yan Noktalar

Tarafların sözleşmenin müzakereleri Tarafların, sözleşmenin müzakereleri

sırasında üzerinde hiç durmadıkları, tartışma esnasında üzerinde konuşup tartıştıkları,
konusu yapmadıkları yan noktalar, kanun fakat asli nokta haline getirmedikleri yan
icabı objektif yan noktalardır. noktalara da sübjektif yan noktalar denir.

Düzenleyici hukuk kuralları İşin niteliği

 SÖZLEŞMENİN YAN NOKTALARI

TBK'muz bu noktaları tarafların

konuşmamış olmalarını
Bunlar, bir iradenin öneri
sözleşmenin kurulmasına engel
sayılabilmesi ve sözleşmenin
saymamıştır. Bunun sonucu
kurulabilmesi için, bulunması
olarak, taraflar esaslı olmayan
zorunlu olmayan unsurlar, yani
unsurları tartışmamış,
yasanın ifadesiyle ikinci
görüşmemiş iseler, bu durum
derecedeki noktalardır.
sözleşmenin kurulmasına engel
oluşturmayacaktır

öneren yasanın sözleşmenin esaslı unsuru saymadığı noktalara da irade

açıklamasında yer verebilir. Bu durumda, tarafların bu noktalarda uyuşmamış
olmaları halinde sözleşme kurulamayacaktır. Zira bu durumda yan nokta, sübjektif
esaslı noktaya dönüşür.
 UYUŞMAZLIK

Tarafların irade beyanlarının anlam (içerik) itibariyle birbirine

uygun olmamasına uyuşmazlık adı verilir.

Açık Uyuşmazlık Örtülü Uyuşmazlık

Açık uyuşmazlıkta Taraflar uyuştuklarını

tarafların irade beyanları (anlaştıklarını) zannetmekle
sözleşmenin esaslı noktalan birlikte, gerçekte
üzerinde birbirine uygun uyuşamamışlarsa, gizli
değildir. uyuşmazlıktan bahsedilir.
 İRADE AÇIKLAMALARININ KARŞILIKLI OLMASI

Sözleşmeler, Birbiriyle
tarafların değiştirilen bu
Zaman yönünden
iradelerini irade açıklamaları,
yapılan ilk irade
karşılıklı ve yapıldıkları
açıklamasına,
birbirine uygun zamana ve
“öneri”, İkincisine
olarak taraflara göre,
ise “kabul” denir.
açıklamalarıyla öneri ve kabul
kurulur. adını alır.
 ÖNERİ
SÖZLEŞME YAPMA TEKLİFİ

Varması gerekli olan

Sözleşmenin yapılması teklifini

kapsayan ve bu amaçla zaman
itibariyle daha önce yapılan, karşı
tarafa (muhataba) varması gerekli,
tek taraflı, kesin ve bağlayıcı bir Tek taraflı
nitelik taşıyan, muhatabın kabulü
ile sözleşmenin kurulması
sonucunu doğuran irade
açıklamasına öneri adı verilir.

Kesin ve bağlayıcı
 ÖNERİNİN ÖZELLİKLERİ

Öneri, karşı tarafa varmalıdır.

Öneri, sözleşmenin objektif ve sübjektif yönden esaslı bütün

noktalarını kapsamalıdır.

Öneri, hukuki sebebi içermelidir.

Öneren önerisinde ciddi ve önerisiyle bağlanmak niyetinde

olmalıdır.
 ÖNERİNİN BAĞLAYICI NİTELİĞİ

öneren böyle bir irade açıkladığında, artık son sözü

söylediğini, diğer tarafın bununla uyumlu olan
olumlu cevabı (kabul iradesi) geldiğinde borç altına
gireceğini; yani, sözleşme ilişkisini kurmuş olacağı ya
da bağlama iradesini ortaya koymalıdır.
Öneren açıkladığı iradesiyle
sözleşmenin kurulması niyet ve
amacını taşımalıdır.
Reklam ve tanıtım faaliyetlerinde, bağlanma iradesi
ve her önüne gelen kişiyle sözleşme kurma amacı
yoktur. Önerinin bağlanma iradesini taşıması
unsuru, bunu öneriye davet dediğimiz
kurumdan ayırt etmeye yarar.
 ÖNERİNİN ŞEKLİ

Genel kural: Öneri

İstisna: Şekle bağlı
hiçbir şekle bağlı
işlemler
değildir.
 ÖNERİ VE ÖNERİYE ÇAĞIRMA

Öneride öneren,
Bu açıklamanın
sözleşmenin içermesi
muhatap tarafından
gereken tüm esaslı
kabul edilmesiyle
noktaları irade
sözleşme kurulmuş
açıklamasında
olmaktadır.
bildirmektedir.

Öneriye çağırmada beyan sahibi sözleşme iradesini, kesin

bir şekilde açıklamamakta, sadece muhataba belirli bir
sözleşmeyi yapmaya hazır olduğunu bildirmektedir.
 ÖNERİ VE ÖNERİYE ÇAĞIRMA

MADDE 8- Öneren, önerisi ile bağlı olmama

hakkının saklı olduğunu açıkça belirtirse veya
işin özelliğinden ya da durumun gereğinden
Öneriye Çağırma
bağlanma niyetinde olmadığı anlaşılırsa, önerisi
kendisini bağlamaz.

Fiyatını göstererek mal sergilenmesi veya tarife, Öneri

fiyat listesi ya da benzerlerinin gönderilmesi,
aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça öneri
sayılır.
 ÖNERİYE ÇAĞIRMA

Öneriye davet de bir irade

açıklamasıdır. Ancak, öneriye davette,
öneride bulunma iradesi değil,
başkalarının kendisine öneride
bulunmasını sağlama amacı
mevcuttur.

Öneriye davette, kişi öneren

konumundan kurtulup, başkalarını
önerici yapmak, kendisini kabulcü
konumuna getirmek amacını taşır. Zira,
öneriye davette başkaları öneride
bulunmakta, öneriye davet sahibi Örneğin yalnızca «satılık» yazan bir ilan öneriye davet
bunları değerlendirip kabul edip minvalindedir.
etmeme özgürlüğünü elinde
tutmaktadır.
 ÖNERİNİN BAĞLANMA İRADESİNİ TAŞIMAMASI

İşin özelliğinden ya da
Öneri ile bağlı olmama
durumun gereğinden
hakkının saklı tutulması;
bağlanma iradesinin
bu durumda öneride
olmadığının anlaşılması;
bulunan kişi önerisi ile
önerenin öneriyle bağlı
bağlı olmama hakkının
olmadığı, durumun
bulunduğunu açıkça
şartlarından anlaşılabilir
belirtmiştir. Bu durumda
niteliktedir. Örneğin
öneriye davet söz
satılık ya da kiralık
konusu olur. Özellikle
ilanlarında ilan
geniş kitlelere yönelik
verenlerin henüz son
olarak yapılan satışlarda
sözlerini söylemedikleri,
sözleşmeye girmenin
sözleşmenin karşı
sorumluluğundan
tarafına göre sözleşme
kurtulmak için bu tip
yapmaya karar
öneriler yapılmaktadır.
verecekleri söylenebilir.
Öneri, sözleşmenin esaslı unsurlarını içermelidir. Sözleşmenin esaslı unsurlarının yer almadığı bir irade
açıklaması öneriye davet olarak kabul edilebilir.

Öneriye davet durumunda kişi, kendini öneren değil kabul eden sıfatına sokmaya çalışmaktadır.

Öneriye davette irade açıklamasında bulunan kişinin bağlanma iradesi yoktur. Ancak öneri, bağlanma
iradesini taşımalıdır.

Öneriye davette bulunanın kendine yöneltilen önerileri reddetmesi, sözleşmesel sorumluluğunun

doğmasına neden olmaz ancak bu durumda culpa in contrahendo sorumluluğu söz konusu olabilir.
 ÖNERİNİN BAĞLANMA İRADESİ TAŞIMAMASI

ÖNERİ İLE BAĞLI OLMAMA HAKKININ İŞİN ÖZELLİĞİNDEN YA DA DURUMUN

SAKLI TUTULMASI GEREĞİNDEN ANLAŞILMASI

Burada öneride bulunan kendi

iradesiyle önerisinin bağlayıcı
olmadığını ortaya koymaktadır. Bu
durum özellikle çok sayıda mal veya
hizmet sunanların, sözleşmenin esaslı
unsurlarına ilişkin iradelerini ortaya
koymalarına rağmen, bu iradelerine
uygun olarak gelen çok sayıdaki kabul
niteliğini taşıyan açıklamalar
karşısında bunlardan hiçbiri ya da bir
kısmı ile sözleşme akdetme hakkını
saklı tutmak istemesi halinde ortaya
çıkabilir.
Buna göre önerenin önerisiyle
bağlanma iradesine sahip olmadığı
hususu somut olayın niteliğinden ya
da durumun gereklerinden
çıkartılabilir. Örneğin: Satılık ya da
kiralık ilanlarında olayın niteliği
önerenin son sözü söylemediğini,
karşısına çıkacak alıcı ya da kiracıya
göre karar verebileceğini gösterir.
 ÖNERİNİN HÜKÜM VE SONUÇLARI

❖ Öneri sahibinin önerisiyle bağlı olması

Muhatap öneriyi
kabul etmek suretiyle
Öneren önerisini sözleşmenin
değiştiremez. Öneri, kurulmasını sağlar.
kesindir. Kurulan sözleşme,
istenilen hukuki
sonuçları doğurur.
 ÖNERİNİN HÜKÜM VE SONUÇLARI

❖ Önerinin bağlılık süresi

Süreli Öneri Süresiz Öneri

Öneren tarafından bağlılık süresi Önerenin bağlılık süresi

açık olarak belirtilmiş öneriye, koymamış olduğu öneriye,
süreli öneri denir. süresiz öneri denir.

Kabul, önerenin belirlediği süre Hazır olanlar Hazır olmayanlar

içinde kendisine ulaşmazsa, arasındaki arasındaki
önerisiyle bağlılıktan kurtulur. süresiz öneri süresiz öneri
Hazır olanlar arasındaki süresiz öneri

Doğrudan doğruya öneri

Öneri sahibi ile muhatap

arasında bir aracı yoktur.

Hazırlar arasında yapılan bir

öneri, muhatap tarafından
derhal kabul edilmediği
takdirde, önerenin önerisi ile
bağlılığı sona erer.
Hazır olmayanlar arasındaki süresiz öneri

Dolaylı öneri

Aralarında bir aracı

bulunmaktadır. Aracı, bir kişi
olabileceği gibi, mektup, telgraf,
teleks, faks, mesaj veya e-mail
ya da bir ses bandı da olabilir.

Zamanında ve usulüne uygun

olarak gönderilmiş bir yanıtın
(kabul haberinin) ulaşmasının
beklenebileceği ana kadar olan
süre beklemek gereklidir.
 Hazır olmayanlar arasındaki süresiz öneri

Önerinin Muhatabın Kabul

haberinin Öneri ile
muhataba düşünmesi
önerene bağlılık
varması için için gereken
varması için süresi
gereken süre süre
gereken süre

Gitme + Düşünme + Geri Gelme Süreleri

 Hazır olmayanlar arasındaki süresiz öneri
Öneren, Muhatap kabul haberini
önerisinin zamanında ve usulüne
vaktinde ulaşmış uygun olarak
olduğunu kabul göndermiştir.
edebilir.

Külfet

Posta idaresindeki
aksaklık yüzünden öneri
geç ulaşmış ise

Öneren önerisi ile bağlı

olmadığını hemen
ÖNEREN bildirmek zorundadır. MUHATAP
 ÖNERİNİN REDDİ

Öneriyi
Redden
Ret, öneriyi değiştirmek
sonraki
ortadan de ret
kabul yeni
kaldırır. anlamına
bir öneridir.
gelir.
 HERKESE AÇIK ÖNERİ ISMARLANMAYAN ŞEYİN GÖNDERİLMESİ

Ismarlanmamış bir şeyin gönderilmesi

öneri sayılmaz. Bu şeyi alan kişi, onu
geri göndermek veya saklamakla
yükümlü değildir. Sipariş edilmeyen
malların gönderilmesi ya da
Fiyatını göstererek mal sergilenmesi
hizmetlerin sunulması durumunda,
veya tarife, fiyat listesi ya da
tüketiciye karşı herhangi bir hak ileri
benzerlerinin gönderilmesi, aksi
sürülemez. Bu hâllerde, tüketicinin
açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça
sessiz kalması ya da mal veya hizmeti
öneri sayılır.
kullanmış olması, sözleşmenin
kurulmasına yönelik kabul beyanı
olarak yorumlanamaz. Tüketicinin
malı geri göndermek veya muhafaza
etmek gibi bir yükümlülüğü yoktur.
 ISMARLANMAYAN ŞEYİN GÖNDERİLMESİ
TBK m. 7: Ismarlanmamış bir şeyin
gönderilmesi öneri sayılmaz. Bu şeyi
alan kişi, onu geri göndermek veya
saklamakla yükümlü değildir
Ismarlanmayanın gönderilmesi öneri
sayılmayacağından bunların tüketilmesi
durumunda taraflar arasında bir
sözleşme kurulmaz. Ancak gönderen,
sebepsiz zenginleşme hükümlerine
başvurabilir.
TKHK m. 7: (1) Sipariş edilmeyen malların gönderilmesi
ya da hizmetlerin sunulması durumunda, tüketiciye
karşı herhangi bir hak ileri sürülemez. Bu hâllerde,
tüketicinin sessiz kalması ya da mal veya hizmeti
kullanmış olması, sözleşmenin kurulmasına yönelik
kabul beyanı olarak yorumlanamaz. Tüketicinin malı
geri göndermek veya muhafaza etmek gibi bir
yükümlülüğü yoktur.
(2) Bir mal veya hizmetin sipariş edildiğini iddia eden
bu iddiasını ispatla yükümlüdür.
Dipnot: ısmarlanmayanın gönderilmesi durumunda gönderen, gönderdiği şeylerin
hala malikidir. Bu durumda gönderici istihkak davası açma hakkını da haizdir. Ancak
kendisine mal gönderilen kişi malın emin sıfatıyla zilyedi olduğundan bu kimseden
malı temellük eden iyiniyetli üçüncü kişi malın sahibi olur (TMK m. 988)