Professional Documents
Culture Documents
pRkwSk:-
ivSv nwmDwrI sMgq (rij.) sRI BYxI swihb, luiDAwxw (pMjwb)
a
qqkrw
jwpu sor sunÎo jb dYqn ko 83
c`kR ichn Aru brn jwiq 1 Gwiel GUmq koit jwie pukwry suMB pY 84
Akwl ausqiq qu`C bcy B`ij kY rn qÎwg kY 91
Akwl purK kI r`Cw hmnY 11 jb insuMB rin mwrÎo dyvI ieh prkwir 94
bicqR nwtk Bwij gXo mGvw ijn ky fir 97
nmskwr sRI KVg ko kroN su ihqu icqu lwie 39 cMfI cirqR
qumrI mihmw Apr Apwrw 47 mih`K deIq sUrÎM 99
rcw bYr bwdM ibDwqy ApwrM 49 AQ DUmR nYn jùD kQnM 102
ijnY byd pTÎo su bydI khwey 52 AQ cMf muMf jùD kQnM 103
bhuir ibKwD bwiDXM 53 AQ rkq bIrj jùD kQnM 105
Ab mY ApnI kQw bKwnoN 54 AQ insuMB jùD kQnM 108
AQ kib jnm kQnM- mur ipq pUrb ikXis 59 AQ suMB jùD kQnM 110
AQ rwj swj kQnM- rwj swj hm pr jb 59 AQ jYkwr sbd kQnM 115
AQ ndOx kw ju`D brnnM- bhuq kwl ieh BWq 62 AQ cMfI cirqR ausqiq brnnM 118
bhuq brK ieh BWiq ibqwey 64 vwr sRI BgauqI jI kI
husYnI ju`D kQnM- gXo Kwnjwdw ipqw pws B`jM 65 ipRQm BgOqI ismir kY 119
j`uD BXo ieh BWiq Apwrw 69 AQ igAwn pRboD
shjwdy ko Awgmn mdR dys 70 nmo nwQ pUry sdw is`D krmM 127
srb kwl sB swD aubwry 72 cMdR brx sukrx sXwm suvrn pUC smwn 139
AQ cMfI cirqR aukiq iblws AQ rwjw pRICq ko rwj kQnM 140
Awid Apwr AlyK AnMq Akwl AByK Anwsw 73 rwjw jnmyjw rwj pwvq Bey 141
bhuir BXo mihKwsur iqn qo ikAw kIAw 74 AsumyD Aru Asumydhwrw 147
lop cMifkw huie geI surpiq kau dy rwj 78 ibAwsI brK pRmwn 153
A
puin Bey munI iCiq rwie 153 vhu jo jrI rudR kI dwrw 178
AQ cObIs Avqwr AQ ibsnu Avqwr kQnM
Ab cObIs aucroN Avqwrw 155 Ab mYN gnoN ibsnu Avqwrw 180
AQ k`C Aauqwr kQnM AQ mDu kYtB bDh kQnM
ikqo kwl bIqÎo krÎo dyv rwjM 159 kwl purK kI dyh mo koitk ibsn mhys 180
AQ CIr smud M R mQn caudh rqn kQnM AQ ArhMq dyv Avqwr kQnM
imil dyv Adyvn isMDu mKÎo 159 jb jb dwnv krq pswrw 181
AQ mhw mohnI Avqwr kQnM AQ mnu rwjw Avqwr kQnM
mhw mohnI rUp DwrÎo ApwrM 161 sRwvg mq sB hI jn lwgy 182
AQ bYrwh Avqwr kQnM AQ DnMqir bYd Avqwr kQnM
dXo bWt mdÎM AmdÎM 162 sB DnvMq Bey jg logw 183
AQ nr isMG Avqwr kQnM AQ sUrj Avqwr kQnM
ieh BWq ikXo idvrwj rwj 163 bhuir bFy idiqpuqR Aquil bil 184
AQ bwvn Avqwr kQnM AQ cMdR Avqwr kQnM
Bey idvs kyqy nRisMGwvqwrM 166 Pyir gno inisrwj ibcwrw 185
AQ prsurwm Avqwr kQnM AQ rwm Avqwr kQnM
puin kyiqk idn Bey ibqIqw 168 Ab mY khoN rwm Avqwrw 187
leI CIin CoxI kry ib`p BUpM 170 AQ sIqw suXMbr kQnM 194
AQ bRhmw Avqwr kQnM AQ AauD pRvys kQnM 198
Ab aucroN mY kQw icrwnI 170 AQ bnbws kQnM 207
AQ rudR Avqwr brnnM AQ bn mo pRvys kQnM 212
sB hI jn Drm ky krm lgy 171 AQ Kr dUKn dYq ju`D kQnM 212
AQ gauir bDh kQnM AQ sIqw hrn kQnM 213
sur rwj pRsMin Bey qbhI 174 AQ sIqw Kojbo kQnM 215
AQ jlMDr Avqwr kQnM AQ hnUm M wn soD ko pTYbo 215
e
dws jwn kir dws pir 309 AQ augRsYn ko rwj dIbo 371
mY n gnysih ipRQm mnwaUN 309 AQ DnuK ib`idAw sIKn 371
AQ rws mMfl 309 AQ aUDo ibRj Byjw 372
AQ cqur purK Byd kQnM 318 AQ kubjw igRih gvn kQnM 385
AQ kr pkir Kylbo kQnM 322 AQ AkrUr ky Dwm kwn@ jU Awey kQnM 386
AQ jKC goipn ko nb ko ly aufw 337 AQ AkrUr ko PuPI pws Byjn kQnM 388
AQ kuMj glIn mY Kylbo 338 AQ augRsYn ko rwj dIbo 391
AQ rwDkw ko mwn kQnM 341 AQ j`uD pRbMD ] jrwisMDu ju`D kQnM 391
sudrsn nwm bRhmx BujMg join qy auDwr krn AQ pMc BUp ju`Dn kQnM 420
352
kQnM AQ dÍwds BUp ju`Dn kQnM 422
AQ ibRKBwsur dYq bD kQnM 354 AQ pMc BUp ju`D kQnM 429
AQ kysI dYq bD kQnM 354 AQ ds BUp ju`D kQnM 429
AQ nwrd jU ikRsn pih Awey 356 ds BUp sihq AnUp isMG ju`D kQnM 430
AQ ibsÍwsur dYq ju`D 357 AQ krm isMGwid pMc BUp ju`D kQnM 431
AQ hir ko AkR¨r mQurw ko lY jYbo 357 AQ KVg isMG j`uD kQnM
kMs DubIAw ko bD kQnM 361 iqh BUpiq ko imqR iek KVk isMG ijh nwm 433
AQ bwgvwn ko auDwr 362 isv jU bwc KVgys soN 447
AQ kubjw ko auDwr krn 362 KVgys bws isv soN 449
AQ cMfUr must ju`D 365 rwjw juiDstr bwc 457
AQ kMs bD kQnM 365 KVgys bwc sBn Btn soN 459
AQ kMs bDU kwnH jU pih Awvq BeI 366 jrwisMD inRp soN 471
AQ kwnH jU bwc nMd soN 367 BUp bwc hir soN 483
bwrhmwh ikRsn bwc inRp soN 483
svYXw] Pwgun mY sKI fwir gulwl 368 hy riv hy sis 492
AQ kwn@ jU mMqR gwieqRI sIKn smY 370 kwl jmn ko lY jrwisMD 492
h
<>siqgur pRswid ]
] jwpu ]
sRI muKvwk pwiqswhI ñú ]
CpY CMd ] qÍ pRswid ]c`k® ichn Aru brn jwiq Aru pwiq nihn ijh ] rUp rMg Aru ryK
ByK koaU kih n skq ikh ] Acl mUriq AnBau pRkws Aimqoij kihjY ] koit ieMdR
ieMdRwx swhu swhwix gixjY] iqRBvx mhIp sur nr Asur nyiq nyiq bn iqRx khq] qv
srb nwm kQY kvn krm nwm brnq sumiq ]ñ] BujMg pRXwq CMd ] nmsqÍM Akwly ]
nmsqÍM ik®pwly ] nmsqM ArUpy ] nmsqM AnUpy ]ò] nmsqM AByKy ] nmsqM AlyKy ]
nmsqM Akwey ] nmsqM Ajwey ]ó] nmsqM AgMjy ] nmsqM ABMjy ] nmsqM Anwmy ]
2
nmsqM ATwmy ]ô] nmsqM AkrmM ] nmsqM ADrmM ] nmsqM AnwmM ] nmsqM ADwmM
]õ] nmsqM AjIqy ] nmsqM ABIqy ] nmsqM Abwhy ] nmsqM AFwhy ]ö] nmsqM AnIly
] nmsqM Anwdy ] nmsqM ACydy ] nmsqM AgwDy ]÷] nmsqM AgMjy ] nmsqM ABMjy ]
nmsqM audwry ] nmsqM Apwry ]ø] nmsqM su eyky ]nmsqM Anyky ] nmsqM ABUqy ]
nmsqM AjUpy ] ù ] nmsqM inRkrmy ] nmsqM inRBrmy ] nmsqM inRdysy ] nmsqM inRBysy
]ñú] nmsqM inRnwmy ] nmsqM inRkwmy ] nmsqM inRDwqy] nmsqM inRGwqy ]ññ] nmsqM
inRDUqy ] nmsqM ABUqy] nmsqM Aloky ] nmsqM Asoky ]ñò] nmsqM inRqwpy ] nmsqM
AQwpy ] nmsqM iqRmwny] nmsqM inDwny ]ñó] nmsqM Agwhy ] nmsqM Abwhy] nmsqM
iqRbrgy ] nmsqM Asrgy ]ñô] nmsqM pRBogy ] nmsqM su jogy ] nmsqM ArMgy ] nmsqM
ABMgy ]ñõ] nmsqM AgMmy ] nmsqsqu rMmy ] nmsqM jlwsRy] nmsqM inrwsRy ]ñö]
nmsqM Ajwqy ] nmsqM Apwqy] nmsqM Amjby ] nmsqsqu Ajby ]ñ÷] AdysM Adysy ]
nmsqM ABysy ] nmsqM inRDwmy ] nmsqM inRbwmy ]ñø] nmo srb kwly ] nmo srb dÎwly ]
nmo srb rUpy ] nmo srb BUpy ] ñù ] nmo srb Kwpy ] nmo srb Qwpy ] nmo srb kwly
] nmo srb pwly ] òú ] nmsqsqu dyvy] nmsqM AByvy ] nmsqM Ajnmy ] nmsqM
subnmy ]òñ] nmo srb gauny ] nmo srb Bauny ] nmo srb rMgy ] nmo srb BMgy ]òò]
nmo kwl kwly ] nmsqsqu dÎwly ] nmsqM Abrny ] nmsqM Amrny ]òó] nmsqM jrwrM
] nmsqM ik®qwrM ] nmo srb DMDy ] nmosq AbMDy ]òô] nmsqM inRswky ] nmsqM inRbwky
] nmsqM rhImy ] nmsqM krImy ]òõ] nmsqM Anμqy ] nmsqM mhMqy ] nmsqsqu rwgy ]
nmsqM suhwgy ]òö] nmo srb soKM ] nmo srb poKM ] nmo srb krqw ] nmo srb hrqw
3
]ò÷] nmo jog jogy ] nmo Bog Bogy ] nmo srb dÎwly ] nmo srb pwly ] òø ] cwcrI
CMd ] qÍ pRswid ]ArUp hYN ] AnUp hYN ] AjU hYN] ABU hYN ]òù] AlyK hYN] AByK hYN ]
Anwm hYN ] Akwm hYN ]óú] ADy hYN ] ABy hYN ] AjIq hYN ] ABIq hYN ]óñ] iqRmwn hYN
] inDwn hYN ] iqRbrg hYN ] Asrg hYN ]óò] AnIl hYN ] Anwid hYN ] Ajy hYN ] Ajwid
hYN ]óó] Ajnm hYN ] Abrn hYN ] ABUq hYN ] ABrn hYN ]óô] AgMj hYN ] ABMj hYN ]
AJUJ hYN ] AJMJ hYN ]óõ] AmIk hYN ] rPIk hYN ] ADMD hYN ] AbMD hYN]óö] inRbUJ hYN
] AsUJ hYN ] Akwl hYN ] Ajwl hYN ]ó÷] Alwh hYN ] Ajwh hYN] Anμq hYN ] mhMq hYN
]óø] AlIk hYN ] inRsRIk hYN ] inRlμB hYN ] AsMB hYN ]óù] AgMm hYN ] AjMm hYN] ABUq
hYN ] ACUq hYN ]ôú] Alok hYN ] Asok hYN ] Akrm hYN ] ABrm hYN ]ôñ] AjIq hYN ]
ABIq hYN ] Abwh hYN ] Agwh hYN ]ôò] Amwn hYN ] inDwn hYN ] Anyk hYN ] iPryk hYN
]ôó] BujMg pRXwq CMd ] nmo srb mwny ] smsqI inDwny ] nmo dyv dyvy ] AByKI AByvy
]ôô] nmo kwl kwly ] nmo srb pwly ] nmo srb gauxy ] nmo srb Bauxy ]ôõ] AnμgI
AnwQy ] inRsMgI pRmwQy ] nmo Bwn Bwny ] nmo mwn mwny ]ôö] nmo cMdR cMdRy] nmo Bwn Bwny
] nmo gIq gIqy] nmo qwn qwny ]ô÷] nmo inR̀q inR̀qy ] nmo nwd nwdy] nmo pwn pwny ]
nmo bwd bwdy ]ôø] AnμgI Anwmy] smsqI srUpy ] pRBMgI pRmwQy ] smsqI ibBUqy ]ôù]
klμkM ibnwny klμkI srUpy ] nmo rwj rwjysÍrM prm rUpy ]õú] nmo jog jogysÍrM prm is`Dy ]
nmo rwj rwjysÍrM prm ibRDy ]õñ] nmo ssqR pwxy ] nmo AsqR mwxy ] nmo prm gÎwqw ]
nmo lok mwqw ]õò] AByKI ABrmI ABogI ABugqy] nmo jog jogysÍrM prm jugqy ]õó]
nmo inq nwrwiexy k®¨r krmy ] nmo pRyq ApRyq dyvy suDrmy ]õô] nmo rog hrqw nmo rwg
4
rUpy] nmo swh swhM nmo BUp BUpy ]õõ] nmo dwn dwny nmo mwn mwny ] nmo rog rogy nmsqM
snwny ]õö] nmo mMqR mMqRM ] nmo jMqR jMqRM ] nmo iest iesty ] nmo qMqR qMqRM ]õ÷] sdw
s`icdwnμd srbM pRxwsI ] AnUpy ArUpy smsqul invwsI ]õø] sdw is`iDdw bùiDdw ibRiD
krqw] ADo aurD ArDM AGM EG hrqw ]õù] prM prm prmysÍrM pRoCpwlμ ] sdw srbdw
is`iD dwqw idAwlμ ]öú] ACydI ABydI AnwmM AkwmM ] smsqoprwjI smsqsqu DwmM
]öñ] qyrw joru ] cwcrI CMd ]jly hYN]Qly hYN]ABIq hYN]ABy hYN]öò] pRBU hYN] AjU hYN]
Adys hYN] ABys hYN]öó] BujMg pRXwq CMd ] AgwDy AbwDy ] AnμdI srUpy] nmo srb mwny
] smsqI inDwny ]öô] nmsqÍM inRnwQy ] nmsqÍM pRmwQy ] nmsqÍM AgMjy] nmsqÍM ABMjy
]öõ] nmsqÍM Akwly] nmsqÍM Apwly] nmo srb dysy] nmo srb Bysy]öö] nmo rwj rwjy]
nmo swj swjy] nmo swh swhy] nmo mwh mwhy ]ö÷] nmo gIq gIqy ] nmo pRIiq pRIqy ] nmo
roK roKy] nmo soK soKy ]öø] nmo srb rogy] nmo srb Bogy ] nmo srb jIqM] nmo srb
BIqM ]öù] nmo srb gÎwnμ ] nmo prm qwnμ ] nmo srb mMqRM ] nmo srb jMqRM ]÷ú] nmo
srb idRsM ] nmo srb ik®sM ] nmo srb rMgy ] iqRBMgI Anμgy ]÷ñ] nmo jIv jIvM ] nmo
bIj bIjy ] AiK`jy AiB`jy ] smsqM pRis`jy ]÷ò] ik®pwlμ srUpy ] kukrmM pRxwsI ] sdw
srbdw iriD isDM invwsI ]÷ó] crpt CMd]qÍ pRswid ]AMimRq krmy ] AMibRq Drmy]
A`Kl jogy ] Ac`l Bogy ]÷ô] Ac`l rwjy ] At`l swjy ] A`Kl DrmM ] Al`K krmM
]÷õ] srbM dwqw ] srbM gÎwqw ] srbM Bwny ] srbM mwny ]÷ö] srbM pRwxM ] srbM
qRwxM ] srbM Bugqw ] srbM jugqw ]÷÷] srbM dyvM ] srbM ByvM ] srbM kwly ] srbM pwly
]÷ø] rUAwl CMd ] qÍ pRswid ]Awid rUp Anwid mUriq Ajoin purK Apwr ] srb mwn
5
iqRmwn dyv AByv Awid audwr] srb pwlk srb Gwlk srb ko puin kwl ] j`qR q`qR
ibrwjhI AvDUq rUp rswl ]÷ù] nwm Twm n jwq jw kr rUp rMg n ryK ] Awid purK
audwr mUriq Ajoin Awid AsyK] dys AOr n Bys jw kr rUp ryK n rwg ] j`qR q`qR idsw
ivsw huie PYilE Anurwg ]øú] nwm kwm ibhIn pyKq Dwm hUM nih jwih ] srb mwn
srbqR mwn sdYv mwnq qwih] eyk mUriq Anyk drsn kIn rUp Anyk ] Kyl Kyil AKyl
Kyln AMq ko iPr eyk ]øñ] dyv Byv n jwnhI ijh byd Aaur kqyb ] rUp rMg n jwiq
pwiq su jwneI ikh jyb ] qwq mwq n jwiq jw kr jnm mrn ibhIn ] ck® bk® iPrY
cqur ck mwnhI pur qIn ]øò] lok caudh ky ibKY jg jwphI ijh jwp ] Awid dyv
Anwid mUriq QwipE ijh Qwip ] prm rUp punIq mUriq pUrn purK Apwr ] srb ibsÍ
rcÎo suXMBv gVHn BMjnhwr ]øó] kwl hIn klw sMjugiq Akwl purK Adys ] Drm Dwm
su Brm rhq ABUq AlK ABys] AMg rwg n rMg jw kh jwiq pwiq n nwm ] grb gMjn
dust BMjn mukiq dwiek kwm ]øô] Awp rUp AmIk Anusqiq eyk purK AvDUq ] grb
gMjn srb BMjn Awid rUp AsUq ] AMg hIn ABMg Anwqm eyk purK Apwr ] srb
lwiek srb Gwiek srb ko pRiqpwr ]øõ] srb gMqw srb hMqw srb qy AnByK ] srb
swsqR n jwnhI ijh rUp rMg Aru ryK ] prm byd purwx jw kh nyiq BwKq in`q ] koit
isMimRiq purwn swsqR n AwvhI vhu ic`iq ]øö] mDuBwr CMd ] qÍ pRswid ]gun gn audwr
] mihmw Apwr] Awsn ABMg ] aupmw Anμg ]ø÷] AnBau pRkws ] inis idn Anws
] Awjwnu bwhu ] swhwn swhu ]øø] rwjwn rwj ] Bwnwn Bwn ] dyvwn dyv ] aupmw
mhwn ]øù] ieMdRwn ieMdR ] bwlwn bwl ] rMkwn rMk ] kwlwn kwl ]ùú] AnBUq AMg
6
] AwBw ABMg ] giq imiq Apwr ] gun gn audwr ]ùñ] muin gn pRnwm ] inrBY
inkwm ] Aiq duiq pRcMf ] imiq giq AKMf ]ùò] AwilsÎ krm ] AwidRsÎ Drm ]
srbw BrxwFÎ ] AnfMf bwFÎ]ùó] cwcrI CMd ] qÍ pRswid ] guibMdy ] mukMdy ]
audwry] Apwry]ùô]hrIAM ] krIAM] inRnwmy ] Akwmy ]ùõ]BujMg pRXwq CMd ]cqur c`k®
krqw] cqur c`k® hrqw] cqur c`k® dwny] cqur c`k® jwny]ùö] cqur c`k® vrqI] cqur
c`k® BrqI] cqur c`k® pwlY] cqur c`k® kwlY ]ù÷] cqur c`k® pwsy ] cqur c`k® vwsy] cqur
c`k® mwnÎY ] cqur c`k® dwnÎY]ùø]cwcrI CMd ]n s`qRY ] n im`qRY ] n BrmM ] n iB`qRY
]ùù] n krmM ] n kwey ] AjnmM ] Ajwey ]ñúú] n ic`qRY ] n im`qRY ] pry hYN ]
pivqRY ]ñúñ] ipRQIsY ] AdIsY ] AidR̀sY ] Aik`®sY ]ñúò] BgvqI CMd ]qÍ pRswid
kQqy]ik AwiC`j dysY ] ik AwiB`j BysY ] ik AwgMj krmY ] ik AwBMj BrmY ]ñúó] ik
AwiB`j lokY ] ik Awid`q sokY] ik AvDUq brnY ] ik ibBUiq krnY ]ñúô] ik rwjM pRBw
hYN] ik DrmM Dujw hYN] ik Awsok brnY ] ik srbw ABrnY ]ñúõ] ik jgqM ik®qI hYN ]
ik CqRM CqRI hYN ] ik bRhmM srUpY ] ik AnBau AnUpY ]ñúö]ik Awid Adyv hYN] ik Awp
AByv hYN] ik icqRM ibhInY] ik eykY ADInY]ñú÷] ik rojI rjwkY ] rhImY irhwkY] ik pwk
ibAYb hYN ] ik gYbul gYb hYN ]ñúø] ik APvul gunwh hYN ] ik swhwn swh hYN ] ik kwrn
kuinμd hYN] ik rojI idihMd hYN ]ñúù] ik rwjk rhIm hYN ] ik krmM krIm hYN ] ik srbM
klI hYN] ik srbM dlI hYN ]ññú] ik srb`qR mwnÎY ] ik srb`qR dwnÎY ] ik srb`qR gaunY
] ik srb`qR BaunY ]ñññ] ik srb`qR dysY ] ik srb`qR BysY ] ik srb`qR rwjY ] ik srb`qR
swjY ]ññò] ik srb`qR dInY] ik srb`qR lInY ] ik srb`qR jw ho ] ik srb`qR Bw ho
7
]ññó] ik srb`qR dysY ] ik srb`qR BysY ] ik srb`qR kwlY] ik srb`qR pwlY ]ññô] ik
srb`qR hMqw ] ik srb`qR gMqw] ik srb`qR ByKI ] ik srb`qR pyKI ]ññõ] ik srb`qR kwjY
] ik srb`qR rwjY ] ik srb`qR soKY ] ik srb`qR poKY ]ññö] ik srb`qR qRwxY ] ik srb`qR
pRwxY ] ik srb`qR dysY] ik srb`qR BysY ]ññ÷] ik srb`qR mwnÎY ] sdYvM pRDwnÎY] ik
srb`qR jwpÎY ] ik srb`qR QwpÎY ]ññø] ik srb`qR BwnY] ik srb`qR mwnY ] ik srb`qR
ieMdRY ] ik srb`qR cMdRY ]ññù] ik srbM klImY ] ik prmM PhImY ] ik Awkl AlwmY ] ik
swihb klwmY ]ñòú] ik husnul vjU hYN ] qmwmul rujU hYN ] hmysul slwmY] slIKq mudwmY
]ñòñ] gnImul isksqY ] grIbul prsqY ] blμdul mkwnY ] jmInul jmwnY ]ñòò]
qmIjul qmwmY ] rujUAl inDwnY ] hrIPul AjImY ] rjwiek XkInY ]ñòó] Anykul qrMg
hYN ] AByd hYN ABMg hYN ] AjIjul invwj hYN ] gnImul iKrwj hYN ]ñòô] inrukq srUp hYN
] iqRmukiq ibBUiq hYN ] pRBugiq pRBw hYN ] su jugiq suDw hYN ]ñòõ] sdYvM srUp hYN ]
ABydI AnUp hYN ] smsqoprwj hYN ] sdw srb swj hYN ]ñòö] smsqul slwm hYN ]
sdYvul Akwm hYN ] inRbwD srUp hYN ] AgwiD AnUp hYN ]ñò÷] EAM Awid rUpy ] Anwid
srUpy ] AnμgI Anwmy] iqRBMgI iqRkwmy ]ñòø] iqRbrgM iqRbwDy ] AgMjy AgwDy ] suBM srb
Bwgy ] su srbwnurwgy ]ñòù] iqRBugq srUp hYN ] AiCj hYN ACUq hYN ] ik nrkM pRxws hYN
] ipRQIaul pRvws hYN ]ñóú]inrukiq pRBw hYN] sdYvM sdw hYN]ibBugiq srUp hYN]pRjugiq
AnUp hYN]ñóñ] inrukiq sdw hYN] ibBugiq pRBw hYN] Anukiq srUp hYN] pRjugiq AnUp hYN
]ñóò] cwcrI CMd ]ABMg hYN ] Anμg hYN ] AByK hYN ] AlyK hYN ]ñóó] ABrm hYN ]
Akrm hYN ] Anwid hYN] jugwid hYN ]ñóô] AjY hYN ] ABY hYN ] ABUq hYN ] ADUq hYN
8
]ñóõ] Anws hYN ] audws hYN] ADMD hYN ] AbMD hYN ]ñóö] ABgq hYN ] ibrkq hYN ]
Anws hYN ] pRkws hYN ]ñó÷] inicMq hYN ] suinMq hYN] Ail`K hYN] Aid`K hYN ]ñóø] AlyK
hYN] AByK hYN] AFwh hYN] Agwh hYN ]ñóù] AsMB hYN] AgMB hYN] AnIl hYN] Anwid hYN
]ñôú] Ain`q hYN ] su in`q hYN ] Ajwq hYN ] Ajwid hYN ]ñôñ]crpt CMd ] qÍ pRswid
]srbM hMqw ] srbM gMqw ] srbM KÎwqw ] srbM gÎwqw ]ñôò] srbM hrqw ] srbM
krqw ] srbM pRwxM ] srbM qRwxM ]ñôó] srbM krmM ] srbM DrmM ] srbM jugqw ] srbM
mukqw ]ñôô] rswvl CMd ] qÍ pRswid ]nmo nrk nwsy ] sdYvM pRkwsy] AnμgM srUpy ]
ABMgM ibBUqy ]ñôõ] pRmwQM pRmwQy ] sdw srb swQy ] AgwD srUpy ] inRbwD ibBUqy
]ñôö] AnμgI Anwmy ] iqRBMgI iqRkwmy ] inRBMgI srUpy ] sRbMgI AnUpy ]ñô÷] n poqRY n
pùqRY ] n s`qRY n im`qRY ] n qwqY n mwqY] n jwqY n pwqY ]ñôø] inRswkM sRIk hYN ] Aimqo
AmIk hYN ] sdYvM pRBw hYN ] AjY hYN Ajw hYN ]ñôù] BgvqI CMd ] qÍ pRswid ]ik jwhr
jhUr hYN ] ik hwjr hjUr hYN ] hmysul slwm hYN ] smsqul klwm hYN ]ñõú] ik swihb
idmwg hYN ] ik husnul crwg hYN ] ik kwml krIm hYN] ik rwjk rhIm hYN ]ñõñ] ik
rojI idihMd hYN ] ik rwjk rihMd hYN ] krImul kmwl hYN ] ik husnul jmwl hYN ]ñõò]
gnImul iKrwj hYN] grIbul invwj hYN ] hrIPul iskMn hYN ] ihrwsul iPkMn hYN ]ñõó]
klμkM pRxws hYN ] smsqul invws hYN ] AgMjul gnIm hYN ] rjwiek rhIm hYN ]ñõô]
smsqul jubW hYN ] ik swihb ikrW hYN] ik nrkM pRxws hYN ] bihsqul invws hYN ]ñõõ]
ik srbul gvMn hYN ] hmysul rvMn hYN ] qmwmul qmIj hYN ] smsqul AjIj hYN ]ñõö]
prM prmeIs hYN ] smsqul AdIs hYN ] Adysul AlyK hYN ] hmysul AByK hYN ]ñõ÷]
9
jmInul jmW hYN ] AmIkul iemW hYN ] krImul kmwl hYN ] ik jurAq jmwl hYN ]ñõø] ik
Aclμ pRkws hYN ] ik Aimqo subws hYN ] ik Ajb srUp hYN ] ik Aimqo ibBUiq hYN ]ñõù]
ik Aimqo psw hYN ] ik Awqm pRBw hYN ] ik Aclμ Anμg hYN ] ik Aimqo ABMg hYN
]ñöú]mDuBwr CMd ] qÍ pRswid ]muin min pRnwm ] gun gn mudwm ] Air br AgMj ]
hir nr pRBMj ]ñöñ] Angn pRnwm ] muin min slwm ] hir nr AKMf ] br nr AmMf
]ñöò] AnuBv Anws ] muin min pRkws ] gun gn pRnwm ] jil Qil mudwm ]ñöó]
AniC`j AMg ] Awsn ABMg ] aupmw Apwr ] giq imiq audwr ]ñöô] jil Qil
AmMf] ids ivs ABMf ] jil Qil mhMq ] ids ivs ibAMq ]ñöõ] AnuBv Anws ]
iDRq Dr Durws ] Awjwnu bwhu ] eykY sdwhu ]ñöö] EAMkwr Awid ] kQnI Anwid ] Kl
KMf KÎwl ] gur br Akwl ]ñö÷] Gir Gir pRnwm ] iciq crn nwmu ] AniC`j gwq ]
Awijj n bwq ]ñöø] AnJMJ gwq ] AnrMj bwq ] Antut BMfwr ] AnTt Apwr
]ñöù] AwfIT Drm ] Aiq FIT krm ] AnbRx Anμq ] dwqw mhMq ]ñ÷ú] hir
bolmnw CMd] qÍ pRswid]kruxwlX hYN ] Air GwlX hYN] Kl KMfn hYN ] mih mMfn hYN
]ñ÷ñ] jgqysÍr hYN ] prmysÍr hYN ] kil kwrx hYN] srbubwrx hYN ]ñ÷ò] iDRq Dwrn hYN
] jg kwrn hYN ] mn mwinX hYN ] jg jwinX hYN ]ñ÷ó] srbM Br hYN ] srbM kr hYN ]
srbupwsÎ hYN ] srb nwsÎ hYN ]ñ÷ô] kruxwkr hYN ] ibsÍMBr hYN ] srbysÍr hYN ]
jgqysÍr hYN ]ñ÷õ] bRhmMfs hYN ] Kl KMfs hYN ] pr qy pr hYN ] kruxwkr hYN ]ñ÷ö]
Ajpw jp hYN ] AQpw Qp hYN ] Aik®qwik®q hYN ] AimRqwimRq hYN ]ñ÷÷] AimRqwimRq hYN ]
kruxwik®q hYN ] Aik®qwik®q hYN] DrxI iDRq hYN ]ñ÷ø] AimqysÍr hYN ] prmysÍr hYN ]
10
Aik®qwik®q hYN ] AimRqwimRq hYN ]ñ÷ù] Ajbwik®q hYN ] AimRqwimRq hYN ] nr nwiek hYN]
Kl Gwiek hYN ]ñøú] ibsÍMBr hYN ] kruxwlX hYN ] inRp nwiek hYN ] srb pwiek hYN
]ñøñ] Bv BMjn hYN ] Air gMjn hYN ] irpu qwpn hYN] jp jwpn hYN ]ñøò] Aklμ ik®q
hYN ] srbw ik®q hYN] krqw kr hYN ] hrqw hir hYN ]ñøó] prmwqm hYN] srbwqm hYN ]
Awqm bs hYN] js ky js hYN ]ñøô] BujMg pRXwq CMd ]nmo sUrj sUrjy nmo cMdR cMdRy ] nmo
rwj rwjy nmo ieMdR ieMdRy ] nmo AMDkwry nmo qyj qyjy ] nmo ibMRd ibMRdy nmo bIj bIjy ]ñøõ]
nmo rwjsM qwmsM sWq rUpy ] nmo prm q`qM Aq`qM srUpy ] nmo jog jogy nmo gÎwn gÎwny ]
nmo mMqR mMqRy nmo DÎwn DÎwny ]ñøö] nmo jùD jùDy nmo gÎwn gÎwny ] nmo Boj Bojy nmo pwn
pwny ] nmo klh krqw nmo sWiq rUpy ] nmo ieMdR ieMdRy AnwdM ibBUqy ]ñø÷] klμkwr rUpy
Alμkwr Alμky ] nmo Aws Awsy nmo bWk bMky ] ABMgI srUpy AnμgI Anwmy ] iqRBMgI
iqRkwly AnμgI Akwmy ]ñøø] eyk ACrI CMd ]AjY ] AlY ] ABY ] AbY ]ñøù] ABU ]
AjU ] Anws] Akws ]ñùú] AgMj] ABMj ] AlK ] ABK ]ñùñ] Akwl ] idAwl
] AlyK ] AByK ]ñùò] Anwm ] Akwm ] Agwh ] AFwh ]ñùó] AnwQy ] pRmwQy ]
AjonI ] AmonI ]ñùô] n rwgy ] n rMgy ] n rUpy ] n ryKy ]ñùõ] AkrmM ] ABrmM ]
AgMjy ] AlyKy ]ñùö] BujMg pRXwq CMd ]nmsqul pRxwmy smsqul pRxwsy] AgMjul Anwmy
smsqul invwsy ] inRkwmM ibBUqy smsqul srUpy ] kukrmM pRxwsI suDrmM ibBUqy ]ñù÷] sdw
s`icdwnμd sqRM pRxwsI ] krImul kuinμdw smsqul invwsI ] Ajwieb ibBUqy gjwieb gnImy
] hrIAM krIAM krImul rhImy ]ñùø] cqur c`k® vrqI cqur c`k® Bugqy ] suXMBv suBM
srbdw srb jugqy] dukwlμ pRxwsI dXwlμ srUpy ] sdw AMg sMgy ABMgM ibBUqy ]ñùù]
11
Akwl purK kI r`Cw hmnY] srb loh dI r`iCAw hmnY] srb kwl jI dI riCAw hmnY]
srb loh jI dI sdw riCAw hmnY ]AwgY ilKwrI ky dsqKq qÍ pRswid ] caupeI ]pRxvo
Awid eykMkwrw ] jil Qil mhIAil ikXo pswrw ] Awid purKu Aibgq AibnwsI] lok
cqurds joiq pRkwsI ]ñ] hsiq kIt ky bIc smwnw ] rwv rMk ijh iek sr jwnw] AdYÍ
AlK purKu AibgwmI ] sB Gt Gt ky AMqrjwmI ]ò] AlK rUp ACY AnByKw] rwg rMg
ijh rUp n ryKw] brn ichn sbhMU qy inÎwrw] Awid purKu AdYÍ Aibkwrw ]ó] brn ichn
ijh jwiq n pwqw ] sqRü imqR ijh qwq n mwqw ] sB qy dUir sBn qy nyrw ] jil Qil
mhIAil jwih bsyrw ]ô] Anhd rUp Anwhd bwnI ] crn srin ijh bsiq BvwnI ]
bRhmw ibsn AMqu nhI pwXo ] nyiq nyiq muKcwr bqwXo ]õ] koit ieMdR aupieMdR bnwey ]
bRhmw rudR aupwie Kpwey ] lok cqurds Kyl rcwXo ] bhuir Awp hI bIc imlwXo ]ö]
dwnv dyv PinMd Apwrw ] gMDRb j`C rcy suB cwrw ] BUq BivK Bvwn khwnI ] Gt Gt ky
pt pt kI jwnI ]÷] qwq mwq ijh jwiq n pwqw ] eyk rMg kwhU nhI rwqw ] srb joiq
12
ky bIc smwnw ] sBhMU srb TOr pihcwnw ]ø] kwl rhq Ankwl srUpw ] AlK purKu
Aivgq AvDUqw ] jwiq pwiq ijh ichn n brnw ] Aibgq dyv ACY AnBrmw ]ù] sB
ko kwl sBn ko krqw ] rog sog doKn ko hrqw ] eyk icq ijh iek iCn iDAwXo ] kwl
Pws ky bIc n AwXo ]ñú]qÍ pRswid ] kib`q ]kqhMU sucyq hÍÍY kY cyqnw ko cwru kIE kqhMU
AicMq hÍÍY kY sovq Acyq ho ] kqhMU iBKwrI hÍÍY kY mwgq iPrq BIK khUM mhw dwin hÍÍY kY
mwigE Dn dyq ho ] khUM mhw rwjn ko dIjq AnMq dwn khUM mhwrwjn qy CIn iCiq lyq ho
] khUM byd rIiq khUM qw isau ibpRIiq khUM iqRgun AqIq khUM surgun smyq ho ]ñ]ññ] khUM
j`C gMDRb aurg khUM ib`dÎwDr khUM Bey ikMnr ipswc khMU pRyq ho] khUM hÍÍY kY ihMdUAw gwieqRI ko
gupq jpÎo khUM hÍÍY kY qurkw pukwry bWg dyq ho ] khUM kok kwib hÍÍY purwn ko pVHq mq kqhUM
kurwn ko indwn jwn lyq ho ] khUM byd rIiq khMU qw isau ibpRIiq khUM iqRgun AqIq khUM
surgun smyq ho ]ò]ñò] khUM dyvqwn ky idvwn mY ibrwjmwn khUM dwnvwn ko gumwn mq dyq
ho ] khUM ieMdR rwjw ko imlq ieMdR pdvI sI khUM ieMdR pdvI Cpwie CIn lyq ho ] kqhUM
ibcwr Aibcwr ko ibcwrq ho khUM inj nwir pr nwir ky inkyq ho ] khUM byd rIiq khUM qw
isau ibpRIiq khUM iqRgun AqIq khUM surgun smyq ho ]ó]ñó] khUM ssqRDwrI khUM ibdÎw ky
ibcwrI khUM mwruq AhwrI khUM nwr ky inkyq ho] khUM dyv bwnI khUM swrdw BvwnI khUM mMglw
imRVwnI khUM sÎwm khUM syq ho] khUM Drm DwmI khUM srb TOr gwmI khUM jqI khUM kwmI khUM
dyq khUM lyq ho ] khUM byd rIiq khUM qw isau ibpRIiq khUM iqRgun AqIq khUM surgun smyq ho
]ô]ñô] khUM jtwDwrI khUM kMTIDry bRhmcwrI khUM jog swDI khUM swDnw krq ho ] khUM
kwnPwry khMU fMfI hÍÍY pDwry khUM PUk PUk pwvn ko ipRQI pY Drq ho] kqhUM ispwhI hÍÍY kY swDq
13
islwhn ko khUM C`qRI hÍÍY kY Air mwrq mrq ho ] khUM BUim Bwr ko auqwrq ho mhwrwj khUM Bv
BUqn kI Bwvnw Brq ho ]õ]ñõ] khUM gIq nwd ky indwn ko bqwvq ho khUM inRqkwrI
icqRkwrI ky inDwn ho] kqhUM pXUK hÍÍY kY pIvq ipvwvq ho kqhUM mXUK aUK khUM md pwn ho ]
khUM mhWsUr hÍÍY kY mwrq mvwsn ko khUM mhwdyv dyvqwn ky smwn ho ] khUM mhWdIn khUM dRb ky
ADIn khUM ibdÎw mY pRbIn khUM BUim khUM Bwnu ho ]ö]ñö] khUM AklMk khUM mwrq mXMk khUM
pUrn pRjMk khUM sùDqw kI swr ho ] khUM dyv Drm khUM swDnw ky hrm khUM kuqisq kukrm
khUM Drm ky pRkwr ho ] khUM paunwhwrI khUM ibidAw ky ibcwrI khUM jogI jqI bRhm cwrI nr
khUM nwir ho ] khMU C`qRDwrI khUM Cwlw Dry CYl BwrI khUM CkvwrI khUM Cl ky pRkwr ho
]÷]ñ÷] khUM gIq ky gv`Xw khUM bynu ky bj`Xw khUM inRq ky nc`Xw khUM nr ko Akwr ho ]
khUM byd bwnI khUM kok kI khwnI khUM rwjw khUM rwnI khUM nwir ky pRkwr ho ] khUM bynu ky
bj`Xw khUM Dyn ky cr`Xw khUM lwKn lv`Xw khUM sMudr kumwr ho] sùDqw kI swn ho ik sMqn ky
pRwn ho ik dwqw mhWdwn ho inRdoKI inrMkwr ho ]ø]ñø] inrjur inrUp ho ik sMudr srUp ho
ik BUpn ky BUp ho ik dwqw mhWdwn ho ] pRwn ky bc`Xw dUD pUq ky idv`Xw rog sog ky imt`Xw
ikDO mwnI mhw mwn ho] ibdÎw ky ibcwr ho ik AdYÍ Avqwr ho ik is`Dqw kI sUriq ho ik
sùDqw kI swn ho ] jobn ky jwl ho ik kwl hUM ky kwl ho ik sqRün ky sUl ho ik imqRn ky
pRwn ho] ù]ñù] khUM bRhm bwd khUM ibdÎw ko ibKwd khUM nwd ko nnwd khUM pUrn Bgq ho]
khUM byd rIiq khUM ibidAw kI pRqIiq khUM nIiq AO AnIiq khUM jÍwlw sI jgq ho ] pUrn
pRqwp khUM iekWqI ko jwp khUM qwp ko Aqwp khUM jog qy ifgq ho ] khUM br dyq khUM Cl
isau iCnwie lyq srb kwl srb TOr eyk sy lgq ho ]ñú]òú]qÍ pRswid ]sv`Xy] sRwvg
14
suD smUh isDwn ky dyiK iPrÎo Gr joig jqI ky ] sUr surwrdn suD suDwidk sMq smUh
Anyk mqI ky ] swry hI dys ko dyiK rhÎo mq koaU n dyiKXq pRwn pqI ky ] sRI Bgvwn kI
Bwie ikRpw hMU qy eyk rqI ibnu eyk rqI ky ]ñ]òñ] mwqy mqMg jry jr sMig AnUp auqMg
surMg svwry] koit qurMg kurMg sy kUdq paun ky gaun kau jwq invwry] BwrI Bujwn ky BUp
BlI ibiD nÎwvq sIs n jwq ibcwry ] eyqy Bey qo khw Bey BUpiq AMq ko nWgy hI pWie
pDwry ]ò]òò] jIq iPry sB dys idswn ko bwjq Fol imRdMg ngwry ] gMujq gUVH gjwn ky
sMudr ihMsq hI hXrwj hjwry] BUq BivK Bvwn ky BUpiq kaun gnY nhI jwq ibcwry ] sRI
piq sRI Bgvwn Bjy ibnu AMq kau AMqk Dwm isDwry ]ó]òó] qIrQ nHwn dieAw dm dwn
su sMjm nym Anyk ibsyKY ] byd purwn kqyb kurwn jmIn jmwn sbwn ky pyKY ] paun Ahwr
jqI jq Dwr sbY su ibcwr hjwrk dyKY ] sIR Bgvwn Bjy ibnu BUpiq eyk rqI ibnu eyk n
lyKY ]ô]òô] suD ispwh durMq dubwh su swij snwh durjwn dlYNgy ] BwrI gumwn Bry mn mY
kir prbq pMK hly n hlYNgy ] qoir ArIn mroir mvwsn mwqy mqMgn mwn mlYNgy] sRI piq
sRI Bgvwn ikRpw ibnu iqAwig jhwnu indwn clYNgy ]õ]òõ] bIr Apwr bfy birAwr
Aibcwrih swr kI Dwr BC`Xw ] qorq dys milMd mvwsn mwqy gjwn ky mwn ml`Xw ] gwVHy
gVHwn ky qoVn hwr su bwqn hI ck cwr lv`Xw ] swihb sRI sB ko isr nwieku jwick
Anyk su eyk idv`Xw ]ö]òö] dwnv dyv PinMd inswcr BUq Biv`K Bvwn jpYNgy ] jIv ijqy
jl mY Ql mY pl hI pl mY sB Qwp QpYNgy] puMin pRqwpn bwFq jY Duin pwpn ky bhu puMj
KpYNgy ] swD smUh pRsMin iPrYN jg sqRü sBY Aivlok cpYNgy ]÷]ò÷] mwnv ieMdR gijMdR
nrwiDp jOn iqRlok ko rwj krYNgy ] koit snwn gjwidk dwn Anyk suAMbr swj brYNgy ]
15
bRhm mhysur ibsnu scIpiq AMiq Psy jm Pwis prYNgy ] jy nr sRI piq ky pRs hYN pg qy nr
Pyr n dyh DrYNgy ]ø]òø] kw BXo jo doaU locn mUMid kY bYT rhÎo bk iDAwn lgwXo ] nHwq
iPrÎo lIey swq smuMdRn lok gÎo prlok gvwXo ] bwsu ikXo ibKÎwn so bYiT kY AYsy hI AYs
su bYs ibqwXo ] swcu khoN suin lyhu sBY ijn pyRmu kIE iqnhI pRBu pwXo] ù]òù] kwhU lY
pwhn pUj DrÎo isir kwhU lY ilMgu gry ltkwXo ] kwhU lKÎo hir AvwcI idsw mih kwhU
pCwh ko sIs invwXo ] koaU buqwn ko pUjq hY psu koaU imRqwn kau pUjn DwXo ] kUr ikRAw
aurJÎo sB hI jgu sIR Bgvwn ko Bydu n pwXo ]ñú]óú]qÍ pRswid ] qomr CMd hir jnm
mrn ibhIn ] ds cwr cwr pRbIn ] AklMk rUp Apwr ] AniC`j qyj audwr ]ñ]óñ]
AniB`j rUp durMq] sB jgq Bgq mhMq ] js iqlk BU iBRq Bwnu ] ds cwr cwr inDwn
]ò]óñ] AklMk rUp Apwr ] sB lok sok ibdwr ] kil kwl krm ibhIn ] sB krm
Drm pRbIn ]ó]óó] AnKMf Aqul pRqwp] sB QwipE ijh Qwp] AnKyd Byd ACyd ]
muKcwr gwvq byd ]ô]óô] ijh nyiq ingm khMq ] muKcwr bkq ibAMq ] AniB`j
Aqul pRqwp] An KMf Aimq AQwp ]õ]óõ] ijh kIn jgq pswr ] ricE ibcwr
ibcwr] AnMq rUp AKMf ] Aqul pRqwp pRcMf ]ö]óö] ijh AMf qy bRhmMf ] kIny su
cOdh KMf] sB kIn jgq pswr] AbÎkq rUp audwr]÷]ó÷] ijh koit ieMdR inRpwr ]
keI bRhm ibsnu ibcwr ] keI rwm ikRsn rsUl ] ibnu Bgiq ko n kbUl ]ø]óø] keI
isMD ibMD nigMdR ] keI m`C k`C PinMdR ]keI dyv Awid kumwr] keI ikRsn ibsnu Avqwr
]ù]óù] keI ieMdR bwr buhwr ] keI byd AO muKcwr] keI rùdR CùdR srUp ] keI rwm
ikRsn AnUp ]ñú]ôú] keI kok kwib BxMq ] keI byd Byd khMq ] keI swsqR isMimRiq
16
bKwn ] khUM kQq hI su purwn ]ññ]ôñ] keI AginhoqR krMq ] keI aurD qwp durMq]
keI aurD bwhu sMnÎws ] khUM jog Bys audws ]ñò]ôò] khUM invlI krm krMq ] khUM
paun Ahwr durMq ] khUM qIrQ dwn Apwr ] khUM jg krm audwr ]ñó]ôó] khUM
AginhoqR AnUp ] khUM inAwie rwj ibBUiq ] khUM swsqR isMimRiq rIiq ] khUM byd isau
ibpRIiq ]ñô]ôô] keI dys dys iPrMq ] keI eyk TOr iesQMq] khUM krq jl mih
jwp]khUM shq qn pr qwp ]ñõ]ôõ] khUM bws bnih krMq ] khUM qwp qnih shMq] khUM
igRhsq Drm Apwr ] khUM rwj rIiq audwr ]ñö]ôö] khUM rog rhq ABrm ] khUM krm
krq Akrm ] khUM syK bRhm srUp ] khUM nIiq rwj AnUp ]ñ÷]ô÷] khUM rog sog ibhIn
] khUM eyk Bgiq ADIn] khUM rMk rwj kumwr ] khUM byd bÎws Avqwr ]ñø]ôø] keI
bRhm byd rtMq ] keI syK nwm aucrMq] bYrwg khUM sMinAws ] khUM iPrq rUp audws
]ñù]ôù] sB krm Pokt jwnu ] sB Drm inhPl mwnu ] ibnu eyk nwm ADwr ] sB
krm Brm ibcwr ]òú]õú]qÍ pRswid ] lGu nrwj CMd ]jly hrI ] Qly hrI ] aury hrI
] bny hrI ]ñ]õñ] igry hrI ] guPy hrI] iCqy hrI ] nBy hrI ]ò]õò] eIhW hrI ]
aUhW hrI ] ijmI hrI ] jmw hrI ]ó]õó] AlyK hrI ] AByK hrI ] AdoK hrI ]
AdÍYK hrI ]ô]õô] Akwl hrI] Apwl hrI] ACyd hrI] AByd hrI ]õ]õõ] AjMqR
hrI ] AmMqR hrI] su qyj hrI] AqMqR hrI ]ö]õö] Ajwiq hrI ] Apwiq hrI ]
AimqR hrI ] Amwq hrI ]÷]õ÷] Arog hrI ] Asog hrI ] ABrm hrI ] Akrm
hrI ]ø]õø] AjY hrI] ABY hrI] AByd hrI] ACyd hrI ]ù]õù] AKMf hrI] ABMf
hrI] AfMf hrI ] pRcMf hrI ]ñú]öú] Aqyv hrI] AByv hrI] Ajyv hrI ] ACyv
17
hrI ]ññ]öñ] Bjo hrI] Qpo hrI] qpo hrI] jpo hrI ]ñò]öò] jls quhI] Qls
quhI] nids quhI] nds quhI ]ñó]öó] ibRCs quhI] pqs quhI] iCqs quhI] aurDs
quhI] ñô]öô] Bjs quAM ] Bjs quAM ] rts quAM ] Tts quAM ]ñõ]öõ] ijmIN quhI]
jmW quhI ] mkIN quhI ] mkW quhI ]ñö]öö] ABU quhI ] ABY quhI ] ACU quhI ] ACY
quhI ]ñ÷]ö÷] jqs quhI] bRqs quhI] gqs quhI ] mqs quhI ]ñø]öø] quhI quhI]
quhI quhI] quhI quhI] quhI quhI ]ñù]öù] quhI quhI ] quhI quhI ] quhI quhI ] quhI quhI
]òú]÷ú]qÍ pRswid ] kib`q ] KUk mlhwrI gj gdhw ibBUiqDwrI igdUAw mswn bws
kirE eI krq hYN] GuGU mt bwsI lgy folq audwsI imRg qrvr sdIv mon swDy eI mrq hYN
] ibMd ky sD`Xw qwih hIj kI bf`Xw dyq bMdrw sdIv pwie nWgy eI iPrq hYN ] AMgnw
ADIn kwm koRD mY pRbIn eyk igAwn ky ibhIn CIn kYsy kY qrq hYN ]ñ]÷ñ] BUq bncwrI
iCiq Caunw sBY dUDwDwrI pOn ky AhwrI su BujMg jwnIAqu hYN ] iqRx ky BC`Xw Dn loB ky
qj`Xw qy qo gaUAn ky j`Xw ibRK B`Xw mwnIAqu hYN] nB ky auf`Xw qwih pMCI kI bf`Xw dyq
bgulw ibVwl ibRk iDAwnI TwnIAqu hYN ] jyqy bfy igAwnI iqno jwnI pY bKwnI nwih AYsy n
pRpMc min BUil AwnIAqu hYN ]ò]÷ò] BUim ky bs`Xw qwih BUcrI ky j`Xw khY nB ky auf`Xw
so icr`Xw kY bKwnIAY ] Pl ky BC`Xw qwih bWdrI ky j`Xw khY Awids iPr`Xw qy qo BUq kY
pCwnIAY ] jl ky qr`Xw ko gMgyrI sI khq jg Awig ky BC`Xw so ckor sm mwnIAY ] sUrj
isv`Xw qwih kOl kI bf`Xw dyq cMdRmw isv`Xw kO kvI kY pCwnIAY ]ó]÷ó] nwrwiex k`C
m`C qyNdUAw khq sB kaulnwiB kaul ijh qwl mY rhqu hYN] gopInwQ gUjr gupwl sBY
DynucwrI irKIkys nwm kY mhMq lhIAqu hYN] mwDv Bvr AO AtyrU ko knH̀Xw nwm kMs ko bD`Xw
18
jmdUq khIAqu hYN ] mUVH rUV pItq n gUVqw ko Byd pwvY pUjq n qwih jw ky rwKy rhIAqu
hYN]ô]÷ô] ibsÍpwl jgq kwl dIn dÎwl bYrI swl sdw pRiqpwl jm jwl qy rhq hYN ]
jogI jtwDwrI sqI swcy bfy bRhmcwrI DÎwn kwj BUK pÎws dyh pY shq hYN] inaulI krm
jl pwvk pvn hom ADo muK eyk pwie TwFy n bhq hYN] mwnv PinMd dyv dwnv n pwvY Byd
byd AO kqyb nyiq nyiq kY khq hYN]õ]÷õ]nwcq iPrq mor bwdr krq Gor dwmnI Anyk
Bwau kirE eI krq hY] cMdRmw qy sIql n sUrj qy qpq qyj ieMdR so n rwjw Bv BUim ko
Brq hY]isv sy qpsI Awid bRhmw sy n byducwrI snq kumwr sI qpsÎw n Anq hY]
igAwn ky ibhIn kwl Pws ky ADIn sdw jugn kI caukrI iPrwey eI iPrq hY ]ö]÷ö]
eyk isv Bey eyk gey eyk Pyr Bey rwm cMdR ikRsn ky Avqwr BI Anyk hYN] bRhmw Aru ibsnu
kyqy byd AO purwn kyqy isMimRiq smUhn ky hÍY hÍY ibqey hYN] mondI mdwr kyqy AsunI kumwr kyqy
AMsw Avqwr kyqy kwl bs Bey hYN] pIr AO ipkWbr kyqy gny n prq eyqy BUim hI qy huie kY
Pyir BUim hI imley hYN ]÷]÷÷]jogI jqI bRhmcwrI bfy bfy CqRDwrI CqR hI kI CwXw keI
kos lO clq hYN]bfy bfy rwjn ky dwbq iPrq dys bfy bfy rwjn ky dRp ko dlq hYN ] mwn
sy mhIp AO idlIp kYsy CqRDwrI bfo AiBmwn Buj dMf ko krq hYN] dwrw sy idlIsr dRj ü oDn
sy mwnDwrI Bog Bog BUim AMiq BUim mY imlq hYN ]ø]÷ø] isjdy kry Anyk qopcI kpt Bys
posqI Anykdw invwvq hY sIs kO] khw BXo m`l jO pY kwFq Anyk fMf so qO n fMfOq
AstWg AiQqIs kO] khw BXo rogI jO pY fwrÎo rhÎo AOND muK mn qy n mUMf inhurwXo Awid
eIs kO]kwmnw ADIn sdw dwmnw pRbIn eyk Bwvnw ibhIn kYsy pwvY jgdIs kO]ù]÷ù]
sIs ptkq jw ky kwn mY KjUrw DsY mUMf Ctkq imqR puqR hUM ky sok soN] Awk ko cr`Xw Pl
19
PUl ko BC`Xw sdw bn ko BRmXw AOr dUsro n bok soN]khw BXo Byf jo Gsq sIs ibRCn soN
mwtI ko BC`Xw boil pUC lIjY jok soN] kwmnw ADIn kwm kRoD mY pRbIn eyk Bwvnw ibhIn kYsy
BytY prlok soN]ñú]øú] nwcÎo eI krq mor dwdr krq sor sdw GnGor Gn krÎo eI
krq hYN]eyk pwie TwFy sdw bn mY rhq ibRC PUik PUik pwv BUim sRwvg Drq hYN]pwhn
Anyk jug eyk TOr bwsu krY kwg AOr cIl dys dys ibcrq hYN] gÎwn ky ibhIn mhWdwn mY
n hUjY lIn Bwvnw ibhIn dIn kYsy kY qrq hYN]ññ]øñ]jYsy eyk sÍWgI khUM jogIAw bYrwgI
bnY kbhUM sMinAws Bys bn kY idKwveI]khUM paunwhwrI khUM bYTy lwie qwrI khUM loB kI
KumwrI soN Anyk gun gwveI] khUM bRhmcwrI khUM hwQ pY lgwvY bwrI khUM fMfDwrI huie kY
logn BRmwveI] kwmnw ADIn prÎo nwcq hY nwcn soN gÎwn ky ibhIn kYsy bRhm lok pwveI
]ñò]øò] pMc bwr gIdr pukwrYN pry sIq kwl kMucr AO gdhw Anyk dw pukwrhIN ] khw
BXo jo pY klv`qR lIE kwsI bIc cIr cIr cortw kuTwrn so mwrhIN] khw BXo PwsI fwir
bUfÎo jV gMg Dwr fwir fwir Pwis Tg mwir mwir fwrhIN ] fUby nrk Dwr mUVH gÎwn ky
ibnw ibcwr Bwvnw ibhIn kYsy gÎwn ko ibcwrhIN ]ñó]øó] qwp ky shy qy jO pY pweIAY
Aqwp nwQ qwpnw Anyk qn Gwiel shq hYN] jwp ky kIey qy jO pY pwXq Ajwp dyv pUdnw
sdIv quhI quhI aucrq hYN] nB ky aufy qy jO pY nwrwiex pwXq Anl Akws pMCI folbo krq
hYN] Awg mY jry qy giq rWf kI prq kir pqwl ky bwsI ikau BujMg n qrq hYN ]ñô]øô]
koaU BXo muMfIAw sMinAwsI koaU jogI BXo koaU bRhmcwrI koaU jqI Anumwnbo] ihMdU AO qurk
koaU rwPjI iemwm swPI mwns kI jwiq sbY eykY pihcwnbo] krqw krIm soeI rwjk rhIm
EeI dUsro n Byd koeI BUil BRm mwnbo] eyk hI kI syv sB hI ko gurdyv eyk eyk hI srUp
20
sbY eykY joiq jwnbo ]ñõ]øõ] dyhurw msIq soeI pUjw AO invwj EeI mwns sbY eyk pY
Anyk ko BRmwau hY] dyvqw Adyv j`C gMDRb qurk ihMdU nÎwry nÎwry dysn ky Bys ko pRBwau hY]
eykY nYn eykY kwn eykY dyh eykY bwn Kwk bwd Awqs AO Awb ko rlwau hY ] Alh AByK soeI
purwn AO kurwn EeI eyk hI srUp sbY eyk hI bnwau hY ]ñö]øö] jYsy eyk Awig qy knUkw
koit Awg auTy nÎwry nÎwry huie kY Pyir Awg mY imlwihNgy ] jYsy eyk DUir qy Anyk DUir
pUrq hY DUir ky knUkw Pyr DUir hI smwihNgy ] jYsy eyk nd qy qrMg koit aupjq hYN pwin ky
qrMg sbY pwin hI khwihNgy ] qYsy ibsÍrUp qy ABUq BUq pRgt huie qwhI qy aupij sbY qwhI
mY smwihNgy ]ñ÷]ø÷] kyqy k`C m`C kyqy aun kO krq B`C kyqy A`C v`C huie sp`C au~f
jwihNgy] kyqy nB bIc A`C p`C kO krYNgy B`C kyqk pRq`C huie pcwie Kwih jwihNgy ] jl
khw Ql khw ggn ky gaun khw kwl ky bnwey sbY kwl hI cbwihNgy ] qyj ijau Aqyj mY
Aqyj jYsy qyj lIn qwhI qy aupj sbY qwhI mY smwihNgy ]ñø]øø] kUkq iPrq kyqy rovq
mrq kyqy jl mY fubq kyqy Awg mY jrq hYN ] kyqy gMg bwsI kyqy mdInw mkw invwsI kyqk
audwsI ky BRmwey eI iPrq hYN ] krvq shq kyqy BUim mY gfq kyqy sUAw pY cVHq kyqy dUK
kau Brq hYN ] gYn mY aufq kyqy jl mY rhq kyqy igAwn ky ibhIn jk jwry eI mrq hYN
]ñù]øù] soiD hwry dyvqw ibroiD hwry dwno bfy boiD hwry boDk pRboiD hwry jwpsI ] Gis
hwry cMdn lgwie hwry coAw cwru pUij hwry pwhn cFwie hwry lwpsI ] gwih hwry gorn
mnwie hwry mVHI mt lIip hwry BIqn lgwie hwry CwpsI ] gwie hwry gMDRb bjwie hwry
ikMnr sb pic hwry pMifq qpMq hwry qwpsI]òú]ùú]qÍ pRswid ]BujMg pRXwq CMd ] n
rwgM n rMgM n rUpM n ryKM] n mohM n kRohM n dRohM n dÍYKM] n krmM n BrmM n jnmM n jwqM] n
21
imqMR n sqMR n ipqMR n mwqM ]ñ]ùñ] n nyhM n gyhM n kwmM n DwmM] n puqMR n imqMR n sqMR n
BwmM] AlyKM AByKM AjonI srUpM] sdw is`iDdw bùiDdw ibRD rUpM ]ò]ùò] nhI jwin jweI
kCU rUp ryKM ] khw bws qw ko iPrY kaun ByKM] khw nwm qw ko khw kY khwvY] khw kY
bKwnoN khy mo n AwvY ]ó]ùó] n rogM n sogM n mohM n mwqM] n krmM n BrmM n jnmM n
jwqM] AdYÍKM AByKM AjonI srUpy] nmo eyk rUpy nmo eyk rUpy]ô]ùô] pryAM prw prm
pRigAw pRkwsI] ACydM ACY Awid AdYÍ AibnwsI] n jwqM n pwqM n rUpM n rMgy] nmo Awid
ABMgy nmo Awid ABMgy ]õ]ùõ] ikqy ikRsn sy kIt kotY aupwey] auswry gVy Pyir myty
bnwey] AgwDy ABY Awid AdYÍ AibnwsI] pyRAM prw prm pUrn pRkwsI ]ö]ùö] n AwDM n
ibAwDM AgwDM srUpy] AKMifq pRqwp Awid ACY ibBUqy] n jnmM n mrnM n brnM n ibAwDy
] AKMfy pRcMfy AdMfy AswDy ]÷]ù÷] n nyhM n gyhM snyhM snwQy] audMfy AmMfy pRcMfy pRmwQy
] n jwqy n pwqy n s`qyR n im`qyR] su BUqy BivKy Bvwny AicqyR ]ø]ùø] n rwXM n rMkM n rUpM
n ryKM ] n loBM n CoBM ABUqM AByKM] n s`qRM n imqMR n nyhM n gyhM] sdYvM sdw srb srbqR
snyhM ]ù]ùù] n kwmM n kRoDM n loBM n mohM] AjonI ACY Awid AdÍY AjohM] n jnmM n
mrnM n brnM n bÎwDM] n rogM n sogM ABY inribKwDM ]ñú]ñúú] ACydM ABydM AkrmM
AkwlM] AKMfM ABMfM pRcMfM ApwlM ] n qwqM n mwqM n jwqM n kwXM ] n nyhM n gyhM n BrmM
n BwXM ]ññ]ñúñ] n rUpM n BUpM n kwXM n krmM ] n qRwsM n pRwsM n BydM n BrmM ] sdYvM
sdw is`D ibRDM srUpy ] nmo eyk rUpy nmo eyk rUpy ]ñò]ñúò] inRaukqM pRBw Awid AnukqM
pRqwpy ] AjugqM ACY Awid Aivkqy AQwpy ] ibBugqM ACY Awid ACY srUpy ] nmo eyk rUpy
nmo eyk rUpy ]ñó]ñúó] n nyhM n gyhM n sokM n swkM ] pryAM pivqMR punIqM AqwkM ] n
22
jwqM n pwqM n im`qMR n mMqyR ] nmo eyk qMqyR nmo eyk qMqyR ]ñô]ñúô] n DrmM n BrmM n srmM
n swky ] n brmM n crmM n krmM n bwky ] n s`qMR n im`qMR n pùqMR srUpy ] nmo Awid rUpy
nmo Awid rUpy ]ñõ]ñúõ] khMU kMj ky mMj ky Brm BUly ] khUM rMk ky rwj ky Drm AlUly ]
khMU dys ky Bys ky Drm Dwmy ] khUM rwj ky swj ky bwj qwmy ]ñö]ñúö] khUM A`CR ky p`CR ky
is`D swDy ] khMU is`D ky bùiD ky ibR̀D lwDy ] khUM AMg ky rMg ky sMg dyKy ] khUM jMg ky rMg ky
rMg pyKy ]ñ÷]ñú÷]khUM Drm ky krm ky hrm jwny ] khUM Drm ky krm ky Brm mwny ]
khUM cwru cystw khUM icqR rUpM ] khUM prm pRigAw khUM srb BUpM ]ñø]ñúø] khUM nyh gyRhM
khUM dyh doKM] khUM AauKDI rog ky sok soKM] khUM dyv ibidAw khUM dYq bwnI] khUM j`C gMDRb
ikMnr khwnI]ñù]ñúù] khUM rwjsI swqkI qwmsI ho] khUM jog ibidAw Dry qwpsI ho]
khUM rog hrqw khUM jog jugqM] khUM BUim kI Bugq mY Brm BugqM ]òú]ññú] khUM dyv
kMinAw khUM dwnvI ho] khUM j`C ib`idAwDry mwnvI ho] khUM rwjsI ho khUM rwj kMinAw] khUM
isRsit kI ipRst kI irst pMinAw ]òñ]ñññ] khUM byd ib`idAw khUM ibEm bwnI ] khUM kok
kI kwib kQY khwnI ] khUM A`dR swrM khUM B`dR rUpM ] khUM m`dR bwnI khUM iC`dR srUpM
]òò]ññò] khMU byd ib`idAw khUM kwib rUpM] khMU cystw cwr ic`qMR srUpM] khUM prm purwn
ko pwr pwvY] khUM bYiT kurwn ky gIq gwvY]òó]ññó] khUM sùD syKM khUM bRhm DrmM ] khUM
ibR̀D AvsQw khUM bwl krmM ] khUM juAw srUpM jrw rhq dyhM ] khUM nyh dyhM khUM iqAwg gyRhM
]òô]ññô] khUM jog BogM khUM rog rwgM ] khUM rog rhqw khUM Bog iqAwgM ] khUM rwj swjM
khUM rwj rIqM ] khUM pUrn pR̀igAw khUM prm pRIqM ]òõ]ññõ] khUM AwrbI qorkI pwrsI ho
] khUM phlvI psqvI sMsikRqI ho ] khUM dys BwiKAw khUM dyv bwnI ] khUM rwj ibidAw khUM
23
rwjDwnI ]òö]ññö] khUM mMqR ib`idAw khUM qMqR swrM ] khUM jMqR rIqM khUM ssqR DwrM ] khUM
hom pUjw khUM dyv Arcw ] khUM ipMgulwcwrxI gIq crcw ]ò÷]ññ÷] khMU bIn ib`idAw khUM
gwn gIqM] khUM mlyC BwiKAw khUM byd rIqM] khUM inRq ib`idAw khUM nwg bwnI] khUM gwrVU
gUVH kQY khwnI ]òø]ññø] khUM A`Crw p`Crw m`Crw ho ] khUM bIr ib`idAw ABUqM pRBw ho ]
khUM CYl CwlwDry CqRDwrI ] khUM rwj swjM iDrwjwiDkwrI]òù]ññù] nmo nwQ pUry sdw is`D
dwqw ] ACydI ACY Awid AdÍY ibDwqw ] n qRsqM n gRsqM smsqM srUpy ] nmsqM nmsqM
quAsqM ABUqy ]óú]ñòú]qÍ pRswid ] pwDVI CMd ] AibAkq qyj AnBau pRkws] A`CY
srUp A`dÍY Anws] Anqùt qyj AnKùt BMfwr] dwqw durMq srbM pRkwr]ñ]ñòñ] AnBUq
qyj AniC`j gwq ] krqw sdIv hrqw snwq ] Awsn Afol AnBUq krm ] dwqw dÎwl
AnBUq Drm]ò]ñòò] ijh sqRü im`qR nhI jnm jwiq] ijh puqR BRwq nhI im`qR mwq] ijh
krm Brm nhI Drm DÎwn] ijh nyh gyh nhI bÎoq bwn ]ó]ñòó] ijh jwiq pwiq nhI
sqRü im`qR] ijh nyh gyh nhI ichn icqR] ijh rMg rUp nhI rwg ryK] ijh jnm jwiq nhI
Brm ByK]ô]ñòô] ijh krm Brm nhI jwiq pwiq ] nhI nyh gyh nhI ipqR mwq ] ijh
nwm Twm nhI brg bÎwiD ] ijh rog sog nhI sqRü swD ]õ]ñòõ] ijh qRws vws nhI dyh
nws ] ijh Awid AMq nhI rUp rws] ijh rog sog nhI jog jugiq] ijh qRws Aws nhI
BUim Bugiq ]ö]ñòö] ijh kwl bÎwl kitE n AMg ] A`CY srUp AKY ABMg ] ijh nyiq
nyiq aucrMq byd ] ijh AlK rUp kQq kqyb ]÷]ñò÷] ijh Al`K rUp Awsn Afol ]
ijh Aimq qyj A`CY Aqol ] ijh DÎwn kwj muin jn AnMq ] keI klp jog swDq durMq
]ø]ñòø] qn sIq Gwm brKw shMq ] keI klp eyk Awsn ibqMq ] keI jqn jog
24
ibdÎw ibcwr ] swDMq qdip pwvq n pwr ]ù]ñòù] keI aurD bwhu dysn BRmMq ] keI
aurD miD pwvk JulMq ] keI isMimRiq swsqR aucrMq byd ] keI kok kwib kQq kqyb
]ñú]ñóú] keI AginhoqR keI paunwhwr ] keI krq koit imRq ko Ahwr ] keI krq
swk pY p`qR BC ] nhI qdip dyv hovq pRqC ]ññ]ñóñ] keI gIq gwn gMDRb rIiq ] keI
byd swsqR ibdÎw pRqIiq ] khUM byd rIiq jg Awid krm ] khUM Agin hoqR khUM qIrQ Drm
]ñò]ñóò] keI dys dys BwKw rtMq] keI dys dys ibdÎw pVHMq ] keI krq BWiq BWiqn
ibcwr ] nhI nYk qws pwXqn pwr ]ñó]ñóó] keI qIrQ qIrQ Brmq su Brm ] keI
AginhoqR keI dyv krm ] keI krq bIr ibdÎw ibcwr ] nhI qdip qws pwXqn pwr
]ñô]ñóô] khUM rwj rIiq khUM jog Drm ] keI isMimRiq swsqR aucrq sukrm ] invlwid
krm khUM hsiq dwn ] khUM AsÍmD y mK ko bKwn ]ñõ]ñóõ] khUM krq bRhm ibdÎw ibcwr
] khUM jog rIiq khUM ibrDcwr ] khUM krq j`C gMDRb gwn ] khUM DUp dIp khUM ArG dwn
]ñö]ñóö] khUM ipqR krm khUM byd rIiq ] khUM inRq nwc khUM gwn gIiq ] khUM krq
swsqR isMimRiq aucwr ] khUM Bjq eyk pg inrwDwr ]ñ÷]ñó÷] keI nyh dyh keI gyh
vws] keI BRmq dys dysn audws] keI jl invws keI Agin qwp] keI jpq aurD
ltkMq jwp]ñø]ñóø] keI krq jog klpM pRjMq ] nhI qdip qws pwXqn AMq ] keI
krq koit ibdÎw ibcwir ] nhI qdip idRsit dyKy murwir ]ñù]ñóù] ibn Bgiq skiq
nhI prq pwin ] bhu krq hom Aru j`g dwn ] ibn eyk nwm iek ic`q lIn ] Pokto srb
Drmw ibhIn ]òú]ñôú]qÍ pRswid ] qotk CMd ] jY jMphu jùgx jUh juAM ] BY kMpih myru
pXwl BuAM ] qp qwps srb jlyru QlM ] Dn aucrq ieMdR kumyr blM ]ñ]ñôñ] AnKyd
25
srUp AByd AiBAM] AnKMf ABUq ACyd AiCAM] Ankwl Apwl dÎwl AsuAM] ijh
TtIA myru Akws BuAM ]ò]ñôò] AnKMf AmMf pRcMf nrM] ijh rcIA dyv Adyv brM]
sB kInI dIn jmIn jmW] ijh rcIA srb mkIn mkW ]ó]ñôó] ijh rwg n rUp n ryK
ruKM]ijh qwp n swp n sok suKM]ijh rog n sog n Bog BuXM]ijh Kyd n Byd n Cyd CuXM
]ô]ñôô] ijh jwiq n pwiq n mwq ipqM] ijh rcIA C`qRI C`qR iCqM] ijh rwg n ryK n
rog BxM] ijh dÍYK n dwg n doK gxM ]õ]ñôõ] ijh AMfh qy bRhmMf rcÎo] dscwr krI
nv KMf scÎo] rj qwms qyj Aqyj ikXo] AnBau pd Awp pRcMf ilXo ]ö]ñôö] isRA
isMDru ibMD nigMd ngM] isRA j`C gMDRb PinMd BujM] ric dyv Adyv AByv nrM] nrpwlin
pwl krwl iqRgM ]÷]ñô÷] keI kIt pqMg BujMg nrM] ric AMfj syqj auqBujM] kIey dyv
Adyv srwD ipqM] AnKMf pRqwp pRcMf gqM]ø]ñôø] pRB jwiq n pwiq n joiq juqM] ijh
qwq n mwq n BRwq suqM] ijh rog n sog n Bog BuAM] ijh jMpih ikMnr j`C juAM
]ù]ñôù] nr nwir inpuMsk jwih ikXy] gx ikMnr j`C BujMg idXy] gj bwj rQwidk
pwiq gxM]Bv BUq Biv`K Bvwn quAM]ñú]ñõú] ijh AMfj syqj jyr rjM] ric BUim Akws
pqwl jlM] ric pwvk pOn pRcMf blI] bn swij ikXo Pl PUl klI]ññ]ñõñ] BUA myru
Akws invws iCqM] ric roj iekwdis cMdR bRqM] duiq cMd idnIsh dIp deI] ijh pwvk
paun pRcMf meI ]ñò]ñõò] ijh KMf AKMf pRcMf ikXy] ijh CqR aupwie iCpwie idXy]
ijh lok cqurds cwr rcy] gx gMDRb dyv Adyv scy ]ñó]ñõó] AnDUq ABUq ACUq
mqM] AngwD AbÎwiD Anwid gqM] AnKyd AByd ACyd nrM] ijh cwr cqur ids ckR
iPrM ]ñô]ñõô] ijh rwg n rMg n ryK rugM] ijh sog n Bog n jog jugM] BUA BMjn gMjn
26
Awid isrM] ijh bMdq dyv Adyv nrM]ñõ]ñõõ] gx ikMnr j`C BujMg rcy] mix mwxk
moqI lwl sucy] AnBMj pRBw AngMj ibRqM] ijh pwr n pwvq pUir mqM]ñö]ñõö] AnKMf
srUp AfMf pRBw]jY jMpq byd purwn sBw] ijh byd kqyb AnMq khY] ijh BUq ABUq n Byd
lhY ]ñ÷]ñõ÷] ijh byd purwn kqyb jpYN ] suq isMD ADomuK qwp qpYN ] keI klpn lO
qp qwp krYN ] nhI nYku ikRpwiniD pwin prYN ]ñø]ñõø] ijh Pokt Drm sBY qij hY]
iek icq ikRpw iniD ko Bij hY] qyaU Xw Bv swgr ko qir hY] Bv BUil n dyh punr Dir hY
]ñù]ñõù] iek nwm ibnw nhI kot bRqI ] iem byd aucwrq swrsuqI ] jyaU vw rs ky
csky rs hY ] qyaU BUil n kwl PDw Ps hY ]òú]ñöú]qÍ pRswid ] nrwj CMd ]AgMj
Awid dyv hY ABMj BMj jwnIAY] ABUq BUq hY sdw AgMj gMj mwnIAY] Adyv dyv hY sdw
AByv Byv nwQ hY] smsq isiD ibRiDdw sdIv srb swQ hY ]ñ]ñöñ] AnwQ nwQ nwQ hY
ABMj BMj hY sdw] AgMj gMj gMj hY sdIv is`iD ibRiDdw] AnUp rUp srUp hY AiC`j qyj
mwnIAY] sdIv is`D bùiDdw pRqwp pqR jwnIAY ]ò]ñöò]n rwg rMg rUp hY n rog rwg ryK
hY] AdoK Adwg Ad`g hY ABUq ABRm AByK hY] n qwq mwq jwiq hY n pwiq ichn brn
hY] AdyK AsyK AByK hY sdIv ibsuBrn hY ]ó]ñöó] ibsMÍBr ibsunwQ hY ibsyK ibsuBrn
hY] ijmI jmwn ky ibKY sdIv krm krn hY] AdYÍK hY AByK hY AlyK nwQ jwnIAY] sdIv
srb Taur mY ibsyK Awn mwnIAY ]ô]ñöô] n jMqR mY n qMqR mY n mMqR bis AwveI] purwn
AO kurwn nyiq nyiq kY bqwveI] n krm mY n Drm mY n Brm mY bqweIAY] AgMj Awid dyv
hY kho su kYis pweIAY ]õ]ñöõ] ijmI jmwn ky ibKY smsq eyk joiq hY ]n Gwt hY n bwF
hY n Gwt bwF hoiq hY ] n hwin hY n bwn hY smwn rUp jwnIAY] mkIn AO mkwn ApRmwn
27
qyj mwnIAY ]ö]ñöö] n dyh hY n gyh hY n jwiq hY n pwiq hY] n mMqR hY n imqR hY n qwq
hY n mwq hY] n AMg hY n rMg hY n sMg swQ nyh hY] n doK hY n dwg hY n dYÍK hY n dyh hY
]÷]ñö÷] n isMG hY n sÎwr hY n rwau hY n rMk hY]n mwn hY n mauq hY n swk hY n sMk
hY]n j`C hY n gMDRb hY n nru hY n nwir hY] n cor hY n swh hY n swh ko kumwr hY
]ø]ñöø] n nyh hY n gyh hY n dyh ko bnwau hY] n Cl hY n iC`dR hY n Cl ko imlwau hY]
n qMqR hY n mMqR hY n jMqR ko srUp hY] n rwg hY n rMg hY n ryK hY n rUp hY ]ù]ñöù] n
jMqR hY n mMqR hY n qMqR ko bnwau hY] n Cl hY n iC`dR hY n CwieAw ko imlwau hY] n rwg hY
n rMg hY n rUp hY n ryK hY] n krm hY n Drm hY Ajnm hY AByK hY ]ñú]ñ÷ú] n qwq
hY n mwq hY AKÎwl AKMf rUp hY] ACyd hY AByd hY n rMk hY n BUp hY] pry hY piv`qR hY
punIiq hY purwn hY] AgMj hY ABMj hY krIm hY kurwn hY ]ññ]ñ÷ñ] Akwl hY Apwl hY
iKAwl hY AKMf hY] n rog hY n sog hY n Byd hY n BMf hY ] n AMg hY n rMg hY n sMg hY n
swQ hY]ipRAw hY pivqR hY punIiq hY pRmwQ hY ]ñò]ñ÷ò] n sIq hY n soc hY n GRwm hY n
Gwm hY] n loB hY n moh hY n koRD hY n kwm hY] n dyv hY n dYq hY n nr ko srUp hY] n
Cl hY n iC`dR hY n iC`dR kI ibBUiq hY]ñó]ñ÷ó] n kwm hY n koRD hY n loB hY n moh hY] n
dYÍK hY n ByK hY n dueI hY n doRh hY] n kwl hY n bwl hY sdIv dÎwl rUp hY] AgMj hY
ABMj hY ABrm hY ABUq hY ]ñô]ñ÷ô] ACyd Cyd hY sdw AgMj gMj gMj hY] ABUq ByK hY
blI ArUp rwg rMg hY] n dYÍK hY n ByK hY n kwm koRD krm hY] n jwiq hY n pwiq hY n
ic`qR ichn brn hY ]ñõ]ñ÷õ] ibAMq hY AnMq hY AnMq qyj jwnIAY] ABUim AiB`j hY sdw
AiC`j qyj mwnIAY] n AwiD hY n ibAwiD hY AgwiD rUp lyKIAY] AdoK hY Adwg hY ACY
28
pRqwp pyKIAY ]ñö]ñ÷ö] n krm hY n Brm hY n Drm ko pRBwau hY] n jMqR hY n qMqR hY n
mMqR ko rlwau hY] n Cl hY n iCdR hY n iCdR ko srUp hY] ABMg hY AnMg hY AgMj sI ibBUiq
hY ]ñ÷]ñ÷÷] n kwm hY n koRD hY n loB moh kwr hY] n AwiD hY n gwiD hY n ibAwiD ko
ibcwr hY] n rMg rwg rUp hY n rUp ryK rwr hY] n hwau hY n Bwau hY n dwau ko pRkwr hY
]ñø]ñ÷ø] gjwDpI nrwDpI krMq syv hY sdw ] isqspqI qpspqI bnspqI jps
sdw] Agsq Awid jy bfy qpsqpI ibsyKIAY ] ibAMq ibAMq ibAMq ko krMq pwT pyKIAY
]ñù]ñ÷ù] AgwD Awid dyv kI Anwid bwq mwnIAY] n jwiq pwiq mMqR imqR sqRü snyh
jwnIAY] sdIv srb lok ky ikRpwl iKAwl mY rhY] qurMq doRh dyh ky AnMq BWiq so dhY
]òú]ñøú]qÍ pRswid ] rUAwml CMd ]rUp rwg n ryK rMg n jnm mrn ibhIn]Awid
nwQ AgwD purK su Drm krm pRbIn] jMqR mMqR n qMqR jw ko Awid purK Apwr]hsiq kIt
ibKY bsY sb Taur mY inrDwr ]ñ]ñøñ] jwiq pwiq n qwq jw ko mMqR mwq n im`qR] srb
Taur ibKY rmÎo ijh c`kR ichn n ic`qR] Awid dyv audwr mUriq AgwD nwQ AnMq] Awid
AMiq n jwnIAY AibKwd dyv durMq ]ò]ñøò] dyv Byv n jwnhI ijh mrm byd kqyb]
snk Aau snkys nMdn pwvhI nih syb] j`C ikMnr m`C mwns murg aurg Apwr] nyiq
nyiq pukwrhIN isv skR AO muKcwr ]ó]ñøó] srb spq pqwr ky qr jwphIN ijh jwp]
Awid dyv AgwiD qyj Anwid mUriq Aqwp]jMqR mMqR n AwveI kir qMqR mMqRn kIn] srb
Taur rhÎo ibrwj iDrwjrwj pRbIn ]ô]ñøô] j`C gMDRb dyv dwno n bRhm CqRIAn mwih]
bYsnM ky ibKY ibrwjY sUdR BI vih nwih]gUV gauf n BIl BIkr bRhm syK srUp]rwq idvs
n miD aurD n BUim Akws AnUp ]õ]ñøõ] jwiq jnm n kwl krm n Drm krm
29
ibhIn] qIrQ jwqR n dyv pUjw gor ky n ADIn] srb spq pqwr ky qir jwnIAY ijh
joiq] sys nwm shMsPin nih nyiq pUrn hoq ]ö]ñøö]soiD soiD hty sBY sur ibroiD dwnv
srb] gwie gwie hty gMDRb vwie ikMnr grb] pVHq pVHq Qky mhw kib gVq gwV
AnMq] hwir hwir khÎo sBU imil nwm nwm durMq ]÷]ñø÷] byd Byd n pwieE liKE n
syb kqyb] dyv dwno mUV mwno j`C n jwnY jyb] BUq B`b Bvwn BUpiq Awid nwQ AnwQ]
Agin bwie jly Qly mih srb Taur invws ]ø]ñøø] dyh gyh n nyh snyh Abyh nwQ
AjIq] srb gMjn srb BMjn srb qy AnBIq] srb krqw srb hrqw srb dÎwl
AdYÍK] ckR ichn n brn jw ko jwiq pwiq n ByK ]ù]ñøù] rUp ryK n rMg jw ko rwg
rUp n rMg] srb lwiek srb Gwiek srb qy AnBMg] srb dwqw srb gÎwqw srb ko
pRiqpwl]dIn bMDu dieAwl suAwmI Awid dyv Apwl ]ñú]ñùú] dIn bMDu pRbIn sRI piq
srb ko krqwr] brn ichn n c`kR jw ko c`kR ichn Akwr] jwiq pwiq n goqR gwQw rUp
ryK n brn] srb dwqw srb gÎwqw srb BUA ko Brn]ññ]ñùñ] dust gMjn s`qRü BMjn
prm purK pRmwQ] dust hrqw isRsit krqw jgq mY ijh gwQ]BUq Bb Biv`K Bvwn pRmwn
dyv AgMj] Awid AMq Anwid sRI piq prm purK ABMj ]ñò]ñùò] Drm ky An krm
jyqk kIn qaun pswr] dyv Adyv gMDRb ikMnr m`C k`C Apwr] BUim Akws jly Qly mih
mwnIAY ijh nwm]dust hrqw pusit krqw isRsit hrqw kwm ]ñó]ñùó] dust hrnw
isRsit krnw idAwl lwl goibMd] imqR pwlk sqRü Gwlk dIn dieAwl mukMd] AGO dMfx
dust KMfx kwl hUM ky kwl] dust hrxM pusit krxM srb ky pRiqpwl ]ñô]ñùô] srb
krqw srb hrqw srb ky Ankwm]srb KMfx srb dMfx srb ky inj Bwm]srb Bugqw
30
srb jugqw srb krm pRbIn]srb KMfx srb dMfx srb krm ADIn]ñõ]ñùõ] srb
isMimRqn srb swsqRn srb byd ibcwr] dust hrqw ibsu Brqw Awid rUp Apwr] dust
dMfx pusit KMfx Awid dyv AKMf] BUim Akws jly Qly mih jpq jwp AmMf ]ñö]ñùö]
isRsit cwr ibcwr jyqy jwnIAY sibcwr ] Awid dyv Apwr sRI piq dust pust pRhwr ]
AMn dwqw gÎwn gÎwqw srb mwn mihMdR ] byd bÎws kry keI ijn koit ieMdR auipMdR
]ñ÷]ñù÷] jnm jwqw krm gÎwqw Drm cwr ibcwr] byd Byv n pwvnI isv rudR AO
muKcwr] koit ieMdR auipMdR ibAws snk snq kumwr]gwie gwie Qky sBY gun c`kRq By
muKcwr ]ñø]ñùø] Awid AMq n m`iD jw ko BUq B`b Bvwn]siq duAwpr iqRqIAw kljug
cqur kwl pRDwn] DÎwie DÎwie Qky mhw muin gwie gMDb
R Apwr]hwir hwir Qky sBY nhI
pwieE iqh pwr ]ñù]ñùù] nwrd Awidk byd ibAwsk muin mhwn AnMq] iDAwie
iDAwie Qky sBy kir koit kst durMq] gwie gwie Qky gMDRb nwc ApCR Apwr] soiD soiD
Qky mhwsur pwieE nih pwr ]òú]òúú]qÍ pRswid ] dohrw ]eyk smYN sRI Awqmw aucrÎo
miq isau bYn]sB pRqwp jgdIs ko kho sgl ibD qYn]ñ]òúñ] ko Awqmw srUp hY khw
isRsit ko ibcwr] kaun Drm ko krm hY kho sgl ibsQwr ]ò]òúò] kh jIqb kh
mrn hY kvn surg kh nrk ] ko suGVw ko mUVqw khw qrk Avqrk]ó]òúò] ko inMdw
js hY kvn kvn pwp kh Drm] kvn jog ko Bog hY kvn krm Apkrm ]ô]òúô] kho
su sm kw so khY dm ko khw khMq ] ko sUrw dwqw kvn kho qMq ko mMq ]õ]òúõ] khw
rMk rwjw kvn hrK sog hY kvn]ko rogI rwgI kvn kho qq muih qvn ]ö]òúö] kvn
irst ko pust hY khw isRsit ko ibcwr] kvn isRsit ko iBRst hY kho skl ibsQwr
31
]÷]òú÷] khw krm ko krm hY khw Brm ko nws] khw icqn kI cystw khw Acyq
pRkws ]ø]òúø] khw nym sMjm khw khw igAwn AigAwn]ko rogI sogI kvn khw Brm
kI hwin]ù]òúù] ko sUrw sMudr kvn khw jog ko swr ] ko dwqw igAwnI kvn kho
ibcwr ibcwr]ñú]òñú]qÍ pRswid ]dIrG iqRBMgI CMd ]durjn dl dMfx Asur ibhMfx
dust inkMdx Awid ibRqy] cCrwsur mwrx piqq auDwrx nrk invwrx gUVH gqy]ACY AKMfy
qyj pRcMfy KMf audMfy AlK mqy]jY jY hosI mihKwsur mrdn rMm kpridin CqR iCqy
]ñ]òññ] AwsurI ibhMfx dust inkMdn pust audMfx rUp Aqy]cMfwsur cMfx muMf ibhMfx
DUmR ibDMusx mihK mQy]dwnv pRhwrx nrk invwrn ADm auDwrn aurD ADy]jY jY hosI
mihKwsur mrdn rMm kpridin Awid ibRqy]ò]òñò] fwvrU fvMkY bbr bvMkY Bujw PrMkY qyj
brM] lMkuVIAw PwDY AwXuD bwDY sYn ibmrdn kwl AsurM] AstwieD cmkY BUKx dmkY Aiq
isq JmkY PMuk PnM]jY jY hosI mihKwsur mrdn rMm kpridin dYq ijxM]ó]òñó] cMfwsur
cMfx mMuf ibmMufx KMf AKMfx KUn iKqy] dwmnI dmMkx Dujw PrMkx PxI Pukwrx joD
ijqy]sr Dwr ibbrKx dust pRkrKx pust pRhrKx dust mQy]jY jY hosI mihKwsur mrdn
BUim Akws ql aurD ADy]ô]òñô] dwmnI pRhwsn suCib invwsn isRsit pRkwsn gUVH
gqy] rkqwsur Awcn juD pRmwcn inrdY nrwcn Drm ibRqy] soRxMq AcMqI Anl bvMqI jog
jXMqI KVg Dry]jY jY hosI mihKwsur mrdn pwp ibnwsn Drm kry]õ]òñõ]AG EG
invwrn dust pRjwrn isRsit aubwrn suD mqy]PxIAr PuMkwrx bwG bkwrx ssqR pRhwrx
swD mqy]sYhQI snwhn Ast pRbwhn bol inbwhn qyj AqulM] jY jY hosI mihKwsur mrdn
BUim Akws pqwl jlM ]ö]òñö] cwcr cmkwrn icCur hwrn DUmR DuMkwrn dRp mQy]dwVvI
32
pRdMqy jog jXMqy mnuj mQMqy gUV kQy]krm pRxwsn cMd pRkwsn Bwnu pRqyjn Ast Buj] y jY jY
hosI mihKwsur mrdn Brm ibnwsn Drm Dujy]÷]òñ÷]GuMGrU GmMkx ssqR JmMkx PxI
Pukwrx Drm Dujy]Astwt pRhwsn isRsit invwsn dust pRxwsn ckR gqy]kysrI pRvwhy sùD
snwhy Agm AQwhy eyk ibRqy]jY jY hosI mihKwsur mrdn Awid kumwir AgwiD
ibRqy]ø]òñø]sur nr muin bMdn dust inkMdn iBRst ibnwsn imRq mQy]kwvrU kumwry ADm
auDwry nrk invwry Awid kQy]ikMkxI pRsohx sur nr mohx isMGwrohx ibql qly]jY jY hosI
sB Taur invwsn bwie pqwl Akws Anly]ù]òñù] sMktI invwrn ADm auDwrn qyj
pRkrKx qMud qby]duK doK dhMqI jÍwl jXMqI Awid Anwid AgwiD ACy] sùDqw smrpx
qrk ibqrkx qpq pRqwpx jpq ijvy]jY jY hosI ssqR pRkrKx Awid AnIl AgwD ABy
]ñú]òòú]cMclw cKMgI Alk BujMgI qMud qurMgx iqC sry]kr ksw kuTwry nrk invwry
ADm auDwry qUr Bujy]dwmnI dmMky kyhr lMky Awid AqMky kR̈r kQy] jY jY hosI rkqwsur
KMfx sMuB ckRq insMuB mQy ]ññ]òòñ]bwirj iblocn ibRqn ibmocn soc ibsocn kauc
ksy]dwmnI pRhwsy suk sr nwsy suibRq subwsy dust gRsy]cMclw ipRAMgI byd pRsMgI qyj qurMgI
KMf surM] jY jY hosI mihKwsur mrdn Awid Anwid AgwD aurM ]ñò]òòò] GMitkw ibrwjY
rux Jux bwjY BRm BY BwjY sunq surM]koikl suin lwjY ikl ibK BwjY suK auprwjY m`D aurM]
durjn dl dJY mn qn irJY sBY n BjY roh rxM]jY jY hosI mihKwsur mrdn cMf ckRqn
Awid gurM]ñó]òòó]cwcrI pRjoDn dust ibroDn ros AroDn kR̈r ibRqy]DUmwR C ibDMusn pRlY
pRjMusn jg ibDMusn suD mqy]jwlpw jXMqI sqRü mQMqI dust pRdwhn gwV mqy]jY jY hosI
mihKwsur mrdn Awid jugwid AgwiD gqy ]ñô]òòô] KiqRXwx KqMgI ABY ABMgI Awid
33
AnMgI AgwiD gqy]ibVlwC ibhMfx icCur dMfx qyj pRcMfx Awid ibRqy]sur nr pRiqpwrn
piqq auDwrn dust invwrn doK hry]jY jY hosI mihKwsur mrdn ibsu ibDMusn isRsit kry
]ñõ]òòõ] dwmnI pRkwsy aun`q nwsy joiq pRkwsy Aqul bly]dwnvI pRkrKx sr vr vrKx
dust pRDrKx ibql qly]AstwieD bwhx bol inbwhx sMq pnwhx gUV gqy] jY jY hosI
mihKwsur mrdn Awid Anwid AgwiD ibRqy ]ñö]òòö]duK doK pRB`Cx syvk r`Cx sMq
pRq`Cx sùD sry]swrMg snwhy dust pRdwhy Air dl gwhy doK hry]gMjn gumwny Aqul pRvwny
sMiq jmwny Awid AMqy]jY jY hosI mihKwsur mrdn swD pRdCx dust hMqy ]ñ÷]òò÷]kwrx
krIlI grb ghIlI joiq jqIlI qMud mqy]AstwieD cmkx ssqR Jmkx dwmin dmkx
Awid ibRqy]fukfukI dmMkY bwG bbMkY Bujw PrMkY suD gqy]jY jY hosI mihKwsur mrdn Awid
jugwid Anwid mqy ]ñø]òòø] cCrwsur mwrx nrk invwrx piqq auDwrx eyk
Bty]pwpwn ibhMfx dust pRcMfx KMf AKMfx kwl kty]cMdRwnn cwrY nrk invwrY piqq
auDwrY muMf mQy]jY jY hosI mihKwsur mrdn DUmR ibDMusn Awid kQy ]ñù]òòù]rkqwsur
mrdn cMf ckRdn dwnv Ardn ibVwl bDy]sr Dwr ibbrKx durjn DrKx Aqul
AmrKx Drm Dujy]DUmRwC ibDMusx sRoixq cMusn sMuB inpwq insuMB mQy]jY jY hosI mihKwsur
mrdn Awid AnIl AgwD kQy]òú]òóú]qÍ pRswid ] pwDVI CMd ]qum kho dyv srbM
ibcwr]ijm ikXo Awip krqy pswr]j`dip ABUq AnBY AnMq]qau khoN jQw miq qRYx qMq
]ñ]òóñ] krqw krIm kwidr ikRpwl] A`dÍY ABUq AnBY idAwl]dwqw durMq duK doK
rhq]ijh nyiq nyiq sB byd khq]ò]òóò] keI aUc nIc kIno bnwau]sB vwr pwr jw ko
pRBwau]sB jIv jMq jwnMq jwih]mn mUVH ikau n syvMq qwih]ó]òóó]keI mUVH p`qR pUjw
34
krMq]keI is`D swD sUrj isvMq]keI plit sUrj isjdw krwie]pRB eyk rUp dÍY kY
lKwie]ô]òóô] AniC`j qyj AnBY pRkws]dwqw durMq AdÍY Anws]sB rog sog qy rhq
rUp]AnBY Akwl ACY srUp]õ]òóõ]kruxw inDwn kwml ikRpwl]duK doK hrq dwqw
idAwl]AMjn ibhIn AnBMj nwQ]jl Ql pRBwau srb`qR swQ ]ö]òóö] ijh jwiq pwiq
nhI Byd Brm] ijh rMg rUp nhI eyk Drm] ijh sqRü imqR doaU eyk swr] A`CY srUp
Aibcl Apwr ]÷]òó÷] jwnI n jwie ijh rUp ryK] kih bws qws kih kaun ByK]
kih nwm qws hY kvn jwiq] ijh sqRü imqR nhI puqR BRwq ]ø]òóø] kruxw inDwn kwrx
srUp]ijh c`kR ichn nhI rMg rUp]ijh Kyd Byd nhI krm kwl]sB jIv jMq kI krq
pwl]ù]òóù] aurDM ibrhq is`DM srUp]bùDM Apwl jùDM AnUp]ijh rUp ryK nhI rMg
rwg]AniC`j qyj AniBj Adwg]ñú]òôú]jl Ql mhIp bn qn durMq]ijh nyiq nyiq
inis idn aucrMq] pwXo n jwie ijh pYr pwr] dInwn doK dihqw audwr ]ññ]òôñ]keI
koit ieMdR ijh pwinhwr]keI koit rudR juigXw duAwr]keI byd bÎws bRhmw AnMq]ijh nyiq
nyiq inis idn aucrMq]ñò]òôò]qÍ pRswid ] sv`Xy ]dInn kI pRiqpwl krY inq sMq
aubwir gnImn gwrY] p`C psU ng nwg nrwiDp srb smY sB ko pRiqpwrY] poKq hY jl mY
Ql mY pl mY kil ky nhI krm ibcwrY] dIn dieAwl dieAwiniD doKn dyKq hY pr dyq n
hwrY ]ñ]òôó] dwhq hY duK doKn ko dl dùjn ky pl mY dl fwrY] KMf AKMf pRcMf
pRhwrn pUrn pyRm kI pRIiq sMBwrY] pwr n pwie skY pdmwpiq byd kqyb AByd aucwrY] roj
hI rwj iblokq rwjk roiK rUhwn kI rojI n twrY ]ò]òôô] kIt pqMg kurMg BujMgm BUq
Biv`K Bvwn bnwey]dyv Adyv Kpy AhMmyv n Byv liKE BRm isau Brmwey] byd purwn kqyb
35
kurwn hsyb Qky kir hwiQ n Awey]pUrn pyRm pRBwau ibnw piq isau ikn sIR pdmwpiq
pwey]ó]òôõ] Awid AnMq AgwD AdÍYK su BUq BivK Bvwn ABY hY] AMq ibhIn Anwqm
Awp Adwg AdoK AiCdR ACY hY] logn ky krqw hrqw jl mY Ql mY Brqw pRBu vY hY] dIn
dieAwl dieAwkr sRI piq sMudr sRI pdmwpiq ey hY ]ô]òôö] kwm n koRD n loB n moh n
rog n sog n Bog n BY hY]dyh ibhIn snyh sBo qn nyh ibrkq Agyh ACY hY] jwn ko dyq
Ajwn ko dyq jmIn ko dyq jmwn ko dY hY] kwhy ko folq hY qumrI sùiD suMdr sRI pdmwpiq lY
hY ]õ]òô÷] rogn qy Aru sogn qy jl jogn qy bhu BWiq bcwvY] sqRü Anyk clwvq Gwv
qaU qn eyk n lwgn pwvY] rwKq hY Apno kr dY kir pwp sMbUh n Bytn pwvY] AOr kI
bwq khw kh qo so su pyt hI ky pt bIc bcwvY ]ö]òôø] jC BujMg su dwnv dyv AByv
qumY sB hI kir iDAwvY] BUim Akws pqwl rswql j`C BujMg sBY isr inAwvY] pwie skY
nhI pwr pRBw hU ko nyiq hI nyqh byd bqwvY] Koij Qky sB hI KujIAw sur hwr pry hir hwiQ
n AwvY ]÷]òôù] nwrd sy cqurwnn sy rumnw iriK sy sBhUM iml gwieE] byd kqyb n Byd
liKE sB hwir pry hir hwQ n AwieE] pwie skY nhI pwr aumwpiq is`D snwQ snMqn
iDAwieE] iDAwn Dro iqh ko mn mY ijh ko Aimqoj sBY jg CwieE ]ø]òõú] byd
purwn kqyb kurwn AByd inRpwn sBY pic hwry] Byd n pwie sikE AnByd ko Kydq hY
AnCyd pukwry] rwg n rUp n ryK n rMg n swk n sog n sMg iqhwry] Awid Anwid AgwD
AByK AdYÍK jipE iqn hI kul qwry ]ù]òõñ] qIrQ koit kIey iesnwn dIey bhu dwn mhw
bRq Dwry] dys iPirE kir Bys qpo Dn kys Dry n imly hir ipAwry] Awsn koit kry
AstWg Dry bhu nÎws kry muK kwry] dIn dieAwl Akwl Bjy ibnu AMq ko AMqk Dwm
36
isDwry ]ñú]òõò]qÍ pRswid ] kib`q ]AqR ky cl`Xw iCiq CqR ky Dr`Xw CqRDwrIEN ky
Cl`Xw mhW sqRün ky swl hYN]dwn ky idv`Xw mhW mwn ky bF`Xw Avswn ky idv`Xw hYN kt`Xw
jm jwl hYN] jùD ky ijq`Xw AbrùD ky imt`Xw mhW bùiD ky idv`Xw mhw mwn hUM ky mwl
hYN]igAwn hUM ky igAwqw mhW bùiDqw ky dwqw dyv kwl hUM ky kwl mhw kwl hUM ky kwl
hYN]ñ]òõó]pUrbI n pwr pwvYN ihMgl u w ihmwlY iDAwvYN gor grdyjI gun gwvYN qyry nwm
hYN]jogI jog swDYN paun swDnw ikqyk bwDYN Awrb ky AwrbI ArwDYN qyry nwm hYN] Prw ky
iPrMgI mwnYN kMDwrI kurYsI jwnYN pCm ky pCmI pCwnYN inj kwm hYN]mrhtw mGyly qyrI mn so
qpisAw krYN idRVvY iqlMgI phcwnYN Drm Dwm hYN]ò]òõô]bMg ky bMgwlI iPrhMg ky
iPrMgwvwlI id`lI ky idlvwlI qyrI AwgÎw mY clq hYN]roh ky ruhyly mwG dys ky mGyly bIr
bMgsI buMdyly pwp puMj ko mlq hYN]goKw gun gwvYN cIn mcIn sIs nÎwvYN iqbqI iDAwie doK
dyh ky dlq hYN]ijnY qoih iDAwXo iqnY pUrn pRqwp pwXo srb Dn Dwm Pl PUl soN Plq hYN
]ó]òõõ]dyv dyvqwn ko surys dwnvwn ko mhys gMg Dwn kau ABys khIAqu hYN]rMg mY
rMgIn rwg rUp mY pRbIn AOr kwhUM pY n dIn swD ADIn khIAqu hYN]pweIAY n pwr qyj puMj
mYN Apwr srb ibd`Îw ko audwr hYN Apwr khIAqu hYN] hwQI kI icMGwr pl pwCY phuMcq qwih
cItI kI pukwr pihly hI sunIAqu hYN ]ô]òõö]kyqy ieMdR duAwr kyqy bRhmw muKcwr kyqy
ikRsnwvqwr kyqy rwm khIAqu hYN]kyqy sis rwsI kyqy sUrj pRkwsI kyqy muMfIAw audwsI jog
duAwr dhIAqu hYN]kyqy mhwdIn kyqy ibAws sy pRbIn kyqy kumyr kulIn kyqy j`C khIAqu hYN]
krq hYN ibcwr pY n pUrn ko pwvYN pwr qwhI qy Apwr inrwDwr lhIAqu hYN ]õ]òõ÷] pUrn
Avqwr inrwkwr hY n pwrwvwr pweIAY n pwr pY Apwr kY bKwnIAY] AdYÍ AibnwsI prm
37
pUrn pRkwsI mhw rUp hUM ky rwsI hYN AnwsI kY kY mwnIAY] jMqR hUM n jwiq jw kI bwp hUM n
mwie qw kI pUrn pRBw kI su Ctw kY AnumwnIAY]qyj hUM ko qMqR hY ik rwjsI ko jMqR hY ik
mohnI ko mMqR hY injMqR kY kY jwnIAY ]ö]òõø]qyj hUM ko qru hY ik rwjsI ko sru hY ik sùDqw
ko Gru hY ik is`Dqw kI swr hY] kwmnw kI Kwn hY ik swDnw kI swn hY ibrkqqw kI bwn hY
ik buiD ko audwr hY]suMdr srUp hY ik BUpn ko BUp hY ik rUp hUM ko rUp hY kumiq ko pRhwr hY]
dInn ko dwqw hY gnImn ko gwrk hY swDn ko r`Ck hY gunn ko phwr hY]÷]òõù]is`iD ko
srUp hYN ik bùiD ko ibBUiq hYN ik kRD
ü ko ABUq hY ik ACY AibnwsI hY]kwm ko kuinMdw hY ik
KUbI ko idihMdw hY gnImn girMdw hY ik qyj ko pRkwsI hY] kwl hUM ko kwl hY ik sqRn ü ko swl
hY ik imqRn ko poKq hY ik ibRDqw kI bwsI hY]jog hUM ko jMqR hY ik qyj hUM ko qMqR hY ik mohnI
ko mMqR hY ik pUrn pRkwsI hY]ø]òöú]rUp ko invws hY ik bùiD ko pRkws hY ik is`iDqw ko
bws hY ik bùiD hUM ko Gru hY] dyvn ko dyv hY ik inrMjn AByv hY Adyvn ko dyv hY ik sùiDqw
ko sru hY]jwn ko bc`Xw hY iemwn ko idv`Xw jmjwl ko kt`Xw hY ik kwmnw ko kru hY] qyj ko
pRcMf hY AKMfx ko KMf hY mhIpn ko mMf hY ik iesqRI hY n nru hY]ù]òöñ]ibsÍ ko Brn hY
ik Apdw ko hrn hY ik suK ko krn hY ik qyj ko pRkws hY]pweIAY n pwr pwrwvwr hUM ko
pwr jw ko kIjq ibcwr su ibcwr ko invws hY] ihMgulw ihmwlY gwvYN hbsI hl`bI iDAwvYN
pUrbI n pwr pwvYN Awsw qy Anws hY] dyvn ko dyv mhwdyv hU ko dyv hY inrMjn AByv nwQ
AdÍY Aibnws hY]ñú]òöò]AMjn ibhIn hYN inrMjn pRbIn hYN ik syvk ADIn hYN kt`Xw jm
jwl ky]dyvn ky dyv mhwdyv hUM ky dyvnwQ BUm ky BujX ` w hYN muh`Xw mhw bwl ky]rwjn ky rwjw
mhw swj hUM ky swjw mhw jog hUM ko jog hYN Dr`Xw dRmü Cwl ky] kwmnw ky kr hYN kubùDqw ky
38
hr hYN ik is`iDqw ky swQI hYN ik kwl hYN kucwl ky]ññ]òöó] CIr kYsI CIrwviD CwC kYsI
CqRwnyr Cpwkr kYsI Cib kwilMdRI ky kUl ky]hMsnI sI sIhw rUm hIrw sI husYnwbwd gMgw kYsI
Dwr clI swqo isMDu rUl ky]pwrw sI plwaUgF rUpw kYsI rwmpur sorw sI surMgwbwd nIky rhI
JUl ky]cMpw sI cMdyrI kot cWdnI sI cWdw gV kIriq iqhwrI rhI mwlqI sI PUl ky
]ñò]òöô]Ptk sI kYlws kmwaUgV kWsIpur sIsw sI surMgwbwd nIky sohIAqu hY] ihmw sI
ihmwlY hrhwr sI hlbwnyr hMs kYsI hwjIpur dyKy mohIAqu hY]cMdn sI cMpwvqI cMdRmw sI
cMdRw igr cWdnI sI cWdw gV jOn johIAqu hY]gMgw sm gMgDwr bkwn sI iblMdwvwd kIriq
iqhwrI kI aujÎwrI sohIAqu hY ]ñó]òöõ]PrwsI iPrMgI PrwsIs ky durMgI mkrwn ky
imRdMgI qyry gIq gweIAqu hYN] BKrI kMDwrI gor gKrI grdyjwcwrI pOn ky AhwrI qyro nwm
iDAweIAqu hYN]pUrb plwaU kwm rUp AO kmwaU srb Taur mYN ibrwjY jhW jhW jweIAqu
hYN]pUrn pRqwpI jMqR mMqR qy AqwpI nwQ kIriq iqhwrI ko n pwr pweIAqu hYN ]ñô]òöö] qÍ
pRswid ] pwDVI CMd ]A`dYÍ Anws Awsn Afol] A`dYÍ AnMq aupmw Aqol]A`CY srUp
AibAkq nwQ]Awjwnu bwhu srbw pRmwQ]ñ]òö÷] jh qh mhIp bn qn pRPùl] soBw
bsMq jh qh pRfùl] bn qn durMq Kg imRg mhwn]jh qh pRPùl suMdr sujwn
]ò]òöø]PulqM pRPùl lih lihq mOr]isir Furih jwnu mnmQh cOr]kudriq kmwl rwjk
rhIm]kruxw inDwn kwml krIm]ó]òöù]jh qh iblok qh qh pRsoh]Awjwnu bwhu
Aimqoj moh]rosM ibrhq kruxw inDwn]jh qh pRPùl suMdr sujwn]ô]ò÷ú]bn qn mhIp
jl Ql mhwn]jh qh pRsoh kruxw inDwn]jgmgq qyj pUrn pRqwp]AMbr jmIn ijh jpq
jwp]õ]ò÷ñ]swqo Akws swqo pqwr]ibQrÎo AidRst ijh krm jwir] ausqiq sMpUrnM ]
39
nmskwr sRI KVg ko kroN su ihqu icqu lwie ] pUrn kroN igrMQ iehu qum muih krhu shwie
]ñ] iqRBMgI CMd ] sRI kwl jI kI ausqiq ]Kg KMf ibhMfM Kldl KMfM Aiq rx mMfM
brbMfM ] BujdMf AKMfM qyj pRcfM M joiq AmMfM Bwnu pRBM ] suK sMqw krxM durmiq drxM
iklibK hrxM Ais srxM ] jY jY jg kwrx isRsit aubwrx mm pRiqpwrx jY qygM ]ò]
40
BujMg pRXwq CMd ] sdw eyk joqÎM AjUnI srUpM ] mhwdyv dyvM mhw BUp BUpM ] inrMkwr inqÎM
inrUpM inRbwxM ] klM kwrxyXM nmo KVg pwxM ]ó] inrMkwr inRibkwr inqÎM inrwlM ] n ibRDM
ibsyKM n qrunM n bwlM ] n rMkM n rwXM n rUpM n ryKM ] n rMgM n rwgM ApwrM AByKM ]ô] n
rUpM n ryKM n rMgM n rwgM ] n nwmM n TwmM mhw joiq jwgM ] n dÍYKM n ByKM inrMkwr inqÎM ]
mhw jog jogM su prmM pivqÎM ]õ] AjyXM AByXM AnwmM ATwmM ] mhwjog jogM mhwkwm kwmM
] AlyKM AByKM AnIlM AnwdM ] pryXM pivqRM sdw inribKwdM ]ö] su AwdM AnwdM AnIlM
AnMqM ] AdÍYKM AByKM mhysM mhMqM ] n roKM n soKM n dRohM n mohM ] n kwmM n kRoDM AjonI AjohM
]÷] pryAM pivqRM punIqM purwxM ] AjyAM AByAM Biv`KÎM BvwxM ] n rogM n sogM su inqÎM
nvInM ] AjwXM shwXM su prmM pRbInM ]ø] su BUqM BivKÎM BvwnM BvyAM ] nmo inRibkwrM nmo
inRjuryAM ] nmo dyv dyvM nmo rwj rwjM ] inrwlMb inqÎM su rwjwiDrwjM ]ù] AlyKM AByKM
ABUqM AdÍYKM ] n rwgM n rMgM n rUpM n ryKM ] mhwdyv dyvM mhw jog jogM ] mhw kwm kwmM
mhw Bog BogM ]ñú] khUM rwjsM qwmsM sWqkyAM ] khUM nwir ko rUp Dwry nryAM ] khUM dyivXM
dyvqM dYNq rUpM ] khUM rUp Awnyk Dwry AnUpM ]ññ] khUM PUl hÍY kY Bly rwj PUly ] khUM Bvr hÍY
kY BlI BWiq BUly ] khUM paun hÍY kY bhy byig AYsy ] khy mo n AwvY kQoN qwih kYsy ]ñò] khUM
nwd hÍY kY BlI BWiq bwjy ] khUM pwrDI hÍY Dry bwn rwjy ] khUM imRg hÍY kY BlI BWiq mohy ]
khUM kwmkI ijau Dry rUp sohy ]ñó] nhI jwin jweI kCU rUp ryKM ] khw bws qw ko iPrY
kaun ByKM ] khw nwm qw ko khw kY khwvY ] khw mY bKwno khy mo n AwvY ]ñô] n qw ko
koeI qwq mwqM n BwXM ] n puqRM n pOqRM n dwXw n dwXM ] n nyhM n gyhM n sYnM n swQM ]
mhwrwj rwjM mhwnwQ nwQM ]ñõ] prmM purwnM pivqRM pryXM ] AnwdM AnIlM AsMBM AjyXM ]
41
ABydM ACydM pivqRM pRmwQM ] mhWdIn dInM mhWnwQ nwQM ]ñö] AdwgM Ad`gM AlyKM AByKM ]
AnMqM AnIlM ArUpM AdYÍKM ] mhw qyj qyjM mhWjÍwl jÍwlM ] mhWmMqR mMqRM mhWkwl kwlM ]ñ÷]
krM bwm cwpÎM ikRpwxM krwlM ] mhWqyj qyjM ibrwjY ibswlM ] mhWdwVH dwVHM su sohM ApwrM ]
ijnY cribXM jIv j`gÎM hjwrM ]ñø] fmwf`m faurU isqwsyq CqRM ] hhw hUh hwsM JmwJ`m
AqRM ] mhw Gor sbdM bjy sMK AYsM ] pRlY kwl ky kwl kI jÍwl jYsM ]ñù] rswvl CMd ]
GxM GMt bwjM ] DuxM myG lwjM ] BXo s`d eyvM ] hVHÎo nIrDyvM ]òú] GurM GuMGryXM ] DuxM
nyvryXM ] mhWnwd nwdM ] surM inribKwdM ]òñ] isrM mwl rwjM ] lKy rudR lwjM ] suBy cwru
ic`qRM ] prmM pivqRM ]òò] mhw grj grjM ] suny dUq lrjM ] sRvM soRx sohM ] mhw mwn
mohM ]òó] BujMg pRXwq CMd ] isRjy syqjM jyrjM auqBujyvM ] rcy AMfjM KMf bRhmMf eyvM ]
idsw ibidswXM ijmI AwsmwxM ] cqur byd kiQAM kurwxM purwxM ]òô] rcy rYix idvsM Qpy
sUr cMdRM ] Tty deIv dwno rcy bIr ibRMdRM ] krI loh klmM ilKÎo lyK mwQM ] sbY jyr kIny
blI kwl hwQM ]òõ] keI myt fwry auswry bnwey ] aupwry gVHy Pyir myty aupwey ] ikRXw kwl
jU kI iknU nw pCwnI ] GnÎo pY ibhY hY GnÎo pY ibhwnI ]òö] ikqy ikRsn sy kIt kotY
bnwey ] ikqy rwm sy myit fwry aupwey ] mhWdIn kyqy ipRQI mWJ hUey ] smY AwpnI AwpnI
AMiq mUey ]ò÷] ijqy AaulIAw AMbIAw hoie bIqy ] iqqÎo kwl jIqw n qy kwl jIqy ] ijqy
rwm sy ikRsn huie ibsnu Awey ] iqqÎo kwl KwpÎo n qy kwl Gwey ]òø] ijqy ieMdR sy cMdR
sy hoq Awey ] iqiqE kwl Kwpw n qy kwl Gwey ] ijqy AOlIAw AMbIAw gOs hÍY hYN ] sBY
kwl ky AMiq dwVHW qlY hYN ]òù] ijqy mwnDwqwid rwjw suhwey ] sBY bWD kY kwl jylY clwey
] ijnY nwm qw ko aucwro aubwry ] ibnw swm qw kI lKy koit mwry ]óú] rswvl CMd ] qÍ
42
pRswid ] cm`kih ikRpwxM ] ABUqM BXwxM ] DunM nyvrwxM ] GurM GuMGrÎwxM ]óñ] cqur bWh
cwrM ] injUtM suDwrM ] gdw pWis sohM ] jmM mwn mohM ]óò] suBM jIB jÍwlM ] su dwVHW
krwlM ] bjI bMb sMKM ] auTy nwd bMKM ]óó] suBM rUp sÎwmM ] mhw soB DwmM ] Cby cwru
icqRM ] pryAM pivqRM ]óô] BujMg pRXwq CMd ] isrM syq CqRM su suBRM ibrwjM ] lKy CYl CwXw
kry qyj lwjM ] ibswlwl nYnM mhwrwj sohM ] iFgM AMsumwlM hsM koit kRohM ]óõ] khUM rUp
Dwry mhwrwj sohM ] khUM dyv kMnÎwn ky mwn mohM ] khUM bIr hÍY kY Dry bwn pwnM ] khUM BUp hÍY
kY bjwey inswnM ]óö] rswvl CMd ] Dnur bwn Dwry ] Cky CYl Bwry ] ley K`g AYsy ]
mhW bIr jYsy ]ó÷] jury jMg jorM ] kry s`d GorM ] ikRpw iniD idAwlM ] sdwXM ikRpwlM
]óø] sdw eyk rUpM ] sBY lok BUpM ] AjyXM AjwXM ] srixAM shwXM ]óù] qpY K`g pwnM
] mhW lok dwnM ] BivKÎM BvyAM ] nmo inrjuryAM ]ôú] mDo mwn muMfM ] suBM ruMf JuMfM ]
isrM syq C`qRM ] lsM hwQ A`qRM ]ôñ] suxy nwd BwrI ] qRsy CqRDwrI ] idsw bsqR rwjM ]
suxy doK BwjM ]ôò] suxy g`d s`dM ] AnMqM ibh`dM ] Gtw jwxu sÎwmM ] duqM AiBrwmM ]ôó]
cqur bwh cwrM ] krItM su DwrM ] gdw sMK c`kRM ] idpY k®¨r b`kRM ]ôô] nrwj CMd ] AnUp
rUp rwijAM ] inhwir kwmu lwijAM ] Alok lok soiBAM ] ibloik lok loiBAM ]ôõ] cm`k
cMdR sIisXM ] rhÎo ljwie eIisXM ] s soB nwg BUKxM ] Anyk dust dUKxM ]ôö] ikRpwx
pwix DwirXM ] kror pwp twirXM ] gdw igRsit pwixAM ] kmwx bwx qwixAM ]ô÷] sbd
sMK b`ijAM ] GxMik GuMGr g`ijAM ] srin nwQ qoirXM ] aubwr lwj moirXM ]ôø] Anyk
rUp soihXM ] ibsyK dyv moihXM ] Adyv dyv dyvlM ] ikRpw inDwn kyvlM ]ôù] su Awid AMq
eyikAM ] Dry srUp AnykÎM ] ikRpwx pwix rwjeI ] ibloik pwp BwjeI ]õú] AlMikRqM su
43
dyihXM ] qno mno ik moihXM ] kmwx bwx DwrhI ] Anyk s`q®ü twrhI ]õñ] Gm`ik GuMGrM
surM ] nvM innwd nUprM ] pRjÍwl ib`julM julM ] piv`qR prm inrmlM ]õò] qotk CMd ] qÍ
pRswid ] nv nyvr nwd surM inRmlM ] muK ib`jul jÍwl GxM pRjulM ] mdrw kir m`q mhw
BBkM ] bn mY mnu bwG bcw bbkM ]õó] Bv BUq Biv`K Bvwn BvM ] kil kwrx aubwrn
eyk quvM ] sB TOr inrMqr in`q nXM ] imRdu mMgl rUp quXM suBXM ]õô] idRV dwVH krwl dÍY
syq auDM ] ijh Bwjq dust ibloik juDM ] md m`q ikRpwx krwl DrM ] jX s`d surwsurÎM
aucrM ]õõ] nv ikMkix nyvr nwd hUAM ] cl cwl sBWcl kMp BUAM ] Gx GuMGr GMtx
Gor surM ] cr cwr crwcrÎM huhrM ]õö] cl caudh c`kRn c`kR iPrM ] bFvM GtvM hirXM
suBrM ] jg jIv ijqy jilAM QilAM ] As ko ju qvwiesuAM milAM ]õ÷] Gt Bwdv mws
kI jwxu suBM ] qn swvr rwvirXM hulsM ] rd pMgq dwminXM dmkM ] Gn GuMGr GMt surM
GmkM ]õø] BujMg pRXwq CMd ] Gtw swvxM jwxu sÎwmM suhwXM ] mxI nIl ngÎM lKM sIs
nÎwXM ] mhw suMdR sÎwmM mhW AiBrwmM ] mhW rUp rUpM mhW kwm kwmM ]õù] iPrY c`kR
caudh purIAM mDÎwxM ] ieso kOx bIAM iPrY AwieswxM ] kho kuMt kOnY ibKY Bwij bwcY ] sBM
sIs ky sMg sRI kwl nwcY ]öú] kry kot koaU Dry kot EtM ] bcYgo n ikauhUM krY kwl cotM ]
ilKy jMqR kyqy pVHy mMqR kotM ] ibnw srin qw kI nhI AOr EtM ]öñ] ilKM jMqR Qwky pVHM mMqR
hwry ]kry kwl qy AMiq lY kY ibcwry ] ikqÎo qMqR swDy ju jnmM ibqwXo ] Bey PoktM kwj eykY
n AwXo ]öò] ikqy nws mUMdy Bey bRhmcwrI ] ikqy kMT kMTI jtw sIs DwrI ] ikqy cIr
kwnM jugIsM khwXM ] sBY PoktM Drm kwmM n AwXM ]öó] mDM kItBM rwCsy sy blIAM ] smY
AwpnI kwl qyaU dlIAM ] Bey suMB nYsuMB sRoxMq bIjM ] qyaU kwl kIny puryjy puryjM ]öô] blI
44
ipRQIAM mwnDwqw mhIpM ] ijnY rQ c`kMR kIey swq dIpM ] BujM BIm BrQM jgM jIiq fMfÎM ]
iqnY AMq ky AMq kO kwl KMfÎM ]öõ] ijnY dIp dIpM duhweI iPrweI ] Bujw dMf dY Coix C`qRM
iCnweI ] kry j`g kotM jsM Aink lIqy ] vhY bIr bMky blI kwl jIqy ]öö] keI koit lIny
ijnY durg Fwhy ] ikqy sUrbIrwn ky sYn gwhy ] keI jMg kIny su swky pvwry ] vhY dIn dyKy
igry kwl mwry ]ö÷] ijnY pwiqswhI krI kot jugÎM ] rsM AwnrsM BlI BWiq BugÎM ] vhY
AMq ko pwv nwgy pDwry ] igry dIn dyKy hTI kwl mwry ]öø] ijnY KMifXM dMfDwrM ApwrM ]
kry cMdRmw sUr cyry duAwrM ] ijnY ieMdR sy jIq kY Coif fwry ] vhY dIn dyKy igry kwl mwry
]öù] rswvl CMd ] ijqy rwm hUey ] sBY AMq mUey ] ijqy ikRsn hÍY hYN ] sBY AMiq jY hYN
]÷ú] ijqy dyv hosI ] sBY AMiq jwsI ] ijqy boD hÍY hYN ] sBY AMiq CY hYN ]÷ñ] ijqy
dyvrwXM ] sBY AMiq jwXM ] ijqy dYNq eysM ] iqqÎo kwl lysM ]÷ò] nrisMGwvqwrM ] vhY
kwl mwrM ] bfo fMf DwrI ] hxÎo kwl BwrI ]÷ó] idjM bwvnyXM ] hxÎo kwl qyXM ] mhw
m`C muMfM ] PDÎo kwl JuMfM ]÷ô] ijqy hoie bIqy ] iqqy kwl jIqy ] ijqy srin jY hY ]
iqqÎo rwK lY hY ]÷õ] BujMg pRXwq CMd ] ibnw srn qw kI n AaurY aupwXM ] khw dyv
dYqM khw rMk rwXM ] khw pwiqswhM khw aumrwXM ] ibnw srin qw kI n kotY aupwXM ]÷ö]
ijqy jIv jMqM su dunIAM aupwXM ] sBY AMiq kwlM blI kwl GwXM ] ibnw srin qw kI nhI
AOr EtM ] ilKy jMqR kyqy pVHy mMqR kotM ]÷÷] nrwj CMd ] ijqyk rwj rMkÎM ] hny su kwl
bMkÎM ] ijqyk lok pwlÎM ] indwn kwl dwlÎM ]÷ø] ikRpwxpwix jy jpY ] AnMq Qwt qy
QpY ] ijqyk kwl DÎwie hY ] jg`q jIiq jwie hY ]÷ù] bicqR cwru icqRÎM ] su prmÎM
pivqRÎM ] Alok rUp rwijXM ] suxy su pwp BwijXM ]øú] ibswl lwl locnM ] ibAMq pwp
45
mocnM ] cm`k cMdR cwirAM ] AGI Anyk qwirAM ]øñ] rswvl CMd ] ijqy lokpwlM ] iqqy
jyr kwlM ] khw sUr cMdRM ] khw ieMdR ibMdRM ]øò] BujMg pRXwq CMd ] iPry cOdhUM lokÎM kwl
ckRM ] sBY nwQ nwQy BRmM BauNh bkRM ] khw rwm ikRsnM khw cMd sUrM ] sBY hwQ bWDy Kry
kwl hjUrM ]øó] svYXw ] kwl hI pwie BXo Bgvwn su jwgq Xw jg jw kI klw hY ]
kwl hI pwie BXo bRhmw isv kwl hI pwie BXo jugIAw hY ] kwl hI pwie surwsur gMDRb j`C
BujMg idsw ibidsw hY ] AOr skwl sBY bis kwl ky eyk hI kwl Akwl sdw hY ]øô]
BujMg pRXwq CMd ] nmo dyv dyvM nmo KVgDwrM ] sdw eyk rUpM sdw inribkwrM ] nmo rwjsM
swqkM qwmsyAM ] nmo inribkwrM nmo inrjuryAM ]øõ] rswvl CMd ] nmo bwx pwxM ] nmo
inrBXwxM ] nmo dyv dyvM ] BvwxM BvyAM ]øö] BujMg pRXwq CMd ] nmo Kg KMfM ikRpwxM
ktwrM ] sdw eyk rUpM sdw inribkwrM ] nmo bwx pwxM nmo dMf DwrM ] ijnY cOdhUM lok joqM
ibQwrM ]ø÷] nmskwrÎM mor qIrMM quPMgM ] nmo Kg Ad`gM AByXM ABMgM ] gdwXM girstM
nmo sYhQIAM ] ijnY qùilXM bIr ibXo n bIAM ]øø] rswvl CMd ] nmo c`kR pwxM ] ABUqM
BXwxM ] nmo augR dwVM ] mhw igRst gwVM ]øù] nmo qIr qopM ] ijnY sq®ü GopM ] nmo Dop
p`tM ] ijnY dust d`tM ]ùú] ijqy ssqR nwmM ] nmskwr qwmM ] ijqy AsqR ByXM ]
nmskwr qyXM ]ùñ] svYXw ] myru kro iqRx qy muih jwih grIb invwj n dUsr qo so ] BUl
iCmo hmrI pRB Awp n BUlnhwr khUM koaU mo so ] syv krI qumrI iqn ky sB hI igRh
dyKIAq dRb Bro so ] Xw kil mY sB kwl ikRpwn ky BwrI Bujwn ko BwrI Broso ]ùò] suMB
insuMB sy koit inswcr jwih iCnyk ibKY hin fwry ] DUmr locn cMf AO muMf sy mwihK sy pl
bIc invwry ] cwmr sy rx ic`Cur sy rkiq`Cx sy Jt dY JJkwry ] AYso su swihb pwie khw
46
prvwh rhI ieh dws iqhwry ]ùó] muMfhu sy mDukItB sy mur sy AG sy ijn koit dly hYN ]
Et krI kbhUM n ijnY rx cot prI pg dÍY n tly hYN ] isMDu ibKY jy n bUfy inswcr pwvk
bwx bhy n jly hYN ] qy Ais qor ibloik Alok su lwj ko Cwif kY Bwij cly hYN ]ùô] rwvx
sy mhrwvx sy Gtkwnhu sy pl bIc pCwry ] bwirdnwd AkMpn sy jg jMg jury ijn isau
jm hwry ] kuMB AkuMB sy jIiq sBY jg swqhUM isMDu hQÎwr pKwry ] jy jy huqy Akty ibkty su
kty kir kwl ikRpwn ky mwry ]ùõ] jo khUM kwl qy Bwj ky bwcIAq qo ikh kuMt kho Bij
jeIAY ] Awgy hUM kwl Dry Ais gwjq Cwjq hY ijh qy nis AeIAY ] AYso n kY gXo koeI su
dwv ry jwih aupwv so Gwv bceIAY ] jw qy n CUtIAY mUVH khUM his qw kI n ikauN srxwgiq
jeIAY ]ùö] ikRsn AO ibsnu jpy quih koitk rwm rhIm BlI ibiD iDAwXo ] bRhm jpÎo
Aru sMBu QpÎo iqh qy quih ko iknhUM n bcwXo ] koit krI qpsw idn koitk kwhUM n kOfI ko
kwm kFwXo ] kwm kw mMqR ksIry ky kwm n kwl ko Gwau iknhUM n bcwXo ]ù÷] kwhy ko kUr
krY qpsw ien kI koaU kOfI ky kwm n AY hY ] qoih bcwie skY khu kYsy kY Awpn Gwv
bcwie n AY hY ] kop krwl kI pwvk kuMf mY Awp tMigE iqm qoih tMgY hY ] cyq ry cyq
Ajo jIA mY jVH kwl ikRpw ibnu kwm n AY hY ]ùø] qwih pCwnq hY n mhw psu jw ko
pRqwpu iqhUM puir mwhI ] pUjq hY prmysr kY ijh ky prsy prlok prwhI ] pwp kro
prmwrQ kY ijh pwpn qy Aiq pwp ljwhI ] pwie pro prmysr ky jVH pwhn mYN prmysr
nwhI ]ùù] mon Bjy nhI mwn qjy nhI ByK sjy nhI mUMf muMfwey ] kMiT n kMTI kTor DrY
nhI sIs jtwn ky jUt suhwey ] swcu khoN sun lY icq dY ibnu dIn idAwl kI swm isDwey ]
pRIiq kry pRBu pwXq hY ikRpwl n BIjq lWf ktwey ]ñúú] kwgd dIp sBY kir kY Aru swq
47
smuMdRn kI msu kYhoN ] kwit bnwspqI sgrI ilKby hUM ky lyKn kwj bnYhoN ] swrsuqI bkqw
kir kY juig koit gnys kY hwQ ilKYhoN ] kwl ikRpwn ibnw ibnqI n qaU qum kO pRB nYk
irJYhoN ]ñúñ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy sRI kwl jI kI ausqiq
ipRQm iDAwie sMpUrn msqu suB msqu ]ñ]ñ01] APjU ]
cOpeI ] qumrI mihmw Apr Apwrw ] jw kw lhÎo n iknhUM pwrw ] dyv dyv rwjn ky rwjw
] dIn dXwl grIb invwjw ]ñ] dohrw ] mUk aUcrY swsqR Kt ipMgu igrn ciVH jwie ]
AMD lKY bDro sunY jO kwl ikRpw krwie ]ò] cOpeI ] khw bùiD pRB qùC hmwrI ] brn skY
mihmw ju iqhwrI ] hm n skq kir isPiq qumwrI ] Awp lyhu qum kQw suDwrI ]ó] khw
lgY ieh kIt bKwnY ] mihmw qoir quhI pRB jwnY ] ipqw jnm ijm pUq n pwvY ] khw
qvn kw Byd bqwvY ]ô] qumrI pRBw qumY bin AweI ] Aaurn qy nhI jwiq bqweI ] qumrI
ikRAw qum hI pRB jwno ] auc nIc ks skiq bKwno ]õ] sysnwg isr shs bnweI ] dÍY
shMs rsnwh suhweI ] rtq Ab lgy nwm Apwrw ] qumro qaU n pwvq pwrw ]ö] qumrI
ikRAw khW koaU khY ] smJq bwq auriJ miq rhY ] sUCm rUp n brnw jweI ] ibrD
srUpih khoN bnweI ]÷] qumrI pRym Bgiq jb gihhoN ] Cor kQw sB hI qb kihhoN] Ab
mY khoN su ApnI kQw ] soFI bMs aupijAw jQw ]ø] dohrw ] ipRQm kQw sMCyp qy khoN su
ihqu icqu lwie ] bhuir bfo ibsQwr kY kihhoN sBo sunwie ]ù] cOpeI ] ipRQm kwl jb
krw pswrw ] EAMkwr qy isRsit aupwrw ] kwlsYx ipRQmY BXo BUpw ] AiDk Aqul bil rUp
AnUpw ]ñú] kwlkyqu dUsr BUA BXo ] k®¨rbrs qIsr jg TXo ] kwlDuj cqurQ inRp sohY
48
] ijh qy BXo jgq sB ko hY ]ññ] shsrwC jw ky suB sohY ] shs pwd jw ky qn mo hY ]
syKnwg pr soiebo krY ] jg iqh syKswie aucrY ]ñò] eyk sRvx qy mYl inkwrw ] qw qy
mDu kItBqn Dwrw ] duqIA kwn qy mYlu inkwrI ] qw qy BeI isRsit ieh swrI ]ñó] iqn
ko kwl bhuir bD krw ] iqn ko myD smuMd mo prw ] ickn qws jl pr iqr rhI ] myDw
nwm qb hI qy khI ]ñô] swD krm jy purK kmwvYN ] nwm dyvqw jgq khwvYN ] kuikRq
krm jy jg mY krhIN ] nwm Asur iqn ko sB DrhIN ]ñõ] bhu ibQwr kh lgY bKinXq
] gRMQ bFn qy Aiq fru mnIAq ] iqn qy hoq bhuq inRp Awey ] d`C pRjwpiq ijn aupjwey
]ñö] ds shsR iqh igRh BeI kMnÎw ] ijh smwn kh lgY n AMnÎw ] kwl ikRAw AYsI
qh BeI ] qy sB ibAwih nrysn deI ]ñ÷] dohrw ] binqw kdrU idiq Aidiq ey iriK
brI bnwie ] nwg nwgirpuu dyv sB deIq ley aupjwie ]ñø] cOpeI ] qw qy sUrj rUp ko
Drw ] jw qy bMs pRcur riv krw ] jo iqn ky kih nwm sunwaUN ] kQw bFn qy AiDk frwaUN
]ñù] iqn ky bMs ibKY rGu BXo ] rGubMsih ijh jgih clXo ] qw qy puqR hoq BXo Aj
br ] mhwrQI Ar mhw DnurDr ]òú] jb iqn Bys jog ko lXo ] rwj pwt dsrQ ko
dXo ] hoq BXo vh mhw DnurDr ] qIn iqRAwn brw ijh ruic kr ]òñ] ipRQm jXo iqh
rwm kumwrw ] BrQ l`Cmn sq®üibdwrw ] bhuq kwl iqn rwj kmwXo ] kwl pwie surpurih
isDwXo ]òò] isX suq bhuir Bey duie rwjw ] rwj pwt aunhI kau Cwjw ] mdR dys
eysÍrjw brI jb ] BWiq BWiq ky j`g kIey qb ]òó] qhI iqnY bWDy duie purvw ] eyk
ksUr duqIA lhurvw ] AiDk purI qy doaU ibrwjI ] inriK lMk Amrwviq lwjI ]òô]
bhuq kwl iqn rwj kmwXo ] jwl kwl qy AMiq PswXo ] iqn qy pùqR pOqR jy vey ] rwj
49
krq ieh jg ko Bey ]òõ] khw lgy qy brn sunwaUN ] iqn ky nwm n sMKÎw pwaUN ] hoq
chUM jug mY jy Awey ] iqn ky nwm n jwq gnwey ]òö] jO Ab qau ikrpw bl pwaUN ] nwm
jQw miq BwK sunwaUN ] kwlkyqu Aru kwlrwie Bn ] ijn qy Bey puqR Gir Angn ]ò÷]
kwlkyqu BXo blI Apwrw ] kwlrwie ijin ngr inkwrw ] Bwij snOF dys qy gey ] qhI
BUpjw ibAwhq Bey ]òø] iqh qy puqR BXo jo Dwmw ] soFI rwie Drw iqih nwmw ] bMs
snOF qidn qy QIAw ] prm pivqR purK jU kIAw ]òù] qW qy puqR pOqR huie Awey ] qy
soFI sB jgq khwey ] jg mY AiDk su Bey pRis`Dw ] idn idn iqn ky Dn kI ibRDw
]óú] rwj krq Bey ibibiD pRkwrw ] dys dys ky jIiq inRpwrw ] jhW qhW iqh Drm
clwXo ] A`qR p`qR kh sIs FurwXo ]óñ] rwjsUA bhu bwrn kIey ] jIiq jIiq dysysÍr lIey
] bwijmyD bhu bwrn kry ] skl klUK inj kul ky hry ]óò] bhuir bMs mY bFÎo ibKwDw
] myt n skw koaU iqh swDw ] ibcry bIr bnYq AKMfl ] gih gih cly iBrn rn mMfl
]óó] Dn Aru BUim purwqn bYrw ] ijn kw mUAw krq jg Gyrw ] moh bwd AhMkwr
pswrw ] kwm kRoD jIqw jg swrw ]óô] dohrw ] Din Din Dn ko BwKIAY jw kw jgqu
gulwmu ] sB inrKq Xw ko iPrY sB cil krq slwm ]óõ] cOpeI ] kwl n koaU krn
sumwrw ] bYr bwd AhMkwr pswrw ] loB mUl ieh jg ko hUAw ] jw so cwhq sBY ko mUAw
]óö]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy suB bMs brnnM nwm duqIAw iDAwie ]ò]ñó÷] APjU ]
BujMg pRXwq CMd ] rcw bYr bwdM ibDwqy ApwrM ] ijsY swD swkÎo n koaU suDwrM ] blI
kwmrwXM mhw loB mohM ] gXo kaun bIrM su Xw qy AlohM ]ñ] qhw bIr bMky bkY Awp m`DM ]
50
auTy ssqR lY lY mcw jùD sùDM ] khUM K`prI Kol KMfy ApwrM ] ncY bIr bYqwl faurU fkwrM
]ò] khUM eIs sIsM puAY ruMf mwlM ] khUM fwk faurU khuMkM ibqwlM ] cvI cwvfIAM iklMkwr
kMkM ] guQI lùQ jùQM bhy bIr bMkM ]ó] prI kùt kutM ruly q`C mùCM ] rhy hwQ fwry auBY aurD
mùCM ] khUM KoprI Kol iKMgM KqMgM ] khUM KiqRXM K`g KyqM inKMgM ]ô] cvI cwvfI fwknI fwk
mwrY ] khUM BYrvI BUq BYroN bkwrY ] khUM bIr bYqwl bMky ibhwrM ] khUM BUq pRyqM hsY mwshwrM
]õ] rswvl CMd ] mhW bIr g`jy ] suxY myG l`jy ] JMfw g`f gwFy ] mMfy ros bwFy ]ö]
ikRpwxM ktwrM ] iBry ros DwrM ] mhW bIr bMkM ] iBry BUim hMkM ]÷] mcy sUr ssqRM ] auTI
Jwr AsqRM ] ikRpwxM ktwrM ] prI loh mwrM ]ø] BujMg pRXwq CMd ] hl`bI jun`bI srohI
duDwrI ] bhI kop kwqI ikRpwxM ktwrI ] khUM sYhQIAM khUM sùD sylM ] khUM syl sWgM BeI ryl
pylM ]ù] nrwj CMd ] sroK sUr swijXM ] ibswr sMk bwijXM ] insMk ssqR mwrhIN ]
auqwr AMg fwrhIN ]ñú] kCU n kwn rwKhIN ] su mwr mwr BwKhIN ] su hWk hwT rylÎM ]
AnMq ssqR JylÎM ]ññ] hjwr hUr AMbrM ] ibruD kY suXMbrM ] krUr BWiq folhI ] su mwr
mwr bolhI ]ñò] khUM ik AMg k`tIAM ] khUM sroh p`tIAM ] khUM su mws mùCIAM ] igry su
q`C mùCIAM ]ñó] Fm`k Fol FwlÎM ] hrol hwl cwlÎM ] Jtwk Jt bwihXM ] su bIr sYn
gwihXM ]ñô] nvM inswx bwijXM ] su bIr DIr gwijXM ] ikRpwx bwx bwhhI ] Ajwq AMg
lwhhI ]ñõ] ibrùD k®ǜD rwijXM ] n cwr pYr BwijXM ] sMBwir ssqR gwjhI ] su nwd myG
lwjhI ]ñö] hlMk hWk mwrhI ] sr`k ssqR JwrhI ] iBry ibswir soikXM ] isDwr dyv
loikXM ]ñ÷] irsy ibrùD bIirXM ] su mwir Jwir qIirXM ] sb`d sMK b`ijXM ] subIr DIr
s`ijXM ]ñø] rswvl CMd ] qurI sMK bwjy ] mhw bIr swjy ] ncy quMd qwjI ] m`cy sUr
51
gwjI ]ñù] iJmI qyj qygM ] mno ib`j bygM ] auTY n`d nwdM ] DunM inRibKwdM ]òú] qutY K`g
KolM ] muKM mwr bolM ] Dkw DIk D`kM ] igry h`k b`kM ]òñ] dlM dIh gwhM ] ADo AMg lwhM
] pRXoGM pRhwrM ] bkY mwr mwrM ]òò] ndI rkq pUrM ] iPrI gYix hUrM ] gjy gYix kwlI
] hsI K`prwlI ]òó] mhw sUr sohM ] mMfy loh kRohM ] mhw grb g`jÎM ] DunM myG l`jÎM
]òô] Cky loh C`kM ] muKM mwr b`kM ] muKM mùC bMkM ] iBry Cwif sMkM ]òõ] hkM hwk bwjI
] iGrI sYx swjI ] icry cwru FUky ] muKM mwr kUky ]òö] ruky sUr sMgM ] mno isMDu gMgM ]
Fhy Fwl F`kM ] ikRpwxM kV`kM ]ò÷] hkM hwk bwjI ] ncy quMd qwjI ] rsM rudR pwgy ] iBry
ros jwgy ]òø] igry sùD sylM ] BeI ryl pylM ] plMhwr n`cy ] rxM bIr m`cy ]òù] hsy
mwshwrI ] ncy BUq BwrI ] mhw FIT FUky ] muKM mwr kUky ]óú] gjY gYx dyvI ] mhw AMs
ByvI ] Bly BUq nwcM ] rsM rudR rwcM ]óñ] iBrYN bYr rùJy ] mhW joD jùJy ] JMfw g`f gwFy
] bjy bYr bwFy ]óò] gjMgwh bwDy ] Dnur bwx swDy ] bhy Awp m`DM ] igry A`D A`DM
]óó] gjM bwj jùJy ] blI bYr rùJy ] inRBY ssqR bwhY ] auBY jIq cwhY ]óô] gjy Awin
gwjI ] ncy quMd qwjI ] hkM hwk b`jI ] iPrY sYn B`jI ]óõ] mdM m`q mwqy ] rsM rudR
rwqy ] gjM jUh swjy ] iBry ros bwjy ]óö] iJmI qyj qygM ] GxM ibju bygM ] bhy bwr bYrI
] jlM jÎoN gMgYrI ]ó÷] Apo Awp bwhM ] auBY jIq cwhM ] rsM rudR rwqy ] mhW m`q mwqy
]óø] BujMg pRXwq CMd ] mcy bIr bIrM ABUqM BXwxM ] bjI Byir BuMkwr Dùky inswxM ] nvM
n`d nIswx g`jy ghIrM ] iPrY ruMf muMfM qnM q`C qIrM ]óù] bhy K`g KyqM iKAwlM KqMgM ] ruly
q`C mùCM mhw joD jMgM ] bMDy bIr bwnw bfy AYNiTvwry ] GumY loh GùtM mno m`qvwry ]ôú]
auTI kUh jUhM smr swr bjÎM ] ikDo AMq ky kwl ko myG gjÎM ] BeI qIr BIrM kmwxM
52
kVkÎM ] bjy loh kRohM mhW jMg mcÎM ]ôñ] ibr`cy mhW jMg joDw juAwxM ] Kuly K`g KqRI
ABUqM BXwxM ] blI jùJ rùJy rsM rudR r`qy ] imly h`Q b`KM mhw qyj q`qy ]ôò]iJmI qyj qygM
su rosM pRhwrM ] ruly ruMf muMfM auTI ssqR JwrM ] bbMkMq bIrM BBMkMq GwXM ] mno jùD ieMdRM
jutÎo ibRiqrwXM ]ôó] mhW jùD m`cÎM mhW sUr gwjy ] Apo Awp mYN ssqR soN ssqR bwjy ]
auTy Jwr sWgM mcy loh kRohM ] mno Kyl bwsMq mwhMq sohM ]ôô] rswvl CMd ] ijqy bYr rùJy
] iqqy AMiq jùJy ] ijqy Kyq Bwjy ] iqqy AMiq lwjy ]ôõ] quty dyh brmM ] CutI hwQ crmM
] khUM Kyq KolM ] igry sUr tolM ]ôö] khUM mùC mùKM ] khUM ssqR sùKM ] khUM Kol K`gM ] khUM
prm p`gM ]ô÷] ghy mùC bMkI ] mMfy Awn hMkI ] Fkw Fùk FwlM ] auTy hwl cwlM ]ôø]
BujMg pRXwq CMd ] Kuly K`g KUnI mhW bIr KyqM ] ncy bIr bYqwlÎM BUq pRyqM ] bjy fMk faurU
auTy nwd sMKM ] mno m`l jùty mhW h`Q bMKM ]ôù] CpY CMd ] ijn sUrn sMgRwm sbl swmuih
hÍY mMfÎo ] iqn suBtn qy eyk kwl ko jIAq n C`fÎo ] sB K`qRI K`g KMf Kyq BU mMfp Ahùty
] swr Dwr Dir DUm mukq bMDn qy Cùty ] hÍY tUk tUk jùJy sbY pwv n pwCY fwirXM ] jYkwr
Apwr suDwr hUAM bwsv lok isDwirXM ]õú] cOpeI ] ieh ibiD mcw Gor sMgRwmw ] isDey
sUr sUr ky Dwmw ] khW lgy vh kQoN lrweI ] Awpn pRBw n brnI jweI ]õñ] BujMg
pRXwq CMd ] lvI srb jIqy kusI srb hwry ] bcy jy blI pRwn lY kY isDwry ] cqur byd
pTÎM ikXo kwis bwsM ] Gny brK kIno qhW hI invwsM ]õò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy lvI kusI jùD brnnM nwm iqRqIAw iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ó] ñøù] APjU ]
BujMg pRXwq CMd ] ijnY byd pTÎo su bydI khwey ] iqnY Drm ky krm nIky clwey ] pTy
53
kwgdM m`dR rwjw suDwrM ] Apo Awp mo bYr BwvM ibswrM ]ñ] inRpM mukilXM dUq so kwis AwXM
] sbY byidXM Byd BwKy sunwXM ] sbY byd pwTI cly m`dR dysM ] pRxwmM ikXo Awin kY kY nrysM
]ò] DunM byd kI BUp qw qy krweI ] sbY pws bYTy sBw bIc BweI ] pVHy swm bydM jujr byd
k`QM ] irgM byd pTÎo kry Bwv h`QM ]ó] rswvl CMd ] AQr byd pTÎM ] suxy pwp nTÎM ]
rhw rIJ rwjw ] dIAw srb swjw ]ô] lXo bnbwsM ] mhW pwp nwsM ] irKM Bys ikXM ]
iqsY rwj idXM ]õ] rhy hoir logM ] qjy srb sogM ] DnM Dwm iqAwgy ] pRBM pRm y pwgy
]ö] AiV`l ] bydI BXo pRsMn rwj kh pwie kY ] dyq BXo brdwn hIAY hulswie kY ] jb
nwnk kil mY hm Awin khwie hYN ] ho jgq pUj kir qoih prm pd pwie hYN ]÷] dohrw
] lvI rwj dy bn gey byidXn kIno rwj ] BWiq BWiq iqn BoigXM BUA kw skl smwj
]ø] cOpeI ] iqRqIA byd sunbo qum kIAw ] cqur byd suin BUA ko dIAw ] qIn jnm
hmhUM jb DirhYN ] cauQy jnm gurU quih kirhYN ]ù] auq rwjw kwnnih isDwXo ] ieq ien
rwj krq suK pwXo ] khw lgy kir kQw sunwaUN ] gRMQ bFn qy AiDk frwaUN ]ñú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy byd pwT Byt rwj cqurQ iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ô]ñùù] APjU ]
nrwj CMd ] bhuir ibKwD bwiDXM ] iknI n qwih swiDXM ] krMm kwl XON BeI ]su BUim
bMs qy geI ]ñ] dohrw ] ibpR krq Bey sUdR ibRiq CqRI bYsn krm ] bYs krq C`iqR ibRiq
sUdR su idj ko Drm ]ò] cOpeI ] bIs gwv iqn ky rih gey ] ijn mo krq ikRswnI Bey
] bhuq kwl ieh BWiq ibqwXo ] jnm smY nwnk ko AwXo ]ó] dohrw ] iqn byidDn ky
kul ibKY pRgty nwnk rwie ] sB is`Kn ko suK dey jh qh Bey shwie ]ô] cOpeI ] iqn
54
ieh kil mo Drmu clwXo ] sB swDn ko rwh bqwXo ] jy qW ky mwrg mih Awey ] qy kbhUM
nih pwp sMqwey ]õ] jy jy pMQ qvn ky pry ] pwp qwp iqn ky pRB hry ] dUK BUK kbhUM n
sMqwey ] jwl kwl ky bIc n Awey ]ö] nwnik AMgd ko bpu Drw ] Drm pRcur ieh jg mo
krw ] Amrdws puin nwmu khwXo ] jnu dIpk qy dIp jgwXo ]÷] jb brdwn smY vhu
Awvw ] rwmdws qb gurU khwvw ] iqh brdwn purwqn dIAw ] Amrdws surpuir mgu
lIAw ]ø] sRI nwnk AMgd kir mwnw ] Amrdws AMgd pihcwnw ] Amrdws rwmdws
khwXo ] swDn lKw mUVH nih pwXo ]ù] iBMn iBMn sBhUM kir jwnw ] eyk rUp iknhUM
pihcwnw ] ijn jwnw iqn hI isiD pweI ] ibn smJy isiD hwiQ n AweI ]ñú] rwmdws
hir soN imil gey ] guruqw dyq Arjunih Bey ] jb Arjun pRBlok isDwey ] hirgoibMd
iqh TW Tihrwey ]ññ] hirgoibMd pRBlok isDwry ] hrIrwie iqh TW bYTwry ] hrIikRsn
iqn ky suq vey ] iqn qy qyg bhwdr Bey ]ñò] iqlk jM\U rwKw pRBqw kw ] kIno bfo klU
mih swkw ] swDn hyiq ieqI ijin krI ] sIsu dIAw pr sI n aucrI ]ñó] Drm hyiq
swkw ijin kIAw ] sIsu dIAw pr isrru n dIAw ] nwtk cytk kIey kukwjw ] pRB logn
kh Awvq lwjw ]ñô] dohrw ] TIkir Poir idlIis isir pRB puir ikXw pXwn ] qyg
bhwdr sI ikRAw krI n iknhUM Awn ]ñõ] qyg bhwdr ky clq BXo jgq ko sok ] hY hY hY
sB jg BXo jY jY jY sur lok ]ñö]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy pwqswhI brnnM nwm pMcmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]õ] òñõ] APjU ]
cOpeI ] Ab mY ApnI kQw bKwno ] qp swDq ijh ibiD muih Awno ] hym kuMt prbq hY
55
jhW ] spq isRMg soiBq hY qhW ]ñ] spq isRMg iqh nwmu khwvw ] pMfu rwj jh jogu
kmwvw ] qh hm AiDk qpisAw swDI ] mhwkwl kwlkw ArwDI ]ò] ieh ibiD krq
qpisAw BXo ] dÍY qy eyk rUp hÍY gXo ] qwq mwq mur AlK ArwDw ] bhu ibiD jog swDnw
swDw ]ó] iqn jo krI AlK kI syvw ] qw qy By pRsMn gurdyvw ] iqn pRB jb Awiesu muih
dIAw ] qb hm jnm klU mih lIAw ]ô] icq n BXo hmro Awvn kh ] cuBI rhI s®üiq
pRBu crnn mh ] ijau iqau pRB hm ko smJwXo ] iem kih kY ieh lok pTwXo ]õ] Akwl
purK bwc ies kIt pRiq ] cOpeI ] jb phly hm isRsit bnweI ] dYq rcy dust duKdweI
] qy Buj bl bvry hÍY gey ] pUjq prm purKu rih gey ]ö] qy hm qmik qnk mo Kwpy ]
iqn kI Taur dyvqw Qwpy ] qy BI bl pUjw aurJwey ] Awpn hI prmysr u khwey ]÷]
mhwdyv Acùq khvwXo ] ibsnu Awp hI ko TihrwXo ] bRhmw Awp pwrbRhm bKwnw ] pRBu ko
pRBU n iknhUM jwnw ]ø] qb swKI pRB Ast bnwey ] swK nimq dyby Tihrwey ] qy khYN kro
hmwrI pUjw ] hm ibn Avru n Twkuru dUjw ]ù] prm q`q ko ijn n pCwnw ] iqn eIsr
iqn hI kau mwnw ] kyqy sUr cMd kau mwnY ] Agin hoqR keI pvn pRmwnY ]ñú] iknhUM pRBu
pwhn pihcwnw ] nHwq ikqy jl krq ibDwnw ] kyqk krm krq frpwnw ] Drm rwj ko
Drm pCwnw ]ññ] jy pRBu swK nimq Tihrwey ] qy hÎW Awie pRBU khvwey ] qw kI bwq
ibsir jwiq BI ] ApnI ApnI prq soB BI ]ñò] jb pRBu ko n iqnY pihcwnw ] qb hir
ien mnuCn Tihrwnw ] qy BI bis mmqw huie gey ] prmysur pwhn Tihrey ]ñó] qb
hir is`D swD Tihrwey ] iqn BI prm purK nhI pwey ] jy koeI hoq BXo jig isAwnw ]
iqn iqn Apno pMQu clwnw ]ñô] prm purK iknhUM nh pwXo ] bYr bwd AhMkwr bFwXo ]
56
pyf pwq Awpn qy jlY ] pRB kY pMQ n koaU clY ]ñõ] ijn ijn qink is`iD ko pwXo ] iqn
iqn Apunw rwhu clwXo ] prmysur n iknhUM pihcwnw ] mm aucwr qy BXo idvwnw ]ñö]
prm q`q iknhUM n pCwnw ] Awp Awp BIqir aurJwnw ] qb jy jy iriKrwj bnwey ] iqn
puin Awpn isimRiq clwey ]ñ÷] jy isimRiqn ky By AnurwgI ] iqn iqn ikRAw bRhm kI
qÎwgI ] ijn mn hir crnn TihrwXo ] so isMimRiq ky rwh n AwXo ]ñø] bRhmw cwrih
byd bnwey ] srb lok iqh krm clwey ] ijn kI ilv hir crnn lwgI ] qy bydn qy Bey
iqAwgI ]ñù] ijn mq byd kqybn iqAwgI ] pwrbRhm ky Bey AnurwgI ] iqn ky gUVH m`q
jy clhIN ] BWiq Anyk duKn soN dlhI ]òú] jy jy sihq jwqn sMdyh ] pRB ko sMig n
Cofq nyh ] qy qy prm purI kh jwhI ] iqn hir isau AMqru ikCu nwhI ]òñ] jy jy jIA
jwqn qy fry ] prm purK qij iqn mg pry ] qy qy nrk kuMf mo prhI ] bwr bwr jg mo
bpu DrhI ]òò] qb hir bhuir d`q aupjwXo ] iqn BI Apunw pMQu clwXo ] kr mo nK
isr jtw svwrI ] pRB kI ikRAw n kCU ibcwrI ]òó] puin hir gorK ko auprwjw ] is`K
kry iqnhUM bf rwjw ] sRvn Pwir mudRw dÍY fwrI ] hir kI pRIiq rIiq n ibcwrI ]òô] puin
hir rwmwnMd ko krw ] Bys bYrwgI ko ijn Drw ] kMTI kMiT kwT kI fwrI ] pRBu kI ikRAw
n kCU ibcwrI ]òõ] jy pRBu prm purK aupjwey ] iqn iqn Apny rwh clwey ] mhwdIn
qb pRB auprwjw ] Arb dys ko kIno rwjw ]òö] iqn BI eyk pMQ auprwjw ] ilMg ibnw
kIny sB rwjw ] sB qy Apnw nwmu jpwXo ] siq nwmu kwhU n idRVHwXo ]ò÷] sB ApunI
ApunI aurJwnw ] pwrbRhm kwhU n pCwnw ] qp swDq hir moih bulwXo ] iem kih kY ieh
lok pTwXo ]òø] Akwl purK bwc ] cOpeI ] mY Apunw suq qoih invwjw ] pMQ pRcur
57
krby khu swjw ] jwie qhW qY Drmu clwie ] kubuiD krn qy lok htwie ]òù] kib bwc
] dohrw ] TwF BXo mY joir kr bcn khw isr inAwie ] pMQ clY qb jgq mY jb qum
krhu shwie ]óú] cOpeI ] ieh kwrin pRB moih pTwXo ] qb mY jgq jnm Dir AwXo ]
ijm iqn khI ienY iqm kihhoN ] Aaur iksU qy bYr n gihhoN ]óñ] jy hm ko pRmysr aucir
hYN ] qy sB nrk kuMf mih pir hYN ] mo ko dws qvn kw jwno ] Xw mY Byd n rMc pCwno
]óò] mY hoN prm purK ko dwsw ] dyKn AwXo jgq qmwsw ] jo pRB jgq khw so kihhoN ]
imRq lok qy mon n rihhoN ]óó] nrwj CMd ] khÎo pRBU su BwiK hoN ] iksU n kwn rwiK hoN
] iksU n ByK BIj hoN ] AlyK bIj bIj hoN ]óô] pKwx pUjhoN nhI ] n ByK BIjhoN khI ]
AnMq nwmu gwiehoN ] pr`m purK pwiehoN ]óõ] jtw n sIs DwirhoN ] n muMdRkw su DwirhoN ]
n kwn kwhU kI DroN ] kihE pRBU su mYN kroN ]óö] BjoN su eyk nwmÎM ] ju kwm srb TwmÎM
] n jwp Awn ko jpoN ] n Aaur Qwpnw QpoN ]ó÷] ibAMq nwm DÎwie hoN ] su prm joiq
pwie hoN ] n DÎwn Awn ko DroN ] n nwm Awn aucroN ]óø] qiv`k nwm r`iqXM ] n Awn
mwn m`iqXM ] pr`m DÎwn DwirXM ] AnMq pwp twirXM ]óù] qumyv rUp rwicXM ] n Awn
dwn mwicXM ] qiv`k nwmucwirXM ] AnMq dUK twirXM ]ôú] cOpeI ] ijn ijn nwmu iqhwro
DÎwXw ] dUK pwp iqn inkt n AwXw ] jy jy Aaur DÎwn ko DrhIN ] bihs bihs bwdn
qy mrhIN ]ôñ] hm ieh kwj jgq mo Awey ] Drm hyq gurdyv pTwey ] jhW qhW qum
Drm ibQwro ] dust doiKXn pkir pCwro ]ôò] XwhI kwj Drw hm jnmM ] smuiJ lyhu
swDU sB mnmM ] Drm clwvn sMq aubwrn ] dust sBn ko mUl aupwrn ]ôó] jy jy Bey
pihl Avqwrw ] Awpu Awpu iqn jwp aucwrw ] pRBu doKI koeI n ibdwrw ] Drm krm ko
58
rwhu n fwrw ]ôô] jy jy gaus AMbIAw Bey ] mY mY krq jgq qy gey ] mhwpurKu kwhU n
pCwnw ] krm Drm ko kCU n jwnw ]ôõ] Avrn kI Awsw ikCu nwhI ] eykY Aws Dro mn
mwhI ] Awn Aws aupjq ikCu nwhI ] vw kI Aws Dro mn mwhI ]ôö] dohrw ] koeI
pVHq kurwn ko koeI pVHq purwn ] kwl n skq bcwie kY Pokt Drm indwn ]ô÷] cOpeI
] keI koit imil pVHq kurwnw ] bwcq ikqy purwn Ajwnw ] AMq kwl koeI kwm n Awvw
] dwv kwl kwhU n bcwvw ]ôø] ikau n jpo qw ko qum BweI ] AMq kwl jo hoie shweI ]
Pokt Drm lKo kir Brmw ] ien qy srq n koeI krmw ]ôù] ieh kwrn pRB hmY bnwXo
] Bydu BwiK iehu lok pTwXo ] jo iqn khw su sBn aucroN ] ifMB ivMB kCu nYk n kroN
]õú] rswvl CMd ] n jtw muMf DwroN ] n muMdRkw svwroN ] jpoN qws nwmM ] srY srb
kwmM ]õñ] n nYnM imcwaUN ] n ifMBM idKwaUN ] n kukrmM kmwaUN ] n ByKI khwaUN ]õò]
cOpeI ] jy jy ByK su qn mY Dwry ] qy pRBu jn kCu kY n ibcwry ] smJ lyhu sB jn mn
mwhI ] ifMBn mY prmysur nwhI ]õó] jy jy krm kir ifMB idKwhIN ] iqn pRB logn mo
giq nwhIN ] jIvq clq jgq ky kwjw ] sÍWg dyiK kir pUjq rwjw ]õô] sÍWgn mY
prmysur nwhI ] Koj iPrY sB hI ko kwhI ] Apno mnu kr mo ijh Awnw ] pwrbRhm ko
iqnI pCwnw ]õõ] dohrw ] ByK idKwey jgq ko logn ko bis kIn ] AMq kwl kwqI ktÎo
bwsu nrk mo lIn ]õö] cOpeI ] jy jy jg ko ifMB idKwvY ] logn mUMif AiDk suKu pwvY ]
nwsW mUMd kry pRxwmM ] Pokt Drm n kaufI kwmM ]õ÷] Pokt Drm ijqy jg krhIN ] nrk
kuMf BIqir qy prhIN ] hwQ ihlwey surg n jwhU ] jo mnu jIq skw nih kwhU ]õø] kib
bwc ] dohrw ] jo inj pRB mo so khw so kihhoN jg mwih ] jo iqh pRB ko DÎwie hY AMiq
59
surg ko jwih ]õù] dohrw ] hir hir jn duie eyk hY ibb ibcwr kCu nwih ] jl qy
aupij qrMg ijau jl hI ibKY smwih ]öú] cOpeI ] jy jy bwid krq hMkwrw ] iqn qy iBMn
rhq krqwrw ] byd kqyb ibKY hir nwhI ] jwin lyhu hir jn mn mwhI ]öñ] AWK mUMid
koaU ifMB idKwvY ] AWDr kI pdvI kh pwvY ] AWiK mIc mg sUJ n jweI ] qwih AnMq
imlY ikm BweI ]öò] bhu ibQwr kh lau koeI khY ] smJuiq bwq Qkq huAY rhY ] rsnw
DrY koaU jO kotw ] qdip gnq iqh prq su qotw ]öó] dohrw ] jb Awiesu pRB ko BXo
jnmu Drw jg Awie ] Ab mY kQw sMCyp qy sBhUM khq sunwie ]öô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy AwigAw kwl jg pRvys krnM nwm Kstmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ö] ò÷ù] APjU ]
AQ kib jnm kQnM ]cOpeI ] mur ipq pUrb ikXis pXwnw ] BWiq BWiq ky qIriQ nHwnw
] jb hI jwq iqRbyxI Bey ] puMn dwn idn krq ibqey ]ñ] qhI pRkws hmwrw BXo ]
ptnw shr ibKY Bv lXo ] m`dR dys hm ko ly Awey ] BWiq BWiq dweIAin dulrwey ]ò]
kInI Aink BWiq qn r`Cw ] dInI BWiq BWiq kI is`Cw ] jb hm Drm krm mo Awey ]
dyv lok qb ipqw isDwey ]ó]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy kib jnm brnnM nwm spqmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]÷] òøò] APjU ]
AQ rwj swj kQnM ]cOpeI ] rwj swj hm pr jb AwXo ] jQw skiq qb Drm clwXo ]
BWiq BWiq bn Kyl iskwrw ] mwry rIC roJ JMKwrw ]ñ] dys cwl hm qy puin BeI ] shr
pWvtw kI suiD leI ] kwilMdRI qit kry iblwsw ] Aink BWiq ky pyiK qmwsw ]ò] qh ky
60
isMG Gny cuin mwry ] roJ rIC bhu BWiq ibdwry ] Pqyswh kopw qb rwjw ] loh prw hm soN
ibnu kwjw ]ó] BujMg pRXwq CMd ] qhW swh sRI swh sMgRwm kopy ] pMco bIr bMky ipRQI pwie
ropy ] hTI jIqm`lM su gwjI gulwbM ] rxM idKIAY rMg rUpM shwbM ]ô] hTÎo mwhrI cMdÎM
gMgrwmM ] ijnY ikiqXM ijiqXM POj qwmM ] kupy lwlcMdM kIey lwl rUpM ] ijnY gMijXM grb
isMGM AnUpM ]õ] kupÎo mwhrU kwhrU rUp Dwry ] ijnY Kwn KwvIinXM Kyq mwry ] kupÎo dyvqysM
dXwrwm jùDM ] ikXo dRox kI ijau mhw jùD sùDM ]ö] ikRpwl koipXM kuqko sMBwrI ] hTI Kwn
h`Xwq ky sIs JwrI ] au~TI iC`C ie`CM kFw im`J jorM ] mno mwKnM m`tkI kwnH PorM ]÷] qhw
nMdcMdM ikXo kopu Bwro ] lgweI br`CI ikRpwxM sMBwro ] qutI qyg iqR̀KI kFy jmd`FM ] hTI
rwKÎM l`j bMsM sn`FM ]ø] qhW mwqulyXM ikRpwlM k®ǜDM ] CkÎo CoB C`qRI krÎo jùD sùDM ] shy
dyh AwpM mhW bIr bwxM ] krÎo Kwn bwnIn KwlI plwxM ]ù] hTÎo swhbM cMd KyqM KiqXwvM
] hny Kwn KUnI Kurwswn BwnM ] qhW bIr bMky BlI BWiq mwry ] bcy pRwn lY kY ispwhI
isDwry ]ñú] qhW swh sMgRwm kIny AKwry ] Gny Kyq mo Kwn KUnI lqwry ] inRpM gopwlÎM Kro
Kyq gwjY ] imRgw JuMf m`DÎM mno isMG rwjY ]ññ] qhW eyk bIrM hrI cMd kopÎo ] BlI BWiq
so Kyq mo pwv ropÎo ] mhw kRoD kY qIr qIKy pRhwry ] lgY jOn ky qwih pwrY pDwry ]ñò]
rswvl CMd ] hrI cMd k®ǜDM ] hny sUr sùDM ] Bly bwx bwhy ] bfy sYn gwhy ]ñó] rsM rùdR
rwcy ] mhw loh mwcy ] hny ssqR DwrI ] ilty BUp BwrI ]ñô] qbY jIqm`lM ] hrI cMd
B`lM ] ihRdY AYNc mwrÎo ] su KyqM auqwrÎo ]ñõ] lgy bIr bwxM ] irsÎo qyj mwxM ] smuih
bwij fwry ] suvrgM isDwry ]ñö] BujMg pRXwq CMd ] KulY Kwn KUnI Kurwswn K`gM ] prI
ssqR DwrM auTI Jwl A`gM ] BeI qIr BIrM kmwxM kV`ky ] igry bwij qwjI lgy DIr D`ky
61
]ñ÷] bjI Byir BuMkwr DuMky ngwry ] duhUM Er qy bIr bMky bkwry ] kry bwhu AwGwq ssqRM
pRhwrM ] fkI fwkxI cWvfI cIqkwrM ]ñø] dohrw ] khw lgy brnn kro m`cÎo jùDu Apwr
] jy lùJy jùJy sBY B`jy sUr hjwr ]ñù] BujMg pRXwq CMd ] BjÎo swih pwhwV qwjI iqRpwXM
] clÎo bIirXw qIirXw n clwXM ] jso f`FvwlM mDùkr su swhM ] B`jy sMg lY kY su swrI
ispwhM ]òú] cikRq cOpÎo cMd gwjI cMdylM ] hTI hrI cMdM ghy hwQ sylM ] krÎo sÍwim
DrmM mhw ros rùJÎM ] igrÎo tUk tUk hÍY ieso sUr jùJÎM ]òñ] qhw Kwn nYjwbqY Awn kY kY
] hinE swh sMgRwm ko ssqR lY kY ] ikqY Kwn bwnIn hUM AsqR Jwry ] shI swh sMgRwm
surgM isDwry ]òò] dohrw ] mwir njwbq Kwn ko sMgo juJY juJwr ] hw hw ieh lokY BXo
surg lok jYkwr ]òó] BujMg CMd ] lKy swh sMgRwm jùJy juJwrM ] qvM kIt bwxM kmwxM
sMBwrM ] hnÎo eyk KwnM iKAwlM KqMgM ] fsÎo sq®ü ko jwnu sÎwmM BujMgM ]òô] igrÎo BUim so
bwx dUjo sMBwrÎo ] muKM BIKnM Kwn ky qwin mwrÎo ] BjÎo Kwn KUnI rhÎo Kyq qwjI ] qjy
pRwx qIjy lgy bwx bwjI ]òõ] CutI mUrCw hrI cMdM sMBwry ]ghy bwx kwmwn By AYNc mwry ]
lgy AMg jw ky rhI nw sMBwrM ] qnM qÎwgqy dyvlokM pDwrM ]òö] duAM bwn KYNcy iekM bwr
mwry ] blI bIr bwjIn qwjI ibdwry ] ijsY bwn lwgY rhy n sMBwrM ] qnM byiD kY qwih pwrM
isDwrM ]ò÷] sBY sÍwim DrmM su bIrM sMBwry ] fkI fwkxI BUq pRyqM bkwry ] hsy bIr bYqwl
AO sùD is`DM ] cvI cwvifXM aufI igR̀D ibRDM ]òø] hrI cMd kopy kmwxM sMBwrM ] pRQm
bwijXM qwx bwxM pRhwrM ] duiqX qwk kY qIr mo kO clwXM ] rKÎo deIv mY kwn CÍY kY isDwXM
]òù] iqRiqX bwx mwrÎo su pytI mJwrM ] ibiDAM iclkqM dÍwl pwrM pDwrM ] cuBI icMc
crmM kCu Gwie n AwXM ] klM kyvlM jwn dwsM bcwXM ]óú] rswvl CMd ] jbY bwx lwgÎo
62
] qbY ros jwgÎo ] krM lY kmwxM ] hnM bwx qwxM ]óñ] sbY bIr Dwey ] sroGM clwey ]
qbY qwik bwxM ] hnÎo eyk juAwxM ]óò] hrIcMd mwry ] su joDw lqwry ] su kwroVrwXM ]
vhY kwl GwXM ]óó] rxM qÎwig Bwgy ] sbY qRws pwgy ] BeI jIq myrI ] ikRpw kwl kyrI
]óô] rxM jIiq Awey ] jXM gIq gwey ] DnM Dwr brKy ] sbY sUr hrKy ]óõ] dohrw ]
jùD jIiq Awey jbY itkY n iqn pur pWv ] kwhlUr mYN bWDÎo Awin AnMdpur gWv ]óö] jy
jy nr qh n iBry dIny ngr inkwr ] jy iqh Taur Bly iBry iqnY krI pRiqpwr ]ó÷]
cOpeI ] bhuq idvs ieh BWiq ibqwey ] sMq aubwir dust sB Gwey ] tWg tWg kir hny
indwnw ] kUkr ijim iqn qjy prwnw ]óø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy BMgwxI jùD brnnM nwm Astmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ø] óòú] APjU ]
AQ ndOx kw jùD brnnM ] cOpeI ] bhuq kwl ieh BWiq ibqwXo ] mIAW Kwn jMmU kh
AwXo ] AlP Kwn nwdOx pTwvw ] BImcMd qn bYr bFwvw ]ñ] jùD kwj inRp hmY bulwXo
] Awp qvn kI Er isDwXo ] iqn kTgVH nvrs pr bWDo ] qIr quPMg nrysn sWDo ]ò]
BujMg CMd ] qhw rwj isMGM blI BIm cMdM ] cVHÎo rwm isMGM mhw qyjvMdM ] suKMdyv gwjI
jswrot rwjM ] cVy k®ǜD kIny kry srb kwjM ]ó] ipRQI cMd cFÎo fFy fFvwrM ] cly is`D hÍY
kwj rwjM suDwrM ] krI FUk FoAM ikrpwl cMdM ] htwey sbY mwir kY bIr ibRMdM ]ô] duiqX
FoA FUky vhY mwir auqwrI ] Kry dWq pIsYN CuBY C`qRDwrI ] auqY vY Kry bIr bMbY bjwvYN ] qry
BUp TwFy bfo sokp
u wvYN ]õ] qbY BIm cMdM ikXo kop AwpM ] hnUmwn ky mMqR ko muK jwpM ] sbY
bIr boly hmY BI bulwXM ] qbY FoA kY kY su nIky isDwXM ]ö] sbY kop kY kY mhw bIr FUky ]
63
cly bwirby bwr ko ijau BBUky ] qhw ibJuiVAwlM hTÎo bIr dÎwlM ] auTÎo sYn lY sMig swrI
ikRpwlM ]÷] mDuBwr CMd ] kùpÎo ikRpwl ] n`cy mrwl ] b`jy bjMq ] k®¨rM AnMq ]ø]
jùJMq jÍwx ] bwhY ikRpwx ] jIA Dwir kRoD ] C`fy sroG ]ù] lùJY indwn ] q`jMq pRwx ]
igr prq BUim ] jxu myG JUim ]ñú] rswvl CMd ] ikRpwlM su kopÎM ] hTI pwv ropÎM ]
sroGM clwey ] bfy bIr Gwey ]ññ] hxy C`qRDwrI ] ilty BUp BwrI ] mhW nwd bwjy ] Bly
sUr gwjy ]ñò] ikRpwlM k®ǜDM ] ikXo jùD sùDM ] mhW bIr g`jy ] mhW swr b`jy ]ñó] krÎo
jùD cMfM ] suxÎo nwv KMfM ] clÎo ssqR bwhI ] rjOqI inbwhI ]ñô] dohrw ] kop Bry
rwjw sbY kIno jùD aupwie ] sYn ktocn kI qbY Gyr leI Arrwie ]ñõ] BujMg CMd ] cly
nWglU pWglU vydVolM ] jsvwry gulyry cly bWiD tolM ] qhW eyk bwjÎo mhW bIr dÎwlM ]
rKI lwj jOnY sBY ibJuVvwlM ]ñö] qvM kIt qO lO quPMgM sMBwro ] ihRdY eyk rwvMq ky q`ik mwro
] igrÎo JUim BUmY krÎo juD sùDM ] qaU mwir bolÎo mhw mwin k®ǜDM ]ñ÷] qjÎo qupkM bwn
pwnM sMBwry ] cqur bwnÎM lY su sbÎM pRhwry ] iqRXM bwn lY bwm pwnM clwey ] lgy Xw lgy
nw kCU jwin pwey ]ñø] so qau lau deI juD kIno auJwrM ] iqnY Kyd kY bwir ky bIc fwrM ]
prI mwr buMgM CutI bwx golI ] mno sUr bYTy BlI Kyil holI ]ñù] igry bIr BUmM srM sWg
pylM ] rMgy sRox bsqRM mno Pwg KylM ] ilXo jIq bYrI ikXw Awn fyrM ] qyaU jwie pwrM rhy
bwir kyrM ]òú] BeI rwiqR gubwr ky ArD jwmM ] qbY Coirgy bwr dy vY dmwmM ] sbY rwiqR
bIqI audÎo idausrwxM ] cly bIr cwlwk K`gM iKlwxM ]òñ] BjÎo AlP KwnM n Kwnw sMBwrÎo
] Bjy Aaur bIrM n DIrM ibcwrÎo ] ndI pY idnM Ast kIny mukwmM ] BlI BWiq dyKy sbY
rwj DwmM ]òò] cOpeI ] ieq hm hoie ibdw Gir Awey ] sulh nimq vY auqih isDwey ]
64
sMiD ienY aun ky sMig keI ] hyq kQw pUrn ieq BeI ]òó] dohrw ] AwlsUn kh mwir kY
ieh ids ikXo pXwn ] BWiq Anykn ky kry pur AnMd suK Awin ]òô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ndOn jùD brnnM nwm nOmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ù]óôô] APjU ]
cOpeI ] bhuq brK ieh BWiq ibqwey ] cuin cuin cor sbY gih Gwey ] kyqk Bwij shr qy
gey ] BUK mrq iPir Awvq Bey ]ñ] qb lO Kwn idlwvr Awey ] pUq Apn hm Er
pTwey ] dÍYku GrI bIqI inis jbY ] cVHq krI Kwnn imil qbY ]ò] jb dl pwr ndI ky
AwXo ] Awin AwlmY hmY jgwXo ] sor prw sB hI nr jwgy ] gih gih ssqR bIr iris
pwgy ]ó] CUtn lgI quPMgYN qb hI ] gih gih ssqR irswny sb hI ] k®¨r BWiq iqn krI
pukwrw ] sor sunw sirqw ky pwrw ]ô] BujMg pRXwq CMd ] bjI Byir BuMkwr DuMky ngwry ]
mhW bIr bwnYq bMky bkwry ] Bey bwhu AwGwq n`cy mrwlM ] ikRpw isMDu kwlI gr`jI krwlM
]õ] ndÎM lKÎo kwl rwqRM smwnM ] kry sUrmw sIq ipMgM pRmwnM ] ieqy bIr g`jy Bey nwd
Bwry ] Bjy Kwn KUnI ibnw ssqR Jwry ]ö] nrwj CMd ] inl`j Kwn B`ijE ] iknI n ssqR
s`ijE ] su qÎwig Kyq kO cly ] su bIr bIrhw Bly ]÷] cly qury qurwie kY ] sky n ssqR
auTwie kY ] n lY hQÎwr g`jhIN ] inhwir nwir l`jhIN ]ø] dohrw ] brvw gwauN aujwr kY
kry mukwm Blwn ] pRB bl hmY n Cuie sky Bwjq Bey indwn ]ù] qv bil iehW n pr
skY brvw hnw irswie ] swiln rs ijm bwinX rorn Kwq bnwie ]ñú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy Kwnjwdy ko Awgmn qRwisq auT jYbo brnnM nwm dsmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ñú]óõô] APjU ]
65
husYnI jùD kQnM ] BujMg pRXwq CMd ] gXo Kwnjwdw ipqw pws B`jM ] skY jÍwb dY nw hny
sUr l`jM ] qhw Toik bwhW husYnI gr`jÎM ] sbY sUr lY kY islw swj sjÎM ]ñ] krÎo joir
sYnM husYnI pXwnM ] pRQm kUit kY lUt lIny AvwnM ] punr fFvwlM ikXo jIiq jyrM ] kry bMid
kY rwj puqRwn cyrM ]ò] punir dUn ko lUt lIno suDwrM ] koeI swmuhy hYÍ skÎo n gvwrM ] ilXo
CIn AMnM dlM bWit idXM ] mhw mUVÎM kuqsqM kwj ikXM ]ó] dohrw ] ikqk idvs bIqq
Bey krq ausY auqpwq ] gÍwlyirXn kI prq BI Awin imln kI bwq ]ô] jO idn duieku n
vy imlq qb Awvq Arrwie ] kwil iqnU ky Gr ibKY fwrI klh bnwie ]õ] cOpeI ]
gÍwlyirXw imln khu Awey ] rwm isMG BI sMig isDwey ] cqurQ Awin imlq By jwmM ] PUt
geI liK njir gulwmM ]ö] dohrw ] jYsy riv ky qyj qy ryq AiDk qpqwie ] riv bl CudR
n jwneI Awpn hI grbwie ]÷] cOpeI ] qYsih PUl gulwm jwq BXo ] iqnY n idRsit
qir Awnq BXo ] khlUirXw ktoc sMg lih ] jwnw Awn n mo sr mih mih ]ø] iqn jo
Dn Awno Qo swQw ] qy dy rhy husYnI hwQw ] dyq lyq Awpn kurrwny ] qy Dn lY inju Dwm
isDwny ]ù] cyro qbY qyj qn qXo ] Blw burw kCu lKq n BXo ] CMd bMd nh nYku ibcwrw
] jwq BXo dy qbih ngwrw ]ñú] dwv Gwv iqn nYku n krw ] isMGih Gyir ssw khu frw
] pMdRh pihr igrd iqh kIE ] Kwn pwn iqn jwn n dIE ]ññ] Kwn pwn ibn sUr
irswey ] swm krn ihq dUq pTwey ] dws inriK sMg sYn pTwnI ] PUil gXo iqn kI nhI
mwnI ]ñò] ds shMsR Ab hI kY dYhMU ] nw qr mIc mUMf pr lYhMU ] isMG sMgqIAw qhw
pTwey ] gopwlY su Drmu dy lÎwey ]ñó] iqn ky sMg n aun kI bnI ] qb ikRpwl icq mo
ieh gnI ] AYis Gwq iPir hwQ n AYhY ] sbhUM Pyir smo Cl jYhY ]ñô] gopwlY su AbY
66
gih lIjY ] kYd kIjIAY kY bD kIjY ] qink Bnk jb iqn sun pweI ] inju dl jwq BXo
BtrweI ]ñõ] mDuBwr CMd ] jb gÎo gupwl ] kùpÎo ikRpwl ] ihMmq husYn ] juMmy luJYn
]ñö] kir kY gumwn ] juMmy juAwn ] b`jy qb`l ] duMdiB db`l ]ñ÷] b`jy inswx ] n`cy
ikkwx ] bwhY qVwk ] au~TY kVwk ]ñø] b`jy insMg ] g`jy inhMg ] CùtY ikRpwn ] il`tY
juAwn ]ñù] qùpk qVwk ] kYbr kVwk ] sYhQI sVwk ] COhI CVwk ]òú] g`jy su bIr
] b`jy ghIr ] ibcry inhMg ] jYsy iplMg ]òñ] hMk u y ikkwx ] DMk
u y inswx ] bwhY qVwk
] J`lY JVwk ]òò] jùJy inhMg ] il`ty mlMg ] KulHy ikswr ] jnu jtwDwr ]òó] sjy
rijMdR ] gjy gijMdR ] au~qry Kwn ] lY lY kmwn ]òô] iqRBMgI CMd ] kui` pE ikRpwlM s`ij
mrwlM bwh ibswlM Dir FwlM ] Dwey sB sUrM rUp krUrM cmkq nUrM muK lwlM ] lY lY su ikRpwnM
bwx kmwxM s`ij juAwnM qn q`qM ] rix rMg klolM mwrhI bolM jnu gj folM bn m`qM ]òõ]
BuXMg CMd ] qbY koipXM kWgVysM ktocM ] muKM rkq nYnM qjy srb socM ] auqY au~iTXM Kwn KyqM
KqMgM ] mno ibhcry mws hyqM iplMgM ]òö] bjI Byir BuMkwr qIrM qV`ky ] imly h`Q b`KM
ikRpwxM kV`ky ] bjy jMg nIswx k`Qy kQIrMM ] iPrY ruMf muMfM qnM q`C qIrM ]ò÷] auTY top tUkM
gur`jYN pRhwry ] ruly lùQ jùQM igry bIr mwry ] prY k`iqXM Gwq inrGwq bIrM ] iPrY ruMf muMfM
qnM q`C qIrM ]òø] bhI bwhu AwGwq inrGwq bwxM ] auTy n`d nwdM kV`ky ikRpwxM ] Cky CoB
CqRI qjy bwx rwjI ] bhy jwih KwlI iPrYN CUC qwjI ]òù] juty Awp mY bIr bIrM juJwry ]
mno g`j jùty dMqwry dMqwry ] ikDo isMG so swrdUlM ArùJy ] iqsI BWiq ikrpwl gopwl jùJy
]óú] hrI isMG DwXo qhW eyk bIrM ] shy dyh AwpM BlI BWiq qIrM ] mhW kop kY bIr ibRMdM
sMGwry ] bfo ju`D kY dyvlokM pDwry ]óñ] hTÎo ihMmqM ikMmqM lY ikRpwnM ] ley gurj c`lM su
67
j`lwlKwnM ] hTy sUrmw m`q joDw juJwrM ] prI kùt kùtM auTI ssqR JwrM ]óò] rswvl CMd
] jsMvwl Dwey ] qurMgM ncwey ] lÎo Gyr husYnI ] hnÎo sWg pYnI ]óó] iqnU bwx bwhy ]
bfy sYn gwhy ] ijsY AMg lwgÎo ] iqsY pRwx qÎwgÎo ]óô] jbY Gwv lwgÎo ] qbY kop
jwgÎo ] sMBwrI kmwxM ] hny bIr bwxM ]óõ] chUM Er FUky ] muKM mwr kUky ] inRBY ssqR
bwhYN ] doaU jIq cwhYN ]óö] irsy Kwnjwdy ] mhw m`d mwdy ] mhw bwx brKy ] sBY sUr
hrKy ]ó÷] krY bwx Arcw ] Dnur byd crcw ] su sWgM smHwlM ] krY qaun kwlM ]óø]
blI bIr rùJy ] smuh ssqR jùJy ] lgY DIr D`ky ] ikRpwxM Jn`ky ]óù] kV`kYN kmwxM ]
Jx`kYN ikRpwxM ] kVMkwr CùtY ] JxMkwr au~TY ]ôú] hTI ssqR Jwry ] n sMkw ibcwry ] krY
qIr mwrM ] iPrYN loh DwrM ]ôñ] ndI sRox pUrM ] iPrYN gYix hUrM ] auBY Kyq pwlM ] bkY
ib`krwlM ]ôò] pwDVI CMd ] qh hV hVwie h`sy mswx ] il`ty gijMdR Cùty ikkwx ] jùty su
bIr qh kVk jMg ] CùtI ikRpwx vuTy KqMg ]ôó] fwkin f`hik cwvif ickwr ] kwkM
kh`ik b`jy duDwr ] KolM KV`ik qup`ik qVwik ] sYQM sV`k D`kM Dhwik ]ôô] BujMg CMd ]
qhw Awp kIno husYnI auqwrM ] sBU hwQ bwxM kmwxM sMBwrM ] rupy Kwn KUnI krYN lwg jùDM ]
muKM rkq nYxM Bry sUr k`®üDM ]ôõ] jgÎo jMg jwlm su joDM juJwrM ] bhy bwx bWky br`CI
duDwrM ] imly bIr bIrM mhW DIr bMky ] Dkw D`ik sYQM ikRpwnM JnMky ]ôö] Bey Fol FMkwr
n`dM nPIrM ] auTY bwhu AwGwq g`jY su bIrM ] nvM n`d nIswn b`jy ApwrM ] ruly q`C mùCM auTI
ssqR JwrM ]ô÷] tkw tùk topM Fkw Fùk FwlM ] mhW bIr bwnYq bkYN ibkRwlM ] n`cy bIr
bYqwlÎM BUq pRyqM ] ncI fwkxI jogxI aurD hyqM ]ôø] CutI jog qwrI mhW rudR jwgy ] fgÎo
DÎwn bRhmM sBY is`D pwgy ] hsy ikMnrM j`C ibidAwDryXM ] ncI A`Crw p`Crw cwrxyXM
68
]ôù] prÎo Gor jùDM su sYnw prwnI ] qhW KW husYnI mMfÎo bIr bwnI ] auqY bIr Dwey su
bIrM jsÍwrM ] sbY ibauq fwry bgw sy AsÍwrM ]õú] qhW KW husYnI rhÎo eyk TwFM ] mno jùD
KMBM rxM BUim gwfM ] ijsY kop kY kY hTI bwx mwrÎo ] iqsY Cyd kY pYl pwry pDwrÎo ]õñ]
shy bwx sUrM sBY Awin FUky ] chUM Er qy mwr hI mwr kUky ] BlI BWiq so AsqR Aau ssqR
Jwry ] igry iBsq ko KW husYnI isDwry ]õò] dohrw ] jbY husYnI jUiJE BXo sUrmn rosu ]
Bwij cly AvrY sBY auTÎo ktocn josu ]õó] cOpeI ] koip ktoic sbY imil Dwey ] ihMmiq
ikMmiq sihq irswey ] hrI isMG qb ikXw auTwnw ] cuin cuin hny pKirXw juAwnw ]õô]
nrwj CMd ] qbY ktoc koipXM ] sMBwir pwv roipXM ] sr`k ssqR JwrhI ] su mwr
mwrucwrhI ]õõ] cMdyl cOipXM qbY ] irswq Dwq By sbY ] ijqy gey su mwirXM ] bcy iqqy
isDwirXM ]õö] dohrw ] swq svwrn ky sihq jUJy sMgq rwie ] drso suin jUJY iqnY bhuir
juJq BXo Awie ]õ÷] ihMmq hUM auqrÎo qhw bIr Kyq mMJwr ] kyqn ky qn Gwie sih kyqn
ky qn Jwir ]õø] bwij qhW jUJq BXo ihMmq gXo prwie ] loQ ikRpwlih kI nimq koip
pry Arrwie ]õù] rswvl CMd ] blI bYr rùJy ] smuih swr jùJy ] ikRpw rwm gwjI ]
lrÎo sYn BwjI ]öú] mhw sYn gwhYN ] inRBY ssqR bwhYN ] GnÎo kwl kY kY ] clY j`s lY kY
]öñ] bjy sMK nwdM ] surM inribKwdM ] bjy fOr f`FM ] hTy ssqR k`FM ]öò] prI BIr
BwrI ] juJy CqR DwrI ] muKM mùC bMkM ] mMfy bIr hMkM ]öó] muKM mwir bolNY ] rxM BUim folNY
] hQÎwrM sMBwrYN ] auBY bwj fwrYN ]öô] dohrw ] rx jùJq ikrpwl ky nwcq BXo gupwl ]
sYn sBY isrdwr dY Bwjq BeI ibhwl ]öõ] Kwn husYn ikRpwl ky ihMmq sihq jUJMq ] Bwij
cly joDw sbY ijm dy mukt mhMq ]öö] cOpeI ] ieh ibiD sq®ü sbY cuin mwry ] igry Awpny
69
sUr sMBwry ] qh Gwiel ihMmq k`h lhw ] rwm isMG gopwl isauN khw ]ö÷] ijn ihMmq
As klh bFwXo ] Gwiel Awju hwiQ vh AwXo ]jb gupwl AYsy suin pwvw ] mwir idXo
ijXq n auTwvw ]öø] jIq BeI rn BXo auJwrw ] isimRiq kir sB GroN isDwrw ] rwiK
ilXo hm ko jgrweI ] loh Gtw AnqY brsweI ]öù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy husYnI bDh ikRpwl ihMmq sMgqIAw bD brnnM nwm igAwrmo
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]ññ] ôòó] APjU ]
cOpeI ] jùD BXo ieh BWiq Apwrw ] qurkn ko mwrÎo isrdwrw ] irsqn Kwn idlwvr qey
] ieqY saUr pTwvq Bey ]ñ] auqY pTXo aun isMG juJwrw ] iqh Blwn qy Kyd inkwrw ]
ieq gj isMG pMmw dl jorw ] Dwie pry iqn aUpr Borw ]ò] auqY juJwr isMG BXo Awfw ]
ijm rnKMB BUim rin gwfw ] gwfw cly n hwfw cil hY ] swmuih syl smr mo Jil hY ]ó]
bWit cVHY dl doaU juJwrw ] auqY cMdyl ieqY jsvwrw ] mMfÎo bIr Kyq mo jùDw ] aupjÎo
smr sUrmn k®ǜDw ]ô] kop Bry duMh ids Bt Bwry ] ieqY cMdyl auqY jsvwry ] Fol ngwry
bjy Apwrw ] BIm rUp BYroN BBkwrw ]õ] rswvl CMd ] DuxM Fol b`jy ] mhW sUr g`jy ]
kry ssqR GwvM ] cVHy ic`q cwvM ]ö] inRBY bwj fwrYN ] pr`GY pRhwrYN ] kry qyg GwXM ] cVHy
ic`q cwXM ]÷] bkYN mwr mwrM ] n sMkw ibcwrM ] rulYN q`C mùCM ] krYN surg ie`CM ]ø]
dohrw ] nYku n rn qy muir cly krYN infr hÍY Gwie ] igr igr prYN pvMg qy brYN brMgn
jwie ]ù] cOpeI ] ieh ibiD hoq BXo sMgRwmw ] jUJy cMd nrwien nwmw ] qb juJwr eykl
hI DXo ] bIrn Gyir dso ids lXo ]ñú] dohrw ] DsÎo ktk mY Jtk dY kCU n sMk
ibcwr ] gwhq BXo suBtn bf bwhq Bo hiQAwr ]ññ] cOpeI ] ieh ibiD Gny Grn ko
70
gwrw ] BWiq BWiq ky kir hQÎwrw ] cuin cuin bIr pKirXw mwry ] AMiq dyv pur Awp
pDwry ]ñò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy juJwr isMG jùD brnnM nwm dÍwdsmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ñò] ôóõ] APjU ]
shjwdy ko Awgmn mdR dys ]cOpeI ] ieh ibiD so bD BXo juJwrw ] Awin bsy qb Dwm
luJwrw ] qb Aaurg M mn mwih irswvw ] m`dR dys ko pUq pTwvw ]ñ] iqh Awvq sB lok
frwny ] bfy bfy igir hyir lukwny ] hmhUM logn AiDk frwXo ] kwl krm ko mrm n pwXo
]ò] ikqk lok qij sMg isDwry ] jwie bsy igirvr jh Bwry ] icq mUijXn ko AiDk
frwnw ] iqnY aubwr n Apnw jwnw ]ó] qb Aaurg M ijX mWJ irswey ] eyk AhidXw
iehW pTwey ] hm qy Bwij ibmuK jy gey ] iqn ky Dwm igrwvq Bey ]ô] jy Apny gur qy
muK iPr hYN ] iehW auhW iqn ky igRh igr hYN ] iehW auphws n surpur bwsw ] sB bwqn
qy rhY inrwsw ]õ] dUK BUK iqn ko rhY lwgI ] sMq syv qy jy hYN qÎwgI ] jgq ibKY koeI
kwm n srhI ] AMqih kuMf nrk kI prhI ]ö] iqn ko sdw jgq auphwsw ] AMqih kuMf
nrk kI bwsw ] gur pg qy jy ibmuK isDwry ] eIhW aUhW iqn ky muK kwry ]÷] puqR pauqR
iqn ky nhI PrYN ] duK dY mwq ipqw ko mrYN ] gur doKI sg kI imRqu pwvYN ] nrk kuMf fwry
pCuqwvYN ]ø] bwby ky bwbr ky doaU ] Awp kry prmysur soaU ] dIn swih ien ko pihcwno
] dunI piq aun ko Anumwno ]ù] jo bwby ky dwm n dY hYN ] iqn qy gih bwbr ky lY hYN ] dY
dY iqn kO bfI sjwie ] puin lYhY igRh lUt bnwie ]ñú] jb hÍY hYN bymuK ibnw Dn ] qb
ciVhYN is`Kn kh mWgn ] jy jy is`K iqnY Dn dYhYN ] lUt mlyC iqnU ko lYhYN ]ññ] jb hÍY hY
71
iqn drb ibnwsw ] qb DirhYN inj gur kI Awsw ]jb qy gur drsn ko AYhYN ] qb iqn ko
gur muK n lgYhYN ]ñò] ibdw ibnw jY hYN qb DwmM ] sir hY koeI n iqn ko kwmM ] gur dir
FoeI n pRBu pur vwsw ] duhUM Taur qy rhY inrwsw ]ñó] jy jy gur crnn rq hÍY hYN ] iqn ko
kst n dyKn pYhYN ]iriD isiD iqn ky igRh mwhIN ] pwp qwp CÍY skY n CwhIN ]ñô] iqh
mlyC CÍY hYN nhIN CwhW ] Ast isiD hÍY hYN Gir mwhW ] hws krq jo audm auTYhYN ] nvo
iniD iqn ky Gir AYhYN ]ñõ] imrjw byg huqo iqh nwmM ] ijn Fwhy ibmuKn ky DwmM ] sb
snmuK gur Awp bcwey ] iqn ky bwr n bWkn pwey ]ñö] auq AaurMg ijX AiDk irswXo
] cwr AhidXn Aaur pTwXo ] jy bymuK qW qy bic Awey ] iqn ky igRh puin ienY igrwey
]ñ÷] jy qij Bjy huqy gur Awnw ] iqn puin gurU AhidXih jwnw ] mUqR fwir iqn sIs
muMfwey ] pwhuir jwin igRhM lY Awey ]ñø] jy jy Bwij huqy ibnu Awiesu ] kho AhidXih
iknY bqwiesu ] mUMf mUMif kir shr iPrwey ] kwr Byt jnu lYn isDwey ]ñù] pwCy lwig
lirkvw cly ] jwnuk is`K sKw hYN Bly ] iC`ky qobrw bdn cVwey ] jnu igRh Kwn mlIdw
Awey ]òú] msqk suBy pnihXn Gwie ] jnu kir tIkw dey bnwie ] sIs eIt ky Gwie
kryhI ] jnu iqnu Byt purwqn dyhI ]òñ] dohrw ] kbhUM rx jUJÎo nhI kCu dY jsu nih lIn
] gWv bsq jwnÎo nhI jm so ikn kih dIn ]òò] cOpeI ] ieh ibiD iqno BXo auphwsw
] sB sMqn imil lKÎo qmwsw ] sMqn kst n dyKn pwXo ] Awp hwQ dY nwiQ bcwXo
]òó] cwrxI dohrw ] ijs no swjn rwKsI dusmn kvn ibcwr ] CÍY n skY iqh Cwih ko
inhPl jwie gvwr ]òô] jy swDU srxI pry iqn ky kvn ibcwr ] dMq jIB ijm rwiK hY
dust Airst sMGwr ]òõ]
72
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy swhjwdy v AihdIAw Awgmn brnnM nwm qROdsmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ñó] ôöú] APjU ]
cOpeI ] srb kwl sB swD aubwry ] duKu dY kY doKI sB mwry ] AdBuiq giq Bgqn
idKrweI ] sB sMkt qy ley bcweI ]ñ] sB sMkt qy sMq bcwey ] sB kMtk kMtk ijm
Gwey ] dws jwin muir krI shwie ] Awp hwQ dY lXo bcwie ]ò] Ab jo jo mY lKy qmwsw
] so so kroN qumY Ardwsw ] jo pRB ikrpw ktwiC idKY hY ] so qv dws aucwrq jY hY ]ó]
ijh ijh ibiD mY lKy qmwsw ] cwhq iqn ko ikXo pRkwsw ] jo jo jnm pUrbly hyry ]
kihhoN su pRBu prwkRm qyry ]ô] srb kwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwilkw mwq hmwrw ]
mnUAw gur muir mnsw mweI ] ijn mo ko suB ikRAw pVHweI ]õ] jb mnsw mn mXw ibcwrI
] gur mnUAw kh khÎo suDwrI ] jy jy cirq purwqn lhy ] qy qy Ab chIAq hYN khy ]ö]
srb kwl kruxw qb Bry ] syvk jwin dXw rs Fry ] jo jo jnm pUrblo BXo ] so so sB
ismrx kir dXo ]÷] mo ko ieqI huqI kh sùDM ] js pRB deI ikRpw kir bùDM ] srb kwl
qb Bey dXwlw ] loh r`C hm ko sb kwlw ]ø] srb kwl r`Cw sb kwlw ] loh r`C
srbdw ibswlw ] FIT BXo qv ikRpw lKweI ] AYNfo iProN sBn BXo rweI ]ù] ijh ijh
ibiD jnmn suiD AweI ] iqm iqm khy igrMQ bnweI ] pRQmy siqjug ijh ibiD lhw ]
pRQmy dyib cirqR ko khw ]ñú] pihly cMfI cirqR bnwXo ] nK isK qy kRm BwiK sunwXo ]
Cor kQw qb pRQm sunweI ] Ab cwhq iPir kroN bfweI ]ññ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy srb kwl kI bynqI brnnM nwm cOdsmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ñô] ô÷ñ] APjU ]
73
sÍYXw ]Awid Apwr AlyK AnMq Akwl AByK AlK Anwsw ] kY isv skiq dey s®üiq cwr rjo
qm s`q iqhU pur bwsw ] idaus insw sis sUr kY dIp su isRsit rcI pMc qqu pRkwsw ] bYr
bFwie lrwie surwsur Awpih dyKq bYiT qmwsw ]ñ] dohrw ] ikRpw isMDu qumrI ikRpw jO kCu mo
pir hoie ] rcoN cMifkw kI kQw bwxI suB sB hoie ]ò] joiq jgmgY jgq mY cMif cmuMf pRcMf
] Buj dMfn dMfin Asur mMfn Buie nv KMf ]ó] sÍYXw ] qwrin lok auDwrin BUmih dYq
sMGwrin cMif quhI hY ] kwrn eIs klw kmlw hir AdRsuqw jh dyKoN auhI hY ] qwmsqw mmqw
nmqw kivqw kiv ky mn m`iD guhI hY ] kIno hY kMcn loh jgqR mY pwrs mUriq jwie CuhI hY
]ô] dohrw ] pRmud krin sB BY hrin nwm cMifkw jws ] rcoN cirqR bicqR quA kro subùiD
pRkws ]õ] punhw ] Awiesu Ab jo hoie gRQ M qau mY rcoN ] rqn pRmd
u kir bcn cIin qw mY
gcoN ] BwKw suB sB kirhoN DirhoN ikR̀q mY ] AdBuiq kQw Apwr smuiJ kir ic`q mY ]ö]
svYXw ] qRws kutMb ky hÍY kY audws Avws ko qÎwig bsÎo bin rweI ] nwm sur`Q munIsr byK
74
smyq smwd smwiD lgweI ] cMif AKMf KMfy kir kop BeI sur r`Cn ko smuhweI ] bUJhu jwie
iqnY qum swD AgwiD kQw ikh BWiq sunweI ]÷] qotk CMd ] munIsrovwc ] hir soie rhY
sj sYn qhW ] jl jwl krwl ibswl jhW ] BXo nwiB sroj qy ibsukrqw ] s®üq mYl qy dYq
rcy jug qw ]ø] mDu kYtB nwm Dry iqn ky ] Aiq dIrG dyh Bey ijn ky ] iqn dyiK luks y u
frÎo hIA mY ] jg mwq ko DÎwnu DrÎo jIA mY ]ù] dohrw ] CutI cMf jwgy bRhm krÎo jùD ko
swj ] dYq sBY Git jwihN ijau bFY dyvqn rwj ]ñú] svYXw ] jùD krÎo iqn soN BgvMq n
mwr skY Aiq dYq blI hY ] swl Bey iqn pMc hjwr duhUM lrqy nih bWh tlI hY ] dYqn rIiJ
khÎo br mWg khÎo hir sIsn dyhu BlI hY ] Dwir aurU pir ckR soN kwt kY joiq lY AwpnY AMg
mlI hY ]ññ] sorTw ] dyvn QwpÎo rwj mDu kYtB ko mwr kY ] dIno skl smwj bYkuMT gwmI
hir Bey ]ñò]
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqR aukiq iblws mDu kYtB bDih pRQm iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ñ]
punhw ] bhuir BXo mihKwsur iqn qo ikAw kIAw ] Bujw joir kir jùD jIq sB jgu lIAw ]
sUr smUh sMGwry rxih pcwr kY ] tUk tUk kir fwry AwXuD Dwr kY ]ñó] svYXw ] jùD krÎo
mihKwsur dwnv mwir sBY sur sYn igrwXo ] kY kY du tUk dey Air Kyiq mhW brbMf mhw rn
pwXo ] sRauxq rMg snÎo insrÎo jsu ieAw Cib ko mn mY ieh AwXo ] mwir kY CiqRn kuMf kY
CyqR mY mwnhu pYiT kY rwm jU nHwXo ]ñô] lY mihKwsur AsqR su ssqR sBY klvqR ijau cIr kY
fwry ] lùQ pY lùQ rhI gùQ jùQ igry igir sy rQ syNDv Bwry ] gUd sny isq lohU mY lwl krwl
pry rn mY gj kwry ] ijau drjI jm imRq ky sIq mY bwgy Anyk kqw kir fwry ]ñõ] lY sur
75
sMg sbY surpwl su kop kY sq®ü kI sYn pY Dwey ] dY muK Fwr lIey krvwr hkwr pcwr pRhwr
lgwey ] sRaun mY dYq surMg Bey kiv ny mn Bwau iehY Cib pwey ] rwm mno rn jIq kY Bwluk
dY isrpwau sBY phrwey ]ñö] Gwiel GUmq hY rn mY iek lotq hY DrnI ibllwqy ] daurq
bIc kbMD iPrYN ijh dyKq kwier hYN frpwqy ] ieE mihKwsur jùDu ikXo qb jMbuk igrJ Bey
rMg rwqy ] sROn pRvwh mY pwie pswr ky soey hYN sUr mno md mwqy ]ñ÷] jùD ikXo mihKwsur
dwnv dyKq Bwnu clY nhIN pMQw ] sROn smUh clÎo liK kY cqurwnn BUil gey sB gRMQw ] mws
inhwr kY igRJ rVYN ctswr pVHYN ijmu bwrk sMQw ] swrsuqI qt lY Bt loQ isRMgwl ik is`D
bnwvq kMQw ]ñø] dohrw ] Agnq mwry gnY ko Bjy ju sur kir qRws ] Dwir DÎwn mn isvw
ko qkI purI kYlws ]ñù] dohrw ] dyvn ko Dn Dwm sB dYqn ilXo iCnwie ] dey kwF sur
Dwm qy bsy isv purI jwie ]òú] dohrw ] ikqik idvs bIqy qhW nHwvn inksI dyiv ] ibiD
pUrb sB dyvqn krI dyiv kI syv ]òñ] ryKqw ] krI hY hkIkq mlUm Kud dyvI syqI lIAw
mihKwsur hmwrw CIn Dwm hY ] kIjY soeI bwq mwq qum kau suhwq sB syvk kdIm qk Awey
qyrI swm hY ] dIjY bwj dys hmY mytIAY klys lys kIjIey ABys aunY bfo Xh kwm hY ] kUkr ko
mwrq n koaU nwm lY kY qwih mwrq hY qw ko lY kY KwvMd ko nwm hY ]òò] dohrw ] sunq bcn
ey cMifkw mn mY auTI irswie ] sB dYqn ko CY krau bsau isvpurI jwie ]òó] dYqn ky bD
ko jbY cMfI ikXo pRkws ] isMG sMK Aau AsqR sB ssqR Awiegy pws ]òô] dYq sMGwrn ky
nimq kwl jnmu ieh lIn ] isMG cMif bwhn BXo s`q®ün kau duKu dIn ]òõ] sÍYXw ] dwrun
dIrG id`gj sy bl isMGih ky bl isMG Dry hYN ] rom mno sr kwlih ky jnu pwhn pIq pY ibRC
hry hYN ] myru ky m`iD mno jmunw lir kyqkI puMj pY iBRMg Fry hYN ] mwno mhw ipRQu lY kY kmwn su
76
BUDr BUim qy inAwry kry hYN ]òö] dohrw ] GMtw gdw iqRsUl Ais sMK srwsn bwn ] ckR bkR
kr mY lIey jnu gRIKm irqu Bwnu ]ò÷] cMf kop kir cMifkw ey AwXuD kir lIn ] inkit
ibkit pur dYq ky GMtw kI Duin kIn ]òø] dohrw ] suin GMtw kyhr sbd Asurn Ais rn
lIn ] cVHy kop kY jUQ huie jqn jùD ko kIn ]òù] pYqwlIs pdm Asur sjÎo ktk cqurMg
] kCu bweyN kCu dwhnY kCu Bt inRp ky sMg ]óú] Bey iek`Ty dl pdm ds pMdRh Aru bIs ]
pMdRh kIny dwhny ds bweyN sMig bIs ]óñ] sÍYXw ] dauir sBY iek bwrih dYq su Awey hY cMif
ky swmuih kwry ] lY kir bwn kmwnn qwin Gny Aru kop soN isMG pRhwry ] cMif sMBwir qbY
krvwir hkwir kY sq®ü smUh invwry ] KWfv jwrn ko AgnI iqh pwrQ nY jnu myG ibfwry
]óò] dohrw ] dYq kop iek swmuhy gXo qurMgm fwir ] snmuK dyvI ky BXo slB dIp
Anuhwir ]óó] sÍYXw ] bIr blI srdwr deIq su kRoD kY mÎwn qy Kgu inkwrÎo ] eyk dXo qn
cMif pRcMf kY dUsr kyhir ky isr JwrÎo ] cMif sMBwir qbY blu Dwir lXo gih nwir Drw pr
mwrÎo ] ijau DubIAw sirqw qit jwie kY lY pt ko pt swQ pCwrÎo ]óô] dohrw ] dyvI
mwrÎo dYq ieau lrÎo ju snmuK Awie ] puin sq®üin kI sYn mY DsI su sMK bjwie ]óõ]
svYXw] lY kir cMif kuvMf pRcMf mhW brbMf qbY ieh kIno ] eyk hI bwr inhwir hkwir suDwir
ibdwr sbY dlu dIno ] dYq Gny rn mwih hny liK sRon snY kiv ieau mnu cIno ] ijau Kgrwj
bfo Aihrwj smwj kY kwit kqw kir lIno ]óö] dohrw ] dyvI mwry dYq bhu pRbl inbl sy
kIn ] ssqR Dwr kir krn mY cmUM cwl kir dIn ]ó÷] BjI cmUM mihKwsurI qkI srin inj
eIs ] Dwie jwie iqn ieau khÎo hnÎo pdm Bt bIs ]óø] suin mihKwsur mUVH miq mn mY
auTÎo irswie ] AwgÎw dInI sYn ko Gyro dyvI jwie ]óù] sÍYXw ] bwq sunI pRB kI sB sYnih
77
sUr imly iek mMqR krÎo hY ] jwie prYN chUM Er qy Dwie kY Twt iehY mn m`iD DrÎo hY ] mwr
hI mwr pukwir pry Ais lY kir mY dlu ieau ibhrÎo hY ] Gyir leI chUM Er qy cMif su cMd mno
prvyK prÎo hY ]ôú] dyiK cmUM mihKwsur kI kir cMif kuvMf pRcMf DrÎo hY ] d`Cn bwm
clwie Gny sr kop BXwnk jùDu krÎo hY ] BMjn By Air ky qn qy Cuit sRaun smUh Drwn prÎo
hY ] AwTvo isMDu pcwXo huqo mno Xw rn mY ibiD ny augrÎo hY ]ôñ] dohrw ] kop BeI Air dl
ibKY cMfI c`kR sMBwir ] eyk mwir kY dÍY kIey dÍY qy kIny cwr ]ôò] sÍYXw ] ieh BWiq ko jùDu
kirE suin kY kvlws mY DÎwn CutÎo hr kw ] puin cMif sMBwr auBwir gdw Duin sMK bjwie
krÎo Krkw ] isr sq®üin ky pr ckR prÎo Cut AYso bhÎo kir ky br kw ] jnu Kyln ko sirqw
qt jwie clwvq hY iCClI lrkw ]ôó] dohrw ] dyiK cmUM mihKwsurI dyvI blih sMBwir ]
kCu isMGih kCu ckR soN fwry sBY sMGwir ]ôô] iek Bwjy inRp pY gey khÎo hqI sB sYn ] ieau
suin kY kopÎo Asur ciVH AwieE rn AYn ]ôõ] sÍYXw ] jUJ prI sB sYn lKI jb qO mihKwsur
K`g sMBwrÎo ] cMif pRcMf ky swmuih jwie BXwnk Bwluk ijau BBkwrÎo ] mudgru lY Apny kir
cMif su kY br qw qn aUpir fwrÎo ] ijau hnUmwn auKwir phwr ko rwvn ky aur BIqir mwrÎo
]ôö] Pyr srwsn ko gih kY kir bIr hny iqn pwin n mMgy ] Gwiel GUm pry rn mwih
krwhq hY igir sy gj lMgy ] sUrn ky qn kaucn swiQ pry Dir Bwau auTy qh cMgy ] jwnu dvw
bn mWJ lgy qh kItn B`Cko daury BujMgy ]ô÷] kop BrI rn cMif pRcMf su pRyr ky isMG DsI
rn mY ] krvwr lY lwl kIey Air Kyq lgI bVvwnl ijau bn mY ] qb Gyir leI chUM Er qy
dYqn ieau aupmw aupjI mn mY ] mn qy qn qyju clÎo jgmwq ko dwmin jwnu cly Gn mY
]ôø] PUit geI DujnI sgrI Ais cMif pRcMf jbY kir lIno ] dYq mrY nih byK krY bhu qau
78
brbMf mhW bl kIno ] ckR clwie dXo kr qy isr sq®ü ko mwir judw kir dIno ] sRaunq Dwr
clI nB ko jnu sUr ko rwm jlWjil dIno ]ôù] sB sUr sMGwr dey iqh Kyq mhW brbMf
prwkRm kY ] qh sRaunq isMDu BXo DrnI pir puMj igry Ais kY Dm kY ] jg mwq pRqwp hny
sur qwp su dwnv sYn geI jm kY ] bhuro Air isMDur ky dl pYT kY dwmin ijau durgw dmkY
]õú] dohrw ] jb mihKwsur mwrÎo sB dYqn ko rwj ] qb kwier Bwjy sBY CwfÎo skl
smwj ]õñ] kibqu ] mhw bIr khrI duphrI ko Bwnu mwno dyvn kY kwj dyvI fwrÎo dYq mwir
kY ] Aaur dl BwjÎo jYsy paun hUM qy Bwjy myG ieMdR dIno rwj bl Awpno so Dwir kY ] dys dys
ky nrys fwry hY surys pwie kIno AiBKyk sur mMfl ibcwir kY ] eIhW BeI gupiq pRgit jwie
qhW BeI jhW bYTy hr hir AMbir ko fwir kY ]õò]
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqR aukiq iblws mihKwsur bDih nwm duqIAw
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]ò]
dohrw ] lop cMifkw huie geI surpiq kau dy rwj ] dwnv mwir AByK kir kIny sMqn kwj
]õó] sÍYXw ] Xw qy pRsMn Bey hYN mhW muin dyvn ky qp mY suK pwvYN ] j`gÎ krYN iek byd rrYN
Bv qwp hrYN imil DÎwnih lwvYN ] Jwlr qwl imRdMg aupMg rbwb lIey sur swj imlwvYN ]
ikMnr gMDRb gwn krY gn j`C Ap`Cr inRq idKwvYN ]õô] sMKn kI Duin GMtn kI kir PUln kI
brKw brKwvYN ] AwrqI koit krYN sur suMdir pyiK purMdr ky bil jwvYN ] dwniq d`Cn dY kY
pRd`Cn Bwl mY kuMkm A`Cq lwvYN ] hoq kulwhl dyv purI imil dyvn ky kuil mMgl gwvYN ]õõ]
dohrw ] AYsy cMif pRqwp qy dyvn bFÎo pRqwp ] qIn lok jY jY krYN rrYN nwm siq jwp ]õö]
iesI BWiq so dyvqn rwj ikXo suKu mwin ] bhur suMB nYsuMB duie dYq bfy blvwn ]õ÷] dohrw
79
] ieMdR lok ky rwj ihq ciVH Dwey inRp suMB ] sYnw cqurMgin rcI pwiek rQ hY kuMB ]õø]
sÍYXw ] bwjq fMk prI Duin kwn ssMk purMdr mUMdq paurY ] sUr mY nwih rhI duiq dyiK kY jùD
ko dYq Bey iek TaurY ] kWp smuMdR auTy isgry bhu Bwr BeI DrnI giq AaurY ] myru hlÎo
dhlÎo surlok jbY dl suMB insuMB ky daurY ]õù] dohrw ] dyv sBY imil kY qbY gey s`kR pih
Dwie ] kihE dYq Awey pRbl kIjY khw aupwie ]öú] dohrw ] suin kopÎo surpwl qb kIno
jùD aupwie ] syK dyv gn jy huqy qy sB lIey bulwie ]öñ] sÍYXw ] BUim ko Bwr auqwrn ko
jgdIs ibcwir kY jùD Ttw ] grjY md m`q krI bdrw bg pMq lsY jnu dMq gtw ] phry
qnqRwn iPrYN qh bIr lIey brCI kir ib`ju Ctw ] dl dYqn ko Air dyvn pY aumfÎo mnu Gor
GmMf Gtw ]öò] dohrw ] skl dYq iekTy Bey krÎo jùD ko swj ] Amr purI mih jwie kY
Gyir ilXo sur rwj ]öó] sÍYXw ] Koil kY dÍwr ikvwr sBY inksI Asurwir kI sYn clI ] rn
mY qb Awin iekqR Bey liK s`q®ü kI p`qR ijau sYn hlI ] d®üm dIrG ijau gj bwij hly rQ
pwiek ijau Pl PUl klI ] dl suMB ko myG ibfwrn ko inksÎo mGvw mnu paun blI ]öô]
ieq kop purMdr dyv cVHy auq jùD ko suMB cVHy rn mY ] kir bwn kmwn ikRpwn gdw pihry
qnqRwn qbY qn mY ] qb mwr mcI duhUM Ern qy n rhÎo BRm sUrn ky mn mY ] bhu jMbuk igR̀J
cly suin kY Aiq mod bFÎo isv ky gn mY ]öõ] rwj purMdr kop ikXo ieq jùD ko dYq jury auq
kYsy ] sÎwm Gtw GumrI GnGor kY Gyir ilXo hir ko riv qYsy ] skR kmwn ky bwn lgy sr
Pok lsY Air ky auir AYsy ] mwno phwr krwr mYN coNc pswr rhy issu swrk jYsy ]öö] bwn
lgy lK suMB deIq Dsy rn lY krvwrn ko ] rMg BUim mY sq®ü igrwie dey bhu sRaun bhÎo
Asurwirn ko ] pRgty gn jMbuk igR̀J ipswc su XO rn BWiq pukwrn ko ] su mno Bt swrsuqI
80
qt nHwq hY pUrb pwp auqwrn ko ]ö÷] jùD insuMB BXwn rcÎo As Awgy n dwnv kwhU krÎo hY
] loQn aUpir loQ prI qh gID isRMgwlin mwsu crÎo hY ] gUd bhY isr kysn qy isq puMj
pRvwh Drwin prÎo hY ] mwnhu jtwDr kI jt qy jnu ros kY gMg ko nIr FrÎo hY ]öø] bwr
isvwr Bey iqh Taur su Pyn ijau CqR iPry qrqw ] kr AMguilkw sPrI qlPY Buj kwit BujMg
kry krqw ] hX nk®ü Dujw d®üm sRauxq nIr mY ckR ijau ckR iPrY grqw ] qb suMB insuMB duhUM
imil dwnv mwr krI rn mY sirqw ]öù] dohrw ] sur hwry jIqy Asur lIno skl smwj ]
dIno ieMdR Bjwie kY mhW pRbl dl swij ]÷ú] sÍYXw ] CIn BMfwr lXo hY kubyr qy syshuM qy min
mwl CfweI ] jIiq lukys idnys insys gnys jlys idXo hY BjweI ] lok kIey iqn qInhu
Awpin dYq pTy qh dY TkurweI ] jwie bsy sur Dwm qyaU iqn suMB insuMB kI PyrI duhweI ]֖]
dohrw ] Kyq jIq dYqn ilXo gey dyvqy Bwj ] iehY ibcwrXo mn ibKY lyhu isvw qy rwj ]÷ò]
sÍYXw ] dyv surys idnys insys mhyspurI mih jwie bsy hYN ] Bys bury qhW jwie dury isr kys
jury rn qy ju qRsy hYN ] hwl ibhwl mhw ibkrwl sMBwl nhI jnu kwl gRsy hYN ] bwr hI bwr
pukwr krI Aiq AwrqvMq drIn Dsy hYN ]÷ó] kwn sunI Duin dyvn kI sB dwnv mwrn ko pRn
kIno ] huie kY pRq`C mhw br cMif su k®ǜD hÍY jùD ibKY mn dIno ] Bwl ko Por kY kwlI BeI liK
qw Cib ko kib ko mn BIno ] dYq smUih ibnwsn ko jmrwj qy imRqu mno Bv lIno ]÷ô] pwin
ikRpwn Dry blvwn su kop kY ib`juil ijau grjI hY ] myru smyq hly grUey igir sys ky sIs Drw
lrjI hY ] bRhm Dnys idnys frÎo suin kY hir kI CqIAw qrjI hY ] cMf pRcMf AKMf ilXy
kir kwilkw kwl hI ijau ArjI hY ]÷õ] dohrw ] inriK cMifkw qws ko qbY bcn ieh kIn
] hy puqRI qUM kwilkw hohu ju muJ mY lIn ]÷ö] sunq bcn Xh cMif ko qw mih geI smwie ]
81
ijau gMgw kI Dwr mY jmunw pYTI Dwie ]÷÷] sÍYXw ] bYiT qbY igrjw Aru dyvn bùiD iehY mn
m`iD ibcwrI ] jùD ikXy ibnu Pyr iPrY nih BUim sBY ApnI AvDwrI ] ieMdR khÎo Ab FIl bny
nih mwq suno Xh bwq hmwrI ] dYqn ky biD kwj clI rx cMif pRcMf BujMgin kwrI ]÷ø]
kMcn soN qn KMjn sy idRg kMjn kI suKmw skucI hY ] lY krqwr suDw kr mY mDu mUriq sI AMg
AMg rcI hY ] Awnn kI sr ko sis nwihn Aaur kCU aupmw n bcI hY ] isRMg sumyru ky cMif
ibrwjiq mwno isMGwsn bYTI scI hY ]÷ù] dohrw ] AYsy isRMg sumyru ky soBiq cMif pRcMf ]
cMdRhws kir br Dry jnu jm lIny dMf ]øú] iksI kwj ko dYq ieku AwXo hY iqh Twie ]
inriK rUp br cMif ko igrÎo mUrCw Kwie ]øñ] auiT sMBwir kr jor kY khI cMif soN bwq ]
inRpiq suMB ko BRwq hON khÎo bcn sukcwq ]øò] qIn lok ijn bis ikXy Aiq bl Bujw AKMf
] AYso BUpiq suMB hY qwih bro br cMif ]øó] suin rwks kI bwq ko dyvI au~qr dIn ] jùD
krY ibn nih broN sunhu dYq miq hIn ]øô] dohrw ] ieh suin dwnv cpl giq gXo suMB ky
pws ] pr pwien kr jor kY krI eyk Ardws ]øõ] Aaur rqn inRp Dwm quA iqRXw rqn
qy hIn ] bDU eyk bn mY bsY iqh qum bro pRbIn ]øö] sorTw ] sunI mnohir bwq inRp bUJÎo
puin qwih ko ] mo soN khIAY BRwq brnn qwih srIr ko ]ø÷] sÍYXw ] hir soN muK hY hirqI
duK hY AilkY hrhwr pRBw hrnI hY ] locn hY hir sy srsy hir sy Bruty hir sI brunI hY ]
kyhir soN krhw clbo hir pY hir kI hrnI qrnI hY ] hY kr mY hir pY hir soN hir rUp kIey
hir kI DrnI hY ]øø] kibqu ] mIn murJwny kMj KMjn iKswny Ail iPrq idvwny bn folY
ijq iqq hI ] kIr AO kpoq ibMb koiklw klwpI bn lUty PUty iPrYN mn cYnhUM n ikq hI ]
dwirm drk gXo pyK dsnin pWiq rUp hI kI kRWiq jg PYl rhI isq hI ] AYsI gun swgr
82
aujwgr su nwgir hY lIno mn myro hir nYn kor icq hI ]øù] dohrw ] bwq dYq kI suMB suin
bolÎo kCu muskwq ] cqur dUq koaU ByjIey liK AwvY iqh Gwq ]ùú] dohrw ] bhuir khI aun
dYq Ab kIjY eyk ibcwr ] jo lwiek Bt sYn mY Byjhu dY AiDkwr ]ùñ] sÍYXw ] bYTo huqo inRp
m`iD sBw auiT kY kr joir khÎo mm jwaUN ] bwqn qy irJvwie imlwiehoN nwqr kysn qy gih
ilAwaUN ] k®ǜD krY qb jùD krON rix sRauxq kI sirqwn bhwaUN ] locnDUMm khY bl Awpnu
sÍwsn swQ phwr aufwaUN ]ùò] dohrw ] auTy bIr ko dyiK kY suMB khI qum jwhu ] rIJY AwvY
AwinXo KIJY jùD krwhu ]ùó] qhW DUmRlocn cly cqurMgn dlu swij ] igir GyrÎo Gn Gtw
ijau grij grij gj rwij ]ùô] DUmRnYn igir rwj qt aUcy khI pukwir ] kY br suMB inRpwl
ko kY lir cMif sMBwir ]ùõ] irpu ky bcn sunMq hI isMG BeI Asvwr ] igr qy auqrI byg dY
kir AwXuD sB Dwr ]ùö] sÍYXw ] koip kY cMif pRcMf cVI ieq k®ǜD kY DUmR cVY auq sYnI ]
bwn ikRpwnn mwr mcI qb dyvI leI brCI kir pYnI ] dauir deI Air ky muK mY kit ET dey
ijmu loh ko CYnI ] dWq gMgw jmunw qn sÎwm so lohU bhÎo iqn mwih iqRbYnI ]ù÷] Gwau lgY
irs kY idRgDUmR su kY bl Awpnu K`gu sMBwrÎo ] bIs pcIsku vwr kry iqn kyhir ko pgu nYku n
hwrÎo ] Dwie gdw gih Poir kY Pauj ko Gwau isvw isr dYq ky mwrÎo ] isRMg DrwDr aUpr ko
jnu koip purMdR nY b`jR pRhwrÎo ]ùø] locnDUm auTy iklkwr ley sMg dYqn ky kurmw ] gih
pwin ikRpwn Acwnk qwin lgweI hY kyhir ky aur mw ] hir cMf lXo bir kY kr qy Aru mUMf
ktÎo AsurM pur mw ] mnu AWDI bhy DrnI pr CUit KjUr qy tUt prÎo Kurmw ]ùù] dohrw ]
DUmRnYn jb mwrÎo dyvI ieh prkwr ] Asur sYn ibn cYn huie kIno hw hw kwr ]ñúú]
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqR aukiq iblws DUmRnYn bDih
83
nwm iqRqIAw iDAwie smwpq msqu suB msqu ]ó]
sÍYXw ] sor sunÎo jb dYqn ko qb cMif pRcMf qcI AKIAW ] hr DÎwn CutÎo muin ko sun kY
Duin tUit Kgys geI pKIAW ] idRg jÍwl bFI bVvwnl ijauN kiv ny aupmw iqh kI lKIAW ]
sBu Cwr BXo dlu dwnv ko ijmu GUim hlwhl kI mKIAW ]ñúñ] dohrw ] Aaur skl sYnw jrI
bcÎosu eykY pRyq ] cMif bcwXo jwin kY Aaurn mwrn hyq ]ñúò] Bwij inswcr mMdmiq khI
suMB pih jwie ] DUmRnYn sYnw sihq fwrÎo cMif Kpwie ]ñúó] skl kty Bt ktk ky pwiek
rQ hY kuB M ] XON suin bcn Acrj hÍY kop ikXo inRp suMB ]ñúô] dohrw ] cMf muMf dÍY dYq qb
lIny suMiB hkwr ] cil Awey inRp sBw mih kir lIny Ais Fwr ]ñúõ] AiBbMdn dono ikXo
bYTwey inRp qIr ] pwn dey muK qy khÎo qum dono mm bIr ]ñúö] inju kt ko PYNtw dXo Aru
jmDr krvwr ] ilAwvhu cMfI bWD kY nwqr fwro mwir ]ñú÷] sÍYXw ] kop cVHy rn cMf Aau
muMf su lY cqurMgin sYn BlI ] qb sys ky sIs Drw lrjI jnu miD qrMgin nwv hlI ] Kur
bwjn DUir aufI nB ko kiv ky mn qy aupmw n tlI ] Bv Bwr Apwr invwrn ko DrnI mnu
bRhm ky lok clI ]ñúø] dohrw ] cMf muMf dYqn duhUM sbl pRbl dlu lIn ] inkit jwie
igir Gyir kY mhW kulwhl kIn ]ñúù] sÍYXw ] jb kwin sunI Duin dYqn kI qb kopu ikXo
igirjw mn mY ] ciVH isMG su sMK bjwie clI siB AwXuD Dwr qbY qn mY ] igir qy auqrI
dl bYrin ky pr XON aupmw aupjI mn mY ] nB qy bhrI liK CUt prI jnu kUk kulMgn ky gn mY
]ññú] cMif kuvMf qy bwn Cuty iek qy ds sO qy shs qh bwFy ] l`Cku huie kir jwie lgy qn
dYqn mWJ rhy gif gwFy ] ko kiv qwih srwh krY AiqsY aupmw ju BeI ibnu kwFy ] Pwgun
paun ky gaun Bey jnu pwqu ibhIn rhy qru TwFy ]ñññ] muMf leI krvwr hkwr kY kyhir ky
84
AMg AMg pRhwry ] Pyir deI qn dauir kY gauir ko Gwiel kY inksI AMg Dwry ] sRaun BrI
QhrY kr dYq ky ko aupmw kiv Aaur ibcwry ] pwn gumwn so Kwie AGwie mno jmu Awpuin jIB
inhwry ]ññò] Gwau kY dYq clÎo jb hI qb dyiv inKMg qy bwn su kwFy ] kwn pRmwn lau KYNic
kmwn clwvq eyk Anyk huie bwFy ] muMf lY Fwl deI muK Et Dsy iqh m`iD rhy gif gwFy ]
mwnhu kUrm pIT pY nIT Bey shsPn ky Pn TwFy ]ññó] isMGih pRyr kY AwgY BeI kr mY Ais
lY br cMif sMBwrÎo ] mwir kY DUir kIey ckcUr igry Air pUr mhW rn pwrÎo ] Pyir kY Gyr
lieE rn mwih su muMf ko muMf judw kir mwrÎo ] AYsy prÎo Dir aUpr jwie ijau bylih qy
kdUAw kit fwrÎo ]ññô] isMG cVHI muK sMK bjwviq ijau Gn mY qiVqw duiq mMfI ] c`kR
clwie igrwie dXo Air Bwjq dYq bfy brbMfI ] BUq ipswcin mws Ahwr krYN iklkwr
iKlwr kY JMfI ] muMf ko muMf auqwr dXo Ab cMf ko hwQ lgwviq cMfI ]ññõ] muMf mhW rn
m`iD hnÎo iPr kY br cMif qbY ieh kIno ] mwr ibdwr deI sB sYn su cMifkw cMf soN Awhv
kIno ] lY brCI kr mY Air ko isr kY br mwir judw kir dIno ] lY kY mhys iqRsUl gnys ko
ruMf ikXo jnu muMf ibhIno ]ññö]
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqRy cMf muMf bDih cqurQ iDAwie
smwpq msqu suB msqu]ô]
sorTw ] Gwiel GUmq koit jwie pukwry suMB pY ] mwry dyvI Goit suBt ktk qy ibkt Aiq
]ññ÷] dohrw ] rwj gwij kY bwq ieh khI ju qwhI Taur ] mirhoN ijXq n CwifhoN khÎo
s`iq nih Aaur ]ññø] quMf suMB ky cMifkw ciF bolI ieh Bwie ] mwno ApnI imRqu ko lIno
Asur bulwie ]ññù] dohrw ] suMB insuMB su duhUM imil bYiT mMq®ü qb kIn ] sYnw skl bulwie
85
kY suBt bIr cuin lIn ]ñòú] rkq bIj ko ByjIey mMiqRn khI ibcwir ] pwQr ijau igir fwr
kY cMifih hnY hkwir ]ñòñ] sorTw ] Byjo koaU dUq igRh qy ilAwvY qwih ko ] jIqÎo ijn
purhUq Buj bl jw ky Aimq hY ]ñòò] dohrw ] soRxqibMd pY dYq ieku gXo krI Ardws ]
rwj bulwvq sBw mY byig clo iqh pws ]ñòó] rkqbIj inRp suMB ko kIno Awin pRnwm ] Asur
sBw miD Bwau kir khÎo krhu mm kwm ]ñòô] sÍYXw ] sRauxqibMd ko suMB insuMB bulwie bYTwie
kY Awdru kIno ] dY isr qwj bfy gjrwj su bwij dey irJvwie kY lIno ] pwn lY dYq khI ieh
cMif ko ruMf kroN Ab muMf ibhIno ] AYsy khÎo iqn m`iD sBw inRp rIJ kY myG AfMbr dIno
]ñòõ] sROxqibMd ko suMB insuMB kihE qum jwhu mhW dlu lY kY ] Cwr kro grUey igirrwjih
cMif pcwir hno blu kY kY ] kwnn mY inRp kI suin bwq irswq clÎo ciVH aUpir gY kY ] mwno
pRq`C hoie AMqk dMq ko lY kY clÎo rn hyq ju CY kY ]ñòö] bIj rkqR su bMb bjwie kY AwgY
kIey gj bwj rQ`Xw ] eyk qy eyk mhWbil dwnv myru ko pwien swQ mQ`Xw ] dyiK iqnY suB
AMg su dIrG kauc sjy kit bWiD BQ`Xw ] lIin kmwnn bwn ikRpwn smwn kY swQ ley ju
sQ`Xw ]ñò÷] dohrw ] rkqbIj dl swij kY auqry qt igirrwj ] sRvix kulwhl suin isvw
krÎo jùD ko swj ]ñòø] sorTw ] hÍY isMGih Asvwr gwj gwj kY cMifkw ] clI pRbl Ais
Dwr rkqbIj ky bD nim`q ]ñòù] svYXw ] Awviq dyK kY cMif pRcMf ko sRoxqibMd mhw hrKÎo
hY ] AwgY hÍY sq®ü Dsy rn m`iD su k®ǜD kY jùDih ko srKÎo hY ] lY aumfÎo dlu bwdlu so kiv ny
jsu Xw Cib ko prKÎo hY ] qIr cly iem bIrn ky bhu myG mno blu kY brKÎo hY ]ñóú] bIrn
ky kr qy Cuit qIr srIrn cIr ky pwr prwny ] qoir srwsn Por kY kaucn mInn ky irpuu ijau
Qhrwny ] Gwau lgy qn cMif Anyk su sRaux clÎo bih kY sirqwny ] mwnhu Pwir phwr hUM ko
86
suq q`Ck ky inksy kir bwny ]ñóñ] bIrn ky kr qy Cuit qIr su cMifkw isMGin ijau BBkwrI
] lY kir bwn kmwn ikRpwn gdw gih ckR CurI Aau ktwrI ] kwit kY dwmn Cyd kY Byd kY
isMDur kI kir iBMn AMbwrI ] mwnhu Awg lgwie hnU gVH lMk Avws kI fwrI AtwrI ]ñóò]
qor kY mor kY dYqn ky muK Gor kY cMif mhw Ais lIno ] jor kY kor kY Tor kY bIr su rwCs ko
hiq kY iqh dIno ] Kor kY qor kY bor kY dwnv lY iqn ky kry hwf cbIno ] sRaux ko pwn krÎo
ijau dvwhir swgr ko jl ijau iriK pIno ]ñóó] cMif pRcMf kuvMf krM gih jùD krÎo n gny
Bt Awny ] mwir deI sB dYq cmUM iqh sRauxq jMbuk igR̀J AGwny ] Bwl BXwnk dyiK Bvwin
ko dwnv XON rn Cwif prwny ] paun ky gaun ky qyj pRqwp qy pIpr ky ijm pwq aufwny ]ñóô]
Awhv mY iKJ kY br cMif krM Dr kY hir soN Air mwry ] eykn qIrn c`kR gdw hiq eykn ky
qn kyhir Pwry ] hY dl gY dl pYdl Gwie kY mwir rQI ibrQI kir fwry ] isMDur AYs pry
iqh Taur ijau BUim mY JUim igry igir Bwry ]ñóõ] dohrw ] rkqbIj kI cmUM sB BwgI kir
iqh qRws ] khÎo dYq puin Gyir kY kro cMif ko nws ]ñóö] sÍYXw ] kwnn mY suin kY ieh bwq
su bIr iPry kr mY Ais lY kY ] cMif pRcMf su jùDu krÎo bil kY Aiq hI mn k®ǜDq hÍY kY ] Gwau
lgy iqn ky qn mY iem sRaux igrÎo DrnI pru cÍY kY ] Awg lgy ijmu kwnn mY qn iqau rhI
bwnn kI Duin hÍY kY ]ñó÷] Awiesu pwie kY dwnv ko dl cMif ky swmuih Awie ArÎo hY ] Fwr
Aau sWg ikRpwnin lY kr mY br bIrn jùD krÎo hY ] Pyir iPry nih Awhv qy mn mih iqh
DIrj gwFo DrÎo hY ] rok leI chUM Er qy cMif su Bwnu mno pirbyK prÎo hY ]ñóø] kop kY
cMif pRcMf kuvMf mhw bl kY blvMf sMBwrÎo ] dwmin ijau Gn sy dl pYiT kY kY purjy purjy dlu
mwrÎo ] bwnin swQ ibdwr dey Air qw Cib ko kiv Bwau ibcwrÎo ] sUrj kI ikrny srmwsih
87
rynu Anyk qhW kir fwrÎo ]ñóù] cMif cmUM bhu dYqn kI hiq Pyir pRcMf kuvMf sMBwrÎo ]
bwnn soN dl Por dXo bl kY br isMG mhW BBkwrÎo ] mwr dey isrdwr bfy Dr sRaux bhwie
bfo rn pwrÎo ] eyk ky sIs dXo Dnu XON jnu koip kY gwj ny mMfp mwrÎo ]ñôú] dohrw ] cMif
cmUM sB dYq kI AYsy deI sMGwr ] paun pUq ijau lMk ko fwrÎo bwg auKwr ]ñôñ] sÍYXw ]
gwij kY cMif mhWbil myG sI bUMdn ijau Air pY sr fwry ] dwmin soN Kg lY kr mY bhu bIr
ADM Dr kY Dir mwry ] Gwiel GUim pry iqh XON aupmw mn mY kiv XON Anuswry ] sRaun pRvwh
mno sirqw iqh m`iD DsI kir loQ krwry ]ñôò] AYsy pry DrnI pr bIr su kY kY duKMf ju
cMifih fwry ] loQn aUpir loQ igrI bih sRaux clÎo jnu kot pnwry ] lY kir bÎwl so bÎwl
bjwvq so aupmw kiv XON mn Dwry ] mwno mhW pRley bhy paun so Awps mYN iBrhYN igir Bwry
]ñôó] lY kr mY Ais dwrun kwm kry rn mY Air soN AirnI hY ] sUr hny bil kY blvwnu su
sRaux clÎo bih bYqrnI hY ] bWh ktI AD bIc qy suMf sI so aupmw kiv nY brnI hY ] Awpis
mY lr kY su mno igir qy igrI srp kI duie GrnI hY ]ñôô] dohrw ] skl pRbl dl dYq ko
cMfI dXo Bjwie ] pwp qwp hir jwp qy jYsy jwq prwie ]ñôõ] sÍYXw ] Bwnu qy ijau qm
paun qy ijau Gn mor qy ijau Pin iqau skucwny ] sUr qy kwquru kUr qy cwquru isMG qy swqur
eyix frwny ] sUm qy ijauN js bÎog qy ijauN rs pUq kpUqih ijauN bMsu hwny ] Drm ijauN k®ǜD qy
Brm subuiD qy cMif ky jùD qy dYq prwny ]ñôö] Pyir iPry sB juD ky kwrn lY krvwrn k®ǜD
huie Dwey ] eyk lY bwn kmwnn qwin kY qUrn qyj qurMg qurwey ] DUir aufI Kur pUrn qy pQ
aUrD huie riv mMfl Cwey ] mwnhu Pyr rcy ibiD lok Drw Kt AwT Akws bnwey ]ñô÷] cMif
pRcMf kuvMf lY bwnin dYqn ky qn qUil ijau qUMby ] mwr gieMd dey krvwr lY dwnv mwn gXo
88
auif pUMby ] bIrn ky isr kI isq pwg clI bih sRonq aUpir KUMby ] mwnhu swrsuqI ky pRvwh mY
sUrn ky js ky auiT bUMby ]ñôø] dYqn swQ gdw gih hwiQ su k®ǜD hÍY juDu insMg krÎo hY ]
pwin ikRpwn ley blvwn su mwir qbY dl Cwr krÎo hY ] pwg smyq igrÎo isr eyk ko Bwau
iehY kib qw ko DrÎo hY ] pUrn puMn Bey nB qy su mno BUA tUit nC`qR pirE hY ]ñôù] bwird
bwrn ijau inrvwir mhW blDwir qbY ieh kIAw ] pwin lY bwn kmwn ko qwin sMGwr snyh qy
sRaunq pIAw ] eyk gey kumlwie prwie kY eykn ko DrkÎo qn hIAw ] cMif ky bwn ikDo kr
Bwnih dyiK kY dYq geI duiq dIAw ]ñõú] lY kr mY Ais kop BeI Aiq Dwir mhW bl ko rn
pwrÎo ] daur kY Taur hqy bhu dwnv eyk gieMd bfo rin mwrÎo ] kauqk qw Cib ko rn pyiK
qbY kib XON mn m`iD ibcwrÎo ] swgr bWDn ky smey nl mwnu phwr auKwr ky fwrÎo ]ñõñ]
dohrw ] mwr jbY sYnw leI qbY dYq ieh kIn ] ssqR Dwr kir cMif ky biDby ko mn dIn
]ñõò] sÍYXw ] bwhin isMG BXwnk rUp lKÎo sB dYq mhW frpwXo ] sMK lIey kir c`kR Aau
b`kR srwsn p`qR bicqR bnwXo ] Dwie Bujw bl Awpn hÍY hm soN iqn XON Aiq jùDu mcwXo ] k®ǜD
kY sRaunqibMdu khY rn XwhI qy cMifkw nwm khwXo ]ñõó] mwir lXo dl Aaur BjÎo qb kop kY
Awpn hI su iBrÎo hY ] cMif pRcMf sNo jùDu krÎo Ais hwQ CutÎo mn nwih igrÎo hY ] lY kY
kuvMf krM bl Dwr kY sROn smUh mY AYis qrÎo hY ] dyv Adyv smuMdR mQÎo mnu myru ko m`iD DrÎo
su iPrÎo hY ]ñõô] k®ǜD kY jùD ko dYq blI nd sRon ko pYr kY pwir pDwrÎo ] lY krvwr Aau
Fwr sMBwr kY isMG ko daur kY jwie hkwrÎo ] Awvq pyiK kY cMif kuvMf qy bwn lgÎo qn mUrC
pwrÎo ] rwm ky BRwqn ijau hnUmwn ko sYl smyq Drw pr fwrÎo ]ñõõ] Pyir auTÎo kir lY
krvwr ko cMif pRcMf isau jùDu krÎo hY ] Gwiel kY qn kyhir qy bih sRaun smUh Drwn prÎo hY
89
] so aupmw kib nY brnI mn kI hrnI iqh nwau DrÎo hY ] gyrU ngM pr kY brKw DrnI pir
mwnhu rMg FrÎo hY ]ñõö] sROxqibMd soN cMif pRcMf su jùDu krÎo rn m`iD ruhylI ] pY dl mY dl
mIj dXo iql qy ijmu qyl inkwrq qylI ] sRaux prÎo DrnI pr cÍY rMgryj kI rynI ijau PUit kY
PYlI ] Gwau lsY qn dYq ky XON jnu dIpk m`iD PnUs kI QYlI ]ñõ÷] sRauxqibMd ko sRaux prÎo
Dir sRauxqibMd Anyk Bey hYN ] cMif pRcMif kuvMf sMBwr kY bwnn swQ sMGwr dey hYN ] sRaun
smUh smwie gey bhuro su Bey hiq Pyir ley hYN ] bwird Dwr prY DrnI mnu ibMbr hÍY imt kY ju
gey hYN ]ñõø] jyiqk sRaun kI bUMd igrYN rin qyiqk sRaunqibMd hÍY AweI ] mwr hI mwr pukwir
hkwr kY cMif pRcMf kY swmuih DweI ] pyiK kY kOqk qw iCn mY kiv ny mn mY aupmw ThrweI ]
mwnhu sIs mh`l kY bIc su mUriq eyk Anyk kI JweI ]ñõù] sRaunqibMd Anyk auTy rn k®ǜD kY
jùD ko Pyir juty hYN ] cMif pRcMif kmwn qy bwn su Bwnu kI AMsu smwn Cuty hYN ] mwir ibdwr dey
su Bey iPir lY muMgrw ijim Dwn kuty hYN ] cMif dey isr KMf judo kir ib`ln qy jnu ib`l quty hYN
]ñöú] sRaunqibMd Anyk Bey Ais lY kir cMif su AYis auTy hYN ] bUMdn qy auiT kY bhu dwnv
bwnn bwird jwnu vuTy hYN ] Pyir pRcMif kuvMf sMBwr kY bwn pRhwr sMGwir suty hYN ] AYis auTy
iPr sRaun qy dYq su mwnhu sIq qy rom auTy hYN ]ñöñ] sRaunqibMd Bey iekTy br cMif pRcMif ko
Gyir lXo hY ] cMif Aau isMG duhU iml kY sB dYqn ko dl mwr dXo hY ] Pyir auTy Duin ko kir
kY suin kY muin ko Cuit DÎwn gXo hY ] BUl gey sur ky Avswn gumwn n sRaunqibMd gXo hY
]ñöò] dohrw ] rkqbIj soN cMifkw ieau kIno br jùDu ] Agnq Bey dwnv qbY kCu n bswXo
k®ǜDu ]ñöó] sÍYXw ] pyiK dso ids qy bhu dwnv cMif pRcMif qcI AKIAW ] qb lY ky ikRpwn ju
kwt dey Air PUl gulwb kI ijauN pKIAW ] sRaun kI CIt prI qn cMif ky so aupmw kiv nY
90
lKIAW ] jnu kMcn mMdr mY jrIAw jir lwl mnI ju bnw rKIAW ]ñöô] k®ǜD kY jùD krÎo bhu
cMif n eyqo krÎo mDu soN AibnwsI ] dYqn ky bD kwrn ko inju Bwl qy jÍwl kI lwt inkwsI ]
kwlI pRq`C BeI iqh qy rin PYl rhI BX BIru pRBw sI ] mwnhu isRMg sumr y u ko Poir kY Dwr prI
Dir pY jmunw sI ]ñöõ] myru hlÎo dhlÎoo surloku dso ids BUDr Bwjq BwrI ] cwil prÎo iqh
caudh lok mY bRhm BXo mn mY BRm BwrI ] DÎwn rhÎo n jtI su PtI Dir XoN bil kY rn mY
iklkwrI ] dYqn ky bD kwrn ko kir kwl sI kwlI ikRpwn sMBwrI ]ñöö] dohrw ] cMfI kwlI
duhUM imil kIno iehY ibcwir ] hau hinhoN qUM sRaun pI Air dl fwrih mwir ]ñö÷] sÍYXw ]
kwlI Aau kyhir sMig lY cMif su Gyry sBY bn jYsy dvw pY ] cMif ky bwnn qyj pRBwv qy dYq jrYN
jYsy eIt Avw pY ] kwilkw sRaun ipXo iqn ko kiv nY mn mY ilXo Bwau BvwpY ] mwnhu isMDu ko
nIr sBY imil Dwie kY jwie pro hY qvw pY ]ñöø] cMif hny Aru kwilkw kop kY sRaunqibMdn soN
ieh kIno ] K`g sMBwir hkwir qbY iklkwir ibdwr sBY dlu dIno ] AwimK sROn AcÎo bhu
kwilkw qw Cib mY kiv ieau mn cIno ] mwnu CuDwqur huie kY mnùC su swln lwsih so bhu pIno
]ñöù] jùD rkqRbIj krÎo DrnI pr XON sur dyKq swry ] jyqk sROn kI bUMd igrY auiT qyqk
rUp Anykih Dwry ] jugin Awin iPrI chUM Er qy sIs jtw kir K`pr Bwry ] soRnq bUMd prYN
AcvYN sB K`g lY cMif pRcMf sMGwry ]ñ÷ú] kwlI Aau cMif kuvMf sMBwr kY dYq soN jùD insMg
sjÎo hY ] mwr mhW rn m`D BeI phryk lau swr so swr bjÎo hY ] sRaunqibMd igrÎo DrnI
pr ieauN Ais so Air sIs BjÎo hY ] mwnu AqIq krÎo icq ko DnvMq sBY inju mwl qjÎo hY
]ñ÷ñ] sorTw ] cMfI dXo ibdwir sRaun pwn kwlI krÎo ] iCn mY fwrÎo mwir sRaunqibMd
dwnv mhW ]ñ÷ò]
91
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqR aukiq iblws rkqbIj bDih nwm pMcmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]õ]
sÍYXw ] qùC bcy B`ij kY rn qÎwg kY suMB insuMB pY jwie pukwry ]sRaunqbIj hnÎo duhu ny imil
Aaur mhW Bt mwr ibdwry ] ieau suin kY auin ky muK qy qb bol auTÎo kir K`g sMBwry ] ieauN
hinhoN br cMif pRcMif Ajw bn mY ijm isMG pCwry ]ñ÷ó] dohrw ] skl ktk ky Btn ko
dXo jùD ko swj ] ssqR phr kY ieauN khÎo hinhoN cMifih Awj ]ñ÷ô] sÍYXw ] kop kY suMB
insuMB cFy Duin duMdiB kI dshUM ids DweI ] pwiek AgR Bey miD bwij rQI rQ swij kY pWiq
bnweI ] mwqy mqMg ky puMjn aUpir suMdr quMg Dujw PhrweI ] skR soN jùD ky hyq mno Dir Cwif
sp`C aufy igirrweI ]ñ÷õ] dohrw ] suMB insuMB bnwie dlu Gyir lXo igirrwj ] kvc AMg
kis kop kir auTy isMG ijau gwj ]ñ÷ö] sÍYXw ] suMB insuMB su bIr blI min kop Bry rn
BUmih Awey ] dyKn mY suB AMg auqMg qurw kir qyj Drw pr Dwey ] DUir aufI qb qw iCn mY
iqh ky knkw pg soN lptwey ] Taur AfIiT ky jY krby kh qyij mno muin sIKn Awey
]ñ÷÷] dohrw ] cMif kwilkw sRvn mY qink Bnk suin lIn ] auqir isRMg igirrwj qy mhW
kulwhil kIn ]ñ÷ø] sÍYXw ] Awvq dyiK kY cMif pRcMf ko kop krÎo mn mY Aiq dwno ] nws
kroN ieh ko iCn mY kir bwn sMBwr bfo Dnu qwno ] kwil ky b`kR iblokn qy su auTÎoo mn mY BRm
ijauN jm jwno ] bwn smUh clwie dey iklkwr auTÎo ju pRlY Gn mwno ]ñ÷ù] bYrn ky Gn sy
dl pYiT lXo kr mY Dnu swieku AYsy ] sÎwm phwr sy dYq hny qm jYis hry riv kI ikrnY sy
] Bwij geI DujnI fir kY kib koaU khY iqh kI Cib kYsy ] BIm ko sRaun BrÎo muK dyiK kY
Cwif cly rn kaurau jYsy ]ñøú] kibqu ] AwgXw pwie suMB kI su mhW bIr DIr joDy Awie
92
cMif aUpir su kRD o kY bnI TnI ] cMifkw lY bwn Aau kmwn kwlI ikRpwn iCn miD kY kY bl
suMB kI hnI AnI ] frq ij Kyq mhW pRyq kIny bwnn soN ibcl ibQr AYsy BwjgI AnIknI ]
jYsy bwrU Ql mY smUh bhy paun hUM ky DUir auif cly hÍY kY koitk knI knI ]ñøñ] sÍYXw ] K`g
lY kwil Aau cMif kuvMf iblok kY dwnv XON dbty hYN ] kyqk cwb geI muiK kwilkw kyiqn ky
isr cMif kty hYN ] sRaunq isMDu BXo Dr mY rn Cwf gey iek dYq Pty hYN ] suMB pY jwie khI
iqn ieauN bhu bIr mhW iqh Taur lty hYN ]ñøò] dohrw ] dyiK BXwnk jùD ko kIno ibsnu
ibcwr ] skiq shwieq ky nimq ByjI rnih mMJwr ]ñøó] sÍYXw ] Awiesu pwie sBY skqI
cil kY qhW cMif pRcMf pY AweI ] dyiv khÎo iqn ko kir Awdru AweI Bly jnu boil pTweI ]
qw Cib kI aupmw Aiq hI kiv nY Apny mn mY liK pweI ] mwnhu swvn mws ndI cil kY
jlrwis mY Awin smweI ]ñøô] dyiK mhW dlu dyvn ko br bIr su swmuih jùD ko Dwey ] bwnn
swiQ hny blu kY rn mY bhu Awvq bIr igrwey ] dwVHn swiQ cbwie geI kil Aaur ghy chUM
Er bgwey ] rwvn so irs kY rn mY piq Bwluk ijau igirrwj clwey ]ñøõ] Pyr lY pwin
ikRpwn sMBwr kY dYqn soN bhu jùDu krÎo hY ] mwir ibdwir sMGwr dey bhu BUim pry Bt sRaun
JrÎo hY ] gUd bhÎo Air sIsn qy kiv ny iqh ko ieh Bwau DrÎo hY ] mwnu phwr ko isRMghu qy
DrnI pr Awin quswr prÎo hY ]ñøö] dohrw ] Bwij geI DujnI sBY rhÎo n kCU aupwau ]
suMB insuMBih soN khÎo dlu lY qumhUM jwhu ]ñø÷] sÍYXw ] mwn kY suMB ko bol insuMBu clÎo dl
swij mhW bl AYsy ] BwrQ ijau rn mY iris pwrQ k®ǜD kY jùD krÎo krnY sy ] cMif ky bwn
lgy bhu dYq kau Poir kY pwr Bey qn kYsy ] swvx mws ikRswn ky Kyiq augy mnu Dwn ky AMkur
jYsy ]ñøø] bwnn swQ igrwie dey bhuro Ais lY kir ieau rn kIno ] mwir ibdwir deI
93
DujnI sB dwnv ko blu huie gXo CIno ] sRaun smUh prÎo iqh Taur qhW kiv nY jsu ieau mn
cIno ] swqhuM swgr ko ric kY ibiD AwTvo isMDu krÎo hY nvIno ]ñøù] lY kr mY Ais cMif
pRcMf su k®üD BeI rn m`iD lrI hY ] Poir deI cqurMg cmUM blu kY bhu kwilkw mwir DrI hY ]
rUp idKwie BXwnk ieauN AsurMpiq BRwq kI kRWiq hrI hY ] sRaun soN lwl BeI DrnI su mno
AMg sUhy kI swrI krI hY ]ñùú] dYq sMBwir sBY Apno blu cMif so jùDu ko Pyir Ary hYN ]
AwXuD Dwir lry rin ieauN jnu dIpk m`iD pqMg pry hYN ] cMif pRcMf kuvMf sMBwir sBY rn m`iD
du tUk kry hYN ] mwnu mhW bn mY br ibRCn kwit kY bwFI judy kY Dry hYN ]ñùñ] mwr lXo dlu
Aaur BjÎo mn mY qb kop insuMB krÎo hY ] cMif ky swmuih Awin ArÎo Aiq jùDu krÎo pgu
nwih trÎo hY ] cMif kw bwn lgÎo muK dYq ky sRaun smUh Drwn prÎo hY ] mwnhu rwhu gRsÎo
nB Bwnu su sRaunq ko Aiq baun krÎo hY ]ñùò] sWg sMBwir krM blu Dwr kY cMif deI irpu
Bwl mY AYsy ] jor kY Poir geI isrqRwn ko pwr BeI pt Pwir AnYsy ] sRaun kI Dwr clI pQ
aUrD so aupmw su BeI khu kYsy ] mwnu mhys ky qIsir nYn kI joiq audoq BeI KulqY sy ]ñùó]
dYq inkws kY sWg vhY blu kY qb cMif pRcMf ky dInI ] jwie lgI iqh ky muK mY bih sRaun
prÎo Aiq hI Cib kInI ] ieau aupmw aupjI mn mY kiv nY ieh BWq soeI kih dInI ] mwnhu
isMgldIp kI nwir gry mY qMbor kI pIk nvInI ]ñùô] jùDu insuMB krÎo Aiq hI jsu ieAw
Cib ko kib ko brnY ] nih BIKm dRx o ikRpw Aru dRoxj BIm n Arjun Aau krnY ] bhu dwnv
ky qn sRaun kI Dwr CutI su lgy sr ky PrnY ] jnu rwq kY dUir ibBws dso idis PYl geI riv
kI ikrnY ]ñùõ] cMif lY c`kR DsI rn mY iris k®ǜD ikXo bhu dwnv mwry ] Pyir gdw gih kY
lih kY cih kY irpu sYn hqI llkwry ] lY kir K`g Ad`g mhw isr dYqn ky bhu BU pr Jwry ]
94
rwm ky jùD smY hnUmwn ju Awin mno grUey igir fwry ]ñùö] dwnv eyk bfo blvwn ikRpwn lY
pwin hkwr kY DwXo ] kwiF kY K`gu su cMifkw mÎwn qy qw qn bIc Bly br lwXo ] tUt prÎo
isr vw Dr qy jsu ieAw Cib ko kiv ky mn AwXo ] aUc DrwDr aUpir qy igrÎo kwk krwl
BujMgm KwXo ]ñù÷] bIr insuMB ko dYq blI iek pRyir qurMg gXo rin swmuih ] dyKq DIrj
nwih rhy Aib ko smr`Q hY ibkRm jw mih ] cMif lY pwn ikRpwn hny Air Pyir deI isr dwnv
qw mih ] muMfih quMfih ruMfih cIir plwn ikkwn DsI bsuDw mih ]ñùø] ieau jb dYq hqÎo
br cMif su Aaur clÎo rn m`iD pcwry ] kyhir ky smuhwie irswie kY Dwie kY Gwie du qInk
Jwry ] cMif leI krvwr sMBwr hkwr kY sIs deI blu Dwry ] jwie prÎo isr dUr prwie ijau
tUtq AMb bXwr ky mwry ]ñùù] jwin indwn ko jùDu bnÎo rn dYq smUh sBY auiT Dwey ] swr
soN swr kI mwr mcI qb kwier Cwf kY Kyq prwey ] cMif ky K`g gdw lig dwnv rMck rMck
huie qn Awey ] mUMgr lwie hlwie mno qru kwCI ny pyf qy qUq igrwey ]òúú] pyiK cmUM bhu
dYqn kI puin cMifkw Awpin ssqR sMBwry ] bIrn qy qn cIr ptIr sy dYq hkwir pCwir sMGwry
] Gwau lgy iqn ko rn BUim mY tUt pry Dr qy isr nÎwry ] jùD smY suqBwnu mno sis ky sB
tUk judy kr fwry ]òúñ] cMif pRcMf qbY bl Dwir sMBwr leI krvwr krI kir ] koip deI
AnsuMB ky sIs bhI ieh BWiq rhI qrvw qir ] kaun srwh krY kih qw iCn so ibb hoie
prÎo DrnI pir ] mwnhu swr kI qwr lY hwiQ clweI hY swbn ko sbunIgir ]òúò]
ieiq sRI mwrkMfy purwny cMfI cirqR aukiq iblws insuMB bDih Kstmo iDAwie
smwpq msqu suB msqu ]ö]dohrw ]
jb insuMB rin mwrÎo dyvI ieh prkwir ] Bwij dYq iek suMB pY gXo qurMgm fwir ]òúó]
95
Awin suMB pY iqn khI skl jùD kI bwq ] qb Bwjy dwnv sBY mwir lXo quA BRwq ]òúô]
sÍYXw ] suMB insuMB hnÎo suin kY br bIrn ky iciq CoB smwXo ] swij cVHÎo gj bwij smwj kY
dwnv puMj lIey rn AwXo ] BUim BXwnk loQ prI liK sRaun smUh mhW ibsmwXo ] mwnhu
swrsuqI aumfI jl swgr ky imilby khu DwXo ]òúõ] cMif pRcMif su kyhir kwilkw Aau skqI
imil jùD krÎo hY ] dwnv sYn hqI ienhUM sB ieau kih kY min kop BrÎo hY ] bMDu kbMDu prÎo
Aivlok kY sok kY pwie n AwgY DrÎo hY ] Dwie skÎo n BXo BXBIqih cIqih mwnhu lMg prÎo
hY ]òúö] Pyir khÎo dl ko jb suMB su mwin cly qb dYq Gny ] gjrwj su bwjn ky Asvwr
rQI rQu pwiek kaun gny ] qhW Gyr leI chUM Er qy cMif mhW iqn ky qn dIh bny ] mnu
Bwnu ko Cwie lXo aumfy Gn Gor GmMf Gtwin sny ]òú÷] dohrw ] chUM Er Gyro prÎo qbY cMif
ieh kIn ] kwlI soN his iqn khI nYn sYn kir dIn ]òúø] kibqu ] kyqy mwr fwry AOr
kyqk cbwie fwry kyqk bgwie fwry kwlI kop qb hI ] bwij gj Bwry qyqo nKn soN Pwir fwry
AYso rn BYkr n BXo Awgy kb hI ] Bwgy bhu bIr kwhU sùD n rhI srIr hwlcwl prI mry
Awps myN db hI ] pyiK surrwie mn hrK bFwie sur puMjn bulwie krY jY jY kwr sb hI
]òúù] kRoDmwn BXo khÎo rwjw sB dYqn ky AYso jùDu kIno kwlI fwry bIr mwr kY ] bl ko
sMBwr kir lInI krvwr Fwr pYTo rn miD mwir mwir XON aucwr kY ] swQ Bey suMB ky su mhW
bIr DIr joDy lIin hiQAwr Awp Awpny sMBwr kY ] AYsy cly dwno riv mMfl Cpwno mwno slB
aufwno puMj pMKn su Dwr kY ]òñú] sÍYXw ] dwnv sYn lKY blvwn su bwhn cMif pRcMif BRmwno
] ckR Alwq kI bwq bGUrn CqR nhI sm AO Krswno ] qw rn mwih su AYsu iPrÎo jl Bauir
nhI sr qwih bKwno ] Aaur nhI aupmw aupjY su duhUM ruKu kyhir ky muK mwno ]òññ] jùDu mhW
96
AsurM gin swiQ BXo qb cMif pRcMfih BwrI ] sYn Apwr hkwir suDwir ibdwir sMGwr deI rn
kwrI ] Kyq BXo qhW cwr sau kos lau so aupmw kiv dyiK ibcwrI ] pUrn eyk GrI n prI ij
igry Dr pY Dr ijau pqJwrI ]òñò] mwr cmUM cqurMg leI qb lIno hY suMB cmuMf ko Awgw ]
cwl prÎo AvnI isgrI hir jU hir Awsn qy auiT Bwgw ] sUK gieE qRs kY hr hwr su sMkiq
AMk mhW BXo jwgw ] lwg rhÎo lptwie gry miD mwnhu muMf kI mwl ko qwgw ]òñó] cMif ky
swmuih Awie kY suMB khÎo muK soN ieh mY sB jwnI ] kwlI smyq sBY skqI imil dInu Kpwie
sBY dlu bwnI ] cMif khÎo muK qy aun ko qyaU qw iCn gauir ky m`iD smwnI ] ijau sirqw
pRvwh ky bIc imlY brKw bhu bUMdn pwnI ]òñô] kY bl cMif mhW rn m`iD su lY jmdwVH kI qw
pr lweI ] pYiT geI Air ky aur mY iqh sRaunq jùgin pUr AGweI ] dIrG jùDu iblok kY
bùiD kvIsÍr ky mn mY ieh AweI ] loQ pY loQ geI pr ieauN su mno surlog kI sIFI bnweI
]òñõ] suMB cmUM sMg cMifkw k®ǜD kY jùD Anykin vwr mcÎo hY ] jMbuk jùgin igRJ mjUr rkqR
kI kIc mY eIs ncÎo hY ] lùQ pY lùQ su BIiq BeI isq gUd Aau myd lY qwih gcÎo hY ] Baun
rMgIn bnwie mno kirmwivsu icqR bicqR rcÎo hY ]òñö] duMd su jùDu BXo rn mY auq suMB ieqY
br cMif sMBwrI ] Gwie Anyk Bey duMhu ky qn paurK gXo sB dYq ko hwrI ] hIn BeI bl qy
Buj kWpiq so aupmw kiv AYis ibcwrI ] mwnhu gwruV ky bl qy lit pMc muKI jug sWpin kwrI
]òñ÷] kop BeI br cMif mhW bhu jùDu krÎo rn mY bl DwrI ] lY kY ikRpwn mhW blvwn
pcwr kY suMB ky aUpir JwrI ] swr so swr kI Dwr bjI Jnkwr auTI iqh qy icngwrI ] mwnhu
Bwdv mws kI rYin lsY ptbIjn kI cmkwrI ]òñø] Gwien qy bhu sRaun prÎo bl CIn BXo
inRp suMB ko kYsy ] joiq GtI muK kI qn kI mnu pUrn qy pirvw sis jYsy ] cMif lXo kir suMB
97
auTwie khÎo kiv nY muiK qy jsu AYsy ] r`Cn goDn ky ihq kwnH auTwie lXo igir goDnu jYsy
]òñù] dohrw ] kr qy igr DrnI prÎo Dr qy gXo Akws ] suMB sMGwrn ky nimq geI cMif
iqh pws ]òòú] sÍYXw ] bIc qbY nB mMfl cMifkw jùDu krÎo ijm Awgy n hoaU ] sUrj cMd
inC`qR scIpiq Aaur sBY sur pyKq soaU ] KYNc kY muMf deI krvwr kI eyk ko mwir kIey qb
doaU ] suMB du tUk hÍY BUim pirE qn ijau klvqR so cIrq koaU ]òòñ] dohrw ] suMB mwr kY
cMifkw auTI su sMK bjwie ] qb Duin GMtw kI krI mhW mod min pwie ]òòò] dYq rwj iCn
mY hnÎo dyvI ieh prkwr ] Ast krn mih ssqR gih sYnw deI sMGwr ]òòó] sÍYXw ] cMf
ky kop n Ep rhI rn mY Ais Dwir BeI smuhweI ] mwir ibdwir sMGwir dey qb BUp ibnw krY
kaun lrweI ] kWp auTy Air qRws hIey Dir Cwif deI sB paurKqweI ] dYq cly qij Kyq
ieauN jYsy bfy gun loB qy jwq prweI ]òòô]
ieiq sRI mwrkMfy purwny cMfI cirqRy suMB bDih nwm spqmo iDAwie
sMpUrn msqu suB msqu ]÷]
sÍYXw ] Bwij gXo mGvw ijn ky fir bRhm qy Awid sBY BY BIqy ] qyeI vY dYq prwie gey rn
hwr inhwir Bey blu rIqy ] jMbuk igRJ inrws Bey bnbws gey jug jwmin bIqy ] sMq shwie
sdw jg mwie su suMB insuMB bfy Air jIqy ]òòõ] dyv sBY imil kY iek Taur su A`Cq kuMkm
cMdn lIno ] q`Cn l`Cn dY kY pRd`Cn tIkw su cMif ky Bwl mY dIno ] qW Cib ko aupjÎo qh Bwv
iehY kiv nY mn mY liK lIno ] mwnhu cMd ky mMfl mY suB mMgl Awin pRvysih kIno ]òòö]
kibqu ] imil kY sudyvn bfweI krI kwilkw kI ey ho jgmwq qYN qo ktÎo bfo pwp hY ] dYqn ko
mwir rwj dIno qY surys hUM ko bfo jsu lIno jg qyro eI pRqwp hY ] dyq hY AsIs idj rwj iriK
98
bwir bwir qhw hI pVHÎo su bRhm kauc hUM ko jwp hY ] AYsy jsu pUr rhÎo cMifkw ko qIn lok
jYsy Dwr swgr mY gMgw jI ko Awp hY ]òò÷] sÍYXw ] dyih AsIs sBY sur nwir suDwir kY
AwrqI dIp jgwXo ] PUl sugMD su A`Cq d`Cn j`Cn jIq ko gIq su gwXo ] DUp jgwie kY sMK
bjwie kY sIs invwie kY bYn sunwXo ] hy jg mwie sdw suKdwie qY suMB ko Gwie bfo jsu pwXo
]òòø] skRih swij smwj dY cMif su mod mhw mn mwih reI hY ] sUr ssI nB Qwp kY qyju dY
Awp qhw qy su lop BeI hY ] bIc Akws pRkws bFÎo iqh kI aupmw mn qy n geI hY ] DUir kY
pUr mlIn huqo riv mwnhu cMifkw Ep deI hY ]òòù] kib`q ] pRQm mDukYt md mQin
mihKwsurY mwn mrdn krin qruin br bMif kw ] DUmR idRg Drin Dr DUirDwnI krn cMf Aru
muMf ky muMf KMf KMifkw ] rkqbIrj hrin rkq B`Cn krin drin AnsuMB rn rwr irs mMifkw
] suMB blu Dwr sMGwr krvwr kir skl Klu Asur dlu jYqu jY cMifkw ]òóú] sÍYXw ] dyh
isvw br moih iehY suB krmn qy kbhUM n troN ] n froN Air soN jb jwie lroN inscY kir
ApnI jIq kroN ] Aru isKhON Awpny hI mn ko ieh lwlc hau gun qau aucroN ] jb Awv kI
AauD indwn bnY Aiq hI rn mY qb jUJ mroN ]òóñ] cMif cirqR kiv`qn mY brnÎo sB hI rs
rudR meI hY ] eyk qy eyk rswl BXo nK qy isK lau aupmw su neI hY ] kauqk hyq krI kiv
nY siqsX kI kQw ieh pUrI BeI hY ] jwih nim`q pVHY suin hY nr so inscY kir qwih deI hY
]òóò] dohrw ] gRMQ siqsXw ko krÎo jw sm Avr n koie ] ijh nim`q kiv nY khÎosu dyh
cMifkw soie ]òóó]
ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqRy aukiq iblws dyv surys sihq jYkwr sbd khw
Astmo iDAwie sMpUrxM msqu suB msqu ]
99
<>vwihgurU jI kI Pqy ]
AQ cMfI cirqR ilKÎqy ]
nrwj CMd ]mih`K deIq sUrÎM] biFE su loh pUrÎM] su dyv rwj jIiqAM] iq®lok rwj
kIiqAM]ñ] Bjy su dyvqw qbY] iek`q® hoie kY sbY] mhysurwclM bsy] ibsyK icq mo
qRsy]ò] jugys Bys Dwr kY] Bjy hQÎwr fwr kY]pukwr AwrqM cly] ibsUr sUrmw Bly
]ó] brK ikqy qhW rhy]su duK dyh mo shy]jgqR mwiq iDAwieAM]su jYq p`qR pwieAM
]ô] pRsMn dyvqw Bey] crMn pUjby Dey] snMmuKwn TFIAM] pRxwm pwn pFIAM
]õ]rswvl CMd ] qbY dyv Dwey ] sBo sIs inAwey ] sumn Dwr brKy ] sbY swDu
hrKy ]ö] krI dyib Arcw ] bRhm byd crcw ] jbY pwie lwgy ] qbY sog Bwgy ]÷]
ibnMqI sunweI ] BvwnI irJweI ] sbY ssqR DwrI ] krI isMG suAwrI ]ø] kry GMt
nwdM ] DunM inribKwdM ] suxÎo dYq rwjM ] sjÎo ju`D swjM ]ù] cVÎo rwCsysM] rcy
cwr AnysM ] blI cwmryvM ] hTI ic`CuryvM ]ñú] ibVwl`C bIrM ] cVHy bIr DIrM ] bfy
ie`Ku DwrI ] Gtw jwnu kwrI ]ññ]dohrw] bwx ijqy rwCsin imil Cwfq Bey Apwr ]
PUl mwl huAY mwq auir soBy sBY su Dwr ]ñò]BujMg pRXwq CMd ] ijqy dwnvo bwn pwnI
100
clwey ] iqqy dyvqw Awp kwty bcwey ] ikqy Fwl Fwhy ikqy pws pyly [ Bry bsqR lohU
jno Pwg Kyly ]ñó] dRügwhUM ikXM Kyq DuMky ngwry ] krM pitsM prG pWsI sMBwry ] qhW
goPnY gurj goly sMBwrYN ] hTI mwrhI mwr kY kY pukwrYN ]ñô] qbY Ast hwQM hiQAwrM
sMBwry ] isrM dwnvyNdRwn ky qwik Jwry ] bb`ikE blI isMG juDM mJwrM ] kry KMf KMfM su
joDw ApwrM ]ñõ]qotk CMd ] qb dwnv ros Bry sB hI ] jgmwq ky bwx lgy jb hI
] ibibDwXuD lY su blI hrKy ] Gn bUMdn ijauN ibsKM brKy ]ñö] jnu Gor kY sÎwm
Gtw GumfI ] Asurys AnIkin iqau aumfI ] jg mwq ibrUQin mo Dis kY ] Dnuswiek
hwQ ghÎo kis kY ]ñ÷] rx kuMjr puMj igrwie dIey ] iek KMf AKMf duKMf kIey ]
isr eykin cot inPot bhI ] qrvwqr hÍY qrvwr rhI ]ñø] qn J`Jr hÍY rx BUim igry
] iek Bwj cly iPr kY n iPry ] ieik hwQ hQÎwr lY Awin bhy ] lir kY mir kY
igir Kyq rhy ]ñù]nrwj CMd] qhW su dYq rwjÎM ] sjy su srb swjÎM ] qurMg Awp
bwihXM ] bDM su mwq cwihXM ]òú] qbY dRüRgw bkwir kY ] kmwx bwx Dwir kY ] su
Gwv cwmrM ikXo ] auqwr hsiq qy idXo ]òñ]BujMg pRXwq CMd ] qbY bIr kopM
ibVwlwC nwmM ] sjy ssqR dyhM clÎo ju`D DwmM ] isrM isMG ky Awin GwXM pRhwrM] blI
isMG so hwQ soN mwir fwrM ]òò] ibVwlwC mwry su ipMgwC Dwey ] durgw swmuhy bol bWky
sunwey ] krI A`BR ijauN grj kY bwx brKM ] mhW sUrbIrM Bry ju`D hrKM ]òó] qbY
dyivXM pwix bwxM sMBwrM ] hnÎo dust ky Gwie sIsM mJwrM ] igrÎo JUm BUmM gey pRwx
Cu`tM ] mno myr ko swqvoN isMRg tu`tM ]òô] igry bIr ipMgwC dybI sMGwry ] cly Aaur
bIrM hQÎwrM auGwry ] qbY rois dybI sroGM clwey ] ibnw pRwx kY ju`D m`DM igrwey
101
]òõ]cOpeI] jy jy sqRü swmuhy Awey] sbY dyvqw mwir igrwey] sYnw skl jbY hin
fwrI ] Awsurys kopw AhMkwrI ]òö] Awp juD qb kIAw BvwnI ] cuin cuin hny
pKrIAw bwnI ] koRD juAwl msqk qy ibgsI ] qw qy Awp kwilkw inksI
]ò÷]mDuBwr CMd ] muK bmq jÍwl ] inksI kpwil ] mwry gjys ] Cu`ty hYeys
]òø] Cu`tMq bwx ] Jmkq ikRpwx ] sWgM pRhwr ] Kylq Dmwr ]òù] bwhYN insMg]
au~TYN JVMg ] qu`pk qVwk ] au~Tq kVwk ]óú] bbkMq mwie] BBkMq Gwie ] ju`Jy
juAwx]n`cy ikkwx ]óñ]rUAwml CMd ]DwXo AsuryNdR qh inj kop Ep bFwie ] sMg
lY cqurMg sYnw su`D ssqR ncwie ] dyib ssqR lgYN igry rix rùiJ ju`iJ juAwx] pIlrwj
iPry khUM rix su`C Cu`C ikkwx ]óò] cIr cwmr puMj kuMjr bwijrwj Anyk] ssqR
AsqR suBy khUM srdwr suAwr Aryk ] qyg qIr quPMg qbr kuhuk bwx AnMq ] byiD
byiD igry br`iCn sUr soBwvMq ]óó] igRD ibRD aufy qhW iPkrMq suAwn isRMgwl] m`q
dMiq sp`C p`bY kMk bMk rswl ] Cu`dR mIn CuruDRkw Aru crm k`Cp AnMq] n`kR b`kR su
brm soiBq soRx nIr durMq ]óô] nv sUr nvkw sy rQI Aiq rQI jwnu jhwj ] lwid
lwid mno cly Dn DIr bIr slwj ] molu bIc iPrYN cukwq dlwl Kyq KqMg ] gwih
gwih iPry Pv`jin Jwir idrb inKMg ]óõ] AMg BMg igry khUM bhu rMg rMigq bsqR]
crm brm suBy khUM rx BUim ssqRru AsqR ] muMf quMf Dujw pqwkw tUk twk Aryk ]
jUiJ jUiJ pry sbY Air bwicE nhI eyk ]óö] kop kY mihKys dwno DwXo iqh kwl ]
AsqR ssqR sMBwir sUro rUp kY ibkrwl ] kwil pwix ikRpwx lY iqh mwirE qqkwl ]
joiq jooiq ibKY imlI qij bRhm rMiDR auqwl ]ó÷] dohrw ] mihKwsur kh mwr kir
102
pRPulq BI jg mwie ] qw idn qy mihKy bilih dyq jgq suK pwie ]óø]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy mihKwsur bDih pRQm iDAwie
sMpUrx msqu suB msqu ]ñ]APjUM]
AQ DUmR nYn ju`D kQnM ]kulk CMd ] dyivs gwijX[ Anhd bwijX ] BeI bDweI]
sB suKdweI ]ñ]óù] duMdiB bwjy ] sB sur gwjy ] krq bfweI ] sumn bRKweI
]ò]ôú] kInI Arcw ] js Duin crcw ] pwien lwgy ] sB duK Bwgy ]ó]ôñ]
gwey krKw ] puhpin brKw ] sIs invwey ] sb suK pwey ]ô]ôò] dohrw ] lop
cMifkw jU Bey dY dyvn ko rwj ] bhuir suMB nYsuMB duie dYq bFy isr qwj ] õ]ôó]
copeI ] suMB insuMB cVHy lY ky dl ] Air Anyk jIqy ijn jl Ql ] dyvrwj ko rwj
iCnwvw ] sys mukt min Byt pTwvw ]ö]ôô] CIn lXo Ailkys BMfwrw ] dys dys ky
jIiq inRpwrw ] jhW qhW kh dYq pTwey ] dys ibdys jIiq iPr Awey ] ÷]ôõ]
dohrw ] dyv sBY qRwisq Bey mn mo ikXo ibcwr ] srin BvwnI kI sBY Bwij pry
inrDwr ]ø]ôö]nrwj CMd ] sqRws dyv BwijXM ] ibsyK lwj lwijXM ] ibisK
kwrmMk sy ] su dyv lok mo bsy ]ù]ô÷] qbY pRkop dyib huAY] clI su ssqR AsqR lY
] su mu`id pwin pwn kY ] gjI ikRpwn pwin lY ]ñú]ôø]rswvl CMd ] sunI dyv bwnI
] cVHI isMG rwnI ] suBM ssqR Dwry ] sBY pwp twry ]ññ]ôù] kry n`d nwdM ] mhW
m`d mwdM ] BXo sMK sorM ] suxÎo cwr ErM ]ñò]õú] auqy dYq Dwey ] bfI sYn
ilAwey]muKM rkq nYxM] bky bMk bYxM ]ñó]õñ] cvM cwr FUky ] muKM mwr kUky] ley
bwx pwxM ] su kwqI ikRpwxM ]ñô]õò] mMfy m`iD jMgM ] pRhwrM KqMgM ] krauqI ktwrM
103
] auTI ssqR JwrM ]ñõ]õó] mhW bIr Dwey ] sroGM clwey ] krYN bwr bYrI] iPrYN
ijauN gMgYrI ]ñö]õô]BujMg pRXwq CMd ] au~Dq stwXM auqY isMG DwXo ] ieqY sMK lY
hwiQ dyvI bjwXo ] purI caudhUMXM rhÎo nwd pUrM ] cm`kÎo muKM ju`D ky m`iD nUrM
]ñ÷]õõ] qbY DUmRnYxM mcÎo ssqR DwrI ] ley sMg joDw bfy bIr BwrI ] lXo byiVH p`bM
ikXo nwd au~cM ] suxy grBxIAwn ky grB mu`cM ]ñø]õö] suxÎo nwd sRvxM ikXo dyiv
kopM ] sjy crm brmM Dry sIs topM ] BeI isMG sÍwrM ikXo nwd au~cM] suny dIh
dwnvwn ky mwn mu`cM ]ñù]õ÷] mhW kop dyvI DsI sYn m`DM ] kry bIr bMky qhW A`D
A`DM ] ijsY Dwie kY sUl sYQI pRhwrÎo ] iqnY Pyir pwxM n bwxM sMBwrÎo
]òú]õø]rswvl CMd ] ijsY bwx mwrÎo ] iqsY mwir fwrÎo ] ijqY isMG DwXo ]
iqqY sYn GwXo ]òñ]õù] ijqy Gwie fwly ] iqqy Gwir Gwly] smuih sqRü AwXo ] su
jwny n pwXo ]òò]öú] ijqy ju`J ru`Jy] iqqy AMiq ju`Jy ] ijnY ssqR Gwly ] iqqy mwr
fwly ]òó]öñ] qbY mwq kwlI ] qpI qyj vwlI ] ijsY Gwv fwrÎo ] su surgM
isDwrÎo ]òô]öò] GrI A`D m`DM ] hnÎo sYn su`DM ] hnÎo DUmRnYxM] sunÎo dyv gYxM
]òõ]öó] dohrw ] BjI ibrUQin dwnvI geI BUp ky pws ] DUmR nYx kwlI hnÎo BijXo
sYn inrws ]òö]öô]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy DUmRnYx bDih duqIAw iDAwie
sMpUrx msqu suB msqu ]ò]APjUM]
AQ cMf muMf ju`D kQnM ] dohrw ] ieh ibiD dYq sMGwr kir Dvlw clI Avws ] jo
Xh kQw pVYH sunY iriD isiD igRih qws ]ñ]öõ] caupeI] DUmRnYx jb suxy sMGwry ]
104
cMf muMf qb BUp hkwry ] bhu ibiD kir pTey snmwnw ] hY gY piq dIey rQ nwnw
]ò]öö] ipRQm inriK dybIAih jy Awey] qy Dvlw igir Er pTwey ] iqn kI qink
Bnk suin pweI ] inisrI ssqR AsqR lY mweI ]ó]ö÷]rUAwl CMd ] swij swij cly
qhW rix rwCsyNdR Anyk ] ArD muMifq muMifqyk jtwDry su Aryk ] koip EpM dY sbY
kir ssqR AsqR ncwie ] Dwie Dwie krYN pRhwrn iq`C qyg kMpwie ]ô] öø] ssqR
AsqR lgy ijqy sB PUl mwl hÍY gey ] kop Ep ibloik AiqBuq dwnvM ibsmY Bey ]
dauir dauir Anyk AwXuD Pyr Pyr pRhwrhIN] jUiJ jUiJ igry Aryk su mwr mwr pukwrhIN
]õ]öù] ryil ryil cly heyNdRn pyil pyil gjyNdR ] Jyil Jyil AnMq AwXuD hyil hyil
irpyNdR] gwih gwih iPry Pv`jn bwih bwih KqMg ] AMg BMg igry khUM rx rMg sUr
auqMg ]ö]÷ú] Jwir Jwir iPrY sroqm fwir Jwir ikRpwn ] sYl sy rx puMj kuMjr sUr
sIs pKwn ] b`kR n`kR Bujw su soiBq c`kR sy rQ c`kR ] kys pws isbwl sohq AsQ cUr
sr`kR ]÷]÷ñ] s`ij s`ij cly hiQAwrn g`ij g`ij gjyNdR ] b`ij b`ij sb`j bwjn B`ij
B`ij heyNdR ] mwr mwr pukwr kY hQIAwr hwQ sMBwir ] Dwie Dwie pry inswcr bwie
sMK Apwr ]ø]÷ò] sMK goXmM g`ijXM Aru s`ijXM irpurwj ] Bwij Bwij cly ikqy qij
lwj bIr inRlwj ] BIm ByrI BuMkIAM Aru DuMkIAM su inswx ] gwih gwih iPry Pv`jn
bwih bwih gdwx ]ù]÷ó] bIr kMgny bMDhIN Aru A`CrYN isr qyl] bIin bIin bry
brMgin fwir fwir Pulyl]Gwil Gwil ibvwn ly gI Pyir Pyir su bIr]kUid kUid pry qhW
qy Jwig Jwig su qIr]ñú]÷ô]hWik hWik lry qhW rix rIiJ rIiJ BtyNdR] jIiq jIiq
lXo ijnHY keI bwr ieMdR aupyNdR]kwit kwit dey kpwlI bWit bWit idswn]fwit fwit
105
kir dlM sur p`gu p`b ipswn ]ññ]÷õ] Dwie Dwie sMGwrIAM irpurwj bwj AnMq ]
soRx kI sirqw auTI rx m`iD rUp durMq ] bwx Aaur kmwx sYQI sUl iq`C kuTwr ] cMf
muMf hxy doaU kir kop kwil kRvwr ]ñò]÷ö] dohrw ] cMf muMf mwry doaU kwlI koip
krvwir ] Aaur ijqI sYnw huqI iCn mo deI sMGwr ]ñó]÷÷]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy cMf muMf bDih iqRiqXo iDAwie
sMpUrx msq suB msqu ]ó]APjUM ]
AQ rkq bIrj ju`D kQnM ] sorTw ] sunI BUp iem gwQ cMf muMf kwlI hny ] bYiT
BRwq so BRwq mMqR krq ieh ibiD Bey ]ñ]÷ø]caupeI] rkq bIj qb BUip bulwXo ]
Aimq drb dY qhW pTwXo ] bhu ibiD deI ibrUQin sMgw ] hY gY rQ pYdl cqurMgw
]ò]÷ù] rkq bIj dY clÎo ngwrw ] dyv log lau sunI pukwrw ] kMpI BUim ggn
Qhrwnw ] dyvn juiq idvrwj frwnw ]ó]øú] Dvlw igir ky jb qt Awey ] duMdiB
Fol imRdMg bjwey ] jb hI sunw kulwhl kwnw ] auqrI ssqR AsqR lY nwn@w ]ô]øñ]
Chbr lwie briKXM bwxM ] bwjrwj Aru igry ikkwxM ] Fih Fih pry suBt isrdwrw
] jnu kr kty ibrC sMig Awrw ]õ]øò] jy jy s`qRü swmuhy Bey] bhuir jIAq igRh ko
nhI gey ] ijh pr prq BeI qrvwrw ] iek iek qy Bey do do cwrw ]ö]øó]BujMg
pRXwq CMd ] iJmI qyj qygM srosM pRhwrM ] iKmI dwmnI jwxu BwdoN mJwrM ] auTy n`d
nwdM kV`ky kmwxM ] mcÎo loh koRhM ABUqM BXwxM ]÷]øô] bjy Byr ByrI juJwry Jx`ky ]
prI ku`t ku`tM lgy DIr D`ky ] cvI cwvifXM nPIrM rx`kM ] mno ib`crM bwG bMky bb`kM
]ø]øõ] auqy koipXM soRxibMdM su bIrM ] pRhwry BlI BWiq so Awin qIrM ] auqy daur
106
dyvI krÎo K`g pwqM ] igrÎo mUrCw huie BXo jwnu GwqM ]ù]øö] CutI mUrCnwXM
mhWbIr g`jÎo ] GrI cwr lO swr soN swr b`jÎo ] lgy bwx soRxM igrÎo BUim ju`DM ] auTy
bIr qyqy kIey nwd kRüDM ]ñú]ø÷] auTy bIr jyqy iqqy kwil kUty ] pry crm brmM khUM
gwq tUty ] ijqI BUim m`DM prI soRx DwrM ] jgy sUr qyqy kIey mwr mwrM ]ññ]øø] prI
ku`t kùtM ruly q`C mu`CM ] khU muMf quMfM khUM mwsu muCM ] BXo cwr sY kos lO bIr KyqM ]
ibdwry pry bIr ibRMdM ibcyqM ]ñò]øù]rswvl CMd ]chUM Er FUky ] muKM mwr kUky]
JMfw g`f gwFy ] mcy ros bwFy ]ñó]ùú] Bry bIr hrKM ] krI bwx brKM ] cvM cwr
Fu`ky] pCy Awhu ru`ky ]ñô]ùñ] prI ssqR JwrM ] clI soRx DwrM ] auTy bIr mwnI] Dry
bwn pwnI ]ñõ]ùò] mhW rois g`jy ] qurI nwd b`jy ] Bry ros BwrI] m`cy C`qR DwrI
]ñö]ùó] hkM hwk b`jI ] iPrY sYx B`jI ] prÎo loh koRhM] Cky sUr sohM ]ñ÷]ùô]
igry AMg BMgM ] dvM jwnu dMgM] kVMkwr C`uty ] JxMkwr auTy ]ñø]ùõ] ktw k`t bwhYN
] auBY jIq cwhYN ] mhW m`d mwqy] qpy qyj qwqy ]ñù]ùö] rsM rudR rwcy ] auBY ju`D
mwcy] krYN bwx Arcw]Dnur byd crcw ]òú]ù÷] mcy bIr bIrM] auTI Jwr
qIrM]glo g`f PorYN]nhI nYn morYN ]òñ]ùø] smuih ssqR brKy] mihKuAwsu krKy]krYN
qIr mwrM] bhYN loh DwrM]òò]ùù]ndI soRx pUrM] iPrI gYx hUrM]gjY gYx kwlI] hsI
K`prwlI ]òó]ñúú] khUM bwij mwry ] khUM sUr Bwry] khUM crm tUty ] iPrYN gj PUty
]òô]ñúñ] khUM brm byDy ] khUM crm Cydy ] khUM pIl prmM ] kty bwij brmM
]òõ]ñúò] blI bYr ru`Jy ] smuih swr JùJy ] lKy bIr KyqM ] n`cy BUq pyRqM
]òö]ñúó] n`cy mwshwrI ] hsy bÎomcwrI ] iklMkwr kMkM] m`cy bIr bMkM
107
]ò÷]ñúô] CuBy C`qR DwrI ] mihKuAws cwrI ] auTy iC`C ie`CM ] cly qIr iq`CM
]òø]ñúõ] gxM gWDRbyAM ] crM cwrxyAM ] hsy is`D is`DM] mcy bIr kRǜDM
]òù]ñúö] fkw f`k fwkYN ] h`kw h`k hwkYN] Bkw BuMk ByrI ] fmk fwm fyrI
]óú]ñú÷] mhWbIr gwjy ] nvM nwd bwjy] Drw gom g`jy ] dRügw dYq b`jy
]óñ]ñúø]ibjY CMd ] jyiqk bwx cly Air Er qy PUl kI mwl huie kMT ibrwjy ]
dwnv puMgv pyK AcMBv Coif B`jy rx eyk n gwjy ] kuMjr puMj igry iqh TOr Bry sB
sRoxq pY gn qwjy ] jwnuk nIrD m`iD Cpy BRim BUDr ky BX qy ng Bwjy
]óò]ñúù]mnohr CMd ] sRI jgnwQ kmwn lY hwiQ pRmwiQn sMK sRjÎo jb ju`DM ]
gwhq sYx sMGwrq sUr bb`kiq isMG BRmÎo rx küR`DM ] kaucih Byd AByidq AMg surMg
auqMg su soiBq su`DM ] mwno ibswl bVvwnl jÍwl smudR ky m`iD ibrwjiq au¤DM
]óó]ññú]ibjY CMd ] pUr rhI Bv BUir Dnur Duin DUir aufI nB mMfl CwXo ] nUr
Bry muK mwr igry rx hUrn hyir ihXo hulswXo ] pUrn ros Bry Air qUrx pUir pry rx
BUim suhwXo ] cUr Bey Air rUry igry Bt cUrx jwnuk bYd bnwXo ]óô]ñññ]sMgIq
BujMg pRXwq CMd ] kwgVdM kwqI ktwrI kVwkM ] qwgVdM qIrM qup`kM qVwkM] JwgVdM
nwgVdM bwgVdM bwjy] gwgVdM gwjI mhw g`j gwjy ]óõ]ññò] swgVdM sUrM kwgVdM
kopM ] pwgVdM prmM rxM pwv ropM ] swgVdM ssqRM JwgVdM JwrYN ] bwgVdM bIrM
fwgVdM fkwrYN ]óö]ññó] cwgVdM caupy bwgVdM bIrM ] mwgVdM mwry qnM iq`C qIrM]
gwgVdM g`jy su b`jy ghIrYN] kwgVdM kivXwn k`Qy kQIrYN ]ó÷]ññô] dwgVdM dwno
BwgVdM Bwjy ] gwgVdM gwjI jwgVdM gwjy ] CwgVdM CauhI Cury pRy CVwky ] qwgVdM
108
qIrM qupkM qVwky ]óø]ññõ] gwgVdM gomwX g`jy ghIrM ] swgVdM sMKM nwgVdM nPIrM
] bwgVdM bwjy b`jy bIr KyqM ] nwgVdM nwcy su BUqM pryqM ]óù]ññö] qwgVdM qIrM
bwgVdM bwxM ] kwgVdM kwqI ktwrI ikRpwxM] nwgVdM nwdM bwgVdM bwjy ] swgVdM sUrM
rwgVdM rwjy ]ôú]ññ÷] swgVdM sMKM nwgVdM nPIrM ] gwgVdM gomwX g`jy ghIrM ]
nwgVdM ngwry bwgVdM bwjy ] jwgVdM joDw gwgVdM gwjy ]ôñ]ññø]nrwj CMd ]
ijqyku rUp DwirXM ] iqqyku dyib mwirXM ] ijqyku rUp DwrhIN ] iqqÎo dRügw sMGwrhIN
]ôò]ññù] ijqyku ssqR vw Jry ] pRvwh soRn ky pry ] ijqIku ibMdukw igrYN ] su pwn
kwilkw krYN ]ôó]ñòú]rswvl CMd ] hUE soRx hInM ] BXo AMg CInM] igrÎo AMq JUmM
] mno myG BUmM ]ôô]ñòñ] sbY dyv hrKy] sumn Dwr brKy] rkqibMdu mwry ] sbY
sMqubwry ]ôõ]ñòò]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy rkq bIrj bDh cqurQ iDAwie
sMpUrx msqu suB msqu]ô]APjUM]
AQ insuMB ju`D kQnM ] dohrw ] suMB insuMB suxÎo jbY rkq bIrj ko nws ] Awp cVHq
By joir dl sjy prs Aru pwis ]ñ]ñòó]BujMg pRXwq CMd ] cVyH suMB nYsuMB sUrw
ApwrM ] auTy n`d nwdM su Dausw DukwrM ] BeI Ast sY kos lO CqR CwXM] Bjy cMdR sUrM
frÎo dyvrwXM ]ò]ñòô] Bkw Bu`k ByrI Fkw Fu`k FolM ] PtI nK isMGM muKM f`F kolM ]
fmw f`im faurU fkw f`uk fMkM ] rVy igR̀D ibR`DM ikl`kwr kMkM ]ó]ñòõ] KurM Kyh au~TI
rhÎo gYx pUrM ] dhly isMD ibMDM Bey p`b cUrM ] suxÎo sor kwlI ghy ssqR pwxM]
ikl`kwr jymI hny jMg jÍwxM ]ô]ñòö]rswvl CMd ] g`jy bIr gwjI] qury quMd qwjI]
109
mihKuAws krKy ] srM Dwr brKy]õ]ñò÷] ieqY isMG g`jÎo] mhW sMK b`jÎo ] rhÎo
nwd pUrM] CuhI gYix DUrM ]ö]ñòø] sbY ssqR swjy ] GxM jym gwjy] cly qyj qY kY]
AnMq ssqR lY kY]÷]ñòù] chUM Er FUky ] muKM mwr kUky ] AnMq ssqR b`jy] mhW
bIr g`jy]ø]ñóú]muKM nYx rkqM] Dry pwx skq]ikXy kRoD au~Ty] srM ibRsit bùTy
]ù]ñóñ] ikqy dust kUty ] AnMqwsqR CUty ] krI bwx brKM ] BrI dyib hrKM
]ñú]ñóò]bylI ibdRüRm CMd ] kh kh su kUkq kMikXM ] bh bhq bIr su bMikXM ]
lh lhq bwx ikRpwxÎM ] gh ghq pyRq mswxÎM ]ññ]ñóó] fh fhq fvr fmMkÎM ]
lh lhq qyg qRmMkÎM ] DRm DRmq sWg DmMkÎM ]bbkMq bIr su bMkÎM ]ñò]ñóô]
CutkMq bwx kmwxÎM ] hhrMq Kyq KqRwxÎM] fhkMq fwmr fwkxI ] kh khk kUkq
ju`gxI ]ñó]ñóõ] auPtMq sRoxq iC`CÎM ] brKMq swiek iq`CÎM] bbkMq bIr AnykÎM ]
iPkrMq isAwr ibsyKÎM ]ñô]ñóö] hrKMq sRoxq rMgxI ] ibhrMq dyib ABMgxI ]
bbkMq kyhr folhIN ] rx rMg ABMg klolhIN ]ñõ]ñó÷] Fm Fmq Fol Fm`kÎM ] Dm
Dmq sWg DRm`kÎM ] bh bhq kR¨`D ikRpwxÎM ] juJMq joD juAwxÎM ]ñö]ñóø] dohrw ]
BjI cmUM sB dwnvI suMB inriK inj nYx ] inkt ibkt Bt jy huqy iqn pRiq builE bYx
]ñ÷]ñóù]nrwj CMd ] insuMB suMB kop kY ] pTXo su pwv rop kY ] khÎo ik sIGR
jwieXo ] dRügwih bWiD ilAwieXo ]ñø]ñôú] cVHÎo su sYx s`ij kY ] skop sUr g`ij kY
] auTy bjMqR bwij kY ] clÎo surys Bwij kY ]ñù]ñôñ] AnMq sUr sMig lY ] cilE su
duMdBIn dY ] hkwir sUrmw Bry ] ibloik dyvqw fry ]òú]ñôò]mDuBwr CMd ] kMpÎo
surys ] bulXo mhys ] ik`no ibcwr ] puCy juJwr ]òñ]ñôó] kIjY su im`qR ] kauny
110
cir`qR ] jw qy su mwie ] jIqY bnwie ]òò]ñôô] skqYN inkwr ] Byjo Apwr ]
sqR¨n jwie ] hinhYN irswie ]òó]ñôõ] so kwm kIn ] dyvn pRbIn ] skqYN inkwr
] ByjI Apwr ]òô]ñôö]ibrD nrwj CMd ] clI skiq sIGR sI ikRpwx pwix Dwr kY
] auTy su igRD ibRD faur fwkxI fkwr kY ] hsy su kMk bMkÎM kbMD AMD auThI ] ibsyK
dyvqwru bIr bwx Dwr bu`ThI ]òõ]ñô÷]rswvl CMd ] sbY skiq AY kY ] clI sIs
inAY kY ] mhw AsqR Dwry ] mhW bIr mwry ]òö]ñôø] muKM rkq nYxM ] bkYN bMk
bYxM] Dry AsqR pwxM ] ktwrI ikRpwxM ]ò÷]ñôù] auqY dYq gwjy ] qurI nwd bwjy ]
Dry cwr crmM ] sRjy kR¨r brmM ]òø]ñõú] chUM Er grjy ] sbY dyv lrjy ] Cuty
iq`C qIrM] kty caur cIrM ]òù]ñõñ] rsM ru`dR r`qy ] mhW qyj q`qy ] krI bwx
brKM] BrI dyib hrKM ]óú]ñõò]ieqY dyib mwrY] auqY isMG PwrY]gxM gUVH grjYN] sbY
dYq lrjYN ]óñ]ñõó] BeI bwx brKw] gey jIq krKw ] sbY dust mwry ] mXw
sMqubwry ]óò]ñõô] insuMBM sMGwrÎo] dlM dYq mwrÎo ] sbY dust Bwjy] ieqY isMG gwjy
]óó]ñõõ] BeI puhp brKw] gey jIq krKw ] jXM sMq jMpYN ] qRsy dYq kMpYN
]óô]ñõö]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy insuMB bDh pMcmoN iDAwie
sMpUrx msq suB msqu]õ]APjUM]
AQ suMB ju`D kQnM ]BujMg pRXwq CMd ]lGU BRwq ju`JÎo suxÎo suMB rwXM ] sjy ssqR AsqRM
cVHÎo caup cwXM ] BXo nwd aucM rhÎo pUr gYxM ] qRsy dyvqw dYq kMpÎo iqRnYxM
]ñ]ñõ÷] frÎo cwr bk`qRM trÎo dyv rwjM ] ifgy p`b srbM sRjy suBR swjM ] pry hUh dY
111
kY Bry loh kRohM ] mno myr ko swqvoN isRMg sohM ]ò]ñõø] sjÎo sYx suMBM ikXo nwd au~cM
] suxy grBxIAwn ky grB mucM] prÎo loh kRohM au~TI ssqR JwrM] cvI cwvfw fwkixXM
fkwrM ]ó]ñõù] bhy ssqR AsqRM kty crm brmM ] Bly kY inbwhÎo BtM sÍwim DrmM ]
auTI kUh jUhM igry caur cIrM ] ruly q`C mu`CM prI g`C qIrM ]ô]ñöú] igry AMkusM
bwruxM bIr KyqM ] ncy kMD hIxM kbMDM AcyqM ] aufYN igR`D ibR`DM rVYN kMk bMkM ] Bkw BuMk
ByrI fhw fUh fMkM ]õ]ñöñ] tkw tu`k topM Fkw Fu`k FwlM ] qCw mu`C qygM bkY ib`krwlM
] hlw cwl bIrM Dmw DMim swgM ] prI hwl hUlM suxÎo log nwgM ]ö]ñöò] fkI fwkxI
jogixXM ibqwlM ] ncy kMD hIxM kbMDM kpwlM ] hsy dyv srbM irsÎo dwnvysM ] ikDo
Agin jÍwlM BXo Awp BysM ]÷]ñöó] dohrw ] suMBwsur jyiqku Asur pTey kop bFwie]
qy dybI soiKq kry bUMd qvw kI inAwie ]ø]ñöô]nrwj CMd ] su bIr sYx s`ij kY ]
cVHÎo skop g`ij kY ] clÎo su ssqR Dwr kY ] pukwr mwr mwr kY ]ù]ñöõ]sMgIq
mDuBwr CMd ] kwgVdM kVwk ] qwgVdM qVwk ] swgVdM su bIr ] gwgVdM ghIr
]ñú]ñöö] nwgVdM inswx ] jwgVdM juAwx ] nwgVdI inhMg ] pwgVdI iplMg
]ññ]ñö÷] qwgVdI qm`ik ] lwgVdI lh`ik ] kwgVdI ikRpwx ] bwhYN juAwx
]ñò]ñöø] KwgVdI KqMg ] nwgVdI inhMg ] CwgVdI CutMq] AwgVdI aufMq
]ñó]ñöù] pwgVdI pvMg ] swgVdI suBMg ] jwgVdI juAwx ] JwgVdI JuJwx
]ñô]ñ÷ú] JwgVdI JVMg ] kwgVdI kVMg ] qwgVdI qVwk ] cwgVdI ctwk
]ñõ]ñ÷ñ] GwgVdI Gbwk ] BwgVdI BBwk ] kwgVdI kpwil ] n`cI ibkRwil
]ñö]ñ÷ò]nrwj CMd ] AnMq dust mwrÎM ] ibAMq sok twrÎM ] kmMD AMD auiTXM]
112
ibsyK bwx bu`iTXM ]ñ÷]ñ÷ó] kVwk krmukM auDM ] sVwk sYhQI juDM ] ibAMq bwx
brKÎM ] ibsyK bIr hrKÎM ]ñø]ñ÷ô]sMgIq nrwj CMd ] kVw kVI ikRpwxÎM ] jtw
jutI juAwxÎM ] su bIr jwgVdM jgy ] lVwk lwgVdM pgy ]ñù]ñ÷õ]rswvl CMd ]
JmI qyg J`tM ] CurI iC`pR Cu`tM] gurM gurj g`tM ] plMgM ips`tM ]òú]ñ÷ö] ikqy sRox
c`tM ] ikqy sIs PutM ] khUM hUh CutM ] khUM bIr au~TM ]òñ]ñ÷÷] khUM DUir lutM ]
ikqy mwr r`tM ] BxY j`s B`tM] ikqy pyt P`tM ]òò]ñ÷ø] Bjy CiqR QtM ] ikqy KUn K`tM
] ikqy dust d`tM ] iPry jÎoN hr`tM ]òó]ñ÷ù] sjy sUr swry ] mihKuAws Dwry ]
ley K`g Awry ] mhw roh vwry ]òô]ñøú] shI rUp kwry ] mno isMDu Kwry ] keI bwr
gwry] su mwrM aucwry ]òõ]ñøñ] BvwnI pCwry ] jvw jyim jwry ] bfy eI luJwry] huqy
hIey vwry ]òö]ñøò] iekM bwr twry ] TmM Tok Twry ] blI mwr fwry] Fm`ky FFwry
]ò÷]ñøó] bhy bwxxÎwry ] ikqy qIr qwry ] lKy hwQ bwry] idvwny iddwry
]òø]ñøô] hxy BUim pwry ] ikqy isMG Pwry ] ikqy Awpu bwry ] ijqy dYq Bwry
]òù]ñøõ] iqqy AMiq hwry] bfy eI AiVAwry ] Kry eI birAwry ] krUrM krwry
]óú]ñøö] lp`ky llwry ] ArIly AirAwry ] hxy kwilkw ry ] B`jy rohvwry
]óñ]ñø÷] dohrw ] ieh ibiD dust pRjwir kY ssqR AsqR kir lIn] bwx bUMd
ipRQmy brK isMG nwd puin kIn ]óò]ñøø]rswvl CMd ] sxÎo suMB rwXM ] cVHÎo
caup cwXM ] sjy ssqR pwxM [ cVHy jMg jÍwxM ]óó]ñøù] lgy Fol FMky ] kmwxM kVMky
] Bey n`d nwdM ] DuxM inribKwdM ]óô]ñùú] cm`kI ikRpwxM ] hTy qyj mwxM ] mhW
bIr huMky] su nIswx dRüMky ]óõ]ñùñ] chUM Er grjy ] sbY dyv lrjy] srM Dwr brKy
113
] mXw pwx prKy ]óö]ñùò] cOpeI] jy lY ssqRü swmuhy Dey] iqqy inDn khuM pRwpq
Bey] Jmkiq BeI Aisn kI Dwrw] BBky ruMf muMf ibkrwrw ]ó÷]ñùó] dohrw ] hY
gY rQ pYdl kty bcÎo n jIvq koie ] qb AwpY inksÎo inRpiq sMBu krY so hoie
]óø]ñùô] cOpeI] isv dUqI ieq dRügw bulweI ] kwn lwig nIkY smJweI ] isv kO
Byj dIjIAY qhW ] dYqrwj iesiQq hY jhW ]óù]ñùõ] isv dUqI jb iem suin pwvw
] isvih dUq kir auqY pTwvw ] isv dUqI qw qy BXo nwmw ] jwnq skl purK Aru
bwmw ]ôú]ñùö] isv kih dYq rwj suin bwqw ] ieh ibiD khÎo qumhu jgmwqw ]
dyvn kO dY kY TkurweI ] kY mWfhu hm sMig lrweI ]ôñ]ñù÷] dYqrwj ieh bwq n
mwnI ] Awp cly jUJn AiBmwnI ] grjiq kwil kwl jÎoN jhW ] pRwpiq BXo
Asurpiq qhW ]ôò]ñùø] cmkI qhW Aisn kI Dwrw ] nwcy BUq pyRq bYqwrw ] Prky
AMD kbMD Acyqw ] iBBry BeIrv BIm Anykw ]ôó]ñùù] qurhI Fol ngwry bwjy ]
BWiq BWiq joDw rx gwjy ] FiF fP fmru fugfugI GnI ] nwie nPIrI jwiq n gnI
]ôô]òúú]mDuBwr CMd ] huMky ikkwx ] DuMky inswx ] s`jy su bIr ] g`jy ghIr
]ôõ]òúñ] Ju`ky inJ`k ] b`jy aub`k] s`jy subwh] A`CY auCwh ]ôö]òúò]k`ty
ikkwx] Pùty cvwx] sUlM sVwk] au~Ty kVwk ]ô÷]òúó] g`jy juAwx] b`jy inswx ]
s`jy rjyNdR ] g`jy gjyNdR ]ôø]òúô]BujMg pRXwq CMd ] iPry bwijXM qwijXM ie`q au~qM]
g`jy bwruxM dwruxM rwj puqRM ] bjy sMK ByrI auTy sMK nwdM ] rxMkY nPIrI DuxM inribKwdM
]ôù]òúõ] kV`ky ikRpwxM sV`kwr sylM ] auTI kUh jUhM BeI ryl pylM ] ruly q`C mu`CM
igry caur cIrM ] khUM h`Q mQM khUM brm bIrM ]õú]òúö]rswvl CMd ] blI bYr ru`Jy
114
] smuh swr ju`Jy] sMBwrYN hQÎwrM ] bkYN mwr mwrM ]õñ]òú÷] sbY ssqR s`jy ] mhw
bIr g`jy ] srM EG Cu`ty ] kV`kwr au~Ty ]õò]òúø] b`jYN bwidqRyAM ] hsYN gWDRbyAM ]
JMfw g`f jùty srM sMj Pu`ty ]õó]òúù] chUM Er au~Ty ] srM ibRsit bu`Ty ] kroDI krwlM
] bkYN ibkrwlM ]õô]òñú]BujMg pRXwq CMd ] ikqy kuTIAM buTIAM ibRst bwxM] rxM
fulIAM bwij KwlI plwxM ] juJy joDÎM bIr dyvM AdyvM ] suBy ssqR swjw mno sWqnyvM
]õõ]òññ] g`jy g`ijXM srb s`jy pvMgM ] ju`DM ju`itXM joD Cu`ty KqMgM ] qV`ky qb`lM
JVMky ikRpwxM ] sV`kwr sylM rxMky inswxM ]õö]òñò] Fmw F`m FolM Fkw Fu`k FwlM ]
ghw jUh g`jy hXM hwl cwlM ] stw s`t sylM Khw KUin K`gM ] qu`ty crm brmM auTy nwl
A`gM ]õ÷]òñó] auTy A`ig nwlM Khy Kol K`gM ] inswmwvsI jwxu mwswx j`gM ] fkI
fwkxI fwmrU faur f`kM ] ncy bIr bYqwl BUqM BB`kM ]õø]òñô]bylI ibdRüm CMd
]srbwsqR Awvq By ijqy ] sB kwit dIn dRügw iqqy ] Air AOr jyiqk fwrIAM ] qyaU
kwit BUim auqwrIAM ]õù]òñõ] sr Awp kwlI CMfIAM ] srbwsqR ssqRü ibhMfIAM ]
ssqR hIn jbY inhwirE ] jY sbd dyvn aucwirE ]öú]òñö] nB m`iD bwjn bwjhIN
] Aivloik dyv su gwjhIN ] liK dyv bwrM bwrhIN] jY sbd srb pukwrhIN
]öñ]òñ÷] rix koip kwil krwilXM ] Kt AMg pwix auCwilXM ] isr suMB h`Q
duCMifXM ] iek coit dust ibhMifXM ]öò]òñø] dohrw] ijm suMBwsur ko hnw AiDk
kop kY kwil ] qÎoN swDn ky sqRü sB cwbq jWh krwil ]öó]òñù]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy suMB bDh Kstmo iDAwie
sMpUrxM msqu suB musqu ]ö]APjUM ]
115
AQ jYkwr sbd kQnM ]bylI ibdRüm CMd ] jY sbd dyv pukwrhIN ] sB PUl PUln
fwrhIN ] Gnswr kuMkm ilAwie kY ] tIkw idXo hrKwie kY ]ñ]òòú] cOpeI]
ausqiq sbhUM krI Apwrw ] bRhm kvc ko jwp aucwrw ] sMq sMbUh pRPu`ilq Bey ]
dust Airst nws huAY gey ]ò]òòñ] swDn ko suK bFy Anykw ] dwnv dust n bwcw
eykw ] sMq shwie sdw jg mweI ] jh qh swDn hoie shweI ]ó]òòò]dyvI jU kI
ausqiq ]BujMg pRXwq CMd ]nmo jog jÍwlM DrIAM juAwlM ] nmo suMB hMqI nmo kR¨r kwlM ]
nmo sRox bIrjwrdnI DUmRhMqI ] nmo kwilkw rUp jÍwlw jXMqI ]ô]òòó] nmo AMibkw
jMbhw joiq rUpw ] nmo cMf muMfwrdnI BUip BUpw ] nmo cwmrM cIrxI icqR rUpM ] nmo
prm pRgÎw ibrwjY AnUpM ]õ]òòô] nmo prm rUpw nmo kR¨r krmw ] nmo rwjsw
swqkw prm brmw] nmo mihK deIq ko AMq krxI ] nmo qoKxI soKxI srb ierxI
]ö]òòõ] ibVwlwC hMqI kR¨rwC GwXw ] idjig dÎwrdnIAM nmo jog mwXw ] nmo
BYrvI BwrgvIAM BvwnI ] nmo jog jÍwlM DrI srb mwnI ]÷]òòö] ADI aurDvI Awp
rUpw ApwrI ] rmw rwstrI kwm rUpw kumwrI] BvI BwvnI BeIrvI BIm rUpw ] nmo
ihMgulw ipMgulwXM AnUpw ]ø]òò÷] nmo ju`DnI kRüDnI kR̈r krmw ] mhW bu`iDnI is`iDnI
su`D Drmw] prI pdmnI pwrbqI prm rUpw ] isvI bwsvI bRwhmI ir`iD kUpw
]ù]òòø] imRVw mwrjnI sUrqvI moh krqw ] prw paustxI pwrbqI dust hrqw ]
nmo ihMgulw ipMgulw qoqlwXM ] nmo kwriqkÎwnI isvw sIqlwXM ]ñú]òòù] BvI
BwrgvIAM nmo ssqR pwxM] nmo AsqR Drqw nmo qyj mwxM] jXw AwjXw crmxI
cwvfwXM] ikRpw kwl kwXM nXM iniq inAwXM]ññ]òóú]nmo cwpxI crmxI KVgpwxM]
116
gdw pwixxI c`kRxI ic`qR mwxM ] nmo sUlxI sYhQI pwix mwqw ] nmo gÎwn ibgÎwn kI
gÎwn gÎwqw ]ñò]òóñ] nmo poKxI soKxIAM imRVwlI ] nmo dust doKwrdnI rUp kwlI
] nmo jog juAwlw nmo kwriqkÎwnI ] nmo AMibkw qoqlw sRI BvwnI ]ñó]òóò] nmo
doK dwhI nmo duKÎ hrqw ] nmo ssqRxI AsqRxI krm krqw ] nmo irstxI pustxI
prm jÍwlw ] nmo qwruxIAM nmo ibRD bwlw ]ñô]òóó] nmo isMG bwhI nmo dwVH gwVHM ]
nmo K`g d`gM Jmw Jm bwVHM ] nmo rUVH gUVHM nmo srb bÎwpI ] nmo in`q nwrwXxI dust
KwpI ]ñõ]òóô] nmo ir`iD rUpM nmo is`iD krxI ] nmo poKxI soKxI srb BrxI ]
nmo AwrjnI mwrjnI kwlrwqRI ] nmo jog jÍwlM DrI srb dwqRI ]ñö]òóõ] nmo prm
prmysÍrI Drm krxI ] nmo in`q nwrwiexI dust drxI ] Clw AwClw eIsurI jog
juAwlI] nmo brmxI crmxI kR¨r kwlI ]ñ÷]òóö] nmo ryckw pUrkw pRwq sMiDAw ]
ijnY moh kY caudhUM lok bMiDAw] nmo AMjnI gMjnI srb AsqRw ] nmo DwrxI bwrxI
srb ssqRw ]ñø]òó÷] nmo AMjnI gMjnI dust grbw ] nmo qoKnI soKnI sMq srbw
] nmo skqxI sUlxI KVg pwxI ] nmo qwrxI kwrxIAM ikRpwxI ]ñù]òóø] nmo rUp
kwlI kpwlI AnMdI ] nmo cMdRxI BwnvIAM guibMdI ] nmo CYl rUpw nmo dust drxI ]
nmo kwrxI qwrxI isRsit BrxI ]òú]òóù] nmo hrKxI brKxI ssqR Dwrw ] nmo
qwrxI kwrxIAM Apwrw ] nmo jogxI BogxI prm pR`gÎw ] nmo dyv deIqXwxI dyiv
durgÎw ]òñ]òôú] nmo Gor rUpw nmo cwru nYxw ] nmo sUlxI sYQxI b`kR bYxw ] nmo
ibRiD bu`DM krI jog jÍwlw ] nmo cMf muMfI imRVw kR¨r kwlw ]òò]òôñ] nmo dust
pustwrdnI Cym krxI ] nmo dwVH gwVw DrI duKÎ hrxI ] nmo swsqR byqw nmo
117
ssqRgwmI] nmo j`C ibdÎwDrI pUrn kwmI ]òó]òôò] irpM qwpxI jwpxI srb logw
] Qpy QwpxI KwpxI srb sogw ] nmo lMkuVysI nmo skiq pwxI ] nmo kwilkw KVg
pwxI ikRpwxI ]òô]òôó] nmo lMkuVysw nmo nwgr kotI ] nmo kwm rUpw km`iCAw krotI
] nmo kwlrwqRI kprdI klÎwxI ] mhW ir`DxI is`iD dwqI ikRpwxI ]òõ]òôô] nmo
cqur bwhI nmo Astbwhw ] nmo poKxI srb Awlm pnwhw ] nmo AMibkw jMbhw
kwriqkÎwnI ] imRVwlI kprdI nmo sRI BvwnI ]òö]òôõ] nmo dyv ArdÎwrdnI dust
hMqI ] isqw Awisqw rwjkRWqI AnMqI] juAwlw jXMqI AlwsI AnMdI ] nmo pwrbRhmI
hrI sI mukMdI ]ò÷]òôö] jXMqI nmo mMglw kwl kwXM ] kpwlI nmo B`dRkwlI isvwXM
] dRügwXM iCmwXM nmo DwqRIeyXM ] suAwhw su`DwXM nmo sIqlyXM ]òø]òô÷] nmo crbxI
srb DrmM DujwXM ] nmo ihMgulw ipMgulw AMbkwXM ] nmo dIrG dwVHw nmo sÎwm brxI ]
nmo AMjnI gMjnI dYq drxI ]òù]òôø] nmo ArD cMdRwiexI cMdR cUVM ] nmo ieMdu
aUrDw nmo dwVH gUVHM ] ssM syKrI cMdRBwlw BvwnI ] BvI BYhrI BUqrwtI ikRpwnI
]óú]òôù] klI kwrxI krm krqw km`CÎw ] prI pdmnI pUrxI srb ie`CÎw ]
jXw jognI j`g krqw jXMqI ] suBw suAwimxI isRstjw sqRü hMqI ]óñ]òõú] piv`qRI
punIqw purwxI pryXM ] pRBI pUrxI pwrbRhmI AjyXM ] ArUpM AnUpM AnwmM ATwmM ]
ABIqM AjIqM mhw Drm DwmM ]óò]òõñ] ACydM ABydM AkrmM su DrmM ] nmo bwx
pwxI Dry crm brmM ] AjyXM AByXM inrMkwr in`qÎM ] inrUpM inrbwxM nim`qÎM AikqÎM
]óó]òõò] gurI gaurjw kwmgwmI gupwlI ] blI bIrxI bwvnw j`gÎw juAwlI ] nmo
sqRü crbwiexI grb hrxI ] nmo qoKxI soKxI srb BrxI ]óô]òõó] iplMgI pvMgI
118
nmo cr icqMgI ] nmo BwvnI BUq hMqw BiVMgI ] nmo BIim rUpw nom lok mwqw ] BvI
BwvnI BivKÎwqw ibDwqw ]óõ]òõô] pRBI pUrxI prm rUpM pivqRI ] prI poKxI
pwrbRhmI gwieqRI ] jtI jÍwl prcMf muMfI cmuMfI ] brM dwiexI dust KMfI AKMfI
]óö]òõõ] sbY sMqubwrI brM bÎUh dwqw ] nmo qwrxI kwrxI lok mwqw ] nmsqÎM
nmsqÎM nmsqÎM BvwnI ] sdw rwK lY mo ikRpw kY ikRpwnI ]ó÷]òõö]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cir`qRy dybI jU kI ausqiq brnnM spqmo iDAwie
sMpUrxM msqu suB msqu ]÷]APjUM]
AQ cMfI cirqR ausqiq brnnM] BujMg pRXwq CMd]Bry jogxI p`qR causT cwrM ] clI
Twm TwmM fkwrM fkwrM ] Bry nyh gyhM gey kMk bMkM ] ruly sUrbIrM AhwVM inRsMkM
]ñ]òõ÷] cly nwrdaU hwiQ bInw suhwey ] bny bwrdI fMk faurU bjwey ] igry bwij
gwjI g`jI bIr KyqM ] ruly q`C mu`CM n`cy BUq pRyqM ]ò]òõø] ncy bIr bYqwl A`DM km`DM
] bDy b`D gopWguilqRwx b`DM ] Bey swDu sMbUh BIqM ABIqy ] nmo lok mwqw Bly sqRü jIqy
]ó]òõù] pVHY mUVH Xw ko DnM Dwm bwFy ] sunY sUm soPI lrY jùD gwFy ] jgY rYix jogI
jpY jwp Xw ko ] DrY prm jogM lhY is`iDqw ko ]ô]òöú] pVHY Xwih ib`dÎwrQI ib`dÎ
hyqM] lhY srb swsqRwn ko m`DÎ cyqM] jpY joig sMnÎwis bYrwig koeI] iqsY srb
puMnÎwn ko puMin hoeI ]õ]òöñ]dohrw] jy jy qumry DÎwn ko inq auiT DÎYhYN sMq] AMiq
lhYNgy mukiq Plu pwvihNgy BgvMq ]ö]òöò]
ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy cMfI cirqR ausqiq brnM Astmo iDAwie
sMpUrn msqu suB msqu ]ø]APjUM]
119
BujMg pRXwq CMd ] qÍ pRswid ] nmo nwQ pUry sdw is`D krmM ] ACydI ABydI sdw eyk DrmM
] klMkM ibnw inhklMkI srUpy ] ACydM ABydM AKydM AnUpy ]ñ] nmo lok lokysÍrM lok nwQy ]
sdYvM sdw srbswQM AnwQy ] nmo eyk rUpM AnykM srUpy ] sdw srb swhM sdw srb BUpy
]ò] ACydM ABydM AnwmM ATwmM ] sdw srbdw is`iDdw bùiD DwmM ] AjMqRM AmMqRM AkMqRM
ABrmM ] AKydM ABydM ACydM AkrmM ]ó] AgwDy AbwDy AgMqM AnMqM ] AlyKM AByKM ABUqM
AgMqM ] n rMgM n rUpM n jwqM n pwqM ] n sqRo n imqRo n puqRo n mwqM ]ô] ABUqM ABMgM
AiB`KM BvwnM ] pryXM punIqM piv`qRM pRDwnM ] AgMjy ABMjy AkwmM AkrmM ] AnMqy ibAMqy
ABUmy ABrmM ]õ] nhI jwin jweI kCU rUp ryKM ] khw bwsu qw ko iPrY kaun ByKM ] khw
nwmu qw ko khw kY khwvY ] khw mY bKwno khY mY n AwvY ]ö] AjonI AjY prm rUpI pRDwnY
128
] ACydI ABydI ArUpI mhwnY ] AswDy AgwDy AgMjul gnImy ] ArMjul ArwDy rhwkul
rhImy ]÷] sdw srbdw is`iDdw bùiD dwqw ] nmo lok lokysÍrM lok gÎwqw ] ABydI ABY
Awid rUpM AnMqM ] ACydI ACY Awid AdÍY durMqM ]ø] nrwj CMd ] AnMq Awid dyv hY ]
ibAMq Brm Byv hY ] AgwiD bÎwiD nws hY ] sdYv srb pws hY ]ñ]ù] bicqR icqR cwp
hY ] AKMf dust Kwp hY ] AByd Awid kwl hY ] sdYv srb pwl hY ]ò]ñú] AKMf cMf
rUp hY ] pRcMf srb srUp hY ] kwl hUM ky kwl hY ] sdYv r`Cpwl hY ]ó]ññ] ikRpwl
dÎwl rUp hY ] sdYv srb BUp hY ] AnMq srb Aws hY ] pryv prm pws hY ]ô]ñò]
AidRst AMqRDÎwn hY ] sdYv srb mwn hY ] ikRpwl kwlhIn hY] sdYv swD ADIn hY
]õ]ñó] Bjs quXM ] Bjs quXM] rhwau ] AgwiD bÎwiD nwsnM ] pryXM prm aupwsnM ]
iqRkwl lok mwn hY ] sdYv purK pRDwn hY ] qQs quXM ] qQs quXM ] rhwau ] ikRpwl
dÎwl krm hY ] AgMj BMj Brm hY ] iqRkwl lokpwl hY ] sdYv srb dÎwl hY ]÷]ñõ]
jps quXM ] jps quXM ] rhwau ] mhwn moin mwn hY ] pryv prm pRDwn hY ] purwn pRyq
nwsnM ] sdYv srb pwsnM ]ø]ñö] AKMf cMf mMflI ] audMf rwj su QlI ] jgMq joiq
jÍwilkw ] jlMq dIp mwlkw ]ù]ñ÷] ikRpwl dÎwl locnM ] mcMk bwx mocnM ] isrM
krIt DwirXM ] idnys ikRq hwirXM ]ñú]ñø] ibswl lwl locnM ] mnoj mwn mocnM ]
suBMq sIs supRBw ] ckRq cwru cMidRkw ]ññ]ñù] jgMiq joiq jÍwlkw ] CkMq rwj su pRBw ]
jgMq joiq jYqsI ] bdMq ikRq eIsurI ]ñò]òú] iqRBMgI CMd ] qÍ pRswid ] Ankwd srUpM
Aimq ibBUqM Acl srUpM ibsu krxM ] jg joiq pRkwsM Awid AnwsM Aimq AgwsM sRb BrxM
] AngMj AkwlM ibsu pRiqpwlM dIn idAwlM suB krxM ] AwnMd srUpM Anhd rUpM Aimq
129
ibBUqM qv srxM ]ñ]òñ] ibsÍMBr BrxM jgq pRkrxM ADrx DrxM isRsit krM ] AwnMd
srUpI Anhd rUpI Aimq ibBUqI qyj brM ] AnKMf pRqwpM sB jg QwpM AlK AqwpM ibsu
krM ] AdÍY AibnwsI qyj pRkwsI srb audwsI eyk hrM ]ò]òò] AnKMf AmMfM qyj pRcMfM
joiq audMfM Aimq mqM ] AnBY AngwDM AlK AbwDM ibsu pRswDM Aimq gqM ] AwnMd srUpI
Anhd rUpI Acl ibBUqI Bv qrxM ] AngwD AbwDM jgq pRswDM srb ArwDM qv srxM
]ó]òó] AklMk AbwDM ibsu pRswDM jgq ArwDM Bv nwsM ] ibsÍMBr BrxM iklivK hrxM
piqq auDrxM sB swQM ] AnwQn nwQy AikRq AgwQy Aimq AnwQy duK hrxM ] AgMj
AibnwsI joiq pRkwsI jgq pRxwsI quA srxM ]ô]òô] kls ] Aimq qyj jg joiq
pRkwsI ] Awid ACyd ABY AibnwsI ] prm q`q pRmwrQ pRkwsI ] Awid srUp AKMf
audwsI ]õ]òõ] iqRBMgI CMd ] AKMf audwsI prm pRkwsI Awid AnwsI ibsÍ krM ]
jgqwvil krqw jgq pRhrqw sB jg Brqw is`D BrM ] ACY AibnwsI qyj pRkwsI rUp su
rwsI srb iCqM ] AwnMd srUpI Anhd rUpI AlK ibBUqI Aimq gqM ]ö]òö] kls ]
Awid ABY AngwiD srUpM ] rwg rMg ijh ryK n rUpM ] rMk BXo rwvq khUM BUpM ] khUM smuMdR
sirqw khUM kUpM ]÷]ò÷] iqRBMgI CMd ] sirqw khUM kUpM smud srUpM AlK ibBUqM Aimq gqM
] AdÍY AibnwsI prm pRkwsI qyj su rwsI AikRq ikRqM ] ijh rUp n ryKM AlK AByKM Aimq
AdÍYKM srb meI ] sB iklivK hrxM piqq auDrxM Asrix srxM eyk deI ]ø]òø]
kls ] Awjwnu bwhu swrMg kr DrxM ] Aimq joiq jg joiq pRkrxM ] KVg pwix Kl dl
bl hrxM ] mhwbwhu ibsÍMBr BrxM ]ù]òù] iqRBMgI CMd ] Kldl bl hrxM dust ibfrxM
Asrx srxM Aimq gqM ] cMcl cKu cwrx m`C ibfwrx pwp pRhwrx Aimq mqM ] Awjwnu
130
su bwhM swhn swhM mihmw mwhM srb meI ] jl Ql bl rihqw bn iqRin kihqw Kl dl
dihqw su nr shI ]ñú]óú] kls ] Aiq bilst dl dust inkMdn ] Aimq pRqwp
sgl jg bMdn ] sohq cwru icqR kr cMdn ] pwp pRhwrx dust dl dMfn ]ññ]óñ] CpY
CMd ] byd Byd nih lKY bRhm bRhmw nhI bùJY ] ibAws prwsur suk snwid isv AMqu n sùJY
] snq kumwr snkwid srb jau smw n pwvih ] lK lKmI lK ibsnu iksn keI nyiq
bqwvih ] AsMB rUp AnBY pRBw Aiq bilst jil Qil krx ] Acuq AnMq AdÍY Aimiq
nwQ inrMjn qv srx ]ñ]óò] Acuq ABY AByd Aimq AwKMf Aqul bl ] Atl AnMq
Anwid AKY AnKMf pRbl dl ] Aimq Aimt Anqol ABU AnByd ABMjn ] Anibkwr
Awqm srUp sur nr muin rMjn ] Aibkwr rUp AnBY sdw muin jn gn bMdq crn ] Bv
Brn krn duK doK hrn Aiq pRqwp BRm BY hrn ]ò]óó] CpY CMd ] qÍ pRswid ] muK
mMfl pr lsq joiq audoq Aimq giq ] jitq joq jgmgq ljq lK koit inKiq piq ]
ckRvrqI ckRvY ckRq cau c`kR kir Dir ] pdm nwQ pdmwC nvl nwrwiex nrhir ]
kwlK ibhMfx iklivK hrx sur nr muin bMdq crn ] KMfx AKMf mMfx ABY nmo nwQ Bau
BY hrn ]ó]óô] nmo nwQ inRdwiek nmo inm rUp inrMjn ] AgMjwx AgMjx ABMj AnByd
ABMjn ] ACY AKY Aibkwr ABY AniB`j ABydn ] AKydwn Kydn AiK`j AniC`dR ACydn
] Awjwnu bwhu swrMgDr KVg pwx durjn dln ] nrvr nrys nwiek inRpx nmo nvl jl
Ql rvx ]ô]óõ] dIn dÎwl duK hrn durmiq hMqw duK KMfx ] mhW moin mnhrn mdn
mUriq mih mMfn ] Aimq qyj Aibkwr AKY AwBMj Aimq bl ] inrBMj inrBau inrvYr
inrjur inRp jl Ql ] A`CY srUp A`CU AiCq ACY ACwn A`CY ACr ] AdÍY srUp AidÍX
131
Amr AiBbMdq sur nr Asur ]õ]óö] kul klMk kir hIn ikRpw swgr kruxwkr ] krx
kwrx smr`Q ikRpw kI sUriq ikRq Dr ] kwl krm kr hIn ikRAw ijh koie n bùJY ] khw
khY kh krY khw kwln kY sùJY ] kMjlk nYn kMbU gRIvih kit kyhir kuMjr gvn ] kdlI
kurMk krpUr giq ibn Akwl dùjo kvn ]ö]ó÷] AlK rUp AlyK ABY AnBUq ABMjn ]
Awid purK Aibkwr AjY AngwD AgMjn ] inribkwr inrjur srUp inrdÍYK inrMjn ]
ABMjwn BMjn AnByd AnBUq ABMjn ] swhwn swh suMdr sumiq bf srUp bfvY bKq ]
koitk pRqwp BUA Bwnu ijm qpq qyj iesiQq qKq ]÷]óø] CpY CMd ] qÍ pRswid ]
ckRq cwr ckRvY ckRq cau kuMt cv`gn ] koit sUr sm qyj qyj nhI dUn cv`gn ] koit cMd
c`k prY qùil nhI qyj ibcwrq ] bÎws prwsur bRhm Byd nih byd aucwrq ] swhwn swh
swihb suGr Aiq pRqwp suMdr sbl ] rwjwn rwj swihb sbl Aimq qyj A`CY ACl
]ø]óù] kibqu ] qÍ pRswid ] ghÎo jo n jwie so Agwh kY kY gwihXq CydÎo jo n jwie
so ACyd kY pCwnIAY ] gMjÎo jo n jwie so AgMj kY kY jwinXq BMjÎo jo n jwie so ABMj kY
kY mwnIAY ] swDÎo jo n jwie so AswiD kY kY swD kir ClÎo jo n jwie so ACl kY
pRmwnIAY ] mMqR mY n AwvY so AmMqR kY kY mwnu mn jMqR mY n AwvY so AjMqR kY kY jwnIAY
]ñ]ôú] jwq mY n AwvY so Ajwq kY kY jwnu jIA pwq mY n AwvY so Apwq kY bulweIAY ]
Byd mY n AwvY so AByd kY kY BwiKXq CydÎo jo n jwie so ACyd kY sunweIAY ] KMfÎo jo n
jwie so AKMf jU ko KÎwlu kIjY KÎwl mY n AwvY gm qw ko sdw KweIAY ] jMqR mY n AwvY so
AjMqR kY kY jwipXq DÎwn mY n AwvY qw ko DÎwnu kIjY iDAweIAY ]ò]ôñ] CqRDwrI
CqRIpiq CYl rUp iCiqnwQ CoxI kr CwXw br CqRIpiq gweIAY ] ibsÍnwQ ibsÍMBr bydnwQ
132
bwlwkr bwjIgir bwnDwrI bMDn bqweIAY ] inaulI krm dUDwDwrI ibdÎwDr bRhmcwrI
DÎwn ko lgwvY nYku DÎwn hUM n pweIAY ] rwjn ky rwjw mhwrwjn ky mhwrwjw AYso rwju Coif
Aaur dUjw kaun iDAweIAY ]ó]ôò] jùD ky ijq`Xw rMg BUim ky Bv`Xw Bwr BUim ky imt`Xw
nwQ qIn lok gweIAY ] kwhUM ky qn`Xw hYN n m`Xw jw ky B`Xw koaU ConI hUM ky C`Xw Coif kw
isau pRIiq lweIAY ] swDnw sD`Xw DUl DwnI ky Duj`Xw Dom Dwr ky Dr`Xw DÎwn qw ko sdw
lweIAY ] Awau ky bF`Xw eyk nwm ky jp`Xw Aaur kwm ky kr`Xw Coif Aaur kaun DÎweIAY
]ô]ôó] kwm ko kuinMdw KYr KUbI ko idihMdw gj gwjI ko gijMdw su kuinMdw kY bqweIAY ]
cwm ky cilMdw Gwau Gwm qy bicMdw CqR ConI ky CilMdw so idihMdw kY mnweIAY ] jr ko
idihMdw jwn mwn ko jinMdw joiq jyb ko jigMdw jwn mwn jwn gweIAY ] doK ky dilMdw dIn
dwns idihMdw doK durjn dilMdw DÎwie dUjo kaun DÎweIAY ]õ]ôô] swils sihMdw
is`DqweI ko siDMdw AMg AMg mY AivMdw eyku eyko nwQ jwnIAY ] kwlK kitMdw Kurwswn ko
KuinMdw gRb gwPl gilMdw gol gMjK bKwnIAY ] gwlb igrMdw jIq qyj ky idihMdw icqR cwp
ky cilMdw Cof Aaur kaun AwnIAY ] s`qqw idihMdw s`qqweI ko suiKMdw krm kwm ko kuinMdw
Coif dUjw kaun mwnIAY ]ö]ôõ] joiq ko jigMdw jMg jwPrI idihMdw imqR mwrI ky milMdw pY
kuinMdw kY bKwnIAY ] pwlk puinMdw prm pwrsI pRigMdw rMg rwg ky suinMdw pY AinMdw qyj
mwnIAY ] jwp ky jipMdw KYr KUbI ky idihMdw KUn mwP ky kuinMdw hY AiB`j rUp TwnIAY ]
Awrjw idihMdw rMg rwg ky biFMdw dust dRoh ky dilMdw Coif dUjo kOn mwnIAY ]÷]ôö]
Awqmw pRDwn jwih is`iDqw srUp qwih bùiDqw ibBUiq jwih is`iDqw su Bwau hY ] rwg BI n
rMg qwih rUp BI n ryK jwih AMg BI surMg qwih rMg ky suBwau hY ] icqR so ibic`qR hY prmqw
133
piv`qR hY su im`qR hUM ky im`qR hY ibBUiq ko aupwau hY ] dyvn ko dyv hY ik swhn ko swhu hY ik
rwjn ko rwju hY ik rwvn ko rwau hY ]ø]ô÷] bihr qvIl CMd pscmI ] qÍ pRswid ] ik
AgMjs ] ik ABMjs ] ik ArUps ] ik ArMjs ]ñ]ôø] ik ACyds ] ik AByds ]
ik Anwms ] ik Akwms ]ò]ôù] ik AByKs ] ik AlyKs ] ik Anwds ] ik
AgwDs ]ó]õú] ik ArUps ] ik ABUqs ] ik ACwds ] ik Arwgs ]ô]õñ] ik
AByds ] ik ACyds ] ik ACwds ] ik AgwDs ]õ]õò] ik AgMjs ] ik ABMjs ]
ik AByds ] ik ACyds ]ö]õó] ik AsyAs ] ik ADyAs ] ik AgMjs ] ik iekMjs
]÷]õô] ik aukwrs ] ik inkwrs ] ik AKMjs ] ik ABMjs ]ø]õõ] ik AGwqs ]
ik AkÎwqs ] ik Acls ] ik ACls ]ù]õö] ik Ajwqs ] ik AJwqs ] ik
ACls ] ik Atls ]ñú]õ÷] Atwtsc Afwtsc ] AfMgsc ] AxMgsc ]ññ]õø]
Aqwnsc ] AQwnsc ] AdMgsc ] AnMgsc ]ñò]õù] Apwrsc ] APwrsc ] Aby
Asqu ] ABy Asqu ]ñó]öú] Amwnsc ] Ahwnsc ] AVMgsc ] AqRMgsc ]ñô]öñ]
Arwmsc ] Alwmsc ] AjoDsc ] Avojsc ]ñõ]öò] Asy Asqu ] ABy Asqu ]
AwAMgsqu ] ieAMgsqu ]ñö]öó] aukwrsqu ] Akwrsqu ] AKMfsqu ] AfMgsqu
]ñ÷]öô] ik Aqwpih ] ik AQwpih ] ik AdMgih ] ik AnMgih ]ñø]öõ] ik
Aqwpih ] ik AQwpih ] ik AnIlih ] ik sunIlih ]ñù]öö] ArD nrwj CMd ] qÍ
pRswid ] sjs quXM ] Djs quXM ] Als quXM ] ieks quXM ]ñ]ö÷] jls quXM ] Qls
quXM ] purs quXM ] bns quXM ]ò]öø] gurs quXM ] guPs quXM ] inrs quXM ] inds quXM
]ó]öù] rivs quXM ] siss quXM ] rjs quXM ] qms quXM ]ô]÷ú] Dns quXM ] mns
134
quXM ] ibRCs quXM ] bns quXM ]õ]÷ñ] mqs quXM ] gqs quXM ] bRqs quXM ] icqs quXM
]ö]÷ò] ipqs quXM ] suqs quXM ] mqs quXM ] gqs quXM ]÷]÷ó] nrs quXM ] iqRXs
quXM ] ipqs quXM ] ibRds quXM ]ø]÷ô] hrs quXM ] krs quXM ] Cls quXM ] bls quXM
]ù]÷õ] aufs quXM ] pufs quXM ] gfs quXM ] dDs quXM ]ñú]÷ö] rivs quXM ]
Cps quXM ] grbs quXM ] idrbs quXM ]ññ]÷÷] jYAs quXM ] KYAs quXM ] pYAs quXM
] qRYAs quXM ]ñò]÷ø] nrwj CMd ] qÍ pRswid ] ckMq cwr cMdRkw ] suBMq rwj su pRBw
] dvMq dust mMflI ] suBMq rwj su QlI ]ñ]÷ù] clMq cMf mMfkw ] AKMf KMf du plw
] iKvMq ibju jÍwlkw ] AnMq g`id ib`dsw ]ò]øú] lsMq Bwv au~jlM ] dlMq duK dùdlM
] pvMg pwq soihXM ] smuMdR bwij loihXM ]ó]øñ] innMd gyd ibR̀dXM ] AKyd nwd dùDrM ]
AT`t b`t b`tkM ] AG`t n`t sùKlM ]ô]øò] AKùt qùt id`bkM ] Ajùt Cùt sùCkM ] AGùt
qùt AwsnM ] AlyK AByK AnwsnM ]õ]øó] suBMq dMq pdukM ] jlMq sÎwm su GtM ] suBMq
CudRGMtkw ] ljMq Bwrk`Ctw ]ö]øô] isrIsu sIs sùiBXM ] Gtw kbwn au~iBXM ] suBMq
sIs isMDurM ] jlMq isMDurI nrM ]÷]øõ] clMq dMq pqkM ] BjMq dyiK du dlM ] qjMq
ssqR AsqRkM ] clMq c`kR cau idsM ]ø]øö] AgMm qyj soiBXM ] irKIs eIs loiBXM ]
Anyk bwr iDAwvhI ] n qqR pwr pwvhI ]ù]ø÷] ADo su DUm DUmhI ] AGUr nyqR GUmhI
] su pMc Agn swiDXM ] n qwm pwr lwiDXM ]ñú]øø] invil Awid krmxM ] AnMq
dwn DrmxM ] AnMq qIrQ bwsnM ] n eyk nwm ky smM ]ññ]øù] AnMq j`gÎ krmxM ]
gjwid Awid DrmxM ] Anyk dys BrmxM ] n eyk nwm ky smM ]ñò]ùú] iekMq kuMt bwsnM
] BRmMq kotkM bnM ] aucwtnwid krmxM ] Anyk audws BrmxM ]ñó]ùñ] Anyk ByK AwsnM
135
] kror kotkM bRqM ] idsw idsw BRmysnM ] Anyk ByK pyKnM ]ñô]ùò] kror koit dwnkM ]
Anyk j`gÎ kRq`bÎM ] snÎws Awid DrmxM ] audws nwm krmxM ]ñõ]ùó] Anyk pwT
pwTnM ] AnMq Twt TwtnM ] n eyk nwm ky smM ] smsq isRsit ky BRmM ]ñö]ùô] j`gwid
Awid DrmxM ] bYrwg Awid krmxM ] dXwid Awid kwmxM ] Anwid sMjmM ibRdM
]ñ÷]ùõ] Anyk dys BrmxM ] kror dwn sMjmM ] Anyk gIq gÎwnnM ] AnMq gÎwn
DÎwnnM ]ñø]ùö] AnMq gÎwn sùqmM ] Anyk ikRq suibRqM ] ibAws nwrd AwidkM ] su
bRhmu mrm nih lhM ]ñù]ù÷] kror jMqR mMqRxM ] AnMq qMqRxM bxM ] ibsyK bÎws nwsnM ]
AnMq nÎws pRwsnM ]òú]ùø] jpMq dyv dYqnM ] QpMq j`C gMDRbM ] bdMq ib`dxo DrM ]
gxMq sys aurgxM ]òñ]ùù] jpMq pwrvwrÎM ] smuMdR spq DwrÎM ] jxMq cwr ckRxM ]
DRmMq ckR bkRxM ]òò]ñúú] jpMq pMngM nkM ] brM nrM bnspqM ] Akws auribXM jlM ]
jpMq jIv jl QlM ]òó]ñúñ] su koit ckR bkqRxM ] bdMq byd cqRkM ] AsMB sMB mwnIAY
] kror ibsnu TwnIAY ]òô]ñúò] AnMq sursuqI sqI ] bdMq ikRq eIsurI ] AnMq nMq
BwKIAY ] AnMq AMq lwKIAY ]òõ]ñúó] ibRD nrwj CMd ] Anwid AgwiD bÎwiD Awid
Anwid ko mnweIAY ] AgMj ABMj ArMj AgMj gMj kau iDAweIAY ] AlyK AByK AdÍYK
AryK AsyK ko pCwnIAY ] n BUl jMqR qMqR mMqR Brm ByK TwnIAY ]ñ]ñúô] ikRpwl lwl
Akwl Apwl dieAwl ko aucwrIAY ] ADrm krm Drm Brm krm mY ibcwrIAY ] AnMq
dwn DÎwn gÎwn DÎwnvwn pyKIAY ] ADrm krm ky ibnw suDrm krm lyKIAY ]ò]ñúõ]
bRqwid dwn sMjmwid qIrQ dyv krmxM ] hY Awid kuMj myd rwjsU ibnw n BrmxM ] invil
Awid krm ByK Anyk ByK mwnIAY ] AdyK ByK ky ibnw skrm Brm jwnIAY ]ó]ñúö]
136
Ajwiq pwiq Amwq qwq Ajwiq is`D hY sdw ] Asq®¨ imq®¨ puqR pauqR jqR qqR srbdw ]
AKMf mMf cMf audMf AKMf KMf BwKIAY ] n rUp rMg ryK AlyK ByK mY n rwKIAY ]ô]ñú÷]
AnMq qIrQ Awid Awsnwid nwrd AwsnM ] bYrwg Aau sMnÎws Aau Anwid jog pRwsnM ]
Anwid qIrQ sMjmwid brq nym pyKIAY ] Anwid AgwiD ky ibnw smsq Brm lyKIAY
]õ]ñúø] rswvl CMd ] dXwid Awid DrmM ] sMnÎws Awid krmM ] gjwid Awid dwnM
] hXwid Awid QwnM ]ñ]ñúù] suvrn Awid dwnM ] smuMdR Awid snwnM ] ibsuvwid Awid
BrmM ] ibrkqwid Awid krmM ]ò]ññú] invl Awid krxM ] su nIl Awid brxM ]
AnIl Awid DÎwnM ] jpq q`q pRDwnM ]ó]ñññ] Aimqkwid BgqM ] Aivkqwid bRkqM ]
pRCsquvw pRjwpM ] pRBgqvw AQwpM ]ô]ññò] su Bgq Awid krxM ] AjgquAw pRhrxM ]
ibrkquAw pRkwsM ] AivgquAw pRxwsM ]õ]ññó] smsquAw pRDwnM ] DujsquAw DrwnM ]
AivkquAw ABMgM ] ieksquAw AnMgM ]ö]ññô] auAsquAw AkwrM ] ikRpsquAw ikRpwrM ]
iKqsquAw AKMfM ] gqsquAw AgMfM ]÷]ññõ] GrsquAw GrwnM ] i|RAsquAw i|RhwlM ]
icqsquAw AqwpM ] iCqsquAw ACwpM ]ø]ññö] ijqsquAw AjwpM ] iJksquAw AJwpM ]
i\ksquAw AnykM ] ittsquAw AtytM ]ù]ññ÷] TtsquAw ATwtM ] ftsquAw AfwtM ]
FtsquAw AFwpM ] xksquAw AxwpM ]ñú]ññø] qpsquAw AqwpM ] QpsquAw AQwpM ]
dlsquAw iddoKM ] nihsquAw AnoKM ]ññ]ññù] ApkquAw ApwnM ] PlkquAw PlwnM ]
bdkquAw ibsyKM ] BjsquAw AByKM ]ñò]ñòú] mqsquAw PlwnM ] hirkquAw ihrdwnM ]
AVkquAw AVMgM ] iqRksquAw iqRBMgM ]ñó]ñòñ] rMgsquAw ArMgM ] lvsquAw AlMgM ]
XksquAw XkwpM ] ieksquAw iekwpM ]ñô]ñòò] vidsquAw vrdwnM ] XksquAw iekwnM
137
] lvsquAw AlyKM ] rirsquAw AryKM ]ñõ]ñòó] iqRAsquAw iqRBMgy ] hirsquAw hrMgy
] mihsquAw mhysM ] BjsquAw ABysM ]ñö]ñòô] brsquAw brwnM ] plsquAw PlwnM ]
nrsquAw nrysM ] dlsquAw dlysM ]ñ÷]ñòõ] pwDVI CMd ] qÍ pRswid ] idn Ajb eyk
Awqmw rwm ] AnBau srUp Anhd Akwm ] AniC`j qyj Awjwnu bwhu ] rwjwn rwju
swhwn swhu ]ñ]ñòö] aucrÎ Awqmw pRwqmw sMg ] auqBuj srUp Aibgq ABMg ] ieh
kaun Awih Awqmw srUp ] ijh Aimq qyj AiqBuiq ibBUiq ]ò]ñò÷] prwqmw bwc ]
Xih bRhm Awih Awqmw rwm ] ijh Aimq qyj Aibgq Akwm ] ijh Byd Brm nhI krm
kwl ] ijh s`q¨® imqR srbw dÎwl ]ó]ñòø] fobÎ n fubY soKÎ n jwie ] k`tÎo n ktY n
bwrÎo brwie ] iCjY n nYku sq ssqR pwiq ] ijh sq®ü imq®ü nhI jwiq pwiq ]ô]ñòù] sq®¨
shMs siq siq pRGwie ] iC`jY n nYku KMfÎo n jwie ] nhI jrY nYku pwvk mMJwr ] borY n
isMDu soKY n bÎwr ]õ]ñóú] iek krÎo pRsn Awqmw dyv ] AnBMg rUp AnuBau AByv ]
Xh cqur vrg sMswr dwn ] ikhu cqur vrg ikjY viKAwn ]ö]ñóñ] iek rwj Drm
iek dwn Drm ] iek Bog Drm iek moC krm ] ieh cqur vrg sB jg BxMq ] sy
Awqmwh pRwqmw puCMq ]÷]ñóò] iek rwj Drm iek Drm dwn ] iek Bog Drm iek
moCvwn ] qum kho cqur cqury ibcwr ] jy jy iqRkwl Bey jug Apwr ]ø]ñóó] brnMn kro
qum ipRQm dwn ] ijm dwn Drm ikMny inRpwn ] siqjug krm sur dwn dMq ] BUmwid dwn
kIny AkMQ ]ù]ñóô] qRY jug mhIp brny n jwq ] gwQw AnMq aupmw Agwq ] jo kIey
jgq mY j`g Drm ] brny n jwihN qy Aimq krm ]ñú]ñóõ] kiljug qy Awid jy Bey
mhIp ] Xh BrQ KMf mih jMbU dIp ] qv bl pRqwp brxO su qyx ] rwjw XuiDstR BU BrQ
138
eyx ]ññ]ñóö] KMfy AKMf ijh cqur KMf ] kYrO kuruKyqR mwry pRcMf ] ijh cqur kuMf ijiqE
dubwr ] Arjn BImwid BRwqw juJwr ]ñò]ñó÷] Arjun pTXo au~qr idswn ] BImih
krwie pUrb pXwn ] sihdyv pTXo d`Cx su dys ] nkulih pTwie p`Cm pRvys ]ñó]ñóø]
mMfy mhIp KMfÎo KqRwx ] ij`qy AjIq mMfy mhwn ] KMifEsu auqR Kurwswn dys ] d`Cx pUrb
jIqy nrys ]ñô]ñóù] Kg KMif KMif jIqy mhIp ] b`jÎo inswn ieh jMbU dIp ] iek Taur
kIey sB dys rwau ] mK rwjsUA ko kIE cwau ]ñõ]ñôú] sB dys dys pTy su pqR ] ijq
ijq gunwF kIey iekqR ] mK rwjsUA ikXo ArMB ] inRp bhu bulwie ij`qy AsMB
]ñö]ñôñ] rUAwl CMd ] koit koit bulwie ir`qj koit bRhm bulwie ] koit koit bnwie
ibMjn BogIAih bhu Bwie ] j`qR q`qR smigRkw khUM lwg hYN inRprwie ] rwjsUie krih lgy
sB Drm ko icq cwie ]ñ]ñôò] eyk eyk suvrn ko idj eyk dIjY Bwr ] eyk sau gj eyk
sau rQ duie shMsR quKwr ] shMs cqur suvrn isMgI mihiK dwn Apwr ] eyk eykih
dIjIAY suin rwj rwj Aauqwr ]ò]ñôó] suvrn dwn su rukm dwn su qWbR dwn AnMq ]
AMn dwn AnMq dIjq dyiK dIn durMq ] bsqR dwn ptMbR dwn su ssqR dwn idjMq ] BUp
iB`Ck huie gey sB dys dys durMq ]ó]ñôô] cqur kos bnwie kuiM fk shMsR lwie prnwr ]
shMsR hom krYN lgy idj byd bÎws Aauqwr ] hsiq suf M pRmwn iGRq kI prq Dwr Apwr ]
hoq Bsm Anyk ibMjn lpt Jpt krwl ]ô]ñôõ] imRiqkw sB qIrQ kI sB qIrQ ko lY
bwir ] kwstkw sB dys kI sB dys kI ijaunwir ] BWiq BWiqn ky mhW rs homIAY iqh
mwih ] dyiK cikRq rhYN idjMbr rIJhI nrnwih ]õ]ñôö] BWiq BWiq Anyk ibMjn homIAY
iqh Awin ] cqur byd pVY cqur sB ib`p bÎws smwn ] BWiq BWiq Anyk BUpiq dyq dwn
139
AnMq ] BUim BUir auTI jXq Duin j`qR q`qR durMq ]ö]ñô÷] jIiq jIiq mvws Awsn Arb
Krb iCnwie ] Awin Awin dIey idjwnn j`g mY kuru rwie ] BWiq BWiq Anyk DUp su DUpIAY
iqh Awin ] BWiq BWiq auTI jYq Duin j`qR q`qR idswn ]÷]ñôø] jrwisMDih mwr kY puin
kYrvw hiQ pwie ] rwjsUie kIE bfo mK iksn ky miq Bwie ] rwjsUie su kY ikqy idn
jIiq sq®ü AnMq ] bwjmyD ArMB kIno byd bÎws mqMq ]ø]ñôù] ipRQm j`g smwpqih]1]
sRI brx bDh ] cMdR brx sukrx sÎwm suvrn pUC smwn ] rqn quMg auqMg bwjq
au~csRvh smwn ] inrq krq clY Drw pir kwm rUp pRBwie ] dyiK dyiK CkY sBY inRp rIiJ
ieau inRprwie ]ù]ñõú] bIx byx imRdMg bwjiq bWsurI surnwie ] murj qUr mucMg mMdl
cMg bMg snwie ] Fol Folk KMjkw fP JWJ koit bjMq ] jMg GuMgrU t`ilkw aupjMiq rwg
AnMq ]ñú]ñõñ] Aimq sbd bjMqR Byir hrMq bwij Apwr ] jwq jaun idswn ko pC
lwghI isrdwr ] jaun bWD qurMg jUJq jIqIAY kir jùD ] Awin jaun imlY bcY nih
mwrIAY kir k®ǜD ]ññ]ñõò] hY Pyir cwr idswn mY sB jIq kY iCiqpwl ] bwij myD kirE
spUrn Aim`q j`g rswl ] BWiq BWiq Anyk dwn su dIjIAih idjrwj ] BWiq BWiq
ptMbrwidk bwij Aau gjrwj ]ñò]ñõó] Aink dwn dIey idjwnn Aimq drb Apwr ]
hIr cIr ptMbrwid suvrn ky bhu Bwr ] dust pust qRsy sBy QrhrÎo suin igirrwie ]
kwit kwit n dY idÍjY inRp bWt bWt lutwie ]ñó]ñõô] Pyr kY sB dys mY hY mwirE mK
jwie ] kwit kY iqh ko qbY pl kY krY cqu Bwie ] eyk ib`pRn eyk C`iqRn eyk iesiqRn dIn
] cqur AMs bicE ju qw qy hom mY hv kIn ]ñô]ñõõ] pMc sY brK pRmwn su rwj kY ieh
dIp ] AMiq jwie igry rswql pMfu puqR mhIp ] BUim Brq Bey prICq prm rUp mhwn ]
140
Aimq rUp audwr dwin AiC`j qyj inDwn ]ñõ]ñõö]
sRI igAwn pRboD poQI duqIAw j`g smwpqM ]ò]
AQ rwjw pRICq ko rwj kQnM ]rUAwl CMd ] eyk idvs prICqih imil ikXo mMqR mhwn ]
gjwmyD su j`g ko ikau kIjIAY sivDwn ] boil boil suimqR mMiqRn mMqR kIE ibcwr ] syq
dMiq mMgwie kY bhu jgq sO Aibcwr ]ñ]ñõ÷] j`g mMfl ko ricE qih kos Ast pRmwn
] Ast shMsR bulwie ir`iqj Ast l`C idjwn ] BWiq BWiq bnwie kY qh Ast shMsR
pRnwr ] hsiq suMf pRmwn qw mih homIAY iGRq Dwr ]ò]ñõø] dys dys bulwie kY bhu BWiq
BWiq inRpwl ] BWiq BWiqn ky dIey bhu dwn mwn rswl ] hIr cIr ptMbrwidk bwij Aau
gjrwj ] swij swij sBY dIey bhu rwj kau inRprwj ]ó]ñõù] AYis BWiq kIE qhW bhu
brK lau iqh rwj ] krn dyv pRmwn lau Air jIq kY bhu swj ] eyk idvs ciVHE
inRpbr sYl kwj AKyt ] dyiK imRg BieE qhW muinrwj isau BeI Byt ]ô]ñöú] pYf Xwih
gÎo nhIN imRg ry irKIsr bol ] auqR BUpih nw dIE muin AWiK BI iek Kol ] imRqk srp
inhwr kY ijh AgR qwih auTwie ] qaun ky gir fwr kY inRp jwq BXo inRprwie ]õ]ñöñ]
AWiK auGwir lKY khw muin srp dyiK frwn ] kRoD krq BXo qhW idÍj rkq nyqR cucwn ]
jaun mo gir fwir gÎo iqh kwit hY Aihrwie ] spq idvsn mY mrY Xh siq sRwp sdwie
]ö]ñöò] sRwp ko suin kY frÎo inRp mMdR eyk auswr ] m`iD gMg rcÎo Daulhir Cuie n skY
ibAwr ] srp kI qh gMmqw ko kwit hY iqh jwie ] kwl pwie ktÎo qbY qh Awin kY
Aihrwie ]÷]ñöó] swT brK pRmwn lau duie mws AO idn cwr ] joiq joiq ibKY rlI
inRprwj kI krqwr ] BUim Brq Bey qbY jnmyj rwj mhwn ] sUrbIr hTI qpI ds cwr
141
cwr inDwn ]ø]ñöô]
ieiq rwjw pRICq smwpqM Bey ]3]
rwjw jnmyjw rwj pwvq Bey ] rUAwl CMd ] rwj ko igRh pwie kY jnmyj rwj mhwn ]
sUrbIr hTI qpI ds cwr cwr inDwn ] ipqr ky bD kop qy sB ibpR lIn bulwie ] srp
myD krÎo lgy mK Drm ky icq cwie ]ñ]ñöõ] eyk kos pRmwn lau mK kuMf kIn bnwie ]
mMqR skiq krnY lgy qh hom ibpR bnwie ] Awin Awin igrYN lgy qh srp kot Apwr ]
jqR qqR auTI jYq Duin BUim BUir audwr ]ò]ñöö] hsq eyk do hsq qIn cau hsq pMc
pRmwn ] bIs hwQ iekIs hwQ pcIs hwQ smwn ] qIs hwQ bqIs hwQ CqIs hwQ igrwihN
] Awin Awin igrYN qhW sB Bsm BUq hoie jwihN ]ó]ñö÷] eyk sO hsq pRmwn do sO hsq
pRmwn ] qIn sO hsq pRmwn cqur sY so smwn ] pWc sY Kt sY lgy iqh bIc Awin igrMq
] shMs hsq pRmwn lau sB hom hoq AnMq ]ô]ñöø] BujMg pRXwq CMd ] rcÎo srp myDM
bfo j`g rwjM ] krYN ib`p homM srYN srb kwjM ] dhy srp srpM AnMqM pRkwrM ] BujYN Bog
AnMqM jugYN rwj duAwrM ]ñ]ñöù] ikqy Ast hsqM sqM pRwie nwrM ] ikqy duAwdsy hsq lO
prm BwrM ] ikqy duAY shMsR ikqy jojnykM ] igry hom kuMfM ApwrM AcyqM ]ò]ñ÷ú] ikqy
jojny duie ikqy qIn jojn ] ikqy cwr jojn dhy BUim Bogn ] ikqy must AMgs u t igRstM
pRmwnM ] ikqy fyFu igsty AMgustM ArDwnM ]ó]ñ÷ñ] ikqy cwr jojn lau cwr kosM ] CuAY
iGRq jYsy krYN Agn homM ] PxM P`tkY Pyxkw PMqkwrM ] CutY lpt juAwlw bsY ibKDwrM
]ô]ñ÷ò] ikqy spq jojn lO kos AstM ] ikqy Ast jojn mhw prm pustM ] BXo Gor
b`DM jry kot nwgM ] BjÎo q`CkM B`CkM jym kwgM ]õ]ñ÷ó] kulM koit homy ibKY hvx kuMfM ]
142
bcy bWiD fwry Gny kuMf JuMfM ] BjÎo nwg rwjM qkÎo ieMdR lokM ] jrÎo byd mMqRM BrÎo s`kR sokM
]ö]ñ÷ô] bDÎo mMqR jMqRM igrÎo BUim m`DM ] AVÎo AwsqIkM mhw ibpR is`DM ] iBVÎo ByV BUpM
iJxÎo JyV JwVM ] mhw kRoiD auTÎo qxI qoV qwVM ]÷]ñ÷õ] qjÎo srp myDM BjÎo eyk nwQM
] ikRpw mMqR sUJY sBY isRst swjM ] sunhu rwj swrdUl ibdÎw inDwnM ] qpY qyj swvMq jÍwlw
smwnM ]ø]ñ÷ö] mhI mwh rUpM qpY qyj BwnM ] dsM cwr caudh ib`idAw inDwnM ] sunhu
rwj swsqR̀g swrMg pwnM ] qjhu srp myDM idjY moih dwnM ]ù]ñ÷÷] qjhu jO n srpM jrON
Agin AwpM ] krON dgD qo kO idvON AYs sRwpM ] hxoN pyt m`DM CurI jmdwVHM ] lgy pwp qo kO
sunhu rwj gwVM ]ñú]ñ÷ø] suny ib`p bolM auTÎo Awp rwjM ] qjÎo srp myDM ipqw bYr kwjM
] bulXo bÎws pwsM krÎo mMqR cwrM ] mhW byd ibAwkrx ibdÎw ibcwrM ]ññ]ñ÷ù] sunI
puiqRkw duie igRhM kwisrwjM ] mhW suMdrI rUp soBw smwjM ] ijxo jwie qw ko hxo dust pustM
] krÎo pÎwn qw ny ldy Bwr austM ]ñò]ñøú] clI sYn sUkr prwcI idswnM ] cVy bIr
DIrM hTy ssqR pwnM ] durÎo jwie durgM su bwrwxsIsM ] GyrÎo jwie PaujM BjÎo eyk eIsM
]ñó]ñøñ] mcÎo jùD sùDM bhy ssqR GwqM ] igry A`D v`DM sn`DM ibpwqM ] igry hIr cIrM su
bIrM rjwnM ] kty A`Du A`DM Cuty rudR DÎwnM ]ñô]ñøò] igry KyqR K`qRwn K`qRI KqRwxM ] bjI
Byir BuMkwr d®üMky inswxM ] kry pYj vwrM pRcwrY su bIrM ] iPry ruMf muMfM qxM q`C qIrM
]ñõ]ñøó] ibBydMq vrmM pRCydY qnwnM ] krYN mrdnM ArdnM mrd mwnM ] kty crm brmM
Cuty caur cwrM ] igry bIr DIrM Cuty ssqR DwrM ]ñö]ñøô] ijxÎo kwiskIsM hxÎo srb sYnM
] brI piuqRkw qwh kMpÎo iqRnYnM ] BÎo myl gylM imly rwj rwjM ] BeI imqR cwrM sry srb
kwjM ]ñ÷]ñøõ] imlI rwj dwjM su dwsI AnUpM ] mhW ib`dÎvMqI ApwrM srUpM ] imly hIr
143
cIrM ikqy sÎwau krnM ] imly m`q dMqI ikqy syq brnM ]ñø]ñøö] krÎo bÎwh rwjw BieE
supRsMnM ] BlI BWiq poKy idjM srb AMnM ] kry BWiq BWqM mhw jg dwnM ] Bey doie puqRM mhW
rUpmwnM ]ñù]ñø÷] lKI rUpvMqI mhwrwj dwsI ] mno cIr kY cwru cMdRw inkwsI ] lhYN
cMclw cwru ibidAw lqw sI ] ikDO kMj kI mMju soBw pRkwsI ]òú]ñøø] ikDO PUl mwlw
lKy cMdRmw sI ] ikDO pdmnI mY bnI mwlqI sI ] ikDO puhp DMnÎw PulI rwie bylM ] qjy
AMg qy bwsu cMpw PulylM ]òñ]ñøù] ikDO dyv kMnÎw ipRQI lok folY ] ikDO j`CnI ikMnRnI so
klolY ] ikDO rudRbIjM iPrY m`iD bwlM ] ikDO pqR pwnM ncY kaul nwlM ]òò]ñùú] ikDO rwg
mwlw rcI rMg rUpM ] ikDO iesiqR rwjw rcI BUp BUpM ] ikDO nwg kMnÎw ikDO bwsvI hY ]
ikDO sMKnI icqRnI pdmnI hY ]òó]ñùñ] lsY icqR rUpM bicqRM ApwrM ] mhWrUpvMqI mhW
jobnwrM ] mhWgÎwnvMqI su ibigAwn krmM ] pVHY kMiT ibidAw su ibidAwid DrmM
]òô]ñùò] lKI rwj kMinAwn qy rUpvMqI ] lsY joiq jÍwlw ApwrM AnMqI ] lKÎo qwih
jnmyjey Awp rwjM ] kry prm BogM dIey srb swjM ]òõ]ñùó] bFÎ nyhu qw soN qjI rwj
kMnÎw ] huqI issit kI idsit mih pust DMnÎw ] BXo eyk puqRM mhW ssqR DwrI ] dsM cwr
caudh ibidAw bIcwrI ]òö]ñùô] DirE AsumyDM ipRQm puqR nwmM ] BXo AsumyDwn dUjo
pRDwnM ] AjY isMG rwKÎo rjI puqR sUrM ] mhW jMg joDw mhW js pUrM ]ò÷]ñùõ] BXo qn
drusqM bilstM mhwnM ] mhW jMg joDw su ssqRM pRDwnM ] hxY dust pustM mhw ssqR DwrM ]
bfy sq®ü jIqy ijvyN rwvxwrM ]òø]ñùö] cVHÎo eyk idvsM AKytM nrysM ] lKy imRg DwXo gXo
Aaur dysM ] sRmÎo prm bwtM qkÎo eyk qwlM ] qhW daur kY pIn pwnM auqwlM ]òù]ñù÷]
krÎo rwj sYnM kFÎo bwir bwjM ] qkI bwjnI rUp rwjM smwjM ] lgÎo Awin qw ko rhÎo qwih
144
grBM ] BXo sÎwm krxM su bwjI AdrbM ]óú]ñùø] krÎo bwjmyDM bfo j`g rwjw ] ijxy
srb BUpM sry srb kwjw ] gfÎo j`g QMBM krÎo hom kuMfM ] BlI BWiq poKy blI ibpR JuMfM
]óñ]ñùù] dey kot dwnM pky prm pwkM ] klU m`iD kIno bfo Drm swkM ] lgI dyKny
Awp ijauN rwj bwlw ] mhW rUpvMqI mhW jÍwl Awlw ]óò]òúú] aufÎo paun ky byg isauN
AgR p`qRM ] hsy dyiK ngnM iqRXM ibpR C`qRM ] BXo kop rwjw ghy ibpR srbM ] dhy KIr KMfM bfy
prm grbM ]óó]òúñ] ipRQm bWiD kY srb mUMfy muMfwey ] punr eyNfUAw sIs qw ky itkwey
] punr qpq kY KIr ko m`iD fwrÎo ] iemM srb ibpRwn kau jwir mwrÎo ]óô]òúò] ikqy
bWiD kY ibpR bwcy idvwrM ] ikqy bWiD PWsI dIey ibpR BwrM ] ikqy bwir bory ikqy Agin jwry
] ikqy AiD cIry ikqy bWiD Pwry ]óõ]òúó] lgÎo doK BUpM bFÎo kust dyhI ] sBy ibpR
boly kirE rwj nyhI ] kho kaun soN bYiT kIjY ibcwrM ] dhy dyh doKM imtY pwp BwrM
]óö]òúô] bulY rwj dÍwrM sBY ibpR Awey ] bfy bÎws qy Awid lY kY bulwey ] idKY lwg
swsqRM boly ibpR srbM ] krÎo ibpRmyDM biFE BUp grbM ]ó÷]òúõ] sunhu rwj srdUl
ibidAw inDwnM ] krÎo ib`pRmyDM su j`gÎM pRmwnM ] BXo AksmwqRM khÎo nwih kaunY ] krI
jau n hoqI BeI bwq qaunY ]óø]òúö] suno bÎws qy prb AstM dswnM ] dhY dyh qy kust
srbM inRpwnM ] bulY ibpR ibAwsM sunY lwg prbM ] pirE BUp pwien qjy srb grbM
]óù]òú÷] suno rwj srdUl ibidAw inDwnM ] hUE Brq ky bMs mY rGurwnM ] BXo qaun ky
bMs mY rwm rwjw ] idjY CqR dwnM inDwnM ibrwjw ]ôú]òúø] BXo qaun kI j`du mY j`durwjM
] dsM cwr cOdh su ib`dÎw smwjM ] BXo qaun ky bMs mY sMqnyAM ] Bey qwih ky kaurE
pWfvyAM ]ôñ]òúù] Bey qaun ky bMs mY iDRqrwstrM ] mhw jùD joDw pRboDw mhWsqRM ] Bey
145
qaun ky kaurvM k®¨r krmM ] kIE CqRxM jYx kul CYx krmM ]ôò]òñú] ikXo BIKmy A`gR
sYnw smwjM ] BXo k®ǜD jùDM smuh pMfu rwjM ] qhW grijE ArjunM prm bIrM ] Dnur byd
gÎwqw qjy prm qIrM ]ôó]òññ] qjI bIr bwnwvrI bIr KyqM ] hxÎo BIKmM sBY sYnw smyqM
] die bwx is`jw igry BIKmYxM ] jXM p`qR pwXo suKM pWfvYxM ]ôô]òñò] Bey dRox sYnwpqI
sYnpwlM ] BXo Gor jùDM qhW qaun kwlM ] hxÎo iDRstdoxM qjy dRox pRwxM ] krÎo jùD qy dyv
lokM pXwxM ]ôõ]òñó] Bey krx sYnwpqI CqRpwlM ] mcÎo ju`D k®ǜDM mhW ibkrwlM ] hxÎo
qwih pMQM sdM sIsu k`pÎo ] igirE qaux juiDstrM rwju Q`pÎo ]ôö]òñô] Bey sYxpwlM blI
sUl silAM ] BlI BWiq kuitE blI pMfu dilAM ] punr hsq juiDstrM skiq bydM ] igrÎo
jùD BUpM blI BUp bydM ]ô÷]òñõ] caupeI ] sl rwjw jauny idn jUJw ] kaurau hwr
qidn qy sUJw ] jUJq sl BieE Asqwmw ] kUtÎo koit ktku iek jwmw ]ñ]òñö]
iDRstdon mwirE AiqrQI ] pWfv sYn Bly kir mQI ] pWfv ky pWco suq mwry ] dÍwpur mY
bf kIn AKwry ]ò]òñ÷] kaurau rwj kIE qb juDw ] BIm sMg huie kY Aiq k®üDw ] juD
krq kbhU nhI hwrw ] kwl blI iqh Awin sMGwrw ]ó]òñø] BujMg pRXwq CMd ] qhW
BIm kurrwj isauN jùD mcÎo ] CutI bRhm qwrI mhW rudR ncÎo ] auTY sbd inrGwq AwGwq
bIrM ] Bey ruMf muMfM qxM q`C qIrM ]ñ]òñù] igry bIr eykM AnykM pRkwrM ] igry A`D A`DM
CuDM ssqR DwrM ] kty kaurvM dUr isMdUr KyqM ] ncy ig`D Awv`D swvMq pRyqM ]ò]òòú] blI
mMflwkwr jUJYN ibrwjYN ] hsYN grj TokYN Bujw hr dugwjYN ] idKwvYN blI mMflwkwr QwnY ]
auBwrYN Bujw Aau PtwkYN gjwnY ]ó]òòñ] suBNY suvrn ky p`qR bWDy gjw mY ] BeI Agin soBw
lKI kY Dujw mY ] iBVwmY BRmY mMflwkwr bwhYN ] Apo Awp mY nyk GwXM srwhYN ]ô]òòò]
146
qhW BIm BwrI Bujw ssqR bwhYN ] BlI BWiq kY kY BlY sYn gwhYN ] auqY kaurpwlM DrYN CqR
DrmM ] krYN icqR pwivqR bwicqR krmM ]õ]òòó] suBYN bwjuvMdM CkYN BUKnwxM ] lsYN mukqkw
hwr du m`il AhwxM ] duaU mIr DIrM duaU prm EjM ] duaU mwnDwqw mhIpM ik BojM
]ö]òòô] duaU bIr bwnw bDy A`D A`DM ] duaU ssqRDwrI mhW jùD k®ǜDM ] duaU k®¨r krmM duaU
jwnu bwhM ] duaU h`id ihMdUn swhwn swhM ]÷]òòõ] duaU ssqR DwrM duaU prm dwnM ] duaU
Fwl FIcwl ihMdU ihMdwnM ] duaU ssqR vrqI duaU CqRDwrI ] duaU prm joDw mhW jùDkwrI
]ø]òòö] duaU KMf KMfI duaU mMf mMfM ] duaU joD jYqvwru joDw pRcMfM ] duaU bIr bwnI duaU
bwhXwhM ] duaU sUr sYnM duaU sUrmwhM ]ù]òò÷] duaU c`kRvrqI duaU ssqR byqw ] duaU jMg
joDI duaU jMg jyqw ] duaU icqR joqI duaU icqR cwpM ] duaU icqR vrmw duaU dust qwpM
]ñú]òòø] duaU KMf KMfI duaU mMf mMfM ] duaU icqR joqI su joDw pRcMfM ] duaU m`q bwruMn
ibkRm smwnM ] duaU ssqR byqw duaU ssqR pwnM ]ññ]òòù] duaU prm joDI duaU k®ǜDvwnM ]
duaU ssqR byqw duaU rUp KwnM ] duaU CqRpwlM duaU CqR DrmM ] duaU jùD joDw duaU k®¨r krmM
]ñò]òóú] duaU mMflwkwr jUJYN ibrwjYN ] hQYN hr du TokYN Bujw pwie gwjYN ] duaU K`qRhwxM
duaU KqR KMfM ] duaU K`g pwxM duaU CyqR mMfM ]ñó]òóñ] duaU icqR joqI duaU cwr cwrM ] duaU
mMflwkwr KMfw AbwrM ] duaU K`g KUnI duaU KqRhwxM ] duaU KqR Kyqw duaU CqR pwxM
]ñô]òóò] duaU bIr idbÎwsqR Dwryin Dwry ] rhy bÎom mY BUp gaunY hkwry ] hkw h`k
lwgI DnM DMn jMpÎo ] ckÎo j`C rwjM ipRQI lok kMpÎo ]ñõ]òóó] hnÎo rwj durjoDnM jùD
BUmM ] Bjy sBY joDw clI Dwm DUmM ] krÎo rwj inhkMtkM kaurpwlM ] punr jwie kY mMiJ
is`Jy ihvwlM ]ñö]òóô] qhW eyk gMDb R isau jùD m`icE ] qhW BUrpwlM Durw rMgu ricE ]
147
qhw sq®ü ky BIm hsqI clwey ] iPrYN m`D gYxM Ajau lau n Awey ]ñ÷]òóõ] sunY bYn kau
BUp ieauN AYNT nwkM ] krÎo hws mMdY bulÎo iem bwkM ] rihE nwk mYN kust CqRIsvwnM ]
BeI qaun hI rog qy BUp hwnM ]ñø]òóö] caupeI ] iem caurwsI brK pRmwnM ] spq
mwh caubIs idnwnM ] rwj ikXo jnmyjw rwjw ] kwl nIswnu bhuir isir gwjw
]ñù]òó÷]
ieqI jnmyjw smwpq BieAw ]4]
caupeI ] AsumyD Aru Asmydhwrw ] mhW sUr s`qvwn Apwrw ] mhW bIr birAwr
DnuKDr ] gwvq kIriq dys sB Gr Gr ]ñ]òóø] mhW bIr Aru mhW DnuKDr ] kWpq
qIn lok jw ky fr ] bf mhIp Aru AKMf pRqwpw ] Aimq qyj jwpq jg jwpw
]ò]òóù] AjY isMG auq sUr mhwnw ] bf mhIp ds cwr inDwnw ] Anibkwr Anqol
Aqul bl ] Air Anyk jIqy ijn dl ml ]ó]òôú] ijn jIqy sMgRwm Anykw ] ssqR
AsqR Dir Cwf n eykw ] mhw sUr gunvwn mhwnw ] mwnq lok sgl ijh Awnw
]ô]òôñ] mrn kwl jnmyjy rwjw ] mMqR ikXo mMqRIn smwjw ] rwj iqlk BUpiq AiBKyKw
] inrKq Bey inRpiq kI ryKw ]õ]òôò] ien mih rwj kvn kau dIjY ] kaun inRpiq suq
kau inRpu kIjY ] rjIAw pUq n rwj kI jogw ] Xwih ky jog n rwj ky Bogw ]ö]òôó]
Asumyd kh dIno rwjw ] jY piq BwKÎo skl smwjw ] jnmyjw kI sugiq krweI ] Asumyd
kY vjI vDweI ]÷]òôô] dUsr Bwie huqo jo eykw ] rqn dIey iqh drb Anykw ] mMqRI kY
Apnw ThrwXo ] dUsir Taur iqsih bYTwXo ]ø]òôõ] qIsr jo rjIAw suq rhw ]
sYnpwl qW ko pun khw ] bKsI kir qw ko ThrwXo ] sB dl ko iqh kwmu clwXo
148
]ù]òôö] rwju pwie sBhMU suK pwXo ] BUpiq kau nwcb suK AwXo ] qyrh sY cOsT
imrdMgw ] bwjq hY keI koit aupMgw ]ñú]òô÷] dUsr Bwie Bey md AMDw ] dyKq nwcq
lwie sugMDw ] rwj swj duhhUM qy BUlw ] vw hI kY jwie Cqu isir JUlw ]ññ]òôø] krq
krq bhu idn As rwjw ] aun duhuM BUlÎo rwj smwjw ] md kir AMD Bey duaU BRwqw ] rwj
krn kI ibsrI bwqw ]ñò]òôù] dohrw ] ijh cwhy qw ko hny jo bWCY so lyie ] ijh rwKY
soeI rhY ijh jwnY iqh dyie ]ñó]òõú] caupeI ] AYis BWiq kIno ieh jb hI ] pRjw
lok sB bis Bey qb hI ] Aau bis huie gey nyb Kvwsw ] jo rwKq Qy inRp kI Awsw
]ñ]òõñ] eyk idvs iqhUM BRwq sujwnw ] mMfs cOpr Kyl iKlwnw ] dwau smY kCu irsk
ibcwrÎo ] AjY sunq ieh BWiq aucwrÎo ]ò]òõò] dohrw ] khw krY dw kh prY kh Xh
bWDY sUq ] khw s`q®ü Xw qy mrY jo rjIAw kw pUq ]ó]òõó] caupeI ] XhY Awju hm Kyl
ibcwrI ] so BwKq hY pRgt pukwrI ] eykih rqn rwj Dnu lInw ] duqIAY AsÍ aust gj
lInw ]ñ]òõô] kuArY bwt sYn siB lIAw ] qInhu bwt qIn kr kIAw ] pwsw Fwir DrYN
ks dwvw ] khw Kyl DO krY krwvw ]ò]òõõ] caupr Kyl prI iqhuM mwhw ] dyKq aUc nIc
nrnwhw ] jÍwlw rUp sprDw bwFI ] BUpn iPrq sMGwrq kwFI ]ó]òõö] iqn kY bIc prI
As Kylw ] ktn su ihq BXo imtn duhylw ] ipRQmY rqn dRb bhu lwXo ] bsqR bwij gj
bhuir hrwXo ]ô]òõ÷] duhuMAn bIc sprDw bwFw ] duh idis auTy suBt Ais kwFw ]
cmkih khUM Aisn kI Dwrw ] ibC geI loQ Anyk Apwrw ]õ]òõø] jùgin dYq iPrihN
hrKwny ] gID isvw bolihN Apmwny ] BUq pRyq nwcihN Aru gwvihN ] khuM khuM sbd bYqwl
sunwvihN ]ö]òõù] cmkiq khUM Kgn kI Dwrw ] ibQ gey ruMf BsuMf Apwrw ] icMsq khUM
149
igry gj mwqy ] sovq khUM suBt rx qwqy ]÷]òöú] ihMsq khUM igry hX Gwey ] sovq k®¨r
sulok pTwey ] kit gey khUM kauc Aru crmw ] kit gey gj bwjn ky brmw ]ø]òöñ]
jùgin dyq khUM iklkwrI ] nwcq BUq bjwvq qwrI ] bwvn bIr iPrYN chUM Erw ] bwjq
mwrU rwg isMdaurw ]ù]òöò] rx Ais kwl jld ijm gwjw ] BUq ipswc BIr BY Bwjw ]
rx mwrU duh ids qy bwjÎo ] kwieru huqo so BI nih BwjÎo ]ñú]òöó] rih geI sUrn Kg
kI tykw ] kit gey suMf BsuMf Anykw ] nwciq jogin khUM ibqwrw ] Dwvq BUq pRyq ibkrwrw
]ññ]òöô] Dwvq A`D km`D Anykw ] mMif rih rwvq gf rih tykw ] Anhd rwg
Anwhd bwjw ] kwier huqw vhY nhI Bwjw ]ñò]òöõ] mMdr qUr krUr krorw ] gwjs
rwvq rwg sMdorw ] Jmkis dwmin ijm krvwrw ] brsq bwnn myG Apwrw ]ñó]òöö]
GUmih Gwiel loh cucwqy ] Kyl bsMq mno md mwqy ] igr gey khUM ijrh Aru jÍwnw ]
grjiq ig`D pukwrq sÍwnw ]ñô]òö÷] aun dl duhUM Bwiein ko Bwjw ] TwF n sikE rMku
Aru rwjw ] qkÎo EfCw dysu ibc`Cn ] rwjw inRpiq iqlk suB l`Cn ]ñõ]òöø] md kir
m`q Bey jy rwjw ] iqn ky gey AYs hI kwjw ] CIn Cwn iCiq CqR iPrwXo ] mhwrwj Awp
hI khwXo ]ñö]òöù]5] Awgy cly AsmyD hwrw ] Dwvih pwCy Pauj Apwrw ] gy jih
inRpiq iqlk mhwrwjw ] rwj pwt vwhU kau Cwjw ]ñ÷]ò÷ú] qhw iek Awih snOFI
bRhmn ] pMifq bfo mhW bf guin jn ] BUpih ko gur sBu kI pUjw ] iqh ibnu Avru n
mwnih dUjw ]ñø]ò÷ñ] BujMg pRXwq CMd ] khUM bRhm bwnI krih byd crcw ] khUM ibpR
bYTy krih bRhm Arcw ] qhw ib`pR s`nOF qy eyk l`Cn ] krYN bkl bsqRM iPrYN bwie B`Cn
]ñ]ò÷ò] khUM byd swmM surM swQ gwvYN ] khUM jujr bydM pVYN mwn pwvYN ] khUM irgM bwcYN
150
mhW AQrbydM ] khUM bRhm is`Cw khUM ibsnu BydM ]ò]ò÷ó] khUM Ast dÍY Avqwr kQY kQwnM
] dsM cwr caudwh ibidAw inDwnM ] qhW pMifqM ibpR prmM pRbInM ] rhy eyk AwsM inrwsM
ibhInM ]ó]ò÷ô] khUM kok swrM pVHYN nIiq DrmM ] khUM nÎwie swsqR pVYNH C`qR krmM ] khUM
bRhm ibidAw pVYNH bÎom bwnI ] khUM pRym isauN pwT pTYN imRVwnI ]ô]ò÷õ] khUM pRwikRqM nwg
BwKw aucwrYN ] khUM sMsikRqM bÎom bwnI ibcwrYN ] khUM swsqR sMgIq mY gIq gwvYN ] khUM j`C
gMDRb ib`idAw bqwvYN ]õ]ò÷ö] khUM nÎwX mImWskw qrk swsqRM ] khUM Agin bwxI pVYNH
bRhm AsqRM ] khUM byd pwqMjlY syK kwnM ] pVYHN ckR cOdwh ib`idAw inDwnM ]ö]ò÷÷] khUM
BwiK bwcYN khUM komidXM ] khUM is`iDkw cMidRkw swrsuiqXM ] khUM bÎwkrx bYiskwlwp k`QYN ]
khUM pRwikRAw kwiskw srb m`QYN ]÷]ò÷ø] khUM bYiT mwnormw gRMQ bwcYN ] khUM gwie sMgIq mY
gIq nwcYN ] khUM ssqR kI srb ibidAw ibcwrYN ] khUM AsqR ibidAw bwcYN sok twrYN
]ø]ò÷ù] khUM gdw ko juD kY kY idKwvYN ] khUM KVg ibidAw juJY mwnu pwvYN ] khUM bwk
ibidAwih CorM pRbwnM ] khUM jl qurM bwk ibidAw bKwnM ]ù]òøú] khUM bYT kY gwruVI gRMQ
bwcYN ] khUM sWBvI rws BwKw su rwcYN ] khUM jwmnI qorkI bIr ibidAw ] khUM pwrsI kOc
ibidAw AiBidAw ]ñú]òøñ] khUM ssqR kI Gwau ib`dÎw bqYgo ] khUM AsqR ko pwq kw pY
clYgo ] khUM crm kI cwr ib`idAw bqwvYN ] khUM bRhm ib`idAw krY drb pwvYN ]ññ]òøò]
khUM inRq ibidAw khUM nwd BydM ] khUM prm pOrwn k`QY kqybM ] sBY A`Cr ibidAw sBY dys
bwnI ] sBY dys pUjw smsqo pRDwnI ]ñò]òøó] khUM isMGnI dUD b`Cy cuMGwvY ] khUM isMG lY
sMg gaUAW crwvY ] iPrY srpu inRk®ǜD qOins QlwnM ] khUM swsqRI sq®ü k`QY kQwnM
]ñó]òøô] qQw sq®ü im`qRM qQw imqR s`qRM ] jQw eyk C`qRI qQw prm C`qRM ] qhW gXo AjY
151
isMG sUrw sk®ǜDM ] hnoN A`sumyDM kroN Drm juDM ]ñô]òøõ] rjIAw puqR idiKE fry duie BRwqM
] ghI srx ib`pM bulÎo eyv bwqM ] gu vw hym srbM imly pRwn dwnM ] sr`nM sr`nM sr`nM gurwnM
]ñõ]òøö] caupeI ] qb BUpiq qh dUq pTwey ] iqRpiq skl idj kIey irJwey ]
Asmyd Aru AsumyD hwrw ] Bwij pry Gr qwik iqhwrw ]ñ]òø÷] kY idj bWiD dyhu dÍY mohU
] nwqr Dro dujnvw qohU ] krauN n pUjw dyauN n dwnw ] qo ko duK dyvON idj nwnw
]ò]òøø] khw imRqk duie kMT lgwey ] dyhu hmY qum khw ljwey ] jau dÍY ey qum dyhu n
mohU ] qau hm is`K n hoie hY qohU ]ó]òøù] qb idj pRwq kIE iesnwnw ] dyv ipqR qoKy
ibiD nwnw ] cMdn kuMkm Kor lgwey ] cl kir rwj sBw mY Awey ]ô]òùú] idjovwc ]
hmrI vY n prY dÍY fITw ] hmrI Awie prY nhI pITw ] JUT khÎo ijn qoih sunweI ]
mhwrwj rwjn ky rweI ]ñ]òùñ] mhwrwj rwjn ky rwjw ] nwiek AKl Drix isrqwjw
] hm bYTy qum dyNh AsIsw ] qum rwjw rwjn ky eIsw ]ò]òùò] rwjw bwc ] Blw cho
Awpn jo sB hI ] vY duie bWiD dyhu muih Ab hI ] sB hI kroN Agin kw BUMjw ] qumrI
krauN ipqw ijau pUjw ]ó]òùó] jO n prY vY Bwij iqhwry ] khy lgo qum Awju hmwry ]
hm qum ko ibMjnwid bnwvYN ] hm qum vY qIno imil KwvYN ]ô]òùô] idj suin bwq cly siB
Dwmw ] pUCY BRwq su pUq ipqwmw ] bWD dyhu qau CUtY Drmw ] Boj BujihN qau CUty krmw
]õ]òùõ] Xh rjIAw kw pUq mhWbil ] ijn jIqy CqRI gn dil mil ] CqRwpn Awpn
bl lInw ] ien ko kwiF Drin qy dInw ]ö]òùö] qotk CMd ] iem bwq jbY inRp qy
suinXM ] igRih bYiT sBY idj mMqR ikXM ] Aj sYn AjY Bt dwis suqM ] Aiq duhkr
kuqisq k®¨r mqM ]÷]òù÷] imil KwihN qau KovY jnm jgM ] nih Kwq qu jwq hY kwl mgM
152
] iml imqR su kIjY kaun mqM ] ijh BWiq rhy jg Awj pqM ]ø]òùø] sun rwjn rwj
mhwn mqM ] AnBIq AjIq smsq iCqM ] Angwh AQwh AnMq dlM ] AnBMj AgMj mhW
pRblM ]ù]òùù] ieh Taur n CqRI eyk nrM ] suin swcu mhw inRprwj brM ] kih kY idj
Xau auiT jwq Bey ] vhu Awin jsUs bqwie dey ]ñú]óúú] qhW isMG AjY min ros bFI
] kir kop cmUM cqurMg cFI ] qh jwie prI jh KiqR brM ] bhu kUid pry idj swm GrM
]ññ]óúñ] idj mMfl bYiT ibcwru ikXo ] sB hI idj mMfl god ilXo ] khu kaun su bYiT
ibcwru krYN ] inRp swQ rhYN nhI eyaU mrYN ]ñò]óúò] ieh BWiq khI iqh qwih sbY ]
qum qor jnyvn dyhu AbY ] joaU mwin kihE soeI lyq Bey ] qyaU bYs huie bwxj krq Bey
]ñó]óúó] ijh qor jnyaU n kIn hTM ] iqn isau aun Boju ikXo iekTM ] iPr jwie
jsUsih AYs khÎo ] ien mY aun mY iek Bydu rhÎo ]ñô]óúô] puin boil auTÎo inRp srb
idjM ] nih CiqR qu dyh suqwih quAM ] mirgy suin bwq mno sB hI ] auiT kY igRih jwq Bey
qb hI ]ñõ]óúõ] sB bYiT ibcwrn mMqR lgy ] sB sok ky swgr bIc fuby ] vih bwD
bihT Aiq qyaU hTM ] hm ey doaU BRwq clY iekTM ]ñö]óúö] hT kIn idjY iqn lIn suqw
] Aiq rUp mhW Cib prm pRBw ] iqRXo pyt snOiF qy pUq Bey ] vih jwiq snOiF khwq Bey
]ñ÷]óú÷] suq Aaurn ky auh TW ju Ahy ] auh CqRIA jwiq Anyk Bey ] inRp ky sMig jo
imil jwqu Bey ] nr so rjpUq khwq Bey ]ñø]óúø] iqn jIiq ibjY khu rwau cVÎo ]
Aiq qyju pRcMfu pRqwpu bFÎo ] joaU Awin imly Aru swk dey ] nr qy rjpUq khwq Bey
]ñù]óúù] ijn swk dey nih rwir bFI ] iqn kI ien lY jVH mUl kFI ] dl qy bl qy
Dn tUit gey ] vih lwgq bwnj krm Bey ]òú]óñú] joaU Awin imly nih joir lry ]
153
vih bWiD mhwgin hom kry ] AngMD jry mhW kuMf AnlM ] BXo CqRI myDu mhW pRblM
]òñ]óññ]
ieiq AjY isMG kw rwj sMpUrn BieAw ]ö]ô]
qomr CMd ] qÍ pRswid ] ibAwsI brK pRmwn ] idn duie mws Astwn ] bhu rwj Bwg
kmwie ] puin inRp ko inRprwie ]ñ]óñò] sun rwj rwj mhwn ] ds cwir cwir inDwn ]
ds doie dÍwds mMq ] DrnI Drwn mhMq ]ò]óñó] puin BXo audoq inRpwl ] rs rIiq rUp
rswl ] Aiq Bwnu joiq pRcMf ] AnKMf qyj pRcMf ]ó]óñô] iqin boil ib`pR mhwn ]
psumyD j`g rcwn ] idj pRwg joiq bulwie ] Awip kwm rUp khwie ]ô]óñõ] idj kwm
rUp Anyk ] inRp boil lIn ibsyK ] sB jIA j`g Apwr ] mK hom kIn Aibcwr
]õ]óñö] psu eyk pY ds bwr ] piVH byd mMqR Aibcwr ] Aib m`iD hom krwie ] Dn
BUp qy bhu pwie ]ö]óñ÷] psumyD j`g krwie ] bhu BWiq rwju suhwie ] brK A`sI Ast
pRmwn ] duie mws rwju kmwn ]÷]óñø] puin kiTn kwl krvwl ] jg jwirAw ijh jÍwl
] vih KMfIAw AnKMf ] AnKMf rwj pRcMf ]ø]óñù]
ieiq pMcmo rwj smwpq msqu suB msqu ]7]
qomr CMd ] qÍ pRswid ] puin Bey munI iCiq rwie ] ieh lok ky hir rwie ] Air jIiq
jIiq AKMf ] mih kIn rwju pRcMf ]ñ]óòú] Air Gwie Gwie Anyk ] irpuu CwfÎo nhI
eyk ] AnKMf rwju kmwie ] iCiq CIn CqR iPrwie ]ò]óòñ] AnKMf rUp Apwr ]
AnmMf rwju juJwr ] Aibkwr rUp pRcMf ] AnKMf rwj AmMf ]ó]óòò] bhu jIiq jIiq
inRpwl ] bhu Cwif kY sr jwl ] Air mwir mwir AnMq ] iCiq kIn rwj durMq
154
]ô]óòó] bhu rwj Bwg kmwie ] iem boilE inRprwie ] iek kIjIAY mK swl ] idj
boil lyhu auqwl ]õ]óòô] idj boil lIn Anyk ] igRh CwfÎo nhI eyk ] imil mMqR kIn
ibcwr ] miq imqR mMqR aucwr ]ö]óòõ] qb boilE inRprwie ] kir j`g ko icq cwie ]
ikv kIjIAY mK swl ] khu mMqR imqR auqwl ]÷]óòö] qb mMqR imqRn kIn ] inRp sMg
Xau kih dIn ] suin rwj rwj audwr ] ds cwir cwir Apwr ]ø]óò÷] siqjug mY suin
rwie ] mK kIn cMif bnwie ] Air mwr kY mihKys ] bhu qoK kIn psÍys ]ù]óòø]
mihKys kau rix Gwie ] isir ieMdR C`qR iPrwie ] kir qoK jogin srb ] kir dUr dwnv
grb ]ñú]óòù] mihKys kau rix jIiq ] idj dyv kIn ABIiq ] iqRdsys lIn bulwie
] iCiq CIn CqR iPrwie ]ññ]óóú] muKcwr lIn bulwie ] icq caup isau jg mwie ]
kir j`g ko AwrMB ] AnKMf qyj pRcMf ]ñò]óóñ] qb boilE muKcwr ] suin cMif cMf
juhwr ] ijm hoie Awiesu moih ] iqm BwKaU mq qoih ]ñó]óóò] jg jIA jMq Apwr ]
inj lIn dyv hkwr ] Air kwit kY pl KMf ] piV byd mMqR audMf ]ñô]óóó] rUAwl CMd
] qÍ pRswid ] boil ib`pn mMiqR imqRn j`g kIn Apwr ] ieMdR Aaur auipMdR lY kY boil kY
muKcwr ] kaun BWiqin kIjIAY Ab jg ko AwrMB ] Awju moih aucwrIAY suin imqR mMqR
AsMB ]ñ]óóô] mws ky pl kwit kY piVH byd mMqR Apwr ] Agin BIqir homIAY suin rwj
rwj Aibcwr ] Cyid ic`Cur ibVwrwsur DUilkrx Kpwie ] mwr dwnv kau kirE mK dYq
myD bnwie ]ò]óóõ] qYs hI mK kIjIAY suin rwj rwj pRcMf ] jIiq dwnv dys ky
blvwn purK AKMf ] qYs hI mK mwir kY isir ieMdR CqR iPrwie ] jYs sur suK pwieE
iqv sMq hoih shwie ]ó]óóö]8] igAwn pRboD sMpUrn ]
155
cOpeI ] Ab caubIs aucroN Avqwrw ] ijh ibiD iqn kw lKw AKwrw ] sunIAhu sMq sBY
icqu lweI ] brnq sÎwm jQw miq BweI ]ñ] cOpeI ] jb jb hoq Airst Apwrw ] qb
qb dyh Drq Avqwrw ] kwl sBn ko pyiK qmwsw ] AMqih kwl krq hY nwsw ]ò] kwl
sBn kw krq pswrw ] AMq kwil soeI Kwpn hwrw ] Awpn rUp AnMqn DrhI ] Awpih mD
lIn puin krhI ]ó] ien mih syRst su ds Avqwrw ] ijn mih rimAw rwm hmwrw ] Anq
cqurds gn AvqwrU ] khoN ju iqn iqn kIey AKwrU ]ô] kwl Awpno nwmu CpweI ] Avrn
ky isir dY buirAweI ] Awpn rhq inrwlm jg qy ] jwn ley jwnw mY qb qy ]õ]Awp rcY
Awpy kl Gwey ] Avrn kY dY mUMf hqwey ] Awp inrwlmu rhw n pwXw ] qw qy nwmu ibAMq
khwXw ]ö] jo caubIs Avqwr khwey ] iqn BI qum pRB qink n pwey ] sB hI jg Brmy
BvrwXM ] qw qy nwmu ibAMq khwXM ]÷] sB hI Clq n Awp ClwXw ] qw qy ClIAw nwmu
156
khwXw ] sMqn duKI inriK AkulwvY ] dInbMDu qw qy khlwvY ]ø] AMq krq sB jg ko kwlw
] nwmu kwl qw qy jg fwlw ] smY sMq pr hoq shweI ] qw qy sMKÎw sMq sunweI ]ù] inriK
dIn pr hoq dXwrw ] dInbMDu hm qbY ibcwrw ] sMqn pr kruxw rs FreI ] kruxwiniD jg
qbY aucreI ]ñú] sMkt hrq swDUAn sdw ] sMkthrn nwmu BXo qdw ] duK dwhq sMqn ky
AwXo ] duKdwhn pRBu qidn khwXo ]ññ] rhw AnMq AMq nhI pwXo ] Xw qy nwmu ibAMq khwXo
] jg mo rUp sBn ky Drqw ] Xw qy nwmu bKinXq krqw ]ñò] iknhUM khUM n qwih lKwXo ]
ieh kir nwmu AlK khwXo ] join jgq mY kbhuM n AwXw ] Xw qy sBoN Ajoin bqwXw ]ñó]
bRhmwidk sB hI pic hwry ] ibsnu mhysÍr kaun ibcwry ] cMd sUr ijn kry ibcwrw ] qw qy
jinXq hY krqwrw ]ñô] sdw AByK AByKI rheI ] qw qy jgq AByKI kheI ] AlK rUp
iknhUM nih jwnw ] iqh kir jwiq AlyK bKwnw ]ñõ] rUp AnUp srUp Apwrw ] ByK AByK
sBn qy nÎwrw ] dwiek sBo AjwcI sB qy ] jwn lXo krqw hm qb qy ]ñö] lgn sgn qy
rhq inrwlm ] hY Xh kQw jgq mY mwlum ] jMqR mMqR qMqR n irJwXw ] ByK krq iknhUM nih
pwXw ]ñ÷] jg Awpn Awpn aurJwnw ] pwrbRhm kwhU n pCwnw ] iek mVIAn kbrn vy
jWhI ] duhUMAn mY prmysÍr nwhI ]ñø] ey doaU moh bwd mo pcy ] ien qy nwQ inrwly bcy ]
jw qy CUit gXo BRm aur kw ] iqh AwgY ihMdU ikAw qurkw ]ñù] iek qsbI iek mwlw DrhI
] eyk kurwn purwn aucrhI ] krq ibruD gey mir mUVwH ] pRB ko rMgu n lwgw gUVHw ]òú] jo
jo rMg eyk ky rwcy ] qy qy lok lwj qij nwcy ] Awid purK ijn eyku pCwnw] duqIAw Bwv n
mn mih Awnw ]òñ] jo jo Bwv duiqX mih rwcy ] qy qy mIq imln qy bwcy ] eyk purK ijn
nYku pCwnw ] iqn hI prm q`q kh jwnw ]òò] jogI sMnÎwsI hYN jyqy ] muMfIAw muslmwn gn
157
kyqy ] ByK Dry lUtq sMswrw ] Cpq swD ijh nwmu ADwrw ]òó] pyt hyq nr ifMBu idKwhIN ]
ifMBu kry ibnu p`Xq nwhIN ] ijn nr eyk purK kh DÎwXo ] iqn kir ifMBu n iksI idKwXo
]òô] ifMBu kry ibnu hwiQ n AwvY ] koaU n kwhU sIs invwvY ] jo iehu pytu n kwhU hoqw ] rwv
rMk kwhU ko khqw ]òõ] ijn pRBu eyk vhY ThrwXo ] iqn kir ifMBu n iksU idKwXo ] sIs
idXo aun isrr n dInw ] rMc smwn dyh kir cInw ]òö] kwn Cyid jogI khvwXo ] Aiq
pRpMc kir bnih isDwXo ] eyk nwm ko q`qu n lXo ] bn ko BXo n igRh ko BXo ]ò÷] khw lgY
kib kQY ibcwrw ] rsnw eyk n pwieXq pwrw ] ijhbw koit koit koaU DrY ] gux smuMdR qv
pwr n prY ]òø] pRQm kwl sB jg ko qwqw ] qw qy BXo qyj ibKÎwqw ] soeI BvwnI nwmu
khweI ] ijn isgrI Xh isRsit aupweI ]òù] ipRQmY EAMkwr iqn khw ] so Duin pUir jgq
mo rhw ] qw qy jgq BXo ibsQwrw ] purK pRikRiq jb duhU ibcwrw ]óú] jgq BXo qw qy sB
jinXq ] cwr Kwin kir pRgt bKinXq ] skiq ieqI nih brin sunwaUN ] iBMn iBMn kir
nwm bqwaUN ]óñ] blI AblI doaU aupjwey ] aUc nIc kir iBMn idKwey ] bpu Dir kwl blI
blvwnw ] Awpn rUp Drq BXo nwnw ]óò] iBMn iBMn ijm dyh Drwey ] iqm iqm kir
Avqwr khwey ] prm rUp jo eyk khwXo ] AMiq sBo iqh m`iD imlwXo ]óó] ijiqk jgq ky
jIv bKwno ] eyk joiq sB hI mih jwno ] kwl rUp Bgvwn BnYbo ] qw mih lIn jgiq sB
hÍYbo ]óô] jo ikCu idRsit Agocr Awvq ] qw khu mn mwXw Thrwvq ] eykih Awp sBn mo
ibAwpw ] sB koeI iBMn iBMn kir Qwpw ]óõ] sB hI mih rm rhÎo AlyKw ] mWgq iBMn iBMn
qy lyKw ] ijn nr eyk vhY ThrwXo ] iqnhI prm q`qu kh pwXo ]óö] eykih rUp AnUp srUpw
] rMk BXo rwv khUM BUpw ] iBMn iBMn sBhn aurJwXo ] sB qy judo n iknhUM pwXo ]ó÷] iBMn
158
iBMn sBhUM aupjwXo ] iBMn iBMn kir iqno KpwXo ] Awp iksU ko dos n lInw ] Aaurn isir
buirAweI dInw ]óø] AQ pRQm m`C Avqwr kQnM ] cOpeI ] sMKwsur dwnv puin BXo ] bhu
ibiD kY jg ko duK dXo ] m`C Avqwr Awp puin Drw ] Awpn jwpu Awp mo krw ]óù]
ipRQmY qùC mIn bpu Drw ] pYiT smuMdR JkJorn krw ] puin puin krq BXo ibsQwrw ] sMKwsur
qb kop ibcwrw ]ôú] BujMg pRXwq CMd ] qbY kop grjÎo blI sMK bIrM ] Dry ssqR AsqRM
sjy loh cIrM ] cqur byd pwqM ikXo isMDu m`DM ] qRsÎo AstnYxM krÎo jwpu sùDM ]ôñ] qbY sMBry
dIn hyqM dÎwlM ] Dry loh kRohM ikRpw kY ikRpwlM ] mhw AsqR pwqM kry ssqR GwqM ] try dyv
srbM igry lok swqM ]ôò] Bey AsqRGwqM igry caur cIrM ] ruly q`C mùCM vùTy iq`C qIrM ] igry
suMf muMfM rxM BIm rUpM ] mno Kyil pauFy hTI Pwg jUpM ]ôó] bhy K`gÎM Kyq iKMgM su DIrM ] suBY
ssqR sMjwn so sUrbIrM ] igry gaur gwjI Kuly h`iQ b`QM ] ncÎo rudR rudRM ncy m`C m`QM ]ôô]
rswvl CMd ] mhw bIr g`jy ] suBM ssqR s`jy ] bDy g`j gwhM ] su hUrM auCwhM ]ôõ] Flw Fuk
FwlM ] JmI qyg kwlM ] ktw kwt bwhYN ] auBY jIq cwhYN ]ôö] muKM mùC bMkI ] qmM qyg qMkI
] iPrYN gaur gwjI ] ncYN quMd qwjI ]ô÷] BujMg CMd ]BrÎo ros sMKwsurM dyiK sYxM ] qpy bIr
bk`qRM kIey rkq nYxM ] Bujw Toik BUpM krÎo nwd au~cM ] suxy grBxIAwn ky grB mùcM ]ôø]
lgy Twm TwmM dmwmM dmMky ] Kuly Kyq mo K`g KUnI iKmMky ] Bey k®¨r BWqM kmwxM kV`ky ] ncy
bIr bYqwl BUqM BV`ky ]ôù] igrÎo AwXuDM swXuDM bIr KyqM ] ncy kMD hIxM km`DM AcyqM ] Kuly
K`g KUnI iKAwlM KqMgM ] Bjy kwqurM sUr b`jy inhMgM ]õú] kty crm brmM igrÎo sq®ü ssqRM ]
Bky BY Bry BUq BUmM inRsqRM ] rxM rMg r`qy sBI rMg BUmM ] igry jùD m`DM blI JUim JUmM ]õñ] BXo
duMd jùDM rxM sMK m`CM ] mno do igrM jùD jùty sp`CM ] kty mws tùkM BKy ig`iD ibRDM ] hsI jogxI
159
causTw sUr sùDM ]õò] ikXoDwr bydM hqy sMK bIrM ] qjÎo m`C rUpM sjÎo suMdR cIrM ] sBY dyv
Qwpy ikXo dust nwsM ] try srb dwno Bry jIv qRwsM ]õó] iqRBMgI CMd ] sMKwsur mwry byd
auDwry sq®ü sMGwry jsu lIno ] dyvysu bulwXo rwj ibTwXo CqR iPrwXo suK dIno ] kotM bij bwjy
Amrysur gwjy suB Gir swjy sok hry ] dY koitk dCnw kRor pRdCnw Awin su m`C ky pwie pry
]õô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy m`C pRQm Avqwr sMKwsur bDh
smwpq msqu suB msqu]ñ]
AQ k`C Aauqwr kQnM ] BujMg pRXwq CMd ] ikqo kwl bIqÎo krÎo dyv rwjM ] Bry rwj DwmM
suBM srb swjM ] gjM bwj hIxM ibnw rqn BUpM ] krÎo ibsn bIcwr ic`qM AnUpM ]ñ] sBY dyv
eykqR kIny puirMdRM ] ssM sUrjM Awid lY kY auipMdRM ] huqy dYq jy lok m`DÎM hMkwrI ] Bey eykTy
BRwiqBwvM ibcwrI ]ò] bdÎo ArD ArDM duhU bWit lIbo ] sBoN bwq mwnI XhY kwm kIbo ] kro
m`QnI kUt mMdRwclyXM ] qkÎo CIr swmuMdR dyAM AdyXM ]ó] krI m`iQkw bwskM isMDu m`DM ] mQY
lwg doaU Bey A`D A`DM ] isrM dYq lwgy ghI pUC dyvM ] mQÎo CIr isMDY mno mwtukyvM ]ô] ieso
kaux ibXo pry Bwru p`bM ] au~Ty kWp vY id`qÎwid`qÎ s`bM ] qbY Awp hI ibsn mMqRM ibcwrÎo ]
qry prbqM k`CpM rUp DwrÎo ]õ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy k`Cu duqIAw Avqwr brnnM
sMpUrn msqu suB msqu ]ò]
AQ CIr smuMdR mQn caudh rqn kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ] qotk CMd ] imil dyv
Adyvn isMDu mQÎo ] kib sÎwm kiv`qn m`D kQÎo ] qb rqn cqurds XoN inksy ] Aisqw
160
inis mo sis sy ibgsy ]ñ] AmrWqk sIs kI Er hUAM ] imil pUC ghI ids dyv dUAM ]
rqnM inksy ibgsy sis sy ] jnu GUtn lyq AmI rs ky ]ò] inksÎo Dnu swiek sùD isqM ]
mdu pwn kFÎo Gt mdÎ mqM ] gj bwij suDw lCmI inksI ] Gn mo mno ibdulqw ibgsI
]ó] klpw d®üm mwhur Aau rMBw ] ijh moih rhI liK ieMdR sBw ] mix kOsquB cMd su rUp suBM
] ijh B`jq dYq ibloik juDM ]ô] inksI gvrwj su Dynu BlI ] ijh CIin lXo shswsqR blI
] gin rqn gnau auprqn AbY ] qum sMq suno icq lwie sBY ]õ] gin jok hrIqkI Er
mDM ] jnpMc su nwmÎ sMK suBM ] sis byil ibijXw Aru c`kR gdw ] juvrwj ibrwjq pwin
sdw ]ö] Dnu swrMg nMdg K`g BxM ] ijin KMif kry gn deIq rxM ] isv sUl bVvwnl
kipl munM ] iq DnMqir caudsvoN rqnM ]÷] gn rqn auprqn AO Dwqu gno ] kih Dwqu sBY
aupDwqu Bno ] sB nwm jQw miq sÎwm Dro ] Gt jwin kvI ijin inMd kro ]ø] ipRQmo gn
loh iskw sÍrnM ] cquriQ Bin Dwqu isqM rukmM ] bhuro kiQ qWbr klI ipqrM ] kiQ Astm
ijsqu hY Dwqu DrM ]ù] aupDwqu kQnM] surmM isMgrP hrqwl gxM ] cqurQ iqh isMblKwr BxM
] imRqsMK mnwisl ABRkXM ] Bin Astm lox rsM lvxM ]ñú] dohrw ] Dwqu aupDwqu jQw
skiq so hON khI bnwie ] Kwnn mih BI hoq hY koeI khUM kmwie ]ññ] cOpeI ] rqn auprqn
inkwsy qb hI ] Dwqu aupDwqu dRb mo sB hI ] iqh qb hI ibsnih hr lXo ] Avrin bWt
Avrnih dXo ]ñò] swrMg sr Ais ckR gdw ilX ] pWcwmr lY nwd AiDk ikX ] sUl
ipnwk ibsih kir lInw ] so lY mhWdyv kau dInw ]ñó] BujMg CMd ] idXo ieMdR AYrwvqM bwij
sUrM ] auTy dIh dwno jùDM loh pUrM ] AnI dwnvI dyiK au~TI ApwrM ] qbY ibsn jU ic`q kIno
ibcwrM ]ñô] AQ nr nwrwiex Avqwr kQnM ] BujMg CMd ] nrM Aaur nwrwiexM rUp DwrI ]
161
BXo swmuhy ssqR AsqRM sMBwrI ] BtM AYNT PYNty BujM Tooik BUpM ] bjy sUl sylM Bey Awp rUpM
]ñõ] prÎo Awp mo loh kRohM ApwrM ] DrÎo AYs kY ibsn iqRiqXwvqwrM ] nrM eyk nwrwiexM dÍY
srUpM ] idpY joiq sauNdrX Dwry AnUpM ]ñö] auTy tUp topM gurjM pRhwry ] juty jMg ko jMg joDw
juJwry ] aufI DUir pUrM CuhI AYn gYxM ] fgy dyvqw dYq kMpÎo iqRnYxM ]ñ÷] igry bIr eykM AnykM
pRkwrM ] suBy jMg mo jMg joDw juJwrM ] prI q`C mùCM suBy AMg BMgM ] mno pwn kY BMg pOFy mlMgM
]ñø] idsw mau n AweI AnI dYq rwjM ] Bjy srb dyvM qjy srb swjM ] igry sMj puMjM isrM
bwhu bIrM ] suBy bwn ijau cyq puhpM krIrM ]ñù] jbY jMg hwrÎo ikXo ibsnu mMqRM ] BXo
AMqRDÎwnM krÎo jwnu qMqRM ] mhW mohnI rUp DwrÎo AnUpM ] Cky dyiK doaU idqÎwidqÎ BUpM ]òú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy nr iqRiqX Aqy nwrwiex cqurQ Avqwr
sMpUrn msqu suB msqu ]ó]ô]
AQ mhw mohnI Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ] BujMg CMd ] mhw mohnI rUp DwrÎo
ApwrM ] rhy moih kY idiqÎwidqÎ kumwrM ] Cky pRym jogM rhy rIJ srbM ] qjy SsqR AsqRM idXo
Coir grbM ]ñ] PMDy pRym PWDM BXo kop hIxM ] lgy nYn bYnM DXo pwn pIxM ] igry JUim BUmM Cuty
jwnu pRwxM ] suBY cyq hIxM lgy jwxu bwxM ]ò] lKy cyqhIxM Bey sUr srbM ] Cuty ssqR AsqRM sBY
Arb KrbM ] BXo pRym jogM lgy nYn AYsy ] mno PWiD PWDy imRgIrwj jYsy ]ó] ijny rqn bWty
qumUM qwih jwno ] kQw ibR̀iD qy bwq QorI bKwno ] sBY pWq pWqM bih`Ty su bIrM ] ktM pyc Cory
qjy qyg qIrM ]ô] cOpeI ] sB jg ko ju DnMqir dIAw ] klp ibRC lCmI kir lIAw ] isv
mwhur rMBw sB lokn ] suK krqw hrqw sB sokn ]õ] dohrw ] sis ikRs ky krby nimq
min lCmI kir lIn ] auir rwKI iqh qy cmik pRgt idKweI dIn ]ö] gwie irKIsn kau
162
deI kh lau kQoN ibcwr ] swsqR soD kbIAn muKn lIjhu pUiC suDwr ]÷] BujMg ] rhy rIJ
AYsy sBY dyv dwnM ] imRgIrwj jYsy suny nwd kwnM ] bty rqn srbM geI CUit rwrM ] DrÎo AYs
sRI ibsn pMcm vqwrM ]ø]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy mhw mohnI pMcm Avqwr
sMpUrn msqu suB msqu ]õ]
AQ bYrwh Avqwr kQnM ]BujMg pRXwq CMd ] dXo bWt mdÎM AmdÎM BgvwnM ] gey Twm TwmM
sBY dyv dwnM ]puinr dRoh bFÎo su AwpM mJwrM ] B`jy dyvqw deIq ij`qy juJwrM ]ñ] ihirnÎo
ihrMnwCsM doie bIrM ] sBY log kY jIq lIny ghIrM ] jlM bw QlyXM ikXo rwj srbM ] Bujw dyiK
BwrI bFÎo qwih grbM ]ò] chY jùDu mo so kry Awin koaU ] blI hoie vw soN iBry Awin soaU ]
cVÎo myru isRMgM prI gust sMgM ] hry byd BUmM kIey srb BMgM ]ó] DsI BUim bydM rhI hÍY pqwrM
] DrÎo ibsn qau dwVH gwVHwvqwrM ] DsÎo nIr m`DM ikXo aUc nwdM ] rhI DUir pUrM DunM
inribKwdM ]ô] bjy fwk faurU doaU bIr jwgy ] suxy nwd bMky mhW BIru Bwgy ] JmI qyg qyjM
srosM pRhwrM ] iKvI dwmnI jwxu BwdoN mJwrM ]õ] muKM mùC bMkI bkY sUrbIrM ] qVMkwr qygM
sVMkwr qIrM ] Dm`kwr sWgM KV`kwr K`gM ] tuty tUk topM auTy nwl A`gM ]ö] auTy n`d nwdM
Fm`kwr FolM ] FlMkwr FwlM muKM mwr bolM ] Khy K`g KUnI Kuly bIr KyqM ] ncy kMiD hIxM km`DM
inRcyqM ]÷] Bry jogxI p`qR causT cwrI ] ncI KoilH sIsM bkI ibkrwrI ] hsYN BUq pRyqM mhw
ibkrwlM ] bjy fwk faurU krUrM krwlM ]ø] pRhwrMq mustM krYN pwv GwqM ] mno isMG isMGM fhy
gj mwqM ] CutI eIs qwVI fgÎo bRhm DÎwnM ] B`jÎo cMdRmw kWp BwnM mDÎwnM ]ù] jly bw
QlyXM QlM qQ nIrM ] ikDo sMDÎM bwx rGu ieMdR bIrM ] krY dYq AwGwq mustM pRhwrM ] mno cot
163
bwhY GrÎwrI GrÎwrM ]ñú] bjy fMk bMky su k®¨rM krwry ] mno gj jùty dMqwry dMqwry ] FmMkwr
FolM rxMky nPIrM ] sV`kwr sWgM qV`kwr qIrM ]ññ] idnM Ast jùDM BXo Ast rYxM ] fgI BUim
srbM auTÎo kWp gYxM ] rxM rMg r`qy sBY rMg BUmM ] hxÎo ibsn s`q®üM igrÎo AMiq JUmM ]ñò] Dry
dwVH AgRM cqur byd qbM ] hTI dust ij`qy Bjy dYq sbM ] deI bRhm AwgÎw Dnur byd ikXM ]
sBY sMqnMqwn ko suK idXM ]ñó] DrÎo KstmM ibsn AMswvqwrM ] sBY dust ijqy ikXo byd
auDwrM ] QtÎo DrmrwjM ijqy dyv srbM ] auqwrÎo BlI BWiq soN qwih grbM ]ñô]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy bYrwh Kstm Avqwr
smwpq msqu suB msqu ]ö]
AQ nrisMG Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ] pwDVI CMd ] ieh BWiq ikXo idvrwj
rwj ] BMfwr Bry suB srb swj ] jb dyvqwn bFÎo grUr ] blvMq dYq au~Ty krUr ]ñ] il`no
iCnwie idvrwj rwj ] bwij`qR nyk auTy su bwj ] ieh BWiq jgq dohI iPrwie ] jlM bw QlyAM
ihrnwC rwie ]ò] iek dÎos gXo inj nwir qIr ] sij sùD swj inj AMg bIr ] ikh BWiq
sq®ü mo BXo inrukq ] qb BXo dust ko bIrj mukq ]ó] pRhlwd Bgq lIno vqwr ] sB
krin kwj sMqn auDwr ] ctswr pVHn saupÎo inRpwl ] ptIXih khÎo iliK dY gupwl ]ô]
qotk CMd ] iek dÎos gXo ctswr inRpM ] icq cOk rhÎo suB dyiK suqM ] ju pVÎo idj qy suq
qwih rVo ] inrBY issu nwmu gupwl pVHo ]õ] suin nwmu gupwl irsÎo AsurM ] ibnu moih su kauxu
Bjo dusrM ] ijX mwih Dro issu Xwih hnoN ] jVH ikauN Bgvwn ko nwm Bno ]ö] jl Aaur QlM
iek bIr mnM ] ieh kwih gupwl ko nwm BxM ] Ab hI ieh bWDhu QMm Bey ] suin sRvnn
dwnv bYn Dey ]÷] gih mUV cly issu mwrn ko ] inksÎob gupwl aubwrn ko ] ckcauD rhy
164
jnu dyiK sBY ] inksÎo hir Pwir ikvwr jbY ]ø] liK dyv idvwir sBY Qhry ] Aivloik
crwcr hMU hhry ] grjy nrisMG nrWqkrM ] idRg r`q kIey muK sROx BrM ]ù] liK dwnv Bwj
cly sB hI ] grjÎo nrisMG rxM jb hI ] iek BUpiq TwiF rhÎo rn mY ] gih hwiQ gdw
inrBY mn mY ]ñú] lrjy sB sUr inRpM grjy ] smuhwq Bey Bt kyhr ky ] ju gey smuhy iCiq
qY ptky ] rx By rx DIr btw nt ky ]ññ] bbky rx DIr subIr Gxy ] rihgy mno ikMsuk sRox
sxy ] aumgy chUM Ern qy irpu XoN ] brswq bhwrn ABRn jÎoN ]ñò] brKy sr sùD islw
isqÎM ] aumfy br bIr dso idsÎM ] cmkMq ikRpwx su bwx juDM ] PhrMq Dujw jnu bIr k®üDM
]ñó] hhrMq hTI brKMq srM ] jnu swvx myG buTÎo dusrM ] PhrMq Dujw hhrMq hXM ]
aupjÎo jIA dwnv rwie BXM ]ñô] hhnwq hXM grjMq gjM ] Bt bWh ktI jnu ieMdR DujM ]
qrPMq BtM grjMq gjM ] suix kY Duin swvx myG ljM ]ñõ] ibclÎo pg dÍYk iPrÎo puin XoN ]
kr puMC lgy Aih k®ǜDq jÎoN ] rx rMg smY muK XON cmkÎo ] lK sUr sroruh so dmkÎo ]ñö]
rx qyg quPMgn AYs BXo ] isv DÎwn CutÎo bRhmMf fgÎo ] sr syl islw isq AYs bhy ] nB
Aaur Drw doaU pUr rhy ]ñ÷] gn gMDRb dyiK doaU hrKy ] puhpwvil dyv sBY brKy ] imlgy
Bt Awp ibKY doaU XoN ] issu Kylq rYix hufU huf jÎoN ]ñø] bylI ibMdRm CMd ] rx DIr bIr su
g`jhIN ] liK dyv Adyv su l`jhIN ] iek sUr Gwiel GUMmhIN ] jnu DUm ADomuK DUmhIN ]ñù]
Bt eyk Anyk pRkwr hI ] jùJy AjùJ juJwr hI ] PhrMq bYrk bwxÎM ] ThrMq joD ikkwxÎM
]òú] qomr CMd] ihhxwq koit ikkwn ] brKMq syl juAwn ] CutkMq swiek sùD ] mcÎo
AnUpm jùD ]òñ] Bt eyk Anyk pRkwr ] jùJy AnMq sÍwr ] bwhYN ikRpwx insMg ] mcÎo
ApUrb jMg ]òò] doDk CMd ] bwih ikRpwx subwx B`tM gx ] AMiq igry puin jUiJ mhW rx ]
165
Gwie lgY iem Gwiel JUlYN ] Pwgin AMiq bsMq sy PUlYN ]òó] bwih ktI Bt eykn AYsI ]
suMf mno gjrwj n jYsI ] sohq eyk Anyk pRkwrM ] PUl iKry jnu m`iD PulvwrM ]òô] sRox rMgy
Aru eyk AnykM ] PUl rhy jnu ikMsuk nykM ] Dwvq Gwv ikRpwx pRhwrM ] jwnuk kop pRq`C idKwrM
]òõ] jUiJ igry Air eyk AnykM ] Gwie lgy ibsMBwr ibsyKM ] kwit igry Bt eykih vwrM ]
swbun jwnu geI bih qwrM ]òö] pUir pry Bey cUir ispwhI ] sÍwim ky kwj kI lwj inbwhI ]
bwih ikRpwxn bwx su bIrM ] AMiq Bjy BXmwn ADIrM ]ò÷] cOpeI ] qÎwig cly rx kO sB
bIrw ] lwj ibsir geI Bey ADIrw ] ihrnwCs qb Awp irswnw ] bWiD clÎo rx ko kir
gwnw ]òø] BrÎo ros nrisMG srUpM ] Awvq dyiK smuih rx BUpM ] inj Gwvn ko ros n mwnw
] inriK syvkih duKI irswnw ]òù] BujMg pRXwq CMd ] kMpweI stw isMG grjÎo krUrM ]
aufÎo hyir bIrwn ky muK nUrM ] auTÎo nwd bMko CuhI gYx g`jM ] hsy dyv srbM Bey dYq l`jM
]óú] mcÎo duMd jùDM mcy duie juAwxM ] qV`kwr qygM kV`ky kmwxM ] iBrÎo kop kY dwnvM
sùlqwxM ] hVM sRon cly mDM mùlqwxM ]óñ] kV`kwr qygM qV`kwr qIrM ] Bey tUk tUkM rxM bIr
DIrM ] bjy sMK qUrM su FolM FmMky ] rVM kMk bMky fhy bIr bMky ]óò] Bjy bwij gwjI ispwhI
AnykM ] rhy TwF BUpwl Awgy n eykM ] iPrÎo isMG sUrM su k®¨rM krwlM ] kMpweI stw pUC PyrI
ibswlM ]óó] dohrw ] grjq rix nr isMG ky B`jy sUr Anyk ] eyk itkÎo ihrnwC qh Avru
n joDw eyk ]óô] cOpeI ] must jùD jùty Bt doaU ] qIsr qhW n ipiKXq koaU ] Bey duhun
ky rwqy nYxw ] dyKq dyv qmwsy gYxw ]óõ] Ast idvs Asty inis jùDw ] kIno duhUM Btn
imil k®ǜDw ] bhuro Asur ikCuku murJwnw ] igrÎo BUim jnu ibRC purwnw ]óö] sINic bwir pun
qwih jgwXo ] jgy mUrCnw puin ijX AwXo ] bhuro iBry sUr doie k®D ü w ] mMfÎo bhuir Awp mih
166
juDw ]ó÷] BujMg CMd ] hlw cwl kY kY punr bIr FUky ] mcÎo jùD jÎoN krn sMgM GVUky ] nKM
pwq doaU kry dMq GwqM ] mno g`j jùty bnM msiq mwqM ]óø] punr nrisMGM Drw qwih mwrÎo ]
purwno plwsI mno bwie fwrÎo ] hnÎo dyiK dustM BeI puhp brKM ] kIey dyvqÎoN Awn kY jIiq
krKM ]óù] pwDrI CMd ] kIno nrisMG dustM sMGwr ] DrÎo su ibsn spqm Avqwr ] lIno
su Bgq Apno iCnwie ] sB issit Drm krmn clwie ]ôú] pRhlwd krÎo inRp C`qR Pyr ]
dIno sMGwr sB iem AMDyr ] sB dust Airst id`ny Kpwie ] puin leI joiq joiqih imlwie
]ôñ] sB dust mwir kIny AByK ] puin imlÎo jwie BIqir AlyK ] kib jQw m`iq kQÎo
ibcwr ] iem DrÎo ibsn spqmvqwr ]ôò]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy nrisMG spqmo Avqwr
smwpq msqu suB msqu]÷]
AQ bwvn Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ] BujMg pRXwq CMd ] Bey idvs kyqy
nRisMGwvqwrM ] puinr BUim mo pwp bwFÎo ApwrM ] kry lwg j`gM punr dYq dwnM ] bilrwj kI
dyh bFÎo gumwnM ]ñ] n pwvY blM dyvqw jg bwsM ] BeI ieMdR kI rwjDwnI ibnwsM ] krI jog
AwrwDnw srb dyvM ] pRsMnM Bey kwl purKM AByvM ]ò] idXo AwiesM kwl purKM ApwrM ] Dro
bwvnw ibsn AstmvqwrM ] leI ibsn AwgÎw clÎo Dwie AYsy ] lhÎo dwrdI BUp BMfwr jYsy
]ó] nrwj CMd ] srUp Cot Dwir kY ] clÎo qhW ibcwir kY ] sBw nrys jwnÎo ] qhI su
pWv TwnÎo ]ô] su byd cwrucwr kY ] suxÎo inRpM suDwr kY ] bulwie ib`p ko lXo ] mlÎwgr
mUVkw dXo ]õ] pdwrG dIp dwn dY ] pRd`Cnw Anyk kY ] kroir d`Cnw deI ] n hwiQ ib`p
nY leI ]ö] khÎo n mor kwj hY ] imQÎwih qor swj hY ] AFwie pwv BUim dY ] ibsyK BUp
167
kIriq lY ]÷] cOpeI ] jb idj AYs bKwnI bwnI ] BUpiq sihq n jwnÎo rwnI ] pYr
AFwie BUim dy khI ] idV kir bwq idjoqm ghI ]ø] idjbr sukR huqo inRp qIrw ] jwn
gXo sB Bydu vjIrw ] jÎoN jÎoN dyn ipRQvI inRp khY ] iqmu iqmu nwih pRohq ghY ]ù] jb inRp
dyn Drw mn kInw ] qb hI au~qr suk®ü iem dInw ] lGu idj Xwih n BUp pCwno ] ibsn
Avqwr iesI kir mwno ]ñú] sunq bcn dwnv sB hsy ] aucrq sùkR khw Gr bsy ] sisk
smwn n idj mih mwsw ] ks kr hY ieh j`g ibnwsw ]ññ] dohrw ] sùk®übwc ] ijm
icngwrI Agin kI igrq sGn bn mwih ] AiDk qink qy hoq hY iqm idjbr nrnwih
]ñò] cOpeI ] his BUpiq ieh BWiq bKwnI ] sunhu sùkR qum bwq n jwnI ] Puin ieh smo
sBo Cl jYhY ] hir so Pyir n iB`Cku AY hY ]ñó] mn mih bwq iehY TihrweI ] mn mo DrI n
iksU bqweI ] iBRqu qy mWg kmMfl eysw ] lgÎo dwn iqh dyn nrysw ]ñô] sùkR bwq mn mo
pihcwnI ] Byd n lhq BUp AigAwnI ] Dwir mkr ky jwr srUpw ] pYTÎo m`iD kmMfl BUpw
]ñõ] inRpbr pwin surwhI leI ] dwn smY idjbr kI BeI ] dwn hyq jb hwQ clwXo ]
inkis nIr kir qwih n AwXo ]ñö] qomr CMd ] cmkÎo qbY idjrwj ] krIAY inRpys ielwj
] iqnkw imly ieh bIc ] iek c`C huAY hY nIc ]ñ÷] iqnkw inRpiq kir lIn ] BIqir
kmMfl dIn ] sukRWK lgIAw jwie ] iek c`Cu BXo idjrwie ]ñø] nyqR qy ju igrÎo nIr ] so
ilXo kir idj bIr ] kir nIr cuvn n dInu ] iem sÍwim kwrj kInu ]ñù] cOpeI ] c`C
nIr kr BIqir prw ] vhY sMklp idj kir Drw ] AYs qbY inj dyh bFwXo ] lok Cyid
prlok isDwXo ]òú] inriK log AdBuq ibsmey ] dwnv pyiK mUrCn Bey ] pwv pqwr CuXo
isr kwsw ] cikRq Bey liK lok qmwsw ]òñ] eykY pwv pqwrih CUAw ] dUsr pwv ggn lau
168
hUAw ] iBdÎo AMf bRhmMf Apwrw ] iqh qy igrI gMg kI Dwrw ]òò] ieh ibiD BUp AcMBv
lhw ] mn kRm bcn cikRq hÍY rhw ] so kCu BXo jo sukR aucwrw ] so AiKXn hm Awju inhwrw
]òó] AriD dyh Apno imn dInw ] ieh ibiD kY BUpiq jsu lInw ] jb lau gMg jmun ko
nIrw ] qb lau clI kQw jg DIrw ]òô] ibsn pRsMin pRq`C hÍY khw ] cobdwru duAwry hÍY rhw
] khÎo cly qb lgY khwnI ] jb lg gMg jmun ko pwnI ]òõ] dohrw ] jh swDn sMkt prY
qh qh Bey shwie ] duAwrpwl hÍY dir bsy Bgq hyq hir rwie ]òö] cOpeI ] Astm
Avqwr ibsn As Drw ] swDn sBY ikRqwrQ krw ] Ab nvmoN brnoN Avqwrw ] sunhu sMq
icq lwie suDwrw ]ò÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy bwvn Avqwr Astmo kQnM bil Cln
smwpq msqu suB msqu]ø]
AQ prsurwm Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] puin kyiqk idn Bey ibqIqw ]
C`iqRin skl Drw kh jIqw ] AiDk jgq mih aUc jnwXo ] bwsv bil khUM lYn n pwXo ]ñ]
ibAwkul skl dyvqw Bey ] imil kir sBu bwsv pY gey ] C`qRI rUp Dry sBu Asurn ] Awvq
khw BUp qumry min ]ò] sB dyvn imil krÎo ibcwrw ] CIr smudR kh cly suDwrw ] kwl
purK kI krI bfweI ] iem AwigAw qh qy iqn AweI ]ó] idj jmdgin jgq mo sohq ]
iniq auiT krq AGn EGn hq ] qh qum Dro ibsn Avqwrw ] hnhu skR ky s`q®ü suDwrw
]ô] BujMg pRXwq CMd ] jXo jwmdgnM idjM AwvqwrI ] BXo ryxukw qy kvwcI kuTwrI ] DrÎo
CiqRXw pwq ko kwl rUpM ] hnÎo jwie jauny shsRwsqR BUpM ]õ] khw gMm eyqI kQw srb BwKauN
] kQw ibR̀iD qy QorIAY bwq rwKauN ] Bry grb C`qRI nrysM ApwrM ] iqnY nws ko pwix DwrÎo
169
kuTwrM ]ö] huqI nMdnI isMDujw kI supùqRI ] iqsY mWg hwrÎo shMsRwsqR C`qRI ] ilXo CIn gwXM
hqÎo rwm qwqM ] iqsI bYr kIny sBY BUp pwqM ]÷] geI bwlqw qy ilXo soD qw ko ] hnÎo qwq
myro kho nwmu vw ko ] shMsRwsqR BUpM suxÎo sRaun nwmM ] ghy ssqR AsqRM clÎo qaun TwmM ]ø]
kho rwj myro hnÎo qwq kYsy ] AbY jùDu jIqoN hnoN qoih qYsy ] khw mUVH bYTo suAsqRM sMBwro ] clo
Bwj nw qo sBY ssqR fwro ]ù] suxy bol bMky BrÎo BUp kopM ] auTÎo rwj srdUl lY pwix DopM ]
hTÎo Kyq KUnI idjM KiqRhwXo ] chy Awj hI jùD mo so mcwXo ]ñú] Dey sUr srbM suny bYn rwjM
] cVHÎo k®ǜD jùDM sRjy srb swjM ] gdw sYhQI sUl sylM sMBwrI ] cly jùD kwjM bfy C`qR DwrI
]ññ] nrwj CMd ] ikRpwx pwx Dwir kY ] cly blI pukwir kY ] su mwir mwir BwKhI ] sroG
sRox cwKhI ]ñò] sMjoie sYhQIn lY ] cVHy su bIr ros kY ] ctwk cwbkM auTy ] shMsR swiekM
buTy ]ñó] rswvl CMd ] Bey eyk Taury ] sBY sUr daury ] lXo Gyr rwmM ] Gtw sUr sÎwmM
]ñô] kmwxM kVMky ] Bey nwd bMky ] Gtw jwix sÎwhM ] cVHÎo iqau ispwhM ]ñõ] Bey
nwdbMky ] su sylM DmMky ] gjw jUh g`jy ] suBM sMj s`jy ]ñö] chUM Er FUky ] gjM jUh JUky ]
srM bÎUh CUty ] irpM sIs PUty ]ñ÷] auTy nwd BwrI ] irsy C`qRDwrI ] iGrÎo rwm sYnM ] isvM
jym mYnM ]ñø] rxM rMg r`qy ] qRsy qyj q`qy ] auTI sYx DUrM ] rhÎo gYx pUrM ]ñù] Gxy Fol
b`jy ] mhW bIr g`jy ] mno isMG Cùty ] iemM bIr jùty ]òú] krYN mwir mwrM ] bkYN ibkrwrM ]
igry AMg BMgM ] dvM jwnu dMgM ]òñ] gey CUt AsqRM ] Bjy hÍY inRAsqRM ] iKlYN swr bwjI ]
qury quMd qwjI ]òò] Bujw Toik bIrM ] krYN Gwie qIrM ] nyjy g`f gwFy ] mcy bYr bwFy ]òó]
GxM Gwie pylYN ] mno Pwg KylYN ] krYN bwx brKw ] Bey jIq krKw ]òô] igry AMiq GUmM ]
mno ibR̀C JUmM ] tuty ssqR AsqRM ] Bjy hÍY inRAsqRM ]òõ] ijqy sq®ü Awey ] iqqy rwm Gwey ]
170
cly Bwj srbM ] BXo dUr grbM ]òö] BujMg pRXwq CMd] mhW ssqR Dwry clÎo Awp BUpM ] ley
srb sYnw kIey Awp rUpM ] AnMq AsqR Cory BrÎo jùDu mwnM ] pRBw kwl mwno sBY rsim BwnM
]ò÷] Bujw Toik BUpM ikXo jùDu AYsy ] mno bIr ibRqrwsury ieMdR jYsy ] sBY kwit rwmM ikXo bWih
hInM ] hqI srb sYnw BXo grb CInM ]òø] ghÎo rwm pwxM kuTwrM krwlM ] ktI suMf sI rwj
bwhM ibswlM ] Bey AMg BMgM krM kwl hIxM ] gXo grb srbM BeI sYx CIxM ]òù] rhÎo AMq
KyqM AcyqM nrysM ] bcy bIr jyqy gey Bwj dysM ] leI CIn CoxI kry C`iqR GwqM ] icrMkwl pUjw
krI lok mwqM ]óú]
ieiq sRI bicqR nwtky inRp shsRbwhu bDh prs rwm ibjÎ brnnM smwpq msqu suB msqu]
sRI BgauqI jI shwie] BujMg pRXwq CMd] leI CIin CoxI kry ib`p BUpM ] hrI Pyir C`iqRn idjM
jIiq jUpM] idjM AwrqM qIr rwmM pukwrM ] clÎo ros sRI rwm lIny kuTwrM ]óñ] sunÎo srb BUpM
hTI rwm Awey ] sBM jùDu ko ssqR AsqRM bnwey ] cVHy caup kY kY kIey jùD AYsy ] mno rwm so
rwvxM lMk jYsy ]óò] lgy ssqR AsqRM lKy rwm AMgM ] ghy bwx pwxM kIey sq®ü BMgM ] Bujw hIx
eykM isrM hIx kyqy ] sBY mwir fwry gey bIr jyqy ]óó] krI C`iqR hIxM iCqMkIs bwrM ] hxy
AYs hI BUp srbM suDwrM ] kQw srb jau Cor qy lY sunwaUN ] ihRdY gRMQ ky bwFby qy frwaUN
]óô] cOpeI ] kir jg mo ieh BWiq AKwrw ] nvm vqwr ibsn iem Dwrw ] Ab brnoN
dsmo Avqwrw ] sMq jnw kw pRwn ADwrw ]óõ]
ieiq sRI bicqR nwtky nvmo Avqwr kQnM prsrwm Avqwr
smwpq msqu suB msqu ]ù]
sRI BgauqI jI shwie ] AQ bRhmw Avqwr kQnM ] cOpeI ] Ab aucroN mY kQw icrwnI ]
171
ijm aupjÎo bRhmw sur gÎwnI ] cqurwnn AG EGn hrqw ] aupjÎo skl isRsit ko krqw
]ñ] cOpeI ] jb jb byd nws huie jwhI ] qb qb puin bRhmw pRgtwhI ] qw qy ibsn bRhm
bpu Drw ] cqurwnn kir jgq aucrw ]ò]jb hI ibsnu bRhm bpu Drw ] qb sB byd pRcur
jg krw ] swsqR isMimRiq skl bnwey ] jIv jgq ky pMQ lgwey ]ó] jy jy huqy AGn ky
krqw ] qy qy Bey pwp qy hrqw ] pwp krmu kh pRgit idKwey ] Drm krm sB jIv clwey
]ô] ieh ibiD BXo bRhm Avqwrw ] sB pwpn ko mytnhwrw ] pRjw lok sB pMQ clwey ]
pwp krm qy sBY htwey ]õ] dohrw ] ieh ibiD pRjw pivqR kr DrÎo bRhm Avqwr ] Drm
krm lwgy sBY pwp krm kh fwr ]ö] cOpeI ] dsm Avqwr ibsn ko bRhmw ] DrÎo jgq
BIqir suB krmw ] bRhm ibsn mih Bydu n lhIAY ] swsqR isMimRiq BIqir khIAY ]÷]
ieiq sRI bicqR nwtky dsmo Avqwr bRhmw kQnM
smwpq msqu suB msqu] ñú]
AQ rudR Avqwr brnnM ] sRI BgauqI jI shwie ]qotk CMd ] sB hI jn Drm ky krm
lgy] qij jog kI rIiq kI pRIiq Bgy ] jb Drm cly qb jIau bFy ] jnu koit srUp ky bRhm
gFy ]ñ] jgjIvn Bwr BrI DrxI ] duiK Awkuil jwiq nhI brxI ] Dir rUp gaU diD isMDu
geI ] jgnwiek pY duK roq BeI ]ò] h`is kwl pRsMin Bey qb hI ] duK sRvnn BUim sunÎo
jb hI ] iFg ibsnu bulwie lXo Apny ] ieh BWiq khÎo iqh ko su puny ]ó] su khÎo qum rudR
srUp Dro ] jgjIvn ko cil nws kro ] qb hI iqh rudR srUp DrÎo ] jg jMq sMGwr kY jog
krÎo ]ô] kihhoN isv jYsk jùD kIey ] suK sMqn ko ijh BWiq dIey ] ginhoN ijh BWiq brI
igirjw] jg jIq suXMbr mo supRBw ]õ] ijm AMDk soN hr jùDu krÎo ] ijh BWiq mnoj ko
172
mwn hrÎo ] dl dYq dly kir kop ijmM ] kihhoN sB Coir pRsMg iqmM ]ö] pwDVI CMd ] jb
hoiq Drin BwrwkRWiq ] qb prq nwih iqh ihRdY sWiq ] cil diD smuMdR kreI pukwr ] qb
Drq ibsn rudRwvqwr ]÷] qb krq skl dwnv sMGwr ] kir dnuj pRlv sMqn auDwr ]
ieh BWiq skl kir dust nws ] puin krq ihRdY Bgqwn bws ]ø] qotk ] iqRpurY iek dYq
bFÎo iqRpurM ] ijh qyj qpY riv ijau iqRpurM ] brdwie mhwsur AYs BXo ] ijn lok cqurds
jIq lXo ]ù] joaU eyk hI bwx hxY iqRpurM ] soaU nws krY iqh dYq durM ] As ko pRgtÎo kib
qwih gnY ] iek bwx hI so pur qIn hnY ]ñú] isv Dwie clÎo iqh mwrn ko ] jg ky sB
jIv auDwrn ko ] kir kop qjÎo isq sùD srM ] iek bwr hI nws ikXo iqRpurM ]ññ] liK
kauqk swD sBY hrKy ] sumnM brKw nB qy brKy ] Duin pUir rhI jX s`d hUAM ] igir hym
hlwcl kMp BUAM ]ñò] idn kyqk bIq gey jb hI ] AsurMDk bIr ibXo qb hI ] qb bYl
cVHÎo gih sUl isvM ] sur cauik cly hr kop ikvM ]ñó] gx gMDb R j`C sBY aurgM ] brdwn
dXo isv ko durgM ] hinho inrKMq murwir surM ] iqRpurwir hnÎo ijm kY iqRpurM ]ñô] auih Er
cVHy dl lY dujnM ] ieh Er irsÎo gih sUl isvM ] rx rMg rMgy rx DIr rxM ] jnu soiBq
pwvk jÍwl bxM ]ñõ] dnu dyv doaU rx rMg rcy ] gih ssqR sBY rs rudR mcy ] sr Cwfq
bIr doaU hrKy ] jnu AMiq pRlY Gn sy brKy ]ñö] ruAwml CMd ] Gwie Kwie Bjy surwrdn
kopu Ep imtwie ] AMDkMiD iPrÎo qbY jX duMdBIn bjwie ] sUl sYhiQ prG ptis bwx EG
pRhwr ] pyil pyil igry su bIrn Kyl jwnu Dmwr ]ñ÷] syl ryl BeI qhW Aru qyg qIr pRhwr
] gwih gwih iPry Pv`jn bwih bwih hQÎwr ] AMg BMg pry khUM srbMg sRonq pUr ] eyk eyk
brI Anykn hyir hyir su hUr ]ñø] caur cIr rQI rQoqm bwijrwj AnMq ] sRox kI sirqw
173
auTI su ibAMq rUp durMq ] swj bwij kty khUM gjrwj qwj Anyk ] aust pust igry khUM irpuu
bwicXM nhI eyk ]ñù] Cwif Cwif cly qhW inRp swij bwij AnMq ] gwij gwij hny sdw isv
sUrbIr durMq ] Bwij Bwij cly hTI hiQAwr hwiQ ibswir ] bwx pwx kmwx Cwif su crm
brm ibswir ]òú] nrwj CMd ] ijqyk sUrDwieXM ] iqqyk rudR GwieXM ] ijqyk Aaur
DwvhIN ] iqqÎoN mhys GwvhIN ]òñ] kmMD AMD auThI ] ibsyK bwx buThI ] ipnwk pwix qy
hxy ]AnMq sUrmw bxy ]òò] rswvl CMd ] islh sMju s`jy ] chUM Er g`jy ] mhW bIr bMky
] imtY nwih fMky ]òó] bjy Goir bwjM ] sjy sUr swjM ] GxM jym g`jy ] mihKuAws s`jy
]òô] mihKuAws DwrI ] cly bÎom cwrI ] suBM sUr hrKy ] srM Dwr brKy ]òõ] Dry bwx
pwxM ] cVHy qyjmwxM ] ktw k`it bwhYN ] ADo AMg lwhYN ]òö] irsy ros rudRM ] cly Bwj CudRM ]
mhW bIr g`jy ] islih sMij s`jy ]ò÷] ley skiq pwxM ] cVHy qyj mwxM ] gxM gwV gwjy ]
rxM rudR rwjy ]òø] BBMkMq GwXM ] lry caup cwXM ] fkI fwkixXM ] rVy kwkixXM ]òù]
BXM ros rùdRM ] hxy dYq CùdRM ] kty A`D A`DM ] BeI sYx b`DM ]óú] irsÎo sUlpwxM ] hxy dYq
BwxM ] srM EG Cùty ] GxM jym tùty ]óñ] rxM rùdR g`jy ] qbY dYq B`jy ] qjy ssqR srbM ]
imtÎo dyh grbM ]óò] cOpeI ] DwXo qb AMDk blvwnw ] sMg lY sYn dwnvI nwnw ] Aimq
bwx nMdI khu mwry ] byiD AMg khu pwr pDwry ]óó] jb hI bwx lgy bwhx qin ] ros jgÎo
qb hI isv ky min ] AiDk ros kir ibisK clwey ] BUim Akwis iCink mih Cwey ]óô]
bwxwvlI rudR jb swjI ] qb hI sYx dwnvI BwjI ] qb AMiDk isv swmuih DwXo ] duMd jùDu
rx m`iD mcwXo ]óõ] AiV`l ] bIs bwx iqn isvih pRhwry kop kir ] lgy rudR ky gwq gey
Eh Gwin kr ] gih ipnwk kh pwix ipnwkI DwieE ] ho quml jùDu duhUMAn rx m`iD mcwieE
174
]óö] qwV sq®ü kh bhuir ipnwkI kopu huAY ] hxy dust kh bwx inKMg qy kwiF duAY ] igrÎo
BUim BIqir isr s`q®ü pRhwrÎo ] ho jnuk gwj kir kop burj khu mwrÎo ]ó÷] qotk ] Git
eyk ibKY irpuu cyq BXo ] Dnu bwx blI puin pwix lXo ] kir kop kuvMf krM krKÎo ] sr Dwr
blI Gn jÎoN brKÎo ]óø] kir kop blI brKÎo ibsKM ] ieh Er lgy insry dusrM ] qb
kop krM isv sUl ilXo ] Air ko isr kwit duKMf ikXo ]óù]
ieiq sRI bicqR nwtky ipnwk prbMDih AMDk bDih rudRosquqy
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
sRI BgauqI jI shwie ] AQ gauir bDh kQnM ]qotk CMd ] sur rwj pRsMin Bey qbhI ]
Air AMDk nws sunÎo jb hI ] iem kY idn kyqk bIq gey ] isv Dwm sqikRqu jwq Bey ]ñ]
qb rudR BXwnk rUp DrÎo ] hir hyir hrM hQÎwr hrÎo ] qb hI isv kop AKMf ikXo ] iek
jnm AMgwr Apwr ilXo ]ò] iqh qyj jry jg jIv sbY ] iqh fwr dXo miD isMDu qbY ] soaU
fwr dXo isMDu mih n gXo ] iqh Awin jlMDr rUp lXo ]ó] cOpeI ] ieh ibiD BXo Asur
blvwnw ] lXo kubyr ko lUt Kjwnw ] pkir sms qy bRhmu ruvwXo ] ieMdR jIiq isr C`qR FurwXo
]ô] jIiq dyvqw pwie lgwey ] rudR ibsnu inj purI bswey ] caudh rqn Awin rwKy igRh ]
jhW qhW bYTwey nv igRh ]õ] dohrw ] jIiq bswey inj purI Asur skl Asurwir ] pUjw
krI mhys kI igir kYlws mJwir ]ö] cOpeI ] DÎwn ibDwn kry bhu BWqw ] syvw krI AiDk
idn rwqw ] AYs BWiq iqh kwl ibqwXo ] Ab pRsMg isv aUpr AwXo ]÷] BUqrwt ko inriK
Aqul bl ] kWpq Bey Aink Air jl Ql ] d`C pRjwpiq hoq inRpiq br ] ds shMsR
duihqw qw ky Gir ]ø] iqn iek bwr suXMbr ikXw ] ds shMsR duihqwiesu idXw ] jo bru
175
rucY brhu Ab soeI ] aUc nIc rwjw huie koeI ]ù] jo jo ijsY rucw iqin brw ] sB pRsMg
nhI jwq aucrw ] jo ibrqWq kih Coir sunwaUN ] kQw ibRiD qy AiDk frwaUN ]ñú] cwr suqw
k`sp kh dInI ] kyiqk bÎwh cMdRmw lInI ] kyiqk geI Aaur dysn mih ] brÎo gaurjw eyk
rudR kih ]ññ] jb hI bÎwh rudR igRih AwnI ] clI jg kI bhuir khwnI ] sB duihqw iqh
booil pTweI] lIny sMg Bqwrn AweI ]ñò] jy jy huqy dys prdysw ] jwq Bey ssurwr nrysw ]
inriK rudR ko Aaur pRkwrw ] iknhU n BUpiq qwih icqwrw ]ñó] nhn gaurjw d`C bulweI ]
suin nwrd qy ihRdY irsweI ] ibn boly ipq ky igRh geI ] Aink pRkwr qyj qn qeI ]ñô]
j`g kuMf mih prI auCr kir ] sq pRqwip pwvk BeI sIqir] jog Agin khu bhuir pRkwsw ]
qw qn ikXo pRwn ko nwsw ]ñõ] Awie nwrd iem isvih jqweI ] khW bYiT ho BWg cVHweI ]
CutÎo DÎwn kopu ijX jwgw ] gih iqRsUl iqh ko auiT Bwgw ]ñö] jb hI jwq BXo iqh QlY ]
lXo auTwie sUl kir blY ] BWiq BWiq iqin kry pRhwrw ] skl ibDuMs j`g kr fwrw ]ñ÷]
cOpeI ] BWiq BWiq qn BUp sMGwry ] iek iek qy kr duie duie fwry ] jw khu phuMic iqRsUl
pRhwrw ] qw khu mwr Taur hI fwrw ]ñø] j`g kuMf inrKq BXo jb hI ] jUt jtwn auKwrs
qb hI ] bIrBdR qb kIAw pRkwsw ] aupjq kro nrysn nwsw ]ñù] kyiqk kry duKMf inRpiq
br ] kyiqk pTY dey jm ky Gr ] kyiqk igry Drix ibkrwrw ] jnu sirqw ky igry krwrw
]òú] qb lau isvih cyqnw AweI ] gih ipnwk khu pro irsweI ] jw ky qwix bwx qn
mwrw ] pRwn qjy iqn pwin nucwrw ]òñ] fmw f`m faurU bhu bwjy ] BUq pRyq dsaU ids gwjy
] iJm iJm krq Aisn kI Dwrw ] nwcy ruMf muMf ibkrwrw ]òò] b`jy Fol snwie ngwry ]
juty jMg ko joD juJwry ] Kih Kih mry Apr irs bFy ] bhuir n dyiKXq qwjIAn cFy ]òó]
176
jw pr must iqRsUl pRhwrw ] qw khu Taur mwr hI fwrw ] AYso BXo bIr Gmswnw ] BkBkwie
qh jgy mswnw ]òô] dohrw ] qIr qbr brCI ibCUA brsy ibsK Anyk ] sB sUrw jUJq
Bey swbq bcw n eyk ]òõ] cOpeI ] kit kit mry nrys duKMfw ] bwie hny igrgy jnu JMfw]
sUl sMBwir rudR jb prÎo ] ic`qR bic`qR AXoDn krÎo ]òö] Bwij Bwij qb cly nrysw ] j`g
ibswir sMBwrÎo dysw ] jb rx rudR rudR hÍY Dwey ] Bwjq BUp n bwcn pwey ]ò÷] qb sB Bry
qyj qn rwjw ] bwjn lgy AnMqn bwjw ] mcÎo bhuir Goir sMgRwmw ] jm ko Brw iCink mih
Dwmw ]òø] BUpiq iPry jùD ky kwrn ] lY lY bwx pwix hQÎwrn ] Dwie Dwie Air krq
pRhwrw ] jnu kir cot priq GrÎwrw ]òù] KMf KMf rx igry AKMfw ] kWpÎo KMf nvy
bRhmMfw] Cwif Cwif Ais igry nrysw ] mcÎo jùDu suXMbr jYsw ]óú] nrwj CMd ] ArùJy
ikkwxI ] Dry ssqR pwxI ] prI mwr bwxI ] kV`ky kmwxI ]óñ] JV`ky ikRpwxI ] Dry DUir
DwxI ] cVHy bwn swxI ] rty eyk pwxI ]óò] cvI cWvfwxI ] juty hwx hwxI ] hsI dyv
rwxI ] Jm`ky ikRpwxI ]óó] ibRD nrwj CMd ] su mwr mwr sUrmw pukwr mwr kY cly ] AnMq
rudR ky gxo ibAMq bIrhw dly ] GmMf Gor swvxI AGor ijauN Gtw auTI ] AnMq bUMd bwx Dwr
sùD k®üD kY buTI ]óô] nrwj CMd ] ibAMq sUr DwvhIN ] su mwr mwr GwvhIN ] AGwie Gwie
au~ThIN ] Anyk bwx bùThIN ]óõ] AnMq AsqR s`ij kY ] cly su bIr g`ij kY ] inrBY hQÎwr
JwrhIN ] su mwr mwrucwrhIN ]óö] GmMf Gor ijau Gtw ] cly bnwie iqau Qtw ] su ssqR
sUr soBhIN ] suqw surwin loBhIN ]ó÷] su bIr bIn kY brYN ] surys log ibcrYN ] sqRws BUp jy
Bjy ] su dyv piuqRkw qjy ]óø] ibRD nrwj CMd ] su ssqR AsqR s`j kY pry hkwr kY hTI ]
ibloik rùdR rùdR ko bnwie sYx eykTI ] AnMq Gor swvxI durMq jÎoN auTI Gtw ] ssoB sUrmw
177
ncY su CIin CqR kI Ctw ]óù] kMpwie K`g pwx mo qRpwie qwijXn qhW ] juAwn Awn kY pry
su rudR TwF Qo jhW ] ibAMq bwx sYhQI pRhwr Awn kY krYN ] Dkyil ryil lY clY pCyil pwv nw
trYN ]ôú] sV`ksUl sYhQI qV`k qyg qIrÎM ] bb`k bwG jÎoN blI BB`k Gwie bIrÎM ] AGwie
GwiekY igry pCyil pwv nw try ] su bIn bIn A`CrYN pRbIn dIn hÍY bry ]ôñ] cOpeI ] ieh
ibiD jUiJ igrÎo sB swQw ] rih gÎo d`C Akyl AnwQw ] bcy bIr qy bhuir bulwiesu ] phir
kvc duMdBI bjwiesu ]ôò] Awpn clw jùD khu rwjw ] joir kror AXoDn swjw ] CUtq bwx
kmwx Apwrw ] jnu idn qy hÍY gXo AMDwrw ]ôó] BUq pryq mswx hkwry ] duhUM Er faurU
fmkwry ] mhW Gor m`cÎo sMgRwmw ] jYsk lMik rwvx Aru rwmw ]ôô] BujMg pRXwq CMd] BXo
rudR kopM DrÎo sUl pwxM ] kry sUrmw srb KwlI plwxM ] auqy eyk d`CM ieqy rudR eykM ] krÎo
kop kY jùDu BWqM AnykM ]ôõ] igrÎo jwnu kUlsQlI ibRC mUlM ] igrÎo d`C qYsy ktÎo sIs sUlM ]
prÎo rwj rwjM BXo dyh GwqM ] hnÎo jwnu b`jRM BXo p`b pwqM ]ôö] gXo grb srbM B`jy
sUrbIrM] clÎo Bwij AMqihpurM hÍY ADIrM ] gry fwir AMcr prI rudR pwXM ] Aho rudR kIjY ikRpw
kY shwXM ]ô÷] cOpeI ] hm qumro hr Ej n jwnw ] qum ho mhW qpI blvwnw ] sunq bcn
Bey rudR ikRpwlw ] Ajw sIs inRp joir auqwlw ]ôø] rudR kwl ko Drw iDAwnw ] bhuir
ijXwie nrys auTwnw ] rwj suqw piq skl ijXwey ] kauqk inriK sMq iqRpqwey ]ôù] nwir
hIn isv kwm iKJwXo ] qw qy sMBu Gno duKu pwXo ] AiDk kop kY kwm jrwXs ] ibqn nwm
iqh qidn khwXs ]õú]
ieiq sRI bicqR nwtky rudR pRbMD d`C bDh rudR mhwqmy gauir bDh AiDAwie
gÎwrHvoN Avqwr sMpUrn msqu suB msqu ]ññ]
178
AQ jlMDr Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] vhu jo jrI rùdR kI dwrw ] iqn
ihm igir igRih ilXw vqwrw ] CutI bwlqw jb suiD AweI ] bhuro imlI nwQ khu jweI ]ñ]
ijh ibiD imlI rwm soN sIqw ] jYsk cqur byd qn gIqw ] jYsy imliq isMDu qn gMgw ] qÎoN
imil geI rudR kY sMgw ]ò] jb iqh bÎwih rudR Gir Awnw ] inriK jlMDr qwih luBwnw ]
dUq eyk qh idXo pTweI ] ilAwau rudR qy nwir iCnweI ]ó] jlMDr bwc rudR soN ]dohrw] kY
isv nwir sINgwr kY mm igRh dyh pTwie ] nwqr sUl sMBwr kY sMig lrhu muir Awie ]ô]
cOpeI ] kQw BeI ieh ids ieh Bwqw ] Ab khoN ibsn iqRXw kI bwqw ] ibRMdwirk idn eyk
pkwey ] dYq sBw qy ibsnu bulwey ]õ] Awie gXo qh nwrd iriK br ] ibsnu nwir ky Dwm
CuDwqur ] bYNgn inriK AiDk llcwXo ] mWig rhÎo pru hwiQ n AwXo ]ö] nwQ hyq mY Boj
pkwXo ] mnuC pTY kir ibsnu bulwXo ] nwrd Kwie jUT ho jYhY ] ipX koipq hmrY pr hÍY hY
]÷] nwrd bwc ]cOpeI] mWig QkÎo muin Boj n dIAw ] AiDk rosu muinbr qb kIAw ]
ibRMdw nwm rwCsI bpu Dir ] iqRX hÍY bso jlMDr ky Gir ]ø] dy kir sRwp jwq BXo iriKbr ]
Awvq BXo ibsnu qw ky Gir ] sunq sRwp Aiq hI duK pwXo ] ibhis bcn iqRX sMig sunwXo
]ù] dohrw ] iqRX kI CwXw lY qbY ibRMdw rcI bnwie ] DUmRkys dwnv sdn jnm Drq BeI
jwie ]ñú] cOpeI ] jYsk rhq kml jl BIqir ] puin inRp bsI jlMDr ky Gir ] iqh
nimq jlMDr Avqwrw ] Dry rUp AnUp murwrw ]ññ] kQw AYis ieh ids mo BeI ] Ab cil
bwq rudR pr geI ] mWgI nwir n dInI rùdRw ] qW qy kop Asurpiq CùdRw ]ñò] b`jy Fol nPIir
ngwry ] duhU idsw fmrU fmkwry ] mwcq BXo loh ibkrwrw ] Jmkq K`g Ad`g Apwrw
]ñó] igir igir prq suBt rx mwhIN ] Duk Duk auTq mswx qhW hIN ] gjI rQI bwjI
179
pYdl rix ] jUiJ igry rx kI iCiq Angx ]ñô] qotk ] ibrcy rxbIr sDIr k®üDM ] mcÎo
iqh dwrux BUim juDM ] hhrMq hXM grjMq gjM ] suix kY Duin swvx myG ljM ]ñõ] brKY rix
bwx kmwx KgM ] qh Gor BXwnk jùD jgM ] igr jwq BtM hhrMq hTI ] aumgyy irpuu sYx kIey
iekTI ]ñö] chUM Er iGrÎo sr soiD isvM ] kir kop Gno Asurwir ievM ] duhUM Ern qy iem
bwx bhy ] nB Aaur Drw doaU Cwie rhy ]ñ÷] igrgy qh topin tUk Gny ] rh gy jnu ikMsuk
sRox sny ] rx hyir AgMm AnUp hrM ] ijX mo ieh BWiq ibcwr krM ]ñø] ijX mo isv dyiK
rhw cik kY ] dl dYqn m`iD prw hk kY ] rix sUl sMBwir pRhwr krM ] sux kY Duin dyv
Adyv frM ]ñù] ijX mo isv DÎwn Drw jb hI ] kl kwl pRsMin Bey qb hI ] khÎo ibsnu
jlMDr rUp Dro ] puin jwie irpysu ko nws kro ]òú] BujMg pRXwq CMd ] deI kwl AwgÎw
DrÎo ibsn rUpM ] sjy swj srbM bnÎo jwnu BUpM ] krÎo nwQ XoN Awp nwrM auDwrM ] iqRXw rwj
ibRMdw sqI squ twrM ]òñ] qjÎo dyh dYqM BeI ibsn nwrM ] DrÎo duAwdso ibsn dYqÎwvqwrM ]
punr jùDu s`jÎo ghy ssqR pwxM ] igry BUim mo sUr soBy ibmwxM ]òò] imtÎo squ nwrM ktÎo sYn
srbM ] imtÎo BUp jwlMDrM dyh grbM ] punr jùD sjÎo hTy qyj hIxM ] Bjy Cwif kY sMg swQI
ADIxM ]òó] cOpeI ] duhUM jùDu kInw rx mwhI ] qIsru Avru qhW ko nwhI ] kyiqk mws
mcÎo qh jùDw ] jwlMDr hÍY isv pur k®ǜDw ]òô] qb isv iDAwn skiq ko Drw ] qw qy skiq
ikRpw kh krw ] qw qy BXo rudR blvwnw ] mMfÎo jùDu bhuir ibiD nwnw ]òõ] auq hir lXo
nwir irpuu squ hir ] ieq isv BXo qyj dybI kir ] iCn mo ikXo Asur ko nwsw ] inriK rIiJ
Bt rhy qmwsw ]òö] jwlMDrI qw idn qy nwmw ] jphu cMifkw ko sB jwmw ] qw qy hoq pivqR
srIrw ] ijm nHwey jl gMg ghIrw ]ò÷] qw qy khI n rudR khwnI ] gRQ M bFn kI icMq pCwnI
180
] qw qy kQw Qor hI BwsI ] inriK BUl kib kro n hwsI ]òø]
ieiq sRI bicqR nwtky gMRQy jlMDr bDh duAwdsmoN Avqwr smwpqu msqu suB msqu ] ñò]
AQ ibsnu Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]
cOpeI ] Ab mYN gnoN ibsnu Avqwrw ] jYsk DrÎo srUp murwrw ] bÎwkul hoiq Drin jb Bwrw
] kwl purK pih kriq pukwrw ]ñ] cOpeI ] Asur dyvqn dyq BjweI ] CIn lyq BUA kI
TkurweI ] kriq pukwr Drix Bir Bwrw ] kwl purK qb hoq ikRpwrw ]ò] dohrw ] sB
dyvn ko AMs lY qqu Awpn Thrwie ] ibsnu rUp Dwrq qidn igRih Awidiq ky Awie ]ó]
cOpeI ] Awin hrq ipRQvI ko Bwrw ] bhu ibiD Asurn krq sMGwrw ] BUim Bwr hir surpur
jweI ] kwl purK mo rhq smweI ]ô] skl kQw jau Coir sunwaUN ] ibsnu pRbMD khq sRm
pwaUN ] qw qy QoirXY kQw pRkwsI ] rog sog qy rwKu AibnwsI ]õ]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy iqRdsmoN ibsnu Avqwr
smwpq msqu suB msqu ]ñó]
AQ mDu kYtB bDh kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]dohrw ] kwl purK kI dyh mo koitk ibsn
mhys ] koit ieMdR bRhmw ikqy riv sis kRor jlys ]ñ] cOpeI ] sRimq ibsnu q`h rhq smweI
] isMDu ibMD jh gnÎo n jweI ] sysnwg sy koitk qhW ] sovq sYn srp kI jhW ]ò] shMsR
sIs qb Dr qn jMgw ] shsR pWv kr shs ABMgw ] shMsrwC soiBq hYN qw ky ] lCmI pwv
plosq vw ky ]ó] dohrw ] mDu kItB ky bD nimq jw idn jgq murwir ] su kib sÎwm qw
ko khY cOdsvoN Avqwr ]ô] cOpeI ] sRvx mYl qy Asur pRkwisq ] cMd sUr jnu duiqX
pRBwisq ] mwXw qjq ibsnu kh qb hI ] krq aupwiD Asur imil jb hI ]õ] iqn soN
181
krq ibsnu Gmswnw ] brK hjwr pMc prmwnw ] kwl purK qb hoq shweI ] duhUMAn hnq
kRoD aupjweI ]ö] dohrw ] Dwrq hY AYso ibsnu cOdsvoN Avqwr ] sMq sMbUhin suK nimq
dwnv duhUM sMGwr ]÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gMQ
R y mDu kYtB bDh cqurdsvoN Avqwr
ibsnu smwpq msqu suB msqu ]ñô]
AQ ArhMq dyv Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] jb jb dwnv krq
pswrw] qb qb ibsnu krq sMGwrw ] skl Asur iekTy qhW Bey ] surAir guru mMdir cil
gey]ñ] sBhUM imil As krÎo ibcwrw ] dYNq n krq Gwq Asurwrw ] qw qy AYs kro ikCu
Gwqw] jw qy bny hmwrI bwqw ]ò] dYNq gurU iem bcn bKwnw ] qum dwnvo n Byd pCwnw ] vy
imil j`g krq bhu BWqw ] kusl hoq qw qy idn rwqw ]ó] qumhUM kro j`g AwrMBn ] ibjY hoie
qumrI qw qy rx ] j`g AwrMB dwnvn krw ] bcn sunq surpur Qrhrw ]ô] ibsnu bol kir
kro ibcwrw ] Ab kCu kro mMqR Asurwrw ] ibsnu nvIn khÎo bpu DirhoN ] j`gu ibGn Asurn
ko kirhoN ]õ] ibsn AiDk kIno iesnwnw ] dIny Aimq idjn kh dwnw ] mn mo kvlwisR jo
gÎwnw ] kwl purK ko DrÎo DÎwnw ]ö] kwl purK qb Bey dieAwlw ] dws jwin kih bcn
rswlw ] Dir ArhMq dyv ko rUpw ] nws kro Asurn ky BUpw ]÷] ibsnu dyv AwgÎw jb
pweI] kwl purK kI krI bfweI ] BUA ArhMq dyv bin AwXo ] Awin Aaur hI pMQ clwXo
]ø] jb Asurn ko BXo guru AweI ] bhuq BWiq inj mqih clweI ] sRwvg mq auprwjn
kIAw ] sMq sMbUhn ko suK dIAw ]ù] sBhUM hwQ mocnw dIey ] isKw hIx dwnv bhu kIey ]
isKw hIx koeI mMqR n PurY ] jo koeI jpY aulit iqh prY ]ñú] bhuir j`g ko krib imtwXo ]
182
ijX ihMsw qy sBhuM htwXo ] ibnu ihMsw ikX j`g n hoeI ] qw qy j`g krY nw koeI ]ññ] Xw qy
BXo jgn ko nwsw ] jo ijX hny hoie auphwsw ] jIA mry ibnu j`g n hoeI ] j`g krY pwvY
nhI koeI ]ñò] ieh ibiD idXo sBn aupdysw ] j`g skY ko kr n nrysw ] ApQ pQ sB
logn lwXw ] Drm krm koaU krn n pwXw ]ñó] dohrw ] AMn AMn qy hoqu jÎo Gws Gws qy
hoie ] qYsy mnuC mnuC qy Avru n krqw koie ]ñô] AYs gÎwn sBhUn idRVHwXo ] Drm krm
koaU krn n pwXo ] ieh ibRiq bIc sBo icq dInw ] Asur bMs qw qy BXo CInw ]ñõ] nHwvn
dYq n pwvY koeI ] ibnu iesnwn pivqR n hoeI ] ibnu pivqR koeI Pury n mMqRw ] inPl Bey qw
qy sB jMqRw ]ñö] ds shsR brK ikX rwjw ] sB jg mo mq AYsuprwjw ] Drm krm sB hI
imit gXo ] qw qy CIin Asur kul BXo ]ñ÷] dyv rwie ijX mo Bl mwnw ] bfw krmu Ab
ibsn krwnw ] AwnMd bFw soku imt gXo ] Gir Gir sbhuM bDwvw BXo ]ñø] dohrw ] ibsnu
AYs aupdys dY sBhUM Drm Cutwie ] Amrwviq sur ngr mo bhuir ibrwjÎo jwie ]ñù] sRwvgys
ko rUp Dir dYq kupQ sB fwir ] pMdRsvoN Avqwr iem Dwrq BXo murwir ]òú]
ieiq sRI bicqR nwtky ArhMq pMdRsvoN Avqwr
smwpq msqu suB msqu ]ñõ]
AQ mnu rwjw Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] sRwvg mq sB hI jn lwgy ]
Drm krm sB hI qij Bwgy ] qÎwg deI sB hUM hir syvw ] koie n mwnq By gurudyvw ]ñ]
swD AswD sBY huAY gey ] Drm krm sBhUM qij dey ] kwl purK AwgÎw qb dInI ] ibsn
cMd soeI ibiD kInI ]ò] mnu hÍY rwjvqwr Avqrw ] mnu isimRiqih pRcur jig krw ] skl
kupMQI pMQ clwey ] pwp krm qy log htwey ]ó] rwj Avqwr BXo mnu rwjw ] sB hI isRjy
183
Drm ky swjw ] pwp krw qw ko gih mwrw ] skl pRjw khu mwrig fwrw ]ô] pwp krw jwhI
iqh mwris ] skl pRjw khu Drm isKwris ] nwm dwn sBhUMn isKwrw ] sRwvg pMQ dUr kir
fwrw ]õ] jy jy Bwij dUir khUM Bey ] sRwvg Drim soaU rih gey ] Aaur pRjw sB mwrig
lweI ] kupMQ pMQ qy supMQ clweI ]ö] rwj Avqwr BXo mnu rwjw ] krm Drm jg mo Bl
swjw ] skl kupMQI pMQ clwey ] pwp krm qy Drm lgwey ]÷] dohrw ] pMQ kupMQI sB lgy
sRwvg mq BXo dUr ] mnu rwjw ko jgq mo rhÎo sujsu BrpUr ]ø]
ieiq sRI bicqR nwtky gMRQy mnu rwjw Avqwr solvW
smwpq msqu suB msqu ]ñö]
AQ DnMqir bYd Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] sB DnvMq Bey jg logw ]
eyk n rhw iqno qin sogw ] BWiq BWiq B`Cq pkvwnw ] aupjq rog dyh iqin nwnw ]ñ]
rogwkuil sB hI Bey logw ] aupjw AiDk pRjw ko sogw ] prm purK kI krI bfweI ] ikRpw
krI iqn pr hirrweI ]ò] ibsnu cMd ko khw bulweI ] Dr Avqwr DnMqir jweI ]
AwXurbyd ko kro pRkwsw ] rog pRjw ko kirXhu nwsw ]ó] dohrw ] qw qy dyv iekqR huAY mQÎo
smuMdRih jwie ] rog ibnwsn pRjw ihq kFÎo DnMqir rwie ]ô] cOpeI ] AwXurbyd iqin ikXo
pRkwsw ] jg ky rog kry sB nwsw ] beId swsqR khu pRgt idKwvw ] iBMn iBMn AauKDI
bqwvw ]õ] dohrw ] rog rhq kir AauKDI sB hI kro jhwn ] kwl pwie q`Ck hnÎo surpur
ikXo pXwn ]ö]
ieiq sRI bicqR nwtky gMRQy DnMqir Avqwr sqwrvW
smwpq msqu suB msqu ]ñ÷]
184
AQ sUrj Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]cOpeI ] bhuir bFy idiqpuqR Aquil bil ]
Air Anyk jIqy ijn jl Ql ] kwl purK kI AwgÎw pweI ] riv Avqwr DrÎo hirrweI
]ñ] jy jy hoq Asur blvwnw ] riv mwrq iqn ko ibiD nwnw ] AMDkwr DrnI qy hry ] pRjw
kwj igRh ky auiT pry ]ò] nrwj CMd ] ibswir AwlsM sBY pRBwiq log jwghIN ] AnMq jwp
ko jpYN ibAMq DÎwn pwghIN ] durMq krm ko krYN AQwp Qwp QwphIN ] gwieqRI sMDÎwn kY
Ajwp jwp jwphIN ]ó] su dyv krm Awid lY pRBwiq jwg kY krYN ] su j`g DUp dIp hom byd
bÎwkrn rrYN ] su ipqR krm hYN ijqy sibRiq bRq ko krYN ] ju swsqR isimRiq aucrM su Drm
DÎwn ko DrYN ]ô] ArD nrwj CMd ] su DUm DUm DUm hI ] krMq sYn BUMim hI ] ibAMq DÎwn
DÎwvhIN ] durMq Taur pwvhIN ]õ] AnMq mMqR aucrYN ] su jog jwpnw krYN ] inRbwn purK
DÎwvhIN ] ibmwn AMiq pwvhIN ]ö] dohrw ] bhuqu kwl iem bIqÎo krq Drmu Aru dwnu ]
bhuir Asur bFÎo pRbl dIrGu kwie duiqmwn ]÷] cOpeI ] bwx pRjMq bFq inqpRiq qn ]
inis idnu Gwq krq idj dyvn ] dIrGu kwie AYso irpuu BXo ] riv rQ htk cln qy gXo
]ø] AiV`l ] htk clq rQu BXo Bwnu kopÎo qbY ] AsqR ssqR lY clÎo sMg lY dl sBY ]
mMfÎo ibibiD pRkwr qhW rx jwie kY ] ho inriK dyv Aru dYq rhy aurJwie kY ]ù] gih gih
pwix ikRpwx dubihXw rx iBry ] tUk tUk huAY igry n pg pwCy iPry] AMgin soBy Gwie pRBw
Aiq hI bFy ] ho bsqR mno iCtkwie jnyqI sy cFy ]ñú] AnuBv CMd ] Anhd b`jy ] Duin
Gx l`jy ] Gx hx GorM ] jxu bx morM ]ññ] mDur Duin CMd ] Fl hl FwlM ] ijm gul lwlM
] KV BV bIrM ] qV sV qIrM ]ñò] rux Jux bwjy ] jxu Gx gwjy ] FMmk FolM ] KV rV
KolM ]ñó] Qr hr kMpY ] hir hir jMpY ] rx rMg r`qy ] jxu gj m`qy ]ñô] Qrkq sUrM ]
185
inrKiq hUrM ] srbr Cùty ] kt Bt lùty ]ñõ] cmkq bwxM ] Prh inswxM ] ct pt jUty
] Air aur PUty ]ñö] nr br g`jy ] sr br s`jy ] islh sMjoAM ] surpur poAM ]ñ÷]
srbr CUty ] Air aur PUty ] ct pt crmM ] Pt Put brmM ]ñø] nrwj CMd ] idnys bwx
pwix lY irpysu qwk DwieXM ] AnMq jùD k®ǜiD jùD BUim mY mcwieXM ] ikqyk Bwij cwilXM surys
log ko gey ] insMq jIiq jIiq kY AnMq sUrmw ley ]ñù] isim`t syl swmuhy sr`k sUr JwrhIN
] bb`k bwG jÎoN blI hl`k hwk mwrhIN ] ABMg AMg BMg hÍY auqMg jMg mo igry ] surMg sUrmw
sBY insMg jwin kY Ary ]òú] ArD nrwj CMd ] nvM inswx bwijXM ] Gtw GmMf lwijXM ]
qb`l quMdrM bjy ] suxMq sUrmw gjy ]òñ] su jUiJ jUiJ kY prYN ] surys log ibcrYN ] cVY
ibvwn soBhIN ] Adyv dyv loBhIN ]òò] bylI ibdRm CMd ] fh fhsu fwmr fMkxI ] kh khsu
kUkq kMkxI ] Jm Jmk sWg JmikXM ] rix gwj bwij auQikXM ]òó] Fm Fmk Fol
FmikXM ] Jl Jlk qyg JmikXM ] jt Coir rudR qh nicXM ] ibkRwr mwr jh micXM ]òô]
qotk CMd ] auQky rx bIrx bwij brM ] JmkI Gx ib`ju ikRpwx krM ] lhky rx DIrx bwx
aurM ] rMg sRoxq r`q kFy dusrM ]òõ] PhrMq Dujw QhrMq BtM ] inrKMq ljI Cib sÎwm GtM
] cmkMq su bwx ikRpwx rxM ] ijm kauiDq swvx ib`ju GxM ]òö] dohrw ] kQw ibRiD qy mY
froN khw kro bKÎwn ] inswhMq Asurys so sr qy BXo indwn ]ò÷]
ieiq sRI bicqR nwtky gMRQy sUrj ATwrvoN Avqwr
smwpq msqu suB msqu ]ñø]
AQ cMdR Avqwr kQnM ] sRI BgauqI jI shwie ]doDk CMd ] Pyir gno inisrwj ibcwrw ]
jYis DrÎo Avqwr murwrw ] bwq purwqn BwiK sunwaUN ] jw qy kib kul srb irJwaUN ]ñ] nYku
186
ikRsw khuM Taur n hoeI ] BUKn log mrY sB koeI ] AMiD insw idn Bwnu jrwvY ] qw qy ikRs
khuM hon n pwvY ]ò] log sBY ieh qy Akulwny ] Bwij cly ijm pwq purwny ] BWiq hI BWiq
kry hir syvw ] qW qy Bey pRsMn gurudyvw ]ó] nwir n syv krYN inj nwQM ] lInih rosu iPrYN
jIA swQM ] kwmin kwmu n kbUM sMqwvY ] kwmu ibnw koaU kwm n BwvY ]ô] qomr CMd ] pUjy n
ko iqRXw nwQ ] AYNTI iPrYN jIA swQ ] duKvY n iqn khu kwm ] qw qy n ibnviq bwm ]õ]
kirhYN n piq kI syv ] pUjYN n guru gurudyv ] DirhYN n hir ko DÎwn ] kirhYN n inq iesnwn
]ö] qb kwl purK bulwie ] ibsnihN khÎo smuJwie ] sis ko Drhu Avqwr ] nhI Awn
bwq ibcwr ]÷] qb ibsnu sIs invwie ] kr joir khI bnwie ] DirhoN idnWq vqwr ]
ijq hoie jgq ku mwr ]ø] qb mhW qyj murwir ] DrÎo su cMdR Avqwr ] qn kY mdn ko
bwn ] mwrÎo iqRXn khu qwin ]ù] qw qy BeI iqRX dIn ] sB grb hÍY gXo CIn ] lwgI
krn piq syv ] Xw qy pRsMin Bey dyv ]ñú] bhu ikRsw lwgI hoin ] liK cMdRmw kI jOin ]
sB Bey isD ibcwr ] iem BXo cMdR Avqwr ]ññ] cOpeI ] iem hir Drw cMdR Avqwrw ]
bFÎo grb lih rUp Apwrw ] Awn iksU khu iciq n ilAwXo ] qw qy qwih klMk lgwXo
]ñò] Bjq BXo AMbr kI dwrw ] qw qy ikX muin ros Apwrw ] ikRsnwrjun imRg crm clwXo
] iqh kir qwih klMk lgwXo ]ñó] sRwp lgÎo qw ko muin sMdw ] Gtq bFq qw idn qy cMdw
] lijq AiDk ihrdy mo BXo ] grb AKrb dUr huAY gXo ]ñô] qpsw krI bhuir iqh kwlw
] kwl purK puin BXo dXwlw ] CeI rog iqh skl ibnwsw ] BXo sUr qy aUc invwsw ]ñõ]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy cMdR Avqwr aunIsvoN
smwpq msqu suB msqu ]ñù]
187
cOpeI ] Ab mY khoN rwm Avqwrw ] jYis jgq mo krw pswrw ] bhuqu kwl bIqq BXo jbY ]
Asurn bMs pRgt BXo qbY ]ñ] Asur lgy bhu krY ibKwDw ] iknhuM n iqnY qink mY swDw ]
skl dyv iekTy qb Bey ] CIr smuMdR jh Qo qh gey ]ò] bhu icr bsq Bey iqh Twmw ]
ibsnu sihq bRhmw ijh nwmw ] bwr bwr hI duiKq pukwrq ] kwn prI kl ky Duin Awrq
]ó] qotk CMd ] ibsnwidk dyv lKy ibmnM ] imRdu hws krI kir kwl DunM ] Avqwr Dro
rGunwQ hrM ] icr rwj kro suK soN AvDM ]ô] ibsnys DuxM suix bRhm muKM ] Ab sùD clI
rGubMs kQM ] ju pY Coir kQw kiv Xwih rFY ] ien bwqn ko iek gRMQ bFY ]õ] iqh qy khI
QorIAY bIn kQw ] bil qÍY aupjI buiD m`iD jQw ] jh BUil BeI hm qy lihXo ] su kbo qh
A`Cr bnw kihXo ]ö] rGurwj BXo rGubMs mxM ] ijh rwj krÎo puir AauD GxM ] soaU kwl
ijxÎo inRprwj jbM ] BUA rwj krÎo Aj rwj qbM ]÷] Aj rwj hxÎo jb kwil blI ] su
inRpiq kQw dsrQ clI ] icr rwj kro suK soN AvDM ] imRg mwir ibhwr bxM supRBM ]ø] jg
188
Drm kQw pRcurI qb qy ] suimqRys mhIp BXo jb qy ] idn rYix bnysn bIc iPrY ] imRgrwj
krI imRg nyq hrY ]ù] ieh BWiq kQw auh TOr BeI ] Ab rwm j`Xw pr bwq geI ] kuhVwm
jhW sunIAY shrM ] qh kOsl rwj inRpys brM ]ñú] aupjI qh Dwm suqw kuslM ] ijh jIq
leI sis AMsu klM ] jb hI suiD pwie suXMbr krÎo ] AvDys nrysh cIin brÎo ]ññ] puin
sYn suim`qR nrys brM ] ijh jùD lXo m`dR dys hrM ] suimqRw iqh Dwm BeI duihqw ] ijh jIq
leI sis sUr pRBw ]ñò] soaU bwir sbùiD BeI jb hI ] AvDysh cIin brÎo qb hI ] gin
Xwih Bxo kstuAwr inRpM ] ijh kykeI Dwm suqw supRBM ]ñó] ien qy igRh mo suq jau n QIE
] qb bYiT nrys ibcwr kIE ] qb kykeI nwir ibcwr krI ] ijh qy sis sUrj soB DrI
]ñô] iqh bÎwhiq mWg ley du brM ] ijh qy AvDys ky pRwx hrM ] smJI n nrysur bwq hIey
] qb hI iqh ko br doie dIey ]ñõ] puin dyv Adyvn jùD pro ] jh jùD Gxo inRp Awp kro
] hiq swrQI sÎMdn nwir hkÎo ] Xh kOqk dyiK nrys ckÎo ]ñö] puin rIiJ dey doaU qIA
brM ] icq mo su ibcwr kCU n krM ] khI nwtk m`iD cirqR kQw ] jX dIin surys nrys jQw
]ñ÷] Air jIiq Anyk Anyk ibDM ] sB kwj nrysÍr kIin isDM ] idn rYix ibhwrq m`iD
bxM ] jl lYn idjwie qhW sRvxM ]ñø] ipq mwq qjy doaU AMD BuXM ] gih pwqR clÎo jl
lYin suXM ] muin noidq kwl isDwr qhW ] inRp bYT pqaUvn bWiD jhW ]ñù] BBkMq GtM
Aiq nwd huAM ] Duin kwin prI Aj rwjsuAM ] gih pwix su bwxih qwin DxM ] imRg jwix
idjM sr sùD hxM ]òú] igr gXo su lgy sr sùiD munM ] insrI muK qy hhkwr DunM ] imRgnWq
khw inRp jwie lhY ] idj dyiK doaU kr dWq ghY ]òñ] srvxubwc ] kCu pRwn rhy iqh m`D
qnM ] inkrMq khw jIA ib`p inRpM ] mur qwq ru mwq inRc`C pry ] iqh pwix ipAwie inRpwD
189
mry ]òò] pwDVI CMd ] ibn c`Cu BUp doaU qwqu mwq ] iqn dyh pwin quh khoN bwq ] mm
kQw n iqn kihXo pRbIn ] suin mrÎo puqR qyaU hoih CIn ]òó] ieh BWiq jbY idj khy bYn ]
jl suniq BUp cÍY clÎo nYn ] iDRg moih ijn su kIno kukrm ] hiq BXo rwj Aru gXo Drm
]òô] jb lXo BUp iqh sr inkwr ] qb qjy pRwx muinbr audwr ] puin BXo rwv mn mY
audws ] igRh plit jwin kI qjI Aws ]òõ] ijX TtI ik DwroN jog Bos ] khUM bsoN jwie
bin qÎwig dys ] ikh kwj mor Xh rwj swj ] idj mwir ikXo ijn As kukwj ]òö] ieh
BWiq khI puin inRp pRbIn ] sB jgq kwl krmY ADIn ] Ab kro kCU AYso aupwie ] jw qy
su bcy iqh qwqu mwie ]ò÷] Bir lXo kuMB isr pY auTwie ] qh gXo jhW idj qwqu mwie ]
jb gXo inkit iqn ky suDwir ] qb lKI duhUM iqh pwv cwir ]òø] idj bwc rwjw soN ] kh
kho puqR lwgI Avwr ] suin rhÎo mon BUpiq audwr ] iPir khÎo kwih bolq n pUq ] cup rhy
rwj lih kY ksUq ]òù] inRp idXo pwin iqh pwin jwie ] cik rhy AMD iqh kr Cuhwie ]
kir kop khÎo qU Awih koie ] iem suniq sbd inRp dXo roie ]óú] rwjw bwc idj soN ]
hau puqRGwiq qv bRhmxys ] ijh hnÎo sRvx qv suq sudys ] mY prÎo srix dsrQ rwie ]
cwho su kro moih ib`p Awie ]óñ] rwKYN qu rwKu mwrYN qu mwru ] mYN pro srix qumrY dÍwir ] qb
khI iqno dsrQ rwie ] bhu kwst Agin dÍY dyie mMgwie ]óò] qb ilXo AiDk kwst
mMgwie ] ciVH bYiT qhW slH kau bnwie ] chUM Er deI jÍwlw jgwie ] idj jwin geI pwvk
isrwie ]óó] qb jog Agin qn qy auprwij ] duhUM mrn jrn ko sjÎo swj ] qy Bsm Bey
iqh bIc Awp ] iqh koip duhUM inRp idXo sRwp ]óô] idj bwc rwjw soN ] ijm qjy pRwx hm
suiq ibCoih ] iqm lgy sRwp suin BUp qoih ] iem BwiK jrÎo idj sihq nwir ] qij dyh ikXo
190
surpuir ibhwr ]óõ] rwjw bwc ] qb chI BUp hauN jroN Awj ] kY AiqiQ hoaUN qij rwj swj
] kY igRih jY kY kirhoN aucwr ] mY idj AwXo inj kir sMGwr ]óö] dyv bwnI bwc ] qb
BeI dyv bwnI bnwie ] ijin kro dùK dsrQ rwie ] qv Dwm hoihNgy puqR ibsnu ] sB kwj
Awj isD Bey ijsnu ]ó÷] hÍYhYN su nwm rwmwvqwr ] kirhYN su skl jg ko auDwr ] kirhYN su
qink mY dust nws ] ieh BWiq kIriq kirhYN pRkws ]óø] nrwj CMd ] nicMq BUp icq Dwm
rwm rwie Awie hYN ] durMq dust jIq kY su jYq p`qR pwie hYN ] AKrb grb jy Bry su srb
grb Gwl hYN ] iPrwie C`qR sIs pY iCqIs Coix pwl hYN ]óù] AKMf KMf KMf kY AfMf fMf
dMf hYN ] AjIq jIiq jIq kY ibsyK rwj mMif hYN ] klMk dUr kY sBY insMk lMk Gwie hYN ] su
jIiq bwhubIs grb eIs ko imtwie hYN ]ôú] isDwr BUp Dwm ko ieqo n sok ko Dro ] bulwie
ib`p Coix ky ArMB j`g ko kro ] suxMiq bYx rwv rwjDwinXY isDwirXM ] bulwiekY bisst
rwjsUie ko suDwirXM ]ôñ] Anys dys dys ky nrys bol kY ley ] idjys bys bys ky iCqys Dwm
Aw gey ] Anyk BWiq mwin kY idvwn bol kY ley ] su j`g rwjsUie ko ArMB qw idnw Bey
]ôò] supwid ArG AwsnM Anyk DUp dIp kY ] pKwir pwie bRhmxM pRd`Cxw ibsyK dY ] kror
kor d`Cnw idjyk eyk kau deI ] su j`g rwjsUie kI ArMB qw idnw BeI ]ôó] ntys dys dys
ky Anyk gIq gwvhIN ] AnMq dwn mwn lY ibsyK soB pwvhIN ] pRsMin log jy Bey su jwq kaun
qy khy ] ibmwn Awsmwn ky pCwin mon huAY rhy ]ôô] huqI ijqI Ap`Crw clI svrg Cor kY
] ibsyK hwie Bwie kY ncMiq AMg mor kY ] ibAMq BUp rIJhI AnMq dwn pwvhIN ] ibloik
A`Crwn ko Ap`Crw ljwvhIN ]ôõ] AnMq dwn mwn dY bulwie sUrmw ley ] durMq sYn sMg dY
dso idsw pTY dey ] nrys dys dys ky inRpys pwie pwirXM ] mhys jIq kY sBY su CqR pqR
191
FwirXM ]ôö] rUAwml CMd ] jIiq jIiq inRpM nrysur s`q®ü im`qR bulwie ] ibpR Awid bisst qy
lY kY sBY iriKrwie ] k®ǜD jùD kry Gny Avgwih gwih sudys ] Awin Awin AvDys ky pg
lwgIAM Avnys ]ô÷] BWiq BWiqn dY ley snmwn Awin inRpwl ] Arb Krbn drb dY gj
rwj bwij ibswl ] hIr cIrn ko skY gn jtq jIn jrwie ] Bwau BUKn ko khY ibiD qy n
jwq bqwie ]ôø] psm bsqR ptMbrwidk dIey BUpn BUp ] rUp AnUp srUp soiBq kaun ieMdR
kurUp ] dust pust qRsY sBY QrhrÎo suin igirrwie ] kwit kwit n dY muJY inRp bWit bWit
lutwie ]ôù] byd Duin kir kY sBY idj ikXs j`g ArMB ] BWiq BWiq bulwie homq ir`qujwn
AsMB ] AiDk muinbr jau ikXo ibiD pUrb hom bnwie ] jgkuMfhuM qy auTy qb jg purK
Akulwie ]õú] KIr pwqR kFwie lY kir dInu inRp ky Awin ] BUp pwie pRsMn BXo ijmu dwrdI
lY dwn ] cqur Bwg krÎo iqsY inj pwin lY inRprwie ] eyk eyk dXo duhUM iqRXih eyk ko duie
Bwie ]õñ] grBvMiq BeI qRXo iqRX CIr ko kir pwn ] qwih rwKq BI Bly ds doie mws
pRmwn ] mws iqRaudsmo cFÎo qb sMqn hyq auDwr ] rwvxwir pRgt Bey jg Awin rwm Avqwr
]õò] BrQ lCmn sq®üGn puin Bey qIn kumwr ] BWiq BWiqn bwijXM inRp rwj bwjn duAwr]
pwie lwig bulwie ib`pn dInu dwn durMq ] s`q®ü nwsq hoihNgy suK pwiehYN sB sMq ]õó] lwl
jwl pRvyst iriKbr bwij rwj smwj ] BWiq BWiqn dyq BXo idj piqin ko inRprwj ] dys
Aaur ibdys BIqir Taur Taur mhMq ] nwc nwc auTy sBY jnu Awj lwg bsMq ]õô] ikMkxIn
ky jwl BUiKq bwij Aau gjrwj ] swij swij dey idjysn Awju kausl rwj ] rMk rwj Bey
Gny qh rMk rwjn jYs ] rwm jnmq BXo auqsv AauDpuir mY AYs ]õõ] duMdiB Aaur imRdMg
qUr qrMg qwn Anyk ] bIn bIn bjwq bIn pRbIn bIn ibsyK ] JWJ bwir qrMg qurhI Byir
192
nwid inXwn ] moih moih igry Drw pr srb bÎom ibvwn ]õö] j`qR q`qR ibdys dysn hoq
mMglcwr ] bYiT bYiT krY lgy sB ibpR byd ibcwr ] DUp dIp mhIp gRyh snyh dyq bnwie ]
PUl PUl iPrYN sBY gx dyv dyvn rwie ]õ÷] Awju kwj Bey sBY ieh BWiq bolq bYn ] BUim
BUir auTI jXq Duin bwj bwjq gYn ] AYn AYn Dujw bDI sB bwt bMdnvwr ] lIp lIp Dry
mlÎwigir hwt pwt bjwr ]õø] swij swij qurMg kMcn dyq dInn dwn ] msq hsiq dey
Anykn ieMdR durd smwn ] ikMkxI ky jwl BUKq dey sÎMdn sùD ] gwienn ky pur mno ieh
BWiq Awvq bùiD ]õù] bwij swj dey ieqy ijh pweIAY nhI pwr ] dÎos dÎos bFY lgÎo
rnDIr rwm vqwr ] ssqR swsqRn kI sBY ibiD dIn qwih suDwr ] Ast dÎosn mo gey lY
srb rwmkumwr ]öú] bwn pwin kmwn lY ibhrMq srjU qIr ] pIq pIq ipCorkw rnDIr
cwrhuM bIr ] byK byK inRpwn ky ibhrMq bwlk sMg ] BWiq BWiqin ky Dry qn cIr rMgq rMg
]öñ] AYis bwq BeI ieqY auh Er ibsÍwimqR ] j`g ko su krÎo ArMBn qoKnwrQ ipqR ] hom kI
lY bwsnw auiT Dwq dYNq durMq ] lUt Kwq sBY smgrI mwir kUit mhMq ]öò] lUit Kwq hivKÎ
jy iqn pY kCU n bswie ] qwik AauDih AwXo qb ros kY muin rwie ] Awie BUpiq kau khw
suq dyhu mokau rwm ] nwqR qo kau Bsm kirhoN Awju hI ieh Twm ]öó] kop dyiK munIs kau
inRp pUq qw sMg dIn ] j`g mMfl ko clÎo lY qwih sMig pRbIn ] eyk mwrg dUr hY iek qIr hY
suin rwm ] rwh mwrq rwCsI ijh qwirkw gin nwm ]öô] jaun mwrg qIr hY iqh rwh
cwlhu Awju ] ic`q icMqn kIjIAY idj dyv kYhYN kwj ] bwit cwpY jwq hYN qb lau inswcir
Awin ] jwhugy kq rwm kih mg rokÎo qij kwn ]öõ] dyiK rwm inswcrI gih lIn bwn
kmwn ] Bwl miD pRhwrÎo sr qwin kwn pRmwn ] bwn lwgq hI igrI ibsMBwr dyh ibswl ]
193
hwiQ sRI rGunwQ ky BXo pwpnI ko kwl ]öö] AYs qwih sMGwr kY kir j`g mMfl mMf ] Awiegy
qb lau inswcr dIh doie pRcMf ] Bwij Bwij cly sBY iriK TwF By hiT rwm ] jùD k®ǜD krÎo
iqhUM iqh Taur sorh jwm ]ö÷] mwr mwr pukwr dwnv ssqR AsqR sMBwir ] bwn pwn kmwn
kau Dir qbr iq`C kuTwr ] Gyir Gyir dso idsw nih sUrbIr pRmwQ ] Awie kY jUJy sBY rx
rwm eykl swQ ]öø] rswvl CMd ] rxM pyiK rwmM ] DujM Drm DwmM ] chUM Er FUky ] muKM
mwr kUky ]öù] bjy Gor bwjy ] DuxM myG lwjy ] JMfw g`f gwFy ] mMfy bYr gwFy ]÷ú] kV`ky
kmwxM ] JV`ky ikRpwxM ] Flw Fùk FwlY ] clI pIq pwlY ]÷ñ] rxM rMg r`qy ] mno m`l m`qy ]
srM Dwr brKy ] mihKuAws krKy ]÷ò] krI bwn brKw ] suxy jIq krKw ] subwhM mrIcM ]
cly bwC mIcM ]÷ó] iekY bwr tUty ] mno bwij CUty ] lXo Gyir rwmM ] ssM jym kwmM ]÷ô]
iGrÎo dYq sYxM ] ijmM rudR mYxM ] ruky rwm jMgM ] mno isMD gMgM ]÷õ] rxM rwm b`jy ] DuxM
myG l`jy ] ruly q`C mùCM ] igry sUr sÍ̀CM ]÷ö] clYN AYNiT mùCYN ] khW rwm pùCYN ] AbY hwiQ
lwgy ] khW jwhu Bwgy ]÷÷] irpM pyiK rwmM ] hTÎo Drm DwmM ] kry nYx rwqM ] Dnur byd
gÎwqM ]÷ø] DnM augR krKÎo ] srM Dwr brKÎo ] hxI s`q®ü sYxM ] hsy dyv gYxM ]÷ù] B`jI
srb sYxM ] lKI mRIc nYxM ] iPrÎo ros pRyrÎo ] mno sWp CyrÎo ]øú] hxÎo rwm bwxM ] krÎo
isMDu pÎwxM ] qjÎo rwj dysM ] lXo jog BysM ]øñ] sbY ssq®üqwry ] Bgvy bsqR Dwry ] bsÎo
lMk bwgM ] punr dRho qÎwgM ]øò] srosM subwhM ] cVHÎo lY ispwhM ] TtÎo Awix juDM ] BXo
nwd au~DM ]øó] suBM sYx swjI ] qury quMd qwjI ] gjw jUh g`jy ] DuxM myG l`jy ]øô] Fkw
Fùk FwlM ] suBI pIq lwlM ] ghy ssqR au~Ty ] srM Dwr bùTy ]øõ] bhy Agin AsqRM ] Cuty
srb ssqRM ] rMgy sRox AYsy ] cVHy bÎwh jYsy ]øö] GxM Gwie GUmy ] mdI jYs JUmy ] rhy bIr
194
AYsy ] Puly PUl jYsy ]ø÷] hTÎo dwnvysM ] BXo Awp BysM ] bjy Gor bwjy ] DuxM A`BR lwjy
]øø] rQI nwg kUty ] iPrYN bwj CUty ] BXo jùD BwrI ] CutI rudR qwrI ]øù] bjy GMt ByrI
] fhy fwm fyrI ] rxMky inswxM ] kxMCy ikkwxM ]ùú] Dhw DUh DopM ] tkw tUk topM ] kty
crm brmM ]plÎo C`qR DrmM ]ùñ] BXo duMd jùDM ] BrÎo rwm k®ǜDM ] ktI dust bwhM ]
sMGwrÎo subwhM ]ùò] qRsy dYq Bwjy ] rxM rwm gwjy ] BuAM Bwr auqwrÎo ] irKIsM aubwrÎo
]ùó] sBY swDu hrKy ] Bey jIq krKy ] krYN dyv Arcw ] rrYN byd crcw ]ùô] BXo j`g
pUrM ] gey pwp dUrM ] surM srb hrKy ] DnM Dwr brKy ]ùõ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy rwmwvqwry kQw subwhu mrIc bDh
jgÎ sMpUrn krnM smwpqm ]ñ]
AQ sIqw suXMbr kQnM ] rswvl CMd ] rcÎo suXMbr sIqw ] mhW sùD gIqw ] ibDM cwr bYxI
] imRgIrwj nYxI ]ùö] suxÎo moinnysM ] cqur cwr dysM ] lXo sMg rwmM ] clÎo Drm DwmM
]ù÷] suno rwm pÎwry ] clo swQ hmwry ] isXw suAb M R kIno ] inRpM boil lIno ]ùø] qhw
pRwq j`XY ] sIAw jIq lÎ`XY ] khI mwn myrI ] bnI bwq qyrI ]ùù] blI pwn bwky ]
inpwqo ipnwky ] isXw jIiq Awno ] hno srb dwno ]ñúú] cly rwm sMgM ] suhwey inKMgM ]
Bey jwie TwFy ] mhW mod bwFy ]ñúñ] purM nwir dyKY ] shI kwm lyKY ] irpM sq®¨ jwnY ] isDM
swD mwnY ]ñúò] issM bwl rUpM ] lhÎo BUp BUpM ] qpÎo paunhwrI ] BtM ssqR DwrI ]ñúó]
insw cMd jwnÎo ] idnM Bwnu mwnÎo ] gxM rudR ryKÎo ] surM ieMdR dyKÎo ]ñúô] s®üqM bRhm jwnÎo
] idjM bÎws mwnÎo ] hrI ibsnu lyKy ] isXw rwm dyKy ]ñúõ] isXw pyiK rwmM ] ibDI bwx
kwmM ] igrI JUim BUmM ] mdI jwxu GUmM ]ñúö] auTI cyiq AYsy ] mhWbIr jYsy ] rhI nYn jorI
195
] ssM ijau ckorI ]ñú÷] rhy moih dono ] try nwih kono ] rhy TWiF AYsy ] rxM bIr jYsy
]ñúø] pTy kot dUqM ] cly paun pUqM ] kuvMfwn fwry ] nryso idKwry ]ñúù] lXo rwm pwnM
] BrÎo bIr mwnM ] hsÎo AYNc lIno ] auBY tUk kIno ]ññú] sBY dyv hrKy ] GnM puhp brKy
] ljwny nrysM ] cly Awp dysM ]ñññ] qbY rwj kMnÎw ] iqhUM lok DMnÎw ] Dry PUl mwlw ]
brÎo rwm bwlw ]ññò] BujMg pRXwq CMd ] ikDoN dyv kMnÎw ikDoN bwsvI hY ] ikDoN j`CnI
ikMnRnI nwgnI hY ] ikDoN gMDRbI dYqjw dyvqw sI ] ikDoN sUrjw suD soDI suDw sI ]ññó] ikDoN
j`C ibidAwDrI gMDRbI hY ] ikDoN rwgnI Bwg pUry rcI hY ] ikDoN suvrn kI icqR kI pùiqRkw hY
] ikDoN kwm kI kwmnI kI pRBw hY ]ññô] ikDoN ic`qR kI pùiqRkw sI bnI hY ] ikDoN sMKnI
ic`qRnI pdmnI hY ] ikDoN rwg pUry BrI rwg mwlw ] brI rwm qYsI isXw Awju bwlw ]ññõ]
Cky pRym dono lgy nYn AYsy ] mno PWiD PWDY imRgIrwj jYsy ] ibDuM bwk bYxI ktM dys CIxM ] rMgy
rMg rwmM sunYxM pRbIxM ]ññö] ijxI rwm sIqw suxI sRaux rwmM ] ghy ssqR AsqRM irsÎo qaun
jwmM ] khw jwq BwKÎo rho rwm TwFy ] lKoN Awju kYsy Bey bIr gwFy ]ññ÷] BwKw ipMgl dI ]
suMdrI CMd ] Bt huMky DuMky bMkwry ] rx b`jy g`jy n`gwry ] rx hùl klolM hùlwlM ] Fl h`lM F`lM
au~CwlM ]ññø] rx au~Ty kùTy mùCwly ] sr Cùty jùty BIhwly ] rqu if`gy iB`gy joDwxM ] kxxMCy
k`Cy ikkwxM ]ññù] BIKixXM ByrI BuMkwrM ] Jl lMky KMfy dùDwrM ] jùDM jùJwrM bùbwVy ] rùlIey
pKrIey AwhwVy ]ñòú] b`ky b`bwVy bMkwrM ] n`cy p`KrIey juJwrM ] b`jy sMglIey BIhwly ] rx
r`qy m`qy mùCwly ]ñòñ] auClIey k`CI k`Cwly ] au~fy jxu p`bM p`Cwly ] jùty Bt Cùty mùCwly ]
rulIey AwhwVM pKrwly ]ñòò] b`jy sMDUrM n`gwry ] k`Cy k`CIly lùJwry ] gx hUrM pUrM gYxwXM ]
AMjinXM AMjy nYxwXM ]ñòó] rx x`ky nwdM nwPIrM ] b`bwVy bIrM hw bIrM ] au~Gy jx nyjy j`twly
196
] Cùty isl isqÎM mùCwly ]ñòô] Bt if`gy GwXM A`GwXM ] qn sùBy A`Do A`DwXM ] dl g`jy b`jy
nIswxM ] cMclIey qwjI cIhwxM ]ñòõ] cv idsÎM icMkI cwvMfY ] KMfy KMfy kY AwKMfY ] rVV`ky
ig`DM au~DwxM ] jY jMpY isMDM sùDwxM ]ñòö] Pùly jxu ikMsuk bwsMqM ] rx r`qy sUrw swmMqM ] if`gy
rx suMfI suMfwxM ] Dir BUrM pUrM muMfwxM ]ñò÷] mDur Duin CMd ] qr Br rwmM ] prhr kwmM ]
Dr br DIrM ] prhir qIrM ]ñòø] dr br gÎwnM ] prhir DÎwnM ] Qrhr kMpY ] hir hir
jMpY ]ñòù] kRoDM gilqM ] boDM dilqM ] kr sru srqw ] Drmir hrqw ]ñóú] srbr pwxM
] Dr kir mwxM ] Air aur swlI ] Dr auir mwlI ]ñóñ] kr br kopM ] Qrhr DopM ] gr
br krxM ] Gr br hrxM ]ñóò] Cr hr AMgM ] cr Kr sMgM ] jr br jwmM ] Jr hr
rwmM ]ñóó] tr Dr jwXM ] Tr hir pwXM ] Fr hr FwlM ] Qrhr kwlM ]ñóô] Air br
drxM ] nr br hrxM ] Dr br DIrM ] Prhr qIrM ]ñóõ] br nr drxM ] Br hr krxM ]
hr hr rVqw ] br hr gVqw ]ñóö] srbir hrqw ] crmir Drqw] brmir pwxM ]
krbir jwxM ]ñó÷] hrbr hwrM ] kr br bwrM ] gf bf rwmM ] gVbV DwmM ]ñóø]
crpt CIgw ky Awid ikRq CMd ] K`g KÎwqw ] gÎwn gÎwqw ] ic`qR brmw ] cwru crmw
]ñóù] swsqR gÎwqw ] ssqRM KÎwqw ] icqRM joDI ] jùDM kRoDI ]ñôú] bIrM brxM ] BIrM BrxM
] sqRM hrqw ] A`qRM Drqw ]ñôñ] brmM byDI ] crmM CydI ] C`qRM hMqw ] A`qRM gMqw ]ñôò]
juDM DwmI ] buDM gwmI ] ssqRM KÎwqw ] AsqRM gÎwqw ]ñôó] jùDw mwlI ] kIrq swlI ]
DrmM DwmM ] rUpM rwmM ]ñôô] DIrM Drqw ] bIrM hrqw ] jùDM jyqw ] ssqRM nyqw ]ñôõ]
durdM gwmI ] DrmM DwmI ] jogM jÍwlI ] joqM mwlI ]ñôö] prsurwmubwc ] sÍYXw ] qUix ksy
kit cwp Dry kir kop khI idj rwm Aho ] igRh qoir srwsn sMkr ko isX jwq hry qum kaun
197
kho ] ibnu swc khy nhI pRwn bcy ijin kMT kuTwr kI Dwr sho ] Gr jwhu cly qij rwm rxM
ijin jUiJ mro pl TwF rho ]ñô÷] jwnq hoN Aivloik muJY hiT eyk blI nih TwF rhYNgy ]
qwiq ghÎo ijn ky iqRx dWqn qyn khw rix Awju ghYNgy ] bMb bjy rx KMB gfy gih hwiQ
hQÎwr khUM aumhYNgy ] BUim Akws pqwl durYby kau rwm kho khW Twm lhYNgy ]ñôø] kib bwc
]sÍYXw ] XO jb bYn suny Air ky qb sRI rGubIr blI blkwny ] swq smuMdRn lO gruvy igir BUim
Akws doaU Qhrwny ] j`C BujMg idsw ibidswn ky dwnv dyv duhUM fr mwny ] sRI rGunwQ kmwn
ly hwiQ kho irskY ikh pY sr qwny ]ñôù] prsurwm bwc rwm soN ] sÍYXw ] jyqk bYn khy su
khy ju pY Pyir khy qu pY jIq n jYho ] hwiQ hQÎwr ghy su ghy ju pY Pyir ghy qu pY Pyir n lYho
] rwm irsY rx mY rGubIr kho Bij kY kq pRwn bcYho ] qoir srwsn sMkr ko hir sIA cly
Gir jwn n pY ho ]ñõú] rwm bwc prsurwm soN ] sÍYXw ] bol khy su shy idj jU ju pY Pyir
khy qu pY pRwn KÍYho ] bolq AYNiT khw sT ijauN sB dWq qurwie AbY Gir jYho ] DIr qbY lih
hYN qum kau jb BIr prI iek qIr clYho ] bwq sMBwir kho muK qy ien bwqn ko Ab hI Pl
pYho ]ñõñ] prsurwm bwc ] sÍYXw ] qau hm swc lKoN mn mY pRB jau qum rwmvqwr khwE ]
rudR kuvMf ibhMifX ijau kir iqau Apno bl moih idKwE ] qau hI gdw kir swrMg ckR lqw
iBRgu kI aur m`iD suhwE ] myro auqwir kuvMf mhW bil mohU kau Awju cVHwie idKwE ]ñõò]
kib bwc ] sÍYXw ] sRI rGubIr isromin sUr kuvMf lXo kr mY his kY ] ilX cwp ctwk
cVHwie blI Kt tUk krÎo iCn mY kis kY ] nB kI giq qwih hqI sr soN AD bIc hI bwq
rhI bis kY ] n bswq kCU nt ky bt jÎoN Bv pwsin sMig rhY Pis kY ]ñõó]
ieiq sRI rwm jùD jXq ]ò]
198
AQ AauD pRvys kQnM ]
sÍYXw ]Byit Bujw Bir AMik Bly Bir nYn doaU inrKy rGurweI ] guMjq iBRMg kpoln aUpir nwg
lvMg rhy ilv lweI ] kMj kurMg klwiniD kyhir koikl hyir hIey hhrweI ] bwl lKYN Cib
Kwt prYN nih bwt clY inrKy AiDkweI ]ñõô] sIA rhI murCwie mnY rn rwm khw mn bwq
DrYNgy ] qoir srwsin sMkr ko ijm moih brÎo iqm AOr brYNgy ] dUsir bÎwh bDU Ab hI mn
qy muih nwQ ibswir frYNgy ] dyKiq hON inj Bwg Bly ibiD Awju khw ieh TOr krYNgy ]ñõõ]
qau hI lau rwm ijqy idj kau Apny dl Awie bjwie bDweI ] B`gul lok iPrYN sB hI rx mo
liK rwGv kI AiDkweI ] sIA rhI rn rwm ijqy AvDysur bwq jbY suin pweI ] PUil gXo
Aiq hI mn mY Dn ky Gn kI brKw brKweI ]ñõö] bMdnvwr bDI sB hI dr cMdn soN iCrky
igRh swry ] kysr fwir brwiqn pY sB hI jn huie purhUq pDwry ] bwjq qwl mucMg pKwvj
nwcq kotin koit AKwry ] Awin imly sB hI AgUAw suq kau ipqu lY puir AauD isDwry
]ñõ÷] cOpeI ] sBhU imiligl ikXo auCwhw ] pUq iqhUM kau rcÎo bÎwhw ] rwm sIAw br kY
Gir Awey ] dys ibdysn hoq bDwey ]ñõø] jh qh hoq auCwh ApwrU ] iqhUM suqn ko bÎwh
ibcwrU ] bwjq qwl imRdMg ApwrM ] nwcq koitn koit AKwrM ]ñõù] bin bin bIr pKrIAw
cly ] jobnvMq ispwhI Bly ] Bey jwie iesiQq inRp dr pr ] mhwrQI Aru mhw DnurDr
]ñöú] bwjq cMg mucMg ApwrM ] Fol imRdMg surMg suDwrM ] gwviq gIq cMclw nwrI ] nYn
ncwie bjwviq qwrI ]ñöñ] iB`Ckn hvs n Dn kI rhI ] dwn sÍrn sirqw huie bhI ] eyk
bwq mwgn kau AwvY ] bIsk bwq GrY lY jwvY ]ñöò] bin bin clq Bey rGunMdn ] PUly
puhp bsMq jwnu bn ] soBq kysr AMg frwXo ] AwnMd ihXy auCr jnu AwXo ]ñöó] swjq
199
Bey Aimiq cqurMgw ] aumif clq ijh ibiD kir gMgw ] Bl Bl kuAr cVHy sij sYnw ]
koitk cVHy sUr jnu gYnw ]ñöô] BrQ sihq soiBq sB BRwqw ] kih n priq muK qy kCu bwqw
] mwqn mn suMdr suq mohYN ] jnu idiq igRih riv sis doaU sohYN ]ñöõ] ieh ibiD kY sij sùD
brwqw ] kCu n prq kih iqn kI bwqw ] bwFq khq gRMQ bwqn kir ] ibdw hon issu cly
qwq Gir ]ñöö] Awie ipqw khu kIn pRnwmw ] joir pwn TwFy bl Dwmw ] inriK puqR Awnd
mn Bry ] dwn bhuq ib`pn khu kry ]ñö÷] qwq mwq lY kMiT lgwey ] jnu duie rqn inrDnI
pwey ] ibdw mWig jb gey rwm Gir ] sIs rhy Dir crn kml pr ]ñöø] kib`q ] rwm
ibdw kry isr cUmÎo pwn pIT Dry Awnd so Bry lY qMbor Awgy Dry hYN ] duMdBI bjwie qIno BweI
XON clq Bey mwno sUr cMd Awin koit Avqry hYN ] kysr soN BIjy pt soBw dyq AYsI BWiq mwno
rUp rwg ky suhwg Bwg Bry hYN ] rwjw AvDys ky kumwr AYsy soBw dyq kwm jU ny koitk klÎorw
kYDO kry hYN ]ñöù] kib`q ] AauD qy insr cly lIny sMig sUr Bly rn qy n tly ply soBw hUM ky
Dwm ky ] suMdr kumwr aur hwr soiBq Apwr qIno log m`iD kI muh`Xw sB bwm ky ] durjn
dl`Xw qIno lok ky ijq`Xw qIno rwm jU ky B`Xw hYN ch`Xw hir nwm ky ] bùiD ky audwr hYN isMgwr
Avqwr dwn sIl ky phwr kY kumwr bny kwm ky ]ñ÷ú] AsÍ brnnM ] kib`q ] nwgrw ky nYn
hYN ik cwqurw ky bYn hYN bGUlw mwno gYn kYsy qYsy Qhrq hYN ] inRiqkw ky pwau hYN ik jUp kYsy dwau
hYN ik Cl ko idKwau koaU qYsy ibhrq hYN ] hwky bwj bIr hYN quPMg kYsy qIr hYN AMjnI ky DIr hYN
ik Dujw sy Phrq hYN ] lhrYN AnMg kI qrMg jYsy gMg kI AnMg kYsy AMg jÎoN n khUM Thrq hYN
]ñ÷ñ] insw inisnwQ jwnY idn idnpiq mwnY iB`Ckn dwqw kY pRmwnY mhW dwin hYN ] AauKDI
kY rogin AnMq rUp jogin smIp kY bÎogin mhys mhwmwn hYN ] s`qRY K`g KÎwqw iss rUpn kY
200
mwqw mhW gÎwnI gÎwn gÎwqw kY ibDwqw kY smwn hYN ] gnn gnys mwnY surn surys jwnY jYsy
pyKy qYsy eI lKy ibrwjmwn hYN ]ñ÷ò] suDw soN suDwry rUp soiBq aujÎwry ikDoN swcy bIc Fwry mhW
soBw kY suDwr kY ] ikDoN mhw mohnI ky moihby nim`q bIr ibiDnw bnwey mhW ibiD soN ibcwr kY
] ikDoN dyv dYqn ibbwd Cwif bfy icr miQ kY smuMdR CIr lIny hY inkwr kY ] ikDoN ibsÍnwQ jU
bnwey inj pyiKby kau Aaur n skq AYsI sUrqYN suDwr kY ]ñ÷ó] sIm qij AwpnI ibrwny dys
lWiG lWiG rwjw imQlys ky phUcy dys Awn kY ] qurhI AnMq bwjYN duMdBI Apwr gwjYN BWiq
BWiq bwjn bjwey jor jwn kY ] AwgY Awin qInY inRp kMT lwie lIny rIiq rUVH sBY kIny bYTy byd
kY ibDwn kY ] brKÎo Dn kI Dwr pwXq n pwrwvwr iB`Ck Bey inRpwr AYsy pwie dwn kY
]ñ÷ô] bwny Phrwny Ghrwny duMdiB Arrwny jnk purI ky inXrwny bIr jwiekY ] khUM caur
FwrYN khUM cwrx aucwrYN khUM Bwt ju pukwrYN CMd suMdr bnwiekY ] khUM bIn bwjYN koaU bWsurI imRdMg
swjYN dyKy kwm lwjY rhy iB`Ck AGwiekY ] rMk qy su rwjw Bey AwisK AsyK dey mWgq n Bey
Pyr AYsy dwn pwiekY ]ñ÷õ] Awin kY jnk lIno kMT soN lgwie iqhUM Awdr durMq kY AnMq BWiq
ley hYN ] byd ky ibDwn kY kY bÎws qy bDweI byid eyk eyk ibpR kau ibsyK sÍrn dey hYN ]
rwjkuAwr sBY pihrwie isrpwien qy moqI mwnkn ky brK myG gey hYN ] dMqI sÍyq dIny kyqy
isMDulI qury nvIny rwjw ky kumwr qIno bÎwh kY pTey hYN ]ñ÷ö] doDk CMd ] bÎwh suqw inRp kI
inRp bwlM ] mWig ibdw muiK lIn auqwlM ] swjn bwj cly gj sMjuq ] eysn eys nrysn ky juq
]ñ÷÷] dwj sumwr skY kir kaunY ] bIn skY ibDnw nhI qaunY ] bysn bysn bwij mhW mq
] Bysn Bys cly gj g`jq ]ñ÷ø] bwjq nwd nPIrn ky gn ] gwjq sUr pRmwQ mhw mn ]
AauD purI inXrwin rhI jb ] pRwpq Bey rGunMd qhI qb ]ñ÷ù] mwqn vwr ikXo jl pwnM
201
] dyK nrys rhy Cib mwnM ] BUp iblokq lwie ley auir ] nwcq gwvq gIq Bey puir ]ñøú]
BUpj bÎwih jbY igRh Awey ] bwjq BWiq Anyk bDwey ] qwq bisst suimqR bulwey ] Aaur
Anyk qhW iriK Awey ]ñøñ] Gor auTI Ghrwie Gtw qb ] cwro idis idgdwh lKÎo sB ]
mMqRI imqR sBY Akulwny ] BUpiq so ieh BWiq bKwny ]ñøò] hoquqpwq bfy sunu rwjn ] mMqR kro
iriK joir smwjn ] bolhu ib`p iblMb n kIjY ] hYikRq j`g ArMBn kIjY ]ñøó] Awiesu rwj
dXo qqkwlih ] mMqR suim`qRh bùiD ibswlih ] hYikRq j`g ArMBn kIjY ] Awiesu byig nrys
krIjY ]ñøô] boil bfy iriK lIin mhW idj ] hoiqn bol lXo ju iriqÍj ] pwvk kuMf KudÎo
iqh Aausr ] gwifX KMB qhW DrmM Dr ]ñøõ] Coir lXo hXswrh qy hX ] Aisq krn
pRBwsq kykX ] dysn dys nrys dey sMig ] suMdr sUr surMg suBY AMg ]ñøö] smwnkw CMd ]
nrys sMg kY dey ] pRbIn bIn kY ley ] sn`D b`D huie cly ] su bIr bIrhw Bly ]ñø÷]
ibdys dys gwh kY ] Adwh Taur dwh kY ] iPrwie bwj rwj k`au ] suDwr rwj kwj kau
]ñøø] nrys pwie lwigXM ] durMq doK BwigXM ] su pUr j`g ko krÎo ] nrys qRws kau hrÎo
]ñøù] AnMq dwn pwie kY ] cly idjM AGwie kY ] durMq AwisKYN rVHYN ] ircw su byd kI pVHYN
]ñùú] nrys dys dys ky ] suBMq bys bys ky ] ibsyK sUr soBhIN ] susIl nwir loBhIN
]ñùñ] bjMqR koit bwjhIN ] snwie Byir swjhIN ] bnwie dyvqw DrYN ] smwn jwie pw prYN
]ñùò] krNY fMfauq pw prYN ] ibsyK Bwvnw DrYN ] su mMqR jMqR jwpIAY ] durMq Qwp QwpIAY
]ñùó] ncwq cwrumMgnw ] su jwnu dyv AMgnw ] kmI n kaun kwj kI ] pRBwv rwmrwj kI
]ñùô] swrsuqI CMd ] dys dysn kI ikRAw isKvMq hYN idj eyk ] bwn Aaur kmwn kI ibiD
dyq Awin Anyk ] BWiq BWiqn soN pVHwvq bwr nwir isMgwr ] kok kwbÎ pVHY khUM bÎwkrn byd
202
ibcwr ]ñùõ] rwm prm pivqR hY rGubMs ky Avqwr ] dust dYqn ky sMGwrk sMq pRwn ADwr
] dyis dyis nrys jIiq Asys kIn gulwm ] j`qR q`qR Dujw bDI jYp`qR kI sB Dwm ]ñùö] bWit
qInu idsw iqhUM suq rwjDwnI rwm ] boil rwj bisst kIn ibcwr kyqk jwm ] swj rwGv
rwj ky Gt pUr rwKs eyk ] AWbR maul ndIsu audkM Aaur puhp Anyk ]ñù÷] Qwr cwru
Apwr kuMkm cMdnwid AnMq ] rwj swj Dry sBY qh Awin Awin durMq ] mMQrw iek gWDRbI
bRhmw pTI iqh kwl ] bwj swj sxY cVHI sB suBR Daul auqwl ]ñùø] byxu bIx imRdMg bwd
suxy rhI cik bwl ] rwm rwj auTI jXq Duin BUim BUir ibswl ] jwq hI sMig kykeI ieh
BWiq bolI bwq ] hwQ bwq CutI clI br mWg hYN ikh rwq ]ñùù] kykeI iem jau sunI BeI
dùKqw srbMg ] JUim BUim igrI imRgI ijm lwig bwx surMg ] jwiq hI AvDys kau ieh BWiq
bolI bYn ] dIjIey br BUp mokau jo khy duie dYn ]òúú] rwm ko bn dIjIAY mm pUq kau inj
rwj ] rwj swj su sMpdw doaU caur C`qR smwj ] dys Aaur ibdys kI Tkurwie dY sB moih ]
s`iq sIl sqI jq bRq qau pCwno qoih ]òúñ] pwpnI bn rwm ko pY hYN khw js kwF ] Bsm
Awnn qy geI kih kYs kY Ais bwF ] kop BUp kuAMf lY quih kwtIAY ieh kwl ] nws qor n
kIijXY qik CwifXY quih bwl ]òúò] ng srUpI CMd ] nr dyv dyv rwm hNY ] AByv Drm
Dwm hNY ] AbùiD nwir qYN mnY ] ibsùiD bwq ko BnY ]òúó] AgwiD dyv AnMq hNY ] ABUq
soBvMq hNY ] ikRpwlu krm kwrxM ] ibhwl dÎwl qwrxM ]òúô] Anyk sMq qwrxM ] Adyv dyv
kwrxM ] surys Bwie rUpxM ] simRD is`iD kUpxM ]òúõ] brM nrys dIijXY ] khy su pUr kIijXY
] n sMk rwj DwirXY ] n bol boil hwirXY ]òúö] ng srUpI A`Dw CMd ] n lwijXY ] n
BwijXY ] rGueys ko ] bnys ko ]òú÷] ibdw kro ] Drw hro ] n BwijXY ] ibrwijXY
203
]òúø] bisst ko ] idijst ko ] bulwieXY ] pTwieXY ]òúù] nrys jI ] ausys lI ]
Gumy iGry ] Drw igry ]òñú] sucyq By ] Acyq qy ] ausws lY ] audws hÍY ]òññ] augwD CMd
] sbwir nYxM ] audws bYxM ] khÎo kunwrI ] kuibRiq kwrI ]òñò] klMk rUpw ] kuivRq kUpw
] inl`j nYxI ] kubwk bYxI ]òñó] klMk krxI ] simRiD hrxI ] AikRq krmw ] inl`j
Drmw ]òñô] Al`j DwmM ] inl`j bwmM ] AsoB krxI ] ssoB hrxI ]òñõ] inl`j nwrI ]
kukrm kwrI ] ADrm rUpw ] Ak`j kUpw ]òñö] phipitAwrI ] kukrm kwrI ] mrY n
mrxI ] Akwj krxI ]òñ÷] kykeI bwc ] nrys mwno ] khÎo pCwno ] bdÎo su dyhU ] brM
du mohU ]òñø] icqwr lIjY ] khÎo su dIjY ] n Drm hwro ] n Brm twro ]òñù] bulY
bisstY ] ApUrb iestY ] khI sIeysY ] inkwr dysY ]òòú] iblm n kIjY ] su mwn lIjY ]
irKys rwmM ] inkwr DwmM ]òòñ] rhy n ieAwnI ] BeI idvwnI ] cupY n baurI ] bkY
qfaurI ]òòò] iDRgMs rUpw ] inKyD kUpw ] d®¨bwk bYxI ] nrys CYxI ]òòó] inkwr rwmM ]
ADwr DwmM ] hqÎo injysM ] kukrm BysM ]òòô] augwQw CMd ] Aij`q ij`qy Abwh bwhy ]
AKMf KMfy Adwh dwhy ] ABMf BMfy AfMg fMgy ] AmuMn muMny ABMg BMgy ]òòõ] Akrm krmM
Al`K l`Ky ] AfMf fMfy AB`K B`Ky ] AQwh Qwhy Adwh dwhy ] ABMg BMgy Abwh bwhy ]òòö]
AiB`j iB`jy Ajwl jwly ] AKwp Kwpy Acwl cwly ] AiBMn iBMny AfMf fWfy ] Aik`q ik`qy
AmMf mWfy ]òò÷] AiC`d iC`dy Ad`g dwgy ] Acor cory AT`g Twgy ] AiB`d iB`dy APoV PoVy
] Ak`j k`jy AjoV joVy ]òòø] Ad`g d`gy AmoV moVy ] AiK`c iK`cy AjoV joVy ] Ak`F k`Fy
AswD swDy ] AP`t P`ty APwD PwDy ]òòù] ADMD DMDy Ak`j k`jy ] AiBMn iBMny AB`j B`jy ]
ACyV CyVy Al`D l`Dy ] Aij`q ij`qy Ab`D b`Dy ]òóú] AcIr cIry AqwV qwVy] AT`t T`ty
204
ApwV pwVy ] AD`k D`ky ApMg pMgy ] AjùD jùDy AjMg jMgy ]òóñ] Akùt kùty AGùt Gwey ]
AcUr cUry Adwv dwey ] ABIr BIry ABMg BMgy ] Atùk tùky AkMg kMgy ]òóò] AiK`d Kydy
AFwh Fwhy ] AgMj gMjy Abwh bwhy ] AmuMn muMny Ahyh hyhy ] ivrcMn nwrI q sùK kyhy
]òóó] dohrw ] ieh ibiD kykeI hT ghÎo br mWgn inRp qIr ] Aiq Awqur ikAw kih
skY ibDÎo kwm ky qIr ]òóô] dohrw ] bhu ibiD pr pwien rhy mory bcn Anyk ] gih
AauhiT Ablw rhI mwnÎo bcn n eyk ]òóõ] br dXo mYN CorNo nhI qYN kir koit aupwie ]
Gr mo suq kau dIijXY bnbwsY rGurwie ]òóö] BUp Drin ibnu bùiD igrÎo sunq bcn iqRX
kwin ] ijm imRgys bn ky ibKY bDÎo biDk br bwin ]òó÷] qrPrwq ipRQvI prÎo suin bn
rwm aucwr ] plk pRwn qÎwgy qjq m`iD sPir sr bwru ]òóø] rwm nwm sRvnn suxÎo auiT
iQr BXo sucyq ] jnu rx suBt igrÎo auTÎo gih Ais infr sucyq ]òóù] pRwn pqn inRp br
sho Drm n Corw jwie ] dYn khy jo br huqy qn juq dey auTwie ]òôú] kykeI bwc inRpb o wc
bisst soN ] dohrw ] rwm pXwno bn krY BrQ krY Tkurwie ] brK cqur ds ky ibqy iPir
rwjw rGurwie ]òôñ] khI bisst suDwr kir sRI rGubr soN jwie ] brK cqurds BrQ inRp
puin inRp sRI rGurwie ]òôò] suin bisst ko bc sRvix rGupiq iPry ssog ] auq dsrQ qn
ko qjÎo sRI rGubIr ibXog ]òôó] sorTw ] igRih Awvq rGurwie sBu Dn idXo lutwie kY ]
kit qrksI suhwie bolq By isX soN bcn ]òôô] suin isX sujis sujwn rho kOs`ilAw qIr
qum ] rwj krauN iPir Awin qoih sihq bnbws bis ]òôõ] sIqw bwc rwm soN ] sorTw ]
mYN n qjoN ipX sMg kYsoeI duK jIA pY pro ] qnk n morauN AMg AMg qy hoie AnMg ikn
]òôö] rwm bwc sIqw pRiq ] mnohr CMd ] jau n rho ssurwr ikRsodir jwih ipqw igRh qoih
205
pTY idauN ] nYk suBwnn qy hm kau joeI Twt kho soeI gWT igTY idauN ] jy ikCu cwh kro Dn
kI tuk moih kho sB qoih auTY idauN ] kyqk AauD ko rwj sulocin rMk ko lMk insMk lutY idauN
]òô÷] Gor isXw bn qUM su kumwir kho hm soN ks qYN inbhY hYN ] guMjq isMG fkwrq kol
BXwnk BIl lKYN BRm AYhYN ] suMkq swp bkwrq bwG Bkwrq BUq mhw duK pYhNY ] qUM su kumwir
rcI krqwr ibcwr cly quih ikauN bin AYhNY ]òôø] sIqw vwc rwm soN ] mnohr CMd ] syl
shoN qn sUk rhoN pr sI n khoN isr sUl shoNgI ] bwG bukwr PnIn Pukwr su sIs igro pr sI
n khoNgI ] bws khw bnbws Blo nhI pws qjoN ipX pwie ghoNgI ] hws khw ieh audws smY
igRh Aws rho pr mY n rhoNgI ]òôù] rwm vwc sIqw pRiq ] rws khoN quih bws kro igRih
swsu kI syv BlI ibiD kIjY ] kwl hI bws bnY imRglocin rwj kroN qum so suin lIjY ] jO n
lgY ijX AauiD suBwnin jwih ipqw igRh swc BnIjY ] qwq kI bwq gfI ijX jwq isDwq bnY
muih Awiesu dIjY ]òõú] lCmx vwc ] bwq ieqY ieh BWiq BeI suin Awiegy BRwq srwsn
lIny ] kOn kupUq BXo kul mY ijn rwmih bws bnY khu dIny ] kwm ky bwn bDÎo bis kwmin kUr
kucwl mhw miq hIny ] rWf kuBWf ky hwQ ibkÎo kip nwcq nwc CrI ijm cIny ]òõñ] kwm
ko fMf ilXy kir kykeI bwnr ijau inRp nwc ncwvY ] AYNTn ANYT AmYNT lIey iFg bYiT sUAw
ijm pwT pVHwvY ] sOqn sIs hÍY eIsk eIs ipRQIs ijau cwm ky dwm clwvY ] kUr kujwq kupMQ
durwnin log gey prlog gvwvY ]òõò] log kutyv lgy aun kI pRB pWv qjy muih kÎoN bin AYhY
] jau hiT bYT rhoN Gir mo js kÎoN cilhY rGubMs ljYhY ] kwl hI kwl aucwrq kwl gXo ieh
kwl sBo Cl jYhY ] Dwm rhoN nih swc khoN ieh Gwq geI iPr hwQ n AYhY ]òõó] cwp Dry
kr cwr ku qIr qunIr ksy doaU bIr suhwey ] AwvDrwj iqRXw ijh soiBiq hon ibdw iqh qIr
206
isDwey ] pwie rhy pr nYn rhy Br mwq BlI ibiD kMT lgwey ] boly qy pUq n Awvq Dwm
blwie ilauN Awpn qy ikm Awey ]òõô] rwm bwc mwqw pRiq ] qwq dXo bnbws hmY qum dyhu
rjwie AbY qh jwaUN ] kMtk kwnn byhV gwih qRXods brK ibqy iPir AwaUN ] jIq rhy qu
imlo iPir mwq mry qu gy BUl prI bKswaUN ] BUpih kY AirxI br qy bis kY bn mo iPir rwj
kmwaUN ]òõõ] mwqw bwc rwm soN ] mwq sunI ieh bwq jbY qb rovq hI suq ky auir lwgI ]
hw rGubIr isromix rwm cly bn kau muih kau kq iqAwgI ] nIr ibnw ijm mIn dsw iqm
BUK ipAws geI siB BwgI ] JUim Jrwk JrI Jt bwl ibswl dvw aun kI auir lwgI ]òõö]
jIviq pUq qvwnn pyiK isXw qumrI duiq dyiK AGwqI ] cIn suimqRj kI Cib ko sB sok
ibswir hIey hrKwqI ] kykeI Awidk sOqn kau liK BauNh cVHwie sdw grbwqI ] qw khu qwq
AnwQ ijau Awj cly bn ko qij kY ibllwqI ]òõ÷] hor rhy jn kRor keI imil jor rhy kr
eyk n mwnI ] l`Cn mwq ky Dwm ibdw khu jwq Bey ijX mo ieh TwnI ] so suin bwq ppwiq
Drw prGwq BlI ieh bwq bKwnI ] jwnuk syl sumwr lgy iCiq sovq sUr bfo AiBmwnI
]òõø] kOn kujwiq kukwj ikXo ijin rwGv ko ieh BWiq bKwnÎo ] lok Alok gvwie durwnin
BUp sMGwir mhW suK mwnÎo ] Brm gXo auf krm krÎo Gt Drm ko qÎwig ADrm pRmwnÎo ]
nwk ktI inrlwj inswcir nwh inpwqiq nyhu n mwnÎo ]òõù] suimqRw bwc lCmn soN ] dws
ko Bwv Dry rihXo suq mwq srUp isXw pihcwno ] qwq kI qùil isXwpiq kau kir kY ieh bwq
shI kir mwno ] jyiqk kwnn ky duK hYN sB so suK kY qn pY Anumwno ] rwm ky pwie ghy rihXo
bn kY Gr ko Gr kY bnu jwno ]òöú] rwijv locn rwm kumwr cly bn kau sMig BRwq suhwXo ]
dyv Adyv nCqR scIpiq cauk cky mn mod bFwXo ] Awnn ibMb prÎo bsuDw pir PYil rhÎo
207
iPir hwiQ n AwXo ] bIc Akws invws ikXo iqn qwhI qy nwm mXMk khwXo ]òöñ] dohrw ]
ipq AwigAw qy bn cly qij igRhu rwm kumwr ] sMig isXw imRglocnI jw kI pRBw Apwr
]òöò]
ieiq sRI rwm bnbws dIbo ]ó]
AQ bnbws kQnM ] sIqw Anumwn bwc ] ibjY CMd ] cMd kI AMsu ckorn kY kir morn
ib`dulqw AnumwnI ] m`q gieMdn ieMdR bDU Bunswr Ctw riv kI ijX jwnI ] dyvn doKn kI
hrqw Air dyvn kwl ikRXw kir mwnI ] dysn isMDu idsysn ibMD jogysn gMg kY rMg pCwnI
]òöó] dohrw ] auq rGubr bn ko cly sIA sihq qij gRyhu ] ieqY dsw ijh ibiD BeI
skl swD suin lyhu ]òöô] mwqw bwc ] kib`q ] sBY suK lY ky gey gwVHo duK dyq Bey rwjw
dsrQ jU ko kY kY Awj pwq ho ] AjhUM n CIjY bwq mwn lIjY rwj kIjY kho kwj kaun ko hmwry
sRoix nHwq ho ] rwjsI ky Dwro swj swDn kY kIjY kwj kho rGurwj Awj kwhy kau isDwq ho ]
qwpsI ko Bys kIny jwnkI ko sMg lIny myry bnbwsI moih audwsI dIey jwq ho ]òöõ] kwry kwry
kir bys rwjw jU ko Coir dys qwpsI ko kY kY Bys swiQ hI isDwir hON ] kul hUM kI kwn CoroN
rwjsI ky swj qoroN sMig qy n moroN muK AYso kY ibcwir hON ] mudRkwn DwrON swry muK pY ibBUiq fwrON
hT ko n hwrON pUq rwj swj jwir hON ] jugIAw ko kIn bys kOsl ko Coir dys rwjw rwmcMd jU ky
sMig hI isDwir hON ]òöö] ApUrb CMd ] kwnny gy rwm ] Drm krmM Dwm ] l`CnY lY sMig ]
jwnkI suBMig ]òö÷] qwq qÎwgy pRwn ] auqry bÎomwn ] ibcry ibcwr ] mMiqRXM Apwr
]òöø] bYTÎo bisst ] srb ib`p iest ] muk`lÎo kwgd ] p`Tey mwgD ]òöù] sMkuVy
swvMq ] m`qey m`qMq ] mùkly ky dUq ] paun ky sy pUq ]ò÷ú] Ast nidXM lwK ] dUq gy
208
crbwK ] Brq Awgy jhW ] jwq By qy qhW ]ò÷ñ] au~cry sMdys ] aUrD gy AauDys ] p`qR
bwcy Bly ] lwg sMgM cly ]ò÷ò] kop ijXM jgÎo ] Drm BrmM BgÎo ] kwsmIrM qjÎo ] rwm
rwmM BjÎo ]ò÷ó] pùjey Av`D ] sUrmw swn`D ] hyirE AauDys ] imRqkM ky Bys ]ò÷ô]
BrQ bwc kykeI soN ] lKÎo kusUq ] bulÎo spUq ] iDRg m`Xw qoih ] lij l`Xw moih ]ò÷õ]
kw krÎo kukwj ] kÎoN jIAY inlwj ] moih jYby qhI ] rwm hY gy jhI ]ò÷ö] kusm bicqR CMd
] iqn bnbwsI rGubr jwnY ] duK suK sm kir suK duK mwnY ] blkl Dr kir Ab bn jYhYN
] rGupiq sMg hm bn Pl KYhYN ]ò÷÷] iem kh bcnw Gr br Cory ] blkl Dir qn BUKn
qory ] AviDs jwry AvDih CwfÎo ] rGupiq pg qr kir Gr mWfÎo ]ò÷ø] liK jl Ql
kh qij kul Dwey ] muin min sMig lY iqh TW Awey ] liK bl rwmM Kl dl BIrM ] gih Dnu
pwxM isq Dr qIrM ]ò÷ù] gih Dnu rwmM sr br pUrM ] Airbr Qhry Kl dl sUrM ] nr br
hrKy Gir Gir AmrM ] Amrir Drky lh kr smrM ]òøú] qb icq Apny BrQr jwnI ]
rn rMg rwqy rGubr mwnI ] dl bl qj kir iekly insry ] rGubr inrKy sB duK ibsry
]òøñ] idRg jb inrKy Bt mix rwmM ] isr Dr tykÎo qj kir kwmM ] iem giq lK kir
rGupiq jwnI ] BrQr Awey qij rjDwnI ]òøò] irphw inrKy BrQr jwny ] AviDs mUey
iqn mn mwny ] rGubr lCmn prhir bwnM ] igir qr Awey qij AiBmwnM ]òøó] dl bl
qj kir imil gl roey ] duK kis ibiD dIAw suK sB Koey ] Ab Gr clIey rGubr myry ]
qij hT lwgy sB pg qyry ]òøô] rwm bwc BrQ soN ] kMT ABUKn CMd ] BrQ kumwr n
AauhT kIjY ] jwhu Gry n hmY duK dIjY ] rwj khÎo ju hmY hm mwnI ] qRÎods brK bsY
bnDwnI ]òøõ] qRÎods brK ibqY iPir AYhYN ] rwj isMGwsn C`qR suhYhYN ] jwhu GrY isK mwin
209
hmwrI ] rovq qoir auqY mhqwrI ]òøö] BrQ bwc rwm pRiq ] kMT ABUKn CMd ] jwauN khW
pg Byit kho quih ] lwj n lwgq rwm kho muih ] mY Aiq dIn mlIn ibnw giq ] rwK lY
rwj ibKY crnwimRq ]òø÷] c`Cu ibhIn sup`C ijmMkr ] iqauN pRB qIr igrÎo pg BrQr ]
AMik rhy gih rwm iqsY qb ] roie imly lCnwid B`Xw sB ]òøø] pwn pIAwie jgwie su
bIrh ] Pyir khÎo his sRI rGubIrh ] qRÎods brK gey iPir AYhYN ] jwhu hmY kCu kwj ikvYhNY
]òøù] cInH gey cqurw icq mo sb ] sRI rGubIr khI As kY jb ] mwq smoD su pwvir
lInI ] Aaur bsy puir AauD n cInI ]òùú] sIs jtwn ko jUt Dry br ] rwj smwj idXo
paUvw pr ] rwj kry idnu hoq auijAwrY ] rYin Bey rGurwj sMBwrY ]òùñ] jjr BXo Juir
JMJr ijau qn ] rwKq sRI rGurwj ibKY mn ] bYirn kyrn ibRMd inkMdq ] Bwisq kMiT ABUKn
CMdq ]òùò] JUlw CMd ] ieqY rwm rwjM ] krY dyv kwjM ] Dry bwn pwnM ] BrY bIr mwnM
]òùó] jhW swl Bwry ] d®ümM qwl nÎwry ] Cuey surg lokM ] hrY jwq sokM ]òùô] qhW rwm
pYTy ] mhWbIr AYTy ] lIey sMig sIqw ] mhW suBR gIqw ]òùõ] ibDUM bwk bYxI ] imRgIrwj
nYxI ] ktM CIin dysI ] prI pdmnI sI ]òùö] JUlnw CMd ] cVHy pwin bwnI Dry swn mwno
cCw bwn sohNY doaU rwm rwnI ] iPrYN iKAwl soN eyk hvwl syqI Cuty ieMdR syqI mno ieMdR DwnI ]
mno nwg bWky ljI AWb PWky rMgy rMg suhwb soN rwm bwry ] imRgw dyiK mohy lKy mIn rohy ijnY
nYku cInHy iqnoN pRwn vwry ]òù÷] suny kUk ky koiklw kop kIny muKM dyK kY cMd dwryr KweI ] lKy
nYn bWky mnY mIn mohY lKy jwq ky sUr kI joiq CweI ] mno PUl PUly lgy nYn JUly lKy log BUly
bny jor AYsy ] lKy nYn Qwry ibDy rwm ipAwry rMgy rMg swrwb swhwb jYsy ]òùø] rMgy rMg rwqy
mXM m`q mwqy mkbUil gulwb ky PUl sohYN ] nrgs ny dyK kY nwk AYNTw imRgIrwj ky dyKqYN mwn
210
mohYN ] sbo roj swrwb ny sor lwieAw pRjw Awm jwhwn ky pyK vwry ] BvW qwin kmwn kI BWiq
pÎwrI inkmwn hI nYn ky bwn mwry ]òùù] kib`q ] aUcy d®üm swl jhW lWby bt qwl qhW
AYsI TOr qp kau pDwry AYso kOn hY ] jw kI Cib dyiK duiq KWfv kI PIkI lwgY AwBw qw kI
nMdn ibloik Bjy mOn hY ] qwrn kI khw nYku nB n inhwrÎo jwie sUrj kI joiq qhW cMdR kI n
jaun hY ] dyv n inhwrÎo koaU dYq n ibhwrÎo qhW pMCI kI n gMm jhW cItI ko n gaun hY
]óúú] ApUrb CMd ] lKIey Al`K ] qkIey suB`C ] DwXo ibrwD ] bMkVÎo ibbwd ]óúñ]
lKIAM Av`D ] sMbhÎo sn`D ] sMmly hQÎwr ] ErVy luJwr ]óúò] icMkVI cwvMf ] sMmuhy
swvMq ] s`jIey sùbwh ] A`Cro auCwh ]óúó] p`Kry pvMg ] mohly mqMg ] cwvfI icMkwr ]
auJry luJwr ]óúô] isMDry sMDUr ] b`jey qMdUr ] s`jIey sùbwh ] A`Cro auCwh ]óúõ] ib`JuVy
auJwV ] sMmly sumwr ] hwhly hMkwr ] AMkVy AMgwr ]óúö] sMmly lùJwr ] Cùtky ibsÎwr ]
hwhlHy hMbIr ] sMGry su bIr ]óú÷] AnUp nrwj CMd ] gjM gjy hXM hly hlw hlI hlo hlM
] bb`j isMDury surM CutMq bwx kyvlM ] pp`k p`Kry qury BB`K Gwie inrmlM ] plùQ lùQ ib`QurI
Am`Q jùQ au~QlM ]óúø] AjùQ lùQ ib`QrI imlMq h`Q b`KÎM ] AGùm Gwie Gùm ey bb`k bIr
dùDrM ] iklMkrMiq K`prI ippMiq sRox pwxÎM ] hh`k BYrvM s®üqM auTMiq jùD jÍwlÎM ]óúù] iPkMq
iPMkrI iPrM rVMq ig`D ibR̀DxM ] fh`k fwmrI auTM bkwr bIr bYqlM ] Kh`q K`g K`iqRXM iKmMq
Dwr au~jlM ] GxMik jwxu swvxM lsMq byg ib`julM ]óñú] ippMiq sRox K`prI BKMiq mws cwvfM
] hkwr vIr sMiBVY luJwr Dwr dùDrM ] pukwr mwr kY pry shMq AMg BwrÎM ] ibhwr dyv mMflM
ktMq K`g DwrÎM ]óññ] pRcwr vwr pYj kY Kumwr Gwie GUmhI ] qpI mno ADo muKM sDUm Awig
DUm hI ] qutMq AMg BMgÎM bhMq AsqR DwirXM ] auTMiq iC`C ie`iCXM ippMiq mwshwirXM ]óñò]
211
AGor Gwie A`Gey kty pry su pRwsnM ] GumMq jwxu rwvlM lgy su is`D AwsxM ] prMq AMg BMg
huie bkMq mwr mwrÎM ] bdMq jwxu bMidXM suikRq ikRq ApwrÎM ]óñó] bjMq qwl qMburM ibsyK
bIn byxÎM ] imRdMg Jwl nwiPrM snwie Byir BYkrM ] auTMq nwd inrmlM qutMq qwl q`iQXM ]
bdMq ik`q bMidXM kibMdR kwb k`iQXM ]óñô] FlMq Fwl mwlÎM KhMq K`g KyqÎM] clMq bwx
qICxM AnMq AMqkM kXM ] ism`it sWg sMkuVM st`k sUl sylÎM ] rulMq ruMf muMfÎM JlMq Jwl
A`JlM ]óñõ] bic`qR ic`qRqM srM bhMq dwruxM rxM ] FlMq Fwl A`FlM FulMq cwru cwmrM ] dlMq
inrdlo dlM ppwq BUqlM idqM ] auTMq g`id s`dÎM inn`id n`id dùBrM ]óñö] BrMq p`qR causTI
iklMk KycrI krM ] iPrMiq hUr pUrÎM brMq dùDrM nrM ] sn`D b`D goDÎM ssoB AMgulMiqRxM ]
fkMiq fwkxI BRmM BKMiq AwimKM rxM ]óñ÷] iklMk dyivXM krM fh`k fwmrU surM ] kV`k k`iqXM
auTM prMq DUir p`KrM ] bb`ij isMDury surM inRGwq sUl sYhiQXM ] BB`ij kwqro rxM inl`j B`j BU
BrM ]óñø] su ssqR AsqR sMinDM juJMq joDxo jùDM ] ArùJ pMk l`jxM krMq dRoh kyvlM ] prMq
AMg BMg hÍY auTMq mws krdmM ] iKlMq jwxu kdvM su m`iJ kwnH goipkM ]óñù] fh`k faur
fwkxM JlMq Jwlro surM ] inn`id n`id nwiPrM bjMiq Byir BIKxM ] GurMq Gor duMdBI krMq
kwnHry surM ] krMq JwJro JVM bjMq bWsurI brM ]óòú] ncMq bwij qICxM clMq cwcrI ikRqM
] ilKMq lIk auribXM suBMq kuMflI krM ] aufMq DUir BUirXM KurIn inrdlI nBM ] prMiq BUir
BaurxM su Bauir Taur ijau jlM ]óòñ] BjMq DIr bIrxM clMq mwn pRwn lY ] dlMq pMq
dMiqXM BjMq hwr mwn kY ] imlMq dWq Gws lY rr`C sbd aucrM ] ibrwD dwnvM juJXo su
h`iQ rwm inrmlM ]óòò]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr kQw ibrwD dwnv bDh ]ô]
212
AQ bn mo pRvys kQnM ]dohrw ] ieh ibiD mwir ibrwD kau bn my Dsy insMg ] su kib sÎwm
ieh ibiD khÎo rGubr jùD pRsMg ]óòó] suKdw CMd ] iriK Agsq Dwm ] gey rwj rwm ]
Dujw Drm Dwm ] isX sihq bwm ]óòô] liK rwm bIr ] iriK dIn qIr ] irpuu srb cIr
] hir srb pIr ]óòõ] iriK ibdw kIn ] AwisKw dIn ] duiq rwm cIn ] muin min pRbIn
]óòö] pRBu BRwq sMig ] isX sMig surMig ] qij icMq AMg ] Dis bn insMg ]óò÷] Dir
bwn pwn ] kit kis ikRpwn ] Buj br Ajwnu ] cil qIriQ nwnH ]óòø] godwvir qIr ]
gey sihq bIr ] qij rwm cIr ] ikX suic srIr ]óòù] liK rwm rUp ] AiqBuq AnUp
] jh huqI sUp ] qh gey BUp ]óóú] khI qwih Dwiq ] suin sUp bwiq ] dÍY AiqiQ nHwq ]
lih AnUp gwq ]óóñ] suMdrI CMd ] sUpnKw ieh BWiq sunI jb ] Dwie clI AiblMb iqRXw
qb ] kwm srUp klyvr jwnY ] rUp AnUp iqhUM pur mwnY ]óóò] Dwie khÎo rGurwie Bey
iqh] jYs inRlwj khY n koaU ikh ] hau AtkI qumrI Cib ky br ] rMg rMgI rMgey idRg dU
pr ]óóó] rwm bwc ] suMdrI CMd ] jwhu qhW jh BRwq hmwry ] vY iriJhY liK nYn iqhwry ]
sMg isXw Aivlok ikRsodir ] kYsy kY rwK skoN qum kau Gir ]óóô] mwq ipqw kh moh qjÎo
min ] sMg iPrI hmry bn hI bin ] qwih qjON ks kY suin suMdir ] jwhu qhW jhW BRwq
ikRsodir ]óóõ] jwiq BeI suin bYn iqRXw qh ] bYT huqy rx DIr jqI jh ] so n brY Aiq
ros BrI qb ] nwk ktwie geI igRh ko sb ]óóö]
ieiq sRI bicqR nwtky rwm Avqwr kQw sUpnKw ko nwk kwtbo
DÎwie smwpq msqu suB msqu ]õ]
AQ Kr dUKn dYq jùD kQnM ]suMdrI CMd] rwvn qIr ruroq BeI jb ] ros Bry dnu bMs blI
213
sb ] lMiks DIr bjIr bulwey ] dUKn AO Kr dYq pTwey ]óó÷] swij snwh subwh durMgq ]
bwjq bwj cly gj g`jq ] mwr hI mwr dso ids kUky ] swvn kI Gt jÎoN Guir FUky ]óóø]
g`jq hY rxbIr mhW min ] q`jq hYN nhI BUim AXoDin ] Cwjq hY cKu sRoxq sy sr ] nwid
krYN iklkwr BXMkr ]óóù] qwrkw CMd ] rn rwj kumwr ibr`cihNgy ] sr syl srwsn
n`cihNgy ] su ibrùD Av`iDsu gwjihNgy ] rx rMgih rwm ibrwjihNgy ]óôú] sr EG pREG
pRhwrYNgy ] rix rMg ABIiq ibhwrYNgy ] sr sUl snwhir CùtihNgy ] idiq pùqR Drw pr lùtihNgy
]óôñ] srsMk AsMkq bwhihNgy ] ibnu BIiq BXw dl dwhihNgy ] iCiq lùQ iblùQ ibQwrihNgy
] qru sxY smUl aupwrihNgy ]óôò] nv nwd nPIrn bwjq By ] gl g`ij hTI rx rMg iPry
] lig bwn snwh duswr kFy ] sUA q`Ck ky jnu rUp mFy ]óôó] ibnu sMk snwhir Jwrq hYN
] rxbIrn vIr pRcwrq hYN ] sr sùD islw isq Corq hYN ] ijX ros hlwhl Gorq hNY
]óôô] rnDIr AXoDn lùJq hYN ] r`d pIs Blo kr jùJq hYN ] rx dyv Adyv inhwrq hYN ]
jX s`d inn`id pukwrq hYN ]óôõ] gx ig`Dx ibR̀D rVMq nBM ] iklkMq su fwkix au~c surM ]
BRm Cwif Bkwrq BUq BUAM ] rx rMg ibhwrq BRwq dUAM ]óôö] Kr dUKx mwir bhwie dey ]
jX s`d inn`d ibh`d Bey ] sur PUln kI brKw brKy ] rx DIr ADIr doaU prKy ]óô÷]
ieiq sRI bicqR nwtky rwm Avqwr kQw Kr dUKx dYq bDh iDAwie smwpq msqu ]ö]
AQ sIqw hrn kQnM ]mnohr CMd ] rwvx nIc mrIc hUM ky igRh bIc gey b`D bIr sunY hYN ]
bIshUM bWih hQÎwr ghy iris mwr mnY ds sIs DunY hYN ] nwk ktÎo ijin sUpnKw kh qau iqh
ko duK doK lgY hYN ] rwvl ko bnu kY pl mo Cl kY iqh kI GrnI Dir lÎY hYN ]óôø] mrIc
bwc ] mnohr CMd ] nwQ AnwQ snwQ ikXo kir kY Aiq mor ikRpw kh Awey ] Baun BMfwr
214
AtI ibktI pRBu Awj sBY Gr bwr suhwey ] dÍY kr joir krau ibnqI suin kY inRpnwQ buro mq
mwno ] sRI rGubIr shI Avqwr iqnY qum mwns kY n pCwno ] óôù] ros BrÎo sB AMg jrÎo
muK r`q krÎo jug nYn qcwey ] qYN n lgYN hmry sT boln mwns dÍY Avqwr gnwey ] mwq kI
eyk hI bwq khy qj qwq iGRxw bnbws inkwry ] qy doaU dIn ADIn juigXw ks kY iBir hYN sMg
Awin hmwry ]óõú] jau nhI jwq qhW kh qYN siT qoir jtwn ko jUt ptYhON ] kMcn kot ky
aUpr qy fr qoih ndIsur bIc fubYhON ] ic`q icrwq bswq kCU n irswq clÎo muin Gwq pCwnI
] rwvn nIc kI mIc ADogiq rwGv pwn purI suir mwnI ]óõñ] kMcn ko hrnw bn ky
rGubIr blI jh Qo qh AwXo ] rwvn hÍY auq qy juigXw isX lYin clÎo jnu mIc clwXo ] sIA
ibloik kurMk pRBw kh moih rhI pRBu qIr aucwrI ] Awin idjY hm kau imRg vw suin sRI AvDys
mukMd murwrI ]óõò] rwm bwc ] sIA imRgw khUM kMcn ko nih kwn sunÎo ibiD nY n bnwXo
] bIs ibsÍy Cl dwnv ko bn mY ijh Awin qumY fhkwXo ] ipAwrI ko Awiesu myt skY n
ibloik isXw khu Awqur BwrI ] bWiD inKMg cly kit soN kih BRwq iehW kirjY rKvwrI
]óõó] Et QkÎo kir koit inswcr sRI rGubIr indwn sMGwrÎo ] hy lhu bIr aubwr lY mo
kh XO kih kY puin rwm pukwrÎo ] jwnkI bol kubol sunÎo qb hI iqh Er suim`qRj pTwXo ]
ryK kmwn kI kwiF mhw bil jwq Bey ieq rwvn AwXo ]óõô] ByK AlyK aucwr kY rwvx
jwq Bey isX ky iFg XoN ] Aivlok DnI Dnvwn bfo iqh jwie imlY mg mo Tg jÎoN ] kCu
dyhu iBCw imRgnYin hmY ieh ryK imtwie hmY Ab hI ] ibnu ryK BeI Aivlok leI hir sIA
aufÎo niB kau qb hI ]óõõ]
ieiq sRI bicqR nwtk rwmwvqwr kQw sIqw hrn iDAwie smwpq msqu ]÷]
215
AQ sIqw Kojbo kQnM ]
qotk CMd ] rGunwQ hrI sIA hyir mnM ] gih bwn islw isq s`ij DnM ] chUM Er suDwir
inhwir iPry ] iCiq aUpir sRI rGurwj igry]óõö] lGu bIr auTwiesu AMik Bry ] muK poiC qbY
bcnw aucry ] ks ADIr pry pRB DIr Dro ] isX jwie khw iqh soD kro ]óõ÷] auiT TwiF
Bey iPir BUim igry ] phrykk lau iPr pRwn iPry ] qn cyq sucyq auTy hir XoN ] rx mMfl
m`iD igrÎo Bt jÎoN ]óõø] chUM Er pukwr bkwr Qky ] lGu BRwq Bey bhu BWiq JQy ] auT kY
puin pRwq iesnwn gey ] jl jMqu sBY jir Cwir Bey ]óõù] ibrhI ijh Er su idst DrY ]
Pl PUl plws Akws jrY ] kr soN Dir jaun CuAMq BeI ] kc bwsn jÎoN pik PUt geI
]óöú] ijh BUim QlI pr rwm iPry ] dv jÎoN jl pwq plws igry ] tut AWsU Awrux nYn
JrI ] mno qwq qvw pr bUMd prI ]óöñ] qn rwGv Byit smIr jrI ] qij DIr srovr mWiJ
durI ] nih q`qR QlI sq p`qR rhy ] jl jMqu pr`iqRx pqR dhy ]óöò] ieq FUMF bny rGunwQ
iPry ] auq rwvn Awin jtwXu iGry ] rx Coir hTI pg dÍY n BjÎo ] auf p`C gey pY n p`C
qjÎo ]óöó] gIqw mwlqI CMd ] pCrwj rwvn mwir kY rGurwj sIqih lY gXo ] niB Er Kor
inhwr kY su jtwXu isX sMdys dXo ] qb jwn rwm gey blI isX s`iq rwvn hI hrI ] hnuvMq
mwrg mo imly qb im`qRqw qw soN krI ]óöô] iqn Awin sRI rGurwj ky kiprwj pwien fwrÎo ]
iqn bYiT gYT iekYT hÍY ieh BWiq mMqR ibcwrÎo ] kip bIr DIr sDIr ky Bt mMqR bIr ibcwr kY
] Apnwie suigRv kau cly kiprwj bwil sMGwr kY ]óöõ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy bwil bDh iDAwie smwpqm ]ø]
AQ hnUmwn soD ko pTYbo ]
216
gIqw mwlqI CMd ] dl bWit cwr idsw pTXo hnvMq lMk pTY dey ] lY muidRkw liK bwirDY jh
sI huqI qh jwq By ] pur jwir A`C kumwr CY bn twirkY iPir AwXo ] ikRq cwr jo Amrwir ko
sB rwm qIr jqwXo ]óöö] dl joir kor kror lY bf Gor qoir sBY cly ] rwmcMdR sugRIv
lCmn Aaur sUr Bly Bly ] jwmvMq suKYn nIl hnuvMq AMgd kysrI ] kip pUq jUQp jUQ lY
aumfy chUM idis kY JrI ]óö÷] pwit bwirDrwj kau kir bwit lWiG gey jbY ] dUq dYqn ky
huqy qb dauir rwvn pY gey ] rn swj bwj sBY kro iek bynqI mm mwinXY ] gVH lMk bMk
sMBwirXY rGubIr Awgm jwinXY ]óöø] DUmR A`C su jWbumwil bulwie vIr pTY dey ] sor kor
kRor kY jhW rwm Qy qhW jwq By ] ros kY hnuvMq Qwpr roip pwv pRhwirXM ] jUiJ BUim igrÎo
blI surlok mWiJ ibhwirXM ]óöù] jWbumwil iBry kCU puin mwir AYsy eI kY ley ] Bwij kIn
pRvys lMk sMdys rwvn soN dey ] DUmrwC su jWbumwil duhhUM rwGv jU hro ] hY kCU pRBu ky hIey
suB mMqR Awvq so kro ]ó÷ú] pyiK qIr AkMpnY dl sMig dY su pTY dXo ] BWiq BWiq bjy
bjMqR inn`d s`d purI BXo ] sur rwie Awid pRhsq qy ieh BWiq mMqR ibcwrÎo ] isX dy imlo
rGurwj ko ks ros rwv sMBwrÎo ]ó÷ñ] CpY CMd ] JlhlMq qrvwr bjq bwjMqR mhw Duin ]
KVhVMq Kh Kol DÎwn qij prq cvD muin ] ie`k ie`k lY clYN ie`k qn ie`k ArùJY ] AMD
DuMD pr geI h`iQ Aru mùK n sùJY ] smuhy sUr swvMq sB Paujrwj AMgd smr ] jY s`d inn`d
ibh`d hUA Dnu jMpq surpuir Amr ]ó÷ò] ieq AMgd Xuvrwj duiqX ids bIr AkMpn ]
krq ibRst sr Dwr qjq nhI nYk AXoDn ] h`Q b`Q imil geI lùQ ib`QrI AhwVM ] Gùmy
Gwie AGwie bIr bMkuVy bbwVM ] ip`Kq bYiT ibbwx br DMin DMin jMpq Amr ] Bv BUq
Biv`KÎ Bvwn mo Ab lg lKÎo n As smr ]ó÷ó] khUM muMf ipKIAih khUM Bk ruf M pry Dir
217
] ikqhI jWG qrPMq khUM auCrMq su Cib kir ] Brq p`qR KycrI khUM cwvMif ickwrYN ] iklkq
kqh mswn khUM BYrv BBkwrYN ] ieh BWiq ibjY kip kI BeI hxÎo Asur rwvx qxw ] BY d`g
Ad`g B`gy hTI gih gih kir dWqn iqRxw ]ó÷ô] auqY dUq rwvxY jwie hq bIr suxwXo ] ieq
kippiq Aru rwmdUq AMgdih pTwXo ] khI k`Q iqh s`Q g`Q kir q`Q sunwXo ] imlhu dyhu
jwnkI kwl nwqr quih AwXo ] pg Byt clq BXo bwil suq ipRst pwn rGubr Dry ] Bir AMk
pulk qn pis`jÎo BWiq Aink AwisK kry ]ó÷õ] pRiq au~qr sMbwd ] CpY CMd ] dyh isXw
dskMD Cwih nhI dyKn pYho ] lMk CIin lIijXY lMk liK jIq n jYho ] kùD ibKY ijin Goru ip`K
ks jùDu mcYhNo ] rwm sihq kip ktk Awju imRg sÎwr KvYhoN ] ijin kir su grb suix mUVH
miq grb gvwie Gnyr Gr ] bis kry srb Gr grb hm ey ikn mih dÍY dIn nr ]ó÷ö]
rwvn bwc AMgd soN ] CpY ] Agin pwk khu krY pvn mur bwr buhwrY ] cvr cMdRmw DrY sUr
C`qRih isr FwrY ] md lCmI pÎwvMiq byd muK bRhm aucwrq ] brn bwir inq Bry AOr kuludyv
juhwrq ] inj khiq su bl dwnv pRbl dyq Dnd jC moih kr ] vy jIq jùD qy jWihNgy khw
doie qy dIn nr ]ó÷÷] kih hwrÎo kip koit dYqpiq eyk n mwnI ] auTq pwv rupÎo sBw
miD so AiBmwnI ] Qky skl Amrwir pwv iknhUM n au~ckÎo ] igry Drin murCwie ibmn
dwnv dl Q`kÎo ] lY clÎo bBICn BRwq iqh bwil puqR DUsr brn ] Bt htk ibkt iqh nw
sky cil AwXo ijq rwm rn ]ó÷ø] kih bulXo lMkys qwih pRB rwijv locn ] kuitl Alk
muK Cky skl sMqn duK mocn ] kupy srb kiprwj ibjY phlI rx c`KI ] iPrY lMk giVH Gyir
idsw d`CxI pr`KI ] pRBu krY bBICn lMkpiq suxI bwiq rwvx Grix ] sùiD s`q qib ibsrq
BeI igrI Drix pr hÍY ibmix ]ó÷ù] mMdodrI bwc ] autM|x CMd ] sUrbIrw sjy Gor bwjy
218
bjy Bwju kMqw suxy rwm Awey ] bwil mwrÎo blI isMDu pwtÎo ijnY qwih soN bYr kYsy rcwey ]
bÎwD jIqÎo ijnY jMB mwrÎo aunY rwm Aauqwr soeI suhwey ] dy imlo jwnkI bwq hY sÎwn kI
cwm ky dwm kwhy clwey ]óøú] rwvx bwc ]autM|x CMd ] bÎUh sYnw sjo Gor bwjy bjo koit
joDw gjo Awin nyry ] swj sMjoA sMbUh sYnw sBY Awju mwro qry idRsit qyry ] ieMdR jIqo kro j`C
rIqo DnM nwir sIqw brM jIq jùDY ] surg pwqwl Awkws jÍwlw jrY bwic hY rwm kw moir k®D ǜ Y
]óøñ] mMdodrI bwc ] autM|x CMd ] qwrkw jwq hI Gwq kInI ijnY Aaur subwhu mwrIc mwry
] bÎwD bDÎo KrMdUKxM Kyq QY eyk hI bwx soN bwil mwry ] DUmR A`Cwid Aau jWbumwlI blI pRwx
hIxM krÎo jùD jY kY ] mwirhYN qoih XO sÎwr ko isMG jÎoN lyihNgy lMk ko fMk dY kY ]óøò] rwvx
bwc ] autM|x CMd ] caur cMdRM krM C`qR sUrM DrM byd bRhmw rrM dÍwr myry ] pwk pwvk krM
nIr brxM BrM j`C ib`dÎwDrM kIn cyry ] Arb KrbM purM crb srbM kry dyKu kYsy kroN bIr KyqM
] icMk hY cwvfw iPMk hY iPMkrI nwc hYN bIr bYqwl pRyqM ]óøó] mMdodrI bwc ] autM|x CMd ]
qws nyjy FulYN Gor bwjy bjYN rwm lIny dlY Awin FUky ] bwnrI pUq icMkwr pwrM krM mwr mwrM chUM
Er kUky ] BIm ByrI bjYN jMg joDw gjYN bwn cwpY clYN nwih jau lO ] bwq ko mwnIAY Gwq
pihcwnIAY rwvrI dyh kI sWiq qau lO ]óøô] Gwt GwtY ruko bwt bwtY qupo AYNiT bYTy khw rwm
Awey ] Kor hrwm hrIP kI AWK qYN cwm ky jwq kYsy clwey ] hoiego KÍwr ibisÎwr Kwnw qurw
bwnrI pUq jau lO n g`ij hYN ] lMk ko Cwif kY kot ko PWD kY AwsurI pUq lY Gwis B`ij hYN
]óøõ] rwvx bwc ] bwvrI rWf ikAw BWf bwqYN bkYN rMk sy rwm kw Cof rwsw ] kwFho bws
dY bwn bwjIgrI dyiKhoN Awju qw ko qmwsw ] bIs bwhM DrM sIs dsÎM isrM sYx sMbUh hY sMig myry
] Bwij jY hY khW bwit pY hYN auhW mwirhON bwj jYsy btyry ]óøö] eyk eykM ihrYN JUm JUmM mrYN
219
Awpu AwpM igrYN hwku mwry ] lwg jYhauN qhW Bwij jYhYN jhW PUl jYhY khW qY aubwry ] swj bwjy
sBY Awj lYhauN iqnY rwj kYso krY kwj mo so ] bwnrM CY kroN rwm l`CY hroN jIqhON hof qau Awin
qo so ]óø÷] koit bwqYN gunI eyk kY nw sunI koip muMfI DunI pùqR p`TY ] eyk nwrWq dyvWq dUjo
blI BUim kMpI rxMbIr au~TY ] swr BwrM pry Dwr DwrM bjI kRoh kY loh kI iC`t CùtYN ] ruMf
DukDuk prYN Gwie BkBk krYN ib`QurI jùQ so lùQ lùtYN ]óøø] p`qR jùgix BrYN s`d dyvI krY n`d
BYroN rrY gIq gwvY ] BUq AO pRyq bYqwl bIrM blI mws Ahwir qwrI bjwvY ] j`C gMDRb Aau
srb ibidAwDrM m`iD Awkws BXo s`d dyvM ] lùQ ibQùQrI hUh kUhM BrI m`icXM jùD AwnUp qyvM
]óøù] sMgIq CpY CMd ] kwgVdI kùpÎo kip ktk bwgVdI bwjn rx b`ijX ] qwgVdI qyg
JlhlI gwgVdI joDw gl g`ijX ] swgVdI sUr sMmuhy nwgVdI nwrd muin n`cÎo ] bwgVdI
bIr bYqwl AwgVdI Awrux rMg r`cÎo ] sMswgVdI suBt n`cy smr PwgVdI PuMk PxIAr krYN ]
sMswgVdI ismtY sMkuVy Pxpiq Pix iPir iPir DrYN ]óùú] PwgVdI PuMk iPMkrI rwgVdI rx
ig`D rV`kY ] lwgVdI lùQ ib`QurI BwgVdI Bt Gwie BB`kY ] bwgVdI brKq bwx JwgVdI
Jlmlq ikRpwxM ] gwgVdI gij sMjurY kwgVdI k`Cy ikMkwxM ] bMbwgVdI bhq bIrn isrn
qwgVdI qmik qygM kVIA ] JMJwgVdI JVk dY JV smY Jlml Juik ib`juil JVIA ]óùñ]
nwgVdI nwrWqk igrq dwgVdI dyvWqk DwXo ] jwgVdI jùD kir qùml swgVdI surlok
isDwXo ] dwgVdI dyv rhsMq AwgVdI Awsurx rx sogM ] swgVdI is`D sr sMq nwgVdI
nwcq qij jogM ] KMKwgVdI KÎwh Bey pRwpiq Kl pwgVdI puhp fwrq Amr ] jMjwgVdI
skl jY jY jpY swgVdI surpurih nwir nr ]óùò] rwgVdI rwvxih sunÎo swgVdI doaU suq
rx jùJy ] bwgVdI bIr bhu igry AwgVdI Awhvih ArùJy ] lwgVdI lùQ ib`QurI cwgVdI
220
cWvMf icMkwrM ] nwgVdI n`d Bey g`d kwgVdI kwlI iklkwrM ] BMBwgVdI BXMkr jùD BXo
jwgVdI jUh jùgix jurIA ] kMkwgVdI iklkq kuhr kir pwgVdI p`qR sRoxq BrIA ]óùó]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr kQw dyvWqk nrWqk bDih iDAwie smwpq msqu ]ù]
AQ pRhsq jùD kQnM ]
sMgIq CpY CMd ] pwgVdI pRhsq pTXo dwgVdI dY kY dl Angn ] kwgVdI kMp BUA auTI
bwgVdI bwjn KurIAn qn ] nwgVdI nIl iqh iJxÎo BwgVdI gih BUim pCwVIA ] swgVdI
smr hhkwr BXo dwgVdI dwnv dl BwrIA ] GMGwgVdI Gwie BkBk krq rwgVdI ruihr
rx rMg bih ] jMjwgVdI jXh jùgix jpY kwgVdI kwk kr khk kh ]óùô] pwgVdI
pRhsq juJMq lwgVdI lY clÎo Ap dl ] BwgVdI BUim BVhVI kwgVdI kMpÎ dÍY jl Ql ]
nwgVdI nwd inh n`d BwgVdI rx Byir BXMkr ] swgVdI sWg Jlhlq cwgVdI cmkMq clq
sr ] KMKwgVdI KVg iKmkq Khq cwgVdI ctik icngYN kFYN ]TMTwgVdI Twt Tt kr mno
TwgVdI Txk TiTAr gFYN ]óùõ] FwgVdI Fwl auClih bwgVdI rix bIr bb`kihN ]
AwgVdI iek lY clYN iek khu iek auc`kihN ] qwgVdI qwl qMbUr bwgVdI rx bIn su b`jYN ]
swgVdI sMK ky sbd gwgVdI gYvr gl g`jYN ] DMDwgVdI Drix DV Duik prq cwgVdI ckq
icq mih Amr ] pMpwgVdI puhp brKw krq jwgVdI j`C gMDRb br ]óùö] JwgVdI JùJ
Bt igrYN mwgVdI muK mwr aucwrYN ] swgVdI sMj pMjry GwGVdI GxIAr jxu kwrY ] qwgVdI
qIr brKMq gwgVdI gih gdw igRstM ] mwgVdI mMqR muiK jpYN AwgVdI A`Cr br iestM ]
sMswgVdI sdw isv ismr kir jwgVdI jUiJ joDw mrq ] sMswgVdI suBt snmuK igrq
AwgVdI Ap`Crn kh brq ]óù÷] BujMg pRXwq CMd ] ieqY au~cry rwm lMkys bYxM ] auqY dyv
221
dyKYN cVHy rQ gYxM ] kho eyk eykM AnykM pRkwrM ] imly jùD jyqy smMqM luJwrM ]óùø] bBICx
bwc rwm soN ] BujMg pRXwq CMd ] Dnur mMflwkwr jw ko ibrwjY ] isrM jYq p`qRM isqM C`qR CwjY
] rQM bysitqM bÎwGR crmM ABIqM ] iqsY nwQ jwno hTI ieMdR jIqM ]óùù] nhy ipMg bwjI rQM
jyn soBYN ] mhW kwie pyKy sBY dyv CoBYN ] hry srb grbM DnMpwl dyvM ] mhW kwie nwmw
mhWbIr jyvM ]ôúú] lgy mXUr brxM rQM jyn bwjI ] bkY mwr mwrM qjY bwx rwjI ] mhW jùD
ko kr mhodr bKwno ] iqsY jùD krqw bfo rwm jwno ]ôúñ] lgy mUKkM brx bwjI rQysM ]
hsYN paun ky gaun ko cwru dysM ] Dry bwx pwxM ikDoN kwl rUpM ] iqsY rwm jwno shI dYq BUpM
]ôúò] iPrYN mor pùCM FurY caur cwrM ] rVY ikRq bMdI AnMqM ApwrM ] rQM sÍrx kI ikMkxI cwru
sohY ] lKy dyv kMnÎw mhW qyj mohY ]ôúó] CkY m`iD jw kI Dujw swrdUlM ] iehY dYq rwjM durM
dRoh mUlM ] lsY kRIt sIsM ksY cMdR Bw ko ] rmw nwQ cIno dsMgRIv qw ko ]ôúô] duhUM Er b`jy
bjMqRM ApwrM ] mcy sUrbIrM mhW ssqR DwrM ] krY A`qR pwqM inpwqMq sUrM ] auTy m`iD jùDM km`DM
krUrM ]ôúõ] igrYN ruMf muMfM BsuMfM ApwrM ] ruly AMg BMgM smMqM luJwrM ] prI kUh jUhM auTy g`d
s`dM ] jky sUrbIrM Cky jwxu m`dM ]ôúö] igry JUim BUmM AGUmyiq GwXM ] auTy g`d s`dM cVHy
caup cwXM ] juJy bIr eykM AnykM pRkwrM ] kty AMg jMgM rtYN mwr mwrM ]ôú÷] CutYN bwx pwxM
auTY g`d s`dM ] ruly JUim BUmM su bIrM ibh`dM ] ncy jMg rMgM qq`QeI qq`QÎM ] Cuty bwj rwjI
iPrYN CUC h`QÎM ]ôúø] igry AMkusM bwrxM bIr KyqM ] ncy kMD hIxM kbMDM AcyqM ] BrYN KycrI
p`qR causT cwrI ] cly srb AwnMid hÍY mwshwrI ]ôúù] igry bMkuVy bIr bwjI sudysM ] pry
pIlvwnM Cuty cwru kysM ] krY pYj vwrM pRcwrMq bIrM ] auTY sRox DwrM ApwrM hmIrM ]ôñú] CutNY
cwir icqRM bicqRMq bwxM ] cly bYT kY sUrbIrM ibmwxM ] igry bwruxM ib`QurI lùQ jùQM ] Kuly surg
222
dÍwrM gey vIr ACùQM ]ôññ] dohrw ] ieh ibiD hq sYnw BeI rwvx rwm ibrùD ] lMk bMk
pRwpq BXo dsisr mhw sk®¨`D ]ôñò] BujMg pRXwq CMd ] qbY mùkly dUq lMkys A`pM ] mnM bc
krmM isvM jwp j`pM ] sBY mMqR hIxM smY AMq kwlM ] Bjo eyk ic`qM su kwlM ikRpwlM ]ôñó] rQI
pwiekM dMq pMqI AnMqM ] cly p`Kry bwj rwjM suBMqM ] Dsy nwiskw sRox m`JM su bIrM ] b`jy kwnHry
fMk faurU nPIrM ]ôñô] bjy lwg bwdM innwdMiq vIrM ] auTY g`d s`dM inn`dM nPIrM ] Bey
AwkulM bÎwkulM Coir BwigXM ] blI kuMBkwnM qaU nwih jwigXM ]ôñõ] cly Cwif kY Aws pwsM
inrwsM ] Bey BRwq ky jwgby qy audwsM ] qbY dyvkMnÎw krÎo gIq gwnM ] auTÎo dyv doKI gdw
lIs pwnM ]ôñö] kro lMk dysM pRvysMiq sUrM ] blI bIsbwhM mhW ssqR pUrM ] krY lwg mMqRM
kumMqRM ibcwrM ] ieqY aucry bYn BRwqM luJwrM ]ôñ÷] jlM gwgrI spq swhMsR pUrM ] muKM pùClÎo
kuMBkwnM krUrM ] ikXo mwshwrM mhw m`dÎ pwnM ] auTÎo lY gdw ko BrÎo vIr mwnM ]ôñø] BjI
bwnrI pyiK sYnw ApwrM ] qRsy jUQ pY jUQ joDw juJwrM ] auTY g`d s`dM inn`dMiq vIrM ] iPrYN ruMf
muMfM qnM q`C qIrM ]ôñù] igrYN muMf quMfM BsuMfM gjwnM ] iPrYN ruMf muMfM su JuMfM inswnM ] rVHYN kMk
bMkM ssMkMq joDM ] auTI kUh jUhM imly sYx kRoDM ]ôòú] iJmI qyg qyjM srosM pRhwrM ] iKmI
dwmnI jwxu Bwdo mJwrM ] hsy kMk bMkM ksy sUrvIrM ] FlI Fwl mwlM suBy q`C qIrM ]ôòñ]
ibrwj CMd ] h`k dybI krM ] s`d BYroN rrM ] cwvfI icMkrM ] fwkxI ifMkrM ]ôòò] p`qR
jùgix BrM ] lùQ ib`QuQrM ] sMmuhy sMGrM ] hUh kUhM BrM ]ôòó] A`CrI auCrM ] isMDury isMDrM
] mwr mwrùcrM ] b`j g`jysurM ]ôòô] au~Jry lùJrM ] Jùmry jùJrM ] b`jIXM fMmrM ] qwlxo quMbrM
]ôòõ] rswvl CMd ] prI mwr mwrM ] mMfy ssqR DwrM ] rtYN mwr mwrM ] qutYN K`g DwrM
]ôòö] auTYN iCC ApwrM ] bhYN sRox DwrM ] hsYN mwshwrM ] pIAYN sRox sÎwrM ]ôò÷] igrYN
223
caur cwrM ] Bjy eyk hwrM ] rtYN eyk mwrM ] igry sUr sÍwrM ]ôòø] cly eyk sÍwrM ] pry eyk
bwrM ] bfo jùD pwrM ] inkwry hQÎwrM ]ôòù] krYN eyk vwrM ] lsYN K`g DwrM ] auTYN AMigAwrM
] lKYN bÎom cwrM ]ôóú] su pYjM pcwrM ] mMfy AsqR DwrM ] kryN mwr mwrM ] iekykM pcwrM
]ôóñ] mhW bIr jùtYN ] srM sMj PùtYN ] qVMkwr CùtYN ] JVMkwr au~TYN ]ôóò] srMDwr bùTYN ]
jugM jùD jùTYN ] rxM rosu rùTYN ] iekM eyk kùTYN ]ôóó] FlI Fwl au~TYN ] ArM Pauj PùtYN ] ik
nyjy pl`tYN ] cmqkwr au~TYN ]ôóô] ikqy BUim lùTYN ] igry eyk au~TYN ] rxM Pyir jùtYN ] bhy
qyg qùtYN ]ôóõ] mcy vIr vIrM ] Dry vIr cIrM ] krYN ssqR pwqM ] auTNY AsqR GwqM ]ôóö]
ieqY bwn rwjM ] auqY kuMB kwjM ] krÎo swl pwqM ] igrÎo vIr BRwqM ]ôó÷] doaU jWG PUtI ]
rqM Dwr CUtI ] igry rwm dyKy ] bfy dust lyKy ]ôóø] krI bwx brKM ] BrÎo sYn hrKM ]
hxy bwx qwxM ] iJxÎo kuMB kwxM ]ôóù] Bry dyv hrKM ] krI puhp brKM ] suxÎo lMk nwQM ]
hxy BUim mwQM ]ôôú]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr kuMBkrn bDih DÎwie smwpq msqu ]ñú]
AQ iqRmuMf jùD kQnM ]rswvl CMd ] pTXo qIn muMfM ] clÎo sYn JuMfM ] ikRqI icqR joDI ] mMfy
prm kRoDI ]ôôñ] bkYN mwr mwrM ] qjYN bwx DwrM ] hnUmMq kopy ] rxM pwie ropy ]ôôò] AsM
CIin lIno ] iqsI kMiT dIno ] hnÎo Kst nYxM ] hsy dyv gYxM ]ôôó]
ieiq sRI bicqR nwtk rwmwvqwr iqRmuMf bDh DÎwie smwpq msqu ]ññ]
AQ mhodr mMqRI jùD kQnM ]
rswvl CMd ] suxÎo lMk nwQM ] Duxy srb mwQM ] krÎo m`d pwxM ] Bry bIr mwxM ]ôôô]
mihKuAws krKYN ] srM Dwr brKYN ] mhodRwid vIrM ] hTy K`g DIrM ]ôôõ] mohxI CMd ] Fl
224
h`l suF`lI FolwxM ] rx rMg ABMg klolwxM ] BrxMk su n`dM nwPIrM ] brxMk su b`jy mMjIrM
]ôôö]BrxMk su ByrI GorwxM ] jxu swvx Bwdo morwxM ] au~ClIey p`Kry pwvMgM ] m`cy jùJwry
joDMgM ]ôô÷] isMDurIey suMfI dMqwly ] n`cy p`KrIey mùCwly ] ErVIey srbM sYxwXM ] dyKMq su dyvM
gYxwXM ]ôôø] J`lYN AvJVIXM au~JwVM ] rx auTY bYhYN b`bwVM ] GY Gùmy GwXM A`GwXM ] BUA if`gy
A`Do A`DwXM ]ôôù] iris mMfYN CMfYN Aau CMfY ] hiT h`sYN k`sNY koAMfY ] iris bwhYN gwhYN joDwxM
] rx rohYN johYN kRoDwxM ]ôõú] rix g`jYN s`jNY ssqRwxM ] Dnu krKYN brKYN AsqRwxM ] dl gwhYN
bwhYN hiQXwrM ] rx rùJy lùJYN lùJwrM ]ôõñ] Bt Bydy Cydy brmwXM ] BUA if`gy caurM crmwXM ]
au~Gy jxu nyjy mqvwly ] c`ly jÎoN rwvl j`twly ]ôõò] h`Ty qrvrIey hMkwrM ] m`cy p`KrIey
sUrwrM ] A`kuiVXM vIrM AYTwly ] qn sohy p`qRI p`qRwly ]ôõó] nv nwmk CMd ] qr Br pr sr
] inrKq sur nr ] hr pur pur sur ] inrKq br nr ]ôõô] brKq sr br ] krKq
Dn kr ] prhr pur kr ] inrKq br nr ]ôõõ] sr br Dr kr ] prhr pur sr ]
prKq aur nr ] insrq auh Dr ]ôõö] auJrq juJ kr ] ibJurq juJ nr ] hrKq mshr
] brKq isq sr ]ôõ÷] Jur Jr kr kr ] fr fr Drhr ] hr br Dr kr ] ibhrq
auT nr ]ôõø] aucrq js nr ] ibcrq Dis nr ] Qrkq nr hr ] brKq BU pr
]ôõù] iqlkVIAw CMd ] ctwk cotYN ] Atwk EtYN ] JJwk JwVYN ] qVwk qwVYN ]ôöú]
iPrMq hUrM ] brMq sUrM ] rxMq johM ] auTMq kRohM ]ôöñ] BrMq p`qRM ] qutMq A`qRM ] JVMq AgnM
] jlMq jgnM ]ôöò] qutMq KolM ] jutMq tolM ] iKmMq K`gM ] auTMq A`gM ]ôöó] clMq bwxM
] rukM idswxM ] ppwq ssqRM ] AGwq AsqRM ]ôöô] KhMq K`qRI ] iBrMq A`qRI ] buTMq bwxM
] iKvYN ikRpwxM ]ôöõ] dohrw ] lùQ jùQ ib`Qur rhI rwvx rwm ibrùD ] hqÎo mhodr dyK kir
225
hir Air iPrÎo sk®ǜD ]ôöö]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr mhodr mMqRI bDih iDAwie smwpq msqu ]ñò]
AQ ieMdRjIq jùD kQnM ]
isriKMfI CMd ] jùty vIr jùJwry D`gW v`jIAW ] b`jy nwd krwry dlW muswhdw ] lùJy kwrixAwry
sMGr sUrmy ] vùTy jwxu frwry GxIAr kYbrIN ]ôö÷] v`jy sMglIAwly hwTW jùtIAW ] Kyq bhy
mùCwly khr qqwrcy ] if`gy vIr jùJwry hUMgW PùtIAW ] bky jwxu mqvwly BMgW KwiekY ]ôöø]
ErVey hMkwrI D`gW vwiekY ] vwih iPry qrvwrI sUry sUirAW ] vgy rqu JlwrI JwVI kYbrI ]
pweI DUMm luJwrI rwvx rwm dI ]ôöù] cobI Daus vjweI sMGru m`icAw ] bwih iPrY vYrweI
qury qqwrcy ] hUrW ic`q vDweI AMbr pUirAw ] joiDAW dyKx qweIN hUly hoeIAW ]ô÷ú] pwDVI
CMd ] ieMdRwir vIr kùpÎo krwl ] mukqMq bwx gih Dnu ibswl ] QrkMq lùQ PrkMq bwh ]
jùJMq sUr A`CrY auCwh ]ô÷ñ] cmkMq c`kR srKMq syl ] jùmy jtwl jxu gMg myl ] sMGry sUr
AwGwie Gwie ] brKMq bwx ciVH caup cwie ]ô÷ò] s`muly sUr Awhury jMg ] brKMq bwx
ibKDr surMg ] niB hÍY Alop sr brK Dwr ] sB aUc nIc ikMny sumwr ]ô÷ó] sB ssqR
AsqR ib`dÎw pRbIn ] sr Dwr brK srdwr cIn ] rGurwj Awid mohy su bIr ] dl sihq
BUim if`gy ADIr ]ô÷ô] qb khI dUq rwvxih jwie ] kip ktk Awju jIqÎo bnwie ] isX
Bjhu Awju hÍY kY incIq ] sMGry rwm rx ieMdRjIq ]ô÷õ] qb khy bYx iqRjtI bulwie ] rx
imRqk rwm sIqih idKwie ] lY geI nwQ jih igry Kyq ] imRg mwir isMG jÎoN supq Acyq
]ô÷ö] isX inriK nwQ mn mih irswin ] ds Aaur cwr ib`idAw inDwn ] piVH nwg mMqR
sMGrI pws ] piq BRwq jÎwie icq BXo hulws ]ô÷÷] isX geI jgy AMgrwie rwm ] dl
226
sihq BRwq juq Drm Dwm ] b`jy su nwid g`jy su bIr ] s`jy hQÎwr B`jy ADIr ]ô÷ø] sMmly
sUr sr brK jùD ] hin swl qwl ibkRwl k®ǜD ] qij jùD sùD sur myG Drx ] Ql gXo
inkuMBlw hom krx ]ô÷ù] lGu bIr qIr lMkys Awin ] iem khy bYx qij BRwq kwn ] Awie
hY s`q®ü ieh Gwiq hwiQ ] ieMdRwir bIr Arbr pRmwQ ]ôøú] inj mws kwt kir krq hom ]
Qrhrq BUim Ar ckq bÎom ] qh gXo rwm BRwqw insMig ] kr Dry DnuK kit kis inKMg
]ôøñ] icMqI suicq dyvI pRcMf ] Air hxÎo bwx kIno duKMf ] irpuu iPry mwir duMdiB bjwie ]
auq B`jy dYq dlpiq juJwie ]ôøò]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr ieMdRjIq bDih iDAwie smwpq msqu ]ñó]
AQ Aiqkwie dYq jùD kQnM ]
sMgIq piDstkw CMd ] kwgVdMg kop kY dYq rwj ] jwgVdMg jùD ko sjÎo swj ] bwgVdMg
bIr bùly AnMq ] rwgVdMg ros rohy durMq ]ôøó] pwgVdMg prm bwjI bulMq ] cwgVdMg c`qR
nt jÎoN kudMq ] kwgVdMg k®¨r k`Fy hQÎwr ] AwgVdMg Awin b`jy juJwr ]ôøô] rwgVdMg
rwm sYnw sk®ǜD ] jwgVdMg jÍwn juJMq jùD ] nwgVdMg inswx nv sYn swij ] mwgVdMg mUVH
mkrwC gwj ]ôøõ] AwgVdMg eyk Aiqkwie vIr ] rwgVdMg ros dIno ghIr ] AwgVdMg
eyk hùky Anyk ] swgVdMg isMDu bylw ibbyk ]ôøö] qwgVdMg qIr CutYN Apwr ] bwgVdMg bUMd
bn dl Anuhwr ] AwgVdMg Arb tIfI pRmwn ] cwgVdMg cwr cItI smwn ]ôø÷]
bwgVdMg bIr bwhuVy nyK ] jwgVdMg jùD Aiqkwie dyiK ] dwgVdMg dyv jY jY khMq ]
BwgVdMg BUp Din Din BnMq ]ôøø] kwgVdMg kh`k kwlI krwl ] jwgVdMg jUh jùgix
ibswl ] BwgVdMg BUq BYro AnMq ] swgVdMg sRox pwxM krMq ]ôøù] fwgVdMg faur fwkix
227
fh`k ] kwgVdMg k®¨r kwkM kh`k ] cwgVdMg cqR cwvMif ickwr ] BwgVdMg BUq fwrq Dmwr
]ôùú] hohw CMd ] tuty pry ] nvy mury ] AsM Dry ] irsM Bry ]ôùñ] Cuty srM ] ckÎo hrM
] rukI idsM ] cpy iksM ]ôùò] Cuty srM ] irsM BrM ] igrYN BtM ] ijmM AtM ]ôùó] Gumy
GXM ] Bry BXM ] cpy cly ] BtM Bly ]ôùô] rtYN hrM ] irsM jrM ] rupYN rxM ] Gumy bRxM
]ôùõ] igrYN DrM ] hulYN nrM ] srM qCy ] kCM kCy ]ôùö] Gumy bRxM ] BRmy rxM ] ljM Psy
] ktM ksy ]ôù÷] Duky DkM ] tuky tkM ] Cuty srM ] ruky idsM ]ôùø] CpY CMd ] ie`k ie`k
Awruhy ie`k ie`kn kh q`kYN ] ie`k ie`k lY clYN ie`k kh ie`k auc`kNY ] ie`k ie`k sr brK ie`k
Dnu krK ros Bir ] ie`k ie`k qrPMq ie`k Bv isMDu gey qir ] rix ie`k ie`k swvMq iBVYN
ie`k ie`k hÍY ib`JVy ] nr ie`k Aink ssq®x iBVy ie`k ie`k AvJV JVy ]ôùù] ie`k jUiJ Bt
igrYN ie`k bbkMq m`iD rx ] ie`k dyvpur bsYN ie`k Bij clq Kwie bRx ] ie`k jùJ au~JVy ie`k
iv`JVy JwiV Ais ] ie`k Aink bRx JlYN ie`k mukqMq bwn kis ] rx BUim GUim swvMq mMfY
dIrGukwie lCmx pRbl ] iQr rhy ibRC aupbn ikDoN jxu au~qr ids dÍY Acl ]õúú] Ajbw
CMd ] jùty bIrM ] Cùty qIrM ] FùkI FwlM ] kRohy kwlM ]õúñ] FMky FolM ] bMky bolM ] k`Cy ssqRM
] A`Cy AsqRM ]õúò] kRoDM gilqM ] boDM dilqM ] g`jYN vIrM ] q`jYN qIrM ]õúó] r`qy nYxM ]
m`qy bYxM ] lùJYN sUrM ] sùJNY hUrM ]õúô] l`gYN qIrM ] B`gYN vIrM ] rosM rùJy] AsqRM jùJy ]õúõ]
Jùmy sUrM ] Gùmy hUrM ] c`kYN cwrM ] bkYN mwrM ]õúö] iB`dy brmM ] iC`dy crmM ] qùtYN K`gM ]
au~TYN A`gM ]õú÷] n`cy qwjI ] g`jy gwjI ] if`gy vIrM ] q`jy qIrM ]õúø] Jùmy sUrM ] GùmI
hUrM ] k`Cy bwxM ] m`qy mwxM ]õúù] pwDrI CMd ] qh BXo Gor Awhv Apwr ] rx BUim JUim
jùJy juJwr ] ieq rwm BRwq Aiqkwie au~q ] irs jùJ au~Jry rwj pùq ]õñú] qb rwm BRwq
228
Aiq kIn ros ] ijm prq Agin iGRq krq jos ] gih bwx pwx q`jy AnMq ] ijm jyT sUr
ikrxYN durMq ]õññ] bRx Awp m`iD bwhq Anyk ] brxYN n jwih kih eyk eyk ] au~Jry vIr
jùJx juJwr ] jY sbd dyv BwKq pukwr ]õñò] irpu krÎo ssqR AsqRM ibhIn ] bhu ssqR
swsqR ibidAw pRbIn ] hX mukt sUq ibnu BXo gvwr ] kCu cpy cor ijm bl sMBwir ]õñó]
irpuu hxy bwx b`jRv Gwq ] sm cly kwl kI jÍwl qwq ] qb kupÎo vIr Aiqkwie AYs ] jnu
pRlY kwl ko myG jYs ]õñô] iem krn lwg lptYN lbwr ] ijm jùbx hIx lptwie nwir ]
ijm dMq rhq gh sÍwn ssk ] ijm gey bYs bl bIrj rsk ]õñõ] ijm drb hIx kCu kir
bpwr ] jxu ssqR hIx rùJÎo juJwr ] ijm rUp hIx bysÎw pRBwv ] jxu bwij hIx rQ ko clwv
]õñö] qb qmk qyg lCmx audwr ] qh hxÎo sIs ik`no duPwr ] qb igrÎo bIr Aiqkwie
eyk ] liK qwih sUr B`jy Anyk ]õñ÷]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr Aiqkwie bDih iDAwie smwpq msqu ]ñô]
AQ mkrwC jùD kQnM ]
pwDrI CMd ] qb rukÎo sYn mkrwC Awin ] kh jwhu rwm nhI pYho jwn ] ijn hqÎo qwq rx
mo AKMf ] so lro Awin mo soN pRcMf ]õñø] iem suix kubYx rwmwvqwr ] gih ssqR AsqR
kopÎo juJwr ] bhu qwix bwx iqh hxy AMg ] mkrwC mwir fwrÎo insMg ]õñù] jb hqy bIr
Aru hxI sYn ] qb Bjy sUr hÍY kir incYn ] qb kuMB AOr AnkuMB Awin ] dl rùkÎo rwm ko
qÎwig kwn ]õòú] Ajbw CMd ] qR̀py qwjI ] g`jy gwjI ] s`jy ssqRM ] k`Cy AsqRM ]õòñ]
qùty qRwxM ] Cùty bwxM ] rùpy bIrM ] bùTy qIrM ]õòò] Gùmy GwXM ] jùmy cwXM ] r`jy rosM ] q`jy
hosM ]õòó] k`jy sMjM ] pUry pMjM ] jùJy KyqM ] if`gy cyqM ]õòô] GyrI lMkM ] bIrM bMkM ] B`jI
229
sYxM ] l`jI nYxM ]õòõ] if`gy sUrM ] iB`gy nUrM ] bÎwhYN hUrM ] kwmM pUrM ]õòö]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr mkrwC kuMB AnkuMB bDih iDAwie smwpq msqu ]ñõ]
AQ rwvn jùD kQnM ]
hohw CMd ] suxÎo iesM ] ijxÎo iksM ] c`pÎo icqM ] bulÎo ibqM ]õò÷] iGrÎo gVM ] irsM bVM
] BjI iqRXM ] BRmI BXM ]õòø] BRmI qbY ] BjI sbY ] iqRXM iesM ] ghÎo iksM ]õòù] krYN
hhM ] Aho dXM ] kro geI ] Cmo BeI ]õóú] suxI s®üqM ] DuxM auqM ] auTÎo hTI ] ijmM
BTI ]õóñ] kCÎo nrM ] qjy srM ] hxy iksM ] rukI idsM ]õóò] iqRxixx CMd ] iqRxixx
qIrM ] ibRxixx bIrM ] FRxxx FwlM ] jRxxx jÍwlM ]õóó] KRxxx KolM ] bRxxx bolM ]
kRxxx rosM ] jRxxx josM ]õóô] bRxxx bwjI ] iqRxxx qwjI ] jRxxx jUJy ] lRxxx lUJy
]õóõ] hrxx hwQI ] srxx swQI ] Brxx Bwjy ] lrxx lwjy ]õóö] crxx crmM ]
brxx brmM ] krxx kwty ] brxx bwty ]õó÷] mrxx mwry ] qrxx qwry ] jrxx jIqw
] srxx sIqw ]õóø] grxx gYxM ] Arxx AYxM ] hrxx hUrM ] prxx pUrM ]õóù]
brxx bwjy ] grxx gwjy ] srxx sùJy ] jrxx jùJy ]õôú] iqRgqw CMd ] qq` qIrM ] bb`
bIrM ] FF` FwlM ] jj` jÍwlM ]õôñ] qq` qwjI ] gg` gwjI ] mm` mwry ] qq` qwry ]õôò]
jj` jIqy ] ll` lIqy ] qq` qory ] CC` Cory ]õôó] rr` rwjM ] gg` gwjM ] DD` DwXM ] cc`
cwXM ]õôô] ff` if`gy ] BB` iB`gy ] ss` sRoxM ] qq` qoxM ]õôõ] ss` swDYN ] bb` bwDYN ]
AA` AMgM ] jj` jMgM ]õôö] kk` kRoDM ] jj` joDM ] GG` Gwey ] DD` Dwey ]õô÷] hh` hUrM ]
pp` pUrM ] gg` gYxM ] AA` AYxM ]õôø] bb` bwxM ] qq` qwxM ] CC` CorYN ] jj jorYN ]õôù]
bb` bwjy ] gg` gwjy ] BB` BUmM ] JJ` JUmM ]õõú] Anwd CMd ] c`ly bwx rùky gYx ] m`qy sUr
230
r`qy nYx ] F`ky Fol FùkI Fwl ] CùtYN bwn au~TY jÍwl ]õõñ] iB`gy sRox if`gy sUr ] Jùmy BUim GùmI
hUr ] b`jy sMK s`dM g`d ] qwlM sMK ByrI n`d ]õõò] qùty qRwx Pùty AMg ] jùJy vIr rùJy jMg ]
m`cy sUr n`cI hUr ] m`qI DuMm BUmI pUr ]õõó] au~Ty A`D b`D km`D ] p`Kr rwg Kol sn`D ]
C`ky CoB Cùty kys ] sMGr sUr isMGn Bys ]õõô] tùtr tIk tu`ty top ] B`gy BUp BMnI Dop ]
Gùmy Gwie JuMmy BUim ] AauJV JwV DUmM DUm ]õõõ] b`jy nwd bwd Apwr ] s`jy sUr vIr juJwr
] jùJy tUk tUk hÍY Kyq ] m`qy m`d jwxu Acyq ]õõö] Cùty ssqR AsqR AnMq ] rMgy rMg BUim
durMq ] Kùly AMD DuMD hQÎwr ] b`ky sUr vIr ibkRwr ]õõ÷] ibQurI lùQ jùQ Anyk ] m`cy koit
B`gy eyk ] h`sy BUq pRyq mswx ] lùJy jùJ rùJ ikRpwx ]õõø] bhVw CMd ] AiDk ros kir
rwj pKrIAw DwvhI ] rwm rwm ibnu sMk pukwrq AwvhI ] rùJ jùJ JiV pVq BXwnk BUim
pr ] rwmcMdR ky hwQ gey BvisMDu qr ]õõù] ismit sWg sMgRhY smuh hÍY jUJhI ] tUk tUk hÍY
igrq n Gr khu bUJhI ] KMf KMf hÍY igrq KMf Dn KMf rin ] qink qink lig jwih Aisn
kI Dwr qn ]õöú] sMgIq bhVw CMd ] swgVdI sWg sMgRhY qwgVdI rx qurI ncwvih ]
JwgVdI JUim igir BUim swgVdI surpurih isDwvih ] AwgVdI AMg hÍY BMg AwgVdI Awhv
mih if`ghIN ] bwgVdI vIr ibkRwr swgVdI sRoxq qn iB`ghIN ]õöñ] rwgVdI ros irpuurwj
lwgVdI lCmx pY DwXo ] kwgVdI kRoD qn kuVÎo pwgVdI hÍY pvn isDwXo ] AwgVdI Anuj
aur qwik GwgVdI gih Gwie pRhwrÎo ] JwgVdI JUim BUA igrÎo swgVdI suq bYr auqwrÎo
]õöò] cwgVdI icMk cWvfI fwgVdI fwkix f`kwrI ] BwgVdI BUq Br hry rwgVdI rix ros
pRjwrI ] mwgVdI mUrCw BXo lwgVdI lCmx rix jùJÎo ] jwgVdI jwx juiJ gXo rwgVdI
rGupiq iem bùJÎo ]õöó]
231
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr lCmn mUrCnw Bvyq iDAwie smwpq msqu ]ñö]
sMgIq bhVw CMd ]
kwgVdI ktk kip BjÎo lwgVdI lCmx jùJÎo jb ] rwgVdI rwm iris BrÎo swgVdI gih
AsqR ssqR sB ] DwgVdI Daul DVhVÎo kwgVdI koVMB kV`kÎo ] BwgVdI BUim BVhVI
pwgVdI jnu pRlY pl`tÎo ]õöô] ArD nrwj CMd ] kFI su qyg dùDrM ] AnUp rUp sùBrM ]
Bkwr Byir BYkrM ] bkwr bMdxo brM ]õöõ] bicqR icqRqM srM ] qjMq qIKxo nrM ] prMq jUJqM
BtM ] jxM ik swvxM GtM ]õöö] GumMq Gwie EGÎM ] bdMq bkqR qy jXM ] clMq qÎwgqy qnM
] BxMq dyvqw DnM ]õö÷] CutMq qIr qIKxM ] bjMq Byir BIKxM ] auTMq g`d s`dxM ] mm`q
jwxu m`dxM ]õöø] krMq cwcrocrM ] ncMq inrqxo hrM ] puAMq pwrbqI isrM ] hsMq pRyqxI
iPrM ]õöù] fkMq fwkxI fulM ] BRmMq bwj kuMflM ] rVMq bMidxo ikRqM ] bdMq mwgDo jXM
]õ÷ú] FlMq Fwl au~FlM ] iKmMq qyg inrmlM ] clMq rwj vMsrM ] ppwq aurivXM nrM
]õ÷ñ] BjMq AwsurI suqM ] iklMk bwnrI puqM ] bjMq qIr qùpkM ] auTMq dwruxo surM ]õ÷ò]
BB`k BUq BYkrM ] cc`k caudxo ckM ] qq`K p`KrM qury ] bjy inn`d isMDury ]õ÷ó] auTMq
BYkrI surM ] mcMq joDxo juDM ] iKmMq au~jlI AsM ] bbrK qIKxo srM ]õ÷ô] sMgIq BujMg
pRXwq CMd ] jwgVdM jùJÎo BwgVdM BRwqM ] rwgVdM rwmM qwgVdM qwqM ] bwgVdM bwxM CwgVdM
Cory ] AwgVdM Awkws qy jwnu Ery ]õ÷õ] bwgVdM bwjI rQI bwx kwty ] gwgVdM gwjI gjI
vIr fwty ] mwgVdM mwry swgVdM sUrM ] bwgVdM bÎwhYN hwgVdM hUrM ]õ÷ö] jwgVdM jIqw
KwgVdM KyqM ] BwgVdM Bwgy kwgVdM kyqM ] swgVdM sUrwnujM Awin pyKw ] pwgVdM pRwnwn qy
pRwn lyKw ]õ÷÷] cwgVdM icMqM pwgVdM pRwjI ] swgVdM sYnw lwgVdM lwjI ] swgVdM sugRIv
232
qy Awid lY kY ] kwgVdM kopy qwgVdM qY kY ]õ÷ø] hwgVdM hnU kwgVdM kopw ] bwgVdM bIrwn
mo pwv ropw ] swgVdM sUrM hwgVdM hwry ] qwgVdM qYkY hnU qau pukwry ]õ÷ù] swgVdM sunho
rwgVdM rwmM ] dwgVdM dIjY pwgVdM pwnM ] pwgVdM pITM TwgVdM Toko ] hro Awj pwnM surM moh
loko ]õøú] AwgVdM AYsy khÎo Aau aufwno ] gwgVdM gYnM imlÎo m`D mwno ] rwgVdM rwmM
AwgVdM AwsM ] bwgVdM bYTy nwgVdM inrwsM ]õøñ] AwgVdM Awgy kwgVdM koaU ] mwgVdM
mwry swgVdM soaU ] nwgVdM nwkI qwgVdM qwlM ] mwgVdM mwrI bwgVdM ibswlM ]õøò]
AwgVdM eykM dwgVdM dwno ] cwgVdM cIrw dwgVdM durwno ] dwgVdM dyKI bwgVdM bUtI ]
AwgVdM hY eyk qy eyk jUtI ]õøó] cwgVdM caukw hwgVdM hnuvMqw ] jwgVdM joDw mhW qyj
mMqw ] AwgVdM auKwrw pwgVdM phwrM ] AwgVdM lY AauKDI ko isDwrM ]õøô] AwgVdM Awey
jhW rwm KyqM ] bwgVdM bIrM jhW qy AcyqM ] bwgVdM ibs`lÎw mwgVdM mùKM ] fwgVdM fwrI
swgVdM sùKM ]õøõ] jwgVdM jwgy swgVdM sUrM ] GwgVdM GùmI hwgVdM hUrM ] CwgVdM CUty
nwgVdM nwdM ] bwgVdM bwjy nwgVdM nwdM ]õøö] qwgVdM qIrM CwgVdM CUty ] gwgVdM gwjI
jwgVdM jUty ] KwgVdM KyqM swgVdM soey ] pwgVdM qy pwk swhId hoey ]õø÷] kls ] m`cy
sUrbIr ibkRwrM ] n`cy BUq pRyq bYqwrM ] JmJm lsiq koit krvwrM ] JlhlMq au~jl Ais DwrM
]õøø] iqRBMgI CMd ] au~jl Ais DwrM lsiq ApwrM krx luJwrM Cib DwrM ] soiBq ijmu AwrM
Aiq Cib DwrM su ibiD suDwrM Air gwrM ] jYp`qRM dwqI midxM mwqI sRoxM rwqI jY krxM ] dùjn
dl hMqI ACl jXMqI iklivK hMqI BY hrxM ]õøù] kls ] BrhrMq B`jq rx sUrM ] Qrhr
krq loh qn pUrM ] qVBV bjYN qbl Aru qUrM ] GùmI pyiK suBt rn hUrM ]õùú] iqRBMgI CMd
] GuMmI rx hUrM nB JiV pUrM liK liK sUrM mn mohI ] Awrux qn bwxM Cib ApRmwxM Ax duiq
233
KwxM qn sohI ] kwCnI surMgM Cib AMg AMgM ljq AnMgM liK rUpM ] swiek idRg hrxI kumiq
pRjrxI brbr brxI buiD kUpM ]õùñ] kls ] kml bdn swiek imRg nYxI ] rUp rwis
suMdir ipk bYxI ] imRgpiq kit Cwjq gj gYxI ] nYn ktwC mnih hr lYxI ]õùò] iqRBMgI
CMd ] suMdir imRg nYxI sur ipk bYxI icq hr lYxI gj gYxM ] mwDur ibiD bdnI subùiDn sdnI
kumiq inkdnI Cib mYxM ] AMigkw surMgI ntvr rMgI JWJ auqMgI pg DwrM ] bysr gjrwrM
phuic ApwrM kic GuMGrwrM AwhwrM ]õùó] kls ] icbuk cwru suMdr Cib DwrM ] Taur Taur
mukqn ky hwrM ] kir kMgn phucI auijAwrM ] inriK mdn duiq hoq sumwrM ]õùô] iqRBMgI
CMd ] soiBq Cib DwrM kc GuMGrwrM rsin rswrM auijAwrM ] phuMcI gjrwrM suibiD suDwrM
mukqn hwrM aur DwrM ] sohq cKu cwrM rMg rMgwrM ibibiD pRkwrM Aiq AWjy ] ibKDr imRg jYsy
jlj n vYsy ssIAr jYsy srmWjy ]õùõ] kls ] BXo mUVH rwvx rix k®ǜDM ] m`icE Awin
qùml jb jùDM ] jUJy skl sUrmW sùDM ] Air dl m`iD sbd kir au~DM ]õùö] iqRBMgI CMd ]
DwXo kr k®Dǜ M suBt ibrùDM gilq subùDM gih bwxM ] kIno rx sùDM ncq kubùDM Aiq Duin au~DM Dnu
qwxM ] Dwey rjvwry dùDr hkwry su bRx pRhwry kir kopM ] Gwien qn r`jy du pg n B`jy jnu hir
g`jy pg ropM ]õù÷] kls ] AiDk rois swvq rin jUty ] bKqr top ijrY sB PUty ] insr
cly swiek jnu CUty ] jnuk iscwn mws liK tUty ]õùø] iqRBMgI CMd ] swiek jxu CUty iqm
Air jUty bKqr PUty jyb ijry ] mshr BuiKAwey iqmu Air Dwey ssqR ncwie n Pyir iPry ]
snmuiK rx gwjYN ikmhUM n BwjYN liK sur lwjYN rx rMgM ] jY jY Duin krhIN puhpin frhIN su
ibiD aucrhIN jY jMgM ]õùù] kls ] muK qMbor Aru rMg surMgM ] infr BRmMq BUim auh jMgM ]
ilpq mlY Gnswr surMgM ] rUpvwn giqvwn auqMgM ]öúú] iqRBMgI CMd ] qn suBq surMgM Cib
234
AMg AMgM lijq AnMgM liK nYxM ] soiBq kc kwry Aiq GuMGrwry rsn rswry imRdu bYxM ] muiK
Ckq subwsM idins pRkwsM jnu sis BwsM qs soBM ] rIJq cKu cwrM surpur pXwrM dyv idvwrM
liK loBM ]öúñ] kls ] cMdRhws eykM kir DwrI ] duiqX Dopu gih iqRqI ktwrI ] cqurQ
hwiQ sYhQI aujÎwrI ] goPn gurj krq cmkwrI ]öúò] iqRBMgI CMd ] sqey Ais BwrI
gdih auBwrI iqRsUl su DwrI CurkwrI ] jMbuvw Aru bwnM su kis kmwnM crm ApRmwnM Dir BwrI
] pMdRey glolM pwis AmolM prs AfolM hiQ nwlM ] ibCUAw phrwXM ptw BRmwXM ijm jm DwXM
ibkrwlM ]öúó] kls ] isv isv isv muK eyk aucwrM ] duiqX pRBw jwnkI inhwrM ] iqRiqX
JuMf sB suBt pcwrM ] cqurQ krq mwr hI mwrM ]öúô] iqRBMgI CMd ] pceyN hnvMqM liK duiq
mMqM su bl durMqM qij kilxM ] CTeyN liK BRwqM qkq ppwqM lgq n GwqM ijX jilxM ] sqeyN
liK rGupiq kip dl AiDpiq suBt ibkt miq juiq BRwqM ] AiTEN isr ForYN nvim inhorY
dsÎ n borY irs rwqM ]öúõ] cbolw CMd ] Dwey mhW bIr swDy isqM qIr kwCy rxM cIr bwnw
suhwey ] rvW krd mrkb Xlo qyj iem sB cUM quMd Ajdho E imAw jMgwhy ] iBVy Awie eIhW
buly bYx kIhW kryN Gwie jIhW iBVy ByV B`jy ] ipXo posqwny BCo rwbVIny khW CY AxI ro DxI ny
inhwrYN ]öúö] gwjy mhw sUr GuMmI rxM hUr BrmI nBM pUr byKM AnUpM ] vly v`l sWeIN jIvIN jugW
qweIN qYNfy GolI jweIN AlwvIN q AYsy ] lgo lwr Qwny bro rwj mwny kho Aaur kwny hTI Cwif
Qyso ] bro Awin mo ko Bjo Awju qo ko clo dyv loko qjo byig lMkw ]öú÷] AnMq qukw sYÍXw ]
ros BrÎo qij hos inswcr sRI rGurwj ko Gwie pRhwry ] jos bfo kir kausilsM AD bIc hI qy
sr kwit auqwry ] Pyir bfo kir ros idvwrdn Dwie prYN kip puMj sMGwrYN ] p`its loh hQI
prsM gVIey jMbuvy jmdwVH clwvYN ]öúø] cbolw sÍYXw ] sRI rGurwj srwsn lY irs Twin GnI
235
rin bwn pRhwry ] bIrn mwir duswr gey sr AMbr qy brsy jnu Ery ] bwij gjI rQ swj igry
Dir pqR Anyk su kaun gnwvY ] Pwgn paun pRcMf bhy bn p`qRn qy jin p`qR aufwny ]öúù]
sÍYXw CMd ] ros BrÎo rn mo rGunwQ su rwvn ko bhu bwn pRhwry ] sRox n nYk lgÎo iqn ky qn
Poir ijrY qn pwr pDwry ] bwij gjI rQ rwj rQI rxBUim igry ieh BWiq sMGwry ] jwno bsMq
ky AMq smY kdlI dl paun pRcMf auKwry ]öñú] Dwie pry kir kop bnycr hY iqn ky jIA ros
jgÎo ] iklkwr pukwr pry chUM Gw rx Cwif hTI nih eyk BgÎo ] gih bwn kmwn gdw brCI
auq qy dl rwvn ko aumgÎo ] Bt jUiJ ArUiJ igry DrxI idjrwj BRmÎo isv DÎwn fgÎo
]öññ] jUiJ ArUiJ igry Btvw qn Gwien Gwie Gny iBBrwny ] jMbuk ig`D ipswc inswcr
PUil iPry rn moN rhswny ] kWp auTI su idsw ibidsw idgpwln Pyr pRlY Anumwny ] BUim Akws
audws Bey gn dyv Adyv BRmy Bhrwny ]öñò] rwvn ros BrÎo rn mo irs soN sr EG pREG
pRhwry ] BUim Akws idsw ibidsw sB Er ruky nih jwq inhwry ] sRI rGurwj srwsn lY iCn
moN CuiB kY sr puMj invwry ] jwnuk Bwnu audY inis kau liK kY sB hI qp qyj pDwry ]öñó]
ros Bry rn mo rGunwQ kmwn lY bwn Anyk clwey ] bwij gjI gjrwj Gny rQrwj bny kir
rosu aufwey ] jy duK dyh kty sIA ky ihq qy rin Awju pRq`C idKwey ] rwjIv locn rwm kumwr
Gno rn Gwil Gny Gr Gwey ]öñô] rwvn ros BrÎo grjÎo rn mo lihkY sB sYn BjwnÎo ]
Awp hI hWk hQÎwr hTI gih sRI rGunMdn so rx TwnÎo ] cwbuk mwir kudwie qurMgn jwie
prÎo kCu qRws n mwnÎo ] bwnn qy ibDu bwhn qy mnu mwruq ko rQ Coir isDwnÎo ]öñõ] sRI
rGunMdn kI Buj qy jb Coir srwsn bwn aufwny ] BUim Akws pqwr chUM ck pUr rhy nhI jwq
pCwny ] qor snwh subwhn ky qn Awh krI nhI pwr prwny ] Cyd kroitn Etn koit Atwn mo
236
jwnkI bwn pCwny ]öñö] sRI Asurwrdn ky kr ko ijn eyk hI bwn ibKY qn cwKÎo ] Bwij
skÎo n iBrÎo hT kY Bt eyk hI Gwie Drw pr rwKÎo ] Cyd snwh subwhn ko sr Etn koit
krotn nwKÎo ] suAwr juJwr Apwr hTI rin hwir igry Dr hwie n BwKÎo ]öñ÷] Awin Ary
su mry sB hI Bt jIq bcy rn Cwif prwny ] dyv Adyvn ky ijiqXw rin koit hqy kir eyk n
jwny ] sRI rGurwj pRwkRm ko liK qyj sMbUh sBY Bhrwny ] Etn kUid kroitn PWiD su lMkih
Cwif iblMk isDwny ]öñø] rwvn ros BrÎo rn mo gih bIshUM bWih hQÎwr pRhwry ] BUim
Akws idsw ibidsw cik cwr ruky nhI jwq inhwry ] Pokn qY Pl qY m`iD qY A`D qY bD kY rx
mMfil fwry ] C`qR Dujw br bwij rQI rQ kwit sBY rGurwj auqwry ]öñù] rwvn caup clÎo
cpkY inj bwij ibhIn jbY rQ jwnÎo ] Fwl iqRsUl gdw brCI gih sRI rGunMdn soN rn TwnÎo
] Dwie prÎo llkwr hTI kip puMjn ko kCu qRws n mwnÎo ] AMgd Awid hnuvMq qy lY Bt koit
huqy kir eyk n jwnÎo ]öòú] rwvn ko rGurwj jbY rx mMfl Awvq m`iD inhwrÎo ] bIs islw
isq swiek lY kir kopu bfo aur m`iD pRhwrÎo ] Byd cly mrm sQl ko sr sRox ndIsur bIc
pKwrÎo ] Awgy hI ryNig clÎo hiT kY Bt Dwm ko BUil n nwm aucwrÎo ]öòñ] ros BrÎo rn moN
rGunwQ su pwn ky bIc srwsn lY kY ] pWc ku pWie htwie dXo iqh bIshUM bWih ibnw auih kY
kY ] dY ds bwn ibmwn dso isr kwt dey isv lok pTY kY ] sRI rGurwj brÎo isX ko bhuro
jnu jùD suXMbr jY kY ]öòò]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr dsisr bDh iDAwie smwpq msqu suB msqu]ñ÷]
AQ mMdodrI smoD bBICn ko lMk rwj dIbo ]
sIqw imlbo kQnM ]sÍYXw CMd ] ieMdR frwkul Qo ijh ky fir sUrj cMdR huqo BXBIqo ] lUt lXo
237
Dn jaun Dnys ko bRhm huqo icq mo n incIqo ] ieMdR sy BUp Anyk lrYN ien soN iPir kY gRh
jwq n jIqo ] so rin Awj BlYN rGurwj su jùD suXMbr kY isX jIqo ]öòó] Alkw CMd ]
ctpt sYxM Ktpt Bwjy ] Jtpt jùJÎo liK rx rwjy ] stpt Bwjy Atpt sUrM ] Jtpt
ibsrI Gt pt hUrM ]öòô] ctpt pYTy Ktpt lMkM ] rx qij sUrM srDr bMkM ] Jlhl bwrM
nrbru nYxM ] Dik Dik aucry Bik Bik bYxM ]öòõ] nr br rwmM brnr mwro ] Jtpt bwhM
kit kit fwro ] qb sB Bwjy riK riK pRwxM ] Ktpt mwry Jtpt bwxM ]öòö] crpt rwnI
stpt DweI ] rtpt rovq Atpt AweI ] ctpt lwgI Atpt pwXM ] nrbr inrKy rGubr
rwXM ]öò÷] ctpt lotYN Atpt DrxI ] kis kis rovYN brnr brxI ] ptpt fwrYN Atpt
kysM ] bt hir kUkYN ntvr BysM ]öòø] ctpt cIrM Atpt pwrYN ] Dir kir DUrM srbr fwrYN
] stpt lotYN Ktpt BUmM ] Jtpt JUrYN Grhr GUmM ]öòù] rswvl CMd ] jbY rwm dyKy ]
mhW rUp lyKy ] rhI nÎwie sIsM ] sBY nwir eIsM ]öóú] lKYN rUp mohI ] iPrI rwm dohI ]
deI qwih lMkw ] ijmM rwj tMkw ]öóñ] ikRpw idRsit BIny ] qry nyqR kIny ] JrY bwir AYsy ]
mhw myG jYsy ]öóò] CkI pyiK nwrI ] srM kwm mwrI ] ibDI rUp rwmM ] mhW Drm DwmM
]öóó] qjI nwQ pRIqM ] cuBy rwm cIqM ] rhI jor nYxM ] khYN m`d bYxM ]öóô] isXw nwQ
nIky ] hrYN hwr jI ky ] ley jwq ic`qM ] mno cor ib`qM ]öóõ] sBY pwie lwgo ] pqM dRoh
qÎwgo ] lgI Dwie pwXM ] sBY nwir AwXM ]öóö] mhw rUp jwny ] icqM cor mwny ] cuBy ic`q
AYsy ] isqM swiekY sy ]öó÷] lgo hym rUpM ] sBY BUp BUpM ] rMgy rMg nYxM ] Cky dyv gYxM
]öóø] ijnY eyk bwrM ] lKy rwvxwrM ] rhI moihq hÍY kY ] luBI dyK kY kY ]öóù] CkI rUp
rwmM ] gey BUl DwmM ] krÎo rwm boDM ] mhW jùD joDM ]öôú] rwm bwc mMdodrI pRiq ]
238
rswvl CMd ] suno rwj nwrI ] khw BUl hmwrI ] icqM ic`q kIjY ] punr dos dIjY ]öôñ]
imlY moih sIqw ] clY Drm gIqw ] pTXo paun pUqM ] huqo A`gR dUqM ]öôò] clÎo Dwie kY kY
] isXw soD lY kY ] huqI bwg mwhI ] qry ibRC CwhI ]öôó] prÎo jwie pwXM ] suno sIA
mwXM ] irpM rwm mwry ] Kry qoih dÍwry ]öôô] clo byig sIqw ] jhW rwm jIqw ] sBY s`q®ü
mwry ] BuAM Bwruqwry ]öôõ] clI mod kY kY ] hnU sMg lY kY ] isXw rwm dyKy ] auhI rUp lyKy
]öôö] lgI Awin pwXM ] lKI rwm rwXM ] khÎo kaul nYnI ] ibDuM bwk bYnI ]öô÷] Dso
Awig m`DM ] qbY hoih sùDM ] leI mwn sIsM ] rcÎo pwvkIsM ]öôø] geI pYT AYsy ] GnM
ib`ju jYsy ] s®üqM jym gIqw ] imlI qym sIqw ]öôù] DsI Dwie kY kY ] kFI kuMdn hÍY kY ] grY
rwm lweI ] kbM ikRq gweI ]öõú] sBo swD mwnI ] iqhU log jwnI ] bjy jIq bwjy ] qbY
rwm gwjy ]öõñ] leI jIq sIqw ] mhW suBR gIqw ] sBY dyv hrKy ] nBM puhp brKy ]öõò]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr bBICn ko lMkw ko rwj dIbo
mMdodrI smoD kIbo sIqw imlbo DÎwie smwpq msqu ]ñø]
AQ AauDpurI ko cilbo kQnM ]rswvl CMd ] qbY puhp pY kY ] cVHy jùD jY kY ] sBY sUr gwjy
] jXM gIq bwjy ]öõó] cly mod hÍY kY ] kpI bwhin lY kY ] purI AauD pyKI ] s®üqM surg
lyKI ]öõô] mkrw CMd ] isX lY sIeys Awey ] mMgl su cwr gwey ] AwnMd ihX bFwey ]
shro AvD jhW ry ]öõõ] DweI lugweI AwvYN ] BIro n bwr pwvYN ] Awkl Kry auGwvYN ] BwKYN
Foln khW ry ]öõö] julPYN AnUp jw kI ] nwgn ik isAwh bWkI ] AqBuq Adwie qw kI ]
AYso Foln khW hY ]öõ÷] srvo shI cmn rw ] br cusq jW v qn rw ] ijn idl hrw
hmwrw ] vh mnhrn khW hY ]öõø] icq ko curwie lInw ] jwilm iPrwk dInw ] ijn idl
239
hrw hmwrw ] vh gul ichr khW hY ]öõù] koaU bqwie dY ry ] cwhy su Awin lY ry ] ijn
idl hrw hmwrw ] vh mnhrn khW hY ]ööú] mwqy mno Aml ky ] hrIAw ik jw v qn ky ]
Awlm kuswie KUbI ] vh gul ichr khW hY ]ööñ] jwilm Adwie lIey ] KMjn iKswn kIey
] ijn idl hrw hmwrw ] vh mh bdn khW hY ]ööò] jwlm Adwey lIny ] jwnuk srwb
pIny ] ruKsr jhwn qwbW ] vh gulbdn khW hY ]ööó] jwlm jmwl KUbIN ] rosn idmwg
AKsr ] pur csq jW ijgr rw] vh gul ichr khW hY ]ööô] bwlm ibdys Awey ] jIqy
juAwn jwlm ] kwml kmwl sUrq ] vh gul ichr khW hY ]ööõ] rosn jhwn KUbIN ] jwhr
klIm hPqj ] Awlm kuswie ijlvw ] vh gul ichr khW hY ]ööö] jIqy bjMg jwilm ]
kIny KqMg prrw ] puhpk ibbwn bYTy ] sIqw rvn khW hY ]öö÷] mwdr Kuswl Kwqr ] kIny
hjwr Cwvr ] mwqr isqwb DweI ] vh gul ichr khW hY ]ööø]
ieiq sRI bicqR nwtk rwm Avqwr sIqw AXuiDAw Awgm nwm iDAwie smwpq msqu ]ñù]
AQ mwqw imlxM ]
rswvl CMd ] suny rwm Awey ] sBY log Dwey ] lgy Awin pwXM ] imly rwm rwXM ]ööù] koaU
caur FwrYN ] koaU pwn KuAwrYN ] pry mwq pwXM ] ley kMT lwXM ]ö÷ú] imly kMT rovYN ] mno
sok DovYN ] krYN bIr bwqYN ] suny srb mwqYN ]ö÷ñ] imly l`C mwqM ] pry pwie BRwqM ] krÎo
dwn eyqo ] gnY kaun kyqo ]ö÷ò] imly BrQ mwqM ] khI srb bwqM ] DnM mwq qo ko ]
AirxI kInu mo ko ]ö÷ó] khw dos qyrY ] ilKI lyiK myrY ] hunI hY su hoeI ] khY kaun koeI
]ö÷ô] kro boD mwqM ] imlÎo Pyir BRwqM ] sunÎo BrQ Dwey ] pgM sIs lwey ]ö÷õ] Bry rwm
AMkM ] imtI srb sMkM ] imlÎo s`q®ühMqw ] srM swsqR gMqw ]ö÷ö] jtM DUir JwrI ] pgM rwm
240
rw rI ] krI rwj Arcw ] idjM byd crcw ]ö÷÷] krYN gIq gwnM ] Bry vIr mwnM ] idXo
rwm rwjM ] sry srb kwjM ]ö÷ø] bulY ib`p lIny ] s®¨qocwr kIny ] Bey rwm rwjw ] bjy jIq
bwjw ]ö÷ù] BujMg pRXwq CMd ] chUM c`k ky C`qRDwrI bulwey ] Dry A`qR nIky purI AauD Awey
] ghy rwm pwXM prm pRIiq kY kY ] imly cqurdysI bfI Byt dY kY ]öøú] dey cIn mwcIn
cInMq dysM ] mhW suMdRI cyirkw cwr kysM ] mnM mwnkM hIr cIrM AnykM ] kIey Koj p`XY khUM eyk
eykM ]öøñ] mnM mùiqXM mwnkM bwij rwjM ] dey dMiq pMqI sjy srb swjM ] rQM bystM hIr cIrM
AnMqM ] mnM mwnkM b`Dr`DM durMqM ]öøò] ikqy syÍq AYrwvqM qùil dMqI ] dey muiqXM swij s`jy
supMqI ] ikqy bwj rwjM jrI jIn sMgM ] ncYN nt mwno mcy jMg rMgM ]öøó] ikqy p`Kry pIl
rwjw pRmwxM ] dey bwij rwjI isrwjI inRpwxM ] deI rkq nIlM mxI rMg rMgM ] lKÎo rwm ko
A`qR DwrI ABMgM ]öøô] ikqy psm pwtMbrM sÍrx brxM ] imly Byt lY BWiq BWqM ABrxM ]
ikqy prm pwtMbrM Bwnu qyjM ] dey sIA DwmM sBo Byj ByjM ]öøõ] ikqy BUKxM Bwnu qyjM AnMqM ]
pTy jwnkI Byt dY dY durMqM ] Gny rwm mwqwn kI Byt Byjy ] hry ic`q ky jwih hyry klyjy ]öøö]
GmM ckR c`kRM iPrI rwm dohI ] mno bÎoNq bwgo iqmM sIA sohI ] pTY C`qR dY dY iCqM CoixDwrI ]
hry srb grbM kry purb BwrI ]öø÷] ktÎo kwl eyvM Bey rwm rwjM ] iPrI Awin rwmM isrM
srb rwjM ] iPrÎo jYqpqRM isrM syq C`qRM ] kry rwj AwgÎw Dry bIr A`qRM ]öøø] dXo eyk eykM
AnykM pRkwrM ] lKy srb lokM shI rwvxwrM ] shI ibsnu dyvwrdn dRoh hrqw ] chUM c`k jwnÎo
isXw nwQ Brqw ]öøù] shI ibsnu Aauqwr kY qwih jwnÎo ] sBo lok KÎwqw ibDwqw pCwnÎo
] iPrI cwr c`kRM cqur c`kR DwrM ] BXo c`kRvrqI BUAM rwvxwrM ]öùú] lKÎo prm joigMdRxo jog
rUpM ] mhwdyv dyvM lKÎo BUp BUpM ] mhw s`q®ü s`qRM mhW swDu swDM ] mhW rUp rUpM lKÎo bÎwiD
241
bwDM ]öùñ] iqRXM dyiv qùlM nrM nwh nwhM ] mhW joD joDM mhW bwh bwhM ] s®üqM byd krqw gxM
rudR rUpM ] mhW jog jogM mhW BUp BUpM ]öùò] prM pwrgMqw isvM is`D rUpM ] buDM bùiD dwqw irDM
ir`iD kUpM ] jhW Bwv kY jyix jYsy ibcwry ] iqsI rUp soN qaun qYsy inhwry ]öùó] sBo
ssqRDwrI lhy ssqR gMqw ] durM dyvdRohI lKy pRwxhMqw ] ijsI Bwv soN jaun jYsy ibcwry ] iqsI
rMg ky kwC kwCy inhwry ]öùô] AnMq qukw BujMg pRXwq CMd ] ikqo kwl bIqÎo BXo rwm rwjM
] sBY s`q®ü jIqy mhw jùD mwlI ] iPrÎo c`kR cwro idsw m`D rwmM ] BXo nwm qw qy mhW c`kRvrqI
]öùõ] sBY ib`p Awgsq qy Awid lY kY ] iBRgM AMgrw bÎws qy lY bisstM ] ibsÍwimqR Aau
bwlmIkM su A`qRM ] durbwsw sBY ksp qy Awid lY kY ]öùö] jbY rwm dyKY sBY ib`p Awey ]
prÎo Dwie pwXM isXw nwQ jugqM ] dXo AwsnM ArGu pwdrGu qyxM ] deI AwisKM mOinnysM
pRsMnÎM ]öù÷] BeI iriK rwmM bfI gÎwn crcw ] khoN srb jO pY bFY eyk gRMQw ] ibdw ib`p
kIny GnI d`Cnw dY ] cly dys dysM mhW ic`q hrKM ]öùø] iehI bIc AwXo imRqMsUn ib`pM ]
ijXY bwl AwjY nhI qoih sRwpM ] sBY rwm jwnI icqM qwih bwqw ] idsM bwrxI qy ibbwxM hkwrÎo
]öùù] huqo eyk sUdR idsw auqR m`DM ] JulY kUp m`DM prÎo AOD mùKM ] mhW augRqyjw qpsÎwq
augRM ] hnÎo qwih rwmM AsM Awp h`QM ]÷úú] ijXo bRhmpuqRM hrÎo bRhm sogM ] bFI kIriq rwmM
cqur kuMt m`DM ] krÎo ds shMsR lau rwj AauDM ] iPrI ckR cwroN ibKY rwm dohI ]÷úñ] ijxy
dys dysM nrysMq rwmM ] mhW jùD jyqw iqhUM lok jwnÎo ] dXo mMqRIAqÍM mhW BRwq BrQM ] ikXo
sYnnwQM suimqRw kumwrM ]÷úò] imRqgq CMd ] sumiq mhw iriK rGubr ] duMdiB bwjiq dir
dir ] jg kIAs Duin Gir Gir ] pUr rhI Duin surpuir ]÷úó] suFr mhw rGunMdn ]
jgpiq muin gn bMdn ] Dr Dr lO nr cIny ] suK dY duK ibnu kIny ]÷úô] Air hir nr
242
kir jwny ] duK hir suKkir mwny ] puir Dir nr br sy hYN ] rUp AnUp ABY hYN ]÷úõ]
Ankw CMd ] pRBU hYN ] AjU hYN ] AjY hYN ] ABY hYN ]÷úö] Ajw hYN ] Aqw hYN ] AlY hY ]
AjY hY ]÷ú÷] BujMg pRXwq CMd ] bulXo cqR BRwqM suimqRw kumwrM ] krÎo mwQurysM iqsy rwvxwrM
] qhW eyk deIqM lvM augR qyjM ] dXo qwih A`pM isvM sUl ByjM ]÷úø] pTXo qIr mMqRM idXo
eyk rwmM ] mhW jùD mwlI mhW Drm DwmM ] isvM sUl hIxM jbY s`q®ü jwnÎo ] qbY sMig qw kY
mhW jùD TwnÎo ]÷úù] lXo mMqR qIrM clÎo nÎwie sIsM ] iqRpur jùD jyqw clÎo jwxu eIsM ]
lKÎo sUl hIxM irpM jaux kwlM ] qbY koip mMfÎo rxM ibkrwlM ]÷ñú] Bjy Gwie KwXM AGwXMq
sUrM ] hsy kMk bMkM GumI gYix hUrM ] auTy top tùkM kmwxM pRhwry ] rxM ros r`jy mhW C`qR Dwry
]÷ññ] iPrÎo Awp deIqM mhw ros kY kY ] hxÎo rwm BRwqM vhY bwx lY kY ] irpM nws hyqM idXo
rwm A`pM ] hxÎo qwih sIsM d®ügw jwp j`pM ]÷ñò] igrÎo JUim BUmM AGUmÎo Air GwXM ] hxÎo
sq®ühMqw iqsY caup cwXM ] gxM dyv hrKy pRbrKMq PUlM ] hqÎo dYq dRohI imtÎo srb sUlM
]÷ñó] lvMnwsuryXM lvM kIn nwsM ] sBY sMq hrKy irpM By audwsM ] B`jy pRwn lY lY qjÎo ngr
bwsM ] krÎo mwQurysM purI vw invwsM ]÷ñô] BXo mwQurysM lvMnwsR hMqw ] sBY ssqR gwmI suBM
swsqR gMqw ] Bey dust dUrM krUrM su TwmM ] krÎo rwj qYso ijmM AauiD rwmM ]÷ñõ] krÎo
dust nwsM ppwqMq sUrM ] auTI jY DunM pur rhI log pUrM ] geI pwr isMDM su ibMDM phwrM ] sunÎo
c`kR cwrM lvM lwvxwrM ]÷ñö]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmw Avqwr lvM lwvx nwm dYq bDh iDAwie smwpq msqu]òú]
AQ sIqw ko bnbws dIbo ]
BujMg pRXwq CMd]BeI eym qaunY ieqY rwvxwrM ] khI jwnkI soN su k`QM suDwrM ] rco eyk bwgM
243
AiBrwmM ssoBM ] lKy nMdnM jaun kI kRWiq CoBM ]÷ñ÷] sunI eym bwnI isXw Drm DwmM ] rcÎo
eyk bwgM mhW AiBrwmM ] mxI BUiKqM hIr cIrM AnMqM ] lKy ieMdR p`QM ljY soBvMqM ]÷ñø] mxI
mwl b`jRM s soBwie mwnM ] sBY dyv dyvM duqI surg jwnM ] gey rwm qw mo isXw sMig lIny ]
ikqI koit suMdrI sBY sMig kIny ]÷ñù] rcÎo eyk mMdRM mhw suBR TwmM ] krÎo rwm sYnM qhW
Drm DwmM ] krI kyl KylM su bylM su BogM ] huqo jaun kwlM smY jYs jogM ]÷òú] rhÎo isX
grBM sunÎo srb bwmM ] khy eym sIqw punr bYn rwmM ] iProN bwg bwgM ibdw nwQ dIjY ] suno
pRwn pÎwry iehY kwj kIjY ]÷òñ] idXo rwm sMgM suimqRw kumwrM ] deI jwnkI sMig qw ky suDwrM
] jhW Gor swlM qmwlM ibkRwlM ] qhW sIA ko Coir AwXo auqwlM ]÷òò] bnM inrjnM dyK kY kY
ApwrM ] bnMbws jwnÎo dXo rwvxwrM ] rurodM sur au~cM ppwqMq pRwnM ] rxM jym vIrM lgy mrm
bwnM ]÷òó] sunI bwlmIkM s®üqM dIn bwnI ] clÎo cauk ic`qM qjI moin DwnI ] isXw sMig lIny
gXo Dwm AwpM ] mnM bc krmM d®ügw jwp jwpM ]÷òô] BXo eyk pùqRM qhW jwnkI qY ] mno rwm
kIno duqI rwm qy lY ] vhY cwru ichnM vhY au~gR qyjM ] mno A`p AMsM duqI kwiF ByjM ]÷òõ]
idXo eyk pwlM su bwlM irKIsM ] lsY cMdR rUpM ikDo dÎos eIsM ] gXo eyk idvsM irKIsM DÎwnM ]
lXo bwl sMgM geI sIA nHwnM ]÷òö] rhI jwq sIqw mhW moin jwgy ] ibnw bwl pwlM lKÎo soku
pwgy ] kusw hwQ lY kY rcÎo eyk bwlM ] iqsI rUp rMgM AnUpM auqwlM ]÷ò÷] iPrI nHwie sIqw
khw Awin dyKÎo ] auhI rUp bwlM su pwlM ibsyKÎo ] ikRpw moin rwjM GnI jwin kIno ] duqI pùqR
qw qy ikRpw jwin dIno ]÷òø]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr duie puqR auqpMny
DÎwie smwpq msqu ]òñ]
244
AQ j`gÎ ArMB kQnM ] BujMg pRXwq CMd ] auqY bwl pwly ieqY AauD rwjM ] buly ib`p jgÎM
qjÎo eyk bwjM ] irpM nws krqw dXo sMig qw ky ] bfI Pauj lIny clÎo sMig vw ky ]÷òù]
iPrÎo dys dysM nryswx bwjM ] iknI nwih bWDÎo imly Awin rwjM ] mhW augR DnÎM bfI Pauj lY
kY ] pry Awin pwXM bfI Byt dY kY ]÷óú] idsw cwr jIqI iPrÎo Pyir bwjI ] gXo bwlmIkM
iriKsQwn qwjI ] jbY Bwl pqRM lvM Coir bwcÎo ] bfo augR DMnÎw rsM rudR rwcÎo ]÷óñ] ibRCM
bwij bWDÎo lKÎo ssqR DwrI ] bfo nwd kY srb sYnw pukwrI ] khw jwq ry bwl lIny qurMgM ]
qjo nwih Xw ko sjo Awin jMgM ]÷óò] suxÎo nwm jùDM jbY sRaux sUrM ] mhw ssqR saufI mhW
loh pUrM ] hTy bIr hwTy sBY ssqR lY kY ] prÎo m`iD sYxM bfo nwid kY kY ]÷óó] BlI BWiq
mwry pcwry su sUrM ] igry jùD joDw rhI DUir pUrM ] auTI ssqR JwrM ApwrMq vIrM ] BRmy ruMf muMfM
qnM q`C qIrM ]÷óô] igry l`Q p`QM su jùQMq bwjI ] BRmy CUC hwQI ibnw sÍwr qwjI ] igry ssqR
hIxM ibAsqRMq sUrM ] hsy BUq pRyqM BRmI gYx hUrM ]÷óõ] GxM Gor nIswx b`jy ApwrM ] Khy vIr
DIrM auTI ssqR JwrM ] cly cwru icqRM bic`qRMq bwxM ] rxM ros r`jy mhW qyjvwxM ]÷óö] cwcrI
CMd ] auTweI ] idKweI ] ncweI ] clweI ]÷ó÷]BRmweI ] idKweI ] kMpweI ] cKweI
]÷óø] kqwrI ] ApwrI ] pRhwrI ] sunwrI ]÷óù] pcwrI ] pRhwrI ] hkwrI ] ktwrI
]÷ôú] auTwey ] igrwey ] Bgwey ] idKwey ]÷ôñ] clwey ] pcwey ] qRswey ] cutwey
]÷ôò] Axkw CMd ] jb sr lwgy ] qb sB Bwgy ] dlpiq mwry ] Bt Btkwry ]÷ôó]
hX qij Bwgy ] rGubr Awgy ] bhu ibiD rovYN ] smuih n jovYN ]÷ôô] lv Air mwry ] qv
dl hwry ] dYÍ issu jIqy ] nh BXBIqy ]÷ôõ] lCmn Byjw ] bhu dl ly jw ] ijin issu
mwrU ] moih idKwrU ]÷ôö] suix lhu BRwqM ] rGubr bwqM ] sij dl c`lÎo ] jl Ql h`lÎo
245
]÷ô÷] auiT dl DUrM ] nB JiV pUrM ] chuM ids FUky ] hir hir kUky ]÷ôø] brKq bwxM
] iQrkq jÍwxM ] lh lh DujxM ] Kh Kh BujxM ]÷ôù] his his FUky ] kis kis kUky ]
suix suix bwlM ] hT qjuqwlM ]÷õú] lv kus bwc ] dohrw ] hm nhI qÎwgq bwj bir
suix lCmnw kumwr ] Apno Bir bl jùD kir Ab hI sMk ibswir ]÷õñ] Axkw CMd ]
lCmn g`jÎo ] bf Dnu s`jÎo ] bhu sr Cory ] jxu Gx Ery ]÷õò] auq idv dyKYN ] Dn Dn
lyKYN ] ieq sr CUtYN ] ms kx qUtYN ]÷õó] Bt br gwjYN ] duMdiB bwjYN ] srbr CorYN ] muK
nh morYN ]÷õô] lCmn bwc issu so ] isRxu isRxu lrkw ] ijin kr krKw ] dY imil Gorw ]
quih bl Qorw ]÷õõ] hT qij A`XY ] ijn smuh`XY ] imil imil mo ko ] fr nhIN qo ko
]÷õö] issu nhI mwnI ] Aiq AiBmwnI ] gih Dnu g`jÎo ] du pg n B`jÎo ]÷õ÷] Ajbw
CMd ] ruDy rx BweI ] sr JiV lweI ] brKy bwxM ] prKy jÍwxM ]÷õø] ifgy rx m`DM ] A`Do
A`DM ] k`ty AMgM ] rùJy jMgM ]÷õù] bwxn JiV lwXo ] sr br swXo ] bhu Air mwry ] fIl
frwry ]÷öú] ifgy rx BUmM ] nr br GUmM ] r`jy rx GwXM ] c`ky cwXM ]÷öñ] ApUrb CMd
] gxy kyqy ] hxy jyqy ] keI mwry ] ikqy hwry ]÷öò] sBY Bwjy ] icqM lwjy ] Bjy BY kY ]
ijXM lY kY ]÷öó] iPry jyqy ] hxy qyqy ] ikqy Gwey ] ikqy Dwey ]÷öô] issM jIqy ] BtM
BIqy ] mhW k®ǜDM ] ikXo jùDM ]÷öõ] doaU BRwqw ] KgM KÎwqw ] mhW joDM ] mMfy kRoDM ]÷öö]
qjy bwxM ] DnM qwxM ] m`cy bIrM ] B`jy BIrM ]÷ö÷] kty AMgM ] Bjy jMgM ] rxM rùJy ] nrM
jùJy ]÷öø] BjI sYnM ] ibnw cYnM ] lCn bIrM ] iPrÎo DIrM ]÷öù] iekY bwxM ] irpM qwxM
] hxÎo BwlM ] igrÎo qwlM ]÷÷ú]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr lv bwij bWDbo lCmn bDih
246
DÎwie smwpq msqu suB msqu ]òò]
AQ BrQ jùD kQnM ]
AVUhw CMd ] Bwj gXo dl qRws kY kY ] lCmxM rx BUim dY kY ] Kly rwmcMd huqy jhW ] Bt
Bwij B`gl gy qhW ]÷÷ñ] jb jwie bwq khI aunHY ] bhu BWiq sok dXo iqnHY ] suin bYn mon
rhy blI ] jnu ic`qR pwhn kI KlI ÷÷ò] puin bYiT mMqR ibcwrÎo ] qum jwhu BrQ aucwrÎo ]
muin bwl dÍY ijin mwirXo ] Dir Awin moih idKwirXo ]÷÷ó] sij sYn BrQ cly qhW ] rx
bwl bIr mMfy jhW ] bhu BWiq bIr sMGwrhI ] sr EG pREG pRhwrhI ]÷÷ô] sugRIv AOr
BBICnM ] hnvMq AMgd rICnM ] bhu BWiq sYn bnwie kY ] iqn pY clÎo smuhwie kY ]÷÷õ]
rx BUim BrQ gey jbY ] muin bwl doie lKy qbY ] duie kwk p`Cw soBhIN ] liK dyv dwno
loBhIN ]÷÷ö] BrQ bwc lv soN ] AkVw CMd ] muin bwl Cwfhu grb ] imil Awin mohU
srb ] lY jWih rwGv qIr ] quih nYk dY kY cIr ]÷÷÷] sunqy Bry issu mwn ] kir kop
qwin kmwn ] bhu BWiq swiek Coir ] jnu ABR swvx Er ]÷÷ø] lwgy su swiek AMg ]
igrgy su bWh auqMg ] khUM AMg BMg su bWh ] khUM caur cIr snwh ]÷÷ù] khUM ic`qR cwru
kmwn ] khUM AMg joDn bwn ] khUM AMg Gwie BB`k ] khUM sRox sirq Cl`k ]÷øú] khUM BUq
pRyq BkMq ] su khUM km`D auTMq ] khUM nwc bIr bYqwl ] so bmiq fwkix juAwl ]÷øñ] rx
Gwie Gwey vIr ] sB sRox BIgy cIr ] iek bIr Bwij clMq ] iek Awin jùD jutMq ]÷øò]
iek AYNic AYNic kmwn ] qik vIr mwrq bwn ] iek Bwij Bwij mrMq ] nhI surg qaun
bsMq ]÷øó] gj rwj bwij Anyk ] jùJy n bwcw eyk ] qb Awin lMkw nwQ ] jùJÎo issun
ky swQ ]÷øô] bhoVw CMd ] lMkys ky aur mo qik bwn ] mwrÎo rwm issu qij kwn ] qb
247
igrÎo dwnivsu BUim m`D ] iqh ibsuD jwx nhI ikXo b`D ]÷øõ] qb rukÎo qws sugRIv Awin
] khw jwq bwl nhI pYis jwn ] qb hxÎo bwx iqh Bwl q`ik ] iqh lgÎo Bwl mo rhÎo c`ik
]÷øö] cip clI sYx kipxI sk®ǜD ] nl nIl hnU AMgd su jùD ] qb qIn qIn lY bwl bwn
] iqh hxy Bwl mo ros Twin ]÷ø÷] jo gey sUr so rhy Kyq ] jo bcy Bwij qy huie Acyq] qb
qik qik issu k`is bwx] dl hqÎo rwGvI qij kwx ]÷øø] AnUp nrwj CMd] skop dyiK kY
blM sk®ǜD rwGvI issM ] bic`qR ic`qRqM srM bbrK brKxo rxM ] BB`ij AwsurI suqM auTMq BYkrI
DunM ] BRmMq kuMflI ikRqM ppIV dwruxM srM ]÷øù] Gumq M Gwielo GxM qq`C bwxxo brM ] BB`j
kwqro ikqM gjMq joDxo jùDM ] clMq qICxo AsM iKmMq Dwr au~jlM ] ppwq AMgd kysrI hnU v
suigRvM blM ]÷ùú] igrMq AwsurM rxM BBrm AwsurI issM ] qjMq sÍwimxo DrM BjMq pRwn lY BtM
] auTMq AMD DuMDxo kbMD b`DqM ktM ] lgMq bwxxo brM igrMq BUim AwhvÎM ]÷ùñ] ppwq ibRCxM
DrM bbyg mwruqM jxM ] BrMq DUir BUirxM bmMq sRoxqM muKM ] ickwr cWvfI nBM iPkMq iPMkrI iPrM
] Bkwr BUq pRyqxM fkwr fwikxI fulM ]÷ùò] igrY DrM DurMDrM DrwDrM DrM ijvM ] BB`ij
sRauxqo qxy auTMq BYkrI DunM ] auTMq g`id s`idxM nn`d nwiPrM rxM ] bbrK swiekM isqM GumMq
joDxo bRxM ]÷ùó] BjMq BY DrM BtM ibloik BrQxo rxM ] clÎo icrwiekY cpI bbrK swieko
isqM ] sk®ǜD swiekM issM bb`D Bwlxo BtM ] ppwq ipRQivXM hTI mmoh AwsRmM gqM ]÷ùô]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr lv bwij bWDbo Brq bDih
DÎwie smwpqu msqu suB msqu ]òó]
AQ rwm jùD kQnM ]
AnUp nrwj CMd ] BB`ij BIqxo BtM qq`ij BrQxo BUAM ] igrMq lùQqM auTM rurod rwGvM qtM ]
248
juJy su BRwq BrQxo suxMq jwnkI pqM ] ppwq BUimxo qlM ApIV pIVqM duKM ]÷ùõ] ss`j joDxM
juDI sk®ǜD b`Dxo brM ] qq`ij j`g mMflM AdMf dMfxo nrM ] su g`j b`j bwjxo auTMq BY DrI surM
] sn`D b`D kY dlM sb`D joDxo brM ]÷ùö] cc`k cWvfI nBM iPkMq iPMkrI DrM ] BKMq
mwswhwrxM bmMq jÍwl durgÎM ]puAMq pwrbqI isrM ncMq eIsxo rxM ] BkMq BUq pRyqxo bkMq bIr
bYqlM ]÷ù÷] iqlkw CMd ] jùty vIrM ] Cùty qIrM ] Pùty AMgM ] qùty qMgM ]÷ùø] B`gy vIrM ]
l`gy qIrM ] ip`Ky rwmM ] DrmM DwmM ]÷ùù] jùJy joDM ] m`cy kRoDM ] bMDo bwlM ] bIr auqwlM
]øúú] Fùky Pyr ] il`ny Gyr ] vIrYN bwl ] ijau dÍY kwl ]øúñ] q`jI kwx ] mwry bwx ]
if`gy vIr ] B`gy DIr ]øúò] k`ty AMg ] if`gy jMg ] sùDM sUr ] iBMny nUr ]øúó] lKY nwih
] B`gy jwih ] q`jy rwm ] DrmM Dwm ]øúô] AaurY Bys ] KùlHy kys ] ssqRM Cor ] dY dY kor
]øúõ] dohrw ] duhUM idsn joDw hTy prÎo jùD dÍY jwm ] jUJ skl sYnw geI rihgy eykl rwm
]øúö] iqhUM BRwq ibnu BY hnÎo Aru sB dlih sMGwir ] lv Aru kus jUJn nimq lIno rwm
hkwr ]øú÷]issu bwc rwm soN ] dohrw ] sYnw skl juJwie kY kiq bYTy Cp jwie ] Ab hm
so qumhUM lro suin suin kausl rwie ]øúø]rwm bwc issun soN ]dohrw] inriK bwl inj rUp
pRBu khy bYn muskwie ] kvn qwq bwlk qumY kvn iqhwrI mwie ]øúù] issu bwc rwm pRiq
] Akrw CMd ] imQlw pur rwjw ] jnk suBRwjw ] iqh issu sIqw ] Aiq suB gIqw ]øñú]
so bin Awey ] iqh hm jwey ] hYN duie BweI ] suin rGurweI ]øññ]] suin isX rwnI ]
rGubr jwnI ] icq pihcwnI ] muK n bKwnI ]øñò] iqh issu mwnÎo ] Aiq bl jwnÎo ]
hiT rx kIno ] kh nhI dIno ]øñó] kis sr mwry ] issu nhI hwry ] bhu ibiD bwxM ]
Aiq Dnu qwxM ]øñô] AMg AMg byDy ] sB qn Cydy ] sB dl sUJy ] rGubr jUJy ]øñõ]
249
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwr lv bwj bWDbo kQw rwm bDh iDAwie
smwpqu msqu suB msqu ]òô]
AQ sIqw ny sB jIvwey kQnM ]
Akrw CMd ] jb pRBu mwry ] sB dl hwry ] bhu ibiD Bwgy ] dÍY issu Awgy ]øñö] iPr
n inhwrYN ] pRBu n icqwrYN ] igRh ids lInw ] As rx kInw ]øñ÷] cOpeI ] qb duhUM
bwl AXoDn dyKw ] mno rudR kRIVw bn pyKw ] kwit Dujn ky ibR̀C svwry ] BUKn AMg
AnUp auqwry ]øñø] mUrC Bey sB ley auTweI ] bwij sihq qh gy jh mweI ] dyK
sIAw piq muK ro dInw ] khÎo pUq ibDvw muih kInw ]øñù] sIqw bwc puqRn soN]cOpeI
] Ab mo kau kwst dy Awnw ] jrauN lwig piq hoaUN mswnw ] suin muinrwj bhuqu ibiD
roey ] ien bwln hmry suK Koey ]øòú] jb sIqw qn chw ik kwFUM ] jog Agin
auprwj su CwfUM ] qb iem BeI ggn qy bwnI ] khw BeI sIqw qY ieAwnI ]øòñ]
ArUpw CMd ] sunI bwnI ] isXw rwnI ] lXo AwnI ] krY pwnI ]øòò] sIqw bwc mn
mY ] dohrw ] jau mn bc krmn sihq rwm ibnw nhI Aaur ] qau ey rwm sihq ijXYN
khÎo isXw iqh Taur ]øòó] ArUpw CMd ] sBY jwgy ] BRmM Bwgy ] hTM qÎwgy ] pgM
lwgy ]øòô] isXw AwnI ] jgM rwnI ] Drm DwnI ] sqI mwnI ]øòõ] mnM BweI ]
aurM lweI ] sqI jwnI ] mnY mwnI ]øòö] dohrw ] bhu ibiD isXih smoD kir cly
AjuiDAw dys ] lv kus doaU puqRn sihq sRI rGubIr nrys ]øò÷] cOpeI ] bhuqu BWiq
kir issn smoDw ] isX rGubIr cly pur AauDw ] Aink byK ky ssqR suhwey ] jwnuk
qIn rwm bin Awey ]øòø]
250
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwry iqhU BRwqn sYnw sihq jIbo DÎwie
smwpqu msqu suB msqu ]òõ]
sIqw duhU puqRn sihq purI AvD pRvys kQnM ]
cOpeI ] iqhUM mwq kMTn soN lwey ] doaU puqR pwien lptwey ] bhuir Awin sIqw pg prI ]
imit geI qhIN duKn kI GrI ]øòù] bwij myD pUrn ikXw j`gw ] kauslys rGubIr AB`gw ]
igRh spUq do pUq suhwey ] dys ibdys jIiq igRh Awey ]øóú] jyiqk khy su j`g ibDwnw ]
ibiD pUrb kIny qy nwnw ] eyk Gwt sq kIny j`gw ] ctpt ckR ieMdR auiT B`gw ]øóñ]
rwjsUie kIny ds bwrw ] bwij myD ie`kIs pRkwrw ] gvwlMB AjmyD Anykw ] BUp myD kRm
ikXo n eykw ]øóò] nwg myD Kt j`g krwey ] jau n kry jnmyjÎ pwey ] AaurY gnq khW
lig jwaUN ] gRMQ bFn qy ihXy frwaUN ]øóó] ds shMsR ds brK pRmwnw ] rwj krw pur
AauD inDwnw ] qb lau kwl dsw inXrweI ] rGubr isir imRqu fMk bjweI ]øóô]
nmskwr iqh ibibiD pRkwrw ] ijin jg jIiq krÎo bis swrw ] sBhn sIs fMk iqh bwjw
] jIq n skw rMk Aru rwjw ]øóõ] dohrw ] jy iqn kI srnI pry kr dY ley bcwie ] XON
nhI koaU bwcÎw iksn ibsnu rGurwie ]øóö] cOpeI ] bhu ibiD kro rwj ko swjw ] dys dys
ky jIqy rwjw ] swm dwm Aru dMf sBydw ] ijh ibiD huqI swsnw bydw ]øó÷] brn brn
ApunI ikRq lwey ] cwr cwr hI brn clwey ] CqRI krYN ib`pR kI syvw ] bYs lKYN C`qRI kh dyvw
]øóø] sUdR sBn kI syv kmwvYN ] jh koeI khY qhI vh DwvYN ] jYisk huqI byd swsnw ]
inksw qYs rwm kI rsnw ]øóù] rwvxwid rix hWik sMGwry ] BWiq BWiq syvk gx qwry ]
lMkw deI tMku jnu dIno ] ieh ibiD rwj jgq mY kIno ]øôú] dohrw ] bhu brKn lau rwm
251
jI rwj krw Air twil ] bRhmrMDR kh Por kY BXo kOsilAw kwl ]øôñ] cOpeI ] jYs imRqk
ky huqy pRkwrw ] qYsy eI kry byd Anuswrw ] rwm spUq jwihM Gr mwhI ] qw khu qot koaU kh
nwhI ]øôò] bhu ibiD giq kInI pRBu mwqw ] qb lau BeI kYkeI sWqw ] qw ky mrq suimqRw
mrI ] dyKhu kwl ikRAw ks krI ]øôó] eyk idvs jwnik iqRX isKw ] BIq Bey rwvx kh
ilKw ] jb rGubr iqh Awin inhwrw ] kCuk kop iem bcn aucwrw ]øôô] Xw ko kCu rwvn
soN hyqw ] qw qy ic`qR icqR kY dyKw ] bcn sunq sIqw BeI roKw ] pRBu muih AjhuM lgwvq doKw
]øôõ] sIqw bwc ] dohrw ] jau myry bc krm kir ihRdY bsq rGurwie ] ipRQI pYNf muih
dIijXY lIjY moih imlwie ]øôö] cOpeI ] suniq bcn DrnI Pt geI ] lop sIAw iqh
BIqir BeI ] c`ikRq rhy inriK rGurweI ] rwj krn kI Aws cukweI ]øô÷] dohrw ] ieh
jg DUAro Daulhir ikh ky AwXo kwm ] rGubr ibnu isX nw ijXY isX ibnu ijXY n rwm
]øôø]rwm bwc lCmx soN ] cOpeI ] dÍwry khÎo bYT lCmnw ] pYT n koaU pwvY jnw ]
AMqih purih Awp pgu Dwrw ] dyih Coir imRqlok isDwrw ]øôù] dohrw ] ieMdmqI ihq Aj
inRpiq ijm igRh qij ilXw jog ] iqm rGubr qn ko qjw sRI jwnkI ibXog ]øõú]
ieiq sRI bicqR nwtk rwmwvqwry sIqw ky hyq imRqlok sy gey iDAwie
smwpq msqu suB msqu]26]
AQ qIno BRwqw qRIAn sihq mrbo kQnM ]cOpeI ] rauir prI sgry pur mwhIN ] kwhUM rhI kCU
suiD nwhIN ] nr nwrI folq duiKAwry ] jwnuk igry jUiJ juiJAwry ]øõñ] sgr ngr mih
pr geI raurw ] bÎwkul igry hsiq Aru Gorw ] nr nwrI mn iPrq audwsw ] khw rwm kir
gey qmwsw ]øõò] BrQaU jog swDnw swjI ] jog Agin qn qy auprwjI ] bRhmrMDR Jt dY
252
kir Porw ] pRBu soN clq AMg nhI morw ]øõó] skl jog ky kIey ibDwnw ] lCmn qjy qYs
hI pRwnw ] bRhmrMDR lv Air Puin PUtw ] pRBu crnn qr pRwn inKUtw ]øõô] lv kus doaU
qhW cil gey ] rGubr sIAih jrwvq Bey ] Aru ipq BRwq iqhUM kh dhw ] rwj CqR lv ky
isir rhw ]øõõ] iqhUMAn kI iesqRI qh AweI ] sMig sqI hÍY surg isDweI ] lv isir Drw
rwj kw swjw ] iqhUMAn iqhUM kuMt ikX rwjw ]øõö] au~qr dys Awpu kus lIAw ] BrQ pùqR
kh pUrb dIAw ] d`Cn idX l`Cn ky bwlw ] p`Cm s`q®üGn suq bYTwlw ]øõ÷] dohrw ] rwm
kQw jug jug Atl sB ko BwKq nyq ] surg bws rGubr krw sgrI purI smyq ]øõø]
ieiq sRI bicqR nwtky rwmwvqwry rwm Brwq qRIAn sihq surg gey sgrI purI sihq
rwm surg jYbo iDAwie smwpq msqu suB msqu ]27]
AQ gRMQ ausqiq ]cOpeI ] jo ieh kQw sunY Aru gwvY ] dUK pwp iqh inkt n AwvY ] ibsnu
Bgiq kI ey Pl hoeI ] AwiD bÎwiD CÍY skY n koeI ]øõù] sMmq s`qRh shs pcwvn ] hwVH
vdI ipRQm suK dwvn ] qÍ pRswid kir gRMQ suDwrw ] BUl prI lhu lyhu suDwrw ]øöú] dohrw
] nyqR quMg ky crn qr squdRv qIr qrMg ] sRI Bgvq pUrn ikXo rGubr kQw pRsMg ]øöñ]
swD AswD jwnÎo nhI bwd subwd ibbwd ] gRMQ skl pUrx ikXo Bgvq ikRpw pRswid ]øöò]
sÍYXw ] pWie ghy jb qy qumry qb qy koaU AWK qry nhI AwnÎo ] rwm rhIm purwn kurwn Anyk
khYN mq eyk n mwnÎo ] isMimRiq swsqR byd sBY bhu Byd khYN hm eyk n jwnÎo ] sRI Aispwn
ikRpw qumrI kir mY n khÎo sB qoih bKwnÎo ]øöó] dohrw ] sgl dÍwr kau Cwif kY ghÎo
quhwro dÍwr ] bWih ghy kI lwj Ais goibMd dws quhwr ]øöô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy rwmwvqwro bIsvoN Avqwr brnnM smwpq msqu suB msqu ]ò8]
253
cOpeI ] Ab brxo ikRsnw AvqwrU ] jYs BWiq bpu DrÎo murwrU ] prm pwp qy BUim frwnI ]
fgmgwq ibD qIr isDwnI ]ñ] bRhmw gXo CIr iniD jhW ] kwl purK iesiQq Qy qhW ]
khÎo ibsnu kh inkt bulweI ] ikRsn vqwr Dro qum jweI ]ò] dohrw ] kwl purK ky bcn
qy sMqn hyq shwie ] mQurw mMfl ky ibKY jnm DrÎo hir rwie ]ó] cOpeI ] jy jy ikRsn
cirqR idKwey ] dsm bIc sB BwiK sunwey ] gÎwrh shs bwnvy CMdw ] khy dsm pur bYiT
AnMdw ]ô] AQ dyvI jU kI ausqiq kQnM ] sÍYXw ] hoie ikRpw qumrI hm pY qu sBY sgnM gun
hI DirhoN ] jIA Dwr ibcwr qbY br bùiD mhW AgnM gun ko hirhoN ] ibnu cMif ikRpw qumrI
kbhUM muK qy nhI A`Cr hau rirhoN ] qumro kir nwm ikDoN qulhw ijm bwk smuMdR ibKY qirhoN
]õ] dohrw ] ry mn Bj qUM swrdw Angn gun hYN jwih ] rcON gRMQ ieh Bwgvq jau vY ikRpw
krwih ]ö] kib`qu ] sMkt hrn sB is`iD kI krn cMif qwrn qrn srn locn ibswl hY ]
Awid jw kY Awhv hY AMq ko n pwrwvwr srn aubwrn krn pRiqpwl hY ] Asur sMGwrn
Aink duK jwrn so piqq auDwrn Cfwey jmjwl hY ] dyvI br lwiek subùiDhUM kI dwiek su
dyh br pwiek bnwvY gRMQ hwl hY ]÷] sÍYXw ] A`dR suqw hUM kI jo qnÎw mihKwsur kI mrqw
254
Puin joaU ] ieMdR ko rwjih kI idvXw krqw bD suMB insuMBih doaU ] jo jp kY ieh syv krY br
ko su lhY mn ie`Cq soaU ] lok ibKY auih kI smqùil grIb invwj n dUsr koaU ]ø]
ieiq sRI dyvI jU kI ausqiq smwpq ]
AQ ipRQmI bRhmw pih pukwrq BeI ]
sÍYXw ] dYqn ky Br qy fr qy ju BeI ipRQmI bhu BwrihN BwrI ] gwie ko rUp qbY Dir kY bRhmw
iriK pY cil jwie pukwrI ] bRhm khÎo qumhUM hmhUM imil jwihN qhW jihN hYN bRqDwrI ] jwie
krYN ibnqI iqh kI rGunwQ suno ieh bwq hmwrI ]ù] bRhm ko A`gR sBY Dr kY su qhW ko clY
qn ky qnIAw ] qb jwie pukwr krI iqh swmuih rovq qw muin jÎoN hnIAw ] qw Cib kI
Aiq hI aupmw kib nY mn BIqir XON gnIAw ] ijm lUty qy AgRj cauDrI kY kutvwr pY kUkq
hY bnIAw ]ñú] lY bRhmw sur sYn sBY qh dauir gey jh swgr BwrI ] gwie pRnwm kro iqn
ko Apuny liK bwrin bwr pKwrI ] pwie pry cqurwnn qwih ky dyiK ibvwn qhw bRiqDwrI ]
bRhm khÎo bRhmw khu jwhu Aauqwr lY mY jr dYqn mwrI ]ññ] sRaunn mY suin bRhm kI bwq
sBY mn dyvn ky hrKwny ] kY kY pRnwm cly igRih Awpn lok sBY Apuny kir mwny ] qw Cib ko
js au~c mhW kib nY Apny mn mY pihcwny ] goDn BWiq gXo sB lok mno sur jwie bhor kY
Awny ]ñò] bRhm bwc ] dohrw] iPir hir ieh AwgÎw deI dyvn skl bulwie ] jwie rUp
qumhUM Dro hau hUM DirhON Awie ]ñó] bwq sunI jb dyvqn koit pRnwm ju kIn ] Awp smyq su
DwmIAY lIny rUp nvIn ]ñô] rUp Dry sB sur nXo BUim mwih ieh Bwie ] Ab lIlw dyvkI kI
muK qy khON sunwie ]ñõ]
ieiq sRI ibsnu Avqwr hÍYbo AwgÎw brnnM ]
255
AQ dyvkI ko jnm kQnM ]
dohrw ] augRsYn kI kMinkw nwm dyvkI qws ] somvwr idn jTr qy kIno qwih pRkws ]ñö]
ieiq dyvkI ko jnm brnnM ipRQm iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ dyvkI ko br FUMFbo kQnM ]
dohrw ] jbY BeI vh kMinkw suMdr br ky jogu ] rwj khI br ky nimq FUMFhu Apnw logu
]ñ÷] dohrw ] dUq pTXo iqn jwie kY inrKÎo hY bsudyv ] mdn bdn suK ko sdn lKY q`q
ko Byv ]ñø] kibqu ] dIno hY iqlku jwie Bwl bsudyv jU ky fwrÎo nwrIeyr god mwih dY AsIs
kO ] dInI hY bfweI pY imTweI hUM qy mITI sB jn mn BweI Aaur eIsn ky eIs kO ] mn jo pY
AweI so qo kih kY sunweI qw kI soBw sB BweI min m`iD GrnIs kO ] swry jg gweI ijn soBw
jw kI gweI so qo eyk lok khw lok Bydy bIs qIs kO ]ñù] dohrw ] kMs bwsdyvY qbY jorÎ
bÎwh smwj ] pRsMnÎ Bey sB Drin mY bwjn lwgy bwj ]òú] AQ dyvkI ko bÎwh kQnM
]sÍYXw ] Awsn id`jn ko Dr kY qr qw ko nvHwie lY jwie ibTwXo ] kuMkm ko Gs kY kr pRoihq
bydn kI Duin soN iqh lwXo ] fwrq PUl pMcWimRiq A`Cq mMglcwr BXo mn BwXo ] Bwt klwvq
Aaur gunI sB lY bKsIs mhW jsu gwXo ]òñ] dohrw ] rIiq brwiqn dulh kI bwsudyv sB
kIn ] qbY kwj clby nimq mQurw mY mn dIn ]òò] bwsdyv ko Awgmn augRsYn suin lIn ]
cmUM sBY cqurMgnI Byij AgmnY dIn ]òó] sÍYXw ] Awps mY imlby ihq kO dl swij cly
DujnI piq AYsy ] lwl kry pt pY fir kysr rMg Bry pRiqnwpiq kYsy ] rMck qw Cib FUMf leI
kib nY mn ky puin BIqir mY sy ] dyKn kauqk bÎwhih ko inksy ieh kuMkm AwnMd jYsy ]òô]
dohrw ] kMs Avr bsudyv jU Awpis mY imil AMg ] qbY bhuir dyvn lgy gwrI rMgw rMg
256
]òõ] sorTw ] duMdiB qbY bjwie Awey jo mQurw inkit ] qw Cib ko inrKwie hrK BXo
hrKwie kY ]òö] sÍYXw ] Awvq kO suin kY bsudyvih rUp sjy Apny qn nwrI ] gwvq gIq
bjwvq qwl idvwviq Awviq nwgir gwrI ] koTn pY inrKY ciVH qwsin qw Cib kI aupmw
jIA DwrI ] bYiT ibvwn kutMb smyq su dyKiq dyvn kI mhqwrI ]ò÷] kib`qu ] bwsudyv AwXo
rwjY mMfl bnwXo mn mhW suK pwXo qw ko Awnn inrK kY ] sugMiD lgwXo rwg gwienn gwXo
iqsY bhuq idvwXo br ilAwXo jo prK kY ] CwqI hwQu lwXo sIs nÎwXo augRsYn qbY Awdr
pTwXo pUj mn mY hrK kY ] BXo jnu mMgnin BUim pr bwdr soN rwjw augRsYn gXo kMcn brK kY
]òø] dohrw ] augRsYn qb kMs ko lXo hjUr bulwie ] khÎo swQ qum jwie kY dyhu BMfwr
KulHwie ]òù] Aaur smgrI AMn kI lY jw qw ky pwis ] kir pRnwm qw ko qbY ieau kirXo
Ardwis ]óú] kwl rwiqR ko bÎwh hY kMsih khI sunwie ] bwsdyv pRoihq khI BlI ju qumY
suhwie ]óñ] kMs khÎo kr joir qb sBY bwq ko Byv ] swD swD pMifq khÎo As mwnI
bsudyv ]óò] sÍYXw ] rwq ibqIq BeI Aru pRwq BeI iPr rwq qbY ciVH Awey ] Cwif dey
hiQ PUl hjwr do aUBuc pÎoDr AYs iPrwey ] Aaur hvwie clI nB ko aupmw iqh kI kib
sÎwm sunwey ] dyKih kauqk dyv sBY iqh qy mnu kwgd kot pTwey ]óó] lY bsudyv ko AgR
pRohq kMsih ky cil Dwm gey hYN ] Awgy qy nwir BeI iek lyhs gwgr pMifq fwr dey hYN ]
fwir dey lfUAw gih Jwtin qw ko soaU vY B`C gey hYN ] jwdv bMs duhUM ids qy suin kY su
Anyikk hws Bey hYN ]óô] kib`qu ] gwvq bjwvq su gwrn idvwvq su Awvq suhwvq hYN mMd
mMd gwvqI ] kyhir sI kit Aau kurMgn sy idRg jw ky gj kYsI cwl mn Bwvq su AwvqI ]
moiqn ky cauik kry lwln ky Kwry Dry bYTy qbY doaU dUlo dulhI suhwvqI ] bydn kI Duin kInI
257
d`Cnw idjn dInI lInI swq BwvrY jo Bwv qy so BwvqI ]óõ] dohrw ] rwq Bey bsudyv jU kIno
qhW iblws ] pRwq Bey auT kY qbY gXo ssur ky pws ]óö] sÍYXw ] swj smyq dey gj AXuq
su Aaur dey iqRguxI rQ nwry ] l`C BtM ds l`C qurMgm aUNt Anyk Bry jr Bwry ] C`iqs koit
dey dl pYdl sMig ikDo iqnky rKvwry ] kMs qbY iqh rwKn kau mno Awp Bey rQ ky hkvwry
]ó÷] dohrw ] kMs lvwey jwq iqn skl pRbl dl swij ] Awgy qy sRvnn sunI ibiD kI
AsuB Avwj ]óø] nB bwnI bwc kMs soN ] kib`qu ] dùK ky hrn ibR̀D is`iD ky krn rUp
mMgl Drn AYso khÎo hY aucwr kY ] lIey khW jwq qyro kwl hY ry mUVHmiq AwTvoN grB Xw ko qo
ko fwrY mwr kY ] Acrj mwin lIno mn mY ibcwr ieh kwF kY ikRpwn fwroN ien hI sMGwrkY ]
jwihNgy Cpwie kY su jwnI kMs mn mwih iehY bwq BlI fwroN jr hI auKwr kY ]óù] dohrw ]
kMs duhMU ky bD nimq lIno KVg inkwr ] bwsdyv Aru dyvkI fry doaU nr nwir ]ôú] bwsudyv
bwc kMs soN ] dohrw ] bwsudyv fr mwn kY qw soN khI sunwie ] jo XwhI qy jnm hY mwrhu qw
khu rwie ]ôñ] kMs bwc mn mY ] dohrw ] puqR hyq ky Bwv soN mq ieh jwihN Cpwie ]
bMdIKwny dyauN ien iehY ibcwrI rwie ]ôò] AQ dyvkI bsudyv kYd kIbo ] kibXo bwc ] sÍYXw
] fwr jMjIr ley iqn pwien pY iPr kY mQurw mih AwXo ] so suin kY sB log kQw Aiq nwm
buro jg mY inkrwXo ] Awin rKy igRih Awpn mY rKvwrI ko syvk log bYTwXo ] Awn bfyn kI
Cwf deI kul BIqir Awpno rwh clwXo ]ôó] dohrw ] ikqk idvs bIqy jbY kMs rwj
auqpwq ] qbY kQw AaurY clI krm ryK kI bwq ]ôô] pRQm puqR dyvkI ky jnm kQnM ]
dohrw ] puqR BXo dyvkI kY kIriq mq iqh nwmu ] bwsdyv lY qwih ko gXo kMs kY Dwm ]ôõ]
sÍYXw ] lY kir qwq ko qwq clÎo jb hI inRp ky dr aUpir AwXo ] jwie khÎo drvwnn soN
258
iqn boil kY BIqr jwie jnwXo ] kMs krI krunw issu dyiK khÎo hmhUM qum ko bKswXo ] Pyir
clÎo igRh ko bsudyv qaU mn mY kCu nw suKu pwXo ]ôö] bsudv y bwc mn mY ] dohrw ] bwsudvy
mn Awpny kIno iehY ibcwr ] kMs mUVH durmiq bfo Xw ko firhY mwr ]ô÷] nwrd iriK bwc
kMs pRiq ] dohrw ] qb muin AwXo kMs igRih khI bwq suin rwie ] Ast lIk kr kY gnI
dIno Byd bqwie ]ôø] AQ iBRqn soN kMs bwc ] sÍYXw ] bwq sunI jb nwrd kI ieh qo inRp
ky mn mwih BeI hY ] mwrhu jwie iesY Ab hI kir iBRqn nYn kI sYn deI hY ] dOir gey iqh
Awiesu mwn kY bwq iehY cl log geI hY ] pwQr pY hin kY Gin jÎoN bpu jIvih qy kir iBMn
leI hY ]ôù] ipRQm puqR bDh ] sÍYXw ] AOr BXo suq jo iqh ky igRih qau inRp kMs mhw
miqhIno ] syvk Byj dey iqn lÎwie kY pwQr pY hin kY puin dIno ] sor prÎo sBhI pur mY
kib nY iqh ko jsu ieauN liK lIno ] ieMdR mUE suinkY rn mY iml kY surmMfl rodn kIno ]õú]
AOr BXo suq jo iqh ky igRh nwm DrÎo iqh ko iqnhUM jY ] mwr dXo suin kY inRp kMs su pwQr pY
hin fwirE KUMjY ] sIs ky bwr auKwriq dyvkI rodn corn qy Gr gUMjY ] jÎoN ruiq AMqu bsMq
smY niB ko ijm jwq pukwriq kUMjY ]õñ] kib`qu ] cauQo puqR BXo so BI kMs mwr dXo iqh sok
bVvw kI lwtYN mn mYN jgiq hY ] prI hYgI dwsI mhw moh hU kI PWsI bIc geI imt soBw pY
audwsI hI pgiq hY ] kYDO qum nwQ hÍY snwQ hmhUM pY hUMjY piq kI n giq AOr qn kI n giq hY
] BeI auphwsI dyh pUqn ibnwsI AibnwsI qyrI hwsI hmY gwsI sI lgiq hY ]õò] sÍYXw ]
pWcvu puqR BXo suin kMs su pwQr soN hin mwir dXo hY ] sÍws gXo niB ky mg mY qn qw ko ikDo
jmunw mY gXo hY ] so suin kY puin sRonn dyvkI sok soN sws ausws lXo hY ] moh BXo Aiq qw
idn mY mnu XwhI qy moh pRkws BXo hY ]õó] dyvkI bwc ] kib`qu ] puqR BXo CTo bMs so BI
259
mwir fwrÎo kMs dyvkI pukwrI nwQ bwq suin lIijXY ] kIijXY AnwQ n snwQ myry dInw nwQ
hmY mwr dIijXY ik Xw ko mwr dIijXY ] kMs bfo pwpI jw ko lok BXo jwpI soeI kIijXY hmwrI
dsw jw qy suKI jIijXY ] sRonn mY suin As vwrI gj vwrI kro lweIAY n FIl Ab do mY eyk
kIijXY ]õô] ieiq CTvoN puqR bDh ] AQ blBdR jnm ] sÍYXw ] jO blBdR BXo grBWqir qO
duhUM bYiT kY mMqR krÎo hY ] qwhI qy mMqR ky jor soN kwiF kY rohnI ky aur bIc DrÎo hY ] kMs
kdWc hnY issu ko iqh qy mn mY bsudyv frÎo hY ] syK mno jg dyKn ko jg BIqir rUp nvIn
krÎo hY ]õõ] dohrw ] ikRsn ikRsn kir swD do ibsnu ikRsn piq jws ] ikRsn ibsÍ qrby
nimq qn mY krÎo pRkws ]õö] AQ ikRsn jnm ] sÍYXw ] sMK gdw kir Aaur iqRsUl Dry
qin kauc bfy bfBwgI ] nMdg hY kr swrMg swrMg pIq Dry pt pY AnurwgI ] soeI huqI
jnmÎo ieh ky igRih kY frpY mn mY auiT jwgI ] dyvkI puqR n jwnÎo lKÎo hir kY kY pRnwm su
pwien lwgI ]õ÷] dohrw ] lKÎo dyvkI hir mnY lKÎo n kir kir qwq ] lKÎo jwn kir
moh kI qwnI qwin knwq ]õø] ikRsn jnm jb hI BXo dyvn BXo hulws ] sq®ü sBY Ab nws
hoihN hm ko hoie iblws ]õù] dohrw ] Awnd soN sB dyvqn sumn dIn brKwie ] sok hrn
dustn dln pRgty jg mo Awie ]öú] jY jY kwr BXo jbY sunI dyvkI kwin ] qRwisq huie mn
mY khÎo sor krY ko Awin ]öñ] dohrw ] bwsudyv Aru dyvkI mMqR krY mn mwih ] kMs ksweI
jwn kY ihXY AiDk frpwih ]öò] ieiq ikRsn jnm brnnM ] svYXw ] mMqR ibcwr krÎo
duhhUM imil mwr frY ieh ko mq rwjw ] nMdih ky Gir AwiehuN fwr kY Twt iehI mn mY iqn
swjw ] kwnH khÎo mn mY n fro qum jwhu insMk bjwvq bwjw ] mwXw kI KYNc knwq leI Dir
bwlk saUrB Awp ibrwjw ]öó] dohrw ] ikRsn jbY iqn igRh BXo bwsdyv ieh kIn ] ds
260
hjwr gweIN BlI mnY mns kir dIn ]öô] sÍYXw ] CUit ikvwr gey Gr ky dr ky inRp ky br
ky clqy ] hrKy srKy bsudyvih ky pg jwie CuXo jmunw jl qy ] hir dyKn kO hir AO bf ky
hir dOr gey qn ky bl qy ] kwj iehI kih doaU gey ju iKJy bhu pwpn kI ml qy ]öõ]
dohrw ] ikRsn jbY cVHqI krI PyrÎo mwXw jwl ] Asur ijqy caukI huqy soie gey qqkwl
]öö] sÍYXw ] kMsih ky fr qy bsudyv su pwie jbY jmunw miD Twno ] mwn kY pRIiq purwqn ko
jl pwien Bytn kwj auTwno ] qw Cib ko jsu au~c mhW kib nY Apny mn mY phcwno ] kwnH ko
jwn ikDo piq hY ieh kY jmunw iqh Bytiq mwno ]ö÷] dohrw ] jbY jsoDw suie geI mwXw ikXo
pRkws ] fwir ikRsn iqh pY suqw lInI hY kir qws ]öø] sÍYXw ] mwXw ko lY kr mY bsdyv su
sIGR clÎo Apny igRh mwhI ] soie gey pr duAwr sBY Gr bwhir BIqir kI suiD nwhI ]
dyvkI qIr gXo jb hI sB qy imil gy pt Awpis mwhI ] bwil auTI jb rodn kY jg kY suiD
jwie krI nrnwhI ]öù] roie auTI vh bwil jbY qb sRonn mY suin lI Duin horY ] Dwie gey
inRp kMsih ky Gir jwie khÎo jnmÎo irpuu qorY ] lY kY ikRpwn gXo iqh kY cil jwie ghI kr
qY kir jorY ] dyKhu bwq mhw jV kI Ab Awidk ky ibK cwbq BorY ]÷ú] lwie rhI aur so
iqh ko muK qy khÎo bwq suno mqvwry ] puqR hny mm pwv ksy CT hI qum pwQr pY hn fwry ]
CIn kY kMs khÎo muK qy ieh BI ptkON ieh kY Ab nwry ] dwmin hÍY lhkI nB mY jb rwK leI
vh rwKnhwry ]÷ñ] kib`qu ] kY kY kRoD mn kir bÎoNq vw ky mwrby kI cwkrn khÎo mwr fwro
inRp bwq hY ] kr mo auTwie kY bnwie Bwry pwQr pY rwj kwj rwKby ko kCU nhI pwq hY ]
Apno so bl kir rwKY ieh BlI BWiq sÍMd CMd bMd kY kY CUt ieh jwq hY ] mwXw ko bFwie kY
su sBn sunwiekY su AYsy aufI bwrw jYsy pwrw auf jwq hY ]÷ò] sÍYXw ] AwT Bujw kir kY
261
ApnI sBno kr mY br AwXuD lIny ] jÍwl inkwis khI muK qy irpuu AOr BXo qumro miq hIny ]
dwmin sI lhkY nB mY fr kY Pt gy iqh s`q®ün sIny ] mwir frY ieh hUM hmhUM siB qRws mnY
Aiq dYqn kIny ]÷ó] AQ dyvkI bsudyv Corbo ] sÍYXw ] bwq sunI ieh kI jb sRonn inMidq
dyvn ko Gir AwXo ] JUT hny hm pY BgnI suq jwie kY pwien sIs invwXo ] gÎwn kQw kr
kY Aiq hI bhu dyvkI AO bsudyv irJwXo ] hÍY kY pRsMin bulwie luhwr ko loh Aau moh ko PWD
ktwXo ]÷ô]
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnwvqwry dyvkI bsudyv ko Corbo brnnM smwpqm ]
kMs mMqRIAn soN ibcwr krq BXw ]
dohrw ] mMqRI skl bulwie kY kIno kMs ibcwr ] bwlk jo mm dys mY so sB fwro mwr ]÷õ]
sÍYXw ] Bwgvq kI Xh sùD kQw bhu bwq Bry BlI BWiq aucwrI ] bwkI khON Puin Aaur kQw
suB rUp DrÎo ibRj miD murwrI ] dyv sBY hrKy suin BU mih AOr mnY hrKy nr nwrI ] mMgl
hoih Grw Gr mYN auqrÎo Avqwrn ko AvqwrI ]÷ö] sÍYXw ] jwg auTI jsuDw jb hI ipiK
puqRih dyn lgI hunIAw hY ] pMifqn ko Aru gwien ko bhu dwn idXo sB hI gunIAw hY ] puqR
BXo suin kY ibRj Bwmin EF kY lwl clI cunIAw hY ] ijÎoN imil kY Gn ky idn mY auf kY su
clI ju mno munIAw hY ]÷÷] nMd bwc kMs pRiq ] dohrw ] nMd mhr lY Byt ko gXo kMs ky
pwis ] puqR BXo hmry igRhY jwie khI Ardwis ]÷ø] bsudyv bwc nMd soN ] dohrw ] nMd
clÎo igRh ko jbY sunI bwq bsudyv ] BY hÍY hY qum ko bfo suno goppiq Byv ]÷ù] kMs bwc bkI
soN ] sÍYXw ] kMs khY bkI bwq suno ieh Awj kro qum kwj hmwro ] bwrk jy jnmy ieh dys mY
qwih ko jwie kY sIGR sMGwro ] kwl vhY hmro khIAY iqh qRwis frÎo ihXrw mm Bwro ] hwl
262
ibhwl BXo iqh kwl mno qn mY ju fsÎo Aih kwro ]øú] pUqnw bwc kMs pRiq ] dohrw ]
ieh suin kY qb pUqnw khI kMs soN bwq ] br mw jwey sB hnoN imtY iqhwro qwq ]øñ] sÍYXw
] sIs invwie auTI qb boil su Goil imTw lptoN Qn mY ] bwl ju pwn kry qjY pRwnn qwih
mswn krON iCn mY ] buiDqwn sujwn khÎo siq mwn su AwiehoN tor kY qw hin mY ] inrBau
inRp rwj kro ngrI sgrI ijin soc kro mn mY ]øò] kibXo bwc ] dohrw ] Aiq pwpin
jgMnwQ pr bIVw ilXo auTwie ] kpt rUp sorh sjy gokul phucI jwie ]øó] sÍYXw ] kwjr
nYn idXyy mn mohq eINgr kI ibMdurI ju ibrwjY ] tWf Bujwn bnI kit kyhir pwien nUpr kI
Duin bwjY ] hwr gry mukqwhl ky geI nMd dÍwrih kMs kY kwjY ] bws subws bsI sB hI qn
Awnn pY sis koitk lwjY ]øô] jsuDw bwc pUqnw pRiq ] dohrw ] bhu Awdr kir pUCÎo
jsumiq bcn rswl ] Awsn pY bYTwiekY khÎo bwq khu bwl ]øõ] pUqnw bwc jsoDw soN ]
dohrw ] mhir iqhwry suq sunÎo jnmÎo rUp AnUp ] mo godI dY dUD ko hovY sB ko BUp ]øö]
sÍYXw ] god dXo jsuDw qb qwih ky AMq smY qb hI aun lIno ] Bwg bfy durbùDin ky Bgvwnih
ko ijn AsQn dIno ] CIr rk`qR su qwih ky pRwn su AYNc ley muK mo ieh kIno ] ijÎoN ggVI
qumrI qn lwie kY qyl ley quc Cwif kY pIno ]ø÷] dohrw ] pwp krÎo bhu pUqnw jw soN nrk
frwie ] AMiq khÎo hir Cwif dY bsI ibkuMTih jwie ]øø] sÍYXw ] dyh iC kos pRmwn BeI
puKrw ijm pyt muKo nlUAwry ] fMf du kUl Bey iqh ky jnu bwr isbwl qy syK pUAwry ] sIs
sumyru ko isRMg BXo iqh AWKn mY prgy KfUAwry ] swh ky kot my qop lgI ibb goln ky hÍY gey
glUAwry ]øù] dohrw ] AsQn muK lY ikRsn iqh aUpir soie gey ] Dwie qbY ibRjlok sB
god auTwie ley ]ùú] dohrw ] kwit kwit qn eykTo ikXb qw ko Fyr ] dy eINDn chUM Er qy
263
bwrq lgI n byr ]ùñ] sÍYXw ] jb hI nMd Awie hY gokul mY leI bws subws mhW ibsmwnÎo
] lok sBY ibRj ko ibrqWq khÎo suin kY mn mY frpwnÎo ] swc khI bsudyvih mo pih so
prq`iC BeI hm jwnÎo ] qw idn dwn Anyk idXo sB ib`pn byd AsIs bKwnÎo ]ùò] dohrw
] bwl rUp hÍY auqrÎo dXw isMDu krqwr ] ipRQm auDwrI pUqnw BUim auqwrÎo Bwr ]ùó]
ieiq sRI bicqR nwtky purwxy dsm skMDy pUqnw bD iDAwie smwpqM ]
AQ nwm krx kQnM ]
dohrw ] bwsudyv qb grg ko inkt su khI ibTwie ] gokl nMdih ky Bvin ikRpw kro qum
jwie ]ùô] auqY qwq hmrY qhw nwm krn kir dyhu ] hm qum ibnu nhI jwnhI Aaur sRvn
suin lyhu ]ùõ] sÍYXw ] byig clÎo idj gokul ko bsudyv mhwn khI soie mwnI ] nMd ky Dwm
gXo qb hI bhu Awdr qwih krÎo nMd rwnI ] nwm su ikRsn khÎo ieh ko kir mwn leI ieh
bwq bKwnI ] lwie lgMn nCqRn soiD khI smuJwie AkQ khwnI ]ùö] dohrw ] ikRsn nwm
qw ko DrÎo grgih mnYN ibcwir ] sÎwm plotY pwie ijh ieh sm mno murwir ]ù÷] sukl
brn siqjuig Bey pIq brn qRyqwih ] pIq brn pt sÎwm qn nr nwhn ky nwih ]ùø]
sÍYXw ] AMn dXo grgY jb nMdih qau auiT kY jmunw qit AwXo ] nHwie ktY kir kY DuiqXw hir
ko Aru dyvn Bog lgwXo ] Awie gey nMd lwl qbY kr soN gih kY Apny muiK pwXo ] ckRq hÍY
gXo pyiK qbY iqh AMn sBY ien BIit gvwXo ]ùù] Pyir ibcwr krÎo mn mY ieh qo nih bwlk
pY hir jI hY ] mwns pMc BU Awqm ko imil kY iqn so krqw srjI hY ] Xwd krI mm qw ieh
kwrn m`D ko dUr krY krjI hY ] mUMid leI iqh kI miq XON pt soN qn FWpiq jÎoN drjI hY
]ñúú] sÍYXw ] nMd kumwr iqRbwr BXo jb qo mn bwmHn kRoD krÎo hY ] mwq iKJI jsuDw hir
264
ko gih kY aur Awpn lwie DrÎo hY ] bol auTy Bgvwn qbY ieh dos n hY muih Xwd krÎo hY ]
pMifq jwin leI mn mY auT kY iqh ky qb pWie prÎo hY ]ñúñ] dohrw ] nMd dwn qw ko dXo
kh lau khoN sunwie ] grg Awpny Gir clÎo mhW pRmud min pwie ]ñúò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy nwm krn brnnM ]
sÍYXw ] bwlk rUp Dry hir jI plnw pr JUlq hYN qb kYsy ] mwq lfwviq hY iqh ko AO
Julwviq hY kir moh ihqYsy ] qw Cib kI aupmw Aiq hI kib sÎwm khI muK qy Puin AYsy ]
BUim duKI mn mY Aiq hI jnu pwlq hY irpuu dYqn jYsy ]ñúó] BUK lgI jb hI hir ko qb pY
jsuDw Qn ko iqn cwhÎo ] mwq auTI n BXo mn k®ǜD qbY pg soN mih gofkY bwhÎo ] qyl DrÎo
Aru GIau BrÎo Cuit BUim prÎo jsu sÎwm srwhÎo ] hoq kulwhl m`iD purI DrnI ko mno sB sok
su lwhÎo ]ñúô] Dwie gey ibRj lok sBY hir jI iqn Awpn kMT lgwey ] AOr sBY ibRj lok
bDU imil BWiqn BWiqn mMgl gwey ] BUim hlI n BXo ieh kOqk bwrn Byd XON BwiK sunwey ]
cikRq bwq Bey suinkY Apny mn mY iqn swc n lwey ]ñúõ] kwnih ky isr swQ CuhwiekY AOr
sBY iqn AMgn ko ] Aru lok bulwie sBY ibRj ky bhu dwn dXo iqn mMgn ko ] Aru dwn dXo
sB hI igRh ko krkY pt rMgn rMgn ko ] ieh swj bnwie dXo iqn ko Aru AOr dXo duK BMgn
ko ]ñúö] kMs bwc iqRxwvrq soN ] AiV`l ] jbY pUqnw hnI sunI gokl ibKY ] iqRxwvrq soN
khÎo jwhu qw ko iqKY ] nMd bwl ko mwro AYsy ptik kY ] ho pwQr jwxu clwieXY kr soN Jtik
kY ]ñú÷] sÍYXw ] kMsih kY qslIm clÎo iqRxwvRq sIGR dY gokl u AwXo ] baufr ko qb rUp
DrÎo DrnI pr kY bl paun bhwXo ] Awgm jwn kY Bwir BXo hir mwir qbY vh BUim prwXo ]
pUr Bey idRg mUMd kY lokn lY hir ko nB ky mg DwXo ]ñúø] jau hir jI nB bIc gXo kr
265
qau Apny bl ko qn c`tw ] rUp BXwnk ko Dir kY ml jùD krÎo qb rwCs P`tw ] Pyir sMBwr
dso nK Awpn kY kY qurw isr sq®ü ko k`tw ] ruMf igrÎo jnu pyf igrÎo iem muMf prÎo jnu fwir
qy K`tw ]ñúù]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy iksnwvqwry iqRxwvrq bDh ]
sÍYXw ] kwnH ibnw jn gokl ky bhu Awijj hoie iekqR FUMFwXo ] dÍwds kos pY jwie prÎo huqo
Kojq Kojq pY imil pwXo ] lwie ilXo ihX soN sBhI qb hI imil kY aun mMgl gwXo ] qw Cib
ko js au~c mhW kib nY muK qy iem BwiK sunwXo ]ññú] dYq ko rUp BXwnk dyK kY gop sBo
mn mY fru kIAw ] mwns kI kh hY gnqI surrwjih ko ipiK Pwtq hIAw ] AYso mhW ibkrwl
srUp iqsY hir ny iCn mY hin lIAw ] Awie sunÎo Apny igRh mY iqh ko ibrqWq sBY kih
dIAw ]ñññ] dY bhu ib`pn ko qb dwn su Kyliq hY suq soN Puin mweI ] AMguil kY muK swmuih
hoq hI lyq Bly hir jI muskweI ] AwnMd hoq mhW jsuDw min AOr khW khuM qoih bfweI ] qw
Cib kI aupmw Aiq hI kib ky mn mY qn qy Aiq BweI ]ññò] AQ swrI ibsÍ muK mo ikRsn
jI jsoDw ko idKweI ] sÍYXw] moh bFwie mhw mn mY hir ko lgI Pyir iKlwvn mweI ] qau
hir jI mn m`iD ibcwir isqwb leI muK mwih jMBweI ] c`ikRq hoie rhI jsuDw mn m`iD BeI
iqh ky duicqweI ] mwie su FWp leI qb hI sB ibsnu mXw iqn jo liK pweI ]ññó] kwnH
cly GuMtUAw Gir BIqir mwq krY aupmw iqh cMgI ] lwln kI min mwl ikDoN nMd Dynu sBY iqh
ky sB sMgI ] lwl BeI jsuDw ipiK puqRih jÎoN Gn mY cmkY duiq rMgI ] ikau nih hovY pRsMn su
mwq BXo ijn ky igRh qwq iqRBMgI ]ññô] rwh isKwvn kwj gfIhr gop mno iml kY su bnwXo
] kwnih ko iqhaU pY ibTwiekY Awpn AW|n bIc DvwXo ] Pyir auTwie lXo jsuDw aur mo gih
266
kY pX pwn krwXo ] soie rhy hir jI qb hI kib nY Apny mn mY suK pwXo ]ññõ] dohrw ]
jb hI inMdRw Cuit geI hrI auTy qqkwl ] Kyl iKlwvn soN krÎo locn jwih ibswl ]ññö]
iesI BWiq soN ikRsn jI Kyl kry ibRj mwih ] Ab pg clqÎoN kI kQw khoN suno nrnwih
]ññ÷] sÍYXw ] swl ibqIq BXo jb hI qb kwnH BXo bl kY pg mY ] jsumwq pRsMnÎ BeI mn
mY ipiK Dwvq puqRih ko mg mY ] bwq khI ieh gopn soN pRBw PYl rhI su sBY jg mY ] jnu
suMdir qI Aiqmw Kn ko sB Dwie DsI hir ky ng mY ]ññø] gopn soN imil kY hir jI jmunw
qt Kyl mcwvq hYN ] ijm bolq hYN Kg bolq hYN ijm Dwvq hYN iqm Dwvq hYN ] iPr bYT
bryqn m`iD mno hir soN vh qwl bjwvq hYN ] kib sÎwm khY iqn kI aupmw suB gIq Bly muK
gwvq hYN ]ññù] kuMjn mY jmunw qt pY imil gopn soN hir Kylq hYN ] qr kY qb hI isgrI
jmunw ht m`iD bryqn pylq hYN ] iPir kUdq hYN ju mno nt ijaNu jl ko ihrdy sMig rylq hYN ]
iPr hÍY huMfUAw lrky duhUM Er qy Awpis mY isr mylq hYN ]ñòú] Awie jbY hir jI igRih Awpn
Kwie kY Bojn Kyln lwgy ] mwq khy n rhY Gr BIqir bwhir ko qb hI auiT Bwgy ] sÎwm khY
iqn kI aupmw ibRj ky piq bIQn mY Anurwgy ] Kyl mcwie dXo lukmIcn gop sBY iqh ky ris
pwgy ]ñòñ] Kylq hY jmunw qt pY mn AwnMd kY hir bwrn soN ] ciVH rUK clwvq sot ikDoN
soaU DwiekY lÎwvY guAwrn soN ] kib sÎwm lKI iqh kI aupmw mno m`iD AnMq Apwrn soN ]
bil jwq sBY muin dyKn ko kir kY bhu jog hjwrn soN ]ñòò]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy ikRsnwvqwry gopn so Kylbo brnnM Astm DÎwie smwpqm ]
AQ mwKn curwie KYbo kQnM ]
sÍYXw ]Kyln ky ims pY hir jI Gr BIqir pYT kY mwKn KwvY ] nYnn sYn qbY kir kY sB gopn
267
ko qb hI su KulwvY ] bwkI bcÎo Apuny kir lYkir bwnr ky muK BIqir pwvY ] sÎwm khY iqh
kI aupmw ieh kY ibiD goipn kwnH iKJwvY ]ñòó] Kwie gXo hir jI jb mwKn qau guipXW sB
jwie pukwrI ] bwq suno piq kI pqnI qum fwr deI diD kI sB KwrI ] kwnih ky fr qy hm
cor kY rwKq hYN ciVH aUc AtwrI ] aUKl ko Dir kY mnhw pr Kwq hY lMgr dy kir gwrI
]ñòô] hoq nhI ijh ky Gr mY diD dY kir gwrn sor krY hY ] jo lrkw jin kY iKJ hY jn
qo imil sotn swQ mrY hY ] Awie prY ju iqRXw iqh pY isr ky iqh bwr auKwr frY hY ] bwq
suno jsuDw suq kI su ibnw auqpwq nw kwnH trY hY ]ñòõ] bwq sunI jb goipn kI jsuDw qb
hI mn mwih iKJI hY ] Awie gXo hir jI qb hI ipiK puqRih ko mn mwih irJI hY ] bol auTy
nMd lwl qbY ieh gÍwir iKJwvn moih igJI hY ] mwq khw diD dos lgwvq mwr ibnw ieh
nwih isJI hY ]ñòö] mwq khÎo Apny suq ko khu ikau kir qoih iKJwviq gopI ] mwq soN bwq
khI suq XON kir soN gih Bwgq hYN muih topI ] fwr kY nws ibKY AMgurI isr mwrq hYN muJ kO
vh QopI ] nwk Gswie hswie aunY iPr lyq qbY vh dyq hYN topI ]ñò÷] jsuDw bwc goipn soN
] sÍYXw ] mwq iKJI aun goipn ko qum kÎoN suq moih iKJwviq hau rI ] bolq ho Apny muK qy
hmry Dn hY diD dwm su gau rI ] mUVH AhIrin jwnq hYN bf bolq ho su rho qum TaurI ]
kwnih swD ibnw AprwDih bolihgI ju BeI kCu baurI ]ñòø] dohrw ] ibnqI kY jsuDw qbY
doaU dey imlwie ] kwnH ibgwrY syr diD lyhu mn ku qum Awie ]ñòù] gopI bwc jsuDw soN ]
dohrw ] qb gopI imil XON khI mohn jIvY qoih ] Xwih dyihN hm Kwn diD sB min krYN n
kRoih ]ñóú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry mwKn curYbo brnnM ]
268
AQ jsuDw ko ibsÍ swrI muK pswr idKYbo ]
sÍYXw ] gopI geI Apny igRh mY qb qy hir jI iek Kyl mcweI ] sMig lXo Apny muslIDr
dyKq qw imitXw ien KweI ] Bojn Kwnih ko qij KylY su gÍwr cly Gr ko sB DweI ] jwie
hlI su khÎo jsuDw pih bwq vhY iqn KoilH sunweI ]ñóñ] mwq ghÎo irs kY suq ko qb lY
iCitXw qn qwih pRhwrÎo ] qau mn m`iD frÎo hir jI jsuDw jsuDw kir kY ju pukwrÎo ] dyKhu
Awie sBY muih ko muK mwq khÎo qb qwq pswrÎo ] sÎwm khY iqn Awnn mY sB hI Dr mUriq
ibsÍ idKwrÎo ]ñóò] isMDu DrwDr Aau DrnI sB QW bil ko pur Aau pur nwgin ] Aaur sBY
inrKy iqh mY pur byd pVHY bRhmw ginqw gin ] ir`iD Aau is`iD Aau Awpin dyiK kY jwin
AByv lgI pg lwgin ] sÎwm khY iqn c`Cn soN sB dyK lXo ju bfI bfBwgin ]ñóó]
dohrw ] jyrj sÍyqj auqBujw dyKy iqn qh jwie ] puqR Bwv ko dUr kir pwien lwgI Dwie
]ñóô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry mwq jsuDw ko muK pswr ibsÍ rUp idKYbo ]
AQ qr qoir jumlwrjn qwrbo ]
sÍYXw ] Pyir auTI jsuDw pir pwien qw kI krI bhu BWiq bfweI ] hy jg ky piq hy krunwiniD
hoie Ajwn khÎo mm mweI ] swry iCmo hmry qum Aaugn hÍY miqmMid krI ju iFTweI ] mIt
lXo muK qau hir jI iqh pY mmqw fir bwq CpweI ]ñóõ] kibqu ] krunw kY jsuDw khÎo hY
iem goipn soN Kylby ky kwj qoir lÎwey gop bn soN ] bwrkoN ky khy kir kRoD mn Awpny mY
sÎwm ko pRhwr qn lwgI CUCkn soN ] dyiK dyiK lwsn ko rovY suq rovY mwq khY kib sÎwm mhw
moh kir mn soN ] rwm rwm kih sBo mwrby kI khw clI swmuih n bolIAY rI AYsy swDu jn soN
269
]ñóö] dohrw ] KIr iblovn ko auTI jsuDw hir kI mwie ] muK qy gwvY pUq gun mihmw khI
n jwie ]ñó÷] sÍYXw ] eyk smY jsuDw sMig goipn KIr mQY kir lY kY mDwnI ] aUpir ko kit
soN kis kY pt romn mY hir joiq smwnI ] GMtkw CudR ksI iqh aUpir sÎwm khI iqh kI ju
khwnI ] dwn AO pRwkRm kI suiD kY muK qy hir kI suB gwvq bwnI ]ñóø] KIr BrÎo jb hI
iqh ko kuc qau hir jI qb hI Puin jwgy ] pX su ipAwvhu hy jsuDw pRBu jI ieh hI ris mY
Anurwgy ] dUD PtÎo huie bwsn qy qb Dwie clI ieh rovn lwgy ] kRoD krÎo mn mY ibRj ky
piq pY Gr qy auiT bwhr Bwgy ]ñóù] dohrw ] kRoD Bry hir jI mnY Gr qy bwhir jwie ]
sMig sKw lY kip sBY Awey sYn bnwie ]ñôú] pwQr ko gih kY krY dIno mtu su Bgwie ] KIr
dso ids bih clÎo Aau pIno hir Dwie ]ñôñ] sÍYXw ] sYn bnwie Blo hir jI jsuDw diD ko
imil lUtn lwey ] hwQn mY gih kY sB bwsn kY bl ko chUM Eir bgwey ] PUit gey vh PYl
prÎo diD Bwv iehY kib ky min Awey ] kMs ko mIJ inkwrn ko AgUAw jnu Awgm kwnH jnwey
]ñôò] Por dey iqn jo sB bwsn kRoD BrI jsuDw qb DweI ] PWiD cVHY kip rUKn rUKn
gÍwrin gÍwrn sYn BgweI ] dOrq dOir qbY hir jI bsuDw pir ApnI mwq hrweI ] sÎwm khY
iPr kY ibRj ky piq aUKl soN Puin dyih bMDweI ]ñôó] sÍYXw ] dOir ghy hir jI jsuDw jb
bWiD rhI rsIAw nhI mwvY ] kY iekTI ibRj kI risXW sB joir rhI kCu Qwih n pwvY ] Pyir
bMDwie Bey ibRj ky piq aUKl soN Dir aUpir DwvY ] swD auDwrn ko jumlwrjun qwih nimq
ikDoN vh jwvY ]ñôô] dohrw ] GIsiq GIsiq aUKlih kwnH auDwrq swD ] inkit qbY iqn ky
gey jwnnhwr AgwD ]ñôõ] sÍYXw ] aUKl kwnH Arwie ikDoN bl kY qn ko qr qor dey hYN ]
qau inksy iqn qy jumlwrjun kY ibnqI surlok gey hYN ] qw Cib ko js au~c mhw kib ky mn
270
mY ieh BWiq Bey hYN ] nwgn ky puir qy mDu ky mtukY miq kI lju AYNc ley hY ]ñôö] kauqk
dyiK sBY ibRj ky jn jwie qbY jsuDw pih AwKI ] qor dey qn ko bl kY qr BWiq BlI hir kI
suB swKI ] qw Cib kI aupmw Aiq hI kib ny Apuny muK qy iem BwKI ] Pyr khI Bhrwie iqqY
auif ijau Dr qy auif jwq hY mwKI ]ñô÷] dUqn ky bD ko isv mUriq hY inj so krqw suK
d`Xw ] logn ko brqw hrqw duK hY krqw muslIDr B`Xw ] fwr deI mmqw hir jI qb bol
auTI ieh hY mm j`Xw ] Kyl bnwie dXo hm ko ibiD jo jnmÎo igRih pUq kn`Xw ]ñôø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry qr qor jumlwrjn auDwrbo brnnM ]
sÍYXw ] qor dey qr jo iqh hI qb gopn bUFn mMqR ibcwro ] gokl ko qijXY cilXY ibRj hY
iehW Bwv qy Bwvn Bwro ] bwq sunI jsuDw Aru nMdih bÎoNq Blo mn m`iD ibcwro ] Aaur BlI
ieh qy n kCU ijh qy su bcy suq sÎwm hmwro ]ñôù] Gws Blo d®üm Cwh BlI jmunw iFg hY
ng hY qt jw ky ] koit JrYN Jrnw iqh qy jg mY smqùil nhI kCu qw ky ] bolq hYN ipk
koikl mor ikDO Gn mY chUM Ern vw ky ] byg clo qum gokl ko qij puMn hjwr AbY qum gw ky
]ñõú] dohrw ] nMd sBY gopn snY bwq khI ieh TOr ] qij gokl ibRj ko cly ieh qy BlI
n AOr ]ñõñ] ltpt bWDy auiT cly Awey jb ibRjhIr ] dyKÎo Apny nYn Bir bihqo jmunw
nIr ]ñõò] sÍYXw ] Awiesu pwiekY nMdih ko sB gopn jwie Bly rQ swjy ] bYiT sBY iqn pY
iqirXw sMig gwvq jwq bjwvq bwjy ] hym ko dwnu krYN ju doaU hir god ley jsuDw iem rwjy
] kYDauN sYl suqw igir BIqir aUc mno min nIl ibrwjy ]ñõó] gop gey qij gokl ko ibRj
Apny Apny fyrn Awey ] fwr deI lisXw Aru A`Cq bwhir BIqir DUp jgwey ] qw Cib ko
jsu au~c mhW kib nY muK qy iem BwiK sunwey ] rwj ibBICn dY ikDO lMk ko rwm jI Dwm piv`qR
271
krwey ]ñõô] kibXo bwc ] dohrw ] gop sBY ibRj pur ibKY bYTy hrK bFwie ] Ab mY lIlw
ikRsn kI muK qy khoN sunwie ]ñõõ] sÍYXw ] swq ibqIq Bey jb swl lgy qb kwnH crwvn
gaUAW ] pwq bjwvq AO murlI imil gwvq gIq sBY lrkaUAw ] gopn lY igRh Awvq Dwvq
qwVq hY sB ko mn BaUAw ] dUD ipAwvq hY jsuDw iriJ kY hir Kyl krY ju ncaUAw ]ñõö]
rUK gey igir kY Dis kY sMig dYq clwie dXo hir jI jo ] PUl igry nB mMfl qy aupmw iqh
kI kib nY su krI jo ] DMin hI DMin BXo iqhUM lokin BUim ko Bwru AbY Gt kIjo ] sÎwm kQw su
khI ies kI icq dY kib pY ieh ko ju sunIjo ]ñõ÷] kOqk dyiK sBY ibRj bwlk fyrn fyrn
jwie khI hY ] dwno kI bwq sunI jsuDw gir AwnMd ky m`iD bwq fhI hY ] qw Cib kI Aiq hI
aupmw kib ny muK qy sirqw jÎoN khI hY ] PYil prI su dso ids ko gnqI mn kI iqh m`iD bhI
hY ]ñõø] AQ bkI dYq ko bD kQnM ] sÍYXw ] dYq hnÎo suin kY inRp sRaunin bwq khI bk
ko suin l`XY ] hoie qÎwr AbY qum qo qijkY mQurw ibRj mMfl j`XY ] kY qslIm clÎo iqh ko
cib fwrq hoN muslIDr B`XY ] kMis khI his kY auih ko suin ry auih ko Cl soN hin d`XY
]ñõù] pRwq Bey bCry sMg lY kir bIc gey bn kY igrDwrI ] Pyir gey jmunw qit pY bCry
jl sùD AcYN nih KwrI ] Awie gXo auq dYq bkwsur dyKn mwih BXwnk BwrI ] lIl ley sB
hÍY bgulw iPir Coir dey hir jo rg jwrI ]ñöú] dohrw ] Agin rUp qb ikRsn Dir kMiT dXo
iqh jwl ] gih su mukiq Twnq BXo augil frÎo qqkwl ]ñöñ] sÍYXw ] cot krI aun jo
ieh pY ien qo bl kY auih coNc ghI hY ] cIr deI bl kY qn ko sirqw iek sRaunq swQ bhI
hY ] Aaur khW aupmw iqh kI su khI ju kCU mn m`iD lhI hY ] joiq rlI iqh mY iem jÎoN
idn mY duiq dIp smwie rhI hY ]ñöò] kibqu ] jbY dYq AwXo mhW muK cvrwXo jb jwin hir
272
pwXo mn kIno vw ky nws ko ] isMD suqw piq ny auKwir fwrI coNc vw kI blI mwr fwrÎo
mhwblI nwm jws ko ] BUim igr prÎo hÍY du tUk mhw muiK vw ko qwkI Cib kihby ko BXo mn
dws ko ] Kylby ky kwj bn bIc gey bwlk ijauN lY ky kr m`iD cIr fwrY lWby Gws ko ]ñöó]
ieiq bkwsur dYq bDh ]
svYXw ] sMg ley bCury Aru gop su sWJ prI hir fyrn Awey ] hoie pRsMin mhW mn mY mn
Bwvq gIq sBo imil gwey ] qw Cib ko jsu au~c mhw kib nY muK qy ieh BWiq bnwey ] dyvn
dyv hnÎo Dr pY Cil kY qr AOrn ko ju sunwey ]ñöô] kwnH jU bwc gopn pRiq ] svYXw ]
Pyir khI ieh gopn kau Puin pRwq Bey sB hI imil jwvYN ] AMn Aco ApnY igRh mo ijin m`iD
mhW bn ky imil KwvYN ] bIc qrY hm pY jmunw mn Bwvq gIq sBY imil gwvYN ] nwcihNgy Aru
kUdihNgy gih kY kr mY murlI su bjwvYN ]ñöõ] mwin lXo sBno vh gopn pRwq BeI jb rYin
ibhwnI ] kwnH bjwie auTÎo murlI sB jwg auTy qb gwie iCrwnI ] eyk bjwvq hY d®üm pwq
ikDoN aupmw kib isAwm iprwnI ] kauqk dyiK mhw ien ko purhUq bDU surlok iKswnI
]ñöö] gyrI ky icqR lgwie qnY isr pMK DrÎo Bgvwn klwpI ] lwie qnY hir qw murlI muiK
lok BXo ijh ko sB jwpI ] PUl guCy isir Kos ley qir rUK Kro DrnI ijn QwpI ] Kyl
idKwvq hY jg kO Aru koaU nhI huie Awp hI AwpI ]ñö÷] kMs bwc mMqRIAn soN ] dohrw ]
jau bk lY hir jI hnÎo kMs sunÎo qb sRaun ] kir iekqR mMiqRXn khÎo qhw ByjIey kaun
]ñöø] mMqRI bwc kMs pRiq ] svYXw ] bYiT ibcwr krÎo inRp mMiqRin dYq AGwsur ko khu
jwvY ] mwrgu rok rhY iqn ko Dir pMng rUp mhW muK bwvY ] Awie prY hir jI jb hI qb
hI sB gÍwr snY cib jwvY ] Awie hY Kwie iqnY suin kMs ik nwqr Apno jIau gvwvY ]ñöù]
273
AQ AGwsur dYq Awgmn ] sÍYXw ] jwih khÎo AG kMis gXo qh pMng rUp mhW Dir AwXo ]
BRwq hnÎo BgnI suin kY bD kY min k®ǜD qhW khu DwXo ] bYiT rhÎo iqn kY mg mY hir ky bD
kwj mhW muK bwXo ] dyKq qwih sBY ibRj bwlk Kyl mhW mn mY liK pwXo ]ñ÷ú] sB gopn
bwc Awpis mY ] sÍYXw ] koaU khY igir m`iD guPw ieh koaU iek`qR khY AMiDAwro ] bwlk koaU
khY ieh rwCs koaU khY ieh pMng Bwro ] jwihN khYN iek nwihN khYN iek ibENq iehI mn mY
iqn Dwro ] eyk khY clo Bau n kCU su bcwv krY GnsÎwm hmwro ]ñ÷ñ] hyir hrYN iqh m`iD
Dsy muK nw aun rwCs mIc lXo hY ] sÎwm jU AwvY jbY mm mIthoN ibENq iehI mn m`iD kXo hY
] kwnH gey qb mIt lXo muK dyvn qo hhkwru BXo hY ] jIvn mUir huqI hmrI Ab soaU
AGwsur cwb gXo hY ]ñ÷ò] dyih bFwie bfo hir jI muK rok lXo auih rwCs hI ko ] rok ley
sB hI kir kY blu swis bFÎo qb hI auih jI ko ] kwnH ibdwr dXo iqh ko isr pRwn BXo ibn
BRwq bkI ko ] gUd prÎo iqh ko iem ijau svdwgr ko tut gÎo mt GI ko ]ñ÷ó] rwh BXo
qbhI inksy hir gÍwr sBy inksy iqh nwry ] dyv qbY hrKy mn my ipiK kwnH bcÎo hin pMng
Bwry ] gwvq gIq sBY gn gMDRb bRhm sBo muK byd aucwry ] AwnMd sÎwm BXo mn mY ngr`Ck
jIiq cly Gir Bwry ]ñ÷ô] kwnH kFÎo isr ky mg hÍY n kFÎo muK ky mg jor AVI ky ] sRaun
BrÎo iem TwiF BXo phry pt ijau muin isRMg mVI ky ] eyk khI ieh kI aupmw Puin Aau kib
ky mn m`iD bVI ky ] FoAq eINt guAwr snY hir dOir cVHy jnu sIs gVHI ky ]ñ÷õ]
ieiq AGwsur dYq bDh ]
AQ bCry gÍwr bRhmw curYbo kQnM ]
sÍYXw ] rwCs mwir gey jmnw qt jwie sBo imil AMn mMgwXo ] kwnH pRvwr prÎo murlI kit
274
Kos leI mn mY suK pwXo ] kY Cmkw brKY Ctkw kr bwm hUM so sBhUM vh KwXo ] mIT lgy iqh
kI aupmw kr kY giq kY hir ky muK pwXo ]ñ÷ö] koaU frY hir ky muiK gRws Tgwie koaU Apny
muK fwry ] hoie gey qn mY kCu nwmk Kyl krÎo sMig kwnHr kwry ] qw iCn lY bCry bRhmw
iekTy kir kY su kutI miD fwry ] FUMiF iPrYN n lhYN su krYN bCry Aru gÍwr ney krqwry ]ñ÷÷]
dohrw ] jbY hry bRhmw iehY qb hir jI qqkwl ] ikDoN bnwey iCinku mY bCry sMig gvwl
]ñ÷ø] sÍYXw ] rUp auhI pt ky rMg hYN vh rMg vhY sB hI bCrw ko ] sWJ prI su gey hir
jI igRih koie lKY ieqno bl kw ko ] mwq ipqw su lKy n lKy iek Awid ko nwmu mnI mn jw ko
] bwq iehI smuJI mn mY ieh hY Ab Kyl smwpq vw ko ]ñ÷ù] cUMm lXo jsuDw suq ko isr
kwnH bjwie auTy murlI qo ] bwl lKy Apno n iknI jnu go dvrI iqh soN ihq kIqo ] hoq
kulwhl pY ibRj mY nih hoq ieqo su khUM ikm bIqo ] gwvq gIq sny hir gÍwrn lyh blwie bDU
ibRj kI so ]ñøú] pRwq Bey hir jI auiT kY bn bIc gey sMg lYkir b`Cy ] gwvq gIq
iPrwvq hY Ctkw gih gÍwr sBY kir h`Cy ] Kylq Kylq nMd ko nMd su Awp hI qy igir ko auiT
g`Cy ] koaU khY ieh Kyd ghY hm koaU khYN ieh nwhin n`Cy ]ñøñ] hoie iekqR sny hir gÍwrn
lY Apny sMig pY sB gweI ] dyiK iqnY igir ky isr qy mn moih bFwie sBY auiT DweI ] gop
gey iqn pY cl kY jb jwq ipKI iqn nYnn mweI ] roh Bry su Kry n try suq nMdih ky khu
bwq sunweI ]ñøò] nMd bwc kwnH pRiq ] sÍYXw ] kÎoN suq gaUAn lÎwie iehW ieh qY hmro
sB hI diD KoXo ] cUMG gey bCrw ien ko ieh qy hmry mn mY BRm hoXo ] kwnH Pryb krÎo iqn
soN mn moh mhW iqn ky ju kroXo ] bwr BXo qq kRoD mno iqh mY jl sIql moh smoXo ]ñøó]
moh bFÎo iqh ky mn mY nih Coif skY Apny suq koaU ] gaUA n Coif skY bCry ieqno mn moh
275
krY qb soaU ] pY grUey igRh gy sMig lY iqn cauk hlI ieih bwq lKoaU ] dyv frI mmqw ien
pY ik cirqR ikDo hir ko ieh hoaU ]ñøô] swl ibqIq BXo jb hI hir jI bn bIc gey idn
kOnY ] dyKn kOqk ko cqurwnn sIGR BXo iqh ko auiT gOnY ] gÍwr vhY bCury sMig hYN vh c`kRq
jwie gXo huie qOnY ] dyiK iqnY fr kY pir pwien Awie kY Awnk duMdiB COnY ]ñøõ] bRhmw
bwc kwnH jU pRiq ] svYXw ] hy krunwiniD hy jg ky piq Acuq hy ibnqI sun lIjY ] cUk BeI
hm qy qumrI iqh qy AprwD iCmwpn kIjY ] kwnH khI ieh bwq iCmI hm nw ibK AMimRq Cwif
kY pIjY ] lÎwau khÎon lÎwiehu jwhu isqwb AXo nhI FIl krIjY ]ñøö] lY bCry bRhmw qb
hI iCn mY cl kY hir jI pih AwXo ] kwnH imly jb hI sB gÍwr qbY mn mY iqnhUM suK pwXo ]
lop BXo sMig ky bCry qb Byd iknI liK jwn n pwXo ] bwq buJI n iknI auiT boil su lÎwau
vhY hm jo imil KwXo ]ñø÷] hoie iekqR ikDo ibRj bwlk AMn AcÎo sBno ju purwno ] kwnH
khI hm nwg hnÎo hir ko ieh Kyl iknI nih jwno ] hoie pRsMin mhW mn mY gruVw Duj ko kir
r`Ck mwno ] dwn dXo hm ko jIA ko ieh mwq ipqw pih jwie bKwno ]ñøø]
ieiq bRhmw bCry Awin dy pwien prw ]
AQ Dynk dYq bD kQnM ]
sÍYXw ] bwrh swl ibqIq Bey qu lgy qb kwnH crwvn gweI ] suMdr rUp bnÎo ieh ko kih kY
ieh qwih srwhiq dweI ] gÍwr snY bn bIc iPrY kib nY aupmw iqh kI liK pweI ] kMsih ky
bD ky ihq ko jnu bwl cmUM Bgvwin bnweI ]ñøù] kib`qu ] kml soN Awnn kurMg qw ky bWky
nYn kit sm kyhir imRnwl bwhYN AYn hY ] koikl soN kMT kIr nwskw DnuK BauhNY bwnI sursr
jwih lwgY nih cYn hY ] iqRXn ko mohq iPrq gRwm Aws pws ibRhin ky dwihby ko jYsy piq rYn
276
hY ] mMdmiq lok kCu jwnq n Byd Xw ko eyqy pr khYN crvwro sÎwm Dyn hY ]ñùú] gopI bwc
kwnH jU soN ] svYXw ] hoie iekqR bDU ibRj kI sB bwq khYN muK qy ieh sÎwmY ] Awnn cMd
bny imRg sy idRg rwiq idnw bsqo su ihXw mY ] bwq nhI Air pY ieh kI ibrqWq lKÎo hm
jwin ijXw mY ] kY fr pY hr ky hir ko Cip mYn rhÎo Ab lO qn Xw mY ]ñùñ] kwnH bwc ]
svYXw ] sMig hlI hir jI sB gÍwr khI sB qIr suno ieh B`Xw ] rUp Dro Avqwrn ko qum
bwq iehY giq kI surg`Xw ] nw hmro Ab ko ieh rUp sBY jg mY iknhUM liK p`Xw ] kwnH khÎo
hm Kyl krYN joaU hoie Blo mn ko prc`Xw ]ñùò] qwl Bly iqh Taur ibKY sB hI jn ky mn
ky suKdweI ] syq srovr hY Aiq hI iqn mY srmw sis sI dmkweI ] m`iD bryqn kI aupmw
kib nY muK qy iem BwiK sunweI ] locn sau kir kY bsuDw hir ky ieh kOqk dyKn AweI
]ñùó] rUp ibrwjq hY Aiq hI ijn ko ipiK kY min AwnMd bwFy ] Kylq kwnH iPrY iqh jwie
bny ijh Taur bfy sr gwFy ] gÍwr hlI hir ky sMig rwjq dyiK duKI mn ko duK kwFy ] kOqk
dyiK Drw hrKI iqh qy qru rom Bey qn TwFy ]ñùô] kwnH qrY qru ky murlI su bjwie auTÎo
qn ko kr AYNfw ] moih rhI jmunw Kg Aau hir j`C sBY Arnw Aru gYNfw ] pMifq moih rhy
suin kY Aru moih gey sun kY jn jYNfw ] bwq khI kib nY muK qy murlI ieh nwihn rwgn pYNfw
]ñùõ] Awnn dyiK Drw hir ko Apny mn mY Aiq hI llcwnI ] suMdr rUp bnÎo ieh ko iqh
qy pRiqmw Aiq qy Aiq BwnI ] sÎwm khI aupmw iqh kI Apny mn mY Puin jo pihcwnI ]
rMgn ky pt lY qn pY ju mno ieh kI huieby ptrwnI ]ñùö] gop bwc ] svYXw ] gÍwr khI
ibnqI hir pY iek qwl bfo iqh pY Pl h`Cy ] lwiek hYN qumry muK kI krUAw jh dwK dso
ids gùCy ] Dynuk dYq bfo iqh jwie ikDo hin logn ky aun r`Cy ] puqR mno mDuryd pRBwiq iqnY
277
auiT pRwq smY vh B`Cy ]ñù÷] kwnH bwc ] sÍYXw ] jwihN khI iqn ko hir jI jh qwl vhY
Aru hYN Pl nIky ] boil auTÎo muK qy muslI su qo AMimRq ky nih hYN Puin PIky ] mwrihN dYq qhw
cil kY ijh qy sur jwihN sBY duK jI ky ] hoie pRsMin clY qh ko imil sMK bjwie sBY murlI ky
]ñùø] hoie pRsMin qhw hir jI ju gey imil kY qt pY sr Bwry ] kY bl qo muslI qn ko qru
qy Pr bUMdn jÎoN Dir fwry ] Dynuk kRDo mhw kr kY doaU pwie ihRdY iqh swQ pRhwry ] gofn qy
gih PYNk dXo hir jÎoN isr qy gih kUkr mwry ]ñùù] k®ǜD BeI DujnI iqh kI piq jwin hqÎo
ien aUpir AweI ] gwie ko rUp DrÎo sB hI qb hI Kur soN Dir DUir aucweI ] kwnH hlI bl
kY qb hI cqurMg dso ids bIc bgweI ] lY ikrswn mno qMgulI Kl dwnn jÎoN nB bIc aufweI
]òúú]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk ikRsnwvqwry Dynk dYq bDih ]
sÍYXw ] dYq hnÎo cqurMg cmUM suin dyv krY imil kwnH bfweI ] B`C sBY Pl gÍwr cly igRh DUir
prI muK pY Cib CweI ] qw Cib kI aupmw Aiq hI kib nY muK qy iem BwiK suxweI ] Dwvq
Gorn kI pg kI rj Cwie ley riv sI Cib pweI ]òúñ] snY snY hin dYq gXo igRh gop gey
gupIAw sB AweI ] mwq pRsMin BeI mn mY iqh kI ju krYN bhu BWiq bfweI ] cwvr dUD krÎo
KYby khu Kwie bhuro iqh dyh bDweI ] hoie bfI qumrI cutIAw ieh qy Puin bwq sBY iml cweI
]òúò] Bojn kY itk gy hir jI plkw pr Aaur krY ju khwnI ] rwj gÎo qrno mgu rYn
lhÎo su lgÎo vh pIAn pwnI ] rwiq prI qb hI Bir BY iqn sRaun sunI Apny ieh bwnI ]
jwhu khÎo iqn qau hir gÎo igRh jwie imlÎo ApnI ptrwnI ]òúó] soie gey hir pRwq Bey
iPr lY bCry bn gy igrDwrI ] m`iD Bey riv ky jmunw qit Dwie gey ijh Qo sr BwrI ] go
278
bCry Aru gop sBY igr gy sB pRwn fsY jb kwrI ] Dwie khÎo muslI piq pY sB sYn sKw
qumrI hir mwrI ]òúô] dohrw ] ikRpw idRsit icqvI iqnY jIv auTy qqkwl ] gaU sBY Aru
suq iqnY Aau Puin sBY gupwl ]òúõ] dohrw ] auiT pwien lwgy qbY krih bfweI soie ]
jIA dwn hm ko dXo ieh qy bfo n koie ]òúö] AQ kwlI nwg nwQbo ] dohrw ] gop jwn kY
Awpny kIno mnY ibcwr ] dust nwg sr mY bsY qw ko lyau inkwr ]òú÷] sÍYXw ] aUc kdMbih
ko qru Qo iqh pY ciVH kY hir kUd prÎo ] iqn sMk krI mn mY n kCU Puin DIrj gwF DrÎo n
trÎo ] mnuKo sq lO jl au~c BXo inksÎo qb nwg bfo n frÎo ] pt pIq Dry qn pY nr
dyiK mhW bl kY iqn jùD krÎo ]òúø] bWD lXo hir ko qn soN kr k®ǜD ikDo iqh ko qn kwty
] FIlo rhÎo huie pY hir jI ipiK Xwrn ky ihXry Puin Pwty ] roviq Awviq hY pqnI ibRj
Tokiq mUMf auKwrq Jwty ] AwiehYN mwir ausY nhI rovhu nMd iehY kih kY ien fwty ]òúù] kwnH
lpyt bfo vh pMng PUkq hY kir k®ǜDih kYsy ] jÎoN Dn pwqR gey Dn qy Aiq JUrq lyq auswsn
qYsy ] bolq ijau DimXw hir mY sur ky miD sÍws Bry vh AYsy ] BùBr bIc pry jl ijau iqh
qy Puin hoq mhw Duin jYsy ]òñú] c`ikRq hoie rhYN ibRj bwlk mwr ley hir jI ieh nwgY ]
d`Cn qIA Bujw gih kY ieh miq lgY duK Aau suK BwgY ] Kojq Koj sBY ibRj ky jn kOqk dyiK
lXo ieh AwgY ] sÎwmih sÎwm bfo Aih kwtq jÎoN ruic kY nr Kwvq swgY ]òññ] rovn
lwig jbY jsuDw cup qwih krwviq pY ju AlI hY ] dYq iqRnwvRq Aaur bkI v bkwsur hny ieh
kwnH blI hY ] AwiehYN mwir AbY ieh sWpih boil auTÎo ieh BWiq hlI hY ] qor frY sB hI
ieh ky Pn pY krunwiniD jor ClI hY ]òñò] kibXo bwc ] sÍYXw ] jwin duKI ApnÎo jn ko
Apno qn qw qy Cfwie lXo hY ] bk`qR ibloik bfo vh pMng pY mn BIqir k®ǜD BXo hY ] sau
279
Pn ko su Plwie aucwiekY swmuih qwih ky Dwie gXo hY ] kUid kY kwnH bcwiekY dwvih aUpir
mwQ ju TwFo BXo hY ]òñó] kUdq hY ciVH kY isr aUpir sROn sMbUh clY isr qw qy ] pRwn lgy
Cutny jb hI iCn mYn geI auf kY muKrw qy ] qaU hir jI bl kY qn ko sr qIr inkws lXo
bhu BWqy ] jwq bfo shqIr bhÎo rsry bMiD KYNcq hY chUM Gw qy ]òñô] kwlI nwg kI iqRXobwc
] sÍYXw ] qau iqh kI iqirXw sB hI suq AMjul joir kY XON iGGÎwvYN ] r`C kro ieh kI hir
jI qum pY brdwn iehY hm pwvYN ] AMimRqu dyq vhY hm ilAwvq ib`K deI vh hI hm ilAwvYN
] dos nhI hmry piq ko kCu bwq khYN Aru sIsu JukwvYN ]òñõ] qRws bfo Aih ky irpuu ko kir
Bwig srw miD Awie Cpy Qy ] grbu bfo hmry piq mY Ab jwin hmY hir nwih jpy Qy ] hy jg
ky piq hy krunwiniD qY ds rwvn sIs kpy Qy ] mUrK bwq jnI n kCU prvwr snY hm ieau hI
Kpy Qy ]òñö] kwnH bwc kwlI soN ] svYXw ] boil auTÎo qb XON hir jI Ab Cwfq hoN qum
d`Cn j`Xo ] rMck nw bisXo sr mY sB hI suq lY sMg bwtih p`Xo ] sIGRqw AYis kro qumhU
iqRXw lXo Aru nwm su l`Xo ] Coif dXo hir nwg bfo Qik jwie ky m`iD bryqn p`Xo ]òñ÷]
kibXo bwc ] svYXw ] hyir bfo hir Byvh pMng pY Apuny igRh ko auiT Bwgw ] bwrU ky m`iD
gXo pr kY jnu soie rhÎo suK kY inis jwgw ] grb gXo igr kY iqh ko rn kY hir ky rs soN
Anurwgw ] lyit rhÎo kir kY aupmw ieh fwir cly ikrswn suhwgw ]òñø] sùiD BeI jb hI
auih ko qb hI auT kY hir pwien lwgÎo ] pauF rhÎo Qk kY suin mo piq pwie lgÎo jb hI
Puin jwgÎo ] dI Dr mor su nYku ibKY qum kwnH khI iqh ko auiT BwgÎo ] dyiK lqw qum kaun
bDY mm bwhn mo rs mo AnurwgÎo ]òñù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry kwlI nwg inkwrbo brnnM ]
280
AQ dwn dIbo ]
svYXw ] nwg ibdw kir kY gruVDÍj Awie imlÎo Apuny prvwrY ] Dwie imlÎo gir qwih hlI
Aru mwq imlI iqh dUK invwrY ] isRMg Dry hir Dynu hjwr qbY iqh ky isr aUpir vwrY ] sÎwm
khY mn moh bFwie bhu puMn kY bwmHn ko dY fwrY ]òòú] lwl mnI Aru nwg bfy ng dyq
jvwhr qICn Gory ] puhkr Aau ibrjy cun ky jrbwP idvwvq hY idj jory ] moiqnhwr hIry
Aru mwnk dyvq hY Bir pwn n Qory ] kMcn roikn ky ghny giVH dyq khY su bcy suq mory
]òòñ] AQ dvwnl kQnM ] svYXw ] hoie pRsMin sBY ibRj ky jn rYin pry Gr BIqir soey ]
Awg lgI su idsw ibidsw miD jwg qbY iqh qy fir roey ] r`C krY hmrI hir jI ieh ic`iq
ibcwir qhW khu hoey ] idRg bwq khI krunwiniD mIc lXo ieqnY su qaU duK Koey ]òòò] mIc
ley idRg jau sB hI nr pwn krÎo hir jI hir dO qau ] doK imtwie dXo pur ko sB hI jn
ky mn ko hin dÎo Bau ] icMq kCU nih hY iqn ko ijn ko krunwiniD dUr krY Kau ] dUr krI
qpqw iqn kI jnu fwr dXo jl ko Cl kY rau ]òòó] kibqu ] AWK imtvwie mhw bpu ko
bFwie Aiq suK min pwie Awig Kwie gXo sWvrw ] lokn kI r`Cn ky kwj krunw ky iniD mhW
Cl kir kY bcwie lXo gWvrw ] khY kib sÎwm iqn kwm krÎo duKkir qw ko Puin PYl rhÎo
dso ids nwvrw ] idsit bcwie swQ dwqn cbwie so qo gXo hY pcwie jYsy Kyly sWg bwvrw
]òòô]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy ikRsnwvqwr dvwnl qy bcYbo brnnM ]
AQ goipn soN holI Kylbo ]
svYXw ] mwG ibqIq Bey ruiq Pwgun Awie geI sB Kylq horI ] gwvq gIq bjwvq qwl khY
281
muK qy BrUAw imil jorI ] fwrq hYN Ailqw binqw Ctkw sMig mwrq bYsn QorI ] Kylq sÎwm
Dmwr AnUp mhw imil suMdir sWvl gorI ]òòõ] AMiq bsMq Bey ruiq gRIKm Awie geI hir
Kyl mcwXo ] Awvhu im`k duhUM ids qy qum kwnH Bey DnTI suK pwXo ] dYq pRlMb bfo kptI qb
bwlk rUp DrÎo n jnwXo ] kMD cVHwie hlI ko aufÎo iqin mUkn soN Dir mwir igrwXo ]òòö]
kysv rwm Bey DnTI im`k bwl key qb hI sB ipAwry ] dYq imkÎo suq nMdih ky sMig Kyl
ijqÎo muslI hir hwry ] Awv cVHo n ciVHE su khÎo ien pY iqh ky bpu ko pg Dwry ] mwir
igrwie dXo DrnI pr bIr bfo aun mUkn mwry ]òò÷]
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnvqwry pRlMb dYq bDih ]
AQ lukmIcn Kyl kQnM ]
sÍYXw ] mwir pRlMb lXo muslI jb Xwd krI hir jI qb gweI ] cUmn lwig qbY bCrw muK Dynu
vhY aun kI ArumweI ] hoie pRsMnÎ qbY krunwiniD qO lukmIcn Kyl mcweI ] qw Cib kI Aiq
hI aupmw kib ky mn mY bhu BWiqn BweI ]òòø] kibqu ] bYT kir gÍwr AWKY mIcY eyk gÍwr hUM
kI Cor dyq qw ko so qo Aauro ghY Dwie kY ] AWKY mUMdq hY qb EhI gophUM kI Pyir jw ky qn kO
ju CuAY kr swQ jwie kY ] qh qo Cl bl kY plwvY hwQ AwvY nhI qau imtwvY AWKYN Awp hI qy
so qo Awie kY ] khY kib sÎwm qw kI mihmw n lKI jwie AYsI BWiq KylY kwnH mhW suKu pwie
kY ]òòù] sÍYXw ] AMiq Bey ruiq gRIKm kI ruiq pwvs Awie geI suKdweI ] kwnH iPrY bn
bIQn mY sMig lY bCry iqn kI Aru mweI ] bYiT qbY iPr m`iD guPw igir gwvq gIq sBY mn
BweI ] qw Cib kI Aiq hI aupmw kib nY muK qy iem BwiK sunweI ]òóú] soriT swrMg AO
gujrI llqw Aru BYrv dIpk gwvY ] tofI AO myG ml@wr Alwpq gONf AO sùD mlHwr sunwvY ]
282
jYqisrI Aru mwlisrI AO prj su rwg isrI Tt pwvY ] sÎwm khY hir jI iriJ kY murlI sMg
koitk rwg bjwvY ]òóñ] kibqu ] llq DnwsrI bjwvY sMig bWsurI ikdwrw AOr mwlvw
ibhwgVw AO gUjrI ] mwrU AO prj AOr kwnVw kilAwn suB kuMuBk iblwvl suny qy AwvY mUjrI
] BYrv plwsI BIm dIpk su gaurI nt TwFo d®üm Cwie mY su gwvY kwnH pUj rI ] qw qy igRh
iqAwig qw kI suin Duin sRonn mY imRg nYnI iPrq su bin bin aUjrI ]òóò] sÍYXw ] sIq BeI
ruiq kwiqk kI muindyv cVHÎo jl hÍY gXo Qoro ] kwnH knIr ky PUl Dry Aru gwvq byn bjwvq
Boro ] sÎwm ikDo aupmw iqh kI mn m`iD ibcwir kib`q su joro ] mYn auTÎo jig kY iqn kY qn
lyq hY pyc mno Aih qoro ]òóó] gopI bwc ] sÍYXw ] bolq hYN muK qy sB gÍwirn puMn krÎo
ienhUM Aiq mweI ] j`g kry ik krÎo qp qIrQ gMDRb qy ien kY isC pweI ] kY ik pVHI isq
bwnhu qy ik ikDo cqurwnn Awp bnweI ] sÎwm khY aupmw iqh kI ieh qy hir ETn swQ
lgweI ]òóô] suq nMd bjwvq hY murlI aupmw iqhkI kib sÎwm gno ] iqh kI Duin ko suin
moih rhy muin rIJq hY su jno ru kno ] qn kwm BrI guipXw sB hI muK qy ieh BWqn jÍwb Bno
] muK kwnH gulwb ko PUl BXo ieh nwil gulwb cuAwq mno ]òóõ] moih rhy suin kY Duin ko
imRg moih pswr rhy K`g p`Kw ] nIr bhÎo jmunw aulto ipK kY iqh ko nr Kol ry c`Kw ] sÎwm
khY iqh ko suin kY bCrw muK so n cugY kCu k`Kw ] Coif clI pqnI Apny piq qwrk hÍY ijm
fwrq l`Kw ]òóö] koikl kIr kurMgn kyhir mYn rhÎo hÍY kY mqvwro ] rIJ rhy sB hI pur ky
jn Awnn pY ieh qy sis hwro ] AO ieh kI murlI ju bjY iqh aUpir rwg sBY Puin vwro ]
nwrd jwq QkY ieh qy bMsrI ju bjwvq kwnHr kwro ]òó÷] locn hYN imRg ky kit kyhir nwk
ikDoN suk soN iqh ko hY ] gRIv kpoq sI hY iqh kI ADrw ipX sy hir mUriq jo hY ] koikl AO
283
ipk sy bcnwimRq sÎwm khY kib suMdr sohY ] pY ieh qy lij kY Ab bolq mUriq lYn kry Kg
rohY ]òóø] PUl gulwb n lyq hY qwb shwb ko Awb hÍY dyiK iKswno ] pY kmlw dl nrgs ko
gul l`ijq hY Puin dyKq qw no ] sÎwm ikDoN Apny mn mY brqw gin kY kibqw ieh Twno ]
dyKn ko ien ky sm pUrb p`Cm folY lhyN nih Awno ]òóù] mMGr mY sB hI gupIAw imil
pUjiq cMif pqy hir kwjY ] pRwq smY jmunw miD nHwviq dyiK iqnY jljM muK lwjY ] gwviq
gIq iblwvl mY juir bwhin sÎwm kQw ieh swjY ] AMig AnMg bFÎo iqn ky ipiK kY ijh lwj
ko BWjn BwjY ]òôú] gwviq gIq iblwvl mY sB hI imil goipn au~jl kwrI ] kwnr ko
Brqw krby khu bWCiq hY pqlI Aru BwrI ] sÎwm khY iqn ky muK kO ipiK joiq klw sis kI
Puin hwrI ] nHwviq hY jmunw jl mY jnu PUl rhI igRh mY PulvwrI ]òôñ] nHwviq hY guipXW
jl mY iqn ky mn mY Puin haul n ko ] gun gwviq qwl bjwviq hYN iqh jwie ikDON iek
Tauln ko ] muK qy aucrYN ieh BWiq sBY ieqno suK nw hir Dauln ko ] kib sÎwm ibrwjiq
hYN Aiq hI ik bnÎo sr suMdr kauln ko ]òôò] gopI bwc dyvI jU soN ] svYXw ] lY Apny
kr jo imitXw iqh Qwp khY muK qy ju BvwnI ] pwie prYN iqh ky ihq soN kir koit pRnwm khYN
ieh bwnI ] pUjiq hYN ieh qy hm qo qum dyhu vhY ijX mY hm TwnI ] hÍY hmro Brqw hir jI
muK suMdr hY ijh ko sis swnI ]òôó] Bwl lgwvq kysr A`Cq cMdn lwvq hYN isq kY ] Puin
fwrq PUl aufwvq hYN miKXW iqh kI Aiq hI ihq kY ] pt DUp pcWimRq d`Cn pwn pRd`Cn dyq
mhW icq kY ] brby khu kwnH aupwv krYN imq ho soaU qwq ikDoN ikq kY ]òôô] gopI bwc dyvI
jU soN] kibq ] dYNqn sMGwrnI piqq lok qwrnI su sMkt invwrnI ik AYsI qUM skiq hY ]
bydn auDwrnI suryNdR rwj kwrnI pY gaurjw kI jwgY joiq Aaur jw n kq hY ] DUA mY n Drw
284
mY n iDAwn DwrI mY pY kCU jYsy qyry joiq bIc Awnn Ckiq hY ] idns idnys mY idvwn mY
surys mY spq mY mhys joiq qyirXY jgiq hY ]òôõ] ibnqI krq sB gopI kr joir joir suin
lyhu ibnqI hmwrI ieh cMifkw ] sur qYN aubwry koit piqq auDwry cMf muMf muMf fwry suMB insuMB
kI KMifkw ] dIjY mWgÎo dwn hÍY pRq`C khY myrI mweI pUjYN hm qumY nwhI pUjYN suq gMifkw ] hÍY
kir pRsMnÎ qw ko khÎo sIGR mwn dIno vhY brdwn Puin rwnn kI mMifkw ]òôö] dyvI jI bwc
goipn soN ] sÍYXw ] hÍY Brqw Ab so qumro hir dwn iehY durgw iqn dInw ] so Duin sRaunn mY
suin kY iqn koit pRnwm qbY auiT kInw ] qw Cib ko js au~c mhw kib nY Apny mn mY Puin
cInw ] hY ien ko mn kwnHr mY AO ju pY rs kwnHr ky sMig BInw ]òô÷] pWie prI iqh ky qb
hI sB BWiq krI bhu qwih bfweI ] hy jg kI krqw hrqw duK hYN sB qUM gx gMDRb mweI ]
qw Cib kI Aiq hI aupmw kib nY muK qy iem BwiK sunweI ] lwl BeI qb hI guipXW Puin
bwq jbY mn bWCq pweI ]òôø] lY brdwn sBY guipXW Aiq AwnMd kY min fyrn AweI ]
gwvq gIq sBY iml kY iek hÍY kY pRsMn su dyq bDweI ] pWqn swQ KrI iqn kI aupmw kib nY
muK qy iem gweI ] mwnhu pwie inswpiq ko sr m`iD iKrI kivXW Dur qweI ]òôù] pRwq Bey
jmunw jl mY imil Dwie geI sB hI guipXw ] imil gwviq gIq clI iqh jw kir AwnMd qw
mn mY kuipXw ] qb hI Puin kwnH cly iqh jw jmunw jl ko Puin jw juipXw ] soaU dyiK qbY
Bgvwn khY nih bolhu rI kirho cuipXw ]òõú] AQ cIr hrn kQnM ] svYXw ] nHwvn lwig
jbY guipXW qb lY pt kwnH crHÎo qr aUpY ] qau muskwn lgI miD Awpn koie pukwr kry hir
jU pY ] cIr hry hmry Cl soN qum soN Tg nwih ikDo koaU BU pY ] hwQn swQ su swrHI hrI idRg
swQ hro hmro qum rUpY ]òõñ] gopI bwc kwnH soN ] svYXw ] sÎwm khÎo muK qy guipXW ieh
285
kwnH isKy qum bwq BlI hY ] nMd kI Er ipKo qumhUM idKo BRwq kI Er ik nwm hlI hY ] cIr
hry hmry Cl soN suin mwir frY quih kMs blI hY ] ko mrhY hm ko qumro inRp qor frYN ijm
kaul klI hY ]òõò] kwnH bwc gopI soN ] sÍYXw ] kwnH khI iqn ko ieh bwq n dÎoN pt hau
inkrÎoN ibn qo ko ] kÎoN jl bIc rhI Cip kY qn kwih ktwviq ho pih joko ] nwm bqwviq
ho inRp ko iqh ko Puin nwih kCU fr mo ko ] kysn qy gih kY qpqI AgnI miD eINDn jÎoN auih
Joko ]òõó] sÍYXw ] rUK crHy hir jI iriJ kY muK qy jb bwq khI ieh qw soN ] qau iris bwq
khI aun hUM ieh jwie khYN quih mwq ipqw soN ] jwie kho ieh kwnH khI mn hY qumro khby khu
jw soN ] jo suin koaU khY hm ko ieh qo hmhUM smJy Puin vw soN ]òõô] sÍYXw ] kwnH bwc ]
dyauN ibnw inkrY nih cIr khÎo his kwnH suno qum pÎwrI ] sIq sho jl mY qum nwhk bwhir
Awvhu gorI Aau kwrI ] dY Apny AgUAw ipCUAw kr bwir qjo pqlI Aru BwrI ] XON nih dyauN
khÎo hir jI qslIm kro kr joir hmwrI ]òõõ] Pyir khI hir jI iqn soN irJ kY ieh bwq
suno qum myrI ] joir pRnwm kro hm ko kr lwj kI kwit sBY qum byrI ] bwrih bwr khÎo qum
soN muih mwnhu sIGR ikDoN ieh hyrI ] nwqru jwie kho sB hI pih sONh lgY Puin Twkur kyrI
]òõö] gopI bwc kwnH soN ] svYXw ] jo qum jwie kho iqnhI pih qo hm bwq bnwvih AYsy ]
cIr hry hmry hir jI deI bwir qy nÎwir kFYN hm kYsy ] Byd khYN sB hI jsuDw pih qoih krY
srimMdq vYsy ] jÎoN nr ko gih kY iqRXwhUM su mwrq lwqn mUkn jYsy ]òõ÷] kwnH bwc ]
dohrw ] bwq khI qb ieh hrI kwih bMDwviq moih ] nmskwr jo nw kro moih duhweI qoih
]òõø] gopI bwc ] sÍYXw ] kwih iKJwvq ho hm ko Aru dyq khw jdurwie duhweI ] jw ibiD
kwrn bwq bnwvq so ibiD hY hmhUM lK pweI ] Byd kro hm so qum nwhk bwq iehY mn mY quih
286
AweI ] sONh lgY hm Twkur kI ju rhYN qumrI ibnu mwq sunweI ]òõù] kwnH bwc gupIAw soN ]
sÍYXw ] mw suin hY qb kw kir hY hmro suin lyhu sBY ibRj nwrI ] bwq khI qum mUVHn kI hm
jwnq hYN qum ho sB bwrI ] sIKiq ho rs rIiq AbY ieh kwnH khI qum ho muih pÎwrI ] Kyln
kwrn ko hmhUM ju hrI Cl kY qum suMdr swrHI ]òöú] gopI bwc ] sÍYXw ] Pyir khI muK qy
iem goipn bwq iesI miney pt dYho ] sONh kro muslIDr kI jsuDw nMd kI hm jo fhkYho ]
kwn ibcwir ipKo mn mY ien bwqn qy qum nw ikCu pYho ] dyhu khÎo jl mY hm ko ieh dyih
AsIs sBY quih jYho ]òöñ] gopI bwc ] sÍYXw ] Pyir khI muK qy imil goipn nyhu lgY hir jI
nih jorI ] nYnn swQ lgY soaU nyhu khYN muK qy ieh sWvl gorI ] kwnH khI his kY ieh bwq
suno rs rIiq kho mm ho rI ] AWKn swQ lgY tkvw Puin hwQn swQ lgY suB sorI ]òöò]
Pyir khI muK qy guipXW hmry pt dyhu khÎo nMd lwlw ] Pyir snwn krYN n iehW kih hYN him
logn AwC n bwlw ] joir pRnwm kro hm ko kr bwhr hÍY jl qy qqkwlw ] kwnH khI his kY
muiK qy kirhoN nhI FIl dyauN pt hwlw ]òöó] dohrw ] mMqR sBn imil ieh krÎo jl ko qij
sB nwir ] kwnHr kI ibnqI kro kIno iehY ibcwr ]òöô] sÍYXw ] dY AgUAw ipCUAw Apny
kr pY sBhI jl qÎwig KrI hY ] kwnH kY pwie prI bhu bwrn Aau ibnqI bhu BWiq krI hY ]
dyhu khÎo hmrI sirHXw qum jo kir kY Cl swQ hrI hY ] jo kihho minhYN hm so Aiq hI sB
sIqih swQ TrI hY ]òöõ] kwnH bwc ] sÍYXw ] kwnH khI his bwq iqnY kihhYN hm jo qum so
min ho ] sB hI muK cUmn dyhu khÎo cum hYN hmhUM qumhUM gin ho ] Aru qorn dyhu khÎo sBhI
kuc nwqr hauN qum kO hin ho ] qb hI pt dyauN sBY qumry ieh JUT nhI siq kY jin ho
]òöö] Pyir khI muK qy hir jI suin rI iek bwq khoN sMg qyry ] joir pRnwm kro kr soN qum
287
kwm krw aupjI jIA myry ] qO hm bwq khI qum soN jb Gwq bnI suB Taur Akyry ] dwn lhYN
jIA ko hmhUM his kwnH khI qumro qn hyry ]òö÷] kibXo bwc ] dohrw ] kwnH jbY gopI sBY
dyKÎo nYn ncwq ] hÍY pRsMin khny lgI sBY suDw sI bwq ]òöø] gopI bwc kwnH soN ] svYXw ]
kwnH bihkRm QorI qumY qum Kylhu nw Apny Gr kw ho ] nMd sunY jsuDw qpqYN iqh qy qum kwnH
Bey hrkw ho ] nyhu lgY nh jor Bey qum nyh lgwvq ho bir kwho ] lyhu khW ien bwqn qy rs
jwnq kw AjhUM lrkw ho ]òöù] kibqu ] kml sy Awnn kurMgn sy nyqRn soN qn kI pRBw mY
swry Bwvn soN BrIAW ] rwjiq hYN gupIAW pRsMn BeI AYsI BWiq cMdRmw crHy qy ijauN ibrwjYN syq
hrIAW ] rs hI kI bwqYN rs rIiq hI ky pRym hUM mY khY kib sÎwm swQ kwnH jU ky KrIAW ]
mdn ky hwrn bnwieby ky kwj mwno ihq kY proviq hYN moiqn kI lrIAW ]ò÷ú] svYXw ] kwhy
ko kwnH jU kwm ky bwn lgwvq ho qin ky Dnu BOhYN ] kwhy kau nyhu lgwvq ho muskwvq ho cil
Awvq sOhYN ] kwhy kau pwg Dro iqrCI Aru kwhy Bro iqrCI qum gOhYN ] kwhy irJwvq ho mn
Bwvq Awih idvwvq hYN hm sOhYN ]ò÷ñ] bwq sunI hir kI jb sRaunn rIiJ hsI sB hI ibRj
bwmY ] TwFI BeI qru qIr qbY hrUey hrUey cil kY gj gwmY ] byir bny iqn nyqRn ky jnu mYn
bnwie Dry ieh dwmY ] sÎwm rswqur pyKq XON ijm tUtq bwj CuDw juiq qwmY ]ò÷ò] kwm sy
rUp klwiniD sy muK kIr sy nwk kurMg sy nYnn ] kMcn sy qn dwirm dWq kpoq sy kMT su
koikl bYnn ] kwnH lgÎo khny iqn soN his kY kib sÎwm shwiek DYnn ] moih lXo sB hI
mnu myro su BONh ncwie qumY sMg sYnn ]ò÷ó] kwnH bfy rs ky ihirXw sB hI jl bIc Acwnk
hyrI ] sONh qumY jsuDw khu bwq ikswrQ ko ieh jw hm GyrI ] dyhu khÎo sB hI hmry pt hoihN
sBY qumrI hm cyrI ] kYsy pRnwm krYN qum ko Aiq lwj krYN hir jI hm qyrI ]ò÷ô] pwp
288
krÎo hr kY qumry pt AO qru pY ciVH sIq shw hY ] jo hm pRym Cky Aiq hI qum ko hm FUMFq
FUMF lhw hY ] joir pRnwm kro hm ko kr sONh lgY qum morI hhw hY ] kwnH khI his bwq suno
suB cwr BeI qu ibcwr khw hY ]ò÷õ] sMk kro hm qy n kCU Aru lwj kCU jIA mY nhI kIjY
] joir pRnwm kro hm ko kr dwsn kI ibnqI suin lIjY ] kwnH khI his kY iqn soN qumry imRg
sy idRg dyKq jIjY ] fyrn nwih khYN qumry ieh qy qumro kCU nwihn CIjY ]ò÷ö] dohrw ] kwnH
jbY pt nw dey qb gopI sB hwir ] kwnH khY so kIijXY kIno iehY ibcwr ]ò÷÷] svYXw ]
joir pRnwm kro hir ko kr Awpis mY kih kY muskwnI ] sÎwm lgI khny muK qy sB hI guipXW
imil AMimRq bwnI ] hohu pRsMn khÎo hm pY kr bwq khI qum so hm mwnI ] AMqr nwih rhÎo
ieh jw Ab soaU BlI qum jo min BwnI ]ò÷ø] kwm ky bwn bnI brCI Bruty Dnu sy idRg suMdr
qyry ] Awnn hY sis so AlkYN hir moih rhYN mn rMck hyry ] qO qum swQ krI ibnqI jb kwm
krw aupjI jIA myry ] cuMbn dyhu khÎo sB hI muK sONh hmY kihhYN nih fyry ]ò÷ù] hoih pRsMn
sBY guipXW imil mwin leI joaU kwnH khI hY ] jor hulws bFÎo ijX mY ignqI sirqw mg nyh
bhI hY ] sMk CutI duhUM ky mn qy his kY hir qo ieh bwq khI hY ] bwq suno hmrI qumhMU hm ko
iniD AwnMd Awj lhI hY ]òøú] qO iPr bwq khI aunhUM suin rI hir jU ipiK bwq khI ]
suin jor hulws bFÎo ijX mY ignqI sirqw mg nyh bhI ] Ab sMk CutI ien ky mn kI qb hI
his kY ieh bwq khI ] Ab s`iq BXo hm ko durgw bru mwq sdw ieh s`iq shI ]òøñ] kwnH
qbY kir kyl iqno sMig pY pt dy kir Cor deI hYN ] hoie iekqR qbY guipXW sB cMif srwhiq
Dwm geI hYN ] AwnMd Aiq su bFÎo iqn ky ijX so aupmw kib cIn leI hY ] jÎoN Aiq myG
prY Dr pY Dr jÎoN sbjI suB rMg BeI hY ]òøò] gopI bwc dyvI jU soN ] AiV`l ] DMin
289
cMifkw mwq hmY bru ieh dXo ] DMin dÎos hY Awju kwnH hm imq BXo ] durgw Ab ieh ikrpw
hm pr kIijXY ] ho kwnHr ko bhu idvs su dyKn dIijXY ]òøó] sÍYXw ] cMif ikRpw hm pY
kirXY hmro Aiq pRIqm hoie knH̀Xw ] pwie prYN hmhUM qumry hm kwnH imlY muslIDr B`Xw ]
XwhI qy dYq sMGwrn nwm ikDoN qumro sB hI jug g`Xw ] qau hm pWie prI qumry jb hI qum qy
ieh pY br p`Xw ]òøô] kibqu ] dYqn kI imRqu swDu syvk kI brqw qUM khY kib sÎwm Awid
AMq hUM kI krqw ] dIjY brdwn moih krq ibnMqI qoih kwnH bru dIjY doK dwrd kI hrqw ]
qUMhI pwrbqI AstBujI quhI dyvI quhI quhI rUp CuDw quhI pyt hU kI Brqw ] quhI rUp lwl quhI
syq rUp pIq quhIN quhIN rUp Drw ko hY quhIN Awp krqw ]òøõ] sÍYXw ] bwhin isMG Bujw Astw
ijh ckR iqRsUl gdw kr mY ] brCI sr Fwl kmwn inKMg Dry kit jo br hY br mY ] guipXW
sB syv krYN iqh kI icq dY iqh hmY ihq kY hir mY ] puin A`Cq DUp pMcWimRq dIp jgwviq
hwr frY gr mY ]òøö] kibqu ] qohI ko sunY hYN jwp qyro hI jpY hYN DÎwn qyro hI DrY hYN n jpY
hYN kwhUM Awn ko ] qyro gun gYhYN hm qyry hI khY hYN PUl qohI pY frY hYN sB rwKYN qyry mwn ko ]
jYsy bru dIno hmY hoiekY pRsMin pwCY qYsy bru dIjY hmY kwnH surgÎwn ko ] dIijXY ibBUiq kY
bnwspqI dIjY kYDNo mwlw dIjY moiqn kY muMdRw dIjY kwn ko ]òø÷] dyvI bwc ] sÍYXw ] qO hs
bwq khI durgw hm qo qum ko hir ko bru dYhYN ] hohu pRsMin sBY mn mY qum s`q khÎo nhI JUT
khY hYN ] kwnih ko suK ho qum ko hm so suK so AiKXW Bir lY hYN ] jwhu khÎo sB hI qum fyrn
kwil vhY bru ko qum pY hYN ]òøø] kibXo bwc ] dohrw ] hÍY pRsMin sB ibRj bDU iqh ko sIs
invwie ] pr pwien kir bynqI clI igRhn ko Dwie ]òøù] sÍYXw ] Awpis mY kr joir sBY
guipXW cil Dwm geI hrKwnI ] rIiJ dXo hm ko durgw bru sÎwm clI khqI ieh bwnI ]
290
AwnMd m`q BrI md so sB suMdir Dwmn ko injkwnI ] dwn dXo idjhUM bhuqÎo mn ie`Cq hY hir
ho hm jwnI ]òùú] dohrw ] smY BlY iek Gwq sÎoN hÍY iekqR sB bwl ] AMg sBY gnnY lgI
kir kY bwq rswl ]òùñ] sÍYXw ] koaU khY hir ko muK suMdr koaU khY suB nwk bnÎo hY ] koaU
khY kit kyhir sI qn kMcn soN iriJ kwhU gnÎo hY ] nYn kurMg sy koaU gnY js qw Cib ko kib
sÎwm BnÎo hY ] logn mY ijmu jIv bnÎo iqn ky qn mY iqm kwnH mnÎo hY ]òùò] kwnH ko pyiK
klwiniD so muK rIiJ rhI sB hI ibRj bwrw ] moih rhy Bgvwn auqY ienhUM durgw bru cytk
fwrw ] kwnH itky igRh AOr ibKY iqh ko Aiq hI jsu sÎwm aucwrw ] jIv iekqR rhY iqn ko
iem tUt gey jÎoN imRnwl kI qwrw ]òùó] nyhu lgÎo ien ko hir soN Aru nyhu lgÎo hir ko ien
nwry ] cYn prY duh ko nih dÍY pl nHwvn jwvq hoq svwry ] sÎwm Bey Bgvwn ienY bis dYqn
ky ijh qy dl hwry ] Kyl idKwvq hY jg ko idn Qorn mY Ab kMs pCwry ]òùô] auq jwgq
sÎwm ieqY guipXW kib sÎwm khYN ihq kY sMig qw ky ] rIJ rhI iqh pY sB hI ipiK nYnn soN
Puin kwnHr bWky ] pRym CkI n prY ien ko kil kwm bFÎo Aiq hI qn vw ky ] KylihN
pRwqhkwl Bey vh nwih lKY hm ko jn gw ky ]òùõ] pRwq BXo cuhlwq icrI jl jwq iKry bn
gwie iCrwnI ] gop jgy piq gop jgÎo kib sÎwm jgI Aru goipn rwnI ] jwg auTy qb hI
krunwiniD jwg auTÎo muslIDr mwnI ] gop gey auq nHwn krYN ieq kwnH cly guipXw injkwnI
]òùö] bwq khY rs kI hs kY nih AOr kQw rs kI koaU BwKY ] cMcl sRIpiq ky Apuny idRg
moih iqnY biqXw ieh AwKY ] bwq n jwnq ho rs kI rs jwnq so nr jo rs gwKY ] pRIiq pVHY
kir pRIiq kVY rs rIq incIq suno soeI cwKY ]òù÷] gopI bwc kwnH soN ]sÍYXw ] mIq kho rs
rIiq sBY hm pRIiq BeI suinby biqXw kI ] AOr BeI quih dyKin kI qum pRIiq BeI hmrI
291
CqIAw kI ] rIiJ lgI khny muK qy his suMdr bwq iesI giqXw kI ] nyh lgÎo hir soN BeI
moC n hoiq ieqI giq hY su iqRXw kI ]òùø]
ieiq sRI dsm skMD bicqR nwtk ikRsnwvqwry cIr hrn iDAwie smwpqM]
AQ ibpn igRh gop pTYbo ]
dohrw ] kY kRIVw ien soN ikRsn kY jmunw iesnwn ] bhuir sÎwm bn ko gey gaU su iqRnn
crwn ]òùù] ikRsn srwhq qruin ko bn mY Awgy gey ] sMg gÍwl jyqy huqy qy sB BUK Bey
]óúú] svYXw ] pqR Bly ien ky suB PUl Bly Pl hYN suB soB suhweI ] BUK lgy Gr ko aumgy
pY ibrwjn ko suKdw prCweI ] kwnH qrY iqh ky murlI gih kY kr mo muK swQ bjweI ] TwiF
rhÎo suin paun GrI iek Qikq rhI jmunw aurJweI ]óúñ] mwlisrI Aru jYqisrI suB swrMg
bwjq hY Aru gaurI ] soriT sùD mlwr iblwvl mITI hY AMimRq qy nih kaurI ] kwnH bjwvq
hY murlI suin hoq surI AsurI sB baurI ] Awie geI ibRKBwn suqw suin pY qrunI hrnI ijm
daurI ]óúò] joir pRnwm krÎo hir ko kr nwQ suno hm BUK lgI hY] dUr rhy sB gopn ky
Gr Kyln kI sB sùiD BgI hY ] folq sMg lgy qumry hm kwnH qbY suin bwq pgI hY ] jwhu
khÎo mQurw igRh ib`pn siq khÎo nih bwq TgI hY ]óúó] kwnH bwc ] svYXw ] Pyr khI
hir jI sB gopn kMs purI ieh hY iqh j`XY ] j`g ko mMfl ib`pn ko igRh pUCiq pUCiq FUMF su
l`XY ] AMjul joir sBY pir pwien qau iPr kY ibnqI ieh k`XY ] Kwn ky kwrn Bojn mwgq
kwnH CuDwqur hY su sun`XY ]óúô] mwn leI joaU kwnH khI pr pwien sIs invwie cly ] cil
kY pur kMs ibKY jo gey igRh ib`pn ky sB gop Bly ] kir koit pRnwm krI ibnqI Puin Bojn
mWgq kwnH Kly ] Ab dyKhu cwqurqw ien kI Dir bwlk mUriq ib`p Cly ]óúõ] ib`pR bwc ]
292
svYXw ] kop Bry idj bol auTy hm qy qum Bojn mWgn Awey ] kwnH bfo sT Aau muslI hmhUM
qumhUM sT sy liK pwey ] pyt BrY Apno qb hI jb Awnq qMdul mWig prwey ] eyqy pY Kwn ko
mWgq hY ieh XON kih kY Aiq ib`p irswey ]óúö] ib`pn Bojn jO n dXo qb hI igRh gop cly
su iKswny ] kMs purI qij kY igRh ib`pn nwiK cly jmunw injkwny ] boil auTÎo muslI ikRsnM
sMig AMn ibnw jb Awvq jwny ] dyKhu lYn ko Awvq Qy idj dyn kI byr ko dUr prwny ]óú÷]
kibqu ] bfy hY kumqI Aau kujqI kUr kwier hYN bfy hYN kupUq AO kujwiq bfy jg mY ] bfy cor
cUhry cpwqI lIey qjYN pRwn krYN Aiq jwrI btpwrI AOr mg mY ] bYTy hYN Ajwn mwno kihXq hYN
sÎwny kCU jwny n gÎwn sO kurMg bWDy pg mY ] bfy hYN kuCYl pY khwvq hYN CYl AYsy iPrq ngr
jYsy iPrYN For bg mY ]óúø] muslI bwc kwnH so ] svYXw ] Awiesu hoie qau KYNc hlw sMg
mUsl soN mQurw sB PwtoN ] ib`pn jwie kho pkroN kho mwir froN kho rMck fwtoN ] AOr kho qo
auKwir purI bl kY Apno jmunw mih swtoN ] sMkq ho qum qy jdurwie n hauN ieklo Air ko isr
kwtoN ]óúù] kwnH bwc ] svYXw ] kRoD iCmwpn kY muslI hir Pyir khI sMig bwlk bwnI ]
ib`p gurU sB hI jg ky smJwie khI ieh kwnH khwnI ] Awiesu mwin gey iPr kY ju huqI inRp
kMsih kI rjDwnI ] KYby ko Bojn mWgq kwnH khÎo nih ib`p mnI AiBmwnI ]óñú] kibqu ]
kwnH jU ky gÍwrn ko ib`pn dubwr iris au~qr dXo kCU n KYby ko kCU dXo ] qb hI irswey gop
Awey hir jU ky pws kir kY pRnwm AYsy au~qr iqnY dXo ] mon swiD bYT rhy KYby ko n dyq kCU
qbY iPir Awie jbY kRoD mn mY BXo ] Aiq hI CuDwqur Bey hYN hm dInw nwQ kIijXY aupwv nw
qo bl qn ko gXo ]óññ] svYXw ] gruVDÍj dyiK iqnY CuDvwn khÎo imil kY ieh kwm krau
ry ] jwhu khÎo aun kI pqnI pih ib`p bfy miq ky Aiq baury ] j`ig krNY ijh kwrn ko Aru
293
hom krYN jpu AO squ sau ry ] qwhI ko Bydu n jwnq mUVH khYN imstwn ky Kwn ko kaury ]óñò]
gop invwie kY sIs cly cil ky iPir ib`pn ky Gir Awey ] jwie qbY iqn kI pqnI pih kwnH
qbY CuDvwn jqwey ] qO suin bwq sBY pqnI idj TwiF BeI auiT AwnMd pwey ] Dwie clI hir
ky imlby khu AwnMd kY duK dUr nswey ]óñó] ib`pn kI brjI n rhI iqRX kwnHr ky imlby khu
DweI ] eyk prI auiT mwrg mY iek dyh rhI jIA dyh pujweI ] qw Cib kI Aiq hI aupmw
kib nY muK qy iem BwK sunweI ] jor soN jÎoN bhqI sirqw n rhY htkI Bus BIiq bnweI
]óñô] Dwie sBY hir ky imlby khu ib`pn kI pqnI bfBwgin ] cMdm R uKI imRg sy idRgnI kib
sÎwm clI hir ky pg lwgin ] hYN suB AMg sBY ijn ky n skY ijn kI bRhmw gnqw gin ]
Baunn qy sB XON inkrI ijm mMqR pVHY inkrYN bhu nwgin ]óñõ] dohrw ] hir ko Awnn dyK kY
BeI sBn ko cYn ] inkit iqRXw ko pwie kY prq cYn pr mYn ]óñö] sÍYXw ] koml kMj sy
PUl rhy idRg mor ko pMK isrUpir sohY ] hY brnI sr sI Bruty Dnu Awnn pY sis koitk ko hY ]
imqR kI bwq khw kihXY ijh ko ipK kY irpuu ko mn mohY ] mwnhu lY isv ky irpuu Awp dXo
ibDnw rs Xwih incohY ]óñ÷] gÍwr ky hwQ pY hwQ DrY hir sÎwm khY qru ky qir TwFy ]
pwt ko pwt Dry ipXro auir dyiK ijsY Aiq AwnMd bwFy ] qw Cib kI Aiq hI aupmw kib ijau
cun lI iqs ko cuin kwFy ] mwnhu pwvs kI ruiq mY cplw cmkI Gn swvn gwFy ]óñø] locn
kwnH inhwir iqRXw idj rUp kY qwn mhw mq hUeI ] hoie geI qnmY igRh kI suiD XON auf gI
ijmu paun sON rUeI ] sÎwm khY iqn ko ibrhwgin XON BrkI ijm qyl soN DUeI ] jÎoN tukrw
ipiK cuMmk folq bIc mno jl loh kI sUeI ]óñù] kwnH ko rUp inhwir iqRXw idj pRym bFÎo
duK dUr Bey hYN ] BIKm mwq ko jÎoN prsy iCn mY sB pwp iblwie gey hYN ] Awnn dyiK kY
294
sÎwm Gno icq bIc bsÎo idRg mUMd ley hYN ] ijau Dnvwn mno Dn ko Dir AMdr Dwm ikvwr
dey hY ]óòú] sÍYXw ] sùiD BeI jb hI qn mY qb kwnH khI his kY igRh jwvhu ] ib`pn bIc
khy rihXo idn rYin sBY hmry gun gwvhu ] hoie n qRws qumY jm kI ihq kY hm soN jb DÎwn
lgwvhu ] jo qum bwq kro ieh hI qb hI sB hI mukqw Plu pwvhu ]óòñ] idjn iqRXo bwc ]
sÍYXw ] pqnI idj kI ieh bwq khI hm sMg n Cwfiq kwnH qumwro ] sMg iPrYN qumry idnu rYin
clYN ibRj ko ibRj joaU isDwro ] lwg rhÎo qum so hmro mn jwq nhI mn Dwm hmwro ] pUrn
jog ko pwie jugIsur Awnq nw Dn bIc sMBwro ]óòò] kwnH bwc ] sÍYXw ] sRI Bgvwn iqnY
ipiK pRym khÎo muK qy qum Dwim isDwro ] jwie sBY piq Awpn Awpn kwnH kQw kih qwih
auDwro ] puqRn pOqRn p`iqn sNo ieh kY crcw sB hI duK twro ] gMD mlÎwigir sÎwm ko nwm lY
rUKn ko kir cMdn fwro ]óòó] mwn leI pqnI idj kI sm AMimRq kwnH khI biqXw ] ijqno
hir Xw aupdys krÎo iqqno nih hoq kCU jiqXw ] crcw jb jw aun soN ien kI qbhI aun kI
BeI Xw giqXw ] ien sÎwh Bey muK XON juvqI muK lwl Bey vh jÎoN riqXw ]óòô] crcw
suin ib`p ju qRIAn soN iml kY sB hI pCuqwvn lwgy ] bydn ko hm ko sB ko iDRg gop gey mMg
kY hm Awgy ] mwn smuMdR mY bUif huqy hm cUk gXo Aausr qau jwgy ] pY ijn kI ieh hY pqnI
iqh qy Puin hYN hmhUM bfBwgy ]óòõ] mwin sBY idj Awpn ko iDRg Pyir krI imil kwnH bfweI
] lokn ky sB ky piq kwnH hmY kih bydn bwq sunweI ] qO n gey aun ky hm pwis fry ju mry
hm kau hm rweI ] s`iq lKÎo qum kau Bgvwn khI hm s`iq khI n bnweI ]óòö] kib`qu ]
pUqnw sMGwrI iqRxwvRq kI ibdwrI dyh dYNq AGwsur hUM kI isrI jwih PwrI hY ] islw jwih qwrI
bkhUM kI coNc cIr fwrI AYsy BUim pwrI jYsy AwrI cIr fwrI hY ] rwm hÍY kY dYNqn kI sYnw ijn
295
mwrI Aru Awpno bBICn ko dInI lMk swrI hY ] AYsI BWiq idjn kI pqnI auDwrI Avqwr lY
kY swD jYsy ipRQmI auDwrI hY ]óò÷] sÍYXw ] ib`pn kI iqRX kI sun kY kibrwj khÎo idj
Aaur khIjY ] kwnH kQw Aiq rocn jIX ibcwr kho ijh qy Puin jIjY ] qO his bwq khI
muskwie phlY inRp qwih pRnwm ju kIjY ] qO Bgvwn kQw Aiq rocn dY icq pY hm qy sun lIjY
]óòø] swln AO AKnI ibirXW juj qwhrI AOr pulwv Gny ] nugdI Aru syvikXW icrvy
lfUAw Aru sUq Bly ju bny ] Puin KIr dhI Aru dUD ky swQ bry bhu AOr n jwq gny ] ieh
Kwie clÎo Bgvwn igRhM khu sÎwm kbIsur Bwv Bny ]óòù] gwvq gIq cly igRh ko gruVDÍj
jIX mY AwnMd pY kY ] soBq sÎwm ky sMig hlI Gn sÎwm AO syq clÎo aunsY kY ] kwnH qbY
his kY murlI su bjwie auTÎo Apny kir lY kY] TwiF BeI jmunw suin kY Duin paun rhÎo suin
kY aurJY kY ]óóú] rwmklI Aru soriT swrMg mwlisrI Aru bwjiq gaurI ] jYqisrI Aru
gONf mlwr iblwvl rwg bsY suB TaurI ] mwns kI kh hY gnqI suin hoiq surI AsurI Duin
baurI ] so suin kY Duin sRaunn mY qrunI hrnI ijm Awviq daurI ]óóñ] kib`q ] bwjq
bsMq Aru BYrv ihMfol rwg bwjq hY llqw ky swQ hÍY DnwsrI ] mwlvw klÎwn Aru mwlkOs
mwrU rwg bn mY bjwvY kwnH mMgl invws rI ] surI Aru AwsurI Aau pMngI jy huqI qhW Duin ky
sunq pY n rhI suiD jws rI ] khY ieauN dws rI su AYsI bwjI bwsurI su myry jwny Xw mY sB
rwg ko invws rI ]óóò] krunw inDwn byd khq bKwn Xw kI bIc qIn lok PYl rhI hY subwsu
rI ] dyvn kI knÎw qw kI suin Duin sRnO n mY DweI DweI AwvY qij kY surg bwsu rI ] hÍY kr
pRsMn rUp rwg ko inhwr khÎo rcÎo hY ibDwqw ieh rwgn ko bwsu rI ] rIJy sB gn aufgn By
mgn jb bn aupbn mY bjweI kwnH bwsurI ]óóó] svYXw ] kwnH bjwvq hY murlI Aiq
296
AwnMd kY min fyrn Awey ] qwl bjwvq kUdq Awvq gop sBo imil mMgl gwey ] Awpn hÍY
DnTI Bgvwn iqno pih qy bhu nwc ncwey ] rYin prI qb Awpn Awpn soie rhY igRh AwnMd
pwey ]óóô]
ieiq sRI dsm skMD bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry ibpn kI iqRXn ko icq hir
Bojn lyie auDwr krbo brnnM ]
AQ govrDn igir kr pr Dwrbo ]
dohrw ] iesI BWiq soN ikRsn jI kIny idvs ibqIq ] hir pUjw ko idnu AXo gop ibcwrI cIiq
]óóõ] svYXw ] AwXo hY ieMdR kI pUjw ko dÎos sBo imil gopn bwq aucwrI ] Bojn BWiq
Anykn ko ru pMcwimRq kI kro jwie qÎwrI ] nMd khÎo jb gopn soN ibiD AOr icqI mn bIc
murwrI ] ko bpurw mGvw hmrI sm pUjn jwiq jhW ibRj nwrI ]óóö] kib`qu ] ieh ibiD
bolÎo kwnH kruxw inDwn qwq kwhy ky nim`q qY simgRI bnweI hY ] khÎo AYsy nMd jo iqRlokI piq
BwiKXq qwhI ko bnweI hir kih kY sunweI hY ] kwhy ky nim`q khÎo bwird iqRnn kwj gaUAn
kI r`C ko krI AO hoq AweI hY ] khÎo Bgvwn ey qo log hYN Ajwn ibRj eIsr qy hoq nhI
mGvw qy gweI hY ]óó÷] kwnH bwc ] svYXw ] hY nhI myGu su surpiq hwQ su qwq suno Aru
lok sBY ry ] BMjn BO AnBY Bgvwn su dyq sBY jn ko Aru lY ry ] kÎoN mGvw qum pUjn jwq
kro qum syv ihqM icq kY ry ] DÎwn Dro sB hI imil kY sB bwqn ko qum ko Pl dY ry ]óóø]
bwsv j`gÎn kY bis myG ikDo bRhmw ieh bwq aucwrY ] logn ky pRiqpwrn ko hir sUrj mY
huie kY jl fwrY ] kOqk dyKq jIvn ko ipiK kOqk hÍY isv qwih sMGwrY ] hY vh eyk ikDo
sirqw sm bwhn ky jm bwh ibQwrY ]óóù] pwQr pY jl pY ng pY qru pY Dr pY Aru AOr
297
nrI hY ] dyvn pY Aru dYqn pY kib sÎwm khY jau murwir hrI hY ] p`Cn pY imRgrwjn pY imRg
ky gn pY Puin hoq KrI hY ] Byd khÎo ieh bwq sBY ienhU ikh kI khw pUj krI hY ]óôú]
qb hI his kY hir bwq khI nMd pY hmrI ibnqI suin l`XY ] pUjhu ib`pn ko muK gaUAn pUjn
jw igir hY qh j`XY ] gaUAn ko pX pIjq hY igir ky ciVHAY min AwnMd p`XY ] dwn dey
iqn ky js hÎW prlok gey ju dXo soaU K`XY ]óôñ] qb hI Bgvwn khI ipq soN iek bwq suno
qu kho mm qo soN ] pUjhu jwie sBY igir ko qum ieMdR krY kuip kÎw Puin qo soN ] mo soN supUq BXo
qumry igRh mwr froN mGvw sMg JosoN ] rhis khI ipq pwQr kI qij hY ieh jw hmrI An mo
soN ]óôò] qwq kI bwq ju nMd sunI suB bwq BlI isr aUpir bWDI ] bwkoN kI kY murvI qn kY
Dnu qICn m`q mhw sr sWDI ] sRaunn mY sunqÎoN ieh bwq kubùD gI CUt icrI ijm PWDI ]
moh kI bwird hÍY kir gÎwn invwr deI aumfI jnu AWDI ]óôó] nMd bulwie kY gop ley hir
Awiesu mwin isr aUpir lIAw ] pUjhu gaUAn AO muK ib`pn B`Xn soN ieh Awiesu kIAw ]
Pyr khÎo hm qau khÎo qo so gÎwn Blo mn mY smJIAw ] ic`q dXo sBno hm soN iqhu logn ko
piq ic`q n kIAw ]óôô] gop cly auT kY igRh ko ibRj ky piq ko Puin Awiesu pweI ] A`Cq
DUp pMcWimRq dIpk pUjn kI sB BWiq bnweI ] lY kurby ApnY sB sMg cly igir ko sB Fol
bjweI ] nMd clÎo jsuDw aU clI Bgvwn cly muslI sMig BweI ]óôõ] nMd clÎo kurby sMg lY
kir qIr jbY igir ky cil AwXo ] gaUAn Gws crw ihq soN bhu ib`pn KIr Ahwr KvwXo ]
Awp prosn lwg jdu`piq gop sBY mn mY suK pwXo ] bwr cVHwie ley rQ pY cl kY ieh
kauqk AOr bnwXo ]óôö] kOqk eyk ibcwir jdu`piq sUriq eyk DrI igir bWkI ] isRMg
bnwie DrI ng kY kib sÎwm khY jh gmÎ n kw kI ] Bojn Kwq pRq`C ikDoN vh bwq lKI n
298
prI kCu vw kI ] kOqk eyk lKY Bgvwn AO jo ipKvY AtkY miq qw kI ]óô÷] qO Bgvwn qbY
his kY sm AMimRq bwq iqnY sMg BwKI ] Bojn Kwq dXo hmro igir lok sBY ipKvo qum AwKI ]
hoie rhy ibsmY sB gop sunI hir ky muK qy jb swKI ] igAwn jnwvr kI leI bwj hÍY gÍwrn
kwnH deI jb cwKI ]óôø] AMjul joir sBY ibRj ky jn koit pRnwm krYN hir Awgy ] BUil geI
sB ko mGvw suiD kwnHih ky rs BIqir pwgy ] sovq Qy ju pry ibK mY sB DÎwn lgy hir ky
jn jwgy ] AOr geI suiD BUl sBo iek kwnH hI ky rs mY Anurwgy ]óôù] kwnH khI sB ko
his kY imil Dwm clo joaU hY hrqw AG ] nMd clÎo blB`dR clÎo jsuDw aU clI nMdlwl ibnw
nG ] pUj jbY ienhU n krI qb hI kuipE ien pY Drqw pRG ] bydn m`D khI ien BIm qy
mwir frÎo Cl soN pqvw mG ]óõú] BU suq soN lir kY ijnhU nv swq Cufwie leI brmM|w ]
Awid sqjug ky mur ky gVH qor dey sB ijau kc bM|w ] hY krqw sB hI jg ko Aru dyvnhwr
iehI jug sM|w ] lokn ky piq soN miq mMd ibbwd krY mGvw miq lM|w ]óõñ] gopn soN iKJ
kY mGvw qij kY mn AwnMd ko prcy ] sMg myGn jwie khI brKo ibRj pY rs bIrih m`iD gcy
] kirXo brKw ieqnI aun pY ijh qy Puin gop n eyk bcy ] sB BYnn BRwqn qwqn paUqRn
qaUAn mwrhu swQ ccy ]óõò] Awiesu mwin purMdr ko ApnY sB myGn kwC sukwCy ] Dwie
cly ibRj ky mrby khu Gyir dso ids qy Gn AwCy ] kop Bry Aru bwir Bry bDby kau cly cirXw
joaU bwCy ] iC`pR cly krby inRp kwrj Cof cly binqw suq pwCy ]óõó] dYq sMKwsur ky mrby
khu rUpu DrÎo jl mY ijn m`Cw ] isMDu mQÎo jb hI Asurw sur myru qrY BXo k`Cp h`Cw ] so
Ab kwnH BXo ieh Taur crwvq hY ibRj ky sB b`Cw ] Kyl idKwvq hY jg ko ieh hY krqw sB
jIvn r`Cw ]óõô] Awiesu mwin sBY mGvw hir ky pur Gyir Gny Gn gwjy ] dwmin jÎoN grjY
299
jnu rwm ky swmuih rwvn duMdiB bwjy ] so Duin sRaunn mY suin gop dso ids ko fr kY auiT Bwjy
] Awie pry hir ky sB pwien Awpn jIv shwiek kwjy ]óõõ] myGn ko fr ky hir swmuih
gop pukwrq hY duKu mWJw ] r`C kro hmrI krunwiniD ibRsit BeI idn AO sq sWJw ] eyk bcI
n gaU pur kI mr gI duDrI bCrI Aru bWJw ] A`gRj sÎwm ky rovq XON ijm hIr ibnw ipKey
piq rWJw ]óõö] kib`qu ] kwlI nwQ kysI irpuu kaulnYn kaulnwiB kmlw ky piq ieh ibnqI
sunIijXY ] kwmrUp kMs ky pRhwrI kwjkwrI pRB kwmnI ky kwm ky invwrI kwm kIijXY ]
kaulwsn piq kuMBkwn ky mr`Xw kwlnyim ky bD`Xw AYsI kIjY jw qy jIijXY ] kwrmw hrn kwj
swDn krn qum ikRpwiniD dwsn Arj suin lIijXY ]óõ÷] sÍYXw ] bUMdn qIrn sI sB hI
kup kY ibRj ky pur pY jb p`XW ] soaU shI n geI ikh pY sB Dwmn byiD Drw lig g`XW ] so
ipiK gopn nYnn soN ibnqI hir ky AgUAw phuc`XW ] kop BrÎo hm pY mGvw hmrI qum r`C kro
auiT s`XW ]óõø] dIsq hY n khUM Arxoidiq Gyir dso ids qy Gn AwvY ] kop Bry jnu kyhir
gwjq dwmin dWq inkwis frwvY ] gopn jwie krI ibnqI hir pY suinXY hir jo qum BwvY ]
isMG ky dyKq isMGin sÎwr khY kuip kY jm lok pTwvY ]óõù] kop Bry hmry pur pY bhu myGn
ky ieh Twt Tty ] ijh ko gj bwhn lok khYN ijn p`bn ky pr koip kty ] qum ho krqw sB
hI jg ky qum hI isr rwvn kwit sty ] qum sÎoN Puin dyiKq gopn ko GnGoir frwvq kop lty
]óöú] kwnH bfo suin lok qumY Puin jwm su jwp krY quih AwTo ] mIr huqwsn BUim DrwDr
Qwip krÎo qumhI pRBu kwTo ] byd dey krkY qumhI jg mY iCn qwq BXo jb GwTo ] isMDu mQÎo
qumhI iqRX hÍY kr dIn surwsr AMimRq bwTo ]óöñ] gopn Pyr khI muK qy ibnu qYN hmro koaU
Aauru n Awfw ] myGn mwir ibQwr fro kuip bwlk mUriq ijau qum gwfw ] myGn ko ipiK rUp
300
BXwnk bhuq frY Puin jIau Aswfw ] kwnH AbY pusqIn hÍY Awp auqwir fro sB gopn jwfw
]óöò] Awiesu pwie purMdr ko GnGor Gtw chuM Er qy AwvYN ]kY kir k®ǜD ikDo mn m`iD ibRj
aUpir Awn kY bhu bl pwvYN ] AO Aiq hI cplw cmkY bhu bUMdn qIrn sI brKwvYN ] gop khYN
hm qy BeI cUk su Xw qy hmY grjYN AO frwvYN ]óöó] Awju BXo auqpwq bfo fru mwin sBY hir
pwis pukwry ] kop krÎo hm pY mGvw iqh qy ibRj pY brKy Gn Bwry ] B`C BKÎo ieh ko qumhMU
iqh qy ibRj ky jn koip sMGwry ] r`Ck ho sB hI jg ky qum r`C kro hmrI rKvwry ]óöô]
hoie ikRpwl AbY Bgvwn ikRpw kir kY ien ko qum kwFo ] kop krÎo hm pY mGvw idn swq
iehW brKÎo Gn gwFo ] BRwq blI ien r`Cn ko qb hI kir kop BXo auiT TwFo ] jIv gXo Gt
myGn ko sB gopn ky mn AwnMd bwFo ]óöõ] gopn kI sun kY ibnqI hir gop sBY Apny kr
jwxy ] myGn ky bDby khu kwnH clÎo auiT kY krqw joaU qwxy ] qw Cib ky js au~c mhW kib
nY Apuny mn mY pihcwxy ] ieauN cl gXo ijm isMG imRgI ipiK Awie hY jwn ikDo muih fwxy
]óöö] myGn ky bD kwj clÎo Bgvwn ikDoN rs BIqir r`qw ] rwm BXo jug qIsr miD mrÎo
iqn rwvn kY rn A`qw ] AOD ky bIc bDU brby khu kop kY bYl nQy ijh s`qw ] gopn goDn
r`Cn kwj qurÎo iqh ko gj ijau md m`qw ]óö÷] krby khu r`C su gopn kI br pUt lXo ng
kopih hQw ] qn ko n krÎo bl rMck qwh krÎo ju huqo kr bIc jQw ] n clI iqn kI ikCu
gopn pY kib sÎwm khY gj jwih rQw ] muK nÎwie iKswie clÎo igRh pY ieh bIc clI jg ky
su kQw ]óöø] nMd ko nMd bfo suKkMd irpu Awir surMd sbùiD ibswrd ] Awnn cMd pRBw khu
mMd khY kib sÎwm jpY ijh nwrd ] qw igir kop auTwie lXo joaU swDn ko hrqw duK dwrd
] myG pry auprÎo n kCU pCuqwie gey igRh ko auiT bwrd ]óöù] kwnH aupwr lÎo kr mo igir
301
eyk prI nih bUMd su pwnI ] Pyr khI his kY muK qy hir ko mGvw ju BXo muih swnI ] mwr
frÎo mur mY mDu kItB mwrÎo hmY mGvw piq mwnI ] gopn mY Bgvwn khI soaU PYl prI jg
bIc khwnI ]ó÷ú] gopn kI krby khu r`C sq`ikRq pY hir jI jb kopy ] XON igir ky qr BXo
auiT TwiF mno rup kY pg kyhir ropy ] jÎoN jug AMq mY AMqk hÍY kir jIvn ky sB ky aur Gopy
] jÎoN jn ko mn hoq hY lop iqsI ibiD myG Bey sB lopy ]ó÷ñ] hoie sq`ikRq aUpir kop su
rwK leI sB gop dPw ] iqn myG ibdwr dey iCn mY ijn dYq kry sB eyk gPw ] kir kOqk
pY irpuu twr dey ibn hI Drey sr sÎwm jPw ] sB gopn kI krby khu r`C su s`kRn lIn lpyt
sPw ]ó÷ò] ju leI sB myG lpyt sBw Aru lIno hY p`b aupwr jbY ] ieh rMck so ieh hY
grUE igir icMq krI mn bIc sBY ] ieh dYqn ko mrqw krqw suK hY idivXw ijX dwn AbY
] ieh ko qum DÎwn Dro sB hI nih DÎwn Dro qum Aaur kbY ]ó÷ó] sB myG gey Gt kY
jb hI qb hI hrKy Puin gop sBY ] ieh BWiq lgy khny muK qy Bgvwn dXo hm dwn ABY ]
mGvw ju krI kuip daur hmU pr so iqh ko nih byr lBY ] Ab kwnH pRqwp qy hY Gt bwdr eyk
n dIsq bIc nBY ]ó÷ô] gop khYN sB hI muK qy ieh kwnH blI br hY bl mY ] ijin kUid
iklY sq mor mrÎo ijn jùD sMKwsur soN jl mY ] ieh hY krqw sB hI jg ko Aru PYl rhÎo jl
AO Ql mY ] soaU Awie pRqC` BXo ibRj mY joaU jog juqo rih EJl mY ]ó÷õ] mor mrÎo ijn kUd
iklY sq sMiDjrw ijh sYn mrI ] nrkwsur jwih krÎo rksI ibrQI gj kI ijh r`C krI ]
ijh rwiK leI piq pY d®üpqI isl jw lgqÎoN pg pwr prI ] Aiq kopq myGn Aau mGvw
ieh rwiK leI nMd lwil DrI ]ó÷ö] mGvw ijh Pyir deI pRqnw ijh dYq mrY ieh kwnH blI
] ijh ko jn nwm jpY mn mY ijh ko Puin BRwq hY bIr hlI ] ijh qy sB gopn kI ibpqw hir
302
ky kup qy iCn mwih tlI ] iqh ko lK kY aupmw Bgvwn krY ijh kI suq kaul klI ]ó÷÷]
kwnH aupwr lXo grUE igir Dwm iKswie gXo mGvw ] so aupjÎo ibRj BUim ibKY joaU qIsr jùg
BXo rGuvw ] Ab kauqk lok idKwvn ko jg mY Puin rUp DrÎo lGuvw ] Qn AYNc hnI iCn mY
puqnw hir nwm ky lyq hry AGvw ]ó÷ø] kwnH blI pRgtÎo ibRj mY ijn gopn ky duK kwt sty
] suK swDn ky pRgty qb hI duK dYNqn ky suin nwm Gty ] ieh hY krqw sB hI jg ko bil ko
Aru ieMdRih lok bty ] iqh nwm ky lyq ikDoN muK qy lt jwq sBY qn doK lty ]ó÷ù] kwnH
blI pRgtÎo puqnw ijin mwr frI inRp kMs pTI ] ien hI irpuu mwir frÎo su iqRnwvRq pYjin so
ieh iQ`iq CTI ] sB jwpu jpY ieh ko mn mY sB gop khYN ieh A`iq hTI ] Aiq hI pRqnw
Puin myGn kI ienhU kir dI iCn mwih mTI ]óøú] gop khYN ieh swDn ky duK dUr krY mn
mwih gfy ] ieh hY blvwn bfo pRgtÎo soaU ko ieh soN iCn Awie Afy ] sB lok khYN Puin
jwpq Xw kib sÎwm khY Bgvwn bfy ] iqn moC lhI iCn mY ieh qy ijn ky mn mY jrrw ku
jfy ]óøñ] myG gey pCuqwie igRhM khu gopn ky mn AwnMd bwFy ] hÍY iekTy su cly igRh ko sB
Awie Bey igRh BIqir TwFy ] Awie lgy khny iqRX soN ien hI iCn mY mGvw kuip kwFy ] s`iq
lhÎo Bgvwn hmY ien hI hmry sB hI duK dwFy ]óøò] kop Bry piq lokih ky dl Aw brKy
Tit swj Axy ] Bgvwn jU TwF BXo kir lY igir pY kir kY kChUM n gxy ] Aiq qw Cib ko
js au~c mhW kib sÎwm ikDoN ieh BWiq Bxy ] ijm bIr bfo kir is`pr lY kCu kY n gnY puin
qIr Gxy ]óøó] gop khY ieh swDn ko duK dUr krY mn mwih gfY] ieh hY blvwn bfo
pRgitE soaU ko ieh so iCn Awie AfY ] sB log khY Puin Kwpq Xw kib sÎwm khY Bgvwn
bfY] iqh moC lhI iCn mY ieh qy ijn ky mn mY jrrw ku jfY]óøô] kir kop invwr dey
303
mGvw dl kwnH bfy brbIr bRqI ] ijm koip jlMDr eIis mrÎo ijm cMif cmuMfih sYn hqI ]
pCuqwie gXo mGvw igRh ko n rhI iqh kI piq eyk rqI ] iem myG ibdwr dey hir jI ijm
moih invwrq koip jqI ]óøõ] kup kY iqn myG ibdwr dey ijn rwK lXo jl BIqir hwQI ]
jwih islw lig pwie qrI ijh rwiK leI d®üpqI su AnwQI ] bYr krY joaU pY ieh soN sB gop
khY ieh qwih AswQI ] jo ihq soN icq kY ieh kI Puin syv krY iqh ko ieh swQI ]óøö]
myGn ko qb hI ikRsnM dl Kwqr aUpir nw kCU AWdw ] kop krÎo Aiq hI mGvw clÎo iqh so
kCu nwih bsWdw ] jor clY ikh ko iqh so kih hY sBhI ijs ko jgu bWdw ] mUMf invwie mnY
duK pwie gXo mGvw auiT Dwim iKsWdw ]óø÷] s`kR gXo pCuqwie igRhM kh Por deI jb kwnH
AnI ] brKw kir kop krI ibRj pY su kCU hir kY nih eyk gnI ] Puin qw Cib kI Aiq hI
aupmw kib sÎwm ikDoN ieh BWiq BnI ] pCuqwie gXo piq lokn ko ijm lUt ley Aih sIs
mnI ]óøø] jwih n jwnq Byd munI min Bwieh jwpn ko ieh jwpI ] rwj dXo ienhI bil
ko ienhI kib sÎwm Drw sB QwpI ] mwrq hY idn Qorn mY irpu gop khYN ieh kwnH pRqwpI ]
kwrn Xwih DrI ieh mUriq mwrn ko jg ky sB pwpI ]óøù] kir kY ijh so Cl pY cqurwnn
cor leI sB gop dPw ] iqn kOqk dyKn kwrn ko Puin rwiK rhÎo vh bIc KPw ] kwnH ibnw
kupey auh so su kry ibnhI sr dIn jPw ] iCn m`iD bnwie ley bCury sB gopn kI aun hI sI
sPw ]óùú] kwnH aupwir DrÎo kr pY igir qw qr gop inkwr sBY ] bkeI bk Aaur gfwr
iqRnwvRq bIr bDy iCn bIc qbY ] ijn kwlI ko nwQ lXo iCn BIqir DÎwn n Cwfhu vwih kbY
] sB sMq sunI suB kwnH kQw iek AOr kQw suin lyhu AbY ]óùñ] gop bwc nMd jU soN ] sÍYXw
] nMd kY AgRj kwnH prwkRm gopn jwie khÎo su sBY ] dYq AGwsur AOr iqRnwvRq Xwih bDÎo
304
auif bIc nBY ] Puin mwir frI bkeI sB gopn dwn dXo ieh kwnH ABY ] sunIAY piq koit
aupwv krY koaU pY ieh so suq nwih lBY ]óùò] gopn kI ibnqI suinXY piq DÎwn DrYN ieh ko
rx gwmI ] DÎwn DrYN ieh ko muin eIsr DÎwn DrYN ieh kwier kwmI ] DÎwn DrYN ieh ko su
iqRXw sB DÎwn DrYN ieh dyKn bwmI ] s`iq lKÎo hm kY krqw jg s`iq khÎo mq kY nih KwmI
]óùó] hY Bgvwn blI pRgtÎo sB gop khYN puqnw ien mwrI ] rwj BBICn Xwih dXo ien hI
kuip rwvn dYq sMGwrI ] r`C krI pRhlwdih kI ien hI hrnwKs kI aur PwrI ] nMd suno piq
lokn kY ien hI hmrI Ab dyh aubwrI ]óùô] hY sB logn ko krqw ibRj BIqir hY krqw ieh
lIlw ] is`KÎn ko brqw hir hY ieh swDn ko hrqw qn hIlw ] rwK leI ienhI isX kI
piq rwK leI iqRX pwrQ sIlw ] gop khYN piq soN suinXY ieh hY ikRsnM brbIr hTIlw
]óùõ] idn bIq gey ck ey igir ky hir jI bCry sMg lY bn jwvY ] ijauN Dr mUriq Gwsu
cugY Bgvwn mhW mn mY suK pwvY ] lY murlI Apny kr mY kir Bwv Gny ihq swQ bjwvY ]
moih rhY ju sunY pqnI sur moih rhY Duin jo suin pwvY ]óùö] kuip ky ijn bwil mrÎo iCn mY
Aru rwvn kI ijn sYn mrI hY ] jwih BBICn rwj dXo iCn mY ijh kI iqh lMk krI hY ] mur
mwir dXo Gitkwn krI irpuu jw isX kI ijX pIr hrI hY ] so ibRj BUim ibKY Bgvwn su
gaUAn ky ims Kyl frI hY ]óù÷] jwih shMsR PnI qn aUpir soie krI jl BIqir kRIVw ]
jwih BBICn rwj dXo Aru jwih deI kuip rwvn pIVw ] jwih dXo kr kY jg BIqir jIv
crwcr Aau gj kIVw ] Kylq so ibRj BUim ibKY ijn kIn surwsur bIc JgIVw ]óùø] bIr
bfy durjoDn Awidk jwih mrwie fry rn C`qRI ] jwih mrÎo issupwl irsY kir rwjn mY ikRsnM
br A`qRI ] Kylq ho soaU gaUAn mY joaU hY jg ko krqw bD s`qRI ] Awig so DUm lpytq ijau
305
Puin gop khwvq hY ieh C`qRI ]óùù] kir jùD mry iekly mDu kItB rwju sq`ikRq ko ijh
dIAw ] kuMBkrn mrÎo ijn hY Aru rwvn ko iCn mY bD kIAw ] rwj BBICn dY kir AwnMd
AauD clÎo sMig lY kir sIAw ] pwpn ky bD kwrn so Avqwr ibKY ibRj kY Ab lIAw
]ôúú] jO aupmw hir kI krI gopn qau piq gopn bwq khI hY ] jo ieh ko blu Awie khÎo
grgY hm so soaU bwq shI hY ] pUq khÎo bsudyvih ko idj qwih imlÎo Puin mwin iehI hY ] jo
ieh ko Puin mwrn AwXo su qwhI kI dyh geI n rhI hY ]ôúñ]
AQ ieMdR Awie drsn kIAw Aru bynqI krq BXw ]
sÍYXw ] idn eyk gey bn ko hir jI mGvw qij mwn hrI pih AwXo ] pwpn ky bKswvn ko
hir ky qr pwien sIs invwXo ] AOr krI ibnqI hir kI Aiq hI iqh qo Bgvwn irJwXo ]
cUk BeI hm qy khÎo s`kR su kY hir jI qum ko nih pwXo ]ôúò] qUM jg ko krqw krunwiniD qUM
sB logn ko krqw hYN ] qUM mur ko mirXw irpu rwvn BUrslw iqRX ko Brqw hYN ] qUM sB dyvn
ko piq hYN Aru swDn ky duK ko hrqw hYN ] jo qumrI kCu BUl krY iqh ky Puin qUM qn ko mrqw
hYN ]ôúó] sÍYXw ] jb kwnH sq`ikRq kI aupmw qb kwm su DYnu gaU cil AweI ] Awie krI
aupmw hir kI bhu BWiqn so kib sÎwm bfweI ] gwvq hI gun kwnHr ky iek ieMkr Awie geI
hir pweI ] sÎwm kro aupmw kihXo piq soN aupmw bhu BWiqn BweI ]ôúô] kwnHr ky pg
pUjn ko sB dyv purI qij kY sur Awey ] pwie pry iek pUjq By iek nwc auTy iek mMgl gwey
] syv krYN hir kI ihq kY kr Awvq kysr DUp jgwey ] dYqn ko bD kY Bgvwn mno jg mY
sur Pyr bswey ]ôúõ] dohrw ] dyv skR Awidk sBY sB qij kY mn mwin ] hÍY iekqR krnY
lgY ikRsn ausqqI bwin ]ôúö] kib`qu ] pRym Bry lwj ky jhwj doaU dyiKXq bwir Bry ABRn
306
kI AwBw ko Drq hYN ] sIl ky hY isMDu gun swgr aujwgr ky nwgr nvl nYn doKn hrq hYN ]
sq®ün sMGwrI ieh kwnH AvqwrI jU ky swDn ky dyh duK dUr ko krq hYN ] imqR pRiqpwrk ey jg
ky auDwrk hYN dyK kY dust ijh ijX qy jrq hYN ]ôú÷] sÍYXw ] kwnH ko sIs invwie sBY sur
Awiesu lY cl Dwm gey hYN ] goibMd nwm DrÎo hir ko ieh qy mn AwnMd Xwd Bey hYN ] rwq
pry cil kY Bgvwn su fyrn Awpn bIc Aey hYN ] pRwq Bey jg ky idKby khu kIn su suMdr Kyl
ney hYN ]ôúø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry ieMdR BUl bKswvn nwm brnnM ]
AQ nMd ko brun bWD kir lY gey ]
sÍYXw ] inis eyk dÍwds ky hir qwq clÎo jmunw mih nHwvn kwjY ] Awie prÎo jl mY brunM
gj koip ghÎo sB jor smwjY ] bWiD clY sMg lY brunM pih kwnHr ky ibn hI kuip gwjY ] jwie
kY TwF krÎo jb hI pihcwn lXo dirXwvn rwjY ]ôúù] nMd ibnw pur suMn BXo sB hI iml kY
hir jI pih Awey ] Awie pRnwm kry pr pwien nMd iqRXwidk qy iGiGAwey ] kY bhu BWiqn so
ibnqI kir kY ikRsnw Bgvwn irJwey ] mo piq Awj gey auT kY hm FUMiF rhy khUMAY nhI pwey
]ôñú] kwnH bwc ] sÍYXw ] qwq khÎo his kY jsuDw pih qwq ilAwvn ko hm jYhoN ] swq
Akws pqwl su swqih jwie jhW qh jw hI qy lÎYhoN ] jO mr gXo qaU jw jm ky pur AwXuD lY
kuip BwrQ kYhoN ] nMd ko Awin imlwiehoN hON ikh jwie rmY qaU jwn n dYhoN ]ôññ] gop pRnwm
gey kr kY igRh qO his kY iem kwnH khÎo hY ] gopn ky piq ko imilhoN ieh JUT nhI Puin s`iq
lhÎo hY ] gopn ky mn ko Aiq hI duK bwq suny hir dUr bhÎo hY ] Cwif ADIrj dIn sBo
Puin DIrj ko mn gwF ghÎo hY ]ôñò] pRwq Bey hir jI auT kY jl bIc DsÎo brnM pih AwXo
307
] Awie ky TwF BXo jb hI nidXwpiq pwien soN lptwXo ] iBR̀qn mo Ajny qum qwq AnÎo bMD
kY kih kY iGiGAwXo ] kwnH iCmwpn doK kro ieh Byd hmY lK kY nhI pwXo ]ôñó] ijn rwj
BBICn rIiJ dXo irs kY ijn rwvn Kyq mrÎo hY ] jwih mrÎo mur nwm AGwsur pY bil ko Cl
soN ju ClÎo hY ] jwih jlMDr kI iqRX ko iqh mUriq kY sq jwih trÎo hY ] DMin hY Bwg ikDo
hmry iqh ko hm pyKib Awju krÎo hY ]ôñô] dohrw ] pwien pr kY brn jU dXo nMd ko swQ
] khÎo Bwg muih DMin hYN clY pusqkn gwQ ]ôñõ] svYXw ] qwq ko swQ lXo Bgvwn clÎo
pur ko min AwnMd BIno ] bwhr lok imly ibRj ky kir kwnH pRnwm pRwkRm kIno ] pwie pry hir
ky bhu bwrn dwn Gno idj lokn dIno ] Awie imlwie dXo ibRj ko piq s`iq hmY krqw kr
bIno ]ôñö] nMd bwc ] svYXw ] bwhr Awin khÎo ibRj ky piq kwnH nhI jg ko krqw ry ]
rwj dXo ien rIiJ BBICn rwvn sy irpuu koitk mwry ] iBRqn lY bruxY bMDÎo iqh qy muih AwnÎo
hY XwhIN Cfw ry ] kY jg ko krqw smJo ieh ko kir kY smJo nhI bwry ]ôñ÷] gop sBo Apny
mn BIqir jwin hrI ieh Byd ibcwrÎo ] dyKih jwie bYkuMT sBY hm pY ieh kY ieh BWiq
aucwrÎo ] qw Cib ko js au~c mhW kib nY Apuny muK qy iem swrÎo ] gÎwn hÍY pwrs gopn
loh ko kwnH sBY kir kMcn fwrÎo ]ôñø] jwn kY AMqir ko liKXw jb rYin prI qb hI pir
soey ] dùK ijqy ju huqy mn mY iqqny hir nwm ky lyvq Koey ] Awie gXo supnw sB ko iqh
jwie ipKy iqirXw nr doey ] jwie AnUp ibrwjq QI iqh jw sm jw Puin Aaur n koey
]ôñù] sB gop ibcwir khÎo mn mY iehu bYkuMT qy ibRj moih Blw hY ] kwnH smyq lKIAY n
hÎW Eh jw ipiKXY Bgvwn Klw hY ] gors Kwq auhW hm qy mMig jo krqw sB jIv jlw hY ]
so hmry igRh CwCih pIvq jwih rmI nB BUim klw hY ]ôòú]
308
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry nMd jU ko brux pws qy Cfwie ilAwie
ibkuMT idKwvn sB gopn ko iDAwie smwpqm ]
AQ dyvI jU kI ausqiq kQnM ]
BujMg pRXwq CMd ] quhI AsqRxI ssqRxI Awp rUpw ] quhI AMibkw jMB hMqI AnUpw ] quhI
AMibkw sIqlw qoqlw hY ] ipRQvI BUim Awkws qY hI ikXw hY ]ôòñ] quhI muMf mrdI kprdI
BvwnI ] quhI kwilkw jwlpw rwjDwnI ] mhw jog mwXw quhI eIsÍrI hY ] quhI qyj Awkws QMBo
mhI hY ]ôòò] quhI irstxI pustxI jog mwXw ] quhI moh su caudhUM lok CwieAw ] quhI suMB
nYsuMB hMqI BvwnI ] quhI caudhUM log kI joiq jwnI ]ôòó] quhI irstxI pustxI ssqRxI hY ]
quhI kstxI hrqxI AsqRxI hY ] quhI jog mwXw quhI bwk bwnI ] quhI AMibkw jMBhw rwjDwnI
]ôòô] mhw jog mwXw mhw rwjDwnI ] BvI BwvnI BUq BbÎM BvwnI ] crI AwcrxI KycrxI
BUpxI hY ] mhw bwhxI AwpnI rUpxI hY ]ôòõ] mhw BYrvI BUqnysurI BvwnI ] BvI BwvnI
BbÎM kwlI ikRpwxI ] jXw AwjXw ihMgulw ipMgulw hY ] isvw sIqlw mMglw qoqlw hY ]ôòö]
quhI A`Crw p`Crw bùiD ibRDÎw ] quhI BYrvI BUpxI sùiD isDÎw ] mhw bwhxI AsqRxI ssqR
DwrI ] quhI qIr qrvwr kwqI ktwrI ]ôò÷] quhI rwjsI swqkI qwmsI hY ] quhI bwlkw
ibRDxI Aau juAw hY ] quhI dwnvI dyvxI j`CxI hY ] quhI ikMnRxI m`CxI k`CxI hY ]ôòø] quhI
dyvqysysxI dwnvysw ] srh ibRstxI hY quhI AsqR Bysw ] quhI rwj rwjysÍrI jog mwXw ] mhw
moh so caudhUM lok CwXw ]ôòù] quhI bRwhmI bYsnvI sRI BvwnI ] quhI bwsvI eIsÍrI
kwrqkÎwnI ] quhI AMbkw dusthw muMf mwlI ] quhI kst hMqI ikRpw kY ikRpwlI ]ôóú] qumI
bRwhxI hÍY ihrMnwC mwrÎo ] hrMnwksM isMGxI hÍY pCwrÎo ] qumI bwvnI hÍY iqno log mwpy ] qumI
309
dyv dwno kIey j`C Qwpy ]ôóñ] qumI rwm hÍYkY dsw gRIv KMfÎo ] qumI ikRsn hÍY kMs kysI ibhMfÎo
] qumI jwlpw hÍY ibVwlwC GwXo ] qumI suMB nYsuMB dwno KpwXo ]ôóò] dohrw ] dws jwn kir
dws pir kIjY ikRpw Apwr ] Awp hwQ dY rwK muih mn kRm bcn ibcwr ]ôóó] cOpeI ] mY
n gnysih ipRQm mnwaUN ] iksn ibsnu kbhUM nh DÎwaUN ] kwn suny pihcwn n iqn soN ] ilv
lwgI morI pg ien soN ]ôóô] mhwkwl rKvwr hmwro ] mhw loh mYN ikMkr Qwro ] Apnw jwn
kro rKvwr ] bWihN ghy kI lwj ibcwr ]ôóõ] Apnw jwn muJY pRiqpirXY ] cuin cuin s`q®ü
hmwry mirXY ] dyg qyg jg mY doaU clY ] rwK Awp muih AOru n dlY ]ôóö] qum mm krhu
sdw pRiqpwrw ] qum swihb mY dws iqhwrw ] jwin Awpnw muJY invwj ] Awp kro hmry sB
kwj ]ôó÷] qum ho sB rwjn ky rwjw ] Awpy Awpu grIb invwjw ] dws jwn kir ikRpw
krhu muih ] hwir prw mY Awin dÍwr quih ]ôóø] Apnw jwn kro pRiqpwrw ] qum swihbu mY
ikMkr Qwrw ] dws jwn dY hwQ aubwro ] hmry sB bYirXn sMGwro ]ôóù] ipRQm DroN Bgvq
ko DÎwnw ] bhuir kroN kibqw ibiD nwnw ] iksn jQw miq cirqR aucwro ] cUk hoie kib lyhu
suDwro ]ôôú]
ieiq sRI dyvI ausqiq smwpqm ]AQ rws mMfl ]
sÍYXw ] jb AweI hY kwiqk kI ruiq sIql kwnH qbY Aiq hI risXw ] sMig goipn Kyl ibcwr
krÎo ju huqo Bgvwn mhw jisXw ] Apiv`qn R logn ky ijh ky pg lwgq pwp sBY nisXw ]
iqh ko suin iqRXn ky sMig Kyl invwrhu kwm iehY bisXw ]ôôñ] Awnn jwih inswpiq soN idRg
koml hYN kmlw dl kYsy ] hY Bruty Dnu sy brnIsur dUr krYN qn ky duKrY sy ] kwm kI swn ky
swQ Gsy duK swDn ky ktby khu qYsy ] kaul ky pqR ikDoN sis swQ lgy kib suMdr sÎwm ArY
310
sy ]ôôò] b`iDk hY titXw brunI Dr korn kI duiq swiek sWDy ] TwFy hYN kwnH ikDoN bn mY
qn pY isr pY AMbuvw rMg bWDy ] cwl clY hrUey hrUey mnu sIK deI ieh b`iDk pWDy ] AO sB
hI Tt b`iDk sy mn mohn jwl pIqMbr kWDy ]ôôó] so auiT TwiF ikDoN bn mY jug qIsr mY
piq joaU sIAw ] jmunw mih Kyl ky kwrn ko Gis cMdn Bwl mY tIko dIAw ] iBlrw fir nYn
ky sYnn ko sB goipn ko mn coir lIAw ] kib sÎwm khY Bgvwn ikDo rs kwrn ko Tg bys
kIAw ]ôôô] idRg jwih imRgI piq kI sm hY muK jwih insw piq sI Cib pweI ] jwih kurMgn
ky irpuu sI kit kMcn sI qn nY Cib CweI ] pwt bny kdlI dl dÍY jMGÍw pr qIrn sI duiq
gweI ] AMg pRqMg su suMdr sÎwm kCU aupmw kihXY nih jweI ]ôôõ] muK jwih inswpiq kI
sm hY bn mY iqn gIq irJÎo Aru gwXo ] qw sur ko Duin sRaunn mY ibRjhUM kI iqRXw sB hI suin
pwXo ] Dwie clI hir ky imlby khu qau sB ky mn mY jb BwXo ] kwnH mno imRgnI juvqI Clby
khu GMtk hyir bnwXo ]ôôö] murlI muK kwnHr ky qrUey qr sÎwm khY ibiD KUb CkI ] ibRj
Bwmin Aw phuMcI dvrI suiD hXw ju rhI n kCU muK kI ] muK ko ipiK rUp ky bsÎ BeI mq hÍY
Aiq hI kih kwnH bkI ] iek JUim prI iek gwie auTI qn mY iek hÍY rihgI su jkI ]ôô÷]
hir kI suin kY sur sRaunn mY sB Dwie clI ibRj BUim sKI ] sB mYn ky hwiQ geI bD kY suB
suMdr sÎwm kI pyiK AKI ] inkrI igRh qy imRgnI sm mwnhu gopn qy nih jwih rKI ] ieh
BWiq hrI pih Awie geI jnu Awie geI suiD jwin sKI ]ôôø] geI Awie dso ids qy
guipXW sB hI rs kwnH ky swQ pgI ] ipiK kY muK kwnH ko cMd klw su ckorn sI mn mY aumgI
] hir ko puin sùiD su Awnn pyiK ikDoN iqn kI Tg fIT lgI ] Bgvwn pRsMin BXo ipK kY
kib sÎwm mno imRg dyiK imRgI ]ôôù] gopn kI brjI n rhI sur kwnHr kI sunby khu qRWGI ]
311
nwiK clI Apny igRh ieaNu ijmu m`iq jugIsÍr ieMdRih lWGI ] dyKn ko muiK qwih clI joaU kwm
klwhU ko hY Puin bWGI ] fwir clI isr ky pt ieaNu jnu fwir clI sB lwj bhWGI ]ôõú]
kwnH ky pws geI jb hI qb hI sB goipn lIn su sM|w ] cIr pry igr kY qn BUKn tUt geI
iqn hwQn bM|w ] kwnH ko rUp inhwir sBY guipXw kib sÎwm BeI iek rM|w ] hoie geI qn mY
sB hI iek rMg mno sB Cof kY sM|w ]ôõñ] goipn BUl geI igRh kI suiD kwnH hI ky rs
BIqir rwcI ] BONh BrI mDurI brunI sBhI su FrI jnu mYn ky swcI ] Cor dey rs AOrn sÍwd
Bly Bgvwn hI so sB mwcI ] soBq qw qn mY hir ky mno kMcn mY cunIAw cuin KwcI ]ôõò]
kwnH ko rUp inhwr rhI ibRj mY ju huqI guipXW Aiq hwCI ] rwjq jwih imRgI piq nYn ibrwjq
suMdr hY sm mwCI ] soBq hY ibRjmMfl mY jnu Kylby kwij ntI ieh kwCI ] dyKnhwr ikDoN
Bgvwn idKwvq Bwv hmY ihX AwCI ]ôõó] sohq hY sB goipn ky kib sÎwm khY idRg AMjn
AWjy ] kauln kI jnu sùiD pRBw sr suMdr swx ky aUpir mWjy ] bYiT GrI iek mY cqurwnn
mYn ky qwq bny kis swjy ] mohiq hYN mn jogn ky Puin joign ky gn bIc klw jy ]ôõô] TwF
hY kwnH soaU mih goipn jwih ko AMq munI nih bUJy ] koit krYN aupmw bhu brKn nYnn soN qaU
nYk n sUJy ] qwhI ky AMq lKYby ky kwrn sUr Gny rn BIqir JUJy ] so ibRj BUim ibKY Bgvwn
iqRXw gn mY rs bYn ArUJy ]ôõõ] kwnHr ky inktY jb hI sB hI guipXw imil suMdir g`XW ]
so hir m`iD sswnn pyiK sBY Puin kMdRp byK bn`XW ] lY murlI Apny kir kwnH ikDoN Aiq hI
ihq swQ bj`XW ] GMtk hyrk ijauN ipK kY imRgnI muih jwq su hY Thr`XW ]ôõö] mwlisrI
Aru rwmklI suB swrMg Bwvn swQ bswvY ] jYqisrI Aru sùD mlHwr iblwvl kI Duin kUk
sunwvY ] lY murlI Apny kir kwnH ikDo Aiq hI ihq swQ bjwvY ] paun clY n rhY jmunw iQr
312
moih rhY Duin jo suin pwvY ]ôõ÷] suin kY murlI Duin kwnHr kI sB goipn kI sB sùiD CutI ]
sB Cwif clI Apny igRh kwrj kwnH hI kI Duin swQ jutI ] TgnIsÍr hÍY kib sÎwm khY ien
AMqr kI sB s`q lutI ] imRgnI sm hÍY clqÎo ien ky mg lwj kI byl qrwk tutI ]ôõø]
kwnH ko rUp inhwr rhI iqRXw sÎwm khY kib hoie iekwTI ] ijauN sur kI Duin ko sun kY imRgnI
cil Awvq jwq n nwTI ] mYn so m`q hÍY kUdq kwnH su Coir mno sB lwj kI gwTI ] goipn ko
mn XON cur gXo ijm Korr pwQr pY crnwTI ]ôõù] his bwq krYN hir soN gupIAw kib sÎwm
khY ijn Bwg bfy ] mn moih sBY pRgtÎo ien ko ipK kY hir pwpn jwl lfy ] ikRsnM qn m`iD
bDU ibRj kI mn hÍY kr Awqur A`iq gfy ] soaU s`iq ikDoN mn jwih gfy suA DMin ijno mn hY
Agfy ]ôöú] nYn curwie mhW suKu pwie kCU muskwie BXo hir TwFo ] moih rhI ibRj bwm sBY
Aiq hI iqn kY min AwnMd bwFo ] jw Bgvwn ikDo isX jIq kY mwir frÎo irpuu rwvn gwFo ]
qw Bgvwn ikDo muK qy mukqw nukqw sm AMimRq kwFo ]ôöñ] kwnH jU bwc gopI pRiq ] svYXw ]
Awju BXo JV hY jmunw qit Kyln kI Ab Gwq bxI ] qij kY fru Kyl kro hm soN kib sÎwm
khÎo his kwnH AxI ] joaU suMdr hY qum mY soaU Kylhu Kylhu nwih jxI ru kxI ] ieh BWiq khY
his kY rs bol ikDo hirqw joaU mwn PxI ]ôöò] his kY su khI biqXW iqn soN kib sÎwm
khY hir jo rs rwqo ] nYn imRgI piq sy iqh ky iem cwl clY ijm g`Xr mwqo ] dyKq mUriq
kwnH kI goipn BUil geI igRh kI suiD swqo ] cIr gey auf kY qn ky Aru tUt gXo nYn qy lwj
ko nwqo ]ôöó] kuip kY mDu kYtB qwin mry mur dYq mrÎo Apny ijn hwQw ] jwih BBICn rwj
dXo iris rwvn kwt dey ijh mwQw ] so iqh kI iqhu logn m`iD khY kib sÎwm clY j`s gwQw
] so ibRj BUim ibKY rs ky ihq Kylq hY Puin goipn swQw ]ôöô] his kY hir jU ibRjmMfl mY
313
sMg goipn ky iek hof bdI ] sB Dwie prYN hmhUM qumhUM ieh BWiq khÎo imil bIc ndI ] jb
jwie pry jmunw jl mY sMg goipn ky Bgvwn jdI ] qb lY cuBkI hir jI iqRX ko su lXo muK
cUm ikDoN su qdI ]ôöõ] gopI bwc kwnH jU soN ] sÍYXw ] iml kY sB gÍwrin suMdr sÎwm so
sÎwm khI his bwq pRbInn ] rwjq jwih imRgI piq sy idRg Cwjq cMclqw sm mInn ] kMcn
sy qn kaul muKI rs Awqur hÍY khÎo r`Ck dInn ] nyh bFwie mhW suKu pwie khÎo isr
inAwie kY BWiq ADInn ]ôöö] Aiq hÍY irJvMq khÎo guipXW jug qIsr mY piq BXo ju kpI ]
ijn rwvn Kyiq mrÎo kuip kY ijh rIiJ BBICn lMk QpI ] ijh kI jg bIc pRis`D klw kib
sÎwm khY kCu nwih CpI ] iqh sMg krYN rs kI crcw ijnhU iqirXW Puin cMif jpI ]ôö÷]
jau rs bwq khI guipXW qb hI hir jÍwb dXo iqn swPI ] AweI ho Coif sBY piq ko qum hoie
qumY n mry Puin mwPI ] hau qum so nih hyq kroN qum kwhy kau bwq kro rs lwPI ] ieau kih
kY hir moin BjI su bjwie auTÎo murlI mih kwPI ]ôöø] kibXobwc ] sÍYXw ] sB suMdir
goipn so kib sÎwm dXo his kY hir jÍwb jbY ] n geI hir mwin khÎo igRh ko pRB moih rhI
muK dyiK sBY ] ikRsnM kir lY Apny murlI su bjwie auTÎo juq rwg qbY ] mno Gwiel goipn ky
bRx mY Bgvwn frÎo jnu lon AbY ]ôöù] jÎoN imRg bIc imRgI ipiKXY hir qÎo gn gÍwirn ky
miD soBY ] dyiK ijsY irpuu rIJ rhY kib sÎwm khY mn BIqir CoBY ] dyiK ijsY imRg Awvq
Dwvq ic`q krY n hmY Puin ko BY ] so bn bIc ibrwjq kwnH joaU ipKvY iqh ko mn loBY
]ô÷ú] gopI bwc kwnH jU soN ] sÍYXw ] soaU gÍwirn bol auTI hir soN bcnw ijn ky sm sùD
AmI ] iqh swQ lgI crcw krny hrqw mn swDn sùD gmI ] qj kY Apny Brqw hmrI miq
kwnH jU aUpir qoih rmI ] Aiq hI qn kwm krw aupjI qum ko ipKey nih jwq CmI ]ô÷ñ]
314
kibXobwc ] sÍYXw ] Bgvwn lKI Apny mn mY ieh gÍwirn mo ipiK mYn BrI ] qb hI qij sMk
sBY mn kI iqn kY sMig mwnuK kyl krI ] hir jI kir kyl ikDoN ien soN jnu kwm jrI ieh
kIn jrI ] kib sÎwm khY ipKvo qum kOqk kwnH hrÎo ik hrI su hrI ]ô÷ò] jo jug qIsr
mUriq rwm DrI ijh AOr krÎo Aiq sIlw ] sq®ün ko su sMGwrk hY pRiqpwrk swDn ko hr hIlw
] dÍwpr mo soaU kwnH BXo mirXw Air ko DirXw pt pIlw ] so hir BUim ibKY ibRj kI his
goipn swQ krY rs lIlw ]ô÷ó] mwl isrI Aru rwmklI suB swrMg Bwvn swQ bjwvY ]
jYqsrI Aru sùD mlHwr iblwvl kI Duin kUik sunwvY ] lY murlI Apny kir kwnH ikDoN Aiq
Bwvn swQ bjwvY ] paux clY n rhY jmunw iQr moih rhY Duin jo suin pwvY ]ô÷ô] sÍYXw ]
kwnH bjwvq hY sur soN Puin goipn ky mn mY joaU BwvY ] rwmklI Aru sùD mlHwr iblwvl ko
Aiq hI Tt pwvY ] rIiJ rhI su surI AsurI imRg Cwif imRgI bn kI cil AwvY ] so murlI mih
sÎwm pRbIn mno kir rwgn rUp idKwvY ]ô÷õ] suin kY murlI Duin kwnHr kI mn mY sB gÍwrn
rIJ rhI hY ] jo igRh logn bwq khI iqnhUM Puin aUpir sIs shI hY ] swmuih Dwie clI hir
ky aupmw iqh kI kib sÎwm khI hY ] mwnhu pyiK smwsn ky muK Dwie clI imil jUQ AhI hY
]ô÷ö] ijin rIiJ BBICn rwju dXo kuip kY ds sIs deI ijin pIVw ] mwrq hÍY dl dYqn ko
iCn mY Gn soN kir dIn auJIVw ] jwih mrÎo mur nwm mhwsur Awpn hI lMiG mwrgu BIVw ] so
Puin BUim ibKY ibRj kI sMig goipn kY su krY rs kRIVw ]ô÷÷] Kylq kwnH soaU iqn soN ijh kI
su krY sB hI jg jwqRw ] so sB hI jg ko piq hY iqn jIvn ky bl kI pr mwqRw ] rwm hÍY
rwvn soN ijnhUM kuip jùD krÎo kir kY pRm CwqRw ] so hir bIc AhIrin ky kirby khu kauqk
kIn su nwqRw ]ô÷ø] dohrw ] jbY ikRsn sMg goipXn krI mwnuKI bwn ] sB gopI qb XON
315
lKÎo BXo bsÎ Bgvwn ]ô÷ù] svYXw ] kwnH qbY sMig goipn ky qb hI Puin AMqR DÎwn hÍY
g`Xw ] Ky kh gXo DrnI Dis gXo ikDo m`iD rhÎo smJÎo nhI p`Xw ] goipn kI jb XON giq BI
qb qw Cib ko kib sÎwm kh`Xw ] ijauN sMg mInn ky lr kY iqn qÎwig sBo mno bwir Dr`Xw
]ôøú] goipn ko qn kI CutgI suiD folq hYN bn mY jnu baurI ] eyk auTY iek JUim igrY ibRj
kI mhrI iek Awviq daurI ] Awqur hÍY Aiq FUMFiq hYN iqn ky isr kI igrgI su ipCaurI ]
kwnH ko DÎwn bsÎo mn mY soaU jwn ghY Puin rUKn kaurI ]ôøñ] Pyir qjYN iqn rUKn ko ieh
BWiq khYN nMd lwl khW ry ] cMpk mOlisrI bt qwl lvMg lqw kcnwr jhW ry ] pY ijh ky
hm kwrn ko pg kMtkkw isr DUp shw ry ] so hm ko qum dyhu bqwie prYN qum pwien jwv qhw
ry ]ôøò] byl ibrwjq hYN ijh jw gul cMpk kw su pRBw Aiq pweI ] BolisrI gul lwl gulwb
Drw iqn PUln soN Cib CweI ] cMpk mOlisrI bt qwl lvMg lqw kcnwr suhweI ] bwir JrY
Jrnw igir qy kib sÎwm khY Aiq hI suKdweI ]ôøó] iqh kwnn ko hir ky ihq qy guipXw
ibRj kI ieh BWiq khYN ] br pIpr hY hirAwn khUM ijh ky ihq so isr DUp shYN ] Aho ikau
qij Awvq ho Brqw ibnu kwnH ipKy nih Dwm rhY ] iek bwq krY sun kY iek bolb rUKn ko
hir jwin ghY ]ôøô] kwnH ibÎog ko mwin bDU ibRj folq hY bn bIc idvwnI ] kUMjn jÎoN
kurlwq iPrY iqh jw ijh jw kCu Kwn n pwnI ] eyk igrY murJwie Drw pr eyk auTY kih kY
ieh bwnI ] nyh bFwie mhw hm soN kq jwq BXo Bgvwn gumwnI ]ôøõ] nYn ncwie mno imRg
sy sB goipn ko mn cor lXo hY ] qwhI kY bIc rhÎo gif kY iqh qy nih CUtn nYku BXo hY ]
qwhI ky hyq iPrY bn mY qij kY igRh sÍws n eyk lXo hY ] so ibrQw hm so bn BRwq kho hir jI
ikh Er gXo hY ]ôøö] ijnhUM bn bIc mrIc mrÎo pur rwvn syvk jwih dhÎo hY ] qwhI soN
316
hyq krÎo hmhUM bhu logn ko auphws shÎo hY ] vw sr sy idRg suMdr so imil gÍwrinXW ieh
BWiq khÎo hY ] qwhI kI cot ctwk lgy hmro mnUAw imRg Taur rhÎo hY ]ôø÷] byd pVY sm
ko Pl ho bhu mMgn ko joaU dwn idvwvY ] kIn AkIn lKY Pl ho joaU AwiqiQ logn AMnu ijvwvY
] dwn lhY hmry ijX ko ieh ky sm ko n soaU Pl pwvY ] jo bn mY hm ko jrrw iek eyk GrI
Bgvwn idKwvY ]ôøø] jwih BBICn lMk deI Aru dYqn ky kuip kY gn mwry ] pY iqnhU kib
sÎwm khY sB swDn rwiK AswD sMGwry ] so ieh jw hm qy Cip gXo Aiq hI kr kY sMig
pRIiq hmwry ] pwie pro kihXo bn BRwq kho hir jI ikh Er pDwry ]ôøù] gÍwirn Koij rhI
bn mY hir jI bn mY nhI Kojq pwey ] eyk ibcwr krÎo mn mY iPr kY n gXo kbhUM auh jwey ]
Pyr iPrI mn mY ignqI kir pwrQ sUq kI for lgwey ] XON aupjI aupmw ckeI jnu Awvq hY
kr mY iPr Dwey ]ôùú] Awie kY FUMiF rhI soaU Taur qhW Bgvwn n FUMFq pwey ] ieauN ju
rhI sB hI cik kY jnu icqR ilKI pRiqmw Cib pwey ] AOr aupwv krÎo pun gÍwirn kwnH hI
BIqir ic`q lgwey ] gwie auTI iqh ky gun eyk bjwie auTI iek sÍWg lgwey ]ôùñ] hoq bkI
iek hoq iqRxwvRq eyk AGwsur hÍY kr DwvY ] hoie hrI iqn mY Dis kY DrnI pr qw khu mwr
igrwvY ] kwnH so lwg rhÎo iqn kO Aiq hI mn nYk n CUtn pwvY ] XON aupjI aupmw binX jnu
swln ky ihq ror bnwvY ]ôùò] rwjw prICq bwc suk soN ] dohrw ] suk sMg rwjy khu khI
jUQ idjn ky nwQ ] Agin Bwv ikh ibiD khY ikRsn Bwv ky swQ ]ôùó] suk bwc rwjw soN
] svYXw ] rwjn pws bÎws ko bwl kQw su ArOck BWiq sunwvY ] gÍwrinXW ibrhwnl Bwv
krY ibrhwnl ko aupjwvY ] pMc BU Awqm logn ko ieh kOqk kY Aiq hI fr pwvY ] kwnH ko
DÎwn krY jbhI ibrhwnl kI lptwn buJwvY ]ôùô] ibRKBwsur gÍwrin eyk bnY bCurwsur mUriq
317
eyk DrY ] iek hÍY cqurwnn gÍwr hrY iek hÍY bRhmw iPir pwie prY ] iek hÍY bgulw Bgvwn ky
swQ mhw kr kY min kop lrY ] ieh BWiq bDU ibRj Kyl krYN ijh BWiq ikDo nMd lwl krY
]ôùõ] kwnH cirqR sBY kr kY sB gÍwirn Pyr lgI gun gwvn ] qwl bjwie bjw murlI kib
sÎwm khY Aiq hI kir Bwvn ] Pyir icqwr khÎo hmry sMg Kyl krÎo hir jI ieh Twvn ]
gÍwirn sÎwm kI BUl geI suiD bIc lgI mn ky duKu pwvn ]ôùö] Aiq hoie geI qnmY hir
swQ su gopn kI sB hI GrnI ] iqh rUp inhwr kY bis BeI ju huqI Aiq rUpn kI DrnI ]
ieh BWiq prI murJwie Drw kib nY aupmw iqh kI brnI ] ijm GMtkhyr mY BUim ky bIc prY
igr bwn lgy hrnI ]ôù÷] brunI sr Bauhn ko Dnu kY su isMgwr ky swjn swq krI ] rs ko
mn mY Aiq hI kir kop su kwnH ky swmuih jwie ArI ] Aiq hI kir nyh ko kRoDu mnY iqh TOr qy
pYg n eyk trI ] mno mYn hI so Aiq hI rn kY DrnI pr gÍwirn JUiJ prI ]ôùø] iqh
gÍwrin ko Aiq hI ipiK pRym qbY pRgty Bgvwn isqwbI ] joiq BeI DrnI pr ieauN rjnI mih
CUtq ijau mhqwbI ] cauk prI qb hI ieh XON js cauk prY qm mY fir KuAwbI ] Cwif
clÎo qn ko mn ieaNu ijm Bwjq hY igRh Cwif srwbI ]ôùù] gÍwrin Dwie clI imlby khu jo
ipiKey Bgvwn gumwnI ] ijauN imRgnI imRg pyiK clY ju huqI Aiq rUp ibKY AiBmwnI ] qw Cib
kI Aiq hI aupmw kib nY muK qy ieh BWiq bKwnI ] ijauN jl cwiqRk bUMd prY ijm kUid prY
mClI ipiK pwnI ]õúú] rwjq hY ipXro pt kMD ibrwjq hNY imRg sy idRg doaU ] Cwjq hY mn
so aur mY nidXwpiq swQ lIey Puin joaU ] kwnH iPrY iqn goipn mY ijh kI jg mY smquil n
koaU ] gÍwirn rIJ rhI ibRj kI soaU rIJq rMck dyKq joaU ]õúñ] kib`qu ] kaul jÎoN pRBwq
qy ibCrÎo imlI bwq qy gunI jÎoN sur swq qy bcwXo cor gwq qy ] jYsy DnI Dn qy Aau irnI lok
318
min qy lr`Xw jYsy rn qy qj`Xw jÎoN nswq qy ] jYsy duKI sUK qy ABUKI jYsy BUK qy su rwjw sq®ü
Awpny ko suny jYsy Gwq qy ] hoq hYN pRsMn jYsy eyqy eyqI bwqn qy hoq hY pRsMnÎ gopI qYsy kwnH
bwq qy ]õúò] kwnH jU bwc ] sÍYXw ] his bwq khI sMig goipn kwnH clo jmunw qit Kyl krYN
] ictkwrn so iBr kY iqh jw qumhUM hUM qro hmhUM hUM qrYN ] guih kY bn PUln suMdr hwr su kyl
krYN iqn fwr grYN ] ibrhw CuD ko iqh Taur ibKY hs kY rs kY sMg pyt BrYN ]õúó] Awiesu
mwin qbY hir ko sB Dwie clI guipXw iqh Taury ] eyk clYN muskwie BlI ibiD eyk clYN hrUey
iek daurY ] sÎwm khY aupmw iqh kI jl mY jmunw khu gÍwirn haurY ] rIJ rhY bn ky imRg
dyiK su Aaur ipKY gj gwmin saurY ]õúô] sÎwm smyq sBY guipXw jmunw jl ko qir pwir
pr`Xw ] pwr BeI jb hI ihq soN igrdw kr kY iqh ko iqst`Xw ] qw Cib kI Aiq hI aupmw
kib nY muK qy ieh BWiq sun`Xw ] kwnH BXo sis sùD mno sm rwjq gÍwirn qIr qr`Xw ]õúõ]
] bwq lgI khny muK qy kiv sÎwm khY iml kY sB gÍwirn ] cMdRmuKI imRg sy idRgnI liKXY
iqn Bwnu AnMq Apwrin ] kwnH kY swQ krI crcw imil kY ibRj kI sB suMdr bwrin ] Cor
deI igRh kI sB lwj su hoie mhW rs kI cskwrin ]õúö] kY rs ky hir kwrn kY kir kst
bfo koaU mMqr swDo ] kY koaU jMqR bfoeI sDÎo ien ko Apny mn BIqir bwDo ] kY kyhUM qMqR ky
swQ ikDoN kib sÎwm khY Aiq hI kir DwDo ] cor lXo mnu gÍwirn ko iCn BIqir dIn dXw
iniD mwDo ]õú÷] gopI vwc ] sÍYXw ] kwnH ky gÍwirn swQ khÎo hm ko qij kY ikh Er gey
Qy ] pRIq bFwie mhW hm so jmunw qt pY rs kyl key Qy ] XON qij gy ijm rwh muswiPr
sÎwm khÎo qum nwih ney Qy ] PUl iKry muK Awey khw ApnI ibirXw khUM BOr Bey Qy ]õúø]
AQ cqur purK Byd kQnM ]svYXw ] nr eyk AkIn hI pRIiq krY iek kIn krY iek kIn ju
319
jwnY ] eyk n pRIiq ky Byd jnY joau pRIiq krY Air kY iqh mwnY ] so nr mUVH ibKY kihXY jgu jo
nr rMc n pRIiq pCwnY ] so crcw rs kI ieh BWiq su gÍwrinXW sMig kwnH bKwnY ]õúù] gopI
bwc ] svYXw ] gÍwrinXW ieh BWiq khY kir nyh ko AMq dgw koaU dy hY ] dojn Cwif pro hir
gXo jn jo Cl soN iqh ko hir ly hY ] jo bthw jn Gwvq hY koaU jwq clÎo ipK kY miD my hY
] pY iKJ kY Aiq hI guipXW ieh BWiq khÎo iqn kI sm ey hY ]õñú] jb hI ieh gÍwirn bwq
khI qb hI iqn ky sMg kwnH hsy ] ijh nwm ky lyq jrw muK qy qij kY ginkw sB pwp nsy ]
n jpÎo ijh jwp soaU aujry ijh jwp jpÎo soaU Dwm bsy ] iqn goipn soN ieh BWiq khÎo hmhUM
Aiq hI rs bIc Psy ]õññ] kih kY ieh bwq hsy hir jU auT kY jmunw jl bIc qry ] iCn
eyk lgÎo n qbY iqh ko liK kY jmunw kh pwr pry ] liK kY jl ko sMg goipn ky Bgvwn mhW
auphws kry ] bhu horin qY Aru bÎwhin qY kurmwqn qY Aiq soaU Kry ]õñò] kwnH bwc ]
svYXw ] rjnI prgI qbhI Bgvwn khÎo his kY hm rws krYN ] sis rwjq hY isq goipn ky
muK suMdr syqih hwr frYN ] ihq soN ibRj BUim ibKY sBhI rs Kyl krYN kr fwr grYN ] qum ko
joaU sok bFÎo ibCury hm soN imil kY Ab sok hrYN ]õñó] AY ho iqRXw kih sRI jdubIr sBY qum
rws ko Kyl kro ] gih kY kr soN kr mMfl kY n kCU mn BIqir lwj Dro ] hmhUM qumry sMg
rws krYN nichYN nicXo nh nYku fro ] sB hI mn bIc Asok kro Aiq hI mn sokn ko su hro
]õñô] iqn soN Bgvwn khI iPr XON sjnI hmrI ibnqI sun lIjY ] AwnMd bIc kro mn ky
ijh qy hmry qn ko mn jIjY ] imqvw ijh qy ihq mwnq hY qb hI auT kY soaU kwrj kIjY ] dY
rs ko isrpwv iqsY mn ko sB sok ibdw kir dIjY ]õñõ] his kY Bgvwn khI iPir XoN rs
kI biqXw hm qy sun l`XY ] jw ky lIey imqvw ihq mwnq so sun kY auiT kwrj k`XY ] goipn
320
swQ ikRpw kir kY kib sÎwm khÎo muslIDr B`XY ] jw sMg hyq mhw kirXY ibnu dwmn qwhI ky
hwQ ibk`XY ]õñö] kwnHr kI sun kY biqXw mn mY iqn gÍwirn DIr ghÎo hY ] doK ijqo mn
BIqir Qo rs pwvk mo iqRx qùil dhÎo hY ] rws kro sB hI imil kY jsuDw suq ko iqn mwin
khÎo hY ] rIJ rhI ipRQmI ipRQmI gn Aau nB mMfl rIJ rhÎo hY ]õñ÷] gwviq eyk bjwviq
qwl sBY ibRj nwir mhw ihq soN ] Bgvwn ko mwin khÎo qb hI kib sÎwm khY Aiq hI icq soN
] ien sIK leI giq gwmin qy sur Bwmin qy ik ikDoN ikq soN ] Ab moih iehY smJÎo su prY
ijh kwnH isKy ienhUM iqq soN ]õñø] mor ko pMK ibrwjq sIs su rwjq kuMfl kwnn doaU ]
lwl kI mwl su Cwjq kMTih qw aupmw sm hY nih koaU ] jo irpuu pY mg jwq clÎo sun kY
aupmw cil dyKq EaU ] AOr kI bwq khw kihXY kib sÎwm surwidk rIJq soaU ]õñù] goipn
sMg qhw Bgvwn mnY Aiq hI ihq ko kr gwvYN ] rIJ rhYN Kg TOr smy qsu Xw ibiD gÍwirn
kwnH irJwvYN ] jw khu Koij keI gx gMDRb ikMnr Byd n rMck pwvYN ] gwvq so hir jU iqh jw
qij kY imRgnI cil kY imRg AwvYN ]õòú] gwvq swrMg sùD mlwr ibBws iblwvl AO Puin
gaurI ] jw sur sRonn mY sun kY sur Bwmin Dwvq fwir ipCaurI ] so sun kY sB gÍwrinXW rs
ky sMg hoie geI jnu baurI ] qÎwg kY kwnn qw sun kY imRg lY imRgnI cil Awvq daurI
]õòñ] eyk ncY iek gwvq gIq bjwvq qwl idKwvq Bwvn ] rws ibKY Aiq hI rs soN su
irJwvn kwj sBY mn Bwvn ] cWdnI suMdr rwq ibKY kib sÎwm khY su ibKY ruiq swvn ]
gÍwrinXW qij kY pur ko imil Kyl krYN rs nIkin Twvn ]õòò] suMdr TOr ibKY kib sÎwm khY
imil gÍwrn Kyl krÎo hY ] mwnhu Awp hI qy bRhmw sur mMfl sùiD bnwie DrÎo hY ] jw ipK kY
Kg rIJ rhYN imRg qÎwig iqsY nhI cwro crÎo hY ] AOr kI bwq khw kihXY ijh ky ipKey
321
Bgvwn CrÎo hY ]õòó] ieq qy nMd lwl sKw lIey sMg auqY Puin gÍwirn jUQ sbY ] bhsw
bhsI qh hon lgI rs bwqn so kib sÎwm qbY ] ijh ko bRhmw nhI AMq lKY nh nwrd pwvq
jwih CbY ] imRg ijau imRgnI mih rwjq hY hir qÎoN gn gÍwirn bIc PbY ]õòô] nMd lwl
llw ieq gwvq hY auq qy sB gÍwrinXW imil gwvY ] Pwgun kI ruiq aUpir AWbn mwnhu
koiklkw kuhkwvY ] qIr ndI soaU gwvq gIq joaU aun ky mn BIqir BwvY ] nYn nC`qR pswr
ipKY surdyv bDU imil dyKin AwvY ]õòõ] mMfl rws bic`qR mhw sm jy hir kI Bgvwn rcÎo hY
] qwhI ky bIc khY kib XON rs kMcn kI smquil mcÎo hY ] qw sI bnwieby ko bRhmw n bnI
kir kY jug koit pcÎo hY ] kMcn ky qn goipn ko iqh m`iD mnI min qùil gcÎo hY ]õòö] jl
mY sPrI ijm kyl krY iqm gÍwrinXW hir ky sMig folNY ] ijau jn Pwg ko Kylq hY iqh BWiq hI
kwnH ky swQ klolYN ] koiklkw ijm bolq hY iqm gwvq qw kI brwbr bolYN ] sÎwm khY sB
gÍwrinXW ieh BWqin soN rs kwnH incolNY ]õò÷] rs kI crcw iqn soN Bgvwn krI ihq soN n
kCU km kY ] ieh BWiq khÎo kib sÎwm khY qumry mih Kyl bnÎo hm kY ] kih kY ieh bwq
idXo hs kY su pRBw suB dMqn XoN dmkY ] jnu dÎos Bly ruiq swvn kI Aiq ABRn mY cplw
cmkY ]õòø] AY ho llw nMd lwl khY sB gÍwrinXW Aiq mYn BrI ] hmry sMg Awvhu Kyl kro
n kCU mn BIqir sMk krI ] nYn ncwie kCU muskwie kY BONh doaU kir tyiF DrI ] mn XON
aupjI aupmw rs kI mno kwnH ky kMTih PWis frI ]õòù] Kylq gÍwirn m`iD soaU kib sÎwm
khY hir jU Cib vwro ] Kylq hY soaU mYn BrI ienhUM pr mwnhu cytk fwro ] qIr ndI ibRj BUim
ibKY Aiq hoq hY suMdr BWiq AKwro ] rIJ rhYN ipRQmI ky sBY jn rIJ rhÎo sur mMfl swro
]õóú] gwviq eyk ncY iek gÍwrn qwirn ikMkin kI Duin bwjY ] ijau imRg rwjiq bIc imRgI
322
hir qÎoN gn gÍwirn bIc ibrwjY ] nwcq soaU mhw ihq soN kib sÎwm pRBw iqn kI iem CwjY ]
gwieb pyiK irsY gn gMDRb nwcb dyiK bDU sur lwjY ]õóñ] rs kwrn ko Bgvwn qhW kib
sÎwm khY rs Kyl krÎo ] mn XON aupjI aupmw hir jU ien pY jnu cytk mMqR frÎo ] ipK kY
ijh ko sur ACRn ky igir bIc ljwie bpY su DrÎo ] guipXW sMig kwnH ky folq hYN ien ko
mnUAw jb kwnH hrÎo ]õóò] sÎwm khY sB hI guipXW hir ky sMig foliq hY sB hUeIAW ]
gwviq eyk iPrYN iek nwciq eyk iPrYN rs rMg AkUeIAW ] eyk khYN Bgvwn hrI iek lY hir
nwm prY igir BUeIAw ] XON aupjI aupmw ipiK cub M k lwgI iPrY iqh ky sMg sUeIAW ]õóó]
sMg gÍwirn kwnH khI his kY kib sÎwm khY AiD rwiq smY ] hmhUM qumhUM qj kY sB Kyl sBY
iml kY hm Dwm rmY ] hir Awiesu mwin clI igRh ko sB gÍwrinXW kir dUr gmY ] Ab jwie
itkYN sB Awsn mY kr kY sB pRwq kI nyh qmY ]õóô] hir soN Aru goipn sMig ikDoN kib
sÎwm khY Aiq Kyl BXo hY ] lY hir jI iqn ko sMg Awpn qÎwg kY Kyl ko Dwm AXo hY ] qw
Cib ko jsu au~c mhw kib nY ApnY min cIn lXo hY ] kwgjIey rs ko Aiq hI su mno gnqI
kir jor dXo hY ]õóõ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry rws mMfl Kyl brnnM ]
AQ kr pkir Kylbo kQnM ]
rws mMfl ]svYXw ] pRwq Bey hir jU qij kY igRh Dwie gey auiT TOr khw ko ] PUl rhy ijh
PUl BlI ibiD qIr bhY jmunw su qhw ko ] Kylq hY soaU BWiq BlI kib sÎwm khY kCu qRwsu n
qw ko ] sMg bjwvq hY murlI soaU gaUAn ky ims gÍwrinXW ko ]õóö] rws kQw kib sÎwm
khY sun kY ibRKBwn suqw soaU DweI ] jw muK sùD inswpiq soN ijh ky qn kMcn sI Cib CweI ]
323
jw kI pRBw kib dyq sBY soaU qw mY rjY brnI nih jweI ] sÎwm kI soB su goipn qy sun kY
qrunI hrnI ijm DweI ]õó÷] kib`qu ] syq Dry swrI ibRKBwn kI kumwrI js hI kI mno bwrI
AYsI rcI hY n ko deI ] rMBw aurbsI AOr scI su mdodrI pY AYsI pRBw kw kI jg bIc n kCU
BeI ] moiqn ky hwr gry fwir ruic soN suDwr kwnH jU pY clI kib sÎwm rs ky leI ] syq swj
swij clI sWvry kI pRIiq kwj cWdnI mY rwDw mwno cWdnI sI hÍY geI ]õóø] svYXw ] AMjn
AWif su Dwr Bly pt BUKn AMg su Dwir clI ] jnu dUsir cMdRklw pRgtI jnu rwjq kMj kI
syq klI ] hir ky pg Bytn kwj clI kib sÎwm khY sMg rwDy AlI ] jnu joiq qr`Xn gÍwirn
qy ieh cMd kI cWdnI bwl BlI ]õóù] kwnH soN pRIiq bFI iqh kI mn mY Aiq hI nih nYku
GtI hY ] rUp scI Aru pY riq qy mnu kI iqRX qy nih nYku ltI hY ] rws mY Kyln kwj clI
sij swj sBY kib sÎwm ntI hY ] suMdr gÍwirn ky Gn mY mnu rwiDkw cMdRklw pRgtI hY
]õôú] bRhmw ipK kY ijh rIJ rhÎo ijh ko idK kY isv DÎwn Cutw hY ] jw inrKy riq rIJ
rhI riq ky piq ko ipiK mwn tutw hY ] koikl kMT curwie lXo ijn Bwvn ko sB Bwv lutw hY ]
gÍwirn ky Gn bIc ibrwjiq rwiDkw mwnhu ib`ju Ctw hY ]õôñ] kwnH ky pUjn pWie clI ibRKBwn
suqw suB swj sjY ] ijh ko ipK kY mn moih rhY kib sÎwm khY duiq sIs rjY ] ijn AMg pRBw
kib dyq sBY soaU AMg Dry iqRX rwj CjY ] ijh ko ipiK kMdRp rIJ rhY ijh ko idiK cWdnI cMd
ljY ]õôò] svYXw ] isq suMdr swj sBY sij kY ibRKBwn suqw ieh BWiq bnI ] muK rwjq
sùD inswpiq soN ijh mY Aiq cWdnI rUp GnI ] rs ko kir rwiDkw kop clI mnu swj so swj
kY mYn AnI ] iqh pyiK Bey Bgvwn KusI soaU iqRXn qy iqRX rwj gnI ]õôó] rwDy bwc goipn
soN ] svYXw ] ibRKBwn suqw hir pyiK hsI ieh BWiq khÎo sMg gÍwirn kY ] sm dwirm dWq
324
inkwir ikDo sm cMd muKI ibRj bwrin kY ] hm AO hir jI Aiq hof prI rs hI ky su bIc mhW
rn kY ] qij kY sB sMk insMk iBro sMg AYsy khÎo his gÍwirn kY ]õôô] his bwq khI sMg
goipn ky kib sÎwm khY ibRKBwn jeI ] mnu Awpih qy bRhmw su rcI ruic soN ieh rUp AnUp
meI ] hir ko ipK kY inhurwie geI aupmw iqh kI kib BwK deI ] mnu jobn Bwr shÎo n
gÎo iqh qy ibRj Bwmin nIic BeI ]õôõ] sB hI imil rws ko Kyl krY sB gÍwrinXW Aiq hI
ihq qy ] ibRKBwn suqw suB swj sjy su ibrwjq swj sBY isq qy ] Puin aUc pRBw Aiq hI iqn
kI kib sÎwm ibcwir khI icq qy ] auq qy GnsÎwm ibrwjq hY hir rwiDkw ib`dulqw ieq qy
]õôö] ibRKBwn suqw iqh Kyliq rws su sÎwm khY siKXW sMg lY ] auq cMdR Bgw sB gÍwirn
ko qn cMdn ky sMg lypih kY ] ijn ky imRg sy idRg suMdr rwjq Cwjiq gwmin pY ijn gY ] mnu
XON aupjI aupmw nih cMd kI cWdin jobnvwrin mY ]õô÷] cMdRBgw bwc rwDy pRiq ] svYXw ]
biqXW Puin cMdRBgw muK qy ieh BWiq khI ibRKBwn suqw sNo ] Awvhu Kyl krYN hir soN hm nwhk
Kyl kro qum kw soN ] qw kI pRBw kib sÎwm khY aupjI hY joaU Apny mnUAw soN ] gÍwrn joiq
qr`Xn kI Cp gI duiq rwiDk cMdRklw soN ]õôø] rwDy bwc ] svYXw ] suin cMdRBgw kI sBY
biqXW ibRKBwn suqw qb AYs khÎo hY ] XwhI ky hyq suno sjnI hm lokn ko auphws shÎo hY ]
sRaunn mY suin rws kQw qb hI mn mY hm DÎwn ghÎo hY ] sÎwm khY AiKXW ipK kY hmry mn
ko qn moih rhÎo hY ]õôù] qb cMdRBgw ieh BWiq khÎo sjnI hmrI biqXw suin lIjY ] dyKhu
sÎwm ibrwjq hY ijh ky muK ko ipKey Puin jIjY ] jw ky kry imq hoie KusI sunIAY auT kY soaU
kwj krIjY ] qwih qy rwDy khoN qum soN Aibcwr BeI qu ibcwr n kIjY ]õõú] kibXovwc ]
svYXw ] kwnH ky Bytn pwie clI biqXw suin cMdRBgw Puin kYsy ] mwnhu nwg suqw ieh suMdir
325
qÎwig clI igRh pqR DrY sy ] gÍwirn mMidr qy inksI kib sÎwm khY aupmw iqh AYsy ] mwnhu
sÎwm GnY qj kY pRgtI hY soaU ibjulI duiq jYsy ]õõñ] rwsih kI rcnw Bgvwn khY kib
sÎwm bicqR krI hY ] rwjiq hY qrey jmunw Aiq hI qh cWdin cMd krI hY ] syq ptY sMg
rwjiq gÍwirn qw kI pRBw kib nY su krI hY ] mwnhu rws bgIcn mY ieh PUln kI Pulvwir jrI
hY ]õõò] cMdRBgw hUM ko mwin khÎo ibRKBwn suqw hir pwien lwgI ] mYn sI suMdr mUriq pyK
kY qwhI ky dyiKby ko AnurwgI ] sovq QI jnu lwj kI nId mY lwj kI nId qjI Ab jwgI ] jw
ko munI nihN AMq lhYN ieh qwhI so Kyl krY bfBwgI ]õõó] kwnH bwc rwDw soN ] dohrw ]
ikRsn rwiDkw sMg khI Aiq hI ibhis kY bwq ] Kylhu gwvhu pRym soN suin sm kMcn gwq
]õõô] ikRsn bwq sun rwiDkw Aiq hI ibhis kY cIq ] rws ibKY gwvn lgI gÍwirn soN imil
gIq ]õõõ] sÍYXw ] cMdRBgw Aru cMdRmuKI imil kY ibRKBwnu suqw sMig gwvYN ] soriT swrMg sùD
mlHwr iblwvl BIqir qwn bswvYN ] rIJ rhI ibRjhUM kI iqRXw soaU rIJ rhYN Duin jo suin pwvYN ]
so sun kY ien pY ihq kY bn qÎwig imRgI imRg Aau cil AwvYN ]õõö] iqn syNDur mWg deI
isr pY rs soN iqn ko Aiq hI mn BIno ] bysr AWf su kMTisrI Aru moiqisrI hUM ko swj nvIno
] BUKn AMg sBY sij suMdr AWKn BIqir kwjr dIno ] qwhI su qy kib sÎwm khY Bgvwn ko
ic`q curwie kY lIno ]õõ÷] cMd kI cWdnI mY kib sÎwm jbY hir Kyln rws lgÎo hY ] rwDy ko
Awnn suMdr pyK kY cWd soN qwhI ky bIc pgÎo hY ] hir ko iqn icq curwie ilXo su ikDoN kib
ko mn XON aumgÎo hY ] nYnn ko rs dy iBlvw ibRKBwn TgI Bgvwn TgÎo hY ]õõø] ijh ko
ipK kY muK mYn ljY ijh ko idK kY muK cMdR ljY ] kib sÎwm khY soaU Kylq hY sMg kwnHr ky
suB swj sjY ] soaU sUrqvMq rcI bRhmw kr kY Aiq hI ruic kY n kjY ] min mwl ky bIc
326
ibrwjiq jÎoN iqm iqRXn mY iqRX rwj rjY ]õõù] gwie kY gIq BlI ibiD suMdir rIiJ bjwviq
BI iPr qwrI ] AMjn AWif su Dwir Bly pt swjn ko sij kY su gvwrI ] qw Cib kI Aiq hI
su pRBw kib nY muK qy ieh BWiq aucwrI ] mwnhu kwnH hI ky rs qy ieh PUl rhI iqRX AwnMd
bwrI ]õöú] qw kI pRBw kib sÎwm khY joaU rwjiq rws ibKY sKIAW hYN ] jw muK aUpm
cMdRCtw sm Cwjiq kauln sI AKIAW hYN ] qw kI ikDON Aiq hI aupmw kib nY mn BIqir XO
lKIAW hYN ] logn ky mn kI hrqw su munInn ky mn kI cKIAW hYN ]õöñ] rUp scI iek
cMdRpRBw iek mYnklw iek mYn kI mUriq ] ib`ju Ctw iek dwirm dWq brwbr jwih kI hY n kCU
riq ] dwmin Aau imRg kI imRgnI srmwie ijsY ipiK hoq hY cUriq ] soaU kQw kib sÎwm khY
sB rIJ rhI hir kI ipiK mUriq ]õöò] ibRKBwn suqw his bwq khI iqh ky sMg jo hir AMiq
AgwDo ] sÎwm khY biqXw hir ky sMig AYsy khI pt ko qij rwDo ] rws ibKY qum nwchu jU
qj kY Aiq hI mnu lwj ko bwDo ] qw muK kI Cib XON pRgtI mno A`BRn qy inksÎo sis AwDo
]õöó] ijn ky isr syNDr mWg ibrwjiq rwijq hY ibMdUAw ijn pIly ] kMcn Bw Aru cMdR pRBw
ijn ky qn lIn sBY Puin lIly ] eyk Dry isq suMdr swj Dry iek lwl sjy iek nIly ] sÎwm
khY soaU rIJ rhY ipK kY idRg kMj sy kwnH rsIly ]õöô] sB gÍwrinXW qh Kylq hYN suB AMgn
suMdr swj keI ] soaU rws ibKY qh Kylq hY hir soN mn mY Aiq hI aumeI ] kib sÎwm khY
iqn kI aupmw ju huqI qh gÍwirn rUp reI ] mno sÎwmih ko qn gorn pyK kY sÎwmih sI sB
hoie geI ]õöõ] kyl kY rws mY rIJ rhI kib sÎwm khY mn AwnMd kY kY ] cMdR muKI qn
kMcn sy his suMdr bwq khI aumgY kY ] pyKq hMU riq BI rs ky bis Awpn qy bf vwih lKY kY
] ijauN imRgnI imRg pyKiq iqau ibRKBwn suqw Bgvwn icqY kY ]õöö] ibRKBwn suqw ipiK rIJ
327
rhI Aiq suMdir suMdr kwnH ko Awnn ] rwijq qIr ndI ijh ky su ibrwjiq PUln ky juiq kwnn
] nYn ky Bwvn soN hir ko mn moih lXo rs kI AiBmwnn ] jÎoN rs logn BONhn lY Dnu nYnn
sYn su kMj sy bwnn ]õö÷] kwnH soN pRIiq bFI iqn kI n GtI kCu pY bF hI su BeI hY ] fwr
kY lwj sBY mn kI hir ky sMig Kyln kO aumeI hY ] sÎwm khY iqn kI aupmw Aiq hI ju iqRXw
Aiq rUp reI hY ] suMdr kwnHr kO ipK kY qn mY sB gÍwirn hoie geI hY ]õöø] nYn imRgI qn
kMcn ky sB cMdR muKI mnu isMDu rcI hY ] jw sm rUp n rwjiq hY riq rwvn iqRX n Aaur scI
hY ] qw mih rIiJ mhw krqwr ikRpw kit kyhr kY su gcI hY ] qw sMg pRIiq khY kib sÎwm
mhw Bgvwnih kI su mcI hY ]õöù] rwgn AOr su Bwvn kI Aiq gwrn kI qh mWf prI ]
ibRj gIqn kI Aiq hwsn soN jh Kylq hI BeI eyk GrI ] gwviq eyk bjwviq qwl khY iek
nwchu Awie ArI ] kib sÎwm khY iqh TOr ibKY ijh TOr ibKY hir rws krI ]õ÷ú]
jdurwie ko Awiesu pwie iqRXw sB Kyliq rws ibKY ibiD AwCI ] ieMdR sBw ijh isMDsuqw ijm
Kyln ky ihq kwCn kwCI ] kY ieh ikMnr kI duihqw ikDON nwgn kI ikDON hY ieh qwCI ] rws
ibKY iem nwciq hY ijm kyl krY jl BIqir mwCI ]õ÷ñ] ijh ky muK dyiK Ctw suB suMdr
m`iDm lwgiq joiq ssI hY ] BONhn Bwie so Cwjiq hY mdnY mnu qwn kmwn ksI hY ] qwhI ky
Awnn suMdr qy sur rwgh kI sB BWiq bsI hY ] jÎoN mDu bIc PsYN miKXW miq logn kI ieh
BWiq PsI hY ]õ÷ò] iPr suMdr Awnn qy hir jU ibiD suMdr soN iek qwn bjwXo ] soriT
swrMg sùD mlHwr iblwvl kI sur BIqir gwXo ] so Apny suix sRaunn mY ibRj gÍwrinXW Aiq hI
suKu pwXo ] moih rhY bn ky Kg Aau imRg rIJ rhY ijnhU suin pwXo ]õ÷ó] qh gwvq gIq
Bly hir jU kib sÎwm khY kir Bwv CbY ] murlI juiq gÍwirn BIqir rwjiq jÎoN imRgnI imRg
328
bIc PbY ] ijh ko sB logn mY jsu gwvq CUt skY iqn qy n kbY ] iqn Kyln ko mn goipn ko
iCn bIc ilXo Puin cor sbY ]õ÷ô] svYXw ] kib sÎwm khY aupmw iqh kI ijn jobn rUp
AnUp ghÎo hY ] jw muK dyiK AnMd bFÎo ijh ko suin sRaunn sok dhÎo hY ] AwnMd kY ibRKBwn
suqw hir ky sMg jÍwb su AYs khÎo hY ] qw ky suny iqRX moih rhI suin kY ijh ko hir rIJ rhÎo
hY ]õ÷õ] svYXw ] gÍwrinXW iml kY sMig kwnH ky Kylq hY kib sÎwm sbY ] n rhI iqn ko
suiD AMgn kI nih cIrn kI iqn ko su qbY ] su gno kh lau iqn kI aupmw Aiq hI gn kY
mn qw kI CbY ] mn Bwvn gwvn kI crcw kCu QoirX hY suin lyhu AbY ]õ÷ö] kwnH bwc ]
dohrw ] bwq khI iqn soN ikRsn Aiqih ibhis kY cIq ] mIq rsih kI rIiq soN khÎo su
gwvhu gIq ]õ÷÷] svYXw ] biqXw sun kY sB gÍwrinXW suB gwviq suMdr gIq sBY ] isMD
suqw ru iGRqwcI iqRXw ien sI nhI nwciq ieMdR sBY ] idv`Xw ien ky sMig Kylq hY gj ko kib
sÎwm su dwn ABY ] ciVH kY su ibvwnn suMdr mY sur dyKn Awvq qÎwig nBY ]õ÷ø] qRyqih ho
ijn rwm blI jg jIq mrÎo su DrÎo Aiq sIlw ] gwie kY gIq BlI ibiD soN Puin gÍwirn bIc
krY rs lIlw ] rwjq hY ijh ko qn sÎwm ibrwjq aUpr ko pt pIlw ] Kylq so sMig goipn
ky kib sÎwm khY jdurwie hTIlw ]õ÷ù] boliq hY jh koiklkw Aru sor krY chUM Er rtw sI
] sÎwm khY iqh sÎwm kI dyh rjY Aiq suMdr mYn Gtw sI ] qw ipK kY mn gÍwirn qy aupjI
Aiq hI mnu Gor Gtw sI ] qw mih XO ibRKBwn suqw dmkY mnu suMdr ib`ju Ctw sI ]õøú]
AMjn hY ijh AWKn mY Aru bysr ko ijh Bwv nvIno ] jw muK kI sm cMd pRBw js qw Cib ko
kib nY lK lIno ] swj sBY sj kY suB suMdr Bwl ibKY ibMdUAw iek dIno ] dyKq hI hir rIJ
rhY mn ko sB sok ibdw kir dIno ]õøñ] ibRKBwn suqw sMg Kyln kI his kY hir suMdr bwq
329
khY ] siuney ijh ky min AwnMd bwFq jw sun kY sB sok dhY ] iqh kOqk ko mn goipn ko
kib sÎwm khY idKbo eI chY ] nB mY ipK kY sur gMDRb jwie clÎo nih jwie su rIJ rhY
]õøò] kib sÎwm khY iqh kI aupmw ijh ky Puin aUpir pIq ipCOrI ] qwhI ky Awvq hY cl
kY iFg suMdr gwvq swrMg gOrI ] sWvilXw hir ky iFg Awie rhI Aiq rIiJ iekwvq daurI
] XON aupmw aupjI liK PUl rhI lptwie mno iqRX BOrI ]õøó] sÎwm khY iqh kI aupmw joaU
dYqn ko irpuu bIr jsI hY ] jo qp bIc bfo qipXw rs bwqn mY Aiq hI ju rsI hY ] jwih ko
kMT kpoq soN hY ijh Bw muK kI sm joiq ssI hY ] qw imRgnI iqRX mwrn ko hir BONhn kI
ArpMc ksI hY ]õøô] iPr kY hir gÍwirn ky sMg ho Puin gwvq swrMg rwmklI hY ] gwvq hY
mn AwnMd kY ibRKBwn suqw sMg jUQ AlI hY ] qw sMg folq hY Bgvwn joaU Aiq suMdir rwDy
BlI hY ] rwjq hY ijh ko sis soN muK Cwjq Bw idRg kMj klI hY ]õøõ] ibRKBwn suqw sMg
bwq khI kib sÎwm khY hir jU rs vwry ] jw muK kI sm cMd pRBw ijh ky imRg sy idRg suMdr
kwry ] kyhir sI ijh kI kit hY iqnhUM bcnw ieh BWiq aucwry ] so sun kY sB gÍwrinXw mn ky
siB sok ibdw kir fwry ]õøö] hs kY iqh bwq khI rs kI supRBw ijnhU bVvwnl lIlI ] jo
jg bIc rhÎo riv kY nr kY qru kY gj AOru ppIlI ] muK qy iqn suMdr bwq khI sMg gÍwirn ky
Aiq hI ju rsIlI ] qw sun kY sB rIJ rhI suin rIJ rhI ibRKBwn CbIlI ]õø÷] gÍwrinXW
suin sRaunn mY biqXw hir kI Aiq hI mn BIno ] kMTisrI Aru bysr mWg Dry joaU suMdr swj
nvIno ] jo Avqwrn qy Avqwr khY kib sÎwm ju hY su ngIno ] qwih ikDoN Aiq hI Cl kY su
curwie mno mn goipn lIno ]õøø] kwnHr soN ibRKBwn suqw his bwq khI sMg suMdr AYsy ] nYn
ncwie mhw imRg sy kib sÎwm khY Aiq hI su rucY sy ] qw Cib kI Aiq hI aupmw aupjI kib
330
ky mn qy aumgY sy ] mwnhu AwnMd kY Aiq hI mnu kyl krY piq soN riq jYsy ]õøù] gÍwirn ko
hir kMcn sy qn mY min kI mn qùil KuBw hY ] Kylq hY hir ky sMg so ijn kI brnI nhI jwiq
suBw hY ] Kyln ko Bgvwn rcI rs ky ihq icqR bicqR sBw hY ] XoN aupjI aupmw iqn mYN
ibRKBwn suqw mnu cMdR pRBw hY ]õùú] ibRKBwn suqw hir Awiesu mwn kY Kylq BI Aiq hI sRm
kY ] gih hwQ soN hwQ iqRXw sB suMdir nwcq rws ibKY BRm kY ] iqh kI su kQw mn bIc
ibcwir krY kib sÎwm khI kRm kY ] mnu goipn ky Gn suMdr mY ibRj Bwmin dwmin ijau dmkY
]õùñ] dohrw ] ipK kY nwciq rwiDkw ikRsn mnY suK pwie ] Aiq hulws juq pRym Cik
murlI auTÎo bjwie ]õùò] svYXw ] nt nwiek sùD mlHwr iblwvl gÍwirn bIc Dmwrn gwvY
] soriT swrMg rwmklI su ibBws Bly ihq swQ bjwvY ] gwvq hÍY imRgnI iqRX ko su bulwvq hY
aupmw ijX BwvY ] mwnhu BONhn ko ks kY Dnu nYnn ky mno qIr clwvY ]õùó] myG mlHwr Aau
dyvgMDwir Bly gvrI kr kY ihq gwvY ] jYqisrI Aru mwlisrI nt nwiek suMdr BWiq bswvY ]
rIJ rhI ibRj kI sB gÍwirn rIJ rhy sur jo suin pwvY ] AOr kI bwq khw kihXY qij ieMdR sBw
sB Awsn AwvY ]õùô] Kylq rws mY sÎwm khY Aiq hI rs sMg iqRXw imil qIno ] cMdRBgw
Aru cMdRmuKI ibRKBwn suqw sj swj nvIno ] AMjn AWKn dY ibMdUAw iek Bwl mY syNDur suMdr
dIno ] XoN aupjI aupmw iqRX ky suB Bwg pRkws AbY mnu kIno ]õùõ] Kylq kwnH soN cMdRBgw
kib sÎwm khY rs jo aumhXo hY ] pRIiq krI Aiq hI iqh soN bhu logn ko auphws shÎo hY ]
moiqn mwl FrI gr qy kib nY iqh ko js AYsy khÎo hY ] Awnn cMdR mno pRgtÎo Cip kY
AMiDAwr pqwr gXo hY ]õùö] dohrw ] gÍwirn rUp inhwr kY XO aupjÎo ijX Bwv ] rwjq jÎoN
mih cWdnI kMjn sihq qlwv ]õù÷] svYXw ] locn hYN ijn ky su pRBwDr Awnn hY ijn ko
331
sm mYnw ] kY kY ktwC curwie lXo mn pY iqn ko joaU r`Ck DYnw ] kyhir sI ijn kI kit hY su
kpoq soN kMT su koikl bYnw ] qwih lXo hir kY hir ko mn BONhn cwie ncwie kY nYnw ]õùø]
kwnH ibrwjq gÍwirn mY kib s`Îwm khY ijn ko kCu Bau nw ] qwq kI bwq ko nYku sunY ijn ky
sMg BRwq krÎo bn gaunw ] qw kI ltY ltkY qn mo joaU swDn ky mn gÎwn idvaunw ] sMdl
pY aupjI aupmw mnu lwg rhy Aih rwjn Caunw ]õùù] Kylq hY soaU gÍwirn mY joaU aUpir pIq
Dry auprOnw ] jo isr sq®ün ky hrqw joaU swDn ko brdwn idvOnw ] bIc rhÎo jg ky riv ky
kib sÎwm khY ijh ko puin KO nw ] rwjq XoN AlkYN iqn kI mnu cMdn lwg rhY Aih COnw
]öúú] kIr sy nwk kurMg sy nYnn folq hY soaU bIc iqRXw mY ] jo mn s`qRn bIc rvÎo ju rhÎo
riv swDn bIc ihXw mY ] qw Cib ko js au~c mhW ieh BWqin soN Puin aucirXw mY ] qw rs
kI hm bwq khI joaU rwvn ky su bsÎo hY ijXw mY ]öúñ] Kylq sMg gÍwirn ky kib sÎwm khY
joaU kwnHr kwlw ] rwjq hY soeI bIc Kro su ibrwjq hY igrdy iqh bwlw ] PUl rhY jh PUl
BlI ibiD hY Aiq hI jh cMd aujwlw ] goipn nYnn kI su mno phrI Bgvwn su kMjn mwlw
]öúò] dohrw ] brnn cMdRBgw krÎo Aiq inrml kY bùiD ] aupmw qwih qnOr kI sUrj sI hY
sùiD ]öúó] svYXw ] sÎwm ky jw ipiK sÎwm khY Aiq lwjih ky Puin jwl Aty hYN ] jw kI
pRBw Aiq suMdr pY suB Bwvn Bwv su vwr suty hYN ] ijh ko ipK kY jn rIJ rhY su munIn ky pyiK
DÎwn Cuty hY ] rwjq rwDy AhIr qnOr ky mwnhu sUrj sy pRgty hYN ]öúô] Kylq soaU gÍwirn mY
ijh ko ibRj hY Aiq suMdr fyrw ] jwih kY nYn kurMg sy hY jsuDw jU ko bwlk nMdih kyrw ]
gÍwirn soN qih Gyr lXo kihby js ko aumgÎo mn myrw ] mwnhu mYn soN Kyln kwj krÎo iml kY
mnu cWdn Gyrw ]öúõ] gÍwirn rIJ rhI hir pyiK sBY qij lwij su AO fr swso ] AweI hY
332
qÎwig soaU igRh pY Brqwr khy n kCU kih mw so ] folq hY soaU qwl bjwie kY gwvq hY kr kY
auphwso ] moih igrY Dr pY su iqRXw kib sÎwm khY icqvY hir jw so ]öúö] jo jug qIsr hY
krqw joaU hY qnu pY DirXw pt pIly ] jwih ClÎo bilrwj blI ijn sq®ü hny kir kop hTIly ]
gÍwirn rIJ igrI DrnI ju Dry pt pIqn pY su rMgIly ] jÎoN imRgnI sr lwig igrY ieh qÎoN
hir dyKq nYn rsIly ]öú÷] kwnHr ky sMg Kyliq so Aiq hI suK ko kr kY qn mY ] sÎwm hI
soN Aiq hI ihq kY icq kY nih bMDn AO Dn mY ] Dir rMgin bsqR sBy qih folq XON aupmw
aupjI mn mY ] joaU PUl muKI qh PUl kY Kylq PUl sI hoie geI bn mY ]öúø] sB Kyliq hY
mn AwnMd kY Bgvwn ko Dwir sBY mn mY ] hir ky icqby kI rhI suiD eykn AOr rhI n kCU
qn mY ] nhI BUql mYN Aru mwql mY ien so nih dyvn ky gn mY ] soaU rIJ so sÎwm khY Aiq
hI Puin folq gÍwrn ky gn mY ]öúù] hs kY Bgvwn khI biqXw ibRKBwn suqw ipiK rUp nvIno
] AMjn AWf Dry puin bysr Bwv sBY ijn Bwvn kIno ] suMdr syNDr ko ijn lY kir Bwl ibKY
ibMdUAw iek dIno ] nYn ncwie mnY suK pwie icqY jdurwie qbY his dIno ]öñú] bIn sI
gÍwirn gwviq hY sunby khu suMdr kwnHr kwry ] Awnn hY ijn ko sis so su ibrwjq kMjn sy
idRg Bwry ] JWJn qw kI auTI Dr pY Duin qw Cib ko kib sÎwm aucwry ] Folk sMg qMbUrn hoie
auTy qh bwj imRdMg ngwry ]öññ] Kyliq gÍwirn pRym CkI kib sÎwm khY sMg kwnHr kwry ]
Cwjq jw muK cMd pRBw sm rwjq kMjn sy idRg Bwry ] jw ipiK kMdRp rIJ rhY ipiKey ijh ky
imRg Awidk hwry ] kyhir koikl ky sB Bwv ikDoN ien pYgn aUpr vwry ]öñò] jwih BBICn
rwj idXo ijnhUM br rwvn so irpuu swDo ] Kylq hY soaU BUim ibKY ibRj lwj jhwjn ko qij bwDo
] jwih inkws lXo mur pRwn su mwp ilXo bil ko qn AwDo ] sÎwm khY sMg gÍwirn ky Aiq hI
333
rs kY soaU Kylq mwDo ]öñó] jo mur nwm mhw irpuu pY kup kY Aiq hI firXw Puin BIrin ] jo
gj sMkt ko kitXw hrqw joaU swDn ky duK pIrin ] so ibRj mY jmunw qt pY kib sÎwm khY
hirXw iqRX cIrin ] qw kr kY rs ko csko ieh BWiq khÎo gn bIc AhIrin ]öñô] kwnH jU
bwc gÍwirn soN ] svYXw ] kyl kro hm sMg khÎo Apuny mn mY kCu sMk n Awno ] JUT khÎo
nih mwnhu rI khÎo hmro qum swc pCwno ] gÍwrinXW hir kI suin bwq geI qij lwj kbY jsu
Twno ] rwq ibKY qij JIlih ko nB bIc clÎo ijm jwq tnwno ]öñõ] ibRKBwn suqw hir ky
ihq gwviq gÍwirn ky su ikDO gn mY ] iem nwciq hY Aiq pRym BrI ibjlI ijh BWiq Gny Gn
mY ] kiv ny aupmw iqh gwieb kI su ibcwr khI Apny mn mY ] ruiq cyq kI mY min AwnMd kY
kuhkY mnu koiklkw bn mY ]öñö] hir ky sMg Kyliq rMg BrI su iqRXw sij swj sBY qn mY ]
Aiq hI kr kY ihq kwnHr soN kr kY nhI bMDn AO Dn mY ] Puin qw Cib kI Aiq hI aupmw
aupjI kib sÎwm ky XON mn mY ] mnu swvn mws ky m`iD ibKY cmkY ijm ib`julqw Gn mY
]öñ÷] sÎwm soN suMdir Kylq hY kib sÎwm khY Aiq hI rMg rwcI ] rUp scI Aru pY riq kI
mn mY kir pRIiq so Kylq swcI ] rws kI Kyl qtY jmunw rjnI Aru dÎos ibDrk mwcI ]
cMdRBgw Aru cMdRmuKI ibRKBwn suqw qij lwjih nwcI ]öñø] rws kI Kyl su gÍwrinXW Aiq hI
qh suMdr BWiq rcI hY ] locn hY ijn ky imRg sy ijn ky sm rUp n qùl scI hY ] kMcn soN iqn
ko qn hY muK hY sis soN qh rwiD gcI hY ] mwno krI kr lY krqw sùD suMdr qy joaU bwkI bcI
hY ]öñù] AweI hY Kyln rws ibKY sj kY su iqRXw qn suMdr bwny ] pIq rMgy iek rMg ksuMB ky
eyk hry iek kysr swny ] qw Cib ky js au~c mhw kib nY Apuny mn mY pihcwny ] nwciq BUim
igrI DrnI hir dyK rhI nhI nYn AGwny ]öòú] iqn ko ieqno ihq dyKq hI Aiq AwnMd soN
334
Bgvwn hsy hYN ] pRIiq bFI Aiq gÍwrin soN Aiq hI rs ky Puin bIc Psy hYN ] jw qn dyKq
puMin bFY ijh dyKq hI sB pwp nsy hYN ] jÎoN sis AgR lsY cplw hir dwirm sy iqm dWq lsy
hYN ]öòñ] sMg goipn bwq khI rs kI joaU kwnHr hY sB dYq mr`Xw ] swDn ko joaU hY brqw
Aau AswDn ko joaU nws kr`Xw ] rws ibKY soaU Kylq hY jsuDw suq jo muslIDr B`Xw ] nYnn
ky kr kY su ktwC curwie mno miq gopn l`Xw ]öòò] dyvgMDwir iblwvl sùD mlHwr khY kib
sÎwm sunweI ] jYqisrI gujrI kI BlI Duin rwmklI hUM kI qwn bsweI ] sQwvr qy sun kY
surjI jVH jMgm qy sur jw suin pweI ] rws ibKY sMg gÍwirn ky ieh BWiq so bMsurI kwnH bjweI
]öòó] dIpk Aau nt nwiek rwg BlI ibiD gaurI kI qwn bsweI ] soriT swrMg rwmklI
sur jYqisrI suB BWiq sunweI ] rIJ rhY ipRQmI ky sBY jn rIJ rhÎo sun kY sur rweI ] qIr
ndI sMig gÍwirn ky murlI kir AwnMd sÎwm bjweI ]öòô] ijh ky muK kI sm cMdRpRBw qn kI
iqh Bw mnu kMcn sI hY ] mwnhu lY kr mY krqw su AnUp sI mUriq Xw kI ksI hY ] cWdnI mY
gn gÍwirn ky ieh gÍwirn goipn qy su hCI hY ] bwq ju QI mn kwnHr ky ibRKBwn suqw soaU pY
lK lI hY ]öòõ] kwnH jU bwc rwDy soN ] dohrw ] ikRsn rwiDkw qn inriK khI ibhis kY
bwq ] imRg ky Aru Puin mYn ky qo mY sB hYN gwq ]öòö] svYXw ] Bwg ko Bwl hrÎo suin
gÍwirn CIn leI muK joiq ssI hY ] nYn mno sr qICn hY iBRkutI mnojwin kmwn ksI hY ]
koikl bYn kpoq soN kMT khI hmry mn joaU bsI hY ] eyqy pY cor lXo hmro icq Bwmin dwmin
BWiq lsI hY ]öò÷] kwnHr lY ibRKBwn suqw sMg gIq BlI ibiD suMdr gwvY ] swrMg dyvgMDwr
ibBws iblwvl BIqir qwn bswvY ] jo jVH sRaunn mY sun kY Duin qÎwg kY Dwm qhw khu DwvY ]
jo Kg jwq aufy nB mY suin TwF rhY Duin jo suin pwvY ]öòø] gÍwirn sMg Bly Bgvwn su Kylq
335
hY Aru nwcq AYsy ] Kylq hY mn AwnMd kY n kCU jrrw min DwrkY BY sy ] gwvq swrMg qwl
bjwvq sÎwm khY Aiq hI su rucY sy ] swvn kI ruiq mY mnu nwcq morin mY murvw nr jYsy
]öòù] svYXw ] nwcq hY soaU gÍwirn mY ijh ko sis soN Aiq suMdr Awnn ] Kylq hY rjnI
isq mY jh rwjq Qo jmunw juiq kwnn ] Bwn suqw ibRK kI jh QI su huqI jh cMdRBgw
AiBmwnn ] Cwjq qw mih XON hir jU jÎoN ibrwjq bIc pMnw ng Kwnn ]öóú] sMg ncY hir
jU iqh Taur su sÎwm khY rs ky sMg BIno ] Kor dey Puin kysr kI DuiqXw kis kY pt EiF
nvIno ] rwiDkw cMdRBgw muiKcMd ley jh gÍwirn QI sMg qIno ] kwnH ncwie kY nYnn ko sB
goipn ko mnUAw hir lIno ]öóñ] ibRKBwn suqw kI brwbr mUriq sÎwm khY su nhI iGRqcI hY
] jw sm hY nhI kwm iqRXw su nhI ijs kI sm qùil scI hY ] mwnhu lY sis ko sB swr pRBw
krqwr iehI mY gcI hY ] nMd ky lwl iblwsn ko ieh mUriq icqR bicqR rcI hY ]öóò]
rwiDkw cMdRBgw muiKcMd su Kylq hY imil Kyl sBY ] imil suMdr gwvq gIq sBY su bjwvq hY
kr qwl qbY ] ipKvY ieh ko soaU moh rhY sB dyKq hY sur Xwih CbY ] kib sÎwm khY
murlIDr mYn kI mUriq gopin m`iD PbY ]öóó] ijh kI smqùil n hY kmlw duiq jw ipK kY
kit kyhir lwjY ] kMcn dyiK ljY qn ko iqh dyKq hI mn ko duKu BwjY ] jw sm rUp n koaU
iqRXw kib sÎwm khY riq kI sm rwjY ] jÎoN Gn bIc lsY cplw ieh qÎoN Gn gÍwirn bIc
ibrwjY ]öóô] Kylq hY sMg iqRXn ky sij swj sBY Aru moiqn mwlw ] pRIq kY Kylq hY iqh soN
hir jU joaU hY Aiq hI ihq vwlw ] cMdRmuKI jh TwFI huqI jh TwFI huqI ibRKBwn kI bwlw ]
cMdRBgw ko mhw muK suMdr gÍwirn bIc krÎo aujÎwlw ]öóõ] kwnH ko rUp inhwr kY suMdr moih
rhI iqRX cMdRmuKI ] qb gwie auTI kr qwl bjwie huqI ij ikDoN Aiq hI su suKI ] kr kY
336
Aiq hI ihq nwcq BI kir AwnMd nw mn bIc JuKI ] sB lwlc qÎwg dey igRh ky iek sÎwm
ky pÎwr kI hY su BuKI ]öóö] dohrw ] ikRsn mnY Aiq rIJ kY murlI auTÎo bjwie ] rIiJ
rhI sB goipXW mhw pRmud min pwie ]öó÷] svYXw ] rIJ rhI ibRj kI sB Bwmin jau murlI
nMd lwl bjweI ] rIJ rhy bn ky Kg AO imRg rIJ rhy Duin jw suin pweI ] icqR kI hoie geI
pRiqmw sB sÎwm kI Er rhI ilvlweI ] nIr bhY nhI kwn iqRXw sun kY qih paun rhÎo
aurJweI ]öóø] paun rhÎo aurJwie GrI iek nIr ndI ko cly su kCU nw ] jy ibRj Bwmin
AweI huqI Dir Kwsn AMg ibKY Aru JUnw ] so sun kY Duin bwsurI kI qn bIc rhI iqn ky suiD
hU nw ] qw suiD gI sur ky sun hI rhgI ieh mwnhu icqR nmUnw ]öóù] rIiJ bjwvq hY murlI
hir pY mn mY kir sMk kCU nw ] jw kI suny Duin sRaunn mY kr kY Kg Awvq hY bn sUnw ] so
suin gÍwirn rIJ rhI mn BIqir sMk krI kChU nw ] nYn pswr rhI ipK kY ijm GMtk hyr bjy
imil mUnw ]öôú] sur bwsurI kI kib sÎwm khY muK kwnHr ky Aiq hI su rsI hY ] soriT
dyvgMDwr ibBws iblwvl hMU kI su qwn bsI hY ] kMcn soN ijh ko qn hY ijh ky muK kI sm soB
ssI hY ] qw ky bjwieby ko sun kY miq gÍwirn kI iqh bIc PsI hY ]öôñ] dyvgMDwir ibBws
iblwvl swrMg kI Duin qw mY bsweI ] soriT sùD mlwr ikDoN sur mwlisrI kI mhW suKdweI ]
moih rhy sB hI sur Aau nr gÍwirn rIJ rhI suin DweI ] XoN aupjI sur cytk kI Bgvwn mno
Dir PWis clweI ]öôò] Awnn hY ijh ko Aiq suMdr kMD Dry joaU hY pt pIlo ] jwih mrÎo
AG nwm bfo irpuu qwq rKÎo Aih qy ijn lIlo ] AswDn ko isr jo kitXw Aru swDn ko hrqw
joaU hIlo ] cor lXo sur soN mn qws bjwie BlI ibiD swQ rsIlo ]öôó] jwih BBICn rwj
dXo Aru rwvn jwih mrÎo kir kRohY ] ckR ky swQ ikDo ijnhU isspwl ko sIs ktÎo kir CohY ]
337
mYn su AO isX ko Brqw ijh mUriq kI smqùil n ko hY ] so kir lY Apny murlI Ab suMdr
goipn ky mn mohY ]öôô] svYXw ] rwiDkw cMdRBgw muiK cMd su Kylq hY imil Kyl sbY ] imil
suMdr gwviq gIq Bly su bjwviq hY kr qwl qbY ] Puin qÎwig sBY sur mMfl ko sB kOqk
dyKq dyv sBY ] Ab rwks mwrn kI su kQw kCu QorI AhY sun lyhu AbY ]öôõ] nwciq QI
ijh gÍwrinXW jh PUl iKry Aru Baur guMjwrYN ] qIr bhY jmunw jh suMdr kwnH hlI imil gIq
aucwrYN ] Kyl krY Aiq hI ihq soN n kCU mn BIqir sMkih DwrYN ] rIiJ kibq pVHY rs ky bhsY
doaU Awps mY nhI hwrYN ]öôö] AQ jKC goipn ko nB ko ly aufw ] svYXw ] Awvq Qo iek
jKC bfo ieh rws ko kOqk qwih iblokÎo ] gÍwirn dyK kY mYn bFÎo iqh qy qn mY nhI rMck
rokÎo ] gÍwirn lY su clÎo nB ko iknhU iqh BIqir qy nhI tokÎo ] jÎoN miD BIqir lY muslI
hir kyhir hY imRg soN irpuu rokÎo ]öô÷] jKC ky sMg ikDoN muslI hir jùDu krÎo Aiq kopu
sMBwrÎo ] lY qru bIr doaU kr BIqir BIm Bey Aiq hI bl DwrÎo ] dYq pCwr lXo ieh BWiq
kbY jsu qw Cib AYs aucwrÎo ] Foky Cuty qy mhW CuDvwn ikDo ckvw auiT bwjih mwrÎo ]öôø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry goip Curwiebo jKC bDh ]
svYXw ] mwr kY qwih ikDO muslI hir bMsI bjweI n kY kCu sMkw ] rwvn Kyq mrÎo kup kY ijn
rIiJ BBICn dInsu lMkw ] jw ko lKÎo kubjw bl bwhn jw ko lKÎo mur dYq AqMkw ] rIiJ
bjwie auTÎo murlI soeI jIiq idXo js ko mnu fMkw ]öôù] rUKn qy rs cUvn lwg JrY Jrnw
igir qy suKdweI ] Gws cugY n imRgw bn ky Kg rIJ rhy Duin jw suin pweI ] dyvgMDwr
iblwvl swrMg kI irJ kY ijh qwn bsweI ] dyv sBY imil dyKq kOqk jau murlI nMd lwl
bjweI ]öõú] svYXw ] TwiF rhI jmunw sun kY Duin rwg Bly sunby ko chy hYN ] moih rhy bn
338
ky gj AO iekTy imil Awvq isMG shy hYN ] Awvq hYN sur mMfl ky sur qÎwig sBY sur DÎwn
Phy hYN ] so sun kY bn ky Kgvw qru aUpir pMK pswr rhy hYN ]öõñ] joaU gÍwirn Kylq hYN hir
soN Aiq hI ihq kY n kCU Dn mY ] Aiq suMdr pY ijh bIc lsY Puin kMcn kI su pRBw qn mY ]
joaU cMdR muKI kit kyhir sI su ibrwjiq gÍwirn ky gn mY ] sun kY murlI Duin sRaunn mY Aiq
rIiJ igrI su mno bn mY ]öõò] ieh kOqk kY su cly igRh ko Puin gwvq gIq hlI hir AwCy ]
suMdr bIc AKwry ikDo kib sÎwm khY ntUAw jnu kwCy ] rwjq hY blB`dR ky nYn XON mwno Fry
ieh mYn ky swCy ] suMdr hY riq ky piq qy Aiq mwnhu fwrq mYnih pwCy ]öõó] bIc mnY suK
pwie qbY igRh ko su cly irpuu ko hin doaU ] cMdRpRBw sm jw muK au~pm jw sm au~pm hY nih koaU
] dyKq rIJ rhY ijh ko irpuu rIJiq so ien dyKq soaU ] mwnhu lCmn rwm bfy Bt mwir cly
irpuu ko Gr EaU ]öõô]
AQ kuMj glIn mY Kylbo ]svYXw ] hir sMg khÎo iem gÍwirn ky Ab kuMj glIn mY Kyl mc``XY
] nwcq Kylq BWiq BlI su khÎo XON suMdr gIq bs`XY ] jw ky kIey mn hoq KusI suinXY auiT kY
soaU kwrj k`XY ] qIr ndI hmrI isK lY suK Awpn dY hmhUM suK d`XY ]öõõ] kwnH ko Awiesu
mwin iqRXw ibRj kuMj glIn mY Kyl mcwXo ] gwie auTI soeI gIq BlI ibiD jo hir ky mn BIqir
BwXo ] dyvgMDwir Aau sùD mlHwr ibKY soaU BwiK KÎwl bswXo ] rIJ rhÎo puir mMfl AO sur
mMfl pY ijnhUM suin pwXo ]öõö] kwnH khÎo isr pY Dr kY imil kuMjn mY sB BWiq geI hY ]
kMj muKI qn kMcn sy sB rUp ibKY mnu mYn meI hY ] Kyl ibKY rs kI so iqRXw sB sÎwm ky
Awgy hÍY AYsy DeI hY ] XON kib sÎwm khY aupmw gj gwmin kwmn rUp BeI hY ]öõ÷] kwnH
CuhÎo chY gÍwirn ko soaU Bwg clY nhI dyiq CuhweI ] jÎoN imRgnI Apny piq ko riq kyl smy
339
nhI dyq imlweI ] kuMjn BIqir qIr ndI ibRKBwn suqw iPr hY qh DweI ] TOr qhw kib sÎwm
khY ieh BWiq so sÎwm jU Kyl mcweI ]öõø] rwq krI CT mwsn kI Aiq au~jl pY soaU ArD
AMDyrI ] qwih smY iqh TOr ibKY kib sÎwm sBY hir gÍwirn GyrI ] nYn kI kor ktwCn pyKiq
JUim igrI iek hÍY geI cyrI ] XON aupjI aupmw ijX mY sr soN imRgnI ijm Gwvq hyrI ]öõù]
Pyr auTY auTqy hI BgY jdurwie ko gÍwir n dyq imlweI ] pwCY prY iqn ky hir jU cVH kY rs kY
hX aUpir DweI ] rwDy ko nYnn ky sr sMg bDY mno BONh kmwn cVHweI ] JUim igryN DrnI pr so
imRgnI imRghw mnu mwir igrweI ]ööú] suiD lY ibRKBwn suqw qb hI hir A`gRj kuMjn mY auiT
BwgY ] rs soN jdurwie mhw risXw qb hI iqh ky ipCUAwn so lwgY ] moC lhY nr so iCn mY
hir ky ieh kOqk jo AnurwgY ] XON aupjY aupmw mn mY imRgnI ijm Gwiel sÍwr ky AwgY
]ööñ] Aiq Bwgq kuMj glIn ibKY ibRKBwnsuqw ko ghy hir AYsy ] kYDON Dvwie Dvwie mhw
jmunw qt hwrq mwnk jYsy ] pY cF kY rs hY mn nYnn BONh qnwie kY mwrq lYsy ] XON aupjI
aupmw ijm sÍwr mno ijq lyq imRgI khu jYsy ]ööò] gih kY ibRKBwn suqw jdurwie jU bolq qw
sMg AMimRq bwnI ] Bwgq kwhy ky hyq suno hmhUM qy qUM suin gÍwirn rwnI ] kMj muKI qn kMcn sy
hm qÍY mn kI sB bwq pCwnI ] sÎwm ky pRym CkI mn suMdir hÍY bn Kojiq sÎwm idvwnI
]ööó] ibRKBwnsuqw ipiK gÍwirn ko inhurwie kY nIic rhI AiKXW ] mnu Xw imRg Bw sB CIn
leI ik mno ieh kMjn kI piKXW ] sm AMimRq kI his ky iqRXw XON biqXW hir ky sMg hY
AiKXW ] hir Cwif dY moih khÎo hm kO su inhwriq hYN sB hI siKXW ]ööô] sun kY hir
gÍwirn kI biqXw ieh BWiq khÎo nhI Corq qo ko ] dyKq hYN qo khw BXo gÍwirn pY ien qy kCu
sMk n mo ko ] AO hmrI rs Kyln kI ieh TOr ibKY kI nhI suiD loko ] kwhy kau mo so ibbwd
340
krY su frY ien qy ibn hI su qU toko ]ööõ] sun kY jdurwie kI bwq iqRXw biqXw hir ky iem
sMg aucwrI ] cWdnI rwiq rhI Cik kY idijXY hir hovn rYin AMDÎwrI ] sun ky hmhUM qumrI
biqXw Apny mn mY ieh bwq ibcwrI ] sMk kro nhI gÍwirn kI su mno qum lwj ibdw kir fwrI
]ööö] BwKq ho biqXW hm soN his kY hir kY Aiq hI ihq Bwro ] muskwiq hY gÍwirn hyr auqY
ipK kY hmro ieh kOqk swro ] Cor dY kwnH khÎo hm ko Apny mn bùiD Akwm kI Bwro ] qwih
qy qo sMg mo soN kho jdurwie GnI qum sMk ibcwro ]öö÷] BUK lgy suinXY sjnI lgrw khUM Corq
jwq bgI ko ] qwq kI sÎwm sunI qY kQw ibrhI nih Corq pRIiq lgI ko ] Corq hY su nhI
kutvwr ikDoN gih kY purhU kI TgI ko ] qw qy n Corq hau qum ko ik sunÎo khuM Corq isMG imRgI
ko ]ööø] khI biqXw ieh bwl ky sMg ju QI Aiq jobn ky rs BInI ] cMdRBgw Aru gÍwirn qy
Aiq rUp ky bIc huqI ju nvInI ] ijauN imRgrwj imRgI ko ghY kib nY aupmw ibiD Xw liK lInI
] kwnH qbY krvw gih kY Apny bl sMg soaU bis kInI ]ööù] kir kY bis vw sMg AYsy khI
kib sÎwm khY jdurwie khwnI ] pY rs rIiqh kI Aiq hI ju huqI sm mwnhu AMimRq bwnI ]
qyro khw ibgrY ibRj nwir khÎo ieh BWiq sÎwm gumwnI ] AOr sBY iqRX cyirn hY ibRKBwn suqw
iqn mY qUM rwnI ]ö÷ú] jhW cMd kI cWdnI Cwjiq hY jh pwq cMbylI ky syj fhI hY ] syq jhw
gul rwjq hYN ijh ky jmunw iFg Awie bhI hY ] qwhI smY hir rwDy gRsI aupmw iqh kI kib
sÎwm khI hY ] syq iqRXw qn sÎwm hrI mnu som klw ieh rwhu ghI hY ]ö÷ñ] iqh ko hir jU
iPr Cor dXo soaU kuMj glI ky ibKY bn mY ] iPr gÍwirn mY soaU jwie imlI Aiq AwnMd kY Apny
qn mY ] Aiq qw Cib kI aupmw hY khI aupjI ju koaU kib ky mn mY ] mno kyhir qy Cutvwie
imlI imRgnI ko mno imRigXw gn mY ]ö÷ò] iPr jwie kY gÍwirn mY hir jU Aiq hI iek suMdr
341
Kyl mcwXo ] cMdRBgw hU ky hwQ pY hwQ DrÎo Aiq hI mn mY suK pwXo ] gwviq gÍwirn hYN sB
gIq joaU aun ky mn BIqir BwXo ] sÎwm khY mn AwnMd kY mn ko Puin sok sBY ibsrwXo
]ö÷ó] hir nwcq nwcq gÍwirn mY his cMdRBgw hU kI Er inhwrÎo ] soaU hsI ieq qy ey hsy
jdurw iqh soN bcnw hY aucwrÎo ] myro mhw ihq hY qum soN ibRKBwn suqw ieh hyir ibcwrÎo ]
Awn iqRXw sMg hyq krÎo hm aUpir qy hir hyq ibswrÎo ]ö÷ô] hir rwiDkw Awnn dyKq hI
Apny mn mY ieh BWiq aucwrÎo ] sÎwm Bey bis Aaur iqRXw iqh qy Aiq pY mnsw nhI DwrÎo
] AwnMd Qo ijqno mn mY iqqno ieh BwiK ibdw kir fwrÎo ] cMdRBgw muiKcMdu duqY sB gÍwirn qy
Gt moih ibcwrÎo ]ö÷õ] kih kY ieh BWiq soaU qb hI Apny mn mY ieh bwq ibcwrI ] pRIiq
krI hir Awnih so qij Kyl sBY auiT Dwm isDwrI ] AYis krI gnqI mn mY aupmw iqh kI
kib sÎwm aucwrI ] iqRXn bIc clYgI kQw ibRKBwn suqw ibRjnwiQ ibswrI ]ö÷ö] AQ rwiDkw
ko mwn kQnM ]svYXw] ieh BWiq clI kih kY su iqRXw kib sÎwm khY soaU kuMj glI hY ]
cMdmuKI qn kMcn sy sB gÍwirn qy joaU KUb BlI hY ] mwn ikXo inKrI iqn qy imRgnI sI mno su
ibnw hI AlI hY ] XoN aupjI aupmw mn mY piq soN riq mwnhu rUiT clI hY ]ö÷÷] ieq qy hir
Kylq rws ibKY ibRKBwn suqw kir pRIiq inhwrI ] pyK rhÎo n ipKI iqn mY kib sÎwm khY ju
huqI soaU pÎwrI ] cMdR pRBw sm jw muK hY qn kMcn soN Aiq suMdr nwrI ] kY igRh mwn kY nId
geI ik koaU auin mwn kI bwq ibcwrI ]ö÷ø] kwnH bwc ] svYXw ] ib`juCtw ijh nwm sKI ko
hY soaU sKI jdurwie bulweI ] AMg pRBw ijh kMcn sI ijh qy muK cMd Ctw Cib CweI ] qw sMg
AYsy khÎo hir jU sun qUM ibRKBwn suqw pih jweI ] pwien pY ibniqXn kY Aiq hyq ky Bwv so
lÎwau mnweI ]ö÷ù] jdurwie kI so sun kY bqIAw ibRKBwn suqw joaU bwl BlI hY ] rUp mno
342
sm suMdr mYn ky mwnhu suMdir kMj klI hY ] qw ky mnwieby kwj clI hir ko Puin Awiesu pwie
AlI hY ] XON aupjI ijX mY aupmw kr qy ckeI mnu CUit clI hY ]öøú] sKI bwc ] svYXw ]
ib`juCtw ijh nwm sKI ko soaU ibRKBwn suqw pih AweI ] Awie kY suMdir AYsy khÎo sun qUM rI
iqRXw ibRjnwQ bulweI ] ko ibRjnwQ khÎo ibRj nwir su ko knH̀Xw kih kaun knHweI ] Kylhu qwhI
iqRXw sMg lwl rI ko ijh ky sMg pRIiq lgweI ]öøñ] sjnI nMd lwl bulwvq hY Apny mn mY
hT rMc n kIjY ] AweI ho hauN cil kY qum pY iqh qy su khÎo Ab mwn hI lIjY ] byig clo
jdurwie ky pws kCU qumro ieh qy nhI CIjY ] qwhI qy bwq khoN qum soN suK Awpn lY suK Aaurn
dIjY ]öøò] qw qy kro nhI mwn sKI auiT byig clo isK mwin hmwrI ] murlI jh kwnH bjwvq
hY bhsY qh gÍwrin suMdr gwrI ] qwhI qy qosoN khoN clIAY kCu sMk kro n mnY ibRjnwrI ] pwien
qory proN qij sMk insMk clo hir pws hhw rI ]öøó] sMk kCU n kro mn mY qij sMk insMk
clo sun mwnin ] qyry mY pRIiq mhw hir kI iqh qy hau khoN quih sMg gumwnin ] nYn bny qumry
sr sy suDry mnu qICn mYn kI swnin ] qohI soN pRym mhW hir ko ieh bwq hI qy kCu hau hUM
Ajwnin ]öøô] murlI jdubIr bjwvq hY kib sÎwm khY Aiq suMdr TaurY ] qwhI qy qory hau
pws pTI su khÎo iqh ilAwv su jwie kY daurY ] nwciq hY jh cMdRBgw Aru gwie kY gÍwrin
lyq hY BaurY ] qwhI qy byig clo sjnI qumry ibn hI rs lUtq AaurY ]öøõ] qwhI qy bwl
blwie ilauN qyrI mY byig clo nMd lwl bulwvY ] sÎwm bjwvq hY murlI jh gÍwrinXW imil mMgl
gwvY ] soriT sùD mlwr iblwvl sÎwm khY nMd lwl irJwvY ] Aaur kI bwq khw kihXY sur
qÎwig sBY sur mMfl AwvY ]öøö] rwDy bwc pRiq auqr ] svYXw ] mY n cloN sjnI hir pY ju
clo qb mo ibRj nwQ duhweI ] mo sMg pRIiq qjI jdunMdn cMdRBgw sMg pRIiq lgweI ] sÎwm kI
343
pRIiq mhW qum soN qij mwn hhw rI clo duicqweI ] qyry ibnw nhI Kylq hY khÎo Kylhu jwhU soN
pRIiq lgweI ]öø÷] dUqI bwc ] svYXw ] pwie proN qumry sjnI Aiq hI mn BIqir mwn n
k`XY ] sÎwm bulwvq hY su jhW auT kY iqh Taur ibKY cil j`XY ] nwciq hYN ijm gÍwrinXW
nicXY iqm Aau iqh BWiqih g`XY ] Aaur Anyikk bwq kro pr rwDy blwie ilauN sauNh n K`XY
]öøø] rwDy bwc ] svYXw ] jYhauN n hau sun rI sjnI quih sI hir gÍwrin koit pTwvY ]
bMsI bjwvY qhW qu khw Aru Awp khw BXo mMgl gwvY ] mY n cloN iqh Taur ibKY bRhmw hm ko
kih Awin sunwvY ] Aaur sKI kI khw gnqI nih jwauN rI jau hir Awpn AwvY ]öøù] dUqI
bwc rwDy soN ] svYXw ] kwhy ko mwn krY sun gÍwrin sÎwm khY auiT kY kr soaU ] jw ky kIey
hir hoie KusI suinXY bil kwj kro Ab joaU ] qau quih boil pTwvq hY jb pRIiq lgI qum soN
qb EaU ] nwqr rws ibKY sun rI quih sI nih gÍwrin suMdr koaU ]öùú] sMg qyry hI pRIq GnI
hir kI sB jwnq hY kCu nwih neI ] ijh kI muK au~pm cMdRpRBw ijh kI qn Bw mnu rUp meI
] iqh sMg ko qÎwig suno sjnI igRh kI auT kY quih bwt leI ] ibRjnwQ ky sMg sKI bhuqyrI
rI qo sI gÍwir BeI n BeI ]öùñ] kibXobwc ] svYXw ] sun kY ieh gÍwrin kI biqXw
ibRKBwn suqw min kop BeI hY ] kwnH ibnw pTey rI iqRXw hmry aun ky auiT bIc peI hY ]
AweI mnwvn hY hm ko su khI biqXw ju nhIN ruceI hY ] kop kY au~qr dyq BeI cl rI cl qUM
ikn bIc deI hY ]öùò] dUqI bwc kwnH so ] svYXw ] kop kY au~qr dyq BeI ien Awie khÎo
iPr sMg sujwnY ] bYT rhI hT mwin iqRXw hau mnwie rhI jV ikau hU n mwnY ] swm dIey n
mnY nhI dMf mnY nhI Byd dIey Aru dwnY ] AYsI gÍwir soN hyq khW qumrI joaU pRIiq ko rMg n
jwnY ]öùó] mYn pRBw bwc kwnH jU so ] svYXw ] mYn pRBw hir pws huqI sun kY biqXw qb bol
344
auTI hY ] ilAwiehuN hauN ieh BWiq khÎo qum qy hir jU joaU gÍwir ruTI hY ] kwnH ky pwien pY
qb hI su lÎwvn qwhI ky kwj auTI hY ] suMdr qw muK aUpir qy mnu kMj pRBw sB vwr sutI hY
]öùô] hir pwien pY ieh BWiq khÎo hir jU auh ky iFg hauN cil jYhoN ] jwhI aupwv qy Awie
hY suMdir qwhI aupwie mnwie ilAYhoN ] pwien pY ibnqIAn kY irJvwiekY suMdir gÍwir mnYhoN ]
Awj hI qo iFg Awin imlYhoN jU lÎwie ibnw qumrI n khY hoN ]öùõ] hir pwien pY iqh Taur
clI kib sÎwm khY Puin mYn pRBw ] ijh ky nih qùil mMdodir hY ijh qùil iqRXw nih ieMdR sBw
] ijh ko muK suMdr rwjq hY ieh BWiq lsY iqRXw vw kI ABw ] mnu cMd kurMgn kyhir kIr pRBw
ko sBo Dn Xwih lBw ]öùö] pRiq au~qr bwc ] svYXw ] cil cMd muKI hir ky iFg qy
ibRKBwn suqw pih pY cil AweI ] Awie kY AYsy khÎo iqh soN bil byig clo nMd lwl bulweI ]
mY n cloN hir pws hhw clu AYsy khÎo n kro duicqweI ] kwhy ko bYT rhI ieh Taur mY mohn ko
mnu ic`q curweI ]öù÷] ijh Gor Gtw Gn Awey Gny chU Ern mY jh mor pukwrYN ] nwciq hYN
jh gÍwrinXW iqh pyiK Gny ibrhI qn vwrYN ] qaun smY jdurwie suno murlI ko bjwie kY qoih
icqwrYN ] qwhI qy byig clo sjnI iqh kauqk ko hm jwie inhwrYN ] öùø] qw qy n mwn kro
sjnI hir pws clo nih sMk ibcwro ] bwq Dro rs hUM kI mnY ApnY mn mY n kCU hT Dwro ]
kauqk kwnH ko dyKn ko iqh ko js pY kib sÎwm aucwro ] kwhy kau bYT rhI hT kY khÎo dyKn
kau aumgÎo mn swro ]öùù] hir pws n mY cilhoN sjnI ipKby khu kauqk ijX n myro ]
sÎwm rcy sMg Aaur iqRXw qij kY hm soN Puin nyhu Gnyro ] cMdRBgw hUM ky sMg khÎo nih nwrI
khw muih nYnn hyro ] qw qy n pws cloN hir hauN auiT jwh joaU aumgÎo mn qyro ]÷úú] dUqI
bwc ] svYXw ] mY khw dyKn jwauN iqRXw quih lÎwvn ko jdurwie pTweI ] qwhI qy hau sB
345
gÍwrin qy auiT kY qb hI qumry pih AweI ] qUM AiBmwn kY bYT rhI nih mwniq hYN kCu sIK
prweI ] byig clo quih sMg khoN qumro mgu hyrq TwF kn@weI ]÷úñ] rwDy bwc ] svYXw ]
hir pws n mY cilhoN rI sKI qu khw BXo jo quih bwq bnweI ] sÎwm n mory qUM pws pTI ieh
bwqn qy kptI liK pweI ] BI kptI qu khw BXo gÍwrin qUM n lKY kCu pIr prweI ] XoN kih kY
isr nÎwie rhI kih AYso n mwn ipKÎo khUM mweI ]÷úò] dUqI bwc ] svYXw ] iPr AYsy khÎo
cilXY rI hhw bl mY hir ky pih XoN kih AweI ] hohu n Awqur sRI ibRjnwQ hauN lÎwviq hoN
auih jwie mnweI ] ieq qUM kir mwn rhI sjnI hir pY qu clo qij kY duicqweI ] qo ibnu mo pY
n jwq gXo khÎo jwniq hY kCu bwq prweI ]÷úó] rwDy bwc ] svYXw ] auiT AweI huqI qu
khw BXo gÍwrin AweI n pUC khÎo kCU so rI ] jwih khÎo iPir kY hir pY ieh qy kCu lwj n
lwgiq qo rI ] mo biqXw jdurwie jU pY kib sÎwm khY kihÎo su AhorI ] cMdRBgw sMig pRIiq
kro qum soN nhI pRIiq khÎo pRB morI ]÷úô] suin kY ieh rwiDkw kI biqXW qb so auiT gÍwrin
pwien lwgI ] pRIiq khÎo hir kI qum soN hir cMdRBgw hUM soN pRIiq iqAwgI ] aun kI kib sÎwm
sbùiD khY quih dyKn ky rs mY AnurwgI ] qwhI qy bwl blwie ilauN qyrI mY byig clo hir pY
bfBwgI ]÷úõ] ibRj nwQ bulwvq hY cilXY kCu jwniq hY rs bwq ieXwnI ] qohI ko sÎwm
inhwrq hY qumry ibn rI nih pIvq pwnI ] qUM ieh BWiq khYN muK qy nih jwauNgI hau hir pY
ieh bwnI ] qwhI qy jwniq hON sjnI Ab jobn pwie BeI hYN idvwnI ]÷úö] mwn krÎo mn
bIc iqRXw qij bYT rhI ihq sÎwm jU kyro ] bYT rhI bk DÎwn Dry sB jwniq pRIiq ko Bwv n
nyro ] qo sMg qO mY khÎo sjnI kihby khu jo aumgÎo mn myro ] Awvq hY iem mo mn mY idn
cwr ku pwhun jobn qyro ]÷ú÷] qw ky n pws clYN auiT kY kib sÎwm joaU sB logn BogI ] qw
346
qy rhI hiT bYT iqRXw aunko kCu jYgo n Awpn Ko gI ] jobn ko ju gumwn krY iqh jobn kI su
dsw ieh hogI ] qo qij kY soaU XoN rim hY ijm kMD pY fwir bGMbr jogI ]÷úø] nYn kurMgn sy
qumry sm kyhir kI kit rI sun qÍY hY ] Awnn suMdr hY sis so ijh kI Puin kMj brwbr kÍY hY ]
bYT rhI hT bWiD Gno iqh qy kCu Awpn hI sun KÍYhY ] eyqn so quih bYr krÎo hir isau hiT ey
qumro khu hÍY hY ]÷úù] sun kY ieh gÍwrin kI biqXW ibRKBwn suqw Aiq ros BrI ] nYn ncwie
cVwie kY Bauhn pY mn mY sMg kRoD jrI ] joaU AweI mnwvn gÍwrin QI iqh soN biqXw iem pY
aucrI ] sKI kwhy ko hauN hir pws clON hir kI kCu mo prvwh prI ]÷ñú] XON ieh auqr dyq
BeI qb Xw ibiD so aun bwq krI hY ] rwDy bulwie ilauN ros kro nih ikau kih kop ky sMg BrI
hY ] qU ieq mwn rhI kir kY auq hyrq pY irpuu cMd hrI hY ] qUM n krYN prvwh hrI hir ko
qumrI prvwh prI hY ]÷ññ] XoN kih bwq khI iPir XON auiT byg clo cil hohu sMjogI ] qwhI
ky nYn lgy ieh Taur joaU sB logn ko rs BogI ] qw ky n pws clyN sjnI aun ko kCu jY hY n
Awpn KogI ] qÍY muK rI bil dyKn ko jdurwie ky nYn Bey doaU bÎgI ]÷ñò] pyKq hY nih
Aaur iqRXw qumro eI suno bil pMQ inhwrY ] qyry hI DÎwn ibKY Atky qumrI hI ikDO bil bwq
aucwrY ] JUim igrY kbhUM DrnI kir qÍY miD Awpn Awp sMBwrY ] qaun smY sKI qoih icqwr kY
sÎwm jU mYn ko mwn invwrY ]÷ñó] qw qy n mwn kro sjnI auiT byig clo kCu sMk n Awno ]
sÎwm kI bwq suno hm qy qumry icq mY Apno icq mwno ] qyry hI DÎwn Psy hir jU kir kY min
sok Asok bhwno ] mUV rhI Ablw kir mwn kCU hir ko nih hyq pCwno ]÷ñô] gÍwrin kI sun
kY biqXw qb rwiDkw au~qr dyq BeI ] ikh hyq khÎo qij kY hir pws mnwvn mohU ky kwj DeI
] nih hau cilhO hir pws khÎo qumrI Dau khw giq hÍY hY deI ] sKI Aaurn nwm su mUV DrY
347
n lKY ieh hau hUM ik mUV meI ]÷ñõ] sun kY ibRKBwn suqw ko khÎo ieh BWiq so gÍwrin au~qr
dIno ] rI sun gÍwrin mo biqXw iqn hUM sun sROn sunYby kau kIno ] moih khY muK qy qUM mUV mY mUV
quhI mn mY kir cIno ] mY jdurwie kI AweI pTI suin qY jdurwie hUM so hT kIno ]÷ñö] XoN
kih kY ieh BWiq khÎo cilXY auT kY bil sMk n Awno ] qohI soN hyqu Gno hir ko iqh qy qumhUM
khÎo swcih jwno ] pwien qory proN llnw hT dUr kro kbhUM Puin mwno ] qw qy insMk clo qij
sMk ikDoN hir kI vh pRIiq pCwno ]÷ñ÷] kuMjn mY sKI rws smY hir kyl kry qum soN bn mY ]
ijqno aun ko ihq hY quih mo iqh qy nhI AwiDk hY aun mY ] murJwie gey ibn qÍY hir jU nih
Kylq hY Puin gÍwrin mY ] iqh qy sun byig insMk clo kr kY suiD pY bn kI mn mY ]÷ñø]
sÎwm bulwvq hY cilXY bil pY mn mY n kCU hT kIjY ] bYT rhI kir mwn Gno kCu Aaurn hU
ko khÎo sun lIjY ] qw qy hau bwq kroN qum so ieh qy n kCU qumro kih CIjY ] nYku inhwr khÎo
hm Er sBY qij mwn AbY his dIjY ]÷ñù] rwDy bwc dUqI soN ] svYXw ] mY n hsoN hir pws
cloN nhI jau quih sI sKI koitk AwvY ] Awie aupwv Anyk krY Aru pwien aUpr sIs invwvY
] mY kbhUM nhI jwau qhW quih sI kih koitk bwq bnwvY ] Aaur kI kaun gnY gnqI bil
Awpn kwnH jU sIs JukwvY ]÷òú] pRiq au~qr bwc ] svYXw ] jO ien AYsI khI biqXW qbhI
auh gÍwrin XON kih ho rI ] jau hm bwq khI cilXY qu khY hm sÎwm so pRIiq hI CorI ] sÎwm
so mweI khw kihXY ieh swQ krY ihqvw br jorI ] Byjq hY hm ko ieh pY ieh sI iqh ky pih
gÍwrn QorI ]÷òñ] Byjq hY ieh pY hm ko ieh gÍwrin rUp ko mwn krY ] ieh jwniq vY Gt hY
hm qy iqh qy hT bWD rhI n trY ] kib sÎwm ipKo ieh gÍwrin kI miq sÎwm ky kop qy pY n
frY ] iqh soN bil jwauN khw kihXY iqh lÎwvhu XoN muK qy aucrY ]÷òò] sÎwm krY sKI Aaur
348
soN pRIiq qbY ieh gÍwrin BUl pCwnY ] vw ky kIey ibn rI sjnI su rhI kih kY su khÎo nhI mwnY
] Xw ko ibswr frY mn qy qb hI ieh mwnih ko Pl jwnY ] AMq iKswie GnI Akulwie khÎo
qb hI ieh mwnY qu mwnY ]÷òó] XON sun kY ibRKBwnsuqw iqh gÍwrin ko iem au~qr dIno ] pRIiq
krI hir cMdRBgw sMg qau hmhUM As mwn su kIno ] qau sjnI khÎo rUT rhI Aiq kRoD bFÎo
hmry jb jI no ] qory khy ibn rI hir Awgy hUM mohU soN nyhu ibdw kir dIno ]÷òô] svYXw ] XO
kih gÍwrin soN biqXw kib sÎwm khY iPr AYsy khÎo hY ] jwih rI kwhy ko bYTI hYN gÍwrin qyro
khÎo Aiq hI mY shÎo hY ] bwq khI Aiq hI rs kI quih qw ko n so sKI ic`q chÎo hY ] qwhI
qy hau n cloN sjnI hm soN hir soN rs kaun rhÎo hY ]÷òõ] XO sun au~qr dyq BeI kib sÎwm
khY hir ky ihq kyro ] kwnH ky Byjy qy Xw pih Awie kY kY kY mnwvn ko Aiq Jyro ] sÎwm ckor
mnY qRnjo sun rI ieh BWiq khY mn myro ] qwhI inhwir inhwir suno sis soN muK dyKq hÍY hY rI
qyro ]÷òö] rwDy bwc ] svYXw ] dyKq hY qu khw BXo gwÍrin mY n khÎo iqh ky pih jYhoN ]
kwhy ky kwj aurwhn rI sihhoN Apno piq dyK AGYhoN ] sÎwm rcY sMg Aaur iqRXw iqh ky pih
jwie khw js pYhoN ] qw qy pDwrhu rI sjnI hir ko nih jIviq rUp idKYhoN ]÷ò÷] AQ mYn
pRBw ikRsn jI pws iPr AweI ] dUqI bwc kwnH jU so ] svYXw ] XoN jb qwih sunI biqXW auT
kY soaU nMdllw pih AweI ] Awie ky AYsy khÎo hir pY hir jU nih mwniq mUVH mnweI ] kY
qij vwih ruco ien soN nih Awpn jwie kY ilAwau mnweI ] XoN suin bwq clÎo iqh ko kib
sÎwm khY hir Awpih DweI ]÷òø] Aaur n gÍwrin koaU pTI cil kY hir jU qb Awp hI AwXo
] qwhI ko rUpu inhwrq hI ibRKBwn suqw mn mY suK pwXo ] pwie Gno suK pY mn mY Aiq aUpr
mwn so bol sunwXo ] cMdRBgw hUM soN kyl kro ieh Taur khw qij lwjih AwXo ]÷òù] rwDy bwc
349
kwnH jU soN ] svYXw ] rwsih ikauN qij cMdRBgw cilkY hmry pih ikau khÎo AwXo ] ikau ieh
gÍwrin kI isK mwn kY Awpn hI auT kY sKI DwXo ] jwniq QI ik bfo Tg hY ieh bwqn qy Ab
hI liK pwXo ] ikau hmry pih Awie khÎo hm qo qum ko nhI boil pTwXo ]÷óú] kwnH jU bwc
rwDy sNo ] svYXw ] XoN suin au~qr dyq BXo nih rI quih gÍwrin bol pTwXo ] nYnn ky kir Bwv
Gny sr soN hmro mnUAw imRg GwXo ] qw ibrhwgin so suinXY bil AMg jrXo su gXo n bcwXo ]
qyro bulwXo n AwXo hoN rI iqh Taur jry khu sykin AwXo ]÷óñ] rwDy bwc kwnH soN ] svYXw ]
sMg iPrI qumry hir Kylq sÎwm khY kib AwnMd BInI ] logn ko auphws shÎo quih mUriq cIn
kY Aaur n cInI ] hyq krÎo Aiq hI qum soN qumhU qij hyq dsw ieh kInI ] pRIiq krI sMg
Aaur iqRXw kih sÍws lXo AiKXW Br lInI ]÷óò] kwnH jU bwc ] svYXw ] myro Gno ihqu hY
qum soN sKI Aaur iksI nih gÍwrin mwhIN ] qyry Kry quih dyKq hoN ibn qÍY quih mUriq kI
prCwhIN ] XoN kih kwnH ghI bihXW cilXY hm soN bn mY suK pwhIN ] hhw clu myrI shuM myrI
shuM myrI shuM qyrI shuM qyrI shuM nwhI jU nwhIN ]÷óó] XoN kih kwnH ghI bihXW iqhu logn ko
BuigXw rs jo hY ] kyhir sI ijh kI kit hY ijh Awnn pY sis koitk ko hY ] AYsy khÎo cilXY
hmry sMg jo sB gÍwirn ko mn mohY ] XoN khÎo kwhy kro ibnqI sun kY quih lwl hIAY miD jo hY
]÷óô] kwhy aurwhn dyq sKI khÎo pRIiq GnI hmrI sMg qyry ] nwhk qUM BrmI mn mY kCu bwq
n cMdRBgw min myry ] qw qy auTo qij mwn sBY cl KylihN pY jmunw qt kyry ] mwniq hY nih
bwq hTI ibrhwqur hÍY ibrhI jn tyry ]÷óõ] qÎwg khÎo Ab mwn sKI hmhUM qumhUM bn bIc
pDwrYN ] nwhk hI qUM irsI mn mY nhI Awn iqRXw mn bwq hmwrYN ] qW qy Asok ky swQ suno bl
qIr ndI sB so kihfwrYN ] Xw qy n Aaur BlI kCu hY iml kY hm mYn ko mwn invwrYN ]÷óö]
350
kwnH rswqur hÍY Aiq hI ibRKBwn suqw iFg bwq aucwrI ] qwih mnI hir bwq soaU iqn mwn kI
bwq ibdw kir fwrI ] hwQih so bhIAW gih sÎwm su AYsy khÎo Ab Kyl hÎW rI ] kwnH khÎo
qb rwiDkw soN hmry sMg kyl kro muir ipAwrI ]÷ó÷] rwDy bwc kwnH so ] svYXw ] XoN sun kY
ibRKBwn suqw nMdlwl llw khu au~qr dIno ] qwhI so bwq kro hir jU ijh ky sMg nyhu Gno qum
kIno ] kwhy kau morI ghI bhIAw su duKwvq kwhy kau ho muih jI no ] XON kih bwq BrI AKIAW
kr kY duK sÍws ausws su lIno ]÷óø] kyl kro aun gÍwrin soN ijn sMg rcÎo mn hY su qumwro ]
sÍwsn lY AKIAW Br kY ibRKBwn suqw ieh BWiq aucwro ] sMg cloN nih hau qumry kir AwXuD ly
kihE ikau nih mwro ] swc kho qum soN biqXw qij kY hm ko jdubIr pDwro ]÷óù] kwnH jU
bwc rwDy soN ] svYXw ] sMg clo hmry auT kY sKI mwn kCU mn mY nhI Awno ] Awie hoN hauN
qij sMk insMk kCU iqh qy rs rIiq pCwno ] imqR ky bycy ikDoN ibikXY ieh sRaun suno sKI pRIq
khwno ] qw qy hau qorI kroN ibnqI khÎo muih mwn sKI AiBmwno ]÷ôú] rwDy bwc ] svYXw ]
XON suinkY hir kI biqXW hir ko iqn Xw ibiD au~qr dIno ] pRIiq rhI hm soN qumrI khw XON
kih kY idRg bwir BrIno ] pRIiq krI sMg cMdRBgw Aiq kop bFÎo iqh qy muih jI no ] XON kih
kY Bir sÍws lXo kib sÎwm khY Aiq hI kptIno ]÷ôñ] kRoD BrI iPr bol auTI ibRKBwnsuqw
muK suMdr isauN ] qum soN hm soN rs kaun rhÎo kib sÎwm khY ibiD ky pih ijauN ] hir XoN
khI mo ihq hY quih soN aun koip khÎo hm soN khu ikauN ] qumry sMg kyl kry bn mY suinXY biqXw
hmrI bl ieauN ]÷ôò] kwnH ju bwc rwDy soN ] svYXw ] mohÎo hauN qyro sKI cilbo ipiK mohÎo
su hauN idRg pyKq qyry ] moih rhÎo AlkYN qumrI ipiK jwq gXo qij Xw nhI fyry ] moih rhÎo
quih AMg inhwrq pRIiq bFI iqh qy mn myry ] moih rhÎo muK qyro inhwrq ijau gn cMd ckorn
351
hyry ]÷ôó] qw qy n mwn kro sjnI muih sMg clo auT kY Ab hI ] hmrI qum soN sKI pRIiq
GnI kuip bwq kho qij kY sB hI ] iqh qy ieh CùdRn bwq kI rIiq khÎo n ArI qum ko Pb hI
] iqh qy sun mo ibnqI cilXY ieh kwj kIey n kCU lB hI ]÷ôô] Aiq hI jb kwnH krI
ibnqI qb hI mn rMc iqRXw soaU mwnI ] dUr krI mn kI gnqI jb hI hir kI iqn pRIiq
pCwnI ] qau iem au~qr dyq BeI joaU suMdrqw mih iqRXn rwnI ] qÎwg deI duicqI mn kI
hir soN rs bwqn soN injkwnI ]÷ôõ] moih kho cilXY hmry sMg jwniq hoN rs swQ Crogy ]
rws ibKY hm ko sMg lY sKI jwniq gÍwrin sMg Arogy ] hau nhI hwirhoN pY qum qy qum hI hm qy
hir hwir progy ] eyk n jwnq kuMj glIn lvwie khÎo kCu kwj krogy ]÷ôö] ibRKBwn suqw
kib sÎwm khY Aiq jo hir ky rs BIqir BInI ] rI ibRjnwQ khÎo his kY Cib dWqn kI Aiq
suMdr cInI ] qw Cib kI Aiq hI aupmw mn mY ju BeI kib ky soaU kInI ] ijau Gn bIc lsY
cplw iqh ko Tg gy TgnI Tg lInI ]÷ô÷] ibRKBwn suqw kib sÎwm khY Aiq jo hir ky rs
BIqir BInI ] bIc hulws bFÎo mn ky jb kwnH kI bwq sBY mn lInI ] kuMj glIn mY KylihNgy
hir ky iqn sMg khÎo soaU kInI ] XoN his bwq insMg khÎo mn kI duicqI sB hI qij dInI
]÷ôø] svYXw ] doaU jau his bwqn sMg Fry qu hulws iblws bFy sgry ] his kMT lgwie
leI llnw gih gwVy AnMg qy AMg Bry ] qrkI hY qnI drkI AMgIAw gr mwl qy qUt ky lwl
pry ] ipX ky imley iqRX ky ihXw qy AMgrw ibrhwgin ky inkry ]÷ôù] hir rwiDkw sMg cly
bn lY kib sÎwm khY mn AwnMd pwXo ] kuMj glIn mY kyl kry mn ko sB sok huqo ibsrwXo ]
qwhI kQw kO ikDO jg mY mn mY suk Awidk gwie sunwXo ] joaU sunY soaU rIJ rhY ijh ko sB hI
Dr mY js CwXo ]÷õú] kwnH jU bwc rwDy so ] hir jU iem rwiDkw sMg khI jmunw mY qro qum
352
ko gih hYN ] jl mY hm kyl krYNgy suno rs bwq sBY su qhW kih hYN ] ijh Er inhwir bDU ibRj
kI llcwie mnY ipKbo cih hYN ] phucYgI nhIN iqh gÍwrin eyk hmhUM qum rIJ qhw rih hYN
]÷õñ] ibRKBwn suqw hir ky muK qy jl pYTn kI biqXw sun pweI ] Dwie kY jwie prI sr mY
kr kY Aiq hI ibRjnwQ bfweI ] qwhI ky pwCy qy sÎwm pry kib ky mn mY aupmw ieh AweI ]
mwnhu sÎwm jU bwj prÎo ipK kY ibRj nwir ko ijau murgweI ]÷õò] ibRj nwQ qbY Dis kY jl
mY ibRj nwir soaU qb jwie ghI ] hir ko qn Byit hulws bFÎo ignqI mn kI jl BWiq bhI ]
joaU AwnMd bIc bFÎo mn ky kib qau muK qy kQ BwiK khI ] ipKÎo ijnhUM soaU rIJ rhÎo ipK
kY jmunw ijh rIJ rhI ]÷õó] jl qy kiF kY iPir gÍwrin soN kib sÎwm khY iPr rws mcwXo
] gwvq BI ibRKBwn suqw Aiq hI mn BIqir AwnMd pwXo ] ibRj nwirn so iml kY ibRjnwQ jU
swrMg mY iek qwn bswXo ] so sun kY imRg Awvq Dwvq gÍwrinXW sun kY suKu pwXo ]÷õô]
dohrw ] s`qRh sY pYqwl mY kInI kQw suDwr ] cUk hoie jh qh sukib lIjhu skl suDwr
]÷õõ] ibniq kro doaU jor kir suno jgq ky rwie ] mo msqk qÍY pg sdw rhY dws ky Bwie
]÷õö]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry rws mMfl brnnM
iDAwie smwpq msqu suB msqu]APjU]
sudrsn nwm bRhmxu BujMg join qy auDwr krn kQnM ]
sÍYXw ] idn pUjw ko Awie lgÎo iqh ko joaU gÍwrinXW ihq kY Aiq syvI ] jw irpuu suMB insuMB
mrÎo kib sÎwm khY jg mwq AByvI ] nws Bey jg mY jn so ijnhU mn mY kuip kY n AsyvI ]
qwhI ky hyq cly qij kY pur gÍwrin gop su pUjn dyvI ]÷õ÷] AwT Bujw ijh kI jg mwlum suMB
353
sMGwrin nwm ijsI ko ] swDn doKn kI hrqw kib sÎwm n mwnq qRws iksI ko ] swq Akws
pqwln swqn PYl rhÎo js nwm iesI ko ] qwhI ko pUjn dÎos lgÎo sB gop cly ihq mwin
iqsI ko ]÷õø] dohrw ] mhW rudR Aru cMif ky cly pUjby kwj ] jsuDw puriqRX blBdR Aau
sMg lY ibRjrwj ]÷õù] svYXw ] pUjn kwj cly qj kY pur gop sBY mn mY hrKy ] gih A`Cq
DUp pcWimRq dIpk swmuhy cMif isvY srKy ] Aiq AwnMd pRwpq By iqn ko duK Qy ju ijqy sB hI
GrKy ] kib sÎwm AhIrn ky ju huqy suB Bwg GrI ieh mY prKy ]÷öú] eyk BujMgn kwnH bbw
khu lIl lXo qn nYk n CorY ] sÎwh mno AbnUsih ko qru kop fsÎo Aiq hI kr jorY ] ijau
pur ky jn lwqn mwrq jor krY Aiq hI JkJorY ] hwir pry sB no iml kY qb kUk krI Bgvwn
kI ErY ]÷öñ] gop pukwrq hYN iml kY sB sÎwm khY muslIDr B`Xy ] doKn ko hrqw krqw suK
Awvhu tyrq dYq mr`Xy ] moih gRsÎo Aih sÎwm bfy hm rovh Xw bD kwrj k`Xy ] rog Bey ijm
bYd bul`Xq BIr pry ijm bIr bul`Xy ]÷öò] suin sRaunn mY hir bwq ipqw auih swpih ko qn
Cyd krÎo hY ] swp kI dyh qjI aunhUM iek suMdr mwnuK dyh DrÎo hY ] qw Cib ko js au~c mhw
kib nY ibiD Xw muK qy aucrÎo hY ] mwnhu puMn pRqwpn qy sis CIn lXo irpuu dUr krÎo hY
]÷öó] svYXw ] bwmHn hoie gXo su vhY Puin nwm sudrsn hY puin jw ko ] kwnH khI biqXW
his kY iqh so khu ry qYN Taur khw ko ] nYn invwie mnY suK pwie su joir pRnwm krÎo kr qw ko
] logn ko brqw hrqw duK sÎwm khY piq jo chU Gw ko ]÷öô] idj bwc ] svYXw ] AiqR
irKIsr ky suq ko Aiq hwis krÎo iqn sRwp dXo hY ] jwih khÎo quA swp su ho bcnw aun Xw
ibiD moih khÎo hY ] qwhI ky sRwp lgy hmro qn bwmn qy Aih sÎwm BXo hY ] kwnH qumY qn
CUvq hI qn ko sB pwp prwie gXo hY ]÷öõ] pUjq By jg mwq sBY jn pUij sBY iqh fyrn
354
Awey ] kwnH prwkRm ko aur Dwir sBo imil kY aupmw js gwey ] soriT swrMg sùD mlHwr
iblwvl BIqir qwn bswey ] rIJ rhy ibRj ky su sBY jn rIJ rhy ijnhUM sun pwey ]÷öö] dohrw
] pUj cMif ko Bt bfy Gr Awey imil doie ] AMn Kwie kY mwq qy rhy sdn mY soie ]÷ö÷]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy ikRsnw Avqwry idj auDwr cMif pUj
iDAwie smwpq msqu suB msqu ] APjU]
AQ ibRKBwsur dYq bD kQnM ]
svYXw ] Bojn kY jsuDw pih qy Bt rwq pry soaU soie rhy hYN ] pRwq Bey bn bIc gey auT kY
jh folq isMG shy hYN ] ibRKBwsur Qo iqh Taur Kro ijh ky doaU sINg Akws Khy hYN ] dyK kY so
kup kY hir jU duhUM hwQn so kir jor ghy hYN ]÷öø] sINgn qy gih fwr dXo su ATwrh pYg pY
jwie prÎo hY ] Pyir auTÎo kir kop mnY hir ky iPr swmuih jùDu krÎo hY ] Pyir bgwie idXo
hir jU khI jwie igrÎo su nhI aubrÎo hY ] moC BeI iqh kI hir ky kr CUvq hI su lrÎo n
mrÎo hY ]÷öù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry ibRKBwsur dYq bDh
DÎwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ kysI dYq bD kQnM ]
svYXw ] jùDu bfo kr kY iqh ky sMg jau Bgvwn bfo Air mwrÎo ] nwrd qau mQurw mY gXo
bcnw sMg kMs ky AYsy aucwrÎo ] qÍY BgnI piq nMd su qw hir qÍY irpuu vw Gr BIqir fwrÎo ]
dYq AGwsur Aau bk bIr mrÎo iqnhUM jb paurK hwrÎo ]÷÷ú] kMs bwc pRiq au~qr ] svYXw
] kop BrÎo mn mY mQurw piq icMq krI ieh ko Ab mrIAY ] ieh kI sm kwrj Aaur kCU
355
nih qw biD Awpn aUbrIAY ] qb nwrd bol auTÎo his kY sunIAY inRp kwrj Xw krIAY ] Cl
soN bl soN kib sÎwm khY Apny Air ko isrvw hrIAY ]÷÷ñ] kMs bwc nwrd so ] svYXw ]
qb kMs pRnwm khI kir kY sunIAY iriK jU qum s`iq khI hY ] vw kI ibRQw rjnI idn mY hmrY
mn mY bis kY su rhI hY ] jwih mrÎo AG dYq blI bk pUqnw jw Qn jwie ghI hY ] qw mrIAY
Cl kY ikDoN sMg ik kY bl kY ieh bwq shI hY ]÷÷ò] kMs bwc kysI soN ] svYXw ] muin qau
iml kY inRp so igRh gXo qb kMs blI iek dYq bulwXo ] mwrhu jwie khÎo jsuDw suq pY kih kY
ieh BWiq pTwXo ] pwCY qy pY BgnI BgnI piq fwr jMjIrn Dwim rKwXo ] sMg cMfUr khÎo ieh
Byd qbY kuvilXw igir bol pTwXo ]÷÷ó] kMs bwc Ak®¨r soN ] svYXw ] BwK khI sMg iBR̀qn
so iek Kyln ko rMg BUim bn`XY ] sMg cMfUr khÎo musty drvwjy ibKY gj ko iQr k`XY ] boil
Ak®¨r khI hmro rQ lY kir nMd purI mih j`XY ] j`ig AbY hmry igRh hY ieh bwqn ko kr kY
hir ilA`XY ]÷÷ô] jwih khÎo Ak®¨rih ko ibRj ky pur mY Aiq kopih isauN qw ] j`ig AbY
hmry igRh hY irJvwie kY lÎwvhu vw kh ieauN qw ] qw Cib ko js au~c mhW aupjÎo kib ky mn
mY ieh ibauNqw ] ijau bn bIc hry imRq ky su pTXo imRgvw kih kyhir inauNqw ]÷÷õ]
kibXobwc ] dohrw ] inRp ByjÎo Ak®¨r khu hir mwrn ky Gwq ] Ab bD kysI kI kQw BeI
khoN soeI bwq ]÷÷ö] svYXw ] pRwq clÎo qh ko auiT so irpuu hÍY hX dIrG pY qh AwXo ]
dyKq jwih idnys frÎo mGvw ijh pyKq hI frpwXo ] gÍwr fry iqh dyKq hI hir pwien aUpir
sIs JukwXo ] DIr BXo jdurwie qbY iqh soN kuip kY rn duMd mcwXo ]÷÷÷] kop BXo irpuu ky
mn mY qb pwauN kI kwnH ko cot clweI ] dIn n lwgn sÎwm qnY su BlI ibiD soN jdurwie
bcweI ] Pyr ghÎo soaU pwien qy kr mo n rhÎo su dXo hY bgweI ] ijau lrkw bt PYNkq hY
356
iqm cwr sY pYg prÎo soaU jweI ]÷÷ø] svYXw ] Pyr sMBwr qbY bl vw irpuu quMf pswir hir
aUpir DwXo ] locn kwiF bfy frvwn ikDoN ijn qy nB lok frwXo ] sÎwm dXo iqh ky muK mY
kr qw Cib ko mn mY jsu BwXo ] kwnH ko hÍY kr kwl mno qn kysI qy pRwn inkwsn AwXo
]÷÷ù] iqn bwh ktI hir dWqn so iqh ky sB dWq qbY Jrgy ] joaU Awie mnorQ kY mn mY
sm Ern kI soaU hY grgy ] qb hI soaU jUJ pry iCq pY n soaU iPr kY Apny Gr gy ] Ab
kwnHr ky kr lwgq hI mir gÎo vh pwp sBY hr gy ]÷øú] svYXw ] rwvn jw ibiD rwm mrÎo
ibiD jo kr kY nrkwsur mwrÎo ] ijau pRhlwd ky r`Cn ko hrnwks mwr frÎo n aubwrÎo ] ijau
mDu kYt mrY kir ckR lY pwvk lIl leI fr twrÎo ] iqau hir sMqn rwKn ko kr kY Apno bl
dYq pCwrÎo ]÷øñ] svYXw ] mwir bfy irpuu ko hir jU sMg gaUAn lY su gey bn mY ] min sok
sBY hr kY sB hI Aiq kY Puin AwnMd pY qn mY ] Puin qw Cib kI Aiq hI aupmw aupjI kib
sÎwm ky ieauN mn mY ] ijm isMG bfo imRg jwin bDÎo Cl soN imRgvw ky mno gn mY ]÷øò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry kysI bDh iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ nwrd jU ikRsn pih Awey ]
AiV`l ] qb nwrd cil gXo inkit Bt iksn ky ] audr pUrnw krI mno ihq iqsn ky ]
rhÎo munI isr nÎwie sÎwm qr pgn ky ] ho min ibcwir khÎo sÎwm mhW sMg lgn ky
]÷øó] muin nwrd jU bwc kwnH jU soN ] svYXw ] Ak®¨r ky AgR hI jw hir soN muin pw pir kY
ieh bwq sunweI ] rIJ rhÎo Apny mn mY su inhwir kY suMdr rUp knHweI ] bIr bfo rn bIc
bDo qum AYsy khÎo Aiq hI Cib pweI ] AwXo hoN hau su Gny irpuu Gyir iskwr kI BWiq bDo iqn
jweI ]÷øô] qb hau aupmw qumrI kir hoN kubilXw igir ko qum jo mirho ] mustk bl swQ
357
cMfUrih soN rMg BUim ibKY bD jo kirho ] iPir kMs bfy Apuny irpuu ko gih kys qy pRwnn ko hirho
] irpuu mwir Gny bn Awsur ko kr kwit sBY Dr pY firho ]÷øõ] dohrw ] ieh kih nwrd
iksn so ibdw BXo mn mwih ] Ab idn kMsih ky khÎo imRq ky Puin injkwih ]÷øö]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry muin nwrd jU ikRsn jU ko sB Byd dy iPr ibidAw Bey
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ ibsÍwsur dYq jùDu ]
dohrw ] Kylq gÍwrn so iksn Awid inrMjn joie ] hÍY myFw qskr koaU koaU phrUAw hoie
]÷ø÷] svYXw ] kysv jU sMig gÍwrn ky ibRj BUim ibKY suB Kyl mcwXo ] gÍwrn dyiK qbY
ibsÍwsur hÍY curvw iqn B`Cn AwXo ] gÍwr hry hir ky bhuqy iqh ko iPr kY hir jU liK pwXo ]
Dwie kY qwhI kI gRIv ghI bl soN DrnI pr mwir igrwXo ]÷øø] dohrw ] ibsÍwsur ko mwir kY
kir swDn ky kwm ] hlI sMg sB gÍwr lY Awey inis ko Dwm ]÷øù]
ieiq sRI bicqR nwtk ikRsnw Avqwry ibsÍwsur dYNq bDh iDAwie smwpq ]
AQ hir ko Ak®¨r mQurw ko lY jYbo ]
svYXw ] irpuu ko hir mwir gey jb hI Ak®¨r ikDoN cil kY qh AwXo ] sÎwm ko dyiK pRnwm
krÎo Apny mn mY Aiq hI suKu pwXo ] kMs khI soaU kY ibnqI jdurw Apny ihq swQ irJwXo ]
AMkus soN gj ijau iPirXY hir ko iqm bwqn qy ihr lÎwXo ]÷ùú] sun kY biqXW iqh kI hir
jU ipq Dwm gey ieh bwq sunweI ] moih AbY Ak®¨r ky hwQ bulwie pTXo mQurw hMU ky rweI ]
pyKq hI iqh mUriq nMd khI qumry qn hY kusrweI ] kwhy kI hY kusrwq khÎo ieh BWiq bulÎo
muslIDr BweI ]÷ùñ] AQ mQurw mY hir ko Awgmn ] svYXw ] sun kY biqXw sMig gÍwrn lY
358
ibRj rwj clÎo mQurw ko qbY ] bkry Aiq lY puin CIr Gno Dr kY muslIDr sÎwm AgY ] iqh
dyKq hI suKu hoq Gno qn ko ijh dyKq pwp BgY ] mnu gÍwrn ky bn suMdr mY sm kyhir kI
jdurwie lgY ]÷ùò] dohrw ] mQurw hir ky jwn kI sunI jsoDw bwq ] qbY lgI rodin krn
BUl geI suiD swq ]÷ùó] svYXw ] rovn lwig jbY jsuDw Apuny muK qy ieh BWiq so BwKY ] ko
hY ihqU hmro ibRj mY clqy hir ko ibRj mY iPir rwKY ] AYso ko FIT krY ijX mo inRp swmuih jw
biqXw ieh BwKY ] sok BrI murJwie igrI DrnI pr so bqIAw nih BwKY ]÷ùô] sÍYXw ]
bwrh mws rKÎo audry mih qyrih mws Bey joaU j`Xw ] pwl bfo ju krÎo qb hI hir ko suin mY
muslIDr B`Xw ] qwhI ky kwj ikDo inRp vw bsudyv ko kY suq boil pT`Xw ] pY hmry Gt Bwgn
ky Gr BIqir pY nhI sÎwm rh`Xw ]÷ùõ] dohrw ] rQ aUpr mhwrwj gy rQ cVH kY qij gRyh
] goipn kQw ibRlwp kI BeI sMq suin lyh ]÷ùö] svYXw ] jb hI cil by kI sunI biqXw qb
gÍwirn nYn qy nIr FrÎo ] ignqI iqn ky mn bIc BeI mn ko sB AwnMd dUr krÎo ] ijqno
iqn mY rs jobn Qo duK kI soie eINDn mwih jrÎo ] iqn qy nhI bolÎo jwq kCU mn kwnH kI
pRIiq ky sMg jrÎo ]÷ù÷] svYXw ] jw sMg gwviq QI imil gIq krY imil kY ijh sMg AKwry
] jw ihq logn hws shÎo iqh sMMg iPrY nih sMk ibcwry ] jw hmro Aiq hI ihq kY lir Awp
blI iqn dYq pCwry ] so qij kY ibRj mMfl kau sjnI mQurw hUM kI Er pDwry ]÷ùø] svYXw
] jwhI ky sMg suno sjnI hmro jmunw qt nyhu BXo hY ] qwhI ky bIc rhÎo gf kY iqh qy nhI
CUtn nYku gXo hY ] qw clby kI sunI biqXw Aiq hI mn BIqir sok CXo hY ] so suinXY sjnI
hm kau qij kY ibRj kau mQurw ko gXo hY ]÷ùù] Aiq hI ihq isau sMg Kyliq jw kib sÎwm
khY Aiq suMdir kwmin ] rws ky BIqir XoN lskY ruiq swvn kI cmkY ijm dwmin ] cMd muKI
359
qn kMcn sy idRg kMj pRBw ju clY gj gwmin ] qÎwig iqnY mQurw ko clÎo jdurwie suno sjnI
Ab Dwmin ]øúú] kMj muKI qn kMcn sy ibrlwp krYN hir soN ihq lweI ] sok BXo iqn ky
mn bIc Asok gXo iqnhUM qy nsweI ] BwKiq hY ieh BWiq suno sjnI hm qÎwig gXo hY knHweI
] Awp gey mQurw pur mY jdurwie n jwnq pIr prweI ]øúñ] AMg ibKY sij kY Bgvy pt
hwQn mY icpIAw hm lYhYN ] sIs DrYNgI jtw Apny hir mUriq iB`C kau mWg AGYhYN ] sÎwm
clY ijh Taur ibKY hmhUM iqh Taur ibKY cil jYhYN ] qÎwig khÎo hm Dwmn ko sB hI imil kY
hm jogin hÍYhYN ]øúò] boliq gÍwrin Awpis mY suinXY sjnI hm kwm krYNgI ] qÎwig khÎo
hm Dwmn kau icpIAw gih sIs jtwn DrYNgI ] kY ibK Kwie mrYNgI khÎo nhI bUf mrYN nhI
jwie jrYNgI ] mwin ibXog khY sB gÍwrin kwnH kY swQ qy pY n trYNgI ]øúó] ijnhU hmry sMg
kyl kry bn bIc dey hm kau suK Bwry ] jw hmry ihq hws shÎo hmry ihq kY ijh dYq pCwry
] rws ibKY ijh gÍwirn ky mn ky sB sok ibdw kir fwry ] so suinXY hmry ihq ko qij kY su
AbY mQurw ko pDwry ]øúô] muMdRkkw phrYN hm kwnn AMg ibKY Bgvy pt kYhYN ] hwQn mY
icpIAw Dir kY Apuny qn bIc ibBUiq lgYhYN ] pY kis kY isM|IAw kit mY hir ky sMg gorK nwQ
jgYhYN ] gÍwrinXW ieh BWiq khYN qij kY hm Dwmn jogn hÍYhYN ]øúõ] kY ibK Kwie mrYNgI
khÎo Apny qn ko nih Gwq krYhNY ] mwir CurI Apny qn mY hir ky hm aUpr pwp cVHh Y YN ]
nwqr bRhm ky jw pur mY ibrQw ieh kI su pukwr krYhYN ] gÍwrinXW ieh BWiq khYN ibRj qy hir
ko hm jwn n dYhYN ]øúö] sylI frYNgI gry Apuny btUAw Apny kit swQ ksYhYN ] lY kir bIc
iqRsUl ikDoN PrUAw iqh swmuih DUp jgYhNY ] Got kY qwhI ky DÎwn kI BWg khY kib sÎwm su
vwhI cVHYhYN ] gÍwrinXW ieh BWiq khYN n rhY hm Dwmn jogin hÍYhYN ]øú÷] DUm frYN iqh ky
360
igRh swmuih Aaur kCU nih kwrj kYhYN ] DÎwn DrYNgI ikDoN iqh ko iqh DÎwn kI BWgih so miq
hÍYhYN ] lY iqh ky Puin pwien DUir ikDoN su ibBUiq kI Taur cVHYhYN ] kY ihq gÍwirn AYis khYN
qij kY igRh kau hm jogin hÍYhYN ]øúø] kY Apuny mn kI Puin mwl khY kib vwhI ko nwmu jpYhYN
] kY ieh BWiq kI pY qpsw ihq soN iqh qy jdurwie irJYhYN ] mWg sBY iqh qy imil kY bru
pwien pY iqh qy hm lÎYhYN ] Xw qy ibcwr khYN guipXW qij kY hm Dwmn jogin hÍYhYN ]øúù]
TwFI hY hoie iek`qR iqRXw ijm GMtk hyir bjY imrgwiel ] sÎwm khY kib icMq hrY hir ko hir
aUpir hÍY Aiq mwiel ] DÎwn lgY idRg mUMd rhYN auGrYN inktY iqh jwin auqwiel ] XoN aupjI
aupmw mn mY ijm mIcqy AWK auGwrq Gwiel ]øñú] kMcn ky qn jo sm QI ju huqI sm
gÍwirn cMd krw sI ] mYn kI swn so swn bnI doaU Bauh mno AiKXW sm gwsI ] dyKq jw Aiq
hI suK ho nih dyKq hI iqh hoq audwsI ] sÎwm ibnw sis pY jl kI mnu kMj muKI BeI sUk
jrw sI ]øññ] rQ aUpir sÎwm cVHwie kY so sMig lY sB gop qhW ko gey hYN ] gÍwrinXW su
rhI igRh mY ijn ky mn bIc su sok Bey hYN ] TwiF aufIkiq goip jhW iqh Taur ibKY doaU ey su
Aey hYN ] suMdr hY sis sy ijn ky muK kMcn sy qn rUp Cey hY ]øñò] jb hI Ak®¨r ky sMg
ikDoN jmnw pY gey ibRj lok sbY ] Ak®¨r hI icMq krI mn mY Aiq pwp krÎo hmhUM su AbY ]
qb hI qij kY rQ bIc DsÎo jl ky sMiDAw krby ko qbY ] ieh ko mir hY inRp kMs blI ju BeI
iehkI Aiq icMq jbY ]øñó] dohrw ] nHwq jbY Ak®¨r min hir ko krÎo ibcwr ] qb iqh ko
jl mY qbY drsn dXo murwir ]øñô] svYXw ] muMf hjwr Bujw shsy ds sys ky Awsn pY ju
ibrwjY ] pIq lsY pt ckR krY ijh ky kr BIqir nMdg CwjY ] bIc qbY jmunw pRgtÎo Puin
swDih ky hrby fr kwjY ] jw ko krÎo sB hI jg hY ijh dyKq hI Gn swvn lwjY ]øñõ]
361
svYXw ] jl qy kF kY mn mY suK kY mQurw ko clÎo mn AwnMd pweI ] Dwie gÎo inRp ky pur mY
hir mwrn kI n krI duicqweI ] kwnH ko rUp inhwrn ko mQurw kI jurI sB Awin lukweI ] jw
ky kCU qn mY duK hY hir dyKq hI soaU pwr prweI ]øñö] hir Awgm kI sun kY biqXw auT kY
mQurw kI sBY iqRX DweI ] Awvq Qo rQ bIc cVHÎo cl kY iqh Taur ibKY soaU AweI ] mUriq
dyK kY rIJ rhI hir Awnn Er rhI ilv lweI ] sok kQw ijqnI mn QI ieh Er inhwir deI
ibsrweI ]øñ÷]
ieiq sRI dsm skMDy purwxy bicqR nwtk ikRsnwvqwry
kwnH jU nMd Aau gopn sihq mQurw pRvys krxM ]
kMs DubIAw ko bD kQnM ]
dohrw ] mQurw pur kI pRBw kib mn mY khI ibcwir ] soBw ijh dyKq su kib kr nih skq
aucwr ]øñø] svYXw ] ijh ky jtqM ng BIq rhYN dmkY duiq mwnhu ib`ju Ctw ] jmunw ijh
suMdr qIr bhY su ibrwjq hY ijh BWiq Atw ] bRhmw ijh dyKq rIJ rhY irJvY ipiK qw Dr
sIs jtw ] ieh BWiq pRBw Dr hY pur Dwm su bwq krY sMg myG Gtw ]øñù] hir Awvq Qo
mg bIc clÎo irpuu ko DubIAw mg eyk inhwrÎo ] jau su ghy iqh qy pt qau kuip kY inRp ko
iqh nwm aucwrÎo ] kwnH qbY irs kY mn mY sMg AMguilkw iqh ky muK mwrÎo ] ieauN igr gÎo
DrnI pr so pt ijau DubIAw pt sMg pRhwrÎo ]øòú] dohrw ] sB gÍwrn soN hir khI irpuu
DubIAw khu kUit ] bsqR ijqy inRp ky skl lyhu sBn ko lUt ]øòñ] sorTw ] ibRj ky gÍwr
Ajwn bsqR phr jwnq nhI ] bwkwqw iqRX Awn cIr pYnwey iqn qnY ]øòò] rwjw pRICq
bwk suk soN ] dohrw ] dY bru qw iqRX ko ikRsn mUMf rhy inhurwie ] qb suk soN pUCÎo inRpY kho
362
hmY ikh Bwie ]øòó] suk bwc rwjw soN ] svYXw ] cqurBuj ko br vwih dXo br pwie suKI
rhu qwih khy ] hir bwk ky hovq pY iqnhUM Amrw pur kY Pl hY su lhy ] bhu dY kr l`jq hoq
bfo iem lok ey nIq ibKY hY khy ] hir jwn ik mY ieh Qor dXo iqh qy muMfIAw inhurwie rhy
]øòô]
ieiq sRI bicqR nwtky gRMQy DobI ko bD qw iqRX ko br dyq Bey ]
AQ bwgvwn ko auDwr ]
dohrw ] bD kY DobI ko ikRsn kir qw iqRX ko kwm ] rQ Dvwie qb hI cly inRp ky swmuih Dwm
]øòõ] svYXw ] Awgy qy sÎwm imlÎo bgvwn su hwr gry hir ky iqn fwrÎo ] pwie prÎo
hir ky bhu bwrn Bojn Dwm iljwie ijvwrÎo ] qw ko pRsMin kY mWgq BXo bru swD kI sMgiq ko
ijX DwrÎo ] jwin leI ijX kI GnsÎwm qbY bru vw auh BWiq aucwrÎo ]øòö] dohrw ] bru
jb mwlI kau dXo rIiJ mnY GnsÎwm ] iPr pur hwtn mY gey krn kUbrI kwm ]øò÷]
ieiq bwgvwn ko auDwr kIAw ]
AQ kubjw ko auDwr krn ]
svYXw ] hir Awvq A`gR imlI kubjw hir ko iqn sud M r rUp inhwrÎo ] gMD ley inRp lwvn ko
su lgwaUN hau Xw mn bIc ibcwrÎo ] pRIiq lKI hir sMig lgI hmry qb hI ieh BWiq aucwrÎo
] lÎwvhu lwvhu rI hm ko kib nY jsu qw Cib ko iem swrÎo ]øòø] svYXw ] jdurwie ko
Awiesu mwin iqRXw inRp ko ieh cMdn dyh lgwXo ] sÎwm ko rUpu inhwrq hI kib sÎwm mnY
Aiq hI suKu pwXo ] jw ko n AMq lKÎo bRhmw kir kY min pRym keI idn gwXo ] Bwg bfy ieh
mwiln ky hir ky qn ko ijn hwQ CuhwXo ]øòù] svYXw ] hir eyk DrÎo pg pwien pY Aru
363
hwQ soN hwQ ghÎo kubjw ko ] sIDI krI kubrI qy soaU ieqno bl hY jg mY khu kw ko ] jwih
mrÎo bk bIr AbY kir hY bD so piq pY mQurw ko ] Bwg bfy ieh ky ijh ko aupcwr krÎo hir
bYd hÍY qw ko ]øóú] pRiq au~qr bwc ] svYXw ] pRB Dwm AbY cilXY hmry ieh BWiq khÎo
kubjw hir soN ] Aiq hI muK dyiK kY rIiJ rhI su khÎo inRp ky ibn hI fr soN ] hir jwnÎo ik
mo mY rhI bs hÍY ieh BWiq khÎo iqh ko Cr soN ] kirhoN qumro su mnorQ pUrn kMs ko kY bD hauN
br soN ]øóñ] svYXw ] kubjw ko svwr kY kwj qbY pur dyKn ky rs mY AnurwgÎo ] Dwie gXo
iqh Taur ibKY Dnu suMdr ko soaU dyKn lwgÎo ] iBR̀qn qy krqy su mnY hir kY mn mY Aiq hI kup
jwgÎo ] gwVI ksIs deI Dnu ko idRVH kY ijh qy inRp ko Dnu BwgÎo ]øóò] gwVI ksIs deI
kuip kY ruip TwF BXo iqh Taur ibKY ] br isMG mno idRg kwF kY TwFo hY pyKY joaU igrY BUim
ibKY ] dyKq hI frpÎo mGvw frpÎo bRhmw joaU lyK ilKY ] Dnu ky tukry sMg joDn mwrq sÎwm
khY Aiq hI su iqKY ]øóó] kibXobwc ] dohrw ] DnuK qyj mY brnÎoN iksn kQw ky kwj ]
Aiq hI cUk mo qy BeI iCimXY so mhwrwj ]øóô] sÍYXw ] Dnu ko tukrw kir lY hir jI
brbIrn ko soaU mwrn lwgÎo ] Dwie pry inRp bIr qbY iqn ky mn mY Aiq hI kup jwgÎo ]
Pyir lgÎo iqn ko hir mwrn jùDh ky rs mo AnurwgÎo ] sor BXo Aiq Taur qhW sun kY ijh ko
isvjU auiT BwgÎo ]øóõ] kib`qu ] qIn lok piq Aiq jùDu kir kop Bry qaunY Taur jhW
brbIr Aiq sÍY rhy ] AYsy bIr igry jYsy bwFI ky kty qy rUK igry ibsMBwr Ais hwQn nhIN ghy
] Aiq hI qrMgnI auTI hY qhW joDn qY sIs sm bty Asu n`kR BWiq hÍY bhy ] gory pY brd ciVH
Awey Qy brd piq gorI gaurw gory rudR rwqy rwqy hÍY rhy ]øóö] kibqu ] kRoD Bry kwnH blBdR jU
nY kIno rn Bwg gey Bt n suBt TwF kÍY rhÎo ] AYsy JUim pry bIr mwry Dnu tUkn ky mwno kMs
364
rwjw jU ko swro dl sÍY rhÎo ] kyqy auiT Bwgy kyqy juD hI ko Pyir lwgy soaU sm bn hr hir qwqo
hÍY rhÎo ] gjn ky suMfn qy AYsy CItYN CutIN jw qy AMbr AnUp lwl CIt Cib hÍY rhÎo ]øó÷]
dohrw ] ikRsn hlI Dnu tUk soN Gn dl dXo inGwie ] iqn sun kY bD sRaun inRp AO puin dXo
pTwie ]øóø] svYXw ] bIc cmUM Ds bIrn kI Dnu tUkn soN bhu bIr sMGwry ] Bwg gey su bcy
iqn qy joaU Pyir lry soaU Pyir hI mwry ] JUiJ prI cqurMg cmUM qh sRaunq ky su cly prnwry ]
XON aupjI aupmw ijX mY rn BUim mno qn BUKn Dwry ]øóù] jùDu krÎo Aiq koip duhUM irpuu bIr
ky bIr Gny hin dIny ] hwn ibKY joaU jÍwn huqy sij Awey huqy joaU swj nvIny ] so Jit BUim
igry rn kI iqh Taur ibKY Aiq suMdr cIny ] XoN aupmw aupjI ijX mY rnBUim ko mwnhu BUKn
dIny ]øôú] svYXw ] Dnu tUkn soN irpuu mwir Gny cl kY soaU nMd bbw pih Awey ] Awvq hI
sB pwie lgy Aiq AwnMd soN iqh kMT lgwey ] gy Qy khw pur dyKn ko bcnw aun pY ieh BWiq
sunwey ] rYn prI igRh soie rhy Aiq hI mn BIqir AwnMd pwey ]øôñ] dohrw ] supn ipKw
iek kMs nY Aiqih BXwnk rUp ] Aiq bÎwkul ijX hoie kY iBR̀q bulwey BUp ]øôò] kMs bwc
iBR̀qn soN ] svYXw ] iBR̀q bulwie kY rwjy khI iek Kyln ko rMgBUim bnwvhu ] gopn ko iek TW
riKXo hmry sB hI dl ko su bulwvhu ] kwrj sIGR kro su iehY hmry iek pY gn kau iqstwvhu
] Kyl ibKY qum m`ln TwF kY Awp sbY kis kY kit Awvhu ]øôó] svYXw ] iBR̀q sBY inRp kI
biqXW sun kY auT kY soaU kwrj kIno ] TwF ikXo gj paur ibKY su rcÎo rMgBUim ko Taur
nvIno] m`l jhW irpuu bIr Gny ipiKey irpuu Awvq jwih psIno ] AYsI bnwie kY Taur soaU hir
ky igRh mwns Byj su dIno ]øôô] inRp syvk lY ien sMg clÎo cil kY inRp kMs ky paur pY
AwXo ] AY kY khÎo inRp ko Gr hY iqh qy sB gÍwrn sIs JukwXo ] Awgy ipKÎo gj m`q mhW
365
khÎo dUr kro gjvwn irswXo ] Dwie prÎo hir aUpir XoN mnu puMn ky aUpir pwp isDwXo
]øôõ] kop Bry gj m`q mhW Br sMuf ley Bt sMudr soaU ] so qb hI Gn soN grjÎo ijh kI
sm au~pm AOr n koaU ] pyt qry iqh ky psry kib sÎwm khY biDXw Air joaU ] XoN aupjI
aupmw ijX mY Apny irpuu soN mnu Kylq doaU ]øôö] svYXw ] kopu krÎo mn mY hir jU iqh ko
qb dWq auKwr lXo hY ] eyk deI gj suMf ibKY kuip dUsr sIs ky bIc dXo hY ] cot lgI isr
bIc GnI DrnI pr so murJwie pXo hY ] so mr gÎo irpuu ky bD ko mQurw hUM ko Awgm Awju BXo
hY ]øô÷]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry gj bDih DÎwie smwpq ]
AQ cMfUr must jùD ]
svYXw ] kMiD DrÎo gj dWq auKwr kY bIc gey rMgBUim ky doaU ] bIrn bIr bfo eI ipKÎo
blvwn lKÎo ien m`ln soaU ] swDn dyiK lKÎo krqw jg Xw sm dUsr AOr n koaU ] qwq
lKÎo kir kY lrkw inRp kMs lKÎo mn mY Gr KoaU ]øôø] qO inRp bYiT sBw hU ky BIqir m`ln
soN jdurwie lrwXo ] must ky swQ lrÎo muslI su cMfUr soN sÎwm jU jùDu mcwXo ] BUim prY rn
kI igr so hir jU mn BIqir kopu bFwXo ] eyk lgI n qhw Gitkw DrnI pr qw khu mwr
igrwXo ]øôù]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtk gRMQy ikRsnvqwry
cMfUr must ml bDih DÎwie smwpq msq suB msq]
AQ kMs bD kQnM ]
svYXw ] mwr ley irpuu bIr doaU inRp qau mn BIqir kRoD BrÎo ] ien ko Bt mwrhu Kyq AbY
366
ieh BWiq khÎo Aru sor krÎo ] jdurwie BrQU qb pwn lgo Apny mn mY nih nYku frÎo ] joaU
Awie prÎo hir pY kup kY hir Qwpr soN soaU mwr frÎo ]øõú] svYXw ] hir kUid qbY
rMgBUmih qy inRp Qo su jhW qh hI pgu DwrÎo ] kMs leI kir Fwl sMBwr kY kop BrÎo Ais KYNc
inkwrÎo ] dauir deI iqh ky qn pY hir PWD gey Aiq dwv sMBwrÎo ] kysn qy gih kY irpuu ko
DrnI pr kY bl qwih pCwrÎo ]øõñ] gih kysn qy ptkÎo Dr soN gih gofn qy qb GIs dXo
] inRp mwir hulws bFÎo ijX mY Aiq hI pur BIqir sor pXo ] kib sÎwm pRqwp ipKo hir ko
ijn swDn rwiK kY s`q®ü CXo ] kit bMDn qwq dey mn ky sB hI jg mY js vwih lXo ]øõò]
irp ko biD kY qb hI hir jU ibsrwq ky Gwt kY aUpir AwXo ] kMs ky bIr blI ju huqy iqn
dyKq sÎwm ko kop bFwXo ] so n gXo iqn pws iCmÎo hir ky sMg Awie kY jùDu mcwXo ] sÎwm
sMBwir qbY bl ko iqn ko DrnI pr mwir igrwXo ]øõó] svYXw ] gj soN Aiq hI kuip jùD
krÎo iqh qy fir kY nhI pYgu try ] doaU m`l mry rMgBUim ibKY kib sÎwm qhW phryku lry ]
inRprwj ko mwir gey jmunw qt bIr iBry soaU Awin mry ] riK swDn s`qR sMGwr dey nB qy iqh
aUpir PUl pry ]øõô]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry inRp kMs bDih
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ kMs bDU kwnH jU pih Awvq BeI ]
svYXw ] rwj suqw duK mwin mnY qij Dwmn ko hir jU pih AweI ] Awie kY so iGiGAwq BeI
hir pY duK kI sB bwq sunweI ] fwir dXo isr aUpir ko pt pY iqh BIqir Cwr imlweI ] kMT
lgwie rhI Brqw hir jU iqh dyKq gRIv invweI ]øõõ] irp krm kry qb hI hir jI iPr kY
367
soaU mwq ipqw pih Awey ] qwq n mwq Bey bis moh ky puqR duhUn ko sIs invwey ] bRhm lKÎo
iqn ko kir kY hir jI iqn ky mn moh bFwey ] kY ibnqI Aiq BWiq ky Bwv kY bMDn pwien qy
Cutvwey ]øõö]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry
kMs ky krm kr qwq mwq ko Curwvq Bey ]
AQ kwnH jU bwc nMd soN ]
svYXw ] cil Awie kY so iPr nMd ky Dwm ikDoN iqn soN ibnqI Aiq kInI ] hau bsudyvih ko
suq hauN ieh BWiq khÎo iqn mwin kY lInI ] jwhu khÎo qum Dwmn ko biqXw suin moh pRjw ibRj
BInI ] nMd khÎo su khÎo ibRj kI ibnu kwnH BeI su purI sB hInI ]øõ÷] svYXw ] sIs
Jukwie gXo ibRj ko Aiq hI mn BIqir sok BXo hY ] jÎoN koaU qwq mry pCuqwq hY pÎwro koaU mno
BRwq CXo hY ] pY ijm rwj bfy irpuu rwj kI pY rn mY piq Koie gXo hY ] XoN aupjI aupmw bsudy
Tig sÎwm mno Dn lUt lXo hY ]øõø] nMd bwc pur jn soN ] dohrw ] nMd Awie ibRj pur
ibKY khI ikRsn kI bwq ] sunq sok kIno sBY rodn kIno mwq ]øõù] jsuDw bwc ] svYXw ]
bcÎo ijn qwq bfy Aih qy ijnhU bk bIr blI hin d`Xw ] jwih mrÎo AG nwm mhw irpuu pY
ipArvw muslIDr B`Xw ] jo qpsw kir kY pRB qy kib sÎwm khY pr pwien l`Xw ] so
purbwsin CIn lXo hm qy suinXy sKI pUq knHXw ]øöú] sB gÍwrnIAw ibrlwp ] svYXw ]
suin kY ieh bwq sBY imil gÍwirn pY imil kY iqn sok su kIno ] AwnMd dUir krÎo mn qy hir
DÎwn ibKY iqnhU mn dIno ] DrnI pr so murJwie igrI su prÎo iqnky qn qy su psIno ] hwhuk
lYn lgI sB hI su BXo suK qy iqn ko qn hIno ]øöñ] svYXw ] Aiq Awqur hÍY hir pRIqih soN
368
kib sÎwm khY hir ky gun gwvY ] soriT sùD mlwr iblwvl swrMg BIqir qwn bswvY ] DÎwn
DrY iqh qy ijX mY iqh DÎwnih qy Aiq hI duK pwvY ] XoN murJwviq hY muK qw sis jÎoN ipiK
kMj mno murJwvY ]øöò] pur bwsn sMg rcy hir jU hmhUM mn qy jdurwie ibswrI ] qÎwg gey
hm ko ieh Taur hmU pr qy Aiq pRIiq su twrI ] pY kih kY n kCU piTXo iqh iqRXn ky bis By
igrDwrI ] eyk igrI kh AYsy Drw iek kUkiq hY su hhw rI hhw rI ]øöó] svYXw ] ieh
BWiq so gÍwirn bolq hY Apny ijX mY Aiq mwin audwsI ] sok bFÎo iqn ky ijX mY hir fwr
gey ihq kI iqn PWsI ] AO irs mwin khY muK qy jdurwie n mwnq logn hwsI ] qÎwig hmY su
gey ibRj mY pur bwsn sMg Psy ibRj bwsI ]øöô] svYXw ] rodn kY sB gÍwrinXW imil AYsy
khÎo Aiq hoie ibcwrI ] qÎwig ibRjY mQurw mY gey qij nyh Anyh kI bwq icqwrI ] eyk igrY
Dr XON kih kY iek AYsy sMBwir khY ibRjnwrI ] rI sjnI suinXY biqXW ibRj nwir sBY ibRjnwQ
ibswrI ]øöõ] kibXobwc ] svYXw ] AWKn Awgih TwF lgy sKI dyq nhI ikh hyq idKweI
] jw sMg kyl kry bn mY iqh qy Aiq hI ijX mY duicqweI ] hyq qjÎo ibRjbwsn sO n sMdys
pTXo ijX kY su iFTweI ] qwih kI Er inhwriq hY ipiKXY nhI sÎwm hhw morI mweI ]øöö]
bwrh mwh ] svYXw ] Pwgun mY sKI fwir gulwl sBY hir isau bn bIc rmY ] ipckwrn lY
kir gwviq gIq sBY imil gÍwirn qaun smY ] Aiq suMdr kuMj glIn ky bIc ikDO mn ky kir
dUr gmY ] Aru qÎwig qmY sB Dwmn kI ieh suMdr sÎwm kI mwn qmY ]øö÷] svYXw ] PUl
sI gÍwrin PUl rhI pt rMgn ky Puin PUl lIey ] iek sÎwm sIgwr su gwvq hY puin koiklkw
sm hoq jIey ] irqu nwmih sÎwm BXo sjnI iqh qy sB Cwj su swj dIey ] ipiK jw cqurwnn
cauk rhY ijh dyKq hoq hulws hIey ]øöø] eyk smY rhy ikMsuk PUil sKI qh paun bhY
369
suKdweI ] Baur guMjwrq hY ieq qy auq qy murlI nMd lwl bjweI ] rIiJ rhÎo suin kY sur
mMfl qw Cib ko brnÎo nhI jweI ] qaun smY suKdwiek QI irqu Aausr Xwih BeI duKdweI
]øöù] jyT smY sKI qIr ndI hm Kylq ic`q hulws bFweI ] cMdn soN qn lIp sBY su
gulwbih soN DrnI iCrkweI ] lwie sugMD BlI kprÎoN pr qw kI pRBw brnI nhI jweI ] qaun
smY suKdwiek QI ieh Aausr sÎwm ibnw duKdweI ]ø÷ú] paun pRcMf clY ijh Aausr AOr
bGUln DUir aufweI ] DUp lgY ijh mws burI su lgY suKdwiek sIql jweI ] sÎwm ky sMg sBY
hm Kylq sIql pwtkkw ibCtweI ] qaun smY suKdwiek QI irqu Aausr Xwih BeI duKdweI
]ø÷ñ] svYXw ] joir Gtw Gn Awey jhW sKI bUMdn myG BlI Cib pweI ] bolq cwiqRk dwdr
Aau Gn morn pY GnGor lgweI ] qwhI smY hm kwnHr ky sMg Kylq QI Aiq pRym bFweI ]
qaun smY suKdwiek QI irqu Aausr Xwih BeI duKdweI ]ø÷ò] myG prY kbhUM auGrY sKI Cwie
lgY d®üm kI suKdweI ] sÎwm ky sMg iPrYN sjnI rMg PUln ky hm bsqR bnweI ] Kylq kRIV krYN
rs kI ieh Aausr kau brnÎo nih jweI ] sÎwm snY suKdwiek QI irqu sÎwm ibnw Aiq BI
duKdweI ]ø÷ó] mws AsU hm kwnHr ky sMg Kyliq ic`q hulws bFweI ] kwnH qhW puin gwvq
Qo Aiq suMdr rwgn qwn bsweI ] gwviq QI hmhUM sMg qwih ky qw Cib ko brnÎo nhI jweI ]
qw sMg mY suKdwiek QI irqu sÎwm ibnw Ab BI duKdweI ]ø÷ô] kwqk kI sKI rws ibKY riq
Kyliq QI hir soN icq lweI ] syqih gÍwirn ky pt Cwjq syq ndI qh Dwr bhweI ] BUKn
syqih goipn ky Aru moiqn hwr BlI Cib pweI ] qaun smY suKdwiek QI irqu Aausr Xwih
BeI duKdweI ]ø÷õ] svYXw ] m`Gr mY sB sÎwm ky sMg huie Kylq QI min AwnMd pweI ]
sIq lgY qb dUr krY hm sÎwm ky AMg soN AMg imlweI ] PUl cMbylI ky PUl rhy jh nIr GtÎo
370
jmunw jIA AweI ] qaun smY suKdwiek QI irqu Aausr Xwih BeI duKdweI ]ø÷ö] bIc srd
ruiq ky sjnI hm Kyliq sÎwm soN pRIiq lgweI ] AwnMd kY Aiq hI mn mY qj kY sB hI ijX
kI duicqweI ] nwir sBY ibRj kIn ibKY mn kI qij kY sB sMk knHweI ] qw sMg so suKdwiek
QI irqu sÎwm ibnw Ab BI duKdweI ]ø÷÷] svYXw ] mwG ibKY iml kY hir soN hm soN rs
rws kI Kyl mcweI ] kwnH bjwvq Qo murlI iqh Aausr ko brnÎo nih jweI ] PUl rhy iqh
PUl Bly ipiKXY ijh rIJ rhY sur rweI ] qaun smY suKdwiek QI irqu sÎwm ibnw Ab BI
duKdweI ]ø÷ø] svYXw ] sÎwm icqwir sBY qh gÍwirn sÎwm khY ju huqI bfBwgI ] qÎwg
deI suiD AOr sBY hir bwqn ky rs BIqir pwgI ] eyk igrI Dr hÍY ibsuDI iek pY krunw hI
ibKY AnurwgI ] kY suiD sÎwm ky Kyln kI iml kY sB gÍwirn rovn lwgI ]ø÷ù]
ieiq gopIAn ko ibRlwp sMpUrnM ]
AQ kwnH jU mMqR gwieqRI sIKn smY ]
svYXw ] auq qy ieh gÍwirn kI BI dsw ieq kwnH kQw BeI qwih sunwaUN ] lIp kY BUmih gobr
soN kib sÎwm khY sB pRoihq gwaUN ] kwnH bYTwie kY sÎwm khY kib pY grgY su pivqRih TwaUN ]
mMqR gwieqRI ko qwih dXo joaU hY BuigXw DrnIDr nwaUN ]øøú] svYXw ] fwir jnyaU su sÎwm
grY iPr kY iqh mMqR su sRaun mY dIno ] so suin kY hir pwie prÎo grgY bhu BWiqn ko Dn dIno
] AsÍ bfy gjrwj AO aust dey pt suMdr swj nvIno ] lwl pny Aru sbj mnI iqh pwie
prÎo ihq AwnMd kIno ]øøñ] mMqR proihq dY hir ko Dn lY bhuqo mn mY suKu pwXo ] qÎwig sBY
duK ko qb hI Aiq hI min AwnMd bIc bFwXo ] so Dn pwie qhW qy clÎo cil kY Apny igRh
BIqir AwXo ] so suin imqR pRsMin Bey igRh qy sB dwird dUir prwXo ]øøò]
371
ieiq sRI dsm skMDy purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry sRI ikRsn jU ko gwieqRI mMqR isKwie
jgÎo pvIq fwrw gry iDAwie smwpq msqu suB msqu]
AQ augRsYn ko rwj dIbo ]
svYXw ] mMqR proihq qy hir lY Apny irpuu ko iPir qwq CfwXo ] CUtq so hir rUpu inhwr kY
Awie kY pwien sIs JukwXo ] rwju khÎo hir ko qum lyhu jU so inRp kY jdurwie bYTwXo ] AwnMd
BÎo jg mY js BÎo hir sMqn ko duKu dUir prwXo ]øøó] kwnH jbY irpuu ko bD kY irpuu qwq ko
rwj ikDo iPir dIno ] dyq audwr su jÎoN dmrI iqh ko iem kY Puin rMc n lIno ] mwr kY sq®ü
AByK kry su dXo sB sMqn ky suK jI no ] AsqRin kI ibiD sIKn ko kib sÎwm hlI muslI mn
kIno ]øøô]
ieiq rwjw augRsYn ko rwj dIbo iDAwie sMpUrnM ]
AQ DnuK ibidAw sIKn ]
svYXw ] Awiesu pwie ipqw qy doaU Dnu sIKn kI ibiD kwj cly ] ijn ky muK kI sm cMdR pRBw
joaU bIrn qy brbIr Bly ] gur pws sMdIpn ky qb hI idn Qorn mY Bey jwie Kly ] ijnhUM kuip
kY mur nwm mrÎo ijnhUM Cl so blrwj Cly ]øøõ] causT idns mY sÎwm khY sB hI iqh qy
ibiD sIK su lInI ] pYsTvyN idn pRwpq By gur soN auT kY ibnqI ieh kInI ] qau gur pUiC ikDo
iqRX qy suq hUM kI su bwq pY mWg kY lInI ] so suin sRaunn bIc duhMU joaU vwih khI iqh ko soie
dInI ]øøö] bIr bfy rQ bYiT doaU cil kY qt so nidXwpiq Awey ] qwih ko rUp inhwrq hI
bcnw iqn sIs Jukwie sunwey ] eyk blI ieh bIc rhY nihN jwnq hYN iqnhUM ik curwey ] so suin
bIc Dsy jl kY kir kop duhUM imil sMK bjwey ]øø÷] bIc Dsy jl ky jbhI iek rUp BXwnk
372
dYq inhwrÎo ] dyKq hI iqh kop Bry gih AwXuD pwn Gno rn pwrÎo ] jùDu BXo idn bIs qhW
iqh ko js pY kib sÎwm aucwrÎo ] ijau imRgrwj mrY imRg ko iqm so kuip kY jdubIr pCwrÎo
]øøø] ieiq dYq bDh ] svYXw ] mwr ky rwks ko qb hI iqh ky aur qy hir sMK inkwrÎo ]
bydn kI ijh qy Duin hovq kwF ilXo soaU jo irpuu mwrÎo ] qau hir jU mn AwnMd kY suq sUrj ky
pur mo pg DwrÎo ] so liK kY hir pwie prÎo mn ko sB sok ibdw kir fwrÎo ]øøù] sUrj ky
suq mMfl mY jdunMdn tyir khÎo muK soN ] mo gur ko suq hÎW n khUM ieh BWiq khÎo su ikDo jm
soN ] jm AYsy khÎo n iPrY jmlok qy dyvn ky Puin Awiesu soN ] qb hI hir dyhu khÎo kir Pyr
n pMifq bwmn ko suq soN ]øùú] svYXw ] jm Awiesu pwie ikDoN hir qy hir ky soaU pwien
Awin lgwXo ] lY iqn ko jdurwie clÎo Aiq hI Apny mn mY suK pwXo ] lÎwie kY qwih ko pY
sMg kY gur pwien aUpir sIs JukwXo ] hoie ibdw qb hI gur qy kib sÎwm khY Apuny pur AwXo
]øùñ] dohrw ] imly Awie kY kutMb ko Aiq hI hrK bFwie ] suK iqh ko pRwpq BXo icqvin
geI prwie ]øùò]
ieiq DnuK sIK gur ko puqR ilAwie idXo smwpq msqu suB msqu]
AQ aUDo ibRj Byjw]svYXw ] sovq hI ieh icMq krI ibRjbwsn isauN ieh kwrj k`XY ] pRwq Bey
qy bulwie kY aUDv Byj khÎo iqh Taurih d`XY ] gÍwirn jwie sMqoK kry su sMqoK krY hmrI DRm
m`XY ] Xw qy n bwq BlI kCU AOr hY moih ibbykih ko Jgr`XY ]øùó] pRwq Bey qy bulwie kY
aUDv pY ibRjBUmih Byj dXo hY ] so cil nMd ky Dwm gXo biqXw kih sok Asok BXo hY ] nMd
khÎo sMig aUDv ky kbhUM hir jI muih ic`q kXo hY ] XON kih kY suiD sÎwmih kY DrnI pr so
murJwie pXo hY ]øùô] jb nMd prÎo igir BUim ibKY qb Xwih khÎo jdubIr Aey ] sun kY
373
biqXw auiT TwF BXo mn ky sB sok prwie gey ] auiT kY suiD soN ieh BWiq khÎo hm jwnq
aUDv pyc key ] qij kY ibRj ko pur bIc gey iPr kY ibRj mY nhI sÎwm Aey ]øùõ] sÎwm
gey qij kY ibRj ko ibRj logn ko Aiq hI duKu dIno ] aUDv bwq suno hmrI iqh ky ibnu BXo
hmro pur hIno ] dY ibiD nY hmry igRih bwlk pwp ibnw hm qy iPir CIno ] XoN kih sIs Jukwie
rhÎo bhu sok bFÎo Aiq rodn kIno ]øùö] svYXw ] kih kY ieh bwq prÎo Dr pY auiT Pyr
khÎo sMg aUDv ieauN ] qij kY ibRj sÎwm gey mQurw hm sMg kho Ab kwrn ikauN ] qumry Ab
pwie lgo auiT kY su BeI ibrQw su kho sB ijauN ] iqh qy nhI lyq kCU suiD hY muih pwp pCwin
kCU irs isauN ]øù÷] svYXw ] suin kY iqn aUDv XoN biqXw ieh BWqin isau iqn au~qr dIno
] Qo suq so bsudyvih ko qum qy sB pY pRB jU nih CIno ] suin kY pur ko piq XoN biqXw kib
sÎwm ausws khY iqn lIno ] DIr gXo Cut rovq BXo ienhUM iqh dyKq rodn kIno ]øùø] sÍYXw
] hiT aUDv kY ieh BWiq khÎo pur ky piq soN kCu sok n kIjY ] sÎwm khI muih jo biqXw
iqh kI ibrQw sBhI suin lIjY ] jw kI kQw suin hoq KusI mn dyKq hI ijh ko muK jIjY ]
vwih khÎo nih icMq kro n kCU ieh qy qumro Puin CIjY ]øùù] svYXw ] suin kY iem aUDv qy
biqXw iPir aUDv ko soaU pUCn lwgÎo ] kwnH kQw suin ic`q ky bIc hulws bFÎo sB hI duKu
BwgÎo ] AOr deI sB Cor kQw hir bwq sunYby ibKY AnurwgÎo ] DÎwn lgwvq ijau juigXw
ieh qÎoN hir DÎwn ky BIqir pwgÎo ]ùúú] svYXw ] XoN kih aUDv jwq BXo ibRj mY iqh
gÍwirn kI suiD pweI ] mwnhu sok ko Dwm huqo d®üm Taur rhy su qhW murJweI ] mon rhI igRh
bYT iqRXw mnu XoN aupjI ieh qy duicqweI ] sÎwm suny qy pRsMin BeI nih Awie suny iPir BI
duKdweI ]ùúñ] aUDv bwc ] svYXw ] aUDv gÍwirn soN ieh BWiq khÎo hir kI biqXw suin
374
lIjY ] mwrg jwih khÎo cilXY joaU kwj khÎo soaU kwrj kIjY ] jogin Pwir sBY pt hovhu XoN
qum soN khÎo soaU krIjY ] qwhI kI Er rho ilv lwie rI Xw qy kCU qumro nhI CIjY ]ùúò]
gÍwirn bwc ] sÍYXw ] suin aUDv qy ibiD Xw biqXw iqn aUDv ko iem auqr dIno ] jw suin
bÎog hulws GtY ijh ky suiney duK hovq jI no ] qÎwig gey qum ho hm ko hmro qumry rs mY mnu
BIno ] XoN khÎo qw sMg XoN kihXo hir jU quih pRym ibdw kir dIno ]ùúó] svYXw ] iPr kY sMg
aUDv ky ibRj Bwmin sÎwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] qÎwig gey n leI suiD hY rs so hmro
mnUAw qum jwrÎo ] XON kih kY puin AYsy khÎo iqh ko su ikDoN kib XON jsu swrÎo ] aUDv sÎwm
so XoN kihXo hir jU quih pRym ibdw kir fwrÎo ]ùúô] Pyir khÎo iem aUDv soN jb hI sB hI
hir ky rs BInI ] jo iqn soN khÎo aUDv XON iqn aUDv soN ibnqI ieh kInI ] kMcn soN ijn ko
qn Qo joaU hwn ibKY huqI gÍwir nvInI ] aUDv jU hm ko qij kY qumry ibn sÎwm kCU suiD lInI
]ùúõ] svYXw ] eyk khY Aiq Awquru hÍY iek kop khY ijn qy ihq BwgÎo ] aUDv jU ijh dyKn
ko hmro mnUAw Aiq hI AnurwgÎo ] so hm ko qij gXo pur mY pur bwsn ky rs BIqir pwgÎo ]
jau hir jU ibRj nwir qjI ibRj nwirn BI ibRj nwQ qÎwgÎo ]ùúö] svYXw ] eykn XoN khÎo
sÎwm qjÎo iek AYsy khY hm kwm krYNgI ] ByK ijqy khÎo joign ky iqqny hm Awpn AMg
frYNgI ] eyk khY hm jYhNY qhW iek AYsy khYN gun hI aucrYNgI ] eyk khYN hm KY mirhYN ibKu
iek XoN khY DÎwn hI bIc mrYNgI ]ùú÷] aUDv bwc goipn soN ] svYXw ] ipiK gÍwirn kI
ieh BWiq dsw ibsmY huie aUDv XoN aucro ] hm jwnq hYN qumrI hir soN bil pRIiq GnI ieh
kwm kro ] joaU sÎwm pTÎo qum pY hm ko ieh rwvl ByKn AMg Dro ] qij kY igRh ky puin kwj
sBY sKI mory hI DÎwn kY bIc Aro ]ùúø] goipn bwc aUDv soN ] svYXw ] eyk smY ibRj kuMjn
375
mY muih kwnn sÎwm qtMk Drwey ] kMcn ky bhu mol jry ng bRhm skY aupmw n gnwey ] bjR
lgy ijn bIc Ctw cmky chUM Er Drw Cib pwey ] qaun smY hir vY dey aUDv dY Ab rwvl ByK
pTwey ]ùúù] svYXw ] eyk khYN hm jogin hÍYhYN khYN iek sÎwm khÎo hI krYNgI ] fwir ibBUiq
sBY qn pY btUAw icipXw kir bIc DrYNgI ] eyk khYN hm jwih qhW iek XoN khYN gÍwirn Kwih
mrYNgI ] eyk khYN ibrhwgin ko aupjwie kY qwih ky sMg jrYNgI ]ùñú] rwDy bwc aUDv soN ]
svYXw ] pRym CkI Apny muK qy ieh BWiq khÎo ibRKBwn kI jweI ] sÎwm gey mQurw qij kY
ibRj ho Ab Do hmrI giq kweI ] dyKq hI pur kI iqRX ko su Cky iqn ky rs mY ijX AweI ]
kwnH lÎo kuibjw bis kY tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùññ] svYXw ] syj bnI sMg PUln
suMdr cWdnI rwq BlI Cib pweI ] syq bhY jmunw pt hYN isq moiqnhwr gry Cib CweI ] mYn
cVHÎo sr lY br kY bDby hm ko ibnu jwin knHweI ] soaU lÎo kuibjw bis kY tskÎo n ihXo
kskÎo n ksweI ]ùñò] svYXw ] rwq bnI Gn kI Aiq suMdr sÎwm sINgwr BlI Cib pweI ]
sÎwm bhY jmunw qrey ieh jw ibnu ko nih sÎwm shweI ] sÎwmih mYn lgÎo duK dyvn AYsy
khÎo ibRKBwnih jweI ] sÎwm lXo kuibjw bis kY tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñó]
svYXw ] PUl rhy isgry ibRj ky qr PUil lqw iqn soN lptweI ] PUil rhy sr swrs suMdr soB
smUh bFI AiDkweI ] cyq cVHÎo suk suMdr koiklkw juiq kMq ibnw n suhweI ] dwsI ky sMig
rhÎo gih ho tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñô] bws subws Akws imlI Aru bwsq BUim
mhW Cib pweI ] sIql mMd sugMD smIr bhY mkrMd insMk imlweI ] pYr prwg rhI hY bYswK
sBY ibRj login kI duKdweI ] mwlin lYb kro rs ko tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñõ]
svYXw ] nIr smIr huqwsn ky sm AOr Akws Drw qpqweI ] pMQ n pMQI clY koaUE qru qwik
376
qrY qn qwp isrweI ] jyT mhW blvMq BXo Aiq bXwkuil ijX mhW irqu pweI ] AYsy skÎo
DskÎo sskÎo tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñö] svYXw ] paun pRcMf bhY Aiq qwpq
cMcl ic`iq dso ids DweI ] bYs Avws rhYN nr nwir ibhMgm vwir su Cwih qkweI ] dyiK
AswV neI irqu dwdur morn hUM GnGor lgweI ] gwF prI ibrhI jn ko tskÎo n ihXo kskÎo
n ksweI ]ùñ÷] svYXw ] qwl Bry jl pUrin soN Aru isMDu imlI sirqw sB jweI ] qYsy
Gtwn Ctwn imlI Aiq hI ppIhw ipX tyr lgweI ] swvn mwih lgÎo brswvn Bwvn nwih
hhw Gir mweI ] lwg rhÎo pur Bwmin soN tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñø] svYXw ]
Bwdv mwih cVHÎo ibnu nwh dso ids mwih Gtw GhrweI ] dÎos insw nih jwn prY qm ib`ju
Ctw riv kI Cib pweI ] mUslDwr CutY nB qy AvnI sgrI jl pUrin CweI ] AYsy smy qij
gÎo hm ko tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùñù] svYXw ] mws kuAwr cFÎo bl Dwir pukwr
rhI n imly suKdweI ] syq Gtw Aru rwq Ctw sr quMg Atw ism kY drsweI ] nIr ibhIn
iPrY nB CIn su dyiK ADIn BXo ihXrweI ] pRym CkI iqn soN ibQkXo tskÎo n ihXo kskÎo n
ksweI ]ùòú] kwiqk mY gun dIp pRkwsq qYsy Akws mY aujlqweI ] jUp jhW qh PYl rhÎo
isgry nr nwirn Kyl mcweI ] ic`qR Bey Gr AW|n dyiK gcy qh ky Aru ic`q BRmweI ] AwXo
nhI mn BwXo qhI tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùòñ] svYXw ] bwirj PUl rhy sr puMj
sugMD sny sirqwn GtweI ] kuMjq kMq ibnw kul hMs klys bFy suin kY iqh mweI ] bwsur rYin
n cYn khUM iCn mMGr mws AXo n knHweI ] jwq nhI iqn soN mskÎo tskÎo n ihXo kskÎo n
ksweI ]ùòò] svYXw ] BUim Akws Avws su bwsu audws bFI Aiq sIqlqweI ] kUl dukUl qy
sUl aUTY sB qyl qmol lgY duKdweI ] poK sMqoK n hoq kCU qn soKq ijau kumdI murJweI ]
377
loiB rhÎo aun pRym ghÎo tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùòó] mwh mY nwh nhI Gir mwh su
dwh krY riv joiq idKweI ] jwnI n jwq iblwqq dÎosn rYin kI ibRiD BeI AiDkweI ] koikl
dyiK kpoq imlI muK kUMjq ey suin kY fr pweI ] pRIiq kI rIiq krI aun soN tskÎo n ihXo
kskÎo n ksweI ]ùòô] svYXw ] Pwgun Pwg bFÎo Anurwg suhwgin Bwg suhwg suhweI ]
kysr cIr bnwie srIr gulwb AbIr gulwl aufweI ] so Cib mYn lKI jnu dÍwds mws kI soBq
Awig jgweI ] Aws ko qÎwig inrws BeI tskÎo n ihXo kskÎo n ksweI ]ùòõ]
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnwvqwry ibRhnwtk bwrwmwh sMpUrx msqu suB msqu ]
goipn bwc aUDv so ]svYXw] jwhI ky sMig suno imil kY hm kMuj glIn mY Kyl mcwXo] gwvq
BXo soaU Taur qhW hmhUM imil kY iqh mMgl gwXo ] so ibRj qÎwig gXo mQurw ien gÍwirn qy
mnUAw auctwXo ] XoN kih aUDv soN iqn tyr hhw hmry igRih sÎwm n AwXo ] ùòö ] svYXw ]
eyk smY hm ko suin aUDv kuMjn mY iPrY sMg ilXyy ] hir jU Aiq hI ihq swQ Gny hm pY Aiq
hI khÎo pRym ihXy ] iqn ky bis gXo hmro mn hÍY Aiq hI suKu BXo ibRj nwir ihXy ] Ab so
qij kY mQurw ko gXo iqh ky ibCury Pl kOn ijXyy ]ùò÷] kibXobwc ] svYXw ] gÍwirn pY
ijqnI Puin aUDv sÎwm khY hir bwq bKwnI ] gÎwn ko au~qr dyq BeI nih pRym icqwir sBY
aucrwnI ] jwih ky dyKq Bojn Kwiq sKI ijh ky ibnu pIq n pwnI ] gÎwn kI jo ien bwq khI
iqnhUM ihq soN kir eyk n mwnI ]ùòø] goipn bwc aUDv soN ] svYXw ] imil kY iqn aUDv
sMg khÎo hir soN sun aUDv XON kihXo ] kih kY kir aUDv gÎwn ijqo piTXo iqqno sB hI
gihXo ] sB hI ien gÍwrin pY kib sÎwm khÎo ihq AwKn so cihXo ] ien ko qum qÎwig gey
mQurw hmrI suiD lyq sdw rihXo ]ùòù] jb aUDv soN ieh BWiq khÎo qb aUDv ko mn pRym
378
BrÎo hY ] AOr geI suiD BUl sBY mn qy sB gÎwn huqo su trÎo hY ] so imil kY sMg gÍwirn ky
Aiq pRIiq kI bwq ky sMg FrÎo hY ] gÎwn ky fwir mno kpry ihq kI sirqw mih kUd prÎo hY
]ùóú] XoN kih sMg gÍwirn ky jb hI sB gÍwrin ko ihq cIno ] aUDv gÎwn dXo qij kY mn
mY jb pRym ko sMgRh kIno ] hoie gXo qnmY ihq soN ieh BWiq khÎo su krÎo ibRj hIno ] qÎwig
gey qum ko mQurw iqh qy hir kwm sKI Gt kIno ]ùóñ] aUDv bwc goipn soN ] svYXw ] jwie
kY hauN mQurw mY sKI hir qy qum lÎYbo ko dUq pTYhoN ] bIqq jo qum pY ibrQw sB hI jdurwie ky
pwis khYhoN ] kY qumrI ibnqI auh pY ibiD jw irJ hY ibiD qw irJvY ho ] pwien pY kib sÎwm
khY hir kO ibRj BIqir Pyir ilXYhoN ]ùóò] svYXw ] XON jb aUDv bwq khI auiT pwien lwgq
BI qb soaU ] dUK GtÎo iqn ky mn qy Aiq hI mn BIqir AwnMd hoaU ] kY ibnqI sMg aUDv ky
kib sÎwm khY ibiD Xw aucroaU ] sÎwm so jwie kY XoN khÎo kir kY kihXo pRIiq n qÎwgq koaU
]ùóó] kuMj glIn mY Kylq hI sB hI mn gÍwirn ko hrÎo ] ijn ky ihq logn hws shÎo ijn
ky ihq s`q®ün soN lrÎo ] sMg aUDv ky kib sÎwm khY ibnqI kir kY iem aucrÎo ] hm qÎwig
gey ibRj mY mQurw iqh qy qum kwm buro krÎo ]ùóô] ibRj bwsn qÎwig gey mQurw pur bwsn ky
rs BIqir pwgÎo ] pRym ijqo pr gÍwirn Qo aun sMg rcy ien qy sB BwgÎo ] dY quih hwQ suno
biqXw hm jog ky ByK pTwvn lwgÎo ] qw sMg aUDv XoN kihXo hir jU qum pRym sBY Ab qÎwgÎo
]ùóõ] svYXw ] aUDv jo qij kY ibRj ko cil kY jb hI mQurw pur j`XY ] pY Apny icq mY
ihq kY hm Er qy sÎwm ky pwien p`XY ] kY Aiq hI ibnqI iqh pY iPr kY ieh BWiq so auqr
d`XY ] pRIiq inbwihXY qau kirXY pr XoN nhI kwhU so pRIiq kr`XY ]ùóö] sÍYXw ] aUDv mo sun
lY biqXw jdubIr ko DÎwn jbY kir hoN ] ibrhw qb Awie kY moih gRsY iqh ky gRsey n ijXo
379
mir hoN ] n kCU suiD mo qn mY rih hY DrnI pr hÍY ibsuDI Jir hoN ] iqh qy hm ko ibrQw
kihXY ikh BWiq so DIrj hau Dir hoN ]ùó÷] svYXw ] dIn hÍY gÍwirn soaU khY kib sÎwm ju
QI Aiq hI AiBmwnI ] kMcn sy qn kMj muKI joaU rUp ibKY riq kI Puin swnI ] XoN khY
bÎwkuil hÍY biqXW kib ny iqh kI aupmw pihcwnI ] aUDv gÍwrinXW sPrI sB nwm lY sÎwm ko
jIvq pwnI ]ùóø] svYXw ] Awqur hÍY ibRKBwn suqw sMg aUDv ky su khÎo iem bYnw ] BUKn
Bojn Dwm ijqo hm ko jdubIr ibnw su rucY nw ] XoN kih sÎwm bÎog ibKY bis gy kib ny js XoN
aucrYnw ] roviq BI Aiq hI duK soN ju huqy mnu bwl ky kMjn nYnw ]ùóù] ibRKBwn suqw Aiq
pRym CkI mn mY jdubIr ko DÎwn lgY kY ] roviq BI Aiq hI duK so sMg kwjr nIr igrÎo Fr kY
kY ] qw Cib ko jsu au~c mhW kib sÎwm khÎo muK qy aumgY kY ] cMdih ko ju klMk huqo mnu
nYnin pYf clÎo incurY kY ]ùôú] svYXw ] gih DIrj aUDv soN bcnw ibRKBwn suqw ieh BWiq
aucwry ] nyhu qjÎo ibRjbwsn soN iqh qy kCU jwniq doK ibcwry ] bYT gey rQ BIqir Awp nhI
ien kI soaU Er inhwry ] qÎwig gey ibRj ko mQurw hm jwniq hY Gt Bwg hmwry ]ùôñ]
svYXw ] jb jYho khÎo mQurw kY ibKY hir pY hmrI ibnqI ieh kIjo ] pwien ko gih kY rihXo
Gitkw ds jo muih nwmih lIjo ] qwhI ky pwCy qy mo biqXw suin lY ieh BWqih so aucrIjo ]
jwniq hON ihq qÎwig gey kbhUM hmry ihq ky sMg BIjo ]ùôò] svYXw ] aUDv ko ibRKBwn suqw
bcnw ieh BWiq soN aucrÎo hY ] qÎwg deI jb AOr kQw mn jau sMg sÎwm ky pRm y BrÎo hY ]
qw sMg soaU kho biqXW bn mY hmry joaU sMg ArÎo hY ] mY qumry sMg mwn krXo qumhUM hmry sMg
mwn krÎo hY ]ùôó] bn mY hmry sMg kyl kry mn mY Ab so jdubIr icqwro ] mory ju sMg khI
biqXW ihq kI soeI Awpn ic`q inhwro ] qwhI ko DÎwn kro ikh hyq qjÎo ibRj AO mQurw ko
380
pDwro ] jwniq hY qumro kCu dos nhI kCu hY Gt Bwg hmwro ]ùôô] svYXw ] XON suin au~qr
dyq BXo aUDv pRIiq GnI hir kI sMg qyrY ] jwniq hoN Ab Awvq hY aupjY ieh icMq khÎo mn
myrY ] ikau mQurw qij Awvq hY ju iPrY nih gÍwirn ky Puin PyrY ] jwniq hY hmry Gt Bwg n
Awvq hY hir jU iPir fyrY ]ùôõ] svYXw ] XoN kih roviq BI llnw Apny mn mY Aiq sok
bFwXo ] JUim igrI ipRQmI pr so ird AwnMd Qo iqqno ibsrwXo ] BUil geI suiD AOr sBY hir
ky mn DÎwn ibKY iqn lwXo ] XON kih aUDv soN iqn tyir hhw hmry igRih sÎwm n AwXo
]ùôö] jwih ky sMg suno imil kY hm kuMj glIn mY Kyl mcwXo ] gwvq BXo soaU Taur qhW
hmhUM imil kY qh mMgl gwXo ] so ibRj qÎwig gey mQurw ien gÍwirn qy mnUAw auctwXo ] XON
kih aUDv soN iqn tyir hhw hmry igRih sÎwm n AwXo ]ùô÷] ibRj qÎwig gXo mQurw ko soaU
mn qy sB hI ibRjnwir ibswrI ] sMg rcy pur bwsn ky kib sÎwm khY soaU jwn ipAwrI ]
aUDv jU suinXY ibrQw iqh qy Aiq bÎwkuil BI ibRj nwrI ] kuMcrI jÎoN Aihrwj qjY iqh BWiq
qjI ibRjnwir murwrI ]ùôø] svYXw ] aUDv ky iPir sMg khÎo kib sÎwm khY ibRKBwn jeI hY
] jw muK kI sm cMdR pRBw ju iqhUM pur mwnhu rUp meI hY ] sÎwm gXo qij kY ibRj ko iqh qy
Aiq bÎwkul ic`q BeI hY ] jw idn ky mQurw mY gey ibnu qÍY hmrI suiDhMU n leI hY ]ùôù] jw
idn ky ibRj qÎwig gey ibnu qÍY koaU mwns hUM n pTwXo ] hyq ijqo ien aUpir Qo kib sÎwm khY
iqqno ibsrwXo ] Awp rcy purbwsn soN ien ko duKu dY aun ko irJvwXo ] qw sMg jwie kY XoN
kihXo hir jI qumry khu kw ijX AwXo ]ùõú] qÎwig gey mQurw ibRj kau cil kY iPir Awp
nhI ibRj Awey ] sMg rcy pur bwsn ky kib sÎwm khY mn AwnMd pwey ] dY gXo hY ien ko duK
aUDv pY mn mY n hulws bFwey ] Awp n Qy ibRj mY aupjy ien soN su Bey iCn bIc prwey
381
]ùõñ] svYXw ] qÎwig gey n leI ien kI suiD hoq kCU mn moh quhwry ] Awp rcy pur
bwsn soN ien ky sB pRym ibdw kir fwry ] qw qy n mwn kro iPir Awvhu jIqq By qumhU hm hwry
] qw qy qjo mQurw iPir Awvhu hy sB gaUAn ky rKvwry ]ùõò] svYXw ] sÎwm icqwr kY
sÎwm khY mn mY sB gÍwrinXW duK pwvYN ] eyk prY murJwie Drw iek bÎog BrI gun bÎogih
gwvY ] koaU khY jdurw muK qy suin sRaunn bwq qhw eyaU DwvY ] jau ipKvY n qhW iqn ko su khY
hm ko hir hwQ n AwvY ]ùõó] svYXw ] gÍwirn bÎwkul ic`q BeI hir ky nhI Awvn kI suiD
pweI ] bÎwkul hoie geI icq mY ibRKBwn suqw mn mY murJweI ] jo ibrQw mn bIc huqI soaU
aUDv ky iqh pws sunweI ] sÎwm n Awvq hY iqh qy Aiq hI duK BXo brnÎo nihN jweI
]ùõô] svYXw ] aUDv au~qr dyq BXo Aiq bÎog mnY Apny soaU kY hY ] gÍwirn ky mn m`iD
ibKY kib sÎwm khY joaU bwq rucY hY ] Qory hI dÎosn mY imil hY ijh ky aur mY n kCU BRm BY hY
] jogin hoie jpo hir ko muK mWghugI qum so br dYhY ]ùõõ] svYXw ] aun dY iem aUDv
gÎwn clÎo cil kY jsuDw piq pY soaU AwXo ] Awvq hI jsuDw jsuDwpiq pwien aUpir sIs
JukwXo ] sÎwm hI sÎwm sdw kihXo kih kY ieh mo pY kwnH pTwXo ] XoN kih kY rQ pY ciVH kY
rQ ko mQurw hI kI Er clwXo ]ùõö] aUDv bwc kwnH jU soN ] svYXw ] Awie qbY mQurw pur
mY blrwm AO sÎwm ky pwie prÎo ] khÎo jo qum mo kih kY piTXo iqn soN iqh BWiq hI so
aucrÎo ] sMg nMd ky AO aun gÍwirn ky crcw kir gÎwn kI Pyr iPrÎo ] qumro muK Bwnu inhwrq
hI qm soN duK Qo sB dUr krÎo ]ùõ÷] svYXw ] qumry pg Byt gXo jb hI qb hI Puin nMd ky
Dwm gXo ] iqh ko kir kY hir gÎwn pRboD auTÎo cil gÍwirn pws AXo ] qumro aun dùK khÎo
hm pY suin au~qr mY ieh BWiq dXo ] bil sÎwm hI sÎwm sdw jipXo suin nwmih pRym Gno
382
bFXo ]ùõø] aUDv sMdys bwc ] svYXw ] gÍwirn mo sMg AYsy khÎo hm Er qy sÎwm ky pwien
p`XY ] XON kihXo pur bwsin ko qij kY ibRjbwsn ko suK d`XY ] jsuDw ieh BWiq krI ibnqI
ibnqI kihXo sMg pUq knH̀XY ] aUDv qw sMg XON kihXo bhuro iPir Awie kY mwKn K`XY ]ùõù]
sÍYXw ] AOr khI ibnqI qum pY su suno Aru AOrn bwqn fwro ] AYsy khw jsuDw qum ko hm ko
Aiq hI ibRjnwQ ipAwro ] qw qy kro n kCU gnqI hmro su khÎo qum pRym ibcwro ] qwhI qy byig
qjo mQurw auT kY Ab hI ibRj pUq pDwro ]ùöú] svYXw ] mwq krI ibnqI qum pY kib sÎwm
khY joaU hY ibRj rwnI ] qwhI ko pRym Gno qum soN hm Awpin jI mih pRIiq pCwnI ] qW qy khÎo
qij kY mQurw ibRj Awvhu Xw ibiD bwq bKwnI ] ieAwny huqy qb mwnq Qy Ab sÎwny Bey qb
eyk n mwnI ]ùöñ] qwhI qy sMg kho qumry qij kY mQurw ibRj ko Ab A`XY ] mwn kY sIK kho
hmrI iqh Taur nhI plvw Thr`XY ] XoN kih gÍwrinXW hm soN sB hI ibRj bwsin ko suK d`XY
] so suiD BUl geI qum ko hmry ijh Aausr pwien p`XY ]ùöò] svYXw ] qwhI qy qÎwig rhÎo
mQurw kib sÎwm khY ibRj mY iPir Awvhu ] gÍwirn pRIiq pCwn khÎo iqh qy iqh TOr n FIl
lgwvhu ] XON kih pwien pY hmry hm sMg khÎo su qhW qum jwvhu ] jwie kY Awvhu XoN kihXo
hmko suK ho qumhUM suK pwvhu ]ùöó] svYXw ] qW qy khÎo qij kY mQurw iPr kY ibRj bwsn ko
suKu dIjY ] Awvhu Pyir khÎo ibRj mY ieh kwm kIey qumro nhI CIjY ] Awie ikRpwl idKwvhu rUp
khÎo ijh dyKq hI mn jIjY ] kuMj glIn mY Pyr khÎo hmry ADrwnn ko rs lIjY ]ùöô]
sÎwm khÎo sMg hY qumry ju huqI qum ko ibRj bIc pÎwrI ] kwnH rcy purbwisn so kbhUM n ihXy
ibRj nwir icqwrI ] pMQ inhwrq nYnn kI kib sÎwm khY puqrI doaU hwrI ] aUDv sÎwm soN XoN
kihXo qumry ibnu BI sB gÍwir ibcwrI ]ùöõ] svYXw ] Aaur khI qum soN hir jU ibRKBwn suqw
383
qum ko joaU pÎwrI ] jw idn qy ibRj qÎwig gey idn qw kI nhI hmhU hY sMBwrI ] Awvhu qÎwig
AbY mQurw qumry ibnu gI Ab hoie ibcwrI ] mY qum isau hir mwn krÎo qij Awvhu mwn AbY
hm hwrI ]ùöö] qÎwig gey hm ko ikh hyq qy bwq kCU qumrI n ibgwrI ] pwien mo pr kY
suinXY pRB ey biqXw ieh BWiq aucwrI ] Awp rcy pur bwisn soN mn qy sB hI ibRjnwir ibswrI
] mwn krÎo qum so Gt kwm krÎo Ab sÎwm hhw hm hwrI ]ùö÷] AOr krI qum soN ibnqI
soaU sÎwm khY icq dY suin lIjY ] Kyliq QI qum soN bn mY iqh Aausr kI kbhUM suiD kIjY ]
gwviq QI qum pY iml kY ijh kI sur qy kCu qwn n CIjY ] qw ko khÎo iqh kI suiD kY bhuro
ibRj bwisn ko suK dIjY ]ùöø] AOr khI ibRKBwn suqw hir jU soaU bwq AbY suin l`XY ] XON
khÎo qÎwig qumY mQurw bhuro ibRj kuMjn BIqir A`XY ] jÎoN hmry sMg Kylq Qy iqh BWiq khÎo
iPir Kyl mc`XY ] cwh GnI quih dyKn kI igRh Awie khÎo hm ko suK d`XY ]ùöù] qyry ipKy
ibn hy hir jI ikh BWiq khÎo nhIN mo mn BIjY ] sUik BeI puqrI sI khÎo khI XoN hir so
ibnqI suin lIjY ] bwqn moih n hoq pRqIiq khÎo Gn sÎwm ipKy eI pRsIjY ] Awnn pY sm cMd
inhwir ckor sI gÍwirn ko suK dIjY ]ù÷ú] aUDv cMdRBgw ko sMdys bwc ] svYXw ] XoN qum soN
khÎo cMdRBgw hir jU Apno muK cMd idK`XY ] bÎwkul hoie geI ibnu qÍY su hhw khÎo tyr hlIDr
B`XY ] qwhI qy Awvhu nw icr lwvhu mo ijX kI Ab hI suin l`XY ] hy ibRjnwQ khÎo nMd lwl
ckorn gÍwirn ko suK d`XY ]ù÷ñ] svYXw ] hy ibRjnwQ khÎo ibRjnwir hhw nMd lwl nhI icr
kIjY ] hy jdurw AgRj jsuDw suq r`Ck Dyn khÎo suin lIjY ] swp ky nwQ Asur bD`Xw Aru
Awvn gokl nwQ n CIjY ] kMs ibdwr AbY krqwr ckorn gÍwirn ko suK dIjY ]ù÷ò] svYXw
] hy nMd nMd khÎo suKkMd mukMd suno biqXw igrDwrI ] gokul nwQ kho bk ky irpuu rUp idKwvhu
384
moih murwrI ] sRI ibRjnwQ suno jsuDw suq BI ibnu qÍY ibRj nwir ibcwrI ] jwniq hYN hir jU Apny
mn qy sB hI ieh iqRX ibswrI ]ù÷ó] svYXw ] kMs ky mwr suno krqwr bkw muKPwr khÎo
suin lY ] sB doK invwr suno ibRjnwQ AbY ien gÍwirn rUp idKY ] GnsÎwm kI mUriq pyKy ibnw
n kCU ien ky mn bIc rucY ] iqh qy hir jU qij kY mQurw ien kY sB sokn ko hir dY ]ù÷ô]
ib`juCtw Aru mYn pRBw sMdys bwc ] svYXw ] ib`juCtw Aru mYn pRBw sMg qoih sÎwm khÎo suin
AYsy ] pRIiq bFwie ieqI ien soN Ab qÎwig gey khu kwrn kYsy ] Awvhu sÎwm n FIl lgwvhu
Kyl kro hm soN iPr vYsy ] mwn krY ibRKBwn suqw pTvO hm ko qum vw ibiD jYsy ]ù÷õ] sÍYXw
] aUDv sÎwm soN XoN kihXo qumro rihbo jb sRaun DrYNgI ] qÎwig qbY Apny suK ko Aiq hI
mn BIqir sok krYNgI ] joign bsqRn ko Dr hYN ik khÎo ibKu Kwie kY pRwn prYNgI ] qwhI qy hy
hir jI qum soN ibRKBwn suqw iPr mwn krYNgI ]ù÷ö] svYXw ] XoN qu khI aunhUM qum ko ibRKBwn
suqw ju khÎo sun lIjY ] qÎwig gey hm ko ibRj mY mnUAw qumro su lKo n pRsIjY ] bYiT rhy Ab
ho mQurw ieh BWiq khÎo mnUAw jb KIjY ] ijau hm ko qum pIT deI qum ko qumrI mn Bwviq
dIjY ]ù÷÷] AOr khI qum soN ibRjnwQ khI Ab aUDv so sun l`XY ] Awp clo qu nhI khÎo
nwQ bulwvn gÍwirn dUq pT`XY ] jo koaU dUq pTo n khÎo qb qo auiT Awpn hI qh j`XY ] nwqr
gÍwirn ko idRVHqwhUM ko sÎwm khY Ab dwn idv`XY ]ù÷ø] qyro hI DÎwn DrYN hir jU Aru qyro hI
lY kir nwmu pukwrYN ] mwq ipqw kI n lwj krYN hir swieq sÎwm hI sÎwm icqwrYN ] nwm
ADwr qy jIviq hYN ibnu nwm khÎo iCn mY kstwrYN ] Xw ibiD dyK dsw aun kI Aiq bIc bFÎo
ijX sok hmwrYN ]ù÷ù] svYXw ] mwq ipqwn kI sMk krYN nih sÎwm hI sÎwm krY muK isauN
] BUim igrY ibiD jw mqvwr prYN igr kY Dr pY soaU iqauN ] ibRjkuMjn FUMFq hYN qum ko kib
385
sÎwm khY Dn loBk ijauN ] Ab qw qy kroN ibnqI qum soN ipK kY iqn ko Puin hau duKÎoN
]ùøú] svYXw ] Awp clo ieh qy n BlI ju pY Awp clo nihN dUq pTIjY ] qW qy kroN ibnqI
qum soN duh bwqn qy iek bwq krIjY ] ijau jl ky ibn mIn dsw su dsw BeI gÍwirn kI suin
lIjY ] kY jl hoie aunY imlIAY ik aunY idRVqw ko khÎo br dIjY ]ùøñ] kibXobwc ] svYXw ]
ibRjbwsn hwl ikDON hir jU Puin aUDv qy sB hI suin lIno ] jw kI kQw suin kY icq qy su
hulws GtY duK hovq jI no ] sÎwm khÎo muK qy ieh BWiq ikDoN kib nY su soaU lK lIno ] aUDv
mY aun gÍwirn ko su khÎo idRVqw ko AbY br dIno ]ùøò] dohrw ] sqRh sY cvqwl mY swvn
suid buDvwr ] ngr pWvtw mo qumo rcÎo gRMQ suDwr ]ùøó] dohrw ] KVgpwin kI ikRpw qy
poQI rcI ibcwir ] BUl hoie jh qh sukib piVHXhu sBY suDwir ]ùøô]
ieiq sRI dsm skMDy purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwr gopI aUDv sMbwdy
ibrh nwtk brnnM nwm iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ kubjw igRih gvn kQnM ]dohrw ] goipn ko poKn krÎo hir jU ikRpw krwie ] Avr Kyl
Kyln lgy Aiq hI hrK bFwie ]ùøõ] svYXw ] mwDv aUDv lY Apuny sMg eyk smY kubjw igRh
Awey ] ey suin Awgy hI Awie ley mn Bwvq dyiK sBY suK pwey ] lY hir ky jug pMkj pwien
sIs Fulwie rhI lptwey ] AYso hulws bFÎo ijX mo ijm cwiqRk mor Gtw Ghrwey ]ùøö]
svYXw ] aUc Avws bnÎo Aiq suBrm eINgr rMg ky icqR bnwey ] cMdn DUp kdMb klMbk
dIpk dIp qhW drswey ] lY prjMk qhW Aiq suMdr sÍ̀C su mOr sugMD ibCwey ] do kr joir
pRnwm krÎo qb kysv qw pr Awin bYTwey ]ùø÷] dohrw ] rqn Kcq pIVHw bhuir lÎweI
Bgiq jnwie ] aUDv jI soN Xo khÎo bYThu Xw pr Awie ]ùøø] svYXw ] aUDv jI kubjw soN
386
khY inj pRIiq lKI Aiq hI qumrI mY ] hauN Aiq dIn ADIn AnwQ n bYT skON smuhwie hrI mY
] kwnH pRqwp qbY auiT pIVHy kau dIn auTwie kY vwih GrI mY ] pY ieqno kr kY BUA bYT rhÎo
gih pwien nyh CrI mY ]ùøù] jy pd pMkj sys mhys surys idnys insys n pwey ] jy pd
pMkj byd purwn bKwn pRmwn kY gÎwinin gwey ] jy pd pMkj isD smwiD mY swiDq hYN muin mon
lgwey ] qy pd pMkj kysv ky Ab aUDv lY kr mY shrwey ]ùùú] svYXw ] sMq shwr sÎwm
ky pwie mhw ibgsÎo mn BIqir soaU ] joign ky joaU DÎwn ky bIc n Awvq hY Aiq bÎwkul hoaU
] jw bRhmwidk sys surwidk Kojq AMiq n pwvq koaU ] so pd kMjn kI smqùil plotq aUDv
lY kir doaU ]ùùñ] ieq sÎwm plotq aUDv pwie auqY aun mwilin swj ikXy ] suB b`jRn ky
Aru lwl jvwhr dyiK ijsY suK hoq ijXy ] ieqny pih kwnH pY Awie geI ibMdurI khÎo eINgr
Bwl idXy ] iqh rUp inhwir hulws bFÎo kib sÎwm khY jdubIr ihXy ]ùùò] svYXw ] sij
swjn mwilin AMgn mY Aiq suMdr so hir pws geI ] mnu dUsir cMd klw pRgtI mnu hyrq kY
ieh rUp meI ] hir jU liK kY ijX kI ibrQw kib sÎwm khY soaU AYNc leI ] iqh aUpir bYis
AsMk BeI mn kI sB sMk prwie geI ]ùùó] svYXw ] bihXW jb hI gih sÎwm leI kubjw
Aiq hI mn mY suK pwXo ] sÎwm imly bhuqy idn mY hm kau kih kY ieh BWiq sunwXo ] cMdn
jÎoN quih AMg mlÎo iqh qy hmhUM jdubIr irJwXo ] joaU mnorQ Qo ijX mY qumry imley soaU mo
kir AwXo ]ùùô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy kubjw ky igRih jw mnorQ pUrn smwpqM ]
AQ AkrUr ky Dwm kwnH jU Awey kQnM ]svYXw ] dY suK mwilin kau Aiq hI Ak®¨rih ky iPir
Dwm pDwrÎo ] Awvq so suin pwie lgÎo iqh m`iD clÎo hir pRm
y icqwrÎo ] so gih sÎwm ky
387
pwie rhÎo kib nY muK qy ieh BWiq aucwrÎo ] aUDv soN jdubIr khÎo ien sMqn ko Aiq pRym
inhwrÎo ]ùùõ] aUDv sÎwm khÎo sun kY Ak®¨rih ko Aiq pRym inhwrÎo ] sùiD krI aun kI mn
mY kubjw ko khÎo Aru pRym icqwrÎo ] so gnqI kir kY mn mY knHXw sMg pY ieh BWiq aucwrÎo ]
hy hir jU ieh ky ipKey aun ko sB pRym ibdw kir fwrÎo ]ùùö] hir rUp inhwir mnY suK pwie
kY sRI jdubIr kI syv su kInI ] pwie pro iqh ky bhuro auiT dyvkI lwl prwkRm dInI ] Bojn
AMn ijqo igRh Qo soaU Awin Dro ihq bwq lKInI ] Qo mn mo soaU bWCq ie`C vhI jsuDw suq
pUrn kInI ]ùù÷] pUrn kY mnsw iqh kI sMg aUDv lY iPr Dwm AXo ] igRh Awie kY mMgn
log bulwie gvwvq BXo iqh rwg gXo ] iqn aUpir rIiJ khY kib sÎwm Gno igRih qy kiF dwn
dXo ] mno qw js qy imRq mMfl mY Ab ky idn lO idn syq BXo ]ùùø] AkrUr isAwm ky
Dwmih Awie kY sRI jdubIr ky pwien lwgÎo ] kMs ibdwr bkI aur Pwr khÎo krqwr srwhn
lwgÎo ] AOr geI suiD BUl sBY hir kI aupmw rs BIqir pwgÎo ] AwnMd bIc bFÎo mn ky mn
ko duK Qo ijqno sB BwgÎo ]ùùù] svYXw ] dyvkI lwl gupwl Aho nMd lwl dXwl iehY ijX
DwrÎo ] kMs ibdwr bkI aur Pwr khÎo krqw jdubIr aucwrÎo ] hy AG ky irpuu hy irpuu kysI ky
hy kuip jwih iqRnwvRq mwrÎo ] qw Ab rUp idKwie hmY hmro sB pwp ibdw kir fwrÎo
]ñúúú] svYXw ] cor hYN swDn ky duK ko suK ko brdwiek sÎwm aucwrÎo ] hYN Tg gÍwirn
cIrn ko Bt hYN ijn kMs so bIr pCwrÎo ] kwier hYN bhu pwpn qy Aru bYd hYN jw sB log
ijXwrÎo ] pMifq hYN kib sÎwm khY ijn cwro eI byd ko Byd svwrÎo ]ñúúñ] svYXw ] XoN kih
kY jdubIr ky so kib sÎwm khY auiT pwie prÎo ] hir kI bhu bwr srwh krI duK Qo ijqno
iCn bIc hrÎo ] Aru qw Cib ko js au~c mhW kib nY ibiD Xw muK qy aucrÎo ] hir nwm
388
sMjoA kau pYinH qnY sB pwpn sMg lrÎo n trÎo ]ñúúò] svYXw ] iPir XoN kir kwnHr kI
aupmw hir jI qum hI mur s`q®ü pCwrÎo ] qYN hI mry iqRpurwru km`D su rwvn mwir Gno rn pwrÎo
] lMk deI Air BRwqr kau isX ko sMg lY iPir AauiD isDwrÎo ] qY hI cirqR kIey sB hI hm
jwnq hYN ieh BWiq aucwrÎo ]ñúúó] hy kmlwpiq hy gruVw DÍj hy jgnwiek kwnH khÎo hY ] hy
jdubIr kho biqXw sB hI qumrI iBRq lok BXo hY ] morI hro mmqw hir jU ieh BWiq khÎo hir
cIn lÎo hY ] fwr deI mmqw iqh pY soaU monih Dwr kY bYT rhÎo hY ]ñúúô] kwnH jU bwc
Ak®¨r soN ] svYXw ] AY ho ccw jdubIr khÎo hm kau smJy ibn qYN hir cIno ] qw qy lfwvhu
moih khÎo ijh qy suK ho Aiq hI muih jI no ] Awiesu mo bsudyvih jI Ak®¨r bfo lKaU kir kIno
] qw qy n mo GnsÎwm lKYN ieh BWiq khÎo hir jU his dIno ]ñúúõ] so suin bIr pRsMn BXo
muslIDr sÎwm jU kMT lgwey ] sok ijqy mn BIqir Qy hir ko qn Byt sBY ibsrwey ] Cot
BqIj lKy kir kY kir kY jg ky krqw nih pwey ] Xw ibiD BI iqh Taur kQw iqh ky kib
sÎwmih mMgl gwey ]ñúúö]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtky ikRsnwvqwry AkrUr igRh jYbo sMpUrn ]
AQ Ak®¨r ko PuPI pws Byjn kQnM ]svYXw ] sRI jdubIr khÎo his kY brbIr gjwpur mY cl
j`XY ] mo ipq kI BgnI suq hYN iqn ko Ab jwie kY soDih l`XY ] AMD qhW inRp hY mn AMD
d®üjoDn BÎo bis qw ku lK`XY ] pMfu ky puqRn ko iqh Taur su d`Xq hY suK kY duK d`XY ]ñúú÷]
svYXw ] XoN sun kY iqh kI biqXw kir kY Ak®¨r pRnwm isDwrÎo ] pMQ kI bwq gnON kih lO pg
bIc gjwpur ky iqn DwrÎo ] pRwq Bey inRp bIc sBw kib sÎwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] BUp
khI khu mo ibrQw jdubIrih jw ibiD kMs pCwrÎo ]ñúúø] biqXw suin au~qr dyq BXo irpuu so
389
sB jw ibiD sÎwm lrÎo ] gj mwir pRhwr kY m`ln ko dl Pwr kY kMs so jwie ArÎo ] qb
kMs inkwir ikRpwn krY Aru Fwl smwr kY jùD krÎo ] qb hI hir jU gih kysn qy ptkÎo DrnI
pr mwir frÎo ]ñúúù] svYXw ] BIKm dRox ikRpwru ikRpIsuq AOr duswsn bIr inhwrÎo ]
sUrj ko suq BUirsRvw ijn pwrQ BRwq soN bYr auqwrÎo ] rwj d®üjoDn mwqul so ieh pyKq hI ieh
BWiq aucwrÎo ] sÎwm khW bsudyv khW kih AMig imly mn ko duKu twrÎo ]ñúñú] svYXw ]
rMick bYiT sBw inRp kI auT kY jdubIr PuPI pih AwXo ] kuMqI kau dyKq hI kib sÎwm khY iqn
pwien sIs JukwXo ] pUCq BI kuslY jdubIrih jw jsu bIc sBY Dir CwXo ] nIky hY sÎwm sny
bsudyv su dyvik nIik sunI suKu pwXo ]ñúññ] svYXw ] ieqny pih bYdur Awie gXo soaU pwrQ
mwie kY pwien lwgÎo ] pUCq BXo jdubIr suKI Ak®¨r kau qw rs mo AnurwgÎo ] AOr geI suiD
BUl sBY kib sÎwm iehI rs BIqir pwgÎo ] vwh khÎo sB hI hY suKI sun kY biqXw suK BÎo
duK BwgÎo ]ñúñò] kuMqI vwc ] svYXw ] kyl krY mQurw mY soaU mn qy khuM hauN ibRjnwQ
ibswrI ] dùiKq BeI ien logn qy Aiq hI kih kY GnsÎwm pukwrI ] nwQ mrÎo suq bwl rhy
iqh qy Ak®¨r BXo duKu BwrI ] qw qy hauN pUCq hON qum kau kbhUM hir jI suiD lyh hmwrI
]ñúñó] svYXw ] dùiKq hÍY Ak®¨r ky sMg khI biqXw inRp AMD irsY sy ] dyq hY du`K Gno hm
kau khÎo sun mIq isAwm so AYsy ] pwrQ BRwq rucy aun ko nih vwih khÎo khu so ibiD kYsy ]
XoN suin auqr dyq BeI soaU AWK ky bIc pry iqRx jYsy ]ñúñô] svYXw ] kihXo ibnqI hmrI
hir soN Aiq sok smuMdR mY bUf geI hON ] jIvq hoN kib sÎwm khY quih Awies pwie kY nwmk eI
hON ] mwrn mo suq ko inRp ky suq koit aupwvn sok FeI hON ] sÎwm soN XoN kihXo biqXw qumry
ibn nwQ AnwQ BeI hON ]ñúñõ] svYXw ] XoN kih kY iqh soN biqXw Aiq hI duK sws ausws
390
su lIno ] jo duK mory irdY mih Qo soaU mY qum pY sB hI kih dIno ] so suinXY hmrI ibrQw
kihXo duK kI jdubIr hTI no ] hy ibRjnwQ AnwQn nwQ shwie kro kih rodn kIno ]ñúñö]
Ak®¨r bwc ] svYXw ] dyiK duKwqur pwrQ mwq ko XO khÎo qÍY suq hI inRp hÍY hYN ] sÎwm kI
pRIiq GnI qum soN iqh qy qum ko Aiq hI suK dY hYN ] qyrI hI Er hÍY hY suB l`Cn quie suq sq®ün
kau duK dY hYN ] rwj sBY auh hI lihhYN hir sq®ün ko jmlok pTY hYN ]ñúñ÷] svYXw ] XoN sun
kY biqXW iqh kI mn mY Ak®¨rih mMqR ibcwrÎo ] kY kY pRnwm clÎo qb hI inRp qÍY suq hY ieh
BWiq aucwrÎo ] kw sMg logn ko ihq hY ieh icMq krI pur mY pgu DwrÎo ] dyKÎo ik pRIiq ienI
sMg hY iqh qy sB sok ibdw kir fwrÎo ]ñúñø] Ak®¨r bwc iDRqrwstr soN ] svYXw ] pur
dyiK sBw inRp bIc gXo sMg jw inRp kY ieh BWiq aucwrÎo ] rwjn moh qy nIiq suno khu vwh
khÎo ien Xw ibiD swrÎo ] pRIq qumY suq Awpn soN quih pMfu ky puqRn so ihq twrÎo ] jwnq hY
iDRqrwstr qYN sB Awpn rwj ko pYNf ibgwrÎo ]ñúñù] svYXw ] jYsy d®üjoDn pUq hÍY qÍY ienkI
sm puqRn pMfu lK`XY ] qw qy kroN ibnqI qum soN ien qy kCu AMqr rwj n k`XY ] rwKu KusI ien
ko aun ko ijh qy qumro jg mY jsu g`XY ] Xw ibiD soN AkrUr khÎo inRp soN ijh qy Aiq hI suK
p`XY ]ñúòú] XoN suin au~qr dyq BXo inRp pY hir kY sMg dUqh kyry ] jyiqk bwq khI hm soN
nihN Awvq eyk khÎo mn myry ] XoN kih pMfu ky puqRn kau ipK mwrq hY Ab sWJ svyry ] Awie
hY jo ijX so kir hYN su kCU bcnw nih mwnq qyry ]ñúòñ] dUq khÎo inRp ky sMg XoN hmro ju
khÎo qum rMc n mwno ] qO kuip hY jdubIr mnY qum ko mir hY iqh qy ihq Twno ] sÎwm ky BONh
mrorn soN hm jwnq hY quih rwj bhwno ] mo ijX mY ju huqI su khI qumry ijX kI su khÎo qum
jwno ]ñúòò] svYXw ] XoN kih kY biqXw inRp soN qij kY ieh Taur qhW ko gXo hY ] kwnH jhW
391
blBdR blI sB jwdv bMs qhW su AXo hY ] sÎwm ko cMd inhwrq hI muK qw pg pY isr ko
JukXo hY ] jo ibrQw auh Taur BeI inktY hir ky kih Byd dXo hY ]ñúòó] svYXw ] qum soN
iem pwrQ mwq khÎo hir dInn kI ibnqI sun lY ] Aiq hI du`K BXo hm ko ieh Taur ibnw
qumry n shwiek kÍY ] gj ko ijm sMkt sIGR ktÎo iqm mo duK ko kitXY hir AY ] iqh qy suin
lY su khÎo hmro kib sÎwm khY ihq soN icq dY ]ñúòô]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry AkrUr PuPI kuMqI pws Byjw
smwpq msqu suB msqu ]
AQ augRsYn ko rwj dIbo kQnM ]dohrw ] sRI mnmohn jgq gur nMd nMdn ibRj mUr ] gopI jn
b`lB sdw pRym Kwn BrpUr ]ñúòõ] CpY ] ipRQm pUqnw hnI bhuir sktwsur KMfÎo ]
iqRxwvrq lY aufÎo qwih nB mwih ibhMfÎo ] kwlI idXo inkwr coc gih cIr bkwsur ] nwg rUp
mg rok rhÎo qb hqÎo AGwsur ] kysI su b`C Dynuk hnÎoN rMg BUim gj fwrÎo ] cMfUr must ky
pRwn hir kMs kys gih mwrÎo ]ñúòö] sorTw ] Amr lok qy PUl brKy nMd iksor pY ] imtÎo
skl ibRj sUl kvl nYn ky hyq qy ]ñúò÷] dohrw ] dust Airst invwr kY lIno skl smwj
] mQurw mMfl ko dXo augRsYn ko rwj ]ñúòø]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtky ikRsnwvqwry rwjw augRsYn kau mQurw ko rwj dIbo brnnM
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ jùD pRbMD ] jrwisMD jùD kQnM ] svYXw ] ieq rwj dXo inRp kau jb hI auq kMs bDU
ipq pws geI ] Aiq dIn su CIn mlIn mhW mn ky duK soN suie roiq BeI ] piq B`Xn ky
bDby kI ibRQw ju huqI mn mY suie BwK deI ] suin kY muK qy iqh sMiD jrw Aiq kop kY AWK
392
sroj qeI ]ñúòù] jrwisMDv u wc ] dohrw ] hir hlDrih sMGwirhoN duihqw pRiq kih bYn ]
rjDwnI qy insrÎo mMiqR bulwey sYn ]ñúóú] cOpeI ] dys dys prDwn pTwey ] nrpiq sB
dysn qy lÎwey ] Awie inRpiq ko kIn juhwrU ] dXo bhuq Dn iqn auphwrU ]ñúóñ] jrwisMD
bhu suBt bulwey ] BWiq BWiq ky ssqR bMDwey ] gj bwjn pr pwKr fwrI ] isr pr kMcn
isrI svwrI ]ñúóò] pwiek rQ bhuqy juir Awey ] BUpiq Awgy sIs invwey ] ApnI ApnI
imsl sB gey ] pWiq jor kir TwFy Bey ]ñúóó] sorTw ] Xih sYnw cqurMg jrwisMD inRp kI
bnI ] swjÎo kvc inKMg DnuK bwn lY rQ cVHÎo ]ñúóô] svYXw ] joir cmUM sB mMiqRn lY qb
XoN rn swj smwj bnwXo ] qyies CUhin lY dl sMg bjwie kY bMb qhW khu DwXo ] bIr bfy sm
rwvn ky iqn kau sMg lY mirby khu AwXo ] mwnhu kwl pRlY idn bwirD PYl prÎo jl XoN dl
CwXo ]ñúóõ] svYXw ] ng mwnhu nwg bfy iqh mY mCurI puin pYdl kI bl jyqI ] ckR mno
rQ ckR bny aupjI kib ky mn mY kih qyqI ] hY Bey bocn quil mno lhrYN bhrYN brCI duiq syqI
] isMDu ikDoN dl isMD jrw rihgI mQurw iqh m`iD bryqI ]ñúóö] jo blbMf bfy dl mY iqh
AgR kQw mih nwm khYhoN ] jo sMig sÎwm lrY irs kY iqn ky jsu ko muK qy aucrYhoN ] jy blBdR
ky sMig iBry iqn ko kQ kY pRB lok irJYhoN ] qÎwig sBY igRh lwlc ko hir ky hir ky hir ky
gun gYhoN ]ñúó÷] dohrw ] jdubIrn sBhUM sunI dUq khI jb Awie ] imil sBhMU inRp ky sdn
mMqR ibcwrÎo jwie ]ñúóø] svYXw ] qyeIs CUhin lY dlu sMg cFÎo hm pY Aiq hI Bir rohY ]
jwie lrY Air ky smuhy ieh lwiek Xw pur mY Ab ko hY ] jo Bij hY fr mwin Gno irs kY sB
ko qb mwrq so hY ] qw qy insMk iBro ien soN ijq hYN qu Blo imRqey jsu hohY]ñúóù] svYXw ]
qau jdubIr khÎo auiT kY irs bIc sBw Apuny bl soN ] Ab ko blvMf bfo hm mY cil Awgy hI
393
jwie lrY dl soN ] Apno bl Dwir sMGwir kY dwnv dUr krY sB BUql soN ] bhu BUq ipswcin
kwkin fwkin qoK krY pl mY pl soN ]ñúôú] svYXw ] jb Xw ibiD soN jdubIr khÎo iknhU
mn mY nhI DIr DrÎo ] hir dyiK qbY muiK bwie rhy sBhUM Bjby khu ic`q krÎo ] joaU mwn huqo
mn CiqRn ky soaU Erin kI sm qYsy grÎo ] koaU jwie n swmuhY s`q®ün ky inRp ny muK qy ibiD Xw
aucrÎo ]ñúôñ] iknhUM nih DIrj bWD skÎo lrby qy fry sB ko mn BwjÎo ] Bwjn kI sBhUM
ibiD kI iknhUM nih koip srwsin swjÎo ] XoN hir jU puin boil auTÎo gj ko bD kY ijm kyhir
gwjÎo ] AOr BlI aupmw aupjI Duin ko suin kY Gn swvn lwjÎo ]ñúôò] kwnH jU bwc ]
svYXw ] rwj n icMq kro mn mY hmhUM duaU BRwq su jwie lrYNgy ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih kY
rn BIqir jùD krYNgy ] jo hm aUpir kop kY Awie hY qwih ky AsqR isau pRwn hrYNgy ] pY aun ko
mir hY fir hY nhI Awhv qy pg dÍY n trYNgy ]ñúôó] XON kih kY auiT TwF Bey doaU BRwq su mwq
ipqw pih Awey ] Awvq hI duhUM hwQn jor kY pwien aUpir mwQ lufwey ] moh bFÎo bsudyv AO
dyvkI lY Apny suq kMT lgwey ] jIqhugy qum dYqn sÎoN BijhYN Air XoN Gn bwq aufwey
]ñúôô] svYXw ] mwq ipqw kau pRnwm doaU kir kY qij Dwm su bwhir Awey ] Awvq hI sB
AwXuD lY pur bIr ijqy sB hI su bulwey ] dwn Gny idj kau dey sÎwm duhU imil AwnMd ic`q
bFwey ] AwisK dyq Bey idj ieaNu igRih Awieho jIq Gny Air Gwey ]ñúôõ] dohrw ] dyiK
cmUM sB jwdvI hir jU Apny swQ ] Gn sur isau sMg swrQI bolÎo sRI ibRjnwQ ]ñúôö] kwnH
jU bwc dwruk soN ] svYXw ] hmro rQ dwruk qYN kir swj BlI ibiD isau Ab qw rn kau ]
Ais qw mih ckR gdw DirXo irpuu kI DujnI su ibdwrn kau ] sB jwdv lY Apny sMg hON su
pDwrq dYq sMGwrn kau ] ikh hyq clÎo sun lY hm pY Apny inRp ky duK twrn kau ]ñúô÷]
394
dohrw ] XoN kih kY goibMd qb kit isau ksÎo inKMg ] hl mUsl hlDr ghÎo kCu jwdv lY
sMg ]ñúôø] svYXw ] dYqn mwrn hyq cly Apuny sMg lY sB hI Bt dwnI ] sRI blBdRh sMg
ley ijh ky bl kI giq sRI piq jwnI ] ko sm BIKm hY ien ky Aru ko iBRgunMdn rwvn bwnI ]
sq®ün ky bD kwrn sÎwm cly muslIDr jU AiBmwnI ]ñúôù] svYXw ] bWiD ikRpwn srwsn lY
ciVH sÎMdn pY jdubIr isDwry ] BwKq bYn suDw muK qy su khW hYN sBY suq bMD hmwry ] sRI pRB
pwien ky sB swQ su XoN kih kY iek bIr pukwry ] Dwie pry Air ky dl mY bl isau bldyv
hlwXuD Dwry ]ñúõú] svYXw ] dyKq hI Air kI pRqnw hir jU mn mo Aiq kop Bry ] su
Dvwie qhW rQu jwie pry DujnI piq qy nhI nYku fry ] isq bwnn soN gj bwj hny joaU swj
jrwien swQ jry ] mnu ieMdR kY bjR lgy tut ky DrnI igir isRMg sumyr pry ]ñúõñ] svYXw ]
sRI jdubIr srwsn qy bhu qIr Cuty Cut kY Bt Gwey ] pYdl mwir rQI ibrQI kir sq®ü Gny
jmlok pTwey ] Bwij Anyk gey rn qy joaU lwj Bry hir pY puin Awey ] qy ibRjnwQ ky hwQ lgy
igRh kau iPr jIvq jwn n pwey ]ñúõò] svYXw ] kop Bry rn mY Bt XoN chUM Ern qy llkwr
pry ] kir caup iBry Apny mn mY nMd nMdn qy n rqIku fry ] qb hI ibRjnwQ srwsn lY iCn
mY aun ky AiBmwn hry ] joaU Awvq By Dnu bwn Dry hir jU isgry ibn pRwn kry ]ñúõó]
kib`q ] sOunq qrMgnI auTwie kop bl bIr mwir mwir qIr irpuu KMf kIey rn mY ] bwij gj
mwry rQI ibrQI kir fwry kyqy pYdl ibdwry isMG jYsy imRg bn mY ] jYsy isv kop kY jgq jIv
mwr pRlY qYsy hir Air XoN sMGwry AweI mn mY ] eyk mwr fwry eyk Gwie iCq pwry eyk qRsy eyk
hwry jw kY qwkq n qn mY ]ñúõô] svYXw ] bhuro GnsÎwm Gn`sur kY brKÎo sr bUMdn ijau
mMgvw ] cqurMig cmUM hin sRaun bhÎo su BXo rn eINgr ky rMgvw ] khUM muMf Jry rQ puMj Fry
395
gj suMf pry khUM hY qMgvw ] jdubIr jU koip kY qIr hny khUM bIr igry su khUM AMgvw ]ñúõõ]
svYXw ] bhu JUJ pry iCq mY Bt XoN Air kY br kY hir isau lr kY ] Dnu bwn ikRpwn gdw
gih pwin igry rn bIc ieqI kr kY ] iqh mwsu igrws mvws audws huie gID su mon rhI Dr
kY ] su mno buitXw br bIrn kI n pcI aur mY br kY PrkY ]ñúõö] sÍYXw ] Ais koip
hlwXuD pwin ilXo su DsÎo dl mY Aiq ros BrÎo ] bhu bIr hny rn BUim ibKY pRqnw piq qy n
rqIku frÎo ] gj bwij rQI Aru piq cmUM hin kY aun bIrn qyju hrÎo ] ijm qwq Drw surpiq
lrÎo hir BRwq blI iem jùD krÎo ]ñúõ÷] svYXw ] jùD jury jdurwie sKw ikDoN kRoD Bry
durjoDn sohY ] BIr prY rn rwvn soN suq rwvn ko iqh kI sm ko hY ] BIKm so mrby khu hY
lirby khu rwm blI br jo hY ] AMgd hY ik hnU jmu hY ik BrÎo blBdR BXwnk rohY ]ñúõø]
svYXw ] idRV kY bl kop hlwXuD lY Air ky dl BIqir Dwie gXo ] gj bwij rQI ibrQI kir
kY bhu pYdl ko dl koip CXo ] kil nwrd BUq ipswc Gny isv rIJ rhÎo rn dyiK nXo ] Air
XoN stky imRg ky gn jÎoN muslIDr mwnhu isMG BXo ]ñúõù] svYXw ] iek Er hlwXuD XùD
krY iek Er goibMdh K`g sMBwrÎo ] bwij rQI gj p`iq hny Aiq ros Bry dl ko llkwrÎo ]
bwn kmwn gdw gih sRI hir sYQn isau Air puMj ibfwrÎo ] mwruq hÍY Gn sÎwm ikDoN aumfÎo
dl pwvs myG invwrÎo ]ñúöú] svYXw ] sRI nMd lwl sdw irpuu Gwl krwl ibswl jbY Dnu
lIno ] ieau sr jwl cly iqh kwl qbY Air swl irsY ieh kIno ] Gwien sMig igrI cqurMig
cmUM sB ko qn sRaunq BIno ] mwnhu pMdRsvoN ibiD ny su rcÎo rMg Awrun lok nvIno ]ñúöñ]
svYXw ] ibRj BUKn dUKn dYqn ky irpu swQ irsY Aiq mwn BrÎo ] su Dvwie qhW rQ jwie
prÎo liK dwnv sYn n nYku frÎo ] Dnu bwn sMBwir AXoDn mY hir kyhir kI ibiD ijau ibcrÎo
396
] Buj dMf AdMfn KMfn kY irs kY dl KMfin KMf krÎo ]ñúöò] mDusUdn bIc AXoDn ky bhuro
kr mY Dnu bwn lXo ] su insMk qbY rn bIc prÎo Air ko br kY hin sYn dXo ] Dnu so ijm
qUil Duny DuinXw dl qÎoN isq bwnn soN DunÎo ] bhu sRaun pRvwh bhÎo rn mY iqh TW mnu AwTvoN
isMDu BXo ]ñúöó] ieq qy hir kI aumfI pRqnw auq qy aumfÎo inRp lY bl sMgw ] bwn kmwn
ikRpwn lY pwin iBry kitgy Bit AMg pRqMgw ] p`iq igry gj bwij khUM khUM bIr igry iqn ky khUM
AMgw ] AYsy gey imil Awpis mY dl jYsy imly jmunw Aru gMgw ]ñúöô] svYXw ] sÍwim ky kwj
kau lwj Bry duhUM Ern qy Bt XoN aumgy hYN ] jùD krÎo rn koip duhUM rs rudR hI ky puin sMg pgy
hYN ] jUiJ pry smuhy lr kY rn kI iCiq qy nhI pYgu Bgy hYN ] au~jl gwq mYN sWg lgI mno cMdn
rUK mY nwg lgy hYN ]ñúöõ] jùD krXo iris Awpis mY duhUM Ern qy nihN koaU try ] brCI gih
bwn kmwn gdw Ais lY kr mY ieh BWiq lry ] koaU jUiJ igry koaU rIiJ iBry iCiq dyiK fry
koaU Dwie pry ] mn XoN aupjI aupmw rn dIp ky aUpir Awie pqMg jry ]ñúöö] svYXw ]
ipRQmY sMig bwn kmwn iBrÎo brCI br lY puin BRwq murwrI ] Pyr lrÎo Ais lY kr mY Ds kY
irpuu kI bhu sYn sMGwrI ] Pyir gdw gih kY su hqy bhuro ju huqy gih pwn ktwrI ] AYNcq XoN
hl soN dl ko ijm KYNcq duie kir JIvr jwrI ]ñúö÷] jo Bt swmuih Awie ArÎo br kY hir
jU soaU mwr igrwXo ] lwj Bry joaU joir iBry iqn qy koaU jIvq jwin n pwXo ] pYiT qbY pRqnw
Air kI mD sÎwm Gno puin jùD mcwXo ] sRI blbIr su DIr ghÎo irp ko sB hI dl mwir
BgwXo ]ñúöø] dohrw ] BgI cmUM cqurMgnI inRpiq inhwrI nYn ] inkit ibkit Bt jo huqy
iqn pRiq bolÎo bYn ]ñúöù] inRp jrwisMD bwc sYnw pRiq ] svYXw ] jùD krY GnsÎwm jhW
qumhUM dlu lY auh Er isDwro ] bwn kmwn ikRpwn gdw kir lY jdubIr ko dyh pRhwro ] jwie n
397
jIvq jwdv ko iqn ko rn BUim mY jwie sMGwro ] XoN jb bYn khY inRp sYn clI cqurMg jhW rn
Bwro ]ñú÷ú] svYXw ] Awiesu pwvq hI inRp ko Gn ijau aumfy Bt EG Gtw Gt ] bwnn
bUMdn ijau brKy cplw Ais kI Duin hoq stw st ] BUim pry iek sws Bry iek jUiJ mry rn
AMg ktw kt ] Gwiel eyk pry rn mY muK mwr hI mwr pukwir rtw rt ]ñú÷ñ] svYXw ]
jdubIr srwsn lY kir mY irpuu bIr ijqy rn mWiJ sMGwry ] m`iq krI br bwij hny rQ kwit
rQI ibrQI kir fwry ] Gwiel dyiK kY kwier jy fru mwin rny iCiq qÎwig isDwry ] sRI hir
puMn ky A`gRj mwnhu pwpn ky bhu puMj pDwry ]ñú÷ò] sIs kty ikqny rn mY muK qy qyaU mwr hI
mwr pukwrYN ] dOrq bIc kbMD iPrYN jh sÎwm lrY iqh Er pDwrYN ] jo Bt Awie iBrYN ien soN
iqh kau hir jwn kY Gwie pRhwrYN ] jo igir BUim prY mr kY kr qy krvwr n BU pr fwrYN
]ñú÷ó] kib`qu ] kop Aiq Bry rn BUim qy n try doaU rIiJ rIiJ lry dl duMdBI bjwie kY ]
dyv dyKYN Kry gn j`C jsu rry nB qy puhp Fry myG bUMdn ijau Awie kY ] kyqy jUiJ mry kyqy
ApCrn bry kyqy gIDnn cry kyqy igry Gwie Kwie kY ] kyhir ijau Ary kyqy Kyq dyiK fry kyqy
lwj Bwir Bry dOir pry Arrwie kY ]ñú÷ô] svYXw ] BUim igry Bt Gwiel huie auiT kY iPr
jùD ky kwj pDwry ] sÎwm khw dur kY ju rhy Aiq kop Bry ieh BWiq pukwry ] XoN aun ky muK qy
suin bYn BXo hir swmuih K`g sMBwry ] dauir kY sIs kty n hty irs kY blbIr kI Er isDwry
]ñú÷õ] svYXw ] mwr hI mwr pukwr qbY rn mY Ais lY llkwr pry ] hir rwm ko Gyir lXo
chUM Er qy m`lih kI ipr soB Dry ] Dnu bwn jbY kir sÎwm lXo liK kwqur Kyqhu qy ibfry ]
rMg BUim ko mwnu auJwr BXo cly kauqk dyKinhwr Gry ]ñú÷ö] jy Bt lY Ais hwQn mY Aiq
kop Bry hir aUpir DwvYN ] kauqk soN idK kY isv ky gn AwnMd soN imil mMgl gwvYN ] koaU khY
398
hir jU ijq hYN koaU XON kih ey ijqhY bhswvYN ] rwir kry qb lau jb lau aun kau hir mwir n
BUim igrwvYN ]ñú÷÷] kib`qu ] bfy eI bnYq bIr sBY pKrYq gj dl soN ArYq Dwey qurMgn
ncwie kY ] jùD mY Afol sÍwim kwrjI Amol Aiq gol qy inkis lry duMdiB bjwie kY ] sYiQn
sMBwr kY inkwr kY ikRpwn mwr mwr hI aucwr AYsy pry rn Awie kY ] hir jU soN lry qy vy Taur
qy n try igir BUim hUM mY pry auiT Ary Gwie Kwie kY ]ñú÷ø] svYXw ] kop Bry Arrwie pry
n fry hir isau hQÎwr kry hYN ] Gwie Bry bhu sRaun Jry Ais pwn Dry bl kY ju Ary hYN ]
mUsl lY bldyv qbY sB cwvr ijau rn mwih Cry hYN ] Pyir pRhwr ikXo hl soN mir BUim igry
nhI sÍws Bry hYN ]ñú÷ù] svYXw ] sRI jdubIr ky bIr ijqy Ais hwQn lY Air aUpir Dwey ]
jùDu krÎo kir kop duhUM ids jMbuk joigin igR̀J AGwey ] bIr igry duhUM Ern ky gih Pyt
ktwrin isau lir Gwey ] kauqk dyiK kY dyv khYN DMn vy jnnI ijn ey suq jwey ]ñúøú]
svYXw ] Aaur ijqy brbIr huqy Aiq ros Bry rn BU mih Awey ] jwdv sYn clI ieq qy iqnhUM
imil kY Aiq jùD mcwey ] bwn kmwn ikRpwn gdw brCy bhu Awpis bIc clwey ] Byid cmUM
jdubIrn kI sB hI jdurwie ky aUpir Dwey ]ñúøñ] sÍYXw ] ckR iqRsUl gdw gih bIr krM Dr
kY Ais AOr ktwrI ] mwrih mwr pukwir pry lir Gwie kry n try bl BwrI ] sÎwm ibdwr
deI DujnI iqh kI aupmw ieh BWiq ibcwrI ] mwnhu Kyq srovr mY Ds kY gij bwirj bÎUh
ibfwrI ]ñúøò] sRI jdunwQ ky bwnn AgR frYN Air XON ikhUM DIr DrÎo nw ] bIr sBY htky
Ttky Btky rn BIqir jùD krÎo nw ] mUsl Aau hl pwin lXo bl pyiK Bjy dl koaU ArÎo nw
] ijau imRg ky gn Cwif clY bn fIT prÎo imRgrwj ko COnw ]ñúøó] svYXw ] Bwig qbY sB
hI rn qy igrqy prqy inRp qIr pukwry ] qyry hI jIvq hy pRB jU isgry irs kY bl sÎwm sMGwry
399
] mwry Anyk n eyk bcÎo bhu bIr igry rn BUim mJwry ] qw qy suno ibnqI hmrI aun jIq BeI
qumry dl hwry ]ñúøô] svYXw ] kop krÎo qb isMDjrw Air mwrn kau bhu bIr bulwey ]
Awiesu pwvq hI inRp ko imil kY hir ky bDby khu Dwey ] bwn kmwn gdw gih kY aumfy Gn
ijau GnsÎwm pY Awey ] Awie pry hir aUpir so imil kY bg myl qurMg auTwey ]ñúøõ]
svYXw ] ros Bry iml Awin pry hir kau llkwr kY jùD mcwXo ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih
XoN iqn swr soN swr bjwXo ] Gwiel Awp Bey Bt so Aru ssqRn soN hir ko qn GwXo ] dOr
pry hl mUsl lY bil bYrn ko dl mwir igrwXo ]ñúøö] dohrw ] jUJ pry jy inRp blI hir
isau jùD mcwie ] iqn bIrn ky nwm sB so kib khq sunwie ]ñúø÷] svYXw ] sRI nr isMG
blI gj isMG clÎo Dn isMG srwsn lY ] hir isMG bfo rn isMG nrys qhW ko clÎo idj ko
Dn dY ] jdubIr soN jwie kY jùD krÎo bhu bIr cmUM su GnI hin kY ] hir aUpir bwn Anyk hny
ieh BWiq khÎo hmrI rin jY ]ñúøø]] svYXw ] hoie iekqR ieqy inRp XoN hir aUpir bwn
clwvn lwgy ] kop kY jùD krÎo iqnhUM ibRj nwiek qy pg duie kir Awgy ] jIv kI Aws kau
qÎwig qbY sB hI rs rudR ibKY Anurwgy ] cIr Dry isq Awey huqy iCn bIc Bey sB Awrun bwgy
]ñúøù] svYXw ] jùD krÎo iqn bIrn sÎwm soN pwrQ jÎoN irs kY krnY sy ] kop BrÎo bhu
sYn hnI blBdR ArÎo rn BU miD AYsy ] bIr iPrYN kir sWgin lY iqh Gyir lXo bldyvih kYsy
] joir so sWkir qoir iGrÎo md m`q krI gfdwrn jYsy ]ñúùú] svYXw ] rn BUim mY jùD
BXo Aiq hI qqkwl mry irp Awey hYN joaU ] jùD krÎo GnsÎwm Gno auq kop Bry mn mY Bt
EaU ] sRI nr isMG jU bwn hnÎo hir ko ijh kI sm AOr n koaU ] XoN aupmw aupjI ijX mY ijv
sovq isMG jgwvq koaU ]ñúùñ] svYXw ] sÎwm ky bwn lgÎo aur mY gf kY soaU pMKn lO su
400
gXo hY ] sRaun ky sMg BrÎo sr AMg ibloik qbY hir kop BXo hY ] qw Cib ko jsu au~c mhW
kib nY kih kY ieh BWiq dXo hY ] mwnhu q`Ck ko lrkw Kg rwj lKÎo gih lIl lXo hY
]ñúùò] svYXw ] sRI ibRjnwQ srwsn lY irs kY sru rwjn bIc ksw ] gj isMG ko bwn
Acwn hnÎo igr BUim prÎo jnu sWp fsw ] hir isMG ju TwFu huqo iqh pY soaU Bwij gXo iqh
pyiK dsw ] mnu isMG ko rUp inhwrq hI n itkÎo su clÎo stkwie ssw ]ñúùó] svYXw ]
hir isMG jbY qij Kyq clÎo rn isMG auTÎo puin kop BrÎo ] Dnu bwn sMBwr kY pwin lXo bhuro
bl kY rn jùD krÎo ] aunhUM puin bIc AXoDn ky hir ko llkwr kY XON aucrÎo ] Ab jwq khW
iQru hohu GrI hmry As kwl ky hwQ prÎo ]ñúùô] svYXw ] ieh BWiq khÎo rn isMG jbY hir
isMG qbY suin kY muskwnÎo ] Awie ArÎo hir sÎoN Dnu lY rn kI iCiq qy nhI pYgu prwnÎo ]
kop kY bwq khI jdubIr so mY ieh l`Cn qy pihcwnÎo ] Awie kY jùDu ikXo hm soN su BlI ibiD
kwl ky hwQ ibkwnÎo ]ñúùõ] svYXw ] XoN sun kY biqXW iqh kI hir jU Dnu lY kir mY su
khÎo hY ] dIrG gwq lKÎo qb hI sr Cwf dXo Air sIs qkÎo hY ] bwn lgÎo hir isMG qbY
isr tUit prÎo Dr TwFu rhÎo hY ] myru ky isRMghu qy auqrÎo su mno riv Asq ko pRwq BXo hY
]ñúùö] svYXw ] mwr lXo hir isMG jbY rn isMG qbY hir aUpir DwXo ] bwn kmwn ikRpwn
gdw gih kY kr mY Aiq jùD mcwXo ] kOc sjy inj AMg mhW liK kY kib ny ieh BWiq sunwXo
] mwnhu m`q krI bn mY irs kY imRgrwj ky aUpir AwXo ]ñúù÷] Awie ky sÎwm so jùD krÎo
rn kI iCiq qy pgu eyku n BwgÎo ] Pyr gdw gih kY kr mY ibRjBUKn ko qn qwVn lwgÎo ] so
mDusUdn jU lKÎo rs rudR ibKY Aiq hI ieh pwgÎo ] sRI hir ckR lXo kr mY BUA bkR krI irs
mY AnurwgÎo ]ñúùø] lY brCI rn isMG qbY jdubIr ky mwrn kwj clweI ] jwie lgI hir ko
401
Ancyq deI Buj Por kY pwr idKweI ] lwig rhI pRBu ky qn sÎoN aupmw iqh kI kib BwiK
sunweI ] mwnhu gRIKm kI ruiq BIqir nwgin cMdn sÎoN lptweI ]ñúùù] sÍYXw ] sÎwm auKwr
kY so brCI Buj qy Air mwrn hyq clweI ] bwnn ky Gn bIc clI cplw ikDoN hMs kI AMsu
qcweI ] jwie lgI iqh ky qn mY aur Poir deI auih Er idKweI ] kwilkw mwnhu sRaun BrI
hin suMB insuMB ko mwrn DweI ]ññúú] rn isMG jbY rin sWg hnÎo Dn isMG qbY kir kop
isDwrÎo ] Dwie prÎo kir lY brCw llkwr kY sRI hir aUpir JwrÎo ] Awvq so lKÎo GnsÎwm
inkwr kY K`g su duie kir fwrÎo ] BUim du tUk huie tUt prÎo su mno Kg rwj bfo Aih mwrÎo
]ññúñ] svYXw ] Gwau bcwie kY sRI jdubIr srwsn lY Air aUpir DwXo ] cwr mhUrq jùD
BXo hir Gwie n huie auih ko nhI GwXo ] ros kY bwn hnÎo hir kau hirhUM iqh KYNc kY bwn
lgwXo ] dyK rhÎo muK sRI hir ko hirhUM muK dyiK rhÎo muskwXo ]ññúò] sRI jdubIr ko bIr
blI Ais lY kr mY Dn isMG pY DwXo ] Awvq hI llkwr prÎo gj mwnhu kyhir kau frpwXo ]
qau Dn isMG srwsn lY sr soN iqh ko isr BUim igrwXo ] jÎoN Aihrwj ky Awnn BIqir Awin
prÎo imRg jwn n pwXo ]ññúó] dUsr sRI jdubIr ko bIr srwsn lY sr kop BXo hY ] DIr blI
Dn isMG kI Er clwvq bwn insMk gXo hY ] sRI Dn isMG ilXo Ais hwQ ktÎo Air mwQ su
fwr dXo hY ] kwiC inhwr srovr qy pRPulÎoo mnu bwirj qor lXo hY ]ññúô] mwir du bIrn ko
Dn isMG srwsn lY dl kau qik DwXo ] Awvq hI gj bwij hny rQ pYdl kwit Gno rn pwXo
] K`g Alwqik BWiq iPrÎo Kr swn inRpwl ko CqR ljwXo ] AOr BlI aupmw iqh kI liK BIKm
kau hir ckR BRmwXo ]ññúõ] svYXw ] bhuro Dn isMG srwsn lY irs kY Air ky dl mWiJ
prÎo ] rQ kwit Gny gj bwj hny nhI jwq gny ieh BWiq lrÎo ] jmlok su bIr ikqy pTey
402
hir Er clÎo Aiq kop BrÎo ] muK mwrih mwr pukwr prÎo dlu jwdv ko isgro ibfrÎo
]ññúö] dohrw ] Dn isMG sYnw jwdvI dInI GnI Kpwie ] qb ibRjBUKn kop Bir bolÎo nYn
qcwie ]ññú÷] kwnH bwc sYnw pRiq ] svYXw ] dyKq ho Bt TwiF khw hm jwnq hYN qum pOrK
hwrÎo ] sRI Dn isMG ky bwn Cuty sBhUM rn mMfl qy pg twrÎo ] isMG kY AgRv jYsy Ajw gn
AYsy Bjy nih ssqR sMBwrÎo ] kwier huie iqh pyiK fry nih Awp mry aun kau nhI mwrÎo
]ññúø] svYXw ] XoN suin kY hir kI biqXW Bt dWqn pIs kY kRoD Bry ] Dnu bwn sMBwr kY
Dwie pry Dn isMG hMU qy nhI nYku fry ] Dn isMG srwsn lY kr mY kit dY iqn ky isr BUim pry
] mnu paun ko puMj bhÎo lg ky Pulvwir my tUt kY PUl Jry ]ññúù] kibqu ] kop Bry Awey
Bt igry rn BUim kit jùD ky inpt smuhwie isMG Dn soN ] AwXuD lY pwn mY indwn ko smr
jwin AOr dOr pry bIrqw bFwie mn soN ] koip Dn isMG lY srwsn su bwn qwin judo kr fwry
sIs iqn hI ky qn soN ] mwnhu bsuMDrw kI DIrqw inhwir ieMdR kInI inj pUjw AribMd puhpn
soN ]ñññú] svYXw ] sRI Dn isMG AXoDn mY Aiq kop ikXo bhuqy Bt mwry ] AOr ijqy br
Awvq By su hny jnu mwruq myG ibfwry ] jwdv ky dl ky gj ky hlky dl ky hlky kr fwry ]
JUim igry iev jÎoN DrnI mnu ieMdR ky b`jR lgy igir Bwry ]ññññ] svYXw ] kop Bry Ais pwn
Dry Dn isMG Ary gjrwj sMGwry ] AOr ijqy gj puMj huqy fr mwin Bjy Aiq hI Duj vwry ] qw
Cib kI aupmw kib sÎwm khY mn mY su ibcwir aucwry ] mwnhu ieMdR ky Awgm qy fir BUDr kY
Dir pMK pDwry ]ñññò] jùD ikXo Dn isMG Gno iqh ky koaU swmuih bIr n AwXo ] jo rin kop
sÎoN Awin prÎo nhI jwin idXo soeI mwr igrwXo ] dwsrQI dl sÎoN ijm rwvn ros BrÎo Aiq
jùD mcwXo ] qYsy iBrÎo Dn isMG blI hn kY cqurMg cmUM puin DwXo ]ñññó] svYXw ] tyr khÎo
403
Dn isMG blI rn qÎwig suno hir Bwj n j`XY ] qw qy sMBwr kY Awin iBro inj lokn ko ibrQw
n kt`XY ] hy bldyv srwsn lY hm soN smuhwie kY jùD kr`XY ] sMGr ky sm AOr kCU nhI Xw qy
duhUM jg mY jsu p`XY ]ñññô] svYXw ] XON suin kY biqXw Air kI qrkI mn mY Aiq kop BrÎo
hY ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih kY jdubIr hUM Dwie prÎo hY ] jùD ko Pyir iPrÎo Dn isMG
srwsn lY nhI nYku frÎo hY ] bwnn kI brKw kr kY hir sÎoN lir kY bil swQ ArÎo hY
]ñññõ] svYXw ] ieq qy blBdR su kop BrÎo auq qy Dn isMG BXo Aiq qwqo ] jùD ikXo iris
Gwien so su duhMUn ky AMg BXo rMg rwqo ] mwrih mwr pukwr pry Air BUl geI mn kI suiD swqo
] rwm khY ieh BWiq lrYN hir soN hir jÎoN gj sÎoN gj mwqo ]ñññö] svYXw ] jo bldyv kry
iqh bwr bcwie kY Awpnu Awp sMBwry ] lY kr mo Ais daur qbY ks kY bl aUpir Gwie pRhwry
] bIr pY BIr lKI jdubIr su jwdv lY irpuu Er isDwry ] Gyir lXo Dn isMG qbY ins mY sis
kI iFg ijau lK qwry ]ñññ÷] byVH lXo Dn isMG jbY gj isMG ju TwFu huqo soaU DwXo ] sRI
bldyv lKÎo qbhI ciV sÎMdn vwih kI Er DvwXo ] Awvn so n dXo hir lau AD bIc hI
bwnn soN ibrmwXo ] TwFu rhÎo gj isMG qhW su mno gj ky pd sWkr pwXo ]ñññø] svYXw ]
Dn isMG soN sRI hir jùD kry kib rwm khY khU jwq n mwrÎo ] kop BrÎo mDusUdn jU kr bIc su
Apny ckR sMBwrÎo ] Cwif dXo rn mY br kY Dn isMG ko kwit kY sIs auqwrÎo ] XoN qrPÎo Dr
BUim ibKY mnu mIn srovr qy gih fwrÎo ]ñññù] svYXw ] mwr lXo Dn isMG jbY qb hI liK
jwdv sMK bjwey ] kyqk bIr kty ibkty hir soN lir kY hir lok isDwey ] TwFu huqo gj isMG
jhW Xh kOqk dyiK mhW ibsmwey ] qau lig Bwgil Awie khÎo ju rhy Bij kY qumry pih Awey
]ññòú] XoN suin kY iqn ky muK qy gj isMG blI Aiq kop BrÎo ] kib sÎwm inhwr kY rwm
404
kI Er Dvwie qhW rQ jwie prÎo ] qij sMk insMk huie jùD krÎo jdubIr khW iqn XoN aucrÎo
] Dn vY Dn isMG blI hir ky smuhy lr kY BvisMDu qrÎo ]ññòñ] svYXw ] pRym so XoN kih kY
muK qy prlok su lok rhy su ibcwrÎo ] qyj pRcMf bfo brCw irs kY kr mY gj isMG sMBwrÎo ]
jwhu khW blBdR AbY kib sÎwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] so br kY kr ko qn ko jdubIr ky
BRwq ky aUpir fwrÎo ]ññòò] svYXw ] Awvq ieauN brCw lih kY bldyv su eyk aupwie krÎo hY
] sÎMdn pY inhurÎo qb hI CqRI qir huie ieh BWiq ArÎo hY ] Poir kY pwir BXo Pl XoN iqh
kI aupmw kib XoN aucrÎo hY ] mwnhu kilMdR ky isRMghu qy inksÎo Aih ko Pn kop BrÎo hY
]ññòó] sÍYXw ] bl so bil KYNc lXo brCw iqh ky kr soN iqrCw su BRmwXo ] XoN cmkÎo
dmkÎo nB mY cuitXw auf qyj mno drswXo ] sRI blBdR AXoDn mY irs kY gj isMG kI Er
clwXo ] mwnhu kwl prICq kau jm dMf pRcMf ikDoN cmkwXo ]ññòô] svYXw ] gj isMG
Anyk aupwie ikXy n bcÎo aur Awie lgÎo brCw br ] BUp iblokq hYN isgry Duin sIs hhw
kih mIcq hYN kr ] Gwau pRcMf lgÎo iqh ko murCwie prÎo n qjÎo kr qy sr ] sÎMdn pY gj
isMG igrÎo igir aUpir jÎoN gjrwj klyvr ]ññòõ] cyq BXo qb hI gj isMG sMBwir pRcMf
kuAMf qnwXo ] kwn pRmwn lau KYNc kY Awin su qwn kY bwn pRkop clwXo ] eyk qy huie kY Anyk
clY iqh kI aupmw khu BwiK sunwXo ] paun ky B`Ck q`Ck l`Ck lY bl kI srnwgiq AwXo
]ññòö] svYXw ] bwn n eyk lgÎo bl ko gj isMG qbY ieh BWiq khÎo hY ] sys surys idnys
Dnys mhys insys Kgys ghÎo hY ] jùD ibKY Ab lau sun lY soaU bIr hnÎo mn mY ju chÎo hY ]
eyk AcMBv hY muih dyKq qo qn mY ks jIv rhÎo hY ]ññò÷] svYXw ] XoN kih kY biqXw bl
soN brCw Duj sMjuq KYNic clwXo ] qau Dnu lY kr mY muslI soaU Awvq nYnn so liK pwXo ] augR
405
prwkRm kY sMg bwn Acwnk so kit BUm igrwXo ] mwnhu pMKn kO Aihvw Kgrwj ky hwQ prÎo
iris GwXo ]ññòø] sÍYXw ] kop BrÎo Aiq hI gj isMG lXo brCw Air Er clwXo ] jwie
lgÎo muslIDr ky qn lwgq qw Aiq hI duK pwXo ] pwr pRcMf BXo Pl XoN jsu qw Cib ko mn
mY ieh AwXo ] mwnhu gMg kI Dwr ky m`iD auqMg huie kUrm sIs aucwXo ]ññòù] svYXw ]
lwgq sWg kI sRI blBdR su sÎMdn qy gih KYNc kFÎo ] murCwie kY BUim prÎo n mrÎo sur ibRC
igrÎo mnu joiq mFÎo ] jb cyq BXo BRm CUit gXo auiT TwFu BXo min kopu bFÎo ] rQ hyr kY
Dwie cVHÎo br soN igir pY mnu kUd kY isMG cFÎo ]ññóú] puin Awie iBrÎo gj isMG soN bIr
blI mn mY nhI nYku frÎo ] Dnu bwn sMBwir ikRpwn gdw iris bIc AÎoDn jùD krÎo ] joaU
Awvq BXo sr s`q®ün ko sMg bwnn ky soaU kwit frÎo ] kib sÎwm khY bldyv mhW rn kI iCiq
qy nhI pYgu trÎo ]ññóñ] sÍYXw ] bhuro hl mUsl lY kr mo Air sÎoN ArkY Aiq jùD mcwXo ]
lY brCw gj isMG blI bl sÎoN bldyv kI Er clwXo ] Awvq so lK kY Pl ko hl so kit kY
puin BUim igrwXo ] so Pl hIn BXo jb hI ks kY blB`dR ky gwq lgwXo ]ññóò] sÍYXw ] K`g
krM gih kY gj isMG AnMq ky aUpir koip clwXo ] qau muslI kir crm ilXo Dr XoN Air kau
bl Gwau bcwXo ] Fwl ky PUl pY Dwr bhI icngwr auTI kib XoN gun gwXo ] mwnhu pwvs kI
inis mY ibjurI duiq qwrn ko pRgtwXo ]ññóó] sÍYXw ] Gwie hlI sih kY irpuu ko gih kY
krvwr su bwr krÎo hY ] Dwr bhI Air kMT ibKY kt kY iqh ko isr BUim JrÎo hY ] b`jR jry
rQ qy igrÎo iqh ko js XoN kib nY aucrÎo hY ] mwnhu qwrn lokhUM qy sur Bwn hnÎo isr BUim
prÎo hY ]ññóô] mwr lXo gj isMG jbY qij kY rn ko sB hI Bt Bwgy ] sRaun Bry liK loQ
fry nih DIr Dry ins ky jnu jwgy ] mwr ley inRp pMc Bgy iqn XoN khÎo jw Apny pRiB Awgy ]
406
XoN suin kY dl DIr CutÎo inRp ihXo PtÎo irs mY Anurwgy ]ññóõ]
ieiq sRI ikRsnwvqwry jùD pRbMDy gj isMG bDih iDAwie smwpqm ]
dohrw ] Axg isMG AO Acl sI Aimq isMG inRp qIr ] Amr isMG Ar AnG sI mhW rQI
rn DIr ]ññóö] svYXw ] dyiK iqnY inRp isMDjrw hiQXwr Dry liK bIr pcwry ] pyKhu Awj
AXoDn mY inRp pMc blI jdubIr sMGwry ] qw sMig jwie iBro qumhUM qij sMk insMk bjwie ngwry
] XoN suin kY pRB kI biqXw Aiq kop Bry rn Er pDwry ]ññó÷] svYXw ] Awvq hI jdubIr
iqno rn BUim ibKY jm rUp inhwrÎo ] pwin ghy Dnu bwn soaU rn bIc iqno bldyv hkwrÎo ]
K`g ksy kit mY AMg kOc lIey brCw Axgys pukwrÎo ] Awie iBro hir jU hm sÎoN Ab TwFu
khW ieh BWiq aucwrÎo ]ññóø] dyiK qbY iqn ko hir jU qb hI rn mY pMc bIr hkwry ] sÎwm
ssYn clÎo ieq qy auq qyaU cly su bjwie ngwry ] ptis loh hQI prsy AgnwXuD lY kir kop
pRhwry ] jUJ gey ieq ky auq ky Bt BUim igry su mno mqvwry ]ññóù] jùD BXo iqh TOr bfo
ciF kY sB dyv ibbwnin Awey ] kOqk dyKn kau rn ko kib sÎwm khY min mod bFwey ]
lwgq sWgn ky Bt XoN igir Asvn qy DrnI pr Awey ] so iPr kY auiT jùD krYN iqn ky gun
ikMnr gMDRb gwey ]ññôú] kib`qu ] kyqy bIr Bwjy kyqy gwjy puin Awie Awie Dwie Dwie hir jU
soN jùD vy krq hYN ] kyqy BUim igry kyqy iBry g`j m`qn soN lry qy qo imRqk hÍY iCiq pY prq hYN ]
AOr dOr pry mwr mwr hI aucry hiQXwrn auGry pg eyk nw trq hYN ] sROxq audiD loh AWc
bVvwnl sI pOn bwn clYN bIr iqRx jÎoN jrq hYN ]ññôñ] sÍYXw ] Axgys blI qb kop BrÎo
min jwn indwn kI mwr mcI jb ] sÎMdn pY ciF kY kF kY kis bwn kmwn qnwie leI qb
] sRI hir kI pRqnw hU ky aUpir Awie prÎo iqn bIr hny sb ] Bwij gey qm sy Air XoN inRp
407
pwvq BXo rn sUrj kI Cib ]ññôò] pRyir qurMg su Awgy BXo kir lY Ais Fwr bfI Dr kY ]
kCu jwdv so iqh jùDu krÎo n trÎo iqn soN pg duie fr kY ] jdubIr ky swmuih Awie ArÎo
bhu bIrn pRwn ibdw kr kY ] igRh ko n cloN ieh mo pRn hY ikDoN pRwn qjauN ik qÍY mr kY
]ññôó] svYXw ] XoN kih kY Ais ko gih kY jdubIr cmUM khu jwie hkwrw ] jwdv sYnhu qy
inksÎo rn suMdr nwm srUp Apwrw ] pRyir qurMg BXo smuhy inRp muMf ktÎo n lgI kCu bwrw ]
XoN Dr qy isr CUt prÎo nB qy ijm tUt pry iCiq qwrw ]ññôô] sÍX Y w ] puin dOr prÎo jduvI
pRqnw pr sÎwm khY Aiq kIn rusw ] auq qy jdubIr iPry iekTy Arrwie bFwie kY ic`q gusw
] AgnsqR CutÎo inRp ky kr qy jrgy mnu pwvk bIc qusw ] kit AMg pry bhu joDn ky mnu j`g
ky mMfl m`iD kusw ]ññôõ] svYXw ] kwn pRmwn lau KYNic kmwn su bIr inhwr kY bwn clwvY
] jo ieh aUpir Awie pry sr soN AD bIc qy kwit igrwvY ] loh hQI prsy kir lY ibRjnwQ kI
dyh pRhwr lgwvY ] jùD smY Qik kY jik kY jdubIr kau bwr sMBwr n AwvY ]ññôö] svYXw ]
jo ieh aUpir Awie pry Bt kop Bry ienhUM su invwry ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih mwir rQI
ibrQI kir fwry ] Gwiel koit cly qij kY rin jUJ pry bhu fIl frwry ] XoN aupjI aupmw su
mno Aihrwj pry Kg rwj ky mwry ]ññô÷] svYXw ] jùD ikXo jdubIrn soN auh bIr jbY kr mY
Ais swjÎo ] mwir cmUM su ibdwr deI kib rwm khY bl soN inRp gwjÎo ] so suin bIr fry sB
hI Duin kau suin kY Gn swvn lwjÎo ] Cwjq ijau Air ky gn mY imRg ky bn mY mnu isMG
ibrwjÎo ]ññôø] svYXw ] bhuro kir vwr sMBwr ibdwr deI DujnI inRp koit mry ] Asvwr
hjwr pcws hny rQ kwit rQI ibrQI su kry ] khUM bwij igry khUM qwj ijry gjrwj iGry khUM
rwj pry ] iQr nwihN rhY inRp ko rQ BUim mno ntUAw br inRq kry ]ññôù] eyk Ajwieb KW
408
hir ko Bt qW sMg so inRp Awin ArÎo hY ] Bwjq nwih hTI rn qy Axgys blI Aiq kop BrÎo
hY ] lY krvwr pRhwr ikXo ktÎo iqh sIs kbMD lrÎo hY ] Pyr igrÎo mno AWDI vhY d®üm dIrG
BU pir tUit prÎo hY ]ññõú] svYXw ] dyiK Ajwieb Kwn dsw qb gYrq KW min ros BrÎo ]
su Dvwie kY sÎMdn jwie prÎo Air bIrhUM qy nih nYku frÎo ] Ais pwn Dry rn bIc duhUM iqh
Awps mY bhu jùD krÎo ] mn XON aupjI aupmw bn mY gj soN mdko gj Awin ArÎo ]ññõñ]
svYXw ] gYrq KW brCI gih kY br soN Air bIr kI Er clweI ] Awvq ib`julqw sm dyK kY
kwit ikRpwn so BUim igrweI ] so n lgI irs kY irpuu ko brCI gih dUsir AOr clweI ] XoN
aupmw aupjI ijX mY mwnu CUit clI nB qyju hvweI ]ññõò] sÍYXw ] dUsir dyK kY sWg blI
inRp Awvq kwt kY BUim igrweI ] lY brCI Apny kr mY inRp gYrq KW pr koip clweI ] lwg
geI iqh ky muK mY bih sRaun clÎo aupmw ThrweI ] kop kI Awg mhW bF kY fF kY ihX kau
mnu bwhir AweI ]ññõó] dohrw ] imrqk huie DrnI prÎo joiq rhI Thrwie ] jnu Akws qy
Bwskr pXo rwhu fir Awie ]ññõô] svYXw ] kop Bry rn mY kib sÎwm qbY hir jU ieh BWiq
khÎo hY ] jùD ibKY Bt kaun gnY liK bIr hnY mn mY ju chÎo hY ] jwnq hON iqh qRws qumY
iknhUM kr mY DnhUM n ghÎo hY ] qw qy pDwrhu Dwmn ko su lKÎo qum qy purK`q rhÎo hY ]ññõõ]
svYXw ] AYsy khÎo jdubIr iqnY sB hI irs kY Dnu bwn sMBwrÎo ] hÍY kY iekqR cly rn ko bl
ibkRm paurK jIA ibcwrÎo ] mwrih mwr pukwir pry joaU Awie ArÎo Air so iqh mwrÎo ] hoq
BXo qh jùD bfo duhUM Ern qy inRp TwiF inhwrÎo ]ññõö] svYXw ] eyk sujwn bfo blvwn Dry
Ais pwin qurg M m fwrÎo ] AsÍ pcws hny Air XoN Angys blI khu jw llkwrÎo ] Dwie kY
Gwie krÎo inRp lY kr bwm mY cwm kI Et invwrÎo ] dwhny pwin ikRpwn kI qwin sujwn ko
409
kwit kY sIs auqwrÎo ]ññõ÷] dohrw ] bIr sujwn hnÎo jbY Axg isMG iqh Twie ] dyKÎo
sYnw jwdvI dOr pry Arrwie ]ññõø] svYXw ] Bt lwj Bry Arrwie pry n fry Air sÎoN qyaU
Awie Ary ] Aiq kop Bry sB loh jry Ab Xwih hnoN muK qy aucry ] Ais Bwl gdw Aru loh
hQI brCI kir lY llkwr pry ] kib rwm Bny nhI jwq gny ikqny br bwn kmwn Dry
]ññõù] svYXw ] Angys blI Dnu bwn ghÎo Aiq ros BrÎo doaU nYn qcwey ] mwrih mwr
pukwr prÎo sr s`q®ün ky aur bIc lgwey ] eyk mry iek Gwie pry iek dyiK fry rn qÎwig
prwey ] Awie lry joaU lwj Bry mn mY rn kop kI Ep bFwey ]ññöú] swqik Aau muslI rQ
pY bsudyv qy Awidk Dwie sBY ] brmwikRq aUDv AOr Ak®¨r cly rn kau Bir lwj qbY ] iqh
bIc iGrÎo inRp rwjq XoN liK rIJ rhY Bt qwih CbY ] mn XoN aupjI aupmw irqu pwvs ABRn mY
idnrwj PbY ]ññöñ] svYXw ] hl pwin sMBwr lXo muslI rn mY Air kY hX cwro hI Gwey ]
bwn kmwn ghI bsudyv Bly rQ ky ck kwit igrwey ] swqik sUq ko sIs ktÎo iris aUDv bwn
Anyk clwey ] PWiD prÎo rQ qy qqkwl ley Ais Fwl bfy Bt Gwey ]ññöò] svYXw ] TwFu
huqo Bt sRI jdubIr ko so Axgys jU nYn inhwrÎo ] pwien kI kir cMclqw br soN Ais s`q®ü ky
sIs pRhwrÎo ] tUt prÎo Jt dY ktÎo isr qw Cib ko kib Bwau aucwrXo ] mwnhu rwhu inswkr
ko niB mMfl qy hin kY iCiq fwrXo ]ññöó] kUid cVHÎo Air ky rQ aUpir swrQI kau bD kY
qb hI ] Dnu bwn ikRpwn gdw brCI Air ky kir ssqR ley sB hI ] rQ Awp hI hwk kY
sÎwm khY miD jwdv sYn prÎo jb hI ] iek mwr ley iek Bwj gey iek TwiF Bey qyaU nw
dbhI ]ññöô] svYXw ] Awpn hI rQ hwkq hY Aru Awpn hI sr jwl clwvY ] Awpn hI
irpuu Gwie bcwvq Awpn hI Air Gwie lgwvY ] eykn ky Dnu bwn kty Bt eykn ky rQ kwit
410
igrwvY ] dwmin ijau dmkY Gn mY kr mY krvwrih iqau cmkwvY ]ññöõ] svYXw ] mwr ky
bIr Gny rn mY bhu kop kY dWqn ET cbwvY ] Awviq jo ieh ky Air aUpir bwnn isau iqh
kwit igrwvY ] Awie pry irpuu ky dl mY dl kY ml kY bhuro iPr DwvY ] jùDu krY n frY hir
sÎoN Air ky rQ ko bil Er clwvY ]ññöö] dohrw ] jb irpuu rn kIno Gno bFÎo ikRsn qb
qyhu ] jwdv pRiq hir XoN khÎo duibDw kir hin lyhu ]ññö÷] svYXw ] swqik kwit dXo iqn
ky hX kwnH qbY rQ kwt kY fwrÎo ] sUq ko sIs ktÎo muslI brmwikRq AMg pRqMg pRhwrÎo ]
bwn Ak®¨r hnÎo aur mY iqh jor lgÎo nhI nYku sMBwrÎo ] mUrC hÍY rn BUim igrÎo Ais lY kir
aUDv sIs auqwrÎo ]ññöø] dohrw ] Axg isMG jb mwrÎo Kt suBtn imil TOr ] jrwisMD kI
sYn qy cly cqur inRp AOr ]ññöù] svYXw ] Aimqys blI Aclys mhW AGnysih lY Asurys
isDwey ] bwn kmwn ikRpwn bfy brCy prsy su gdw gih Awey ] ros kY bIr insMk iBry Btky n
itky Bt EG prwey ] Awie iGrÎo ibRjBUKn kau mDudUKn kau bhu bwn lgwey ]ññ÷ú] svYXw
] Gwien kau sih kY ibRjrwj srwsn AO sr lyq BXo ] Asurysih ko isr kwit dXo Aimqys
kI dyh ibdwir CXo ] AnGys ko kwit duKMf ikXo imRq hÍY rQ qy igir BUim pXo ] Aclys ju
bwnin ko sih kY iPir TwF rhÎo nih Bwj gXo ]ññ÷ñ] svYXw ] kop kY bolq XoN hir ko rn
isMG qy Awid qYN bIr Kpwey ] qYN qo khw gj isMG hnÎo Axgys hUM qYN Cl swQ igrwey ] jwnq
hoN Aimqys blI Dn isMG sMGwr kY bIr khwey ] so qb lau gj gwjq hY jb lau bn mY
imRgrwj n Awey ]ññ÷ò] svYXw ] XoN kih kY biqXW hir soN AiBmwn Bry Dnu bwn sMBwrÎo ]
kwn pRmwn srwsn qwin mhW sr qICn sÎwm ko mwrÎo ] lwg gXo hir ky aur mY hir jU nih
Awvq nYn inhwrÎo ] mUrC hÍY rQ mWiJ igry qij kY rn lY pRB sUq pDwrÎo ]ññ÷ó] eyk
411
mhUrq bIq gXo qb sÎMdn pY jdubIr sMBwrÎo ] qau Aclys gumwn Bry Aiq hI his kY ieh
BWiq pukwrÎo ] jwq khW hm qy Bj kY kir lY kY gdw ktu bol aucwrÎo ] mwnhu kyhir jwq huqo
nr lY lkutI kr mY llkwrÎo ]ññ÷ô] svYXw ] XoN sun kY biqXw Air kI rQ hWik iPrÎo hir
kop BXo ] pt pIq mhW PhrÎo Duj ijauN Gn mY cplw sm rUp lXo ] brKÎo sr bUMdn ijauN
GnsÎwm qbY irpuu ko dl mwr dXo ] irs kY Aclys su bwn kmwn ghy hir swmuih Awie KXo
]ññ÷õ] dohrw ] isMG nwd qb iqn ikXo ikRsn icqY kir nYn ] ibkt inkt rn suBt liK
hir pRiq bolÎo bYn ]ññ÷ö] Acl isMG bwc ] svYXw ] jIvq jy jg mY rihhYN Aiq jùD kQw
hmrI suin lYhYN ] qW Cib kI kivqw kr kY kib rwm nrysn jwie irJYhYN ] jo bl pY kih hY
kQ pMifq rIJ Gno iqh ko Dn dY hYN ] hy hir jU ieh Awhv ky jug cwrin mY gun gMDRb gY hYN
]ññ÷÷] svYXw ] kop kY au~qr dyq BXo Air kI biqXW suin sÎwm sbY ] icirXw bn mY
cuhkY qb lau Aiq kop n Awvq bwj jbY ] grbwq hY mUF Gno rn mY kithON quih sIs lKYgo
qbY ] iqh qy qij sMk insMk lro blbIr khÎo khW FIl AbY ]ññ÷ø] svYXw ] XoN suin kY
ktu bYnn ko Aclys blI min kop jgÎo ] ks bolq ho kCu lwj gho rn TwFy rho suinho n
BgÎo ] Xh auqr dY hir ko jb hI qb hI inj AwXuD lY aumgÎo ] mn mY hrKÎo Dnu ko krKÎo
brKÎo sr sRI hir kau n lgÎo ]ññ÷ù] svYXw ] jo Aclys jU bwn clwvq so hir Awvq
kwit igrwvY ] jwin n dyh lgÎo Air kI sr Pyr irsw kir Aaur clwvY ] so hir Awvq bIc
ktY Apno auh ky aur bIc lgwvY ] dyiK sq`ikRq kauqk ko kib rwm khY pRB ko jsu gwvY
]ññøú] svYXw ] dwrk ko khÎo qyj kY sÎMdn sRI hir jU kir K`g sMBwrÎo ] dwmin ijau Gn
mY lskY irs kY br kY Air aUpir mwrÎo ] dùjn ko isr kwt dXo ibn ruMf BXo jsu qwih
412
aucwrÎo ] jÎoN srdUl mhW bn mY hq kY bl soN mnu kyhir fwrÎo ]ññøñ] dohrw ] Afr isMG
AO Ajb isMG AGt isMG isMG bIr ] Amr isMG Aru Atl isMG mhw rQI rn DIr ]ññøò]
Arjn isMG Aru Aimt isMG ikRsn inhwrÎo nYn ] AwT BUp imil prspr bolq AYsy bYn
]ññøó] svYXw ] dyKq ho inRp sÎwm blI iqh ky hm aUpir Dwie prYN ] Apuny pRB ko imil
kwju krY muslI hir qy nhI nYku frYN ] Dnu bwn ikRpwn gdw prsy brCy gih qICn jwie ArYN ]
sB hI su khI ieh eI pRn hY jdubIr hnYN imil jùDu krYN ]ññøô] AwXuD lY isgry kr mY su
mukMd ky aUpir dOir pry ] su Dvwie kY sÎMdn Awin Ary sMig cwr ACUhin bIr bry ] kib
sÎwm khY Aiq Awhv mY AG KMfn qy nhI nYku fry ] mno gwij pRlY Gn Dwie clÎo iqm dOir
su mwrih mwr kry ]ññøõ] svYXw ] Dn isMG ACUhin do sMig lY Angys ACUhin qIn su
lÎwey ] so qum sÎwm suno Cl soN rn mY dshUM inRp mwir igrwey ] cwr ACUhin lY hmhUM dl qYN
pr Awey hY kop bFwey ] qW qy khÎo suin lY hmro igRh ko qij Awhv jwhu prwey ]ññøö] kwnH
jU bwc ] svYXw ] XoN suin kY biqXw iqn kI hir koip khÎo hm jùD krYNgy ] bwn kmwn gdw
gih kY doaU BRwq sBY Air sYn hrYNgy ] sUr isvwidk qy n BjYN hinhYN qum kau nih jUiJ prYNgy
] myru hlY suk hY iniD bwr qaU rn kI iCiq qy n trYNgy ]ññø÷] svYXw ] XON kih kY biqXw
iqn soN kis bwn ArIn kI Er clwXo ] lwg gXo Ajbys ky b`C su lwgq hI kCu Kyd n pwXo
] Pyir hTI hiT kY hir sÎoN iem bYn mhW kir kop sunwXo ] kw kihXy iqh pMifq ko ijh qy
Dnu kI ibiD qUM piVH AwXo ]ññøø] svYXw ] kop BrI jduvI pRqnw ieq qy aumfI auq qy vh
AweI ] mwrih mwr kIey muK qy kib sÎwm khY ijX ros bFweI ] bwn ikRpwn gdw ky lgy bhu
jUiJ pry kir duMd lrweI ] rIJ rhy sur pyiK sBY puhpwvil kI brKw brKweI ]ññøù] svYXw
413
] ieq qy rn mY iris bIr lrYN nB mY bRhmwid snwid inhwrYN ] Awgy nw AYso BXo kbhUM rn
Awpis mY iem bol aucwrYN ] jUiJ pry iqh sRaun Fry Br K`pr jùgin pI iklkwrNY ] muMfn mwl
Anyk guhI isv ky gx DMin hI DMin pukwrYN ]ññùú] svYXw ] AwXuD Dwir AXoDn mY iek kop
Bry Bt Dwie ArYN ] iek m`l kI dwien jùD krYN iek dyiK mhW rx dOr prYN ] iek rwm hI
rwm khYN muK qy iek mwr hI mwr iehY aucrYN ] iek jUiJ pry iek Gwie pry iek sÎwm khw
ieh BWiq rrYN ]ññùñ] svYXw ] muikXW aulrY iek Awps mY gih kysin kysin eyk Ary hYN ]
eyk cly rn qy Bij kY iek Awhv ko pg Awgy kry hYN ] eyk lry gih Pytin Pyt ktwrn soN koaU
jUiJ mry hYN ] soaU lry kib sÎwm rry Apuny kul kI joaU lwj Bry hYN ]ññùò] svYXw ] AwTo
hI BUp AXoDn mY sB lY pRiqnw hir aUpir Awey ] jùD kro n fro hm qy kib sÎwm khY ieh
bYn sunwey ] dY kY ksIsin eIsin cWpin lY sr sRI hir Er clwey ] sÎwm jU pwin srwsn lY
sr soN sr Awvq kwit igrwey ]ññùó] svYXw ] qau iml kY DujnI Air kI jdubIr chUM ids
qy iris GyrÎo ] Awpis mY iml kY Bt DIr hno blbIr iehY puin tyrÎo ] sRI Dn isMG blI
Aclys kau AOr nrysin XwhI inbyrÎo ] XON kih kY sr mwrq By gj puMj mno kir kyhir CyrÎo
]ññùô] svYXw ] Gyr lXo hir ko jb hI hir jU qb hI sB ssqR sMBwry ] koip AXoDn mY
iPr kY irs swQ Gny Air bIr sMGwry ] eykn ky isr kwit dey iek jIvq hI gih kyis pCwry
] eyk lry kit BUim pry iek dyiK fry mr gy ibn mwry ]ññùõ] svYXw ] AwTo eI BUp khÎo
muK qy Bt Bwjq ho kh jùD kro ] jb lau rn mY hm jIvq hYN qb lau hir qy qumhMU n fro ]
hmro ieh Awiesu hY qum ko jdubIr ky swmuih jwie lro ] koaU Awhv qy nihN nYku tro iek jUiJ
pro iek Dwie Aro ]ññùö] svYXw ] Pyir iPry Bt AwXuD lY rn mY jdubIr kau Gyir ilXo ]
414
n try Aiq ros Bry ijX mY Aiq Awhv icqR bicqR ikXo ] Ais lY brbIr gdw gih kY irpuu ko
dl mwir ibdwr idXo ] iek bIrn ky kr sIs kty Bt eykn ko dXo Pwr ihXo ]ññù÷] svYXw
] sRI jdubIr srwsn lY bhu kwit rQI isr BUim igrwey ] AwXuD lY Apuny Apuny iek kop Bry
hir pY puin Dwey ] qy ibRjnwQ krM gih K`g AB`g hny su Gny qh Gwey ] Bwij gey hir qy
Air XoN su koaU nih Awhv mY Thrwey ]ññùø] dohrw ] BUpn kI BwjI cmU KweI hir qy mwr
] qbih iPry inRp jùD ko AwXuD skl sMBwir ]ññùù] svYXw ] kop AXoDnu mY kr kY kr mY
sB BUpn ssqR sMBwry ] Awie kY swmuih sÎwmih ky bl kY inj AwXuD rois pRhwry ] kwnH
sMBwir srwsn lY sr s`qRn kwt kY BU pr fwry ] Gwie bcwie kY XoN iqn ky bhuro Air ky isr
kwit auqwry ]ñòúú] dohrw ] Ajb isMG ko isr ktÎo hir jU ssqR sMBwir ] Afr isMG
Gwiel krÎo Aiq rn BUim mJwir ]ñòúñ] cOpeI ] Afr isMG Gwiel jb BXo ] Aiq hI
kRoD jIA iqh TXo ] bhu qICn brCw kir lXo ] hir kI Er fwr kY dXo ]ñòúò] dohrw ]
brCw Awvq lKXo hir DnuK bwn kir kIn ] Awvq sr soN kwit kY mwir vhY Bt lIn
]ñòúó] AGV isMG liK iqh dsw dyq BXo nhI pIT ] swmuhy hir ky Awie kY bolÎo hÍY kir
FIT ]ñòúô] cOpeI ] hir snmuK ieh BWiq aucwrÎo ] Afr isMG quA Cl soN mwrÎo ]
Ajb isMG kir kpt KpwXo ] Xh sB Byd hmo liK pwXo ]ñòúõ] dohrw ] AGV isMG Aiq
infr hÍY bolÎo hir smuhwie ] bcn sÎwm soN jy khy so kib khq sunwie ]ñòúö] svYXw ]
FIT hÍY bolq BXo rn mY hs kY hir soN biqXw sun lYho ] k®ǜD kIey hm sMig insMg khw Aiq
jùDu kIey Pl pYho ] qw qy lro nhI mo sMig Awie kY ho lrkw rn dyiK prYho ] jo hT kY lir ho
mir ho Apuny igRh mwrg jIq n jYho ]ñòú÷] dohrw ] ijau bolÎo Aiq grb isau ieq hir
415
AYNic kmwn ] sr mwrÎo Air muK ibKY prÎo imRqk Dr Awin ]ñòúø] dohrw ] Arjn isMG
qb FIT hÍY khI ikRsn soN bwq ] mhWblI hON Awju hI kirhoN qyro Gwq ]ñòúù] sunq bcn hir
K`g gih Air isir JwrÎo Dwie ] igrÎo mno AWDI bhy bfo ibRC murJwie ]ñòñú] svYXw ]
Arjn isMG hnÎo Ais soN Amrys mhIp hnÎo qb hI ] Atlys pY kop BXo liK kY hir Awpin
ssqR ley sB hI ] Aiq mwr hI mwr pukwr prÎo hir swmuih Awie ArÎo jb hI ] klDauq
ky BUKn AMg sjy ijh kI Cib soN sivqw db hI ]ñòññ] svYXw ] jwm pRmwn ikXo Gmswn bfo
blvwn n jwie sMGwrÎo ] myG jÎoN gwij murwir qbY Ais lY kr mY Air aUpir JwrÎo ] hÍY imRq
BUim prÎo qb hI jdubIr jbY isr kwit auqwrÎo ] DMin hI DMin khY sB dyv bfo hir jU BUA
Bwr invwrÎo ]ñòñò] dohrw ] Atl isMG jb mwrÎo bhu bIrn ko rwau ] Aimt isMG qb
Aimt huie kIno jùD aupwau ]ñòñó] svYXw ] bolq XoN hT kY hir soN Bt qau liKhoN jb mo soN
lrYgo ] mo ko khw ien rwjn jÎoN Cl mUriq hÍY Cl swQ CrYgo ] mo Aiq kop Bro liK kY rih
ho nih Awhv hUM qy trYgo ] jau kbhUM iBrho hm soN inscY inj dyh ko qÎwg krYgo ]ñòñô]
svYXw ] kwhy kau kwnH AXoDn mY ihq AOrn ky irs kY rn pwro ] kwhy kau Gwie sho qn mY
puin kw ky khy Air BUpn mwro ] jIvq ho qb lau jg mY jb lau muih sMig iBrÎo n ibcwro ]
suMdr jwin kY Cwfq hON qij kY rn sÎwm jU Dwm isDwro ]ñòñõ] svYXw ] Pyr AXoDn mYN irs
kY Aimtys blI ieh BWiq aucwro ] bYs iksor mno hir mUriq lYho khw liK jùD hmwro ] hau
qum isau hir swcu khÎo qum jau ijX mY kCu Aaur ibcwro ] kY hm sMig lro qij kY fr kY
Apny sB AwXuD fwro ]ñòñö] sÍYXw ] Awju AXoDn mY qum ko hinhoN qumrI sB hI pRqnw ko ]
jau ry koaU qum mY Bt hY bhu Awvq hY ibiD Awhv jw ko ] so hmry sMg Awie iBrY n lrY
416
prmysr kI shuM qw ko ] jo tir hY ieh Awhv qy soeI isMG nhI Bt sÎwr khW ko ]ñòñ÷]
dohrw ] Aimt isMG ky bcn suin hir jU kRoD bFwie ] ssqR sBY kr mY ley snmuK phucÎo
Dwie ]ñòñø] sÍYXw ] Awvq sÎwm ko pyiK blI Apny mn mY Aiq kop bFwXo ] cwro eI
Gorin Gwiel kY sr qICn dwruk ky auir lwXo ] dUsr qIr so kwnH srIr skop hnÎo joaU TOr
qkwXo ] sÎwm khY Aimtys mno jdubIr kI dyh ko l`C bnwXo ]ñòñù] bwn clwie Gny hir ko
iek lY sr qICn AOr clwXo ] lwgq sÎwm igrÎo rQ mY rx Cwif kY dwruk sUq prwXo ] dyK
kY BUp BjÎo blbIr inhwir cmU iqh aUpir DwXo ] mwno hyir bfy sr ko gjrwj kvI gn rONdn
AwXo ]ñòòú] sÍYXw ] Awvq dyiK hlI Air ko su Dvwie kY sÎMdn swmuih AwXo ] qwn ilXo
Dnu ko kr mY sr ko Dr kY Air Er clwXo ] so Aimtys jU nYn inhwir su Awvq bwn su kwit
igrwXo ] Awie iBrÎo bl isau qb hI Apny ijX mY Aiq kop bFwXo ]ñòòñ] sÍYXw ] kwit
Dujw rQu kwt dXo Ais cwp ko kwit judw kir fwrÎo ] mUsl Aau hl kwt dXo ibn AwXuD hÍY
bldyv pDwrÎo ] jwq khW muslI Bij kY kib rwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] XoN kih kY Ais ko
gih kY lih kY dl jwdv ko llkwrÎo ]ñòòò] sÍYXw ] jo ieh swmuih Awie iBrY Bt qwih
sMGwr kY BUim igrwvY ] kwn pRmwn lau qwin kmwn Gny sr s`q®ün ky qn lwvY ] soaU bcy iqh
qy bl bIr joaU Bij Apny pRwn bcwvY ] Aaurn kI su khw gnqI ju bfy Bt jIvq jwin n pwvY
]ñòòó] sÍYXw ] mUsl Aaur ley muslI ciVH sÎMdn pY bhuro iPr DwXo ] Awvq hI bl kY
inRp so cqurMg pRkwr ko jùD mcwXo ] Aaur ijqy Bt TwFy huqy irs kY muK qy ieh BWiq sunwXo ]
jwin n dyhu Ary Air ko suin kY hir ky dl kopu bFwXo ]ñòòô] svYXw ] AYsy hlwXuD koip
khÎo qb jwdv bIr sBY imil Dwey ] jo ieh swmuih Awie Ary igRih ko qyaU jIvq jwin n pwey
417
] Aaur ijqy qh TwiF huqy Ais lY brCy prsy gih Awey ] joir iBry joaU lwj Bry Air ko br
kY iqn Gwie lgwey ]ñòòõ] dohrw ] Aimt isMG Aiq kop hÍY Aimq clwey bwn ] hir sYnw
qm ijau BjI sr mwno kir Bwn ]ñòòö] svYXw ] jwq Bjy jduvI pRiqnw rn mY muslI ieh
BWiq pcwry ] C`iqRin ky kul mY aupjy ikh BWiq prwvq ho bl hwry ] AwXuD Cwfq ho kr qy
fr mwin Gno ibn hI Air mwry ] qRws kro n kCU rn mY jb lau qn mY iQru pRwn hmwry
]ñòò÷] dohrw ] koip AXoDn mY hlI suBtin khÎo pcwr ] Aimt isMG ko Gyr kY khÎo lyhu
qum mwr ]ñòòø] kibXo bwc ] svYXw ] Awiesu pwie qbY muslI chUM Er cmUM llkwir prI
] Aiq kop BrI Apuny mn mY Aimtys ky swmuih Awie ArI ] bhu jùD AXoDn bIc BXo kib
sÎwm khY nhI nYku frI ] inRp bIr srwsn lY kir bwn GnI pRiqnw ibnu pRwn krI ]ñòòù]
svYXw ] kwit krI rQ kwit dey bhu bIr hny Aiq bwij sMGwry ] Gwiel GUmq hYN rn mY
ikqny isr BUim pry Dr Bwry ] jIvq jy qyaU AwXuD lY n fry Air aUpir Gwie pRhwry ] qau
iqn ky qn Awhv mY Ais lY inRp KMfin KMf kY fwry ]ñòóú] svYXw ] jùD ibKY Aiq qIr lgy
bhu bIrin ky qn sRoxq BIny ] kwier Bwij gey rn qy Aiq hI fr isauN ijh gwq psIny ] BUq
ipswc krYN iklkwr iPrYN rn joign K`pr lIny ] Awin iPrÎo qh sRI iqRpurwir su AwDy eI AMg
isvw qn kIny ]ñòóñ] dohrw ] mUrCw qy pwCy GrI qIn Bey hir cyq ] dwruk soN khÎo hWik
rQ puin Awey jh Kyq ]ñòóò] svYXw ] jwno shwie BXo hir ko bhuro jdubMsin kRoD jgÎo ]
Aimtys soN Dwie Ary rn mY iqh joDn soN nhI eyk BgÎo ] gih bwn kmwn ikRpwn gdw Aiq hI
dlu Awhv ko aumgÎo ] bhu sRaun prY rMig sÎwm jgy mno Awg lgy gn swl dgÎo ]ñòóó]
svYXw ] ibibDwXuD lY puin jùDu ikXo Aiq hI mn mY Bt kop Bry ] muK qy kih mwrih mwr pry
418
lK kY rn kO nhI nYku fry ] puin Xw ibiD isau kib rwm khY jdubIr Gny Air swQ Ary ]
iris BUp qbY blu kY Ais lY irpuu ky qn dÍY kir cwr kry ]ñòóô] AYs inhwr kY mwr mcI joaU
jIvq Qy qij jùD prwny ] sÎwm BnY Aimtys ky swmuih Awhv mY koaU n Tihrwny ] jy br bIr
khwvq hYN bhu bwr iBry rin bWiDq bwny ] so ieh BWiq cly Bij kY ijm paun bhy d®üm pwq
aufwny ]ñòóõ] svYXw ] kyqy rhy rn mY rup kY ikqny Bij sÎwm ky qIr pukwry ] bIr Gny
nih jwq gny Aimtys blI irs swQ sMGwry ] bwij mry gjrwj pry su khUM rQ kwt kY BU pr
fwry ] Awvq kw qumry mn mY krqw hrqw pRiqpwln hwry ]ñòóö] dohrw ] rn Awqur hÍY
suBt jo hir soN ibnqI kIn ] qb iqn ko ibRjrwj jU ieh ibiD au~qr dIn ]ñòó÷] kwnH jU
bwc ] svYXw ] iniD bwr ibKY Aiq hI hT kY bhu mws rhÎo qpu jwpu ikXo ] bhuro qij kY
ipq mwq su BRwq Avws qjÎo bnbws ilXo ] isv rIiJ qpoDn mY ieh ko khÎo mWg mhW br
qoih idXo ] muih swmuih koaU n s`q®ü rhY bru dyhu iehY muiK mWg ilXo ]ñòóø] sÍX
Y w ] sys
surys gnys insys idnys hU qy nih jwie sMGwrÎo ] so br pwie mhW isv qy Air ibRMd nirMd
ienI rin mwrÎo ] sUrn soN blbIr qbY ApunY muK qy ieh BWiq aucwrÎo ] hau iqh sMGr ky
smuhy imRq kI ibiD pUC iehI ijX DwrÎo ]ñòóù] dohrw ] jb hir jU AYsy khÎo qb muslI
sun pwie ] ieh ko Ab hI hauN hnoN bolÎo bcnu irswie ]ñòôú] svYXw ] koip hlI jdubIrih
soN ieh BWiq khÎo khu jwie sMGwroN ] jau isv Awie shwie krY isv ko rn mY iqh sMg pRhwroN
] swc khoN pRB jU qum soN hinhoN Aimtys nhI bl hwroN ] paun srUp shwie kro qum pwvk hÍY
irpuu kwnn jwroN ]ñòôñ] ikRsn bwc muslI soN ] dohrw ] qum soN iqn jb juD ikXw ikauN n
lry pg roip ] Ab hm Awgy grb ko bcn aucwrq koip ]ñòôò] svYXw ] jwdv Bwij gey
419
isgry qum bolq ho AhMkwrin ijauN ] Ab Awju hnoN Air ko rn mY ks BwKq ho mqvwrin ijauN
] iqh ko bfvwnl ky prsy jr jYho qbY iqRn Bwrn ijauN ] jdubIr khÎo vh kyhir hY iqh qy
Bijho bl bwrn ijauN ]ñòôó] dohrw ] ibRj BUKn blBdR soN ieh ibiD khI sunwie ] hry
boil bl jo khÎo kro ju pRBih suhwie ]ñòôô] svYXw ] XoN bl isauN khÎo ros bFwie clÎo
hir jU hiQAwr sMBwry ] kwier jwq khw iQru hohu su kyhir jÎoN hir jU BBkwry ] bwn Anyk
hny aunhUM hir kop hÍY bwn soN bwn invwry ] Awpn pwin lÎo Dnu qwin Gny sr lY Air aUpir
fwry ]ñòôõ] dohrw ] bwn Anyk clwie kY puin boly hir dyv ] Aimt isMG imt jwiego JUTo
quA AhMmyv ]ñòôö] svYXw ] hauN jb jùD ky kwj clÎo quA kwl khÎo hr jU hm sauN ]
iqh ko khÎo kwn ikXo qb mY quA hyir kY AwXhMu ApnI gauN ] iqh qy inRp bIr khÎo suin kY
qij sMk iBry doaU Awhv mauN ] DUA lok trY igir myru hlY su qaU qum qy tirhoN nhI hauN
]ñòô÷] kwnH jU bwc ] dohrw ] khÎo ikRsn quih mwirhoN qUM kir koit aupwie ] Aimt isMG
bolÎo qbih Aiq hI kop bFwie ]ñòôø] Aimt isMG bwc ] sÍYXw ] hau n bkI bk nIc nhI
ibRKBwsur soN Cl swQ sMGwrÎo ] kysI n hauN gj Dynuk nwihN n hauN iqRxwvRq islw pr fwrÎo ]
hauN n AGwsur must cMfUr su kMs nhI gih kys pCwrÎo ] BRwq blI quA nwm prÎo khu kaun
blI bl soN quA mwrÎo ]ñòôù] svYXw ] kw cuqrwnn mY blu hY joaU Awhv mY hm soN iris kYhY
] kaun Kgys gnys idnys insys inhwr kY mon BjY hY ] sys jlys surys Dnys jU jau Air hY
qaU moh n CY hY ] Bwjq dyv iblok kY mokau qU lrkw lir kw Plu lY hY ]ñòõú] dohrw ]
Kovq hY ijXu ikh nimq qij rn sÎwm pDwr ] mwrq hoN rin Awju quih Apny blih sMBwr
]ñòõñ] kwnH jU bwc ] dohrw ] Aimt isMG ky bcn suin bolÎo hir kir kop ] Ab Akwr
420
quA lop kir Aimt isMG ibnu Ep ]ñòõò] svYXw ] jùDu krÎo hir jU jug jwm qbY irpuu rIJ
kY AYs pukwrÎo ] bwlk ho Aru jùD pRbIn ho mWg kCU muiK jo ijX DwrÎo ] ApnI pwq kI Gwq
kI bwq kau dyhu bqwie murwir aucwrÎo ] swmuih moih n koaU hnY Ais lY qb kwnH pCwvr JwrÎo
]ñòõó] svYXw ] sIs ktÎo n htÎo iqh Taur qy daur kY Awgih ko pgu DwrÎo ] kuMcru eyk
huqo dl mY iqh Dwie kY jwie kY Gwie pRhwrÎo ] mwr krI hin bIr clÎo Ais lY kr sRI hir
Er pDwrÎo ] BUim igrÎo isr sRI isv lY guih muMf kI mwl ko myru svwrÎo ]ñòõô] dohrw ]
Aimt isMG Aiq hI blI bhuqu krÎo sMgRwm ] inkis joiq hir soN imlI ijauN inis ko kir Bwn
]ñòõõ] svYXw ] Aaur ijqI pRiqnw Air kI iqnhUM jdubIr soN jùDu ikXw ] ibnu BUpiq Awn
Ary n fry irs ko kir kY Aiq gwFu ihXw ] imil Dwie pry hir pY Bt XoN kiv qw Cib ko jsu
mwn ilXw ] rwq smY auif kIt pqMg ijauN tUit pry Aivloik idXw ]ñòõö] dohrw ] qb
ibRj BUKn KVg gih Air bhu dey igrwie ] eyk Ary iek ruip lry iek rn Cwif prwie
]ñòõ÷] cOpeI ] Aimt isMG dl hir jU hXo ] hwhw kwr s`q®ü dl BXo ] auq qy sUr Asq
huie gXo ] pRwcI ids qy sis pRgtXo ]ñòõø] cwr jwm idn sMGr kIno ] bIrn ko blu huie
gXo CIno ] doaU dl Awp Awp imil Dwey ] ieiq jdubIr bsq igRih Awey ]ñòõù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jùDu pRbMDy Aimt isMG sYnw sihq bDih
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ pMc BUp jùD kQnM ]
dohrw ] jrwisMD qb rYin kau skl bulwey BUp ] bl gun ibkRm ieMdR sm suMdr kwm srUp
]ñòöú] BUp ATwrh jùD mY sÎwm hny blbIr ] pRwq jùD vw soN krY AYso ko rn DIr
421
]ñòöñ] DUm isMG Duj isMG mn isMG DrwDr Aaur ] Daur isMG pWco inRpiq sUrin ky isr
maur ]ñòöò] hwQ joir auiT sBw mih pWchuM ikXo pRnwm ] kwl Bor ky hoq hI hinhYN bl dl
sÎwm ]ñòöó] svYXw ] bolq By inRp soN qyaU XON ijin icMq kro hm jwie lrYNgy ] Awiesu hoie
qu bWiD ilAwvihN nwqr bwn soN pRwn hrYNgy ] kwl AXoDn mY Air kY bl Aau hir jwdv soN n
trYNgy ] eyk ikRpwn ky sMg insMg aunY ibnu pRwn krYN n frYNgy ]ñòöô] dohrw ] jrwisMD ieh
mMqR kir deI ju sBw auTwie ] Apuny Apuny igRih gey rwjw Aiq suKu pwie ]ñòöõ] dohrw ]
igRih Awey auiT pWc inRp jwm eyk gy rwq ] qIn phr soey nhI Jwkq huie gXo pRwq ]ñòöö]
kib`qu ] pRwqkwl BXo AMDkwr imt gXo kRoD sUrn ko BXo rQ swij kY sBY cly ] ieqY ibRjrwie
bldyv jU bulwie mn mhW suKu pwie jdubIr sMg lY Bly ] auqY fr fwr kY hQÎwrn sMBwr kY su
Awey hY hkwr kY At`l Bt nw tly ] sÎMdn Dvwie sMK duMdiB bjwie dÍY qrMgin ky Bwie dl
Awpis ibKY rly ]ñòö÷] dohrw ] sÎMdn pY hir soiBXY Aimq qyj kI Kwn ] kumdin jwnÎo
cMdRmw kMjn mwnÎo Bwnu ]ñòöø] svYXw ] Gn jwin kY mor nicE bn mWJ ckor lKÎo sis ky
sm hY ] min kwmin kwm srUp BXo pRB dwsin jwnÎo nroqm hY ] br joign jwin jugIsr
eIsr rogn mwnÎo sdw Cm hY ] hir bwln bwlk rUp lKÎo ijX dùjn jwnÎo mhW jm hY
]ñòöù] svYXw ] ckvwn idnys gjwn gnys gnwn mhys mhwqm hY ] mGvw DrnI hir ijauN
hirnI aupmw brnI n kCU sRm hY ] imRg jUQn nwd srUp BXo ijnky n ibbwd iqnY dm hY ]
inj mIqn mIq hÍY cIiq bsÎo hir s`q®üin jwnÎo mhW jm hY ]ñò÷ú] dohrw ] dÍY sYnw iekTI
BeI Aiq mn kop bFwie ] jùDu krq hYN bIr br rn duMdBI bjwie ]ñò÷ñ] svYXw ] DUm
Dujw mn Daur Drw Dr isMG sBY rin kop kY Awey ] lY krvwrn Fwl krwl hÍY sMk qjI hir
422
swmuih Dwey ] dyiK iqnY qb hI ibRjrwj hlI soN khÎo su kro mn Bwey ] Dwie blI bl lY kr
mY hl pWcn ky isr kwit igrwey ]ñò÷ò] dohrw ] do ACUhnI dl inRpiq pWco hny irswie ]
eyk doie jIvq bcy rn qij gey prwie ]ñò÷ó]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jùD pRbMDy pWc BUp do ACUhnI dl sihq bDh
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ dÍwds BUp jùD kQnM ]sÍYXw ] dÍwds BUp inhwir dsw iqh dWqn pIs kY kop ikXo ]
DirXw sb hI br A`qRn ky bhu ssqRin ky dl bWt idXo ] imil Awp ibKY iqn mMqR ikXo kr
kY Aiq CoB su qwq ihXo ] lirhYN mirhYN Bv ko qirhYN js swQ Blo pl eyk ijXo ]ñò÷ô]
svYXw ] XoN mn mY Dir Awie Ary su Gno dlu lY hir pyiK hkwro ] Xwih hny inRp pWc AbY hm
sMig lro hir BRwq qumwro ] nwqr Awie iBro qumhUM nih AwXuD Cwf kY Dwm isDwro ] jo qum mY
blu hY Gitkw lir kY lK lY purK`q hmwro ]ñò÷õ] svYXw ] XoN suin kY biqXW iqn kI sB
AwXuD lY hir swmuih AwXo ] swihb isMG ko sIs ktÎosu sdw isMG mwr kY BUim igrwXo ] suMdr
isMG ADM Dr kY puin swjn isMG hnÎo rn pwXo ] kysn qy gih kY sblys Drw ptkÎo iem jùD
mcwXo ]ñò÷ö] dohrw ] sMq isMG puin hnÎo rin sYn isMG hiq dIn ] sPl isMG Air isMG
hin isMG nwd hir kIn ]ñò÷÷] sv`C isMG bwc ] svYXw ] sÍC nrys khÎo hir isau Apny
bl kop AXoDn mY ] Ab qYN ds BUp hny blvMf n rMck qRws ikXo mn mY ] jdubIr kI Er qy
qIr clYN brKw ijm swvn ky Gn mY ] sr paun ky jor lgy n trÎo igir ijau iQru TwF rhÎo
rn mY ]ñò÷ø] dohrw ] jdubIrn soN Aiq lrÎo ijauN bwsv isauN jMB ] Acl rhÎo iqh
Taur inRp ijau rn mY rn KMB ]ñò÷ù] svYXw ] ijau n hlY igr kMcn ko Aiq hwQn ko bl
423
koaU krY ] Aru ijau D®¨A lok clY n khU isv mUriq ijau kbhU n crY ] br ijau n sqI siq
Cwif piqbRiq ijau isD jog mY DÎwn DrY ] iqm sÎwm cmMU mD sÍ̀C nrys hTI rn qy nhI nYku
trY ]ñòøú] kib`qu ] Pyir iqn kop kY AXoDn mY sÎwm kih bIr bhu mwry sÍ̀C isMG mhw bl
sYN ] Aiq rQI sq mhwrQI jug sq qhW isMDur hjwr hny sÎwm jU ky dl sYN ] Gny bwij mwry
rn pYdl sMGwry BeI ruDr rMgIn BUim lhrYN auCl sYN ] Gwiel igry su mwno mhW mqvwry hÍY kY
soey rUmI qlY lwl fwr kY AqlsYN ]ñòøñ] dohrw ] bhuq sYn hin jwdvI bFÎo grb Apwr ]
mwn auqwrÎo ikRsn pRiq boilE koip hkwr ]ñòøò] dohrw ] khw BXo jo BUp ds mwry sÎwm
irswie ] ijau imRg bn iqn B`C kr lry n hir smuhwie ]ñòøó] irpuu ky bcn sunMq hI boly
hir muskwie ] sÍC isMG quA mwirhoN sÎwr isMG kI nÎwie ]ñòøô] svYXw ] isMG inhwr kY
ijau srdUl Gno bl kY irs swQ qcwXo ] ijau gjrwj lKÎo bn mY imRgrwj mno Aiq kop
bFwXo ] ijau icqvw imRg pyiK kY daurq sÍ̀C nrys pY iqau hir DwXo ] paun ky gaun qy Awig
clÎo hir ko rQu dwruk AYs DvwXo ]ñòøõ] svYXw ] auq qy inRp sÍC BXo smuhy ieq qy su
clÎo irs kY bl B`Xw ] bwin kmwn ikRpwn lry doaU Awpis mY br jùDu kr`Xw ] mwrih mwr
pukwr Ary n try rn qy Aiq DIr Dr`Xw ] sÎwm qy rwm qy jwdv qy n frÎo su lrÎo brbIr
lr`Xw ]ñòøö] dohrw ] AiDk jùDu jb iqn ikXo qb ibRjpiq kw kIn ] KVg Dwir isr s`q®ü
ko mwir judw kr dIn ]ñòø÷] dohrw ] sÍ̀C isMG jb mwrÎo smr isMG ikXo kop ] nh BwjÎo
liK smr ko rhÎo su idRV pgu roip ]ñòøø] svYXw ] ros kY bIr blI Ais lY Aiq hI Bt sRI
jdubIr ky mwry ] Aaur ikqy igir Gwiel hÍY ikqny rn BUmih hwir pDwry ] sÎwm jU pY ieh
BWiq khÎo smrys blI iqh qy hm hwry ] kwsI mY ijau klvqR vhY iqm bIrn cIr kY dÍY kir
424
fwry ]ñòøù] svYXw ] boil khÎo hir jU dl mY Bt hY koaU jo Air sMg lrY ] auh ky bhu
AsqR shY qn mY Apny auih aUpir ssqR krY ] inj pwn pY pwn Dry Gn sÎwm su koie n bIrn
lwj DrY ] rn mY js ko soaU tIko lhY smrys ky jùD qy nwih trY ]ñòùú] dohrw ] bhuq jùDu
suBtin krÎo khw krYN blvwn ] Awhv isMG blI huqo mWg ilXy iqh pwn ]ñòùñ] kibXobwc
] dohrw ] koaU pRsn ieh TW krY ikau n lry ibRjrwj ] Xh au~qr hY qwih ko kauqk dyKn
kwj ]ñòùò] svYXw ] Awhv isMG blI hir ko Bt so iqh aUpir kop kY DwXo ] sMGr isMG
hTI hT isau n htÎo su qhW Aiq jùDu mcwXo ] Awhv isMG ko sMGr isMG mhW Ais lY isr
kwit igrwXo ] AYs prÎo Dr pY Dr mwnhu b`jR prÎo BUAkMpu jnwXo ]ñòùó] kib`qu ] BUp
AnrùD isMG TwFo huqo sÎwm qIr hir jU iblok kY inkit bol lXo hY ] kIno snmwn Gn sÎwm
khÎo jwhu qum rQih Dvwie clÎo rn mWJ gXo hY ] qIr qrvwrn ko sYQI jmdwrn ko Gitkw
duie iqhI TOr mhW jùDu BXo hY ] jYsy isMG imRg ko iscwno jYsy icrIAw ko qYsy hir bIr ko smr
isMG hXo hY ]ñòùô] kib`qu ] jYsy koaU AOKiD ky bl kib sÎwm khY dUr krY siq bYd rog
sMnpwq ko ] jYsy koaU sukib kukib ky kib`q suin sBw bIc dUiK kir mwnq n bwq ko ] jYsy
isMG nwg ko hnq jl Awg ko Amlu sur rwg ko su icMq nr gwq ko ] qYsy qqkwl hir bIr
mwr fwrÎo jYsy loB hUM qy mhW gun nwsY qm pRwq ko ]ñòùõ] kib`qu ] bIr BdR isMG bwsdyv
isMG bIr isMG bl isMG kop kir Air swmuhy Bey ] smr ky bIc jhW TwFo hY smr isMG qwih
ko inhwir rUp pwvk sy hÍY gey ] AwXuD sMBwr lIny jùD mY sBY pRbIny sÎwm jU ky bIr cwro Er
hUM qy Aw Key ] qwhI smy blvwn qwn kY kmwn bwn cwro inRp hir jU ky mwr iCn mY ley
]ñòùö] kwnH jU bwc ] svYXw ] jb cwro eI bIr hny rn mY qb Aaurn isau hir XoN aucrY
425
] Ab ko Bt hY hmry dl mY ieh swmuih jwie kY jùD krY ] Aiq hI blvwn soN Dwie kY jwie
kY Gwie krY su lrY n frY ] sB isau iem sÎwm pukwir khÎo koaU hY Air ko ibnu pRwn krY
]ñòù÷] svYXw ] rwCs ho iek sÎwm kI Er soaU cl kY Air Er pDwrÎo ] k®¨r Dujw iqh
nwm khY jg so iqh soN ieh BWiq aucwrÎo ] mwrq ho ry sMBwr AbY kih Xw biqXw Dnu bwn
sMBwrÎo ] qw smrys ko bwn hnÎo rhÎo Taur mno keI idvs ko mwrÎo ]ñòùø] dohrw ] k®¨r
Dujw rn mY hnÎo smr isMG ko koip ] skiq isMG ky bDn ko bhuir rhÎo pg rop ]ñòùù]
k®¨rDuj bwc ] kib`qu ] igir soN idKweI dyq k®¨rDuj Awhv mY khY kib rwm s`q®ü bD ko chq hY
] suin ry skiq isMG mwrÎo ijau smr isMG qYsy hau hinhoN qU hm soN Khq hY ] AYsy kih gdw
gih bfy ibRC ky smwn lIn Ais pwin Aaur ssqRin shq hY ] bhuro pukwir dYq khÎo hY
inhwir inRp qo mY koaU GrI pl jIvn rhq hY ]ñóúú] dohrw ] skiq isMG suin Air sbd
bolÎo kopu bFwie ] jwnq ho Gn kÍwr ko grjq brs n Awie ]ñóúñ] svYXw ] XoN sun kY
iqh bwq inswcr jI Apny Aiq kop BrÎo ] Ais lY iqh swmuih Awie ArÎo skqys blI nihN
nYku frÎo ] bhu jùD kY AMqR iDAwn BXo nB mY pRgtÎo muK qy aucrÎo ] Ab qoih sMGwrq hO pl
mY Dnu bwn sMBwr kY pwin DrÎo ]ñóúò] dohrw ] bwnn kI brKw krq nB qy auqrÎo k®¨r ]
puin AwXo rn BUim mY AiDk lrÎo br sUr ]ñóúó] svYXw ] bIrn mwr kY dYq blI Apny
icq mY Aiq hI hrKÎo hY ] hI qij sMk insMk BXo skqys sMGwrby ko srKÎo hY ] ijau cplw
cmkY dmkY br cWp ilXo kr mY krKÎo hY ] myG pry br bUMdn ijau sr jwl krwlin iqau
brKÎo hY ]ñóúô] sorTw ] pg n trÎo brbIr skq isMG Duj k®¨r qy ] Acl rhÎo rnDIr
ijau AMgd rwvn sBw ]ñóúõ] svYXw ] Bwjq nwihn Awhv qy skqys mhw blvMq sMBwrÎo ]
426
jwl ijqo Air ky sr ko qbhI AgnwXuD swQ pRjwrÎo ] pwin lÎo Dnu bwn irswie kY k®¨rDujw
isr kwit auqwrÎo ] AYsy hnÎo irpu ijau mGvw bl kY ibRqrwsur dYq sMGwrÎo ]ñóúö] dohrw
] skiq isMG jb k®¨rDuj mwrÎo BUim igrwie ] ijau brKw irqu ky smY daur pry Arrwie
]ñóú÷] svYXw ] kwkDujw inj BRwq inhwir hnÎo qb hI irs kY vhu DwÎo ] dWq kIey keI
jojn lau igir soN iqh Awpnu rUp bnwÎo ] rom kIey qru sy qn mY kir AwXuD lY rn BUmih
AwXo ] sRI skqys qnÎo kr cWp su eyk hI bwn isau mwir igrwÎo ]ñóúø] svYXw ] dYq cmUM
piq TwFu huqo qh so br kY inRp aUpir DwXo ] rwCs sYn ACUhin lY Apny mn mY Aiq kop
bFwXo ] bwn bnwie cFÎo rn ko iqh Awpn nwmu kurUp khwXo ] AYs clÎo Air ky bD ko mnu
swvn ko auney Gn AwXo ]ñóúù] svYXw ] hyir cmUM bhu s`q®ün kI skqys blI min ros BXo hY
] DIrj bWiD AXoDn mWiJ srwsn bwn su pwin lXo hY ] qRws sBY qij kY lij kY Air ky dl
ky smuhy su gXo hY ] dwnv myG ibfwrn ko rn mY mnu bIr smIr BXo hY ]ñóñú] svYXw ]
AMiqR DÎwn kurUp BXo nB mY iqh jwie kY bYn aucwry ] jYho khW hm qy Bij kY gj bwij Anyk
Akws qy fwry ] rUK pKwn islw rQ isMG DrwDr rIC mhW Aih kwry ] Awin pry rn BUim mY
jor soN BUp bcÎo isgry dib mwry ]ñóññ] svYXw ] jyqk fwir dey inRp pY igir qyqk bwnn
swQ invwry ] jy rjnIcr TwiF huqy skqys blI iqh Er pDwry ] pwin ikRpwn ley blvwn su
Gwiel eyk kry iek mwry ] dYq cmUM n bswq kCU Apny Cl iCdRin kY sB hwry ]ñóñò] sÍYXw
CMd ] inRp ny bhuro Dnu bwn lXo irs swQ kurUp ky bIr hny ] jyaU jIvq Qy kir AwXuD lY
Arrwie pry brbIr Gny ] jyaU Awin lry ibnu pRwn kry rup TwiF lry koaU sRaun sny ] mn XoN
aupmw aupjI irqurwj smY d®üm ikMsuk lwl bny ]ñóñó] dohrw ] skiq isMG iqh smr mY bhuro
427
ssqR sMBwir ] Asur sYn mY Bt pRbl qy bhu dey sMGwr ]ñóñô] svYXw ] ibkRqwnn nwm
kurUp ko bWDv kop BXo Ais pwin ghÎo ] kib sÎwm khY rn mY iqh ko mn mY Air ky bDby ko
chÎo ] so Dvwie kY sÎMdn AwXo qhW n trÎo vh jùD hI ko aumhÎo ] suin ry skqys sMBwr
sMGwrq hON qum ko ieh BWiq khÎo ]ñóñõ] dohrw ] skiq isMG Xh bcn suin lInI skiq
auTwie ] cplw sI riv ikrn sI Air qik deI clwie ]ñóñö] svYXw ] lwig geI
ibkRqwnn ky auir cIr kY qw qn pwr BeI ] ijh aUpir kMcn kI sB AwikRiq hY sB hI soaU
loh meI ] lskY aur rwks ky miD XoN aupmw iqh kI kib BwK deI ] mnu rwhu ibcwr kY pUrb
bYr ko sUrj kI kir lIl leI ]ñóñ÷] dohrw ] aur brCI ky lgq hI pRwn qjy blvwn ]
sB dYqn ko mn frÎo hwhw ikXo bKwn ]ñóñø] ibkRqwnn jb mwrÎo skiq isMG rnDIir ] so
kurUp Aivlok kY sih n skÎo duK bIr ]ñóñù] svYXw ] ibkRqwnn ko bD pyiK kurUp su kwl
ko pRyrÎo Akws qy AwXo ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih lY kr mY Aiq jùD mcwXo ] sRI skqys
bfo Dnu qwn kY bwn mhW Air gRIv lgwXo ] sIs prÎo kit kY DrnI su kbMD ley Ais ko rn
DwXo ]ñóòú] kibXobwc ] dohrw ] skiq isMG ky swmuhy gXo ilXy krvwr ] eyk bwn inRp ny
hnÎo igrÎo BUim mJwr ]ñóòñ] dohrw ] jb kurUp sYnw sihq BUpiq dXo sMGwr ] qb jwdv
liK smr mY kIno hwhwkwr ]ñóòò] bhuq lrÎo Air bIr rin khÎo sÎwm so rwm ] ikau n
lrY khÎo ikRsn jU skiq isMG ijh nwm ]ñóòó] cOpeI ] qb hir jU sB soN iem khÎo ]
skiq isMG bD hm qy rhÎo ] ien Aiq ihq soN cMif mnweI ] qw qy hmrI sYn KpweI
]ñóòô] dohrw ] qw qy qumhUM cMif kI syv krhu icqu lwie ] jIqn ko bru dyiegI Air qb
lIjhu Gwie ]ñóòõ] jwgq jw kI joiq jig jil Qil rhI smwie ] bRhm ibsn hr rUp mY
428
iqRguin rhI Thrwie ]ñóòö] svYXw ] jw kI klw brqY jg mY Aru jw kI klw sB rUpn mY ]
Aru jw kI klw ibmlw hr ky kmlwpiq ky kmlw qn mY ] puin jw kI klw igir rUKn mY sis
pUKn mY mGvw Gn mY ] qumhUM nih jwnI BvwnI klw jg mwnI ko DÎwn kro mn mY ]ñóò÷]
dohrw ] skiq isMG br skiq soN mWg lXo blvwin ] qwhI ky prswid qy rn jIqq nhI hwin
]ñóòø] dohrw ] isv sUrj sis scIpiq bRhm ibsn sur koie ] jo ieh soN irs kY lrY jIq
n jYhY soie ]ñóòù] svYXw ] jau hr Awie iBrY ieh soN nihN dyKq hoN blu hY iqn mo ]
cqurwnn Aaur KVwnn ibsnu Gno bl hY su khÎo ijn mo ] puin BUq ipswc surwidk jy
Asurwidk hNY gnqI ikn mo ] jdubIr khÎo sB bIrn so su ieqo bl BUp DrY ien mo ]ñóóú]
kwnH jU bwc ] svYXw ] jùDu kro qum jwhu auqY ieq hau hI BvwnI ko jwp jpYhauN ] AYsy khÎo
jdubIr AbY Aiq hI ihq Bwv qy Qwp QpYhauN ] hÍY kY pRq`C khY br mWg hno skqys iehY bru
lYhauN ] qau cV kY Apuny rQ pY Ab hI rn mY ieh ko bD kYhauN ]ñóóñ] kibXo bwc ]
svYXw ] bIr pTy jdubIr auqY ieq BUim mY bYiT isvw jpu kIno ] Aaur deI suiD Cwf sBY qb
qwhI ky DÎwn ibKY mn dIno ] cMif qbY prq`C BeI bru mWghu jU mn mY joeI cIno ] Xw Air
Awju hno rn mY Gn sÎwm jU mWg iehY br lIno ]ñóóò] svYXw ] XoN br pwie cVHÎo rQ pY
hir jU mn bIc pRsMn BXo ] jpu kY ju BvwnI qy sÎwm khY Air mwrn ko br mWg lXo ] sB
AwXuD lY brbIr blI hU ky swmuih qau jdubIr gXo ] mnu jIq ko AMkur jwq rhÎo huqo Xw br
qy aupjÎo su nXo ]ñóóó] dohrw ] skiq isMG auq smr mY bhuq hny br sUr ] qb hI iqn
ky qnn isau BUim rhI BrpUr ]ñóóô] svYXw ] jùDu krY skqys blI iqh TW hir Awie kY
rUpu idKwXo ] jwq khw rhu ry iQr hÍY Ab hauN qum pY bl kY ieq AwXo ] kop gdw kir lY Gn
429
sÎwm su s`q®ü ky sIs pY Gwau lgwXo ] pRwn qjÎo min cMif BjÎo iqh ko qn qwih ky lok isDwXo
]ñóóõ] svYXw ] pRwn clÎo iqh ko jb hI qb hI qn cMif ky log pDwrÎo ] sUrj ieMdR
snwidk jy surhUM imil kY js qwih aucwrÎo ] AYsu n Awgy lrÎo rn mY koaU ApnI bYs mY nwih
inhwrÎo ] sRI skqys blI Dn hY hir soN lir kY prlok isDwrÎo ]ñóóö] cOpeI ] jbY cMif ko
hir bru pwXo ] skiq isMG ko mwir igrwXo ] Aaur s`q®ü bhu gey prweI ] riv inhwir jÎoN
qm n rhweI ]ñóó÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jùD pRbMDy duAwds BUp skiq isMG suDw bDih
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ pMc BUp jùD kQnM ]dohrw ] Asm isMG js isMG puin ieMdR isMG blvwn ] ABY isMG sUro
bfo ie`C isMG sur gÎwn ]ñóóø] dohrw ] cmUM BjI BUpn lKI cly jùD ky kwj ] AhMkwr
pWco ikXo Aju hinhYN jdurwj ]ñóóù] auq qy AwXuD lY sBY Awey kop bFwie ] ieq qy hir
smuhy Bey sÎMdn sIGR Dvwie ]ñóôú] svYXw ] suBtys mhW blvMq qbY jdubIr kI Er qy
Awgy hI DwXo ] pWcih bwn ley iqh pwin bfo Dnu qwn kY kop bFwXo ] eyk hI eyk hnÎo sr
pWcn BUpn ko iqn mwr igrwXo ] qUl ijau jwr dey inRp pWc mno inRp AWc su byK bnwXo
]ñóôñ] dohrw ] suBt isMG ruip smr mY ikX pRcMf bl jwsu ] nrpiq Awey pWc br kIno
iqn ko nwsu ]ñóôò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jùD pRbMDy pWc BUp bDh ]
AQ ds BUp jùD kQnM ] dohrw ] Aaur BUp ds kop kY Dwie sMg lY bIr ] jùD ibKY durmd
bfy mhW rQI rnDIr ]ñóôó] svYXw ] Awvq hI imil kY dshUM inRp sRI suBtys ko bwn clwey
430
] nYnn hyir soaU hir bIr lXo Dnu bwn so kwit igrwey ] auqr isMG ko sIs ktÎo qn au~jl
isMG ky Gwie lgwey ] au~dm isMG hnÎo bhuro Ais lY kir sMkr isMG isDwey ]ñóôô] dohrw
] Ej isMG ko hq ikXo Et isMG ko mwir ] au~D isMG ausnys Aru au~qr isMG sMGwr ]ñóôõ]
dohrw ] BUp nvoN jb ien hny eyk bcÎo sMgRwm ] nih BwjÎo blvMq so augR isMG iqh nwm
]ñóôö] svYXw ] augR blI piVH mMqR mhw sr sRI suBtys kI Er clwXo ] lwg gXo iqh ky
aur mY br kY qn BYd kY pwr prwXo ] BUim prÎo mr bwn lgy iqh ko jsu XoN kib sÎwm sunwXo
] BUp hny kIey pwp Gny jm ny auifXw mnu nwg fswXo ]ñóô÷] dohrw ] jwdv eyk mnoj
isMG qb inksÎo brbIr ] augR isMG pr kRoD kr clÎo mhW rn DIr ]ñóôø] svYXw ] jwdv
Awvq pyiK blI Air bIr mhW rn DIr sMBwrÎo ] loh meI grUE brCw gih kY bl soN kir kop
pRhwrÎo ] lwgq isMG mnoj hnÎo iqh pRwnn lY jmDwm pDwrÎo ] mwr kY qwih ilXo Dnu bwn
blI blu kY bl ko llkwrÎo ]ñóôù] svYXw ] Awvq sqRih pyiK hlwXuD kop ikXo gih mUsr
DwXo ] Awpis mY blvMq ArY doaU sÎwm khY Aiq jùDu mcwXo ] augR nrys ky lwg gXo isr
mUsl dwie bcwie n AwXo ] BUim igrÎo mr kY jb hI muslI Apnw qb sMK bjwXo ]ñóõú]
ieiq ds BUp sYnW sihq bDih DXwie smwpq msqu suB msqu ]
ds BUp sihq AnUp isMG jùD kQnM ]dohrw ] ds BUpn AivlokÎo augR hnÎo brbMf ] jùD
kwj Awvq Bey ijh bl Bujw pRcMf ]ñóõñ] svYXw ] AnUpm isMG ApUrb isMG cly rn kau
mn kopu bFwXo ] Awgy huie kMcn isMG clÎo bil Awvq ko iqh bwn lgwXo ] sÎMdn hUM qy
igrÎo imRq huie qb joq sMbUh qhW ThrwXo ] bwn lgÎo hnUmwn ikDoN riv kO Pl jwn kY BUim
igrwXo ]ñóõò ] dohrw ] kop isMG ko hq ikXo koit isMG ko mwr ] Aaur ApUrb isMG hqÎo
431
moh isMG sMGwir ]ñóõó] cOpeI ] ktk isMG ko puin hn dXo ] ikRsn isMG ko qb bD kXo
] koml isMGih bwn lgwXo ] byg qwih jmDwm pTwXo ]ñóõô] puin knkwcl isMG sMGwrXo
] AnUpm isMG n rn qy hwrXo ] bil kY Awin swmuhy BXo ] auq qy rwm Er so gXo ]ñóõõ]
dohrw ] blI AnUpm isMG Aiq bl soN lrÎo irswie ] bhuqu ibsn Bt jùD kir jmpuir dey
pTwie ]ñóõö] svYXw ] isMG ikRqwsq®ü Awhv mY kib rwm khY irs kY Aiq DwXo ] Awie kY
isMG AnUpih isau kr mY Ais lY qb jùD mcwXo ] qwin lXo Dnu bwn mhW br kY auir isMG
AnUp ky lwXo ] lwgq pRwn clÎo qb hI riv mMfl Byd kY pwr prwXo ]ñóõ÷] svYXw ]
eIsr isMG skMD blI su AXoDn mY ieh aUpir Awey ] pyiK ikRqwsqR isMG qbY sr qICn Awvq
qwih lgwey ] cMdRk bwn lgy iqh kau duh ky isr kwt kY BUim igrwey ] XON aupmw aupjI mn
mY mnu muMfn ko Gr hI Dir Awey ]ñóõø]
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnwvqwry jùD pRbMDy ds BUp AnUp isMG sihq bD
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ krm isMGwid pMc BUp jùD kQnM ]CpY CMd ] krm isMG jX isMG Aaur Bt rn mY Awey ]
jwlp isMG Aru gjw isMG Aiq kop bFwey ] jgq isMG inRp pWc mhW suMdr sUry br ] quml
krÎo sMgRwm Gny mwry jwdv nr ] qb ssqR ikRqwsqR isMG ks cqur BUp imrqk kIey ] iek
jgq isMG jIvq bcÎo CqRwpn idRF Dir hIey ]ñóõù] cOpeI ] krm isMG jwlp isMG Dwey ]
gjw isMG jY isMG jU Awey ] jgq isMG Aiq grbu ju kIno ] qw qy kwl pRyir rin dIno
]ñóöú] dohrw ] krm isMG jwlp isMG gjw isMG brbIr ] jX isMG sihq ikRqws isMG hny
cwr rx DIr ]ñóöñ] svYXw ] isMG ikRqws AXoDn mY hir kI ids ky inRp cwr sMGwry ]
432
Aaur hny su bnYq bny jdubIr Gny jm lok isDwry ] jwie iBrÎo jgqys blI sMg Awpny bwn
kmwn sMBwry ] Aaur ijqy rin TwFy huqy Bt pyiK iqnY sr jwl pRhwry ]ñóöò] svYXw ] mwir
ibdwr dXo dl ko bhuro kr mY krvwr sMBwrÎo ] Dwie kY jwie kY Awie ArÎo jgqys ky sIshUM
hwQ pRhwrÎo ] duie Dr hoie kY BUim igrÎo rQ qy iqh ko kib Bwv ibcwrÎo ] mwnu phwr ky
aUpir swlih bIj prI iqh duie kr fwrÎo ]ñóöó] dohrw ] kTn isMG hir ktk qy AwXo Xw
pr Dwie ] m`q durd ijau isMG pY Awvq kop bFwie ]ñóöô] svYXw ] Awvq hI Air ko iqh
hyir su eyk hI bwn ky sMg sMGwrÎo ] Aaur ijqo dl swQ huqo iqh ko Gir eyk ibKY hin fwrÎo
] bIr Gny jdubIrn ky hiq kop kY sÎwm kI Er inhwrXo ] Awie lro n fro hir jU rin TwFy
khW ieh BWiq aucwrÎo ]ñóöõ] svYXw ] qau hir jU kir kop clÎo qb dwruk sÎMdn ko su
DvwXo ] pwin ilXo Ais sÎwm sMBwr kY qwih hkwr kY qwik clwXo ] Fwl ikRqwsqR isMG leI
kir qwih kI Et kY vwr bcwXo ] ApunI kwiF ikRpwn mÎwn qy dwruk ky qn Gwau lgwXo
]ñóöö] svYXw ] jùDu krYN krvwrn ko mn mY Aiq hI doaU kRoD bFwey ] sRI hir jU Air Gwie
lgÎo qb hI hir ko irpuu Gwie lgwey ] kauqk dyiK doaU Ttky dl ibEm qy dyvn bYn sunwey ]
lwgI Avwr murwir suno pl mY mDu sy mur sy qum Gwey ]ñóö÷] svYXw ] cwr mhUrq jùDu BXo
qik kY hir jU ieh Gwq ibcwrÎo ] mwrhu nwih khÎo su shI mur kY Air pwCy kI Er inhwrÎo
] Awsuih qICn lY Ais sRI hir s`qR kI gRIv ky aUpr JwrÎo ] AYsIey BWiq hnÎo irpuu kau
Apny dl ko sB qRws invwrÎo ]ñóöø] XoN Air mwir lXo rn mY Aiq hI mn mY hir jU suKu
pwXo ] ApnI sYn inhwir murwir mhW blu Dwr kY sMK bjwXo ] sMq shwiek sRI ibRjnwiek hY
sB lwiek nwm khwXo ] sRI hir jU muK AYsy khXo cqurMg cmUM rn jùDu mcwXo ]ñóöù]
433
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnwvqwry jùDu pRbD
M y pWc BUp bDh ]
AQ KVg isMG jùD kQnM ]
dohrw ] iqh BUpiq ko imqR iek KVg isMG ijh nwm ] pYry smr smuMdR bhu mhW rQI bl Dwm
]ñó÷ú] k®ǜDq hÍY Aiq mn ibKY cwr BUp iqh swQ ] jùDu krin hir isauN clÎo Aimq sYn lY
swQ ]ñó÷ñ] CpY ] KVg isMG br isMG Aaur inRp gvn isMG br ] Drm isMG Bv isMG bfy
blvMq jùDu kr ] rQ Anyk sMg lIey suBt bhu bwjq s`jq ] ds hjwr gj m`q cly GinXr
ijm g`jq ] imil Gyir ilXo iqn kau iqno su kib sÎwm jsu liK ilXo ] irqu pwvs mY Gn
Gtw ijau Gor mno nr boilXo ]ñó÷ò] dohrw ] jwdv kI sYnwhuM qy inksy BUp su cwr ] nwm
srs isMG bIr isMG mhW isMG isMG swr ]ñó÷ó] KVg isMG ky sMg inRp cwir cwru miqvMq ]
hir kI Er cly mno AwXo ien ko AMq ]ñó÷ô] dohrw ] srs mhW Aau swr puin bIr isMG ey
cwr ] jwdv sYnw qy qbY inksy Aiq bl Dwir ]ñó÷õ] hir kI ids ky cqur inRp iqn vh
lIny mwr ] KVg isMG Aiq kop kir dIno ienih sMGwr ]ñó÷ö] svYXw ] sRI hir Er qy
Aaur nrys cly iqn sMig mhW dlu lIno ] sUrq isMG spUrn isMG clÎo br isMG su kop pRbIno
] Aau miq isMG sjÎo qn kauc su ssqRn AsqRn mWiJ pRvIno ] Dwie kY sRI KVgys ky sMig su
cwr hI BUpn Awhv kIno ]ñó÷÷] dohrw ] ieiq cwro BUpiq lry KVg isMG ky sMig ] auq
doaU ids kI lrq sbl sYn cqurMig ]ñó÷ø] kib`qu ] rQI sMig rQI mhwrQI sMig mhwrQI
svwr sÎoN svwr Aiq kop kY kY mn mY ] pYdl sÎoN pYdl lrq Bey rn bIc jùDu hI mY rwKÎo
mn rwKÎo nw igRhn mY ] sYQI jmdwr qrvwrY GnI sÎwm khY muslI iqRsUl bwn clY qwhI iCn
mY ] dMqn sÎoN dMqI pY bjMqRin bjMqRI lrÎo cwrn sÎoN cwrn iBrÎo hY qwhI rn mY ]ñó÷ù]
434
svYXw ] bhuro sr isMG hiqE irs kY mhW isMGih mwr lXo jb hI ] puin sUrq isMG spUrn
isMG su suMdr isMG hnÎo qb hI ] br sRI miq isMG ko sIs ktÎo liK jwdv sYn geI db hI ]
nB mY gn ikMnr sRI KVgys kI kIriq gwvq hY sb hI ]ñóøú] dohrw ] iCA BUpn ko CY
ikXo KVg isMG bl Dwm ] Aauro BUpiq qIn br Dwie lrY sMgRwm ]ñóøñ] dohrw ] krn
isMG puin ArnsI isMG brn su kumwr ] KVg isMG ruip rin rhÎo ey qIno sMGwir ]ñóøò]
svYXw ] mwr kY BUp bfy rn mY irs kY bhuro Dnu bwnu ilXo ] isr kwit dey bhu s`qRn ky kr
AqRn lY puin jùDu ikXo ] ijm rwvn sYn hqI inRp rwGv iqau dlu mwir ibdwr idXo ] gn BUq
ipswc isMgRwln gIDn jogin sRaun AGwie ipXo ]ñóøó] dohrw ] KVg isMG kir KVg lY
rudR rsih Anurwg ] XON folq rin infr huie mwno Kylq Pwg ]ñóøô] svYXw ] bwn cly
qyeI kuMkm mwnhu mUT gulwl kI sWg pRhwrI ] Fwl mno fP mwl bnI hQ nwl bMdUk Cuty
ipckwrI ] sRaun Bry pt bIrn ky aupmw jn Gor kY kysr fwrI ] Kylq Pwg ik bIr lrY
nvlwis lIey krvwr ktwrI ]ñóøõ] dohrw ] KVg isMG Aiq lrq hY rs rudRih Anurwig ]
rn cMclqw bhu krq jnu ntUAw bf Bwig ]ñóøö] svYXw ] swrQI Apny soN kih kY su Dvwie
qhI rQ jùDu mcwvY ] ssqR pRhwrq sUrn pY kir hwQn ko ArQwv idKwvY ] duMdiB Fol imRdMg
bjY krvwr ktwrn qwl bjwvY ] mwrih mwr aucwr krY muiK XON kir inR̀q Aau gwn sunwvY
]ñóø÷] svYXw ] mwrih mwr Alwp aucwrq duMdiB Fol imRdMg Apwrw ] s`qRn ky isr A`qR
qrwk lgY iqih qwln ko Tnkwrw ] jUiJ igry Dir rIJ kY dyq hY pRwnn dwn bfy irJvwrw ]
inRq krYN nt kop lrYN Bt jùD kI Taur ik inRq AKwrw ]ñóøø] svYXw ] rn BUim BeI rMg
BUim mno Duin duMdiB bwij imRdMgih Xo ] isr s`q®ün ky pr A`qR lgY qqkwr qrwkin qwl ilXo
435
] Ais lwgq JUim igrYN mr kY Bt pRwnn mwnhu dwn idXo ] br inRq krYN ik lrYN nt jÎoN inRp
mwrih mwr su rwg ikXo ]ñóøù] dohrw ] ieqo jùDu hir hyir kY sBhin khÎo sunwie ] ko Bt
lwiek sYn mY lrY ju Xw sMg jwie ]ñóùú] cOpeI ] Gn isMG Gwq isMG doaU joDy ] jwq n
iksI suBt qy soDy ] Gn sur isMG GmMf isMG Dwey ] mwnhu cwro kwl pTwey ]ñóùñ] qb iqh
qik chUMAn sr mwry ] cwro pRwn ibnw kir fwry ] sÎMdn AsÍ sUq sB Gwey ] sYn sihq jm
lok pTwey ]ñóùò] dohrw ] cpl isMG Aru cqur isMG cMcl sRI blvwn ] icqR isMG Aru
caup isMG mhwrQI sur gÎwn ]ñóùó] CqR isMG Aru mwn isMG s`qR isMG blbMf ] isMG cmUM
piq Aiq blI Buj bl qwih AKMf ]ñóùô] svYXw ] BUp dso irs kY kib sÎwm khY KVgys
ky aUpir Dwey ] Awvq hI bl kY Dnu lY su inKMgn qy bhu bwn clwey ] bwij hny sq duie Aru
gY sq qRY sq bIr mhW qb Gwey ] bIs rQI Aau mhW riQ qIs AXoDn mY jmlok pTwey
]ñóùõ] svYXw ] puin Dwie hny sq gY hX dÍY sq AXuq pdWq hny rn mYN ] su mhwrQI
Aaur pcws hny kib sÎwm khY su qhI iCn mYN ] dshUM inRp kI bhu sYn BjI liK ijau imRg
kyhir kau bn mYN ] iqh sMGr mY KVgys blI ruip TwFu rhÎo irs kY mn mY ]ñóùö] kib`qu ]
dso BUp rn pwrÎo sYn kau ibpq fwrÎo bIr pRn DwrÎo n frY hY kwhU Awn soN ] eyeI ds BUpiq
irswie smuhwie gey auq Awey sONhy BXo mhw sUr mwn soN ] khY kib sÎwm Aiq k®ǜD hÍY KVg
isMG qwn kY kmwn ko lgweI ijh kwn soN ] gjrwj Bwry Aru jùD ky krwry BUp dso mwr fwry
iqn ds ds bwn soN ]ñóù÷] dohrw ] pWc bIr jdubIr ky gey su Air pr dauir ] Ckq
isMG Aru CqR isMG Coh isMG isMG gaur ]ñóùø] sorTw ] Cl bl isMG ijh nwm mhWbIr bl
bIr ko ] ley KVg kir cwm KVg isMG pr so clÎo ]ñóùù] cOpeI ] jb hI pWc bIr
436
imil Dwey ] KVg isMG ky aUpir Awey ] KVg isMG qb ssqR sMBwry ] sB hI pRwn ibnw kir
fwry ]ñôúú] dohrw ] dÍwds joDy ikRsn ky Aiq bl bMf AKMf ] jIq lXo hY jgq ijn bl
kir Bujw pRcMf ]ñôúñ] svYXw ] bwlm isMG mhWmiq isMG jgwjq isMG ley Ais DwXo ]
isMG Dnys ikRpwvq isMG su jobn isMG mhW br pwXo ] jIvn isMG clÎo jg isMG sdw isMG lY
js isMG irswXo ] bIrm isMG ley skqI kr mY KVgys so jùDu mcwXo ]ñôúò] dohrw ] mohn
isMG ijh nwm Bt soaU BXo iqn sMig ] ssqR Dwr kir mY ilXy swjÎo kvc inKMg ]ñôúó]
svYXw ] KVgys blI khu sÎwm BnY sB BUpn bwn pRhwr krÎo hY ] TwFu rhÎo idRVH BU pir myru
soN Awhv qy nhI nYku trÎo hY ] kop so Ep bFI iqh Awnn qw Cib ko kib Bwau DrÎo hY ] ros
kI Awg pRcMf BeI sr puMj Cuty mnu GIau prÎo hY ]ñôúô] svYXw ] jo dl ho hir bIrin ky
sMg so qu kCU Air mwir lXo hY ] Pyr AXoDn mY rup kY Ais lY ijX mY puin kop BXo hY ]
mwir ibdwr dXo Gt gXo dl so kib ky mn Bwau nXo hY ] mwnhu sUr pRlY ko cVHÎo jl swgr ko
sB sUk gXo hY ]ñôúõ] ipRQmy iqn kI Buj kwit deI iPr kyiqn ky isr kwt dey ] rQ
bwjn sUq smyq sBY kib sÎwm khY rn bIc Cey ] ijn kI suK ky sMg AwXu ktI iqn kI luQ
jMbuk gID Key ] ijn s`q®ü Gny rn mWiJ hny soaU sMGr mY ibnu pRwn Bey ]ñôúö] svYXw ]
dÍwds BUpn ko hn kY kib sÎwm khY rn mY inRp CwjÎo ] mwnhu dUr Gno qm kY idn AwiDk mY
idvrwj ibrwjÎo ] gwjq hY KVgys blI Duin jw suin kY Gn swvn lwjÎo ] kwl pRlY ijau
ikrwrn qy bF mwnhu nIriD kop kY gwjÎo ]ñôú÷] svYXw ] Aaur ikqI jdubIr cmUM inRp ieau
purK`q idKwie BjweI ] Aaur ijqy Bt Awie iBry iqn pRwnn kI sB Aws cukweI ] lY kr mY
Ais sÎwm BnY ijn Dwie kY Awie kY kIin lrweI ] AMq ko AMqk Dwm gey iqn nwhk ApnI
437
dyh gvweI ]ñôúø] svYXw ] bhuro rn mY irs kY ds sY gj AYq qurMg cmUM hin fwrI ] duie
sq sÎMdn kwit dey bhu bIr hny blu kY Ais DwrI ] bIs hjwr pdWq hny d®üm sy igr hYN rn
BUim mJwrI ] mnu hnUM iris rwvn bwg kI mUlhUM qy jr myK auKwrI ]ñôúù] svYXw ] rwCs
ABR huqo hir kI ids so bl kY inRp aUpir DwXo ] ssqR sMBwir sBY Apny cplw sm lY Ais
kop bFwXo ] gwjq hI brKXo brKw sr sÎwm kbIsr XON gun gwXo ] mwnhu gopn ky gn pY
Aiq kop ikXy mGvw ciF AwXo ]ñôñú] dYq cmUM Gn ijau aumfI mn mY n kCU inRphUM fru kIno
] kop bFwie Gno icq mY Dnu bwn sMBwir Bly kir lIno ] KYNc kY kwn pRmwn kmwn su Cyd ihRdw
sr soN Air dIno ] mwnhu bWib mY sWp DisE kib ny jsu qw Cib ko iem cIno ]ñôññ] svYXw
] bwnn sMig su mwr kY s`q®ün rwm Bny Ais soN puin mwrÎo ] sRaun smUh prÎo iqh qy Dr pRwn
ibnw kir BU pir fwrÎo ] qw Cib kI aupmw liK kY kib ny muK qy ieh BWiq aucwrÎo ] K`g
lgÎo iqh ko nih mwnhu lY kr mY jm dMf pRhwrÎo ]ñôñò] svYXw ] rwCs mwr lXo jb hI
qb rwCs ko irs kY dlu DwXo ] Awvq hI kib sÎwm khY ibbDwXuD lY Aiq jùD mcwXo ] dYq
Gny qh Gwiel hÍY bhu Gwien soN KVgysih GwXo ] so sih kY Ais ko gih kY inRp jùD ikXo nih
Gwau jqwXo ]ñôñó] Dwie pry sB rwCis Xw pr hY iqn ky min kop bFÎo ] gih bwn kmwn
gdw brCI iqn imAwnhu qy krvwr kFÎo ] sB dwnv qyj pRcMf ikXo irs pwvk mY iqn AMg
fFÎo ] ieh BWiq pRhwrq hY inRp kau qn kMcn mwnu sunwr gFÎo ]ñôñô] svYXw ] ijnhUM inRp
ky sMig jùDu ikXo su sBY ienhU hiq kY qb dIny ] Aaur ijqy Air jIq bcy iqn ky bD kau kir
AwXuD lIny ] qau ien BUp srwsn lY ikXy s`q®ün ky qn muMfn hIny ] jo n fry su lry puin
Dwie indwn vhI inRp KMfn kIny ]ñôñõ] svYXw ] bIr bfo iek dYq huqo iqn kop ikXo Aiq
438
hI mn mY ] ieh BWiq so BUp kau bwn hny sB Pokn lau gf gy qn mY ] qb BUpiq sWg hnI
irpuu ko Ds gI auir ijau cplw Gn mY ] su mno aurgys Kgys ky qRws qy Dwie kY jwie durÎo bn
mY ]ñôñö] svYXw ] lwgiq sWg ky pRwn qjy iqh Aaur huqy iqh ko Ais JwrÎo ] kop AXoDn
mY KVgys khY kib rwm mhW bl DwrÎo ] rwCs qIsr ho qh TW iqh ko qbhI iqh Taur
sMGwrÎo ] pRwn ibnw ieh BWiq prÎo mGvw mnu bjR Bey ngu mwrÎo ]ñôñ÷] kib`qu ] kyqy
rwCsn hUM kI Bujn kO kwt dXo kyqy isr sq®ün ky KMfn krq hY ] kyqy Bwj gey Aru kyqy mwr
ley bIr rn hUM kI BUimhU qy pYgu nw trq hY ] sYQI jmdwr lY srwsn gdw iqRsUl dùjn kI sYnw
bIc AYsy ibcrq hY ] Awgy hÍY lrq pg pwCy n krq fg kbUM dyiKXq kbUM dyKÎo n prq hY
]ñôñø] AiV`l ] kibXobwc ] KVg isMG bhu rwCs mwry kop huie ] rhy mno mqvwry rn kI
BUim suie ] jIAq bcy qy Bwjy qRws bFwie kY ] ho jdupiq qIr pukwry sB hI Awie kY
]ñôñù] kwnH jU bwc ] dohrw ] qb ibRjpiq sB sYn kau AYsy khÎo sunwie ] ko lwiek Bt
ktk mY lrY ju Xw sMg jwie ]ñôòú] sorTw ] sRI jdupiq ky bIr duie inksy Aiq kop huie ]
mhwrQI rn DIr ieMdR qul ibkRm ijnY ]ñôòñ] svYXw ] isMG JVwJV jUJn isMG gey iqh
swmuih lY su Gno dlu ] Gorn kI Kur bwr bjY BUA kMp auTI Aru s`q rswqlu ] XoN KVgys rhÎo
iQr hÍY ijm paun lgY n hlY knkwclu ] qw pY bswvq hY n kCU sB hI jdubIrn ko Gt gXo
blu ]ñôòò] svYXw ] kop ikXo Dnu lY kr mY jug BUpn kI bhu sYn hnI hY ] bwij Gny rQ
piq krI AnI jo ibiD qy nihN jwq gnI hY ] qw Cib kI aupmw mn mY lK kY muK qy kib sÎwm
BnI hY ] jùD kI Taur n hoie mno rs rùdR ky Kyl ko Taur bnI hY ]ñôòó] lY Dnu bwn DsÎo
rn mY iqh ky mn mY Aiq kop biFE ] ju huqo dl bYrn ko sB hI irs qyj ky sMg pRq`C fiFE
439
] Air sYn ko nws ikXo iCn mY jsu qw Cib ko kib sÎwm piFE ] qm ijau fr kY Air Bwij
gey ieh sUr nhI mnu sUr ciFE ]ñôòô] svYXw ] koip JVw JV isMG qbY Ais qICn lY kir
qwih pRhwrÎo ] BUp iCnwie ilXo kr qy br kY Air ky qn aUpir JwrÎo ] lwgq hI kit mUMf
igrÎo Dr qw Cib ko kib Bwau inhwrÎo ] mwnhu eIsÍr kop BXo isr pUq ko kwit judw kir
fwrÎo ]ñôòõ] svYXw ] bIr hnÎo jb hI rn mY qb dUsr ky min kop CXo ] su Dvwie kY
sÎMdn qwhI kI Er gXo Ais qICn pwin lXo ] qb BUp srwsn bwn lXo Air ko Ais mUT qy
kwt dXo ] mnu jIh inkwr kY DwXo huqo jmu jIB ktI ibnu Aws BXo ]ñôòö] kibXobwc ]
svYXw ] jb hI kr ko Ais kwit dXo Bt jyaU huqy Bjqy sB Dwey ] AwXuD lY Apuny Apuny
kir ic`q ibKY Aiq kop bFwey ] bIr bnYq bny isgry iqn ky gun sÎwm kbIsr gwey ] mwnhu
BUp suAMbr jùDu rcÎo Bt ey n bfy inRp Awey ]ñôò÷] svYXw ] jy inRp swmuih Awie iBry Air
bwnn soN suie mwr ley hYN ] kyiqk joir iBry hT kY ikqny rn ko liK Bwj gey hYN ] kyiqk
hoie iekqR rhy jsu qw Cib ko kib cIn ley hYN ] mwnhu Awg lgI bn mY mdm`q krI iek
Taur Bey hYN ]ñôòø] svYXw ] bIr Gny rn mWJ hny mn mY inRp rMck kop BrÎo hY ] bwij
krI rQ kwit dey jb hI kr mY krvwr DrÎo hY ] pyK kY s`q®ü iekqR Bey inRp mwrby ko iqn mMqR
krÎo hY ] kyhir ko bD ijau icqvY imRg so qu ibRQw kbhUM n frÎo hY ]ñôòù] svYXw ] BUp
blI bhuro irs kY jb hwQn mY hQÎwr ghy hYN ] sUr hny blbMf Gny kib rwm BnY icq mY ju
chy hYN ] sIs pry kit bIrn ky DrnI KVgys su sIs Chy hYN ] mwnhu sRaun srovr mY isr
s`q®ün kMj sy mUMd rhy hYN ]ñôóú] dohrw ] qik JUJn isMG ko KVg sI KVg ilXo kir kop ]
hnÎo qbY isr s`q®ü ko jnu dInI Ais Ep ]ñôóñ] svYXw ] puin isMG juJwr mhW rn mY lr kY
440
mr kY surlok ibhwrÎo ] sYn ijqo iqh sMg huqo qb hI Ais lY inRp mwir ibdwrÎo ] jyqy rhy su
Bjy rn qy iknhUM nihN lwj kI Er inhwrÎo ] mwnhu dMf ilXy kr mY jm ky sm BUp mhw Ais
DwrÎo ]ñôóò] dohrw ] KVg isMG sr Dnu ghÎo iknhU rhÎo n DIr ] cly iqAwg kY rn
rQI mhW rQI blbIr ]ñôóó] jb BwjI jwdv cmUM ikRsn iblokI nYn ] swqik isau hir XoN
khÎo qum Dwvhu lY sYn ]ñôóô] svYXw ] swqik Aau brmwikRq aUDv sRI muslI kr mY hlu lY
] bsudyv qy Awidk bIr ijqy iqh Awgy ikXo bl kau dlu dY ] sBhU inRp aUpir bwnn ibRst
krI mn mY qik kY Klu CY ] surrwj pTY igir goDn pY iris myG mno brKY blu kY ]ñôóõ]
svYXw ] sr jwl krwl sBY sih kY gih kY bhuro Dnu bwn clwey ] bwij kry sBhUMn ky Gwiel
sUq sBY iqn ky rin Gwey ] pYdl ky dl mWiJ prÎo qyeI bwnn soN jmlok pTwey ] sÎMdn kwt
dXo bhuro sB hÍY ibrQI jdubMis prwey ]ñôóö] svYXw ] kwhy kau Bwjq ho rn qy bil jùD smo
puin AYsu n pY hY ] swqik soN KVgys khÎo Ab Bwjhu qo kCu lwj rhY hY ] jau khUM Aaur
smwj mY jwie ho so kih kwier rwj vhYN hY ] qw qy ibcwr kY Awin iBro ik n Bwj kY kw muK lY
Gr jY hYN ]ñôó÷] sÍYXw ] XON suin sUr n koaU iPrÎo irs kY Air kY inRp pwCY DXo hY ] jwdv
Bwjq jYs Ajw KVgys mno imRgrwj BXo hY ] Dwie imlÎo muslIDr ko iqn kMT ibKY Dnu fwr
lXo hY ] qau hs kY Apny bis kY bldyvh kau qb Cwf dXo hY ]ñôóø] dohrw ] jb sB hI
Bt Bwj kY gey srin ibRj rwie ] qb jdupiq sB jwdvin kIno eyk aupwie ]ñôóù] sÍYXw ]
GyrihN Xwh sBY imil kY hm AYs ibcwir sBY Bt Dwey ] AgR ikXo ibRj BUKn kau sB pwCy Bey
min kop bFwey ] kwn pRmwn lau qwin kmwnn XoN inRp aUpir bwn clwey ] mwnhu pwvs kI
irqu mY Gn bUMdn ijau sr iqau brKwey ]ñôôú] kwt kY bwn sBY iqn ky Apny sr sRI hir ky
441
qn Gwey ] Gwien qy bhu sRaun bhÎo qb sRI piq ky pg nw Thrwey ] Aaur ijqy br bIr huqy
rn dyK kY BUpiq ko ibsmwey ] DIr n kwhU srIr rhÎo jdubIr qy Awidk bIr prwey ]ñôôñ]
sRI jdubIr ky Bwjq hI Cut DIr gÎo br bIrn ko ] Aiq bÎwkul bùD inrwkul hÍY liK lwgy hYN
Gwie srIrn ko ] su DvwiekY sÎMdn Bwj cly fr mwin Gno Air qIrn ko ] mn Apuny ko
smJwvq sÎwm qY kInohu kwm AhIrn ko ]ñôôò] dohrw ] inj mn ko smJwie kY bhuir iPry
GnsÎwm ] jwdv sYnw sMg lY puin Awey rnDwm ]ñôôó] kwnH jU bwc ] dohrw ] KVg isMG
ko hir khÎo Ab qUM KVg sMBwr ] jwm idvs ky rhq hI fwroN qoih sMGwr ]ñôôô] sÍYXw ]
kop kY bYn khY KVgys ko sRI hir jU Dnu bwnn lY kY ] cwm ky dwm clwie ley qumhU rn mY mn
ko inrBY kY ] m`q krI grbY qb lau jb lau imRgrwj gihE n irsY kY ] kwhy kau pRwnn soN
Dn Kovq jwhu Bly hQÎwrn dY kY ]ñôôõ] XON suin kY hir kI biqXw qb hI inRp au~qr dyq
BXo hY ] kwhy kau sor krYN rn mY bn mY jnu kwhU ny lUt lXo hY ] bolq ho hT kY sT ijauN hm
qy keI bwrn Bwj gXo hY ] nwm prÎo ibRjrwj ibRQw ibn lwj smwj mY Awju KXo hY ]ñôôö]
svYXw ] kwhy kau kRoD soN juDu kro hir jwhu Bly idn koieku jIjY ] bYs iksor mnohir mUriq
Awnn mY Ab hI ms BIjY ] jweIAY Dwm suno Gn sÎwm ibsRwm kro suK AMimRqu pIjY ] nwhk
pRwn qjo rn mY Apny ipq mwq AnwQ n kIjY ]ñôô÷] svYXw ] kwhy kau kwnH AÎoDn mY hT
kY hm soN rn duMd mcYho ] jùD kI bwq burI sB qy hir k®ǜD ikXy n kCU Pl pYho ] jwnq ho Ab
Xw rn mY hm soN lr kY qum jIq n jYho ] jwhu qo Bwj kY jwhu AbY nhI AMq ko AMqk Dwm
isDYho ]ñôôø] svYXw ] XON sun kY hir cWp lXo kir qwn kY bwn kau KYNc clwXo ] BUpiq
kau hir Gwiel kInhu sRI piq kau inRp Gwie lgwXo ] bIr duhUM iqh Taur ibKY kib rwm BnY
442
Aiq jùDu mcwXo ] bwn Apwr cly duhU Er qy ABRn ijau idv mMfl CwXo ]ñôôù] svYXw ]
sRI jdubIr shwie ky kwj ijno br bIrn qIr clwey ] BUpiq eyk n bwn lgÎo liK dUir qy
bwnn soN bhu Gwey ] Dwie prI bhu jwdv sYn Dvwie kY sÎMdn cWp cFwey ] Awvq sÎwm BnY
irs kY inRp so pl mY dl pYdl Gwey ]ñôõú] eyk igry qij pRwnn ko rn kI iCq mY Aiq jùDu
mcY kY ] eyk gey Bj kY iek Gwiel eyk lry min kop bFY kY ] qau inRp lY kr mY krvwr
idXo bhu KMfn KMfn kY kY ] BUp ko paurK hY mhbUb inhwr rhy sB Awsk hÍY kY ]ñôõñ]
svYXw ] Aaur ikqy blbMf huqy kib sÎwm ijqy inRp koip pCwry ] jùD pRbIn su bIr bfy irs
swQ soaU iCn mwih sMGwry ] sÎMdn kwt dey iqn ky gj bwij Gny sMig bwnn mwry ] rudR ko
Kylu ikXo rn mY jyaU jIvq qy qij jùDu pDwry ]ñôõò] svYXw ] sYn Bjwie kY Dwie kY Awie kY
rwm Aau sÎwm ky swQ ArÎo hY ] lY brCw jmDwr gdw Ais k®ǜD hÍY jùD insMg krÎo hY ] qau
bhuro kib sÎwm BnY Dnu bwn sMBwr kY pwin DrÎo hY ] ijau Gn bUMdn iqau sr isau kmlwpiq
ko qn qwl BrÎo hY ]ñôõó] dohrw ] byDÎo jb qn ikRsn iris ieMdRwsqR sMDwn ] mMqRn isau
AiBmMqR kir gih Dnu CwfÎo bwn ]ñôõô] sÍYXw ] ieMdR qy Awidk bIr ijqy qb hI sr CUtq BU
pr Awey ] rwm BnY AgnwXuD lY inRp kau lK kY kir kop clwey ] BUp srwsn lY su kty
Apny sr lY sur ky qn lwey ] Gwiel sRaun Bry lK kY surrwj fry imil kY sB Dwey ]ñôõõ]
svYXw ] dyv vrwidk bIr Gny kib sÎwm Bny Aiq kop qey hYN ] lY brCI krvwr gdw su sBY
iris BUp soN Awie Key hYN ] Awin iekqR Bey rn mY jsu qw Cib ko kib BwK dey hYN ] BUp ky
bwn sugMD ky lYby kau Baur mno iek Taur Bey hYN ]ñôõö] dohrw ] dyvn imil KVgys kau
Gyir chUM ids lIn ] qb BUpiq Dnu bwn lY khoN ju paurK kIn ]ñôõ÷] kibXobwc ] svYXw
443
] sUr ko dÍwds bwnn byiD kY Aau sis ko ds bwn lgwey ] AOr scIpiq kau sr sau su lgY
qn Byd kY pwr prwey ] j`C ijqy sur ikMnr gMDRb qy sB qIrn soN inRp Gwey ] kyiqk Bwj gey
rn qy fir kyiqk qau rn mYN Thrwey ]ñôõø] svYXw ] jùD BXo su Gno jb hI qb ieMdR irsY
kir sWg leI hY ] sÎwm BnY bl ko kr kY iqh BUp ky aUpir fwr deI hY ] sRI KVgys
srwsn lY sr kwt deI aupmw su BeI hY ] bwn BXo Kgrwj mno brCI jnu nwgin B`C geI hY
]ñôõù] svYXw ] pIVq kY sB bwnn soN puin ieMdR qy Awidk bIr Bjwey ] sUr ssI rn
qÎwig Bjy Apny mn mY Aiq qRws bFwey ] Kwie kY Gwie Gny qn mY Bjgy sB hI n koaU
Thrwey ] jwie bsy Apuny pur mY sur sok Bry sB lwj ljwey ]ñôöú] dohrw ] jbY skl sur
Bj gey qb inRp kIno mwn ] DnuK qwin kr mY pRbl hir pr mwry bwn ]ñôöñ] qb hir irs
kY kir lXo rwCs AsqR sMDwn ] mMqRn isau AiBmMqR kir CwifE AdBuq bwn ]ñôöò] svYXw
] dYq Anyk Bey iqh qy blvMf kurUp BXwnk kIny ] c`kR Dry jmdwrH CurI Ais Fwl gdw
brCI kir lIny ] mUsl AOr phwr auKwir ley kr mY d®üm pwiq ibhIny ] dWiq bFwie kY nYn
qcwie kY Awie kY BUpiq ko BX dIny ]ñôöó] sÍYXw ] kys vfy isr bys bury Ar dyh mY rom vfy
ijn ky ] muK soN nr hwfn cwbq hYN puin dWq so dWq bjy iqn ky ] sr sRonq ky AKIAW ijn
kI sMg kOn iBrY bl kY ien ky ] sr cWp cFwiekY rYin iPrYN sB kwm krYN inq pwpn ky
]ñôöô] sÍYXw ] Dwie pry imil kY auq rwCs BUp ieqy iQr TWFo rhÎo hY ] fwF su kY Apxy
mn ko irs s`q®ün ko ieh BWiq khÎo hY ] Awju sBY hinhoN rn mYN kih Xo biqXW Dnu bwn ghÎo
hY ] XON inRp ko Aiq DIrj pyK kY dwnv ko dl rIiJ rhÎo hY ]ñôöõ] sÍYXw ] qwin kmwn mhw
blvwn su s`q®ün ko bhu bwn clwey ] eykn kI Buj kwt deI iris eykn ky aur mY sr lwey ]
444
Gwiel eyk igry rn mY liK kwier Cwf kY Kyq prwey ] eyk mhW blvMq dXMq rhy iQr hÍY iqn
bYn sunwey ]ñôöö] sÍYXw ] kwhy ko jUJ krY sun ry inRp qohU ko jIvq jwin n dYhNY ] dIrG dyh
slonI sI mUriq qo sm B`C khW hm pY hYN ] qU nhI jwnq hYN sun ry sT qo kh dWqn swQ cbY
hYN ] qohI ky mws ky KMfn KMf kY pwvk bwn mY BUMj kY KYhYN ]ñôö÷] dohrw ] XON sun kY iqh
bYn ko inRp bolÎo irs Kwie ] jo hm qy Bj jwie iqh mwqw dUD Apwie ]ñôöø] ey kubYn suin
dwnvI sYn prI sB Dwie ] chUM Er GyrÎo inRpiq Kyq bwr kI nÎwie ]ñôöù] cOpeI ]
Asurn Gyr KVg isMG lIno ] qb inRp kop Gno min kIno ] DnuK bwn kr bIc sMBwrY ] s`q®ü
Anyk mwr hI fwrY ]ñô÷ú] k®¨r krm iek rwCs nwmw ] ijn jIqy Awgy sMgRwmw ] so qb hI
inRp swmuih gXo ] Aiq hI jUJ duhun ko BXo ]ñô÷ñ] sÍYXw ] AwXuD lY sB hI Apxy jb hI
vh BUpiq sMg ArÎo hY ] jùD Anyk pRkwr ikXo rn kI iCiq qy koaU nwih trÎo hY ] qO inRp lY
kr mY Ais ko irpuu mUMf ktÎo igr BUim prÎo hY ] dyh CutÎo nihN kop htÎo inj ET ko dWqn soN
pkrÎo hY ]ñô÷ò] dohrw ] k®¨r krm ko KVg isMG jb mwrÎo rn TOr ] Asurn kI sYnwhuM qy
dwnv inksÎo AOr ]ñô÷ó] sorTw ] k®¨r dMq ijh nwm bfo dYNq blvMf Aiq ] Awgy bhu
sMgRwm lrÎo ArÎo nwihn frÎo ]ñô÷ô] cOpeI ] k®¨r krm bD nYn inhwrÎo ] qb hI Apno
KVg sMBwrÎo ] k®¨r dMq iris inRp pr DwÎo ] mwno kwl myG aumfwÎo ]ñô÷õ] Awvq hI iqh
BUp pcwrÎo ] jwhu khW muJ bMDu pCwrÎo ] hO qum so Ab jùD mcYhoN ] BRwq gXo jh qoih pTYhoN
]ñô÷ö] XoN kih kY qb KVg sMBwrÎo ] Aiq pRcMf bl koip pRhwrÎo ] BUpiq lKÎo kwit Ais
dIno ] soaU mwr rn BIqir lIno ]ñô÷÷] dohrw ] k®¨r dMq AO k®¨r kRm doaU gey jm Dwm ]
sYnw iqn kI ssqR lY GyrÎo inRp sMgRwm ]ñô÷ø] sÍYXw ] ros ikXo iqnhUM mn mY jyau dYNq bcy
445
inRp aUpir Dwey ] bwn kmwn gdw brCI AgnwXuD lY kir kop bFwey ] qO inRp qIr srwsn lY
sB Awvq bwt mY kwit igrwey ] Awpn kwiF inKMghMu qy sr s`qün ® ky aur bIc lgwey ]ñô÷ù]
cOpeI ] qb sB s`q®ü Bwj kY gey ] koaU snmuK hoq n Bey ] AiDk dYNq jmlok pTwey ]
ijXiq rhy rn qÎwig prwey ]ñôøú] sÍYXw ] Bwj gey sB dYNq jbY qb BUp irisE hir ko
sr mwry ] lwgq hI kib sÎwm khY qn sRI jdubIr ko cIir pDwry ] byD kY AOrn ky qn ko
puin AOrn jwie lgy su sMGwry ] dyKhu pOrK BUpiq ko Ab eykih Awp Anyk ibdwry ]ñôøñ]
cOpeI ] sRI hir jl ko AsqR clwXo ] so Cut kY inRp aUpir AwXo ] brn isMG mUriq Dir
Awey ] sirqn kI sYnw sMg lÎwey ]ñôøò] Awvq isMGn sbd sunwXo ] bwirrwj Aiq irs
kir DwXo ] sunq sbd kWpy pur qIno ] ien inRp mn mY qRws n kIno ]ñôøó] sÍYXw ] bwnn
sMg jlwiDp ko kiv sÎwm BnY qn qwVn kIno ] swqhu isMDun ko irs kY sr jwln isau aur
Cyd kY dIno ] Gwiel kY sirqw sgrI bhu sRonq soN iqh ko AMg BIno ] nYku n TwF rihE rx mY
jlrwj BijE igRih ko mg lIno ]ñôøô] cOpeI ] jbY jlwiDp Dwm isDwry ] qb hir ko inRp
puin sr mwry ] qb jm ko hir AsqR clwXo ] hÍY pRq`C jm inRp pr DwXo ]ñôøõ] sÍYXw ]
bIr bfo ibkRqdYq su nwmih kop hÍY sRI KVgys pY DwXo ] bwn kmwn ikRpwn gdw brCI kir lY
Aiq jùD mcwXo ] qIr clwvq BXo bhuro qb qw Cib ko kiv Bwv sunwXo ] BUp ko bwn mno
Kgrwj ktÎo Air ko sr nwg igrwXo ]ñôøö] sÍYXw ] inRp ibkRq dYq ko mwr lXo jm ko irs
kY puin au~qr dIno ] kw BXo jo ijX mwr Gny Aru dMf vfo kr mY qum lIno ] qoih n jIAq
Cwfq hoN sun ry Ab moih iehY pRn kIno ] mwrq hoN kr lY krno kCu mo bl jwnq hY pur qIno
]ñôø÷] sÍYXw ] XON kih kY biqXw jm ko kiv rwm khY puin jùD ikXo hY ] BUq isRMgwlin
446
kwkin Jwkin fwkin sRon AGwie ipXo hY ] mwrÎo mrY n khUM jm qy inRp mwnhu AMimRq pwn ikXo
hY ] pwin ilXo Dnu bwn jbY iqn AMqk AMq Bjwie idXo hY ]ñôøø] sorTw ] jb jm idXo
Bjwie ikRsn hyir inRp XON khÎo ] lrqy ikauN nihN Awie mhW rQI rn DIr qum ]ñôøù] sÍYXw
] jo hir mMqR ArwDq hYN qp swDq hYN mn mY nhI AwXo ] j`g kIey bhu dwn dIey sB Kojq hYN
iknhUM nhI pwXo ] bRhm scIpiq nwrd swrd bÎws prwsr sRI suk gwXo ] so ibRj rwj smwj
mY Awj hkwr kY jùD ky kwj bulwXo ]ñôùú] cOpeI ] qb hir j`C AsqR kir lIno ] AYNc
kmwn Cwf sr dIno ] nl kUbr mn gRIv su Dwey ] suq kubyr ky dÍY ieh Awey ]ñôùñ] Dnd
j`C ikMnr sMg lIny ] ey Awey mn mY irs kIny ] sgl sYn iqn kY sMg AweI ] Dwie BUp soN
krI lrweI ]ñôùò] sÍYXw ] kop ikXy sB ssqR ilXy kr mY iml kY iqh pY qb Awey ] BUp
inKMg qy kwF kY bwn kmwn ko qwin su KYNc clwey ] hoq Bey ibrQI ibnu sUq Gny qb hI jmlok
pTwey ] TwFu n koaU rhÎo iqh TOr sBY gn ikMnr j`C prwey ]ñôùó] sÍYXw ] ros Gno nl
kUbr kY su iPrÎo lrby khu bIr bulwey ] sOhyN kubyr BXo Dnu lY sr j`C ijqy imil kY puin Awey
] mwrih mwr pukwr prY sB hI kr mY Ais lY cmkwey ] mwnhu sRI KVgys ky aUpir dMf lIey
jm ky gn Dwey ]ñôùô] cOpeI ] jb kubyr ko sB dlu AwXo ] qb inRp mn mY kop bFwXo ]
inj kr mY Dnu bwn sMBwrÎo ] Agnq dl iek pl mY mwrÎo ]ñôùõ] dohrw ] j`C sYn
blbMf inRp jmpur deI pTwie ] nl kUbr Gwiel ikXo Aiq ijX kop bFwie ]ñôùö] jb
kubyr ky aur ivKY mwrÎo qICn bwn ] lwgq sr ky stkÎo CUt gXo sB mwn ]ñôù÷] cOpeI ]
sYnw sihq sBY Bj gXo ] TwFu n ko rn BIqir BXo ] min kubyr Aiq qRws bFwXo ] jùD krn
icq bhuir n BwXo ]ñôùø] AiV`l ] Bwj j`C sB gey qbih hir mhw bl ] rudRwsqR idXo
447
Cwf su kMpÎo ql ibql ] qb isv jU auiT Dwey sUl sMBwr kY ] ho ikauN hir ismrÎo hmY iehY
jIA Dwr kY ]ñôùù] sMg rùdR kY rùdR cly Bt auiT qbY ] eykrdn jU cly sMg lY dl sbY ]
AOr skl gn cly su ssqR sMBwr kY ] ho kOn Aijq pRgtÎo Bv khYN ibcwr kY ]ñõúú] dohrw
] ko Bt aupjÎo jgq mYN sB XO krq ibcwr ] isv isiKbwhn gn sihq Awey rin irs Dwir
]ñõúñ] pRlY kwl krqw jhIN Awey iqh jw dOr ] rn inhwir mn mY khÎo ieh icMqw kI TOr
]ñõúò] gn gnys isv Kt bdn dyKY nYn inhwir ] so iris BUpiq jùD ihq lIny Awp hkwr
]ñõúó] sÍYXw ] ry isv Awju AXoDn mY lr kY hm soN kr lY bl jyqo ] AY ry gnys lrYN hmry
sMg hY qumry qn mY bl eyqo ] ikauN ry KVwnn qUM grbYN mr hYN Ab hI iek bwn lgY qo ] kwhy
kau jUiJ mro rn mY Ab lau n gXo kCu jIA mih cyqo ]ñõúô] isvjU vwc KVgys so ] sÍYXw
] bol auTÎo irs kY isvjU Ary ikau sun qUM grbwqu hY eyqo ] eyqn isau ijn rwr mMfo Ab hI
liK hY hm mY blu jyqo ] jo qum mY Aiq paurK hY Ab FIl khw Dnu bwnh lyqo ] jyqo hY dIrG
gwq iqhwro su bwnn so kirhoN lhu qyqo ]ñõúõ] KVgys bwc isv soN ] svYXw ] ikauN isv
mwn krYN ieqno Bij hYN qb hI jb mwr mcYgI ] eyk hI bwn lgY kip ijau isgrI qumrI Ab
sYn ncYgI ] BUq ipswcn kI DujnI mrhY rn mY nih nYku bcY gI ] qyry hI sRaunq soN suin Awju
Drw ieh Awrun byK rcYgI ]ñõúö] qotk CMd ] isv XoN suin kY Dnu bwnu ilXo ] kis kwn
pRmwn lau Cwf idXo ] inRp ky muK lwg ibrwj rhÎo ] Kgrwj mno Aihrwj ghÎo ]ñõú÷]
brCI qb BUp clwie deI ] isv ky aur mY lg kRWiq BeI ] aupmw kib ny ieh BWiq khI ]
riv kI kr kMj pY mMf rhI ]ñõúø] qb hI hir dÍY kir KYNc inkwrI ] gih fwr deI mno
nwgin kwrI ] bhuro inRp mÎwn qy Kgu inkwrÎo ] kr kY bl kO isv aUpir fwrÎo ]ñõúù]
448
hr moih rhÎo igr BUim prÎo ] mno b`jR prÎo igir isRMg JrÎo ] ieh rùdR dsw sb sYn inhwrI
] brCI qb hI isv pUq sMBwrI ]ñõñú] jb kr bIc skiq ko lieE ] qb Aw inRp ky smuhy
su BieE ] kr ko bl kY inRp Er clweI ] brCI nhI mnu imRqu pTweI ]ñõññ] svYXw ]
inRp Awvq kwit deI brCI sr qICn soN Air ky auir mwrÎo ] so sr soN kib sÎwm khY iqh
bwhn kau pRiqAMgu pRhwrÎo ] eyk gnys illwt ibKY sr lwg rihE iqrCo Cib DwrÎo ] mwn
bFÎo gjAwnn dIh mno sr AMkus swQ auqwrÎo ]ñõñò] cyq BXo ciF bwhin pY isv lY Dnu
bwn clwie dXo hY ] so sr qICn hY Aiq hI ieh BUpiq ky auir lwg gXo hY ] PUl gXo ijX
jwin nrys hnÎo nhI rMck qRws BXo hY ] cwp qnwie ilXo kir mY su inKMg qy bwn inkws lXo
hY ]ñõñó] dohrw ] qb iqn BUpiq bwn iek kwn pRmwn su qwin ] liK mwrÎo isv aur ibKY
Air bD ihq ihX jwin ]ñõñô] cOpeI ] jb hir ky auir iqn sr mwrÎo ] ieh ibkRm isv
sYn inhwrÎo ] kwrqkyÎ inj dlu lY DwXo ] gn gnys min kop bFwXo ]ñõñõ] svYXw ]
Awvq hI duh ko liK BUpiq jI Apny Aiq kRoD bFwXo ] paurK kY BujdMfn ko isiKbwhn ko
ieku bwn lgwXo ] Aaur ijqo gn ko dlu Awvq so iCn mY jm Dwm pTwXo ] Gwie KVwnn ko
jb hI gjAwnn Cwif kY Kyq prwXo ]ñõñö] mod BXo inRp ky mn mY jb hI isv ko dlu mwir
BjwXo ] kwhy kau Bwjq ry fir kY ijin Bwjhu ieau iqh tyir sunwXo ] sÎwm BnY KVgys qbY
Apny kir lY br sMK bjwXo ] ssqR sMBwir sBY qb hI mnu AMqk rUp kIey rin AwXo ]ñõñ÷]
svYXw ] tyr suny sB Pyr iPry kir lY krvwrn kop huie Dwey ] lwj Bry su try n fry iqnhUM
imil kY sB sMK bjwey ] mwrih mwr pukwr prYN llkwir khYN Ary qYN bhu Gwey ] mwrq hYN Ab
qoih n Cwfq XoN kih kY sr EG clwey ]ñõñø] svYXw ] jb Awin indwn kI mwr mcI qb
449
hI inRp Apny ssqR sMBwry ] K`g gdw brCI jmDwr su lY krvwrih s`q®ü pcwry ] pwin ilXo
Dnu bwnu sMBwir inhwir keI Air koit sMGwry ] BUp n moriq sMGr qy muK AMq ko AMqk sy Bt
hwry ]ñõñù] svYXw ] lY Apuny isv pwin srwsn jI Apuny Aiq kop bFwXo ] BUpiq ko icqÎo
icq mY bD bwhn Awpn ko su DvwXo ] mwrq hoN Ab Xw rn mY kih kY inRp kau ieh BWiq
sunwXo ] XoN kih nwd bjwvq BXo mnu AMq BXo prlY Gn AwXo ]ñõòú] svYXw ] nwd su nwd
rihE BrpUr sunÎo purhUq mhw ibsmwXo ] swq smudR ndI nd Aau sr ibMD sumyr mhw grjwXo
] kWp auiTE sun XoN shswnn caudh lokn cwlu jnwXo ] sMkq hÍY suin kY jg ky jn BUp nhI
mn mY frpwXo ]ñõòñ] KVgys bwc isv soN ] sÍYXw ] rudR ky Awnn ko Aivlok kY XoN kih kY
inRp bwq sunweI ] kw BXo jo juigXw kir lYkr ifMB ky kwrn nwd bjweI ] qMdul mWgn hY quX
kwrj mY n froN quih cWp cFweI ] jUJbo kwm hY C`iqRn ko kCu joign ko nihN kwm lrweI
]ñõòò] svYXw ] XON kih kY biqXw isv soN inRp pwn ibKY iris KVg bfo lY ] mwrq By hr
ky qn mY kib sÎwm khY ijX kop mhW kY ] Gwau kY sMBu ky gwq ibKY iem boil auiTE his
isMDjrw jY ] rudR igirE isr mwl khUM khUM bYl igirE iqRsl
U khUM hY ]ñõòó] svYXw ] Gyr
ilXo iml kY inRp kau jb hI isv ky dl kop kirE hY ] Awgy hÍY BUp AXoDn mY idF TwFu
rihE nhI pYgu tirE hY ] qwl jhW rQ rUK Dujw Bt pMCn isau rn bwg BirE hY ] Bwg gey
gn jYs ibhMg mno inRp tUt kY bwj pirE hY ]ñõòô] dohrw ] ey isv ky gn iQru rhy Aiq
min kop bFwie ] gn Caunw gnrwj sRI mhWbIr mn rwie ]ñõòõ] svYXw ] bIrinkI mn sRI
gn rwie mhW brbIr iPirE gn Caunw ] lohq nYn cilE iss hoq ikXo gih jw jmrwj
iKlaunw ] Awvq BUp iblok kY s`q®ün Awp ikXo mn rMck Bau nw ] mwr ley rn mY gn ky gn
450
jùD ikXo ik ikXo kCu taunw ]ñõòö] cOpeI ] qb Air lK kY sr soN mwirE ] ijh kuidRst
inRp Er inhwirE ] puin gnys ko inRp llkwirE ] qRsq BXo qij jùD pDwirE ]ñõò÷] jb
isvjU kCu sMigAw pweI ] Bwj gXo qij deI lrweI ] Aaur sgl fr kY gn Bwgy ] AYso ko
Bt AwvY Awgy ]ñõòø] cOpeI ] jbih ikRsn isv Bjq inhwrÎo ] iehY ApnY ihRdY ibcwrÎo
] Ab hauN Awp su ieh sMg lroN ] kY Air mwroN kY lir mroN ]ñõòù] qb iqh sauhY hir jU
gXo ] rwm BnY Aiq jùD mcXo ] qb iqn qik iqh bwn lgwXo ] sÎMdn qy hir BUim igrwXo
]ñõóú] kibXobwc ] svYXw ] jw pRB kau inq bRhm scIpiq sRI snkwidk hU jpu kIno ]
sUr ssI sur nwrd swrd qwih kY iDAwn ibKY mnu dIno ] Kojq hY ijh is`D mhW muin ibAws
prwsur Byd n cIno ] so KVgys AXoDn mY kr moihq kysn qy gih lIno ]ñõóñ] svYXw ]
mwr bkI bk Aaur AGwsur Dynk ko pl mY bD kIno ] kysI bCwsur must cMfUr ikXy ckcUr
sunÎo pur qIno ] sRI hir s`q®ü Anyk hny iqh kaun gny kib sÎwm pRbIno ] kMs kau kysn qy
gih kysv BUp mno bdlo vh lIno ]ñõóò] svYXw ] icMq krI icq mY iqh BUpiq jo ieh kau
Ab hauN bD kYhauN ] sYn sBY BjhY jb hI qb kw sMg jwie kY jùDu mcYhauN ] hau ikh pY
kirhoN bhu Gwien kw ky hauN Gwie snMmuK KYhauN ] Cwf dXo kihE jwhu cly hir qo sm sUr khUM
nhI pYhauN ]ñõóó] sÍYXw ] paurK jYsu bfo ikX BUp n Awgy iksI inRp AYs ikXo ] Bt pyK
kY Bwij gey isgry iknhUM Dnu bwn n pwin ilXo ] hiQXwr auqwir cly ibsMBwir rQI rQ twir
frwq ihXo ] rn mY KVgys blI blu kY Apno kir kY hir Cwf idXo ]ñõóô] cOpeI ] Cwf
kys qy jb hir dXo ] l`ijq BXo ibsr bl gXo ] qb bRhmw pRq`C huie AwXo ] ikRsn qwp
iqn skl imtwXo ]ñõóõ] khy ikRsn isau ieh ibiD bYnw ] lwj kro nhI pMkj nYnw ] ieh
451
paurK hau qoih sunwaUN ] iqh qy qo khu Abih irJwaUN ]ñõóö] qotk ] jb hI ieh BUpiq
jnm ilXo ] qij Dwm qbY bnbws ikXo ] qpsw kir kY jgmwq irJwXo ] iqh qy Air jIqn
ko bru pwXo ]ñõó÷] cOpeI ] ieh ky bD ko eyk aupweI ] so pRB qo khu khq sunweI ] ibsnu
Awie jo Xw sMig lrY ] qwih BjwvY iblmu n krY ]ñõóø] ieMdR dÍwds Bwn bulwvhu ] rudR
igAwrh imil kir Dwvhu ] som su jm AwTo bsu joDy ] AYsI ibiD ibiD hirih pRboDy
]ñõóù] sorTw ] ey sB suBt bulwie jùD kwj rn pRgthI ] Apny dlih jgwie kho jUJ
eyaU krih ]ñõôú] cOpeI ] puin Ap`Crw skl bulwvhu ] ieh kI AgRj idRsit ncwvhu ]
kwmdyv kau Awiesu dIjY ] Xw ko ic`q moih kir lIjY ]ñõôñ] dohrw ] qbih ikRsn soaU ikXo
jo bRhmw isK dIn ] ieMdR sUr sB rudR bsu jmih bol kir lIn ]ñõôò] cOpeI ] inkit
sÎwm ky qb sB Awey ] k`®üD hoie mn jùDih Dwey ] ieq sB iml kY jùD mcwXo ] auq Ap`Crw
niB Jr lwXo ]ñõôó] sÍYXw ] kY kY ktwC ncY qyaU Bwmin gIq sBY iml kY sur gwvYN ] bIn
pKwvj qwl bjYN fP BWiq Anykn Bwau idKwvYN ] swrMg soriT mwlisrI Aru rwmklI nt sMig
imlwvYN ] Boigin moh kI bwq ikqI suin kY mn joign ky dRv jwvYN ]ñõôô] svYXw ] auq suMdir
inRq krYN nB mY ieq bIr sBY imil jùDu krYN ] brCI krvwr ktwrn isau jb hI mn mY Aiq
k®ǜD BrYN ] kib sÎwm AXoDn mY rdn`Cd pIs kY Awin prYN n frYN ] lr kY mr kY ju kbMD
auTYN Air kY su Ap`Cr qwih brYN ]ñõôõ] dohrw ] bfo jùDu BUpiq ikXo mn mY kop bFwie ]
sB dyvn ko idn pry so kib khq sunwie ]ñõôö] sÍYXw ] igAwrh rudRn ko sr bweIs dÍwds
Bwnn cauibs mwry ] ieMdR shMsR KVwnn ko Kt p`cis kwnH ko koip pRhwry ] som ko swT gnys ko
s`qr AwT bsun ko causT fwry ] swq kubyr ko nau jm rwjih eykih eyk so Aaur sMGwry
452
]ñõô÷] bwnn byiD jlwiDp kau nl kUbr Aau jm ky auir mwrÎo ] Aaur khw lig sÎwm
gnY ju huqy rn mY sBhUn pRhwrÎo ] sMkq mwn Bey sB hI iknhUM nihN BUp kI Er inhwrÎo ]
mwnu jugMq ky AMq smY pRgitE kil kwl iqno su ibcwrÎo ]ñõôø] cOpeI ] iqAwg dXo rn
qRws bFwXo ] iknhUM n iqh soN jùDu mcwXo ] icq sBhUM ieh BWiq ibcwrÎo ] ieh nhI mrY iksU
qy mwrÎo ]ñõôù] qb bRhmy hir inkit aucwrÎo ] jb sglo dl inRpiq sMGwrÎo ] jb lig
ieh qyqw kr mo hY ] qb lg b`jR sUl Dir ko hY ]ñõõú] qw qy iehY kwj Ab kIjY ] iB`Ck
hoie mWg so lIjY ] mukt rmw qy jo ieh pwXo ] so ieMdRwidk hwiQ n AwXo ]ñõõñ] jb qyqw
ieh kr qy lIjY ] qb Xw ko bD iCn mih kIjY ] ijh aupwie kr qy prhrY ] qau kdWc inRp
mrY qu mrY ]ñõõò] XON suin hir idj byK bnwXo ] mWgn iqh pY hir ibiD AwXo ] qb iqn
sÎwm bRhm liK lIno ] sÎwm khY iem au~qr dIno ]ñõõó] KVgys bwc ] svYXw ] byK ikXo
hir bwmn ko bil bwvn ijauN Cl by khu AwXo ] ry cqurwnn qU bis kwnn kw ky khy qpsw
qij DwXo ] DUm qy Awg rhY n durI ijm iqau Cl qy qum ko liK pwXo ] mWghu jo qumry mn mY
Ab mWgnhwr ko rUp bnwXo ]ñõõô] dohrw ] jb ieh ibiD soN inRp khÎo khI bRhm jsu lyhu
] j`g Anl qy jo mukt aupijE so muih dyhu ]ñõõõ] jb cqurwnin XoN khI puin bolÎo jdubIr
] gaurW qyqw quih dXo so muih dY inRp DIr ]ñõõö] cOpeI ] qb inRp mn ko ieh ibiD khY ]
ry jIA ijXq n chu jug rhY ] qW qy Drm FIl nih kIjY ] jo hir mWgq soieh dIjY
]ñõõ÷] svYXw ] ikau qn kI mn sMk krY iQr qo jg mY Ab qUM n rhY hYN ] Xw qy Blo n kCU
ieh qy jsu lY rn AMqih mo qij jYhYN ] ry mn FIl rhÎo gih kwhy qy Aausr bIq gey pCuqh Y YN
] sok invwir insMk huie dY Bgvwn soN iB`Ck hwiQ n AYhYN ]ñõõø] mWgq jo ibiD sÎwm Ary
453
mn so qij sMk insMk huie dIjY ] jwcq hY ijh qy sgro jg so quih mWgq FIl n kIjY ]
Aaur ibcwr kro n kCU Ab Xw mih qo n rqI suK CIjY ] dwnn dyq n mwn kro bsu dY Asu dY
jg mY jsu lIjY ]ñõõù] bwmn byK kY sÎwm ju cwhq sRI hir ko iqh BUpiq dIno ] jo
cqurwnn ky icq mY kib rwm khY su vhY inRp kIno ] jo vh mWgiq soaU dXo qb dyq smY rs mY
mn BIno ] dwn ikRpwn duhUM ibiD kY iqhu lokn mY Aiq hI jsu lIno ]ñõöú] svYXw ] bRhm
ikrIt qvIq lXo hir gwij auTy qb hI sB sUry ] Dwie pry inRp pY iml kY iciq mY cp rois kY
mwr mrUry ] BUp hny br bIr Gny su pry Dr aUpir lwgiq rUry ] Cwr lgwie kY AMg mlMg rhy
mnu soie kY Kwie DqUry ]ñõöñ] hyir sBY imil Gyir lXo su BXo mn BUpiq kop meI hY ] rwm
AXoDn mY iPr kY krrI kr bIc kmwn leI hY ] sUrj kI sis kI jm kI hir kI bhu sYn
igrwie deI hY ] mwnhu Pwgun mws ky BIqir paun bihE pqJwr BeI hY ]ñõöò] svYXw ]
pwin sMBwir bfo Dnu BUpiq rudR illwt mY bwn lgwXo ] eyk kubyr ky mwirE irdY sr lwgiq
fwir hiQAwr prwXo ] dyiK jlwiDp qwih dsw rn Cwif BjÎo mn mY frpwXo ] Dwie prÎo
irs kY jmu Xw pr so inRp bwn soN BUim igrwXo ]ñõöó] XoN jmrwj igrwie dXo qb hI irs kY
hir ko dl DwXo ] Awie hYN kop Bry Bt duie ibibDwXuD lY iqn jùDu mcwXo ] isMG huqo blvMf
so jwdv so irs soN inRp mwir igrwXo ] bwhu blI brmwikRq bMDu soaU rn qy jmlok pTwXo
]ñõöô] svYXw ] Aaur mhWblI isMG huqo sMg qyjs isMG ko mwr lXo ] puin bIr mhW js
isMG huqo irs kY ieh swmuih Awie gXo ] soaU K`g sMBwr kY kop BrÎo iqh ko inRp nY llkwr
lXo ] ikXo eyk hI bwr pRhwr ikRpwn ko AMqk Dwm pTwie dXo ]ñõöõ] cOpeI ] auqm isMG
pRlY isMG Dwey ] prm isMG Ais lYkir Awey ] Aiq pivqR isMG sRI isMG gey ] pWco BUp mwr
454
iqh ley ]ñõöö] dohrw ] Pqy isMG Aru POj isMG icq Aiq kop bFwie ] ey doaU Bt Awvq
huqy BUpiq hny bjwie ]ñõö÷] AiV`l ] BIm isMG Buj isMG su kop bFwXo ] mhw isMG isMG
mwn mdn isMG DwXo ] Aaur mhw Bt Dwey ssqR sMBwr kY ] ho qy iCn mY iqh BUpiq dey sMGwr
kY ]ñõöø] sorTw ] ibkt isMG ijh nwm ibkt bIr jdubIr ko ] Apny pRB ky kwm Dwie
prÎo Air bD nimq ]ñõöù] dohrw ] ibkt isMG Awvq lKÎo KVg isMG Dnu qwin ] mwrÎo
sr aur sq®ü ky lwgq qjy prwn ]ñõ÷ú] sorTw ] rudR isMG iek bIr TwF huqo jdubIr iFg ]
mhwrQI rxDIr irs kir inRp sauhY BXo ]ñõ÷ñ] cOpeI ] KVg isMG qb DnuK sMBwrÎo ]
rudR isMG jb nYn inhwrÎo ] Cwif bwn As bl soN dXo ] Awvq sq®ü mwr iqh lXo ]ñõ÷ò]
svYXw ] ihMmq isMG mhW irs isauN ieh BUpiq pY qrvwr clweI ] hwQ sMBwl kY Fwl leI qb
hI soaU Awvq hI su bcweI ] PUlhu pY krvwr lgI icngwir jgI aupmw kib gweI ] bwsv pY
isv kop ikXo mnu qIsr nYn kI jÍwl idKweI ]ñõ÷ó] svYXw ] puin ihMmq isMG mhW bl kY
ieh BUp ky aUpir Gwau ikXo ] kir vwr iPirE Apuny dlu ko inRp qau llkwir hkwr ilXo ]
isr mWJ ikRpwn kI qwn deI ibbKMf huie BUim igirE n ijXo ] isr qyg bhI cplw sI mno
AD bIc qy BUDr cIr idXo ]ñõ÷ô] svYXw ] ihMmq isMG hnÎo jb hI qb hI sB hI Bt koip
Bry ] mhW rudR qy Awidk bIr ijqy ieh pY iek bwr hI tUit pry ] Dnu bwn ikRpwn gdw
brCIn ky sÎwm BnY bhu vwr kry ] inRp Gwie bcwie sBY iqn ky ieh paurK dyK kY sq®ü fry
]ñõ÷õ] svYXw ] rudR qy Awid ijqy gn dyv iqqy iml kY inRp aUpir Dwey ] qy sB Awvq
dyiK blI Dnu qwin hkwr ky bwn lgwey ] eyk igry qh Gwiel huie iek qRws Bry qij jùD
prwey ] eyk lry n fry blvwn indwn soaU inRp mwir igrwey ]ñõ÷ö] isv ky ds sY gn jIq
455
ley irs soN puin l`Ck j`C sMGwry ] rwCs qyeIs lwK hny kib sÎwm Bny jmDwm isDwry ] sRI
ibRjnwQ ikXo ibrQI bhu dwruk ky qin Gwau pRhwry ] dÍwds sUr inhwir insys Dnys jlys psÍys
pDwry ]ñõ÷÷] bhuro AXuq gj mwrq BXo puin qIs hjwr rQI iris GwXo ] C`iqs lwK su
p`iq hny ds lwK sÍwrn mwir igrwXo ] BUpiq l`C hny bhuro dl j`C pRq`Cih mwir BjwXo ]
dÍwds sUrn gÎwrh rudRn ky dl kau hin kY puin DwXo ]ñõ÷ø] swT hjwr hny bhuro Bt j`C
su l`C keI iqh Gwey ] jwdv l`C kIey ibrQI bhu j`Cn ky qn l`C bnwey ] pYdl lwK pcws
hny purjy purjy kir BUim igrwey ] Aaur hny blvwn ikRpwn lY jo ieh BUp ky aUpir Awey
]ñõ÷ù] qwau dY mUC duhUM kh BUpiq sYn mY jwie insMk prÎo ] puin lwK suAwr hny bl kY
sis ko riv ko AiBmwn hrÎo ] jm ko sr eyk qy fwr dXo iCiq sÎwm BnY nhI nYku frÎo ]
joaU sUr khwvq hY rn mY sBhU inRp KMfin KMf krÎo ]ñõøú] rn mY ds l`C hny puin j`C
jlwiDp ko Bt l`Ck mwrÎo ] ieMdR ky sUr hny Agny kib sÎwm BnY su nhI inRp hwrÎo ]
swqik kau muslIDr kau bsudyvh kau kir mUrC fwrÎo ] Bwj gXo jm Aaur scIpiq kwhMU n
hwiQ hiQXwr sMBwrÎo ]ñõøñ] dohrw ] jb BUpiq eyqo ikXo jùDu k®ǜD kY swQ ] qb ibRjpiq
Awvq BXo DnuK bwn lY hwiQ ]ñõøò] ibsn pd ] sRI hir irs Br bl kr Air pr jb
Dnu Dir kir DwXo ] qb inRp mn mY kRoD bFwXo sRI piq ky gun gwXo ] rhwau ] jw ko pRgt
pRqwp iqhMU pur sys AMq nhI pwXo ] byd Byd jw ko nih jwnq so nMd nMd khwXo ] kwl rUp
nwiQE ijh kwlI kMs kys gih GwXo ] so mY rn mih Er AwpnI koip hkwir bulwXo ] jw ko
DÎwn rwm inq muin jn Drq ihRdY nih AwXo ] DMn Bwg myry iqh hir so Aiq hI jùDu mcwXo
]ñõøó] jdupiq moih snwQ ikXo ] drsn dyq n drsn hU ko mo kau drs idXo ] rhwau ]
456
jwnq hau jg mY sm mo so Aaur n bIr ibXo ] ijh rn mY ibRjrwj AwpnI Er hkwir lXo ]
jw ko suk nwrd muin swrd gwvq AMqu n pwXo ] qw kau sÎwm Awju irs kir kY iBrby hyq
bulwXo ]ñõøô] svYXw ] gun gwie kY XON Dnu pwin ghÎo puin Dwie prÎo bhu bwn clwey ] jy
Bt Awin pry rn mY nihN jwn dey bhu mwir igrwey ] Gwie lgy ijn ky qn mY iqn mwrn kau
nih hwQ auTwey ] sYn sMGwr deI jduvI ibRjnwiek aUpir hI inRp Dwey ]ñõøõ] svYXw ] sRI
ibRjnwiek ko su ikrIt igrwie kY bwn ky sMig dXo hY ] pMdRih sY gj rwj smwj mY bwij
Anykn mwr lXo hY ] dÍwds l`C ijqy puin j`C su sYn Gno ibnu pRwn BXo hY ] AYsIE BWiq ko
jùDu iblok kY sUrn ko AiBmwn gXo hY ]ñõøö] ds idvs insw ds jùDu ikXo ibRjnwiek soN n
trÎo Bt twrÎo ] cwr ACUhin Aaur qhW irs Twin sq`ikRq ko dlu mwrÎo ] mUrC hoie Bt
BUim igry bhu bIrn ko lrqy bl hwrÎo ] kyqy Bjy fru mwin iqno kh jwq blI ieh BWiq hkwrÎo
]ñõø÷] tyr suny sB Pyr iPry qb BUpiq qICn bwn pRhwry ] Awvq hI mg bIc igry qn Poir
ijry sr pwr pDwry ] eyk blI qb daur pry muK Fwln lY hiQXwr auGwry ] paurK eyk
inhwr kY BUp ko bIr AXoDn mY Ttkwry ]ñõøø] eyk sq`ikRq ko jg dIrG k®ǜDq hoie inRpu
aUpir DwXo ] Awvq hI Gn ijau grijE Apno rn mY Aiq Ej jnwXo ] BUp inhwir lXo Ais
hwiQ kitE kr qwih qbY su prwXo ] ieau aupmw aupjI mn mY gj suMf mno Gr hI Dir AwXo
]ñõøù] dohrw ] jùDu ieqo ieq hoq BÎo auq hir hyq shwie ] pWco pWfv sÎwm Bin iqh TW
phucy Awie ]ñõùú] bhuq CohxI dl ilXyy rQ pYdl gj bwj ] Awvq By qh sÎwm kih
jdupiq ihq ky kwj ]ñõùñ] dohrw ] Cohix doie mlyC hY iqh sYnw ky sMg ] kvcI KVgI
skiq Dir kit miD ksy inKMg ]ñõùò] svYXw ] mIr Aau sXd syK pTwn sBY iqh BUp ky
457
aUpir Dwey ] kauc inKMg ksy kit mY sB AwXuD lYkir kop bFwey ] nYn qcwie doaU rdn`Cd
pIs kY BONh so BONh cFwey ] Awie hkwr pry chU Er qy vw inRp kau bhu Gwie lgwey ]ñõùó]
dohrw ] skl Gwie sih kY inRpiq Aiq iciq kop bFwie ] DnuK bwn gih jm sdn bhu Air
dey pTwie ]ñõùô] kib`qu ] syr Kwn mwrÎo sIs sYd KW ko kwit fwrÎo AYso rn pwrÎo prÎo
sYdn mY Dwie kY ] sYd mIr mwrÎo sYd nwhir sMGwr fwrÎo syKn kI POjn kO dIno ibclwie kY ]
swdk PrId syK BlI ibiD jùD kIno BUpiq n Gwie igrÎo Awp Gwie Kwie kY ] AYsI BWiq hyr
kY inbyr dIny sUr sBY Awp ibRjrwj qw ky auTy gun gwie kY ]ñõùõ] dohrw ] dyiK juiDstr
Er pRB Apno Bgiq ibcwir ] iqh inRp ko paurK sujsu muK sy khÎo suDwir ]ñõùö] kib`qu
] Bwry Bwry sUrmw sMGwr fwry mhwrwj jm kI jmn kI GnI hI sYnw CeI hY ] sis kI surys kI
idnys kI Dnys kI lukys hUM kI cmUM imRq lok kau pTeI hY ] Bwj gy jlys sy gnys sy gnq kOn
AOr hON khw khON psyÍs pIT deI hY ] jwdv sBn qy n frÎo rIJ lrÎo hwhw dyKo inRp hm qy
bjwie bwjI leI hY ]ñõù÷] rwjw juiDstr bwc ] dohrw ] khÎo juiDstr inMmR huie suinXY
sRI ibRjrwj ] Xh smwj qum hI ikXo kauqk dyKn kwj ]ñõùø] cOpeI ] XO inRp hir so
bcn sunwey ] bhuro aun Bt mwir igrwey ] puin mlyC kI sYnw DweI ] nwm iqnhu kib dyq
bqweI ]ñõùù] svYXw ] nwhir Kwn JVwJV KW blbIr bhwdr Kwn qbY ] puin Kwn inhMg
BVMg JVMg lry rin Awgy fry n kbY ] ijh rUp inhwir frYN idgpwl mhW Bt qy kbhU n dbY
] kir bwn kmwn Dry AiBmwn soN Awie pry qb Kwn sbY ]ñöúú] jwhd Kwn huj`br Kwn su
vwhd Kwn gey sMg sUry ] caup chU ids qy aumgy icq mY cip ros ky mwir mrUry ] gory mlyC
cly inRp pY iek sÎwh mlyC cly iek BUry ] BUp srwsn lY qb hI su AcUr bfy iCn BIqir cUry
458
]ñöúñ] svYXw ] koip mlyCn kI pRiqnw su duDw kr kY sq Dw kir fwrI ] bIr pry khUM bwij
mry khUM JUim igry gj BU pir BwrI ] GUmq hYN khUM Gwie lgy Bt bol skYN n gey bl hwrI ]
Awsn lwie mno muin rwie lgwvq iDAwn bfy bRqDwrI ]ñöúò] svYXw ] jùDu ieqo jb BUp
ikXo qb nwhir KW irs kY AtkÎo ] hiQAwr sMBwir hkwir prÎo ju smwj mY bwij huqo mtkÎo
] KVgys iqsY gih kysn qy JtkÎo Aru BUim ibKY ptkÎo ] qb qwhir KW ieh dyiK dsw kib
sÎwm khY Bj gXo n itkÎo ]ñöúó] qwhir KW Bj gXo jb hI qb hI iris Kwn JVwJV Awey
] ssqR sMBwir sBY Apuny jm rUp kIey inRp aUpir Dwey ] BUpiq bwn hny ien kau ienhUM inRp
kau bhu bwn lgwey ] ikMnr j`C rrYN aupmw rn cwrn jIq ky gIq bnwey ]ñöúô] dohrw ]
KVg isMG liK ibkt Bt iqauir cVHwey mwQ ] sIs kwt Air ko dXo eyk bwn ky swQ
]ñöúõ] svYXw ] puin Kwn inhMg JVMg BVMg cly muK Fwlin kau Dr kY ] kir mY krvwr
sMBwir hkwir murwir pY Dwie pry Ar kY ] dlu mwir ibdwr dXo pl mY Dir muMf su mInn ijau
PrkY ] n trY rn BUimhMu qy qb lau jb lau iCiq pY n pry mr kY ]ñöúö] dohrw ] sRonq kI
sirqw qhW clI mhW Arrwie ] myd mws m`jÎw bhq bYqrnI ky Bwie ]ñöú÷] kib`qu ] mcÎo
rn dwrun idlwvr dlyl KW iscwnn kI BWiq rn BUim JtptI sI ] htI n inpt KtptI
suBtn hUM kI Awnn kI AwBw qw kI lwgY nYku ltI sI ] BUpiq sMBwr kY ikRpwn pwin qwin
AiBmwn kY sMGwrI sYn bcI PUtI PtI sI ] khUM bwij mwry khUM igry gj Bwry Bwry BUp mwno krI
Bt ktI bn ktI sI ]ñöúø] dohrw ] KVg isMG qb KVg gih Aiq iciq kop bFwie ]
sYn mlyCn kI hnI jmpuir deI pTwie ]ñöúù] sorTw ] doie ACUhin sYn jb mlyC kI inRp
hnI ] Aaur suBt jy AYn cly nwm kib dyq kih ]ñöñú] svYXw ] BIm gdw kir BIm ilXyy
459
ieKuDI kit soN kis pwrQ DwXo ] rwie juiDstr lY Dnu hwiQ clÎo icq mY Aiq kRoD bFwXo ]
BRwq blI doaU swQ ilXoy dlu jyiqk sMg huqo su bulwXo ] AYs iBry ibRqrwsur isau mGvw irs kY
ijm jùDu mcwXo ]ñöññ] sorTw ] mn mih kop bFwie suBtn sBY sunwie kY ] KVg isMG
smuhwie bcn khq BXo ikRsn isau ]ñöñò] KVgys bwc sBn Btn soN ] sÍYXw ] pscm sUr
cVHy kbhUM Aru gMg bhI aultI ijX AwvY ] jyT ky mws quKwr pry bn Aaur bsMq smIr jrwvY
] lok hlY D®A¨® ko jl ko Ql huie Ql ko kbhU jlu jwvY ] kMcn ko ng pMKn Dwir aufY KVgys
n pIT idKwvY ]ñöñó] svYXw ] XoN kihkY Dnu ko gihkY lihkY cih kY bhu bIr kty ] iek
Dwie prY puin swmuih hYÍ iek Bwj gey iek sUr lty ] blbMf Gny iCiq pY ptky Bt AYis dsw
bhu hyir hty ] kib sÎwm BnY iqh Awhv mY su rhy kyaU bIr Puty eI Pty ]ñöñô] svYXw ] Dnu
pwrQ ko iqh kwt dXo puin kwit kY BIm gdwaU igrweI ]BUpiq kI krvwr ktI khUM jwie prI
kCu jwin n jweI ] BRwq doaU Aru sYn GnI Aiq ros BrI inRp aUpir DweI ] BUpiq bwn hnY
iqh kau qn Por deI auh Er idKweI ]ñöñõ] dohrw ] sYn ACUhin qurq hI dInI iqnih
sMGwr ] puin irs isau Dwvq BXo Apny ssqR sMBwr ]ñöñö] svYXw ] eyk ctwk cpyt hnY
iek lY kr mY krvwr sMGwrY ] eykn ky aur Pwir ktwrn kysn qy gih eyk pCwrY ] eyk
clwie dey dshUM ids eyk fry mrgy ibnu mwrY ] pYdl ko dl mwr dXo duhMu hwQin hwiQn dWq
auKwrY ]ñöñ÷] svYXw ] pwrQ Awin kmwn ghI iqh BUpiq ko iek bwn lgwXo ] lwgq hI
Avswn gumwn gXo KVgys mhw duK pwXo ] paurK pyK kY jI hriKE bl tyr nrys su AYsu
sunwXo ] DMn ipqw DMn vY jnnI ju DnMjY nwmu ijno suq jwXo ]ñöñø] KVgys bwc pwrQ soN]
svYXw ] Awnn mY msu BIjq hY br bwirj sy jug locn qyry ] CUt rhI AlkYN kit lau ieh
460
BWiq mno jug nwg kryry ] AwnMd kMd ikDoN muK cMd kty duK PMD ckorn kyry ] suMdr sUriq kYsy
hnoN qum dyiK dXw aupjI ijX myry ]ñöñù] svYXw ] pwrQ hyir hisE puin bYn clÎo mn
BIqir kop BrÎo ] Dnu bwn sMBwrkY pwin ilXo llkwr pirE n rqIku frÎo ] auq qy KVgys
BXo smuhy Aiq bwnn ko duhM jùDu krÎo ] qb pwrQ isau lrbo qij kY inRp BIm ky aUpir Dwie
prÎo ]ñöòú] qb BIm ko sÎMdn kwt dXo Aru bIr Gny rn mWJ Cey hYN ] Gwiel eyk pry
iCiq pY iek Gwiel Gwiel Awie Key hYN ] eyk gey Bij kY iek qo sij kY hiQXwrn kop qey
hYN ] eyk iPrYN Bt kWpiq hI kr qy Cut kY krvwr gey hYN ]ñöòñ] dohrw ] puin pwrQ Dnu lY
iPrÎo kis kY qICn bwn ] mwrq BXo KVgys qn min Air bD ihq jwin ]ñöòò] svYXw ]
bwn lgÎo jb hI iqh kau qb hI irs kY khI BUpiq bwqY ] kwhy kau Awg ibrwnI jrYN suin ry
imRdu mUriq hau khMu qw qY ] qwih smyq hnoN qum kau isKeI ijh bwn clwn kI GwqY ] jwhu
cly igRih Cwfq hoN quJ suMdr nYnin jwin kY nwqY ]ñöòó] svYXw ] XON kih BUpiq pwrQ kau
rn Dwie pirE kr lY Ais pYnw ] sYn inhwir mhWbl Dwir hkwir pirE mn rMck BY nw ]
s`q®ün ky Avswn gey Cut koaU sikE kir AwXuD lY nw ] mwr Anyk dey rn mY iek pwnih
pwnI rtYN kir sYnw ]ñöòô] dohrw ] BjI sYn jb pWfvI ikRsn iblokI nYn ] durXoDn so XoN
khI qum Dwvhu lY sYn ]ñöòõ] svYXw ] XoN suin kY hir kI biqXw sij kY durjoDn sYn
isDwrÎo ] BIKm AwgY BXo sMg Bwnuj dRox ikRpwidj swQ pDwrÎo ] Dwie pry Arrwie sBY iqh
BUpiq soN Aiq hI rn pwrÎo ] Awgy huie BUp lirE n firE sB kau sr eyk hI eyk pRhwrÎo
]ñöòö] svYXw ] qb BIKm kop ikXo mn mY ieh BUpiq pY bhu qIr clwey ] Awvq bwn so
bwn kty KVgys mhw Ais lY kir Dwey ] hoq BXo qh jùDu bfo iris BIKm ko inRp bYn sunwey ]
461
qau liKho hmry bl kau jb hI jm ky bisho igRih jwey ]ñöò÷] dohrw ] Bjq n BIKm jùD
qy BUp lKI ieh gwQ ] sIs ktÎo iqh sUq ko eyk bwn ky swQ ]ñöòø] svYXw ] AsÍ lY
BIKm ko Bjgy qb hI durjoDn kop BirE ] sMg dRax u ko puqR ikRpw br lY brmwikRq jwdv jwie
pirE ] Dnu bwn lY dRaux hUM Awp qbY hT Twn rihE nh nYku firE ] krvwr ktwrin sUlin
sWgin c`kRin ko Aiq jUJ kirE ]ñöòù] kwnH jU bwc KVgys soN ] svYXw ] qau hI lau sRI
jdubIr ilXyy Dnu sRI KVgys kau bYn sunwXo ] mwrq hau hT kY sT qokhu kw BXo jo Aiq jùDu
mcwXo ] eyk GrI lr lY mrhYN Ab jwnq hauN quX kwlih AwXo ] cyq ry cyq AjauN icq mY
hir ieau kih kY Dnu bwn clwXo ]ñöóú] dohrw ] Awvq sr so kwt kY iris bolÎo KVgys ]
muih puarK jwnq skl sys surys mhys ]ñöóñ] kib`qu ] B`K jYhON BUqn Bjwie dYhoN surwsur
sÎwm ptkYhoN BUim Bujw As jog hON ] BYrv ncYhON BwrI jùDih mcYhNO puin BwjhUM n jYhON suin swcI
hir hON khON ] khW dROx idj kO sMGwrq n lwgY plu mwroN dl bil ieMdR jm rudR jo chON ]
rwiDkw rvn qaU qyry rn jury Awju CqRI KVgys hÍY AnYsy bol hON shON ]ñöóò] CpY ] qbih
dRaux irs ko bFwie inRp sauhY DwXo ] AsqR ssqR gih pwin bhuqu ibiD jùDu mcwXo ] AiDk
sRaux qn Bry lry Bt Gwiel AYsy ] lwl gulwl Bry pt Kylq cwcr jYsy ] qb dyiK sBY sur
XoN khYN DMin idj DMin su BUp quA ] jug cwrn mY Ab lau khUM AYso jùD n BXo BuA ]ñöóó]
dohrw ] GyrÎo qb KVgys kau pWfv sYn irswie ] pwrQ BIKm BIm idj dRaux ikRpw kururwie
]ñöóô] kib`qu ] jYsy bwr Kyq kO ju kwl Pws cyq kO su iB`C dwn dyq kO su kMkn jÎoN kr ko
] jYsy dyh pRwn ko pRvyK sis Bwnu ko AgÎwn jYsy igAwn ko su gopI jYsy hir ko ] jÎoN qVwg
Awp kO su mwlw jYsy jwp kO su puMn jYsy pwp kO jÎoN Awl bwl qru ko ] jYsy auf D®¨A kO smuMdR
462
jYsy BUA kO su qYsy Gyr lIno hY KVg isMG br kO ]ñöóõ] sÍYXw ] Gyr lXo KVgys jbY qb hI
durjoDn kop BXo hY ] pwrQ BIm juiDstr BIKm Aaur hlI hl pwin lXo hY ] Bwnuj dROxj
Aaur ikRpw su ikRpwn ley Air Er gXo hY ] AqRn lwqn mUkn dWqn ko qhW Awhv hoq BXo hY
]ñöóö] sRI KVgys lXo Dnu bwn sMBwir keI Air koit sMGwry ] bwij pry khuM qwj igry
gjrwj igry igir sy Dir kwry ] Gwiel eyk prY qrPY su mno kr swXl isMG ibfwry ] eyk
blI krvwrn soN Air loQ prI iqh mUMf auqwry ]ñöó÷] BUpiq bwn kmwn ghI jdubIrn ky
AiBmwn auqwry ] Pyir leI jmdwr sMBwr hkwr kY s`q®ün ky aur Pwry ] Gwiel eyk igry rn mY
Apny mn mY jgdIs sMBwry ] qy vh moK Bey qb hI Bv ko qr kY hir lok pDwry ]ñöóø]
dohrw ] inpt suBt ctpt kty Ktpt khI n jwie ] stpt jy Bwjy iqnhu pwrQ khÎo sunwie
]ñöóù] svYXw ] sRI ibRjrwj kY kwj kau Awj kro sB hI Bt nwih tro ] Dnu bwn sMBwr kY
pwnn mY Air BUpiq kau llkwr pro ] muK qy imil mwrih mwr rro Apuny Apuny hiQXwr Dro
] qum qo kul kI kCu lwj kro KVgys ky sMig lro n fro ]ñöôú] Bwnuj kop BXo icq mY iqh
BUpiq ky hiT swmuih DwXo ] cWp cFwie lXo kr mY sr XoN qb hI iek bYn sunwXo ] AwXo hY
kyhir ky muK mY imRg AYsy khÎo inRp qo suin pwXo ] BUpiq hwiQ lXo Dnu bwn sMBwir khÎo muK qy
smJwXo ]ñöôñ] Bwnuj kwhy kau jUJ mro igRih jwhu Bly idn koieku jIjo ] Kwq hlwhl ikau
Apny kr jwie kY Dwm suDw rsu pIjo ] XoN kih BUpiq bwn hnÎo muK qy khÎo jùDih ko Plu lIjo
] lwgiq bwn igirE murCwie kY sRaun igirE sgro AMg BIjo ]ñöôò] qau hI lau BIm gdw
gih kY puin pwrQ lY kr mY Dnu DwXo ] BIKm dRox ikRpw shdyv su BUrsRvw min kop bFwXo ] sRI
durjoDn rwie juiDstr sRI ibRjnwiek lY dl AwXo ] BUp ky qIrn ky fr qy brbIrn qau mn
463
mY fr pwXo ]ñöôó] qau lig sRI piq Awp kupÎo sr BUpiq ky aur mY iek mwirE ] eyk hI
bwn ko qwin qbY iqh swriQ ko pRiqAMg pRhwirE ] BUpiq Awgy hI hoq BXo rn BUmih qy n trÎo
pg twirE ] sUr srwhq By sB hI jsu XoN muK qy kib sÎwm aucwirE ]ñöôô] sRI hir ko
Aivlok kY Awnn ieauN kih kY inRp bwq sunweI ] CUt rhI AlkYN kit lau aupmw muK kI brnI
nih jweI ] cwr idpY AiKXwn duaU aupmw n kCU ien qy AiDkweI ] jwhu cly qum kau hir
Cwfq lYhu khW hT Twin lrweI ]ñöôõ] Dnu bwn sMBwir khÎo bhuro hmrI biqXw hir jU suin
lIjY ] ikauN hT Twin AXoDn mY hm isauN smuhwie kY Awhv kIjY ] mwrq hoN Ab qoih n
Cwfq jwhu Bly Ab lau nih CIjY ] mwn khÎo hmro pur kI kjrwrin ko n ibRQw duK dIjY
]ñöôö] hau hT Twin AXoDn mY Gn sÎwm Gny rnbIr inbyry ] kw ky khy hm soN hir jU
smuhwie BXo n iPrÎo rn hyry ] mwroN khw Ab qo khu hau krunw Aiq hI ijX Awvq myry ] qo
ko mrÎo suin kY iCn mY mir jYhNY sKw hir jyqk qyry ]ñöô÷] hir ieau sun kY Dnu bwn lXo
irs kY KVgys ky swmuih DwXo ] Awvq hI kib sÎwm BnY Gitkw jug bwnn jùD mcwXo ] sÎwm
igrwvq BXo inRp kau inRphUM rQ qy hir BUim igrwXo ] kauqk hyir srwhq By Bt sRI hir ko
inRp ko jsu gwXo ]ñöôø] ieq sÎwm cFXo rQ Awpn pY rQ pY auq sRI KVgys cFÎo ] Aiq
kop bFwie mhW icq mY iqh mÎwnhu qy krvwr kFÎo ] su Gno dl pMfu ky puqRn ko irs qyj kI
pwvk sMg fFÎo ] Dnu byd kI AsqRin ssqRin kI ibiD mwnhu pwrQ swQ pFÎo ]ñöôù] sRI
durjoDn ky dl ko liK BUp qbY Aiq bwn clwey ] bWky ikXyy ibrQI qh bIr Gny qb hI
jmDwm pTwey ] BIKm dROx qy Awidk sUr Bjy rx mY n koaU Thrwey ] jIq kI Aws qjI bhuro
KVgys ky swmuih nwihn Awey ]ñöõú] dohrw ] dRoxj Bwnuj ikRpw Bij gey n bWDI DIr ]
464
BUrsRvw kururwj sB try lKI rn BIr ]ñöõñ] svYXw ] Bwjy sBY lK kY su juiDstir sRI piq
ky qt AYs aucwrÎo ] BUp bfo blvMq ikRpw iniD kwhU qy pYgu tirE nhI twrÎo ] Bwnuj BIKm
dRox ikRpw hm pwrQ BIm Gno rn pwrÎo ] so nih nYku trY rn qy hmhUM sBhUM pRB paurK hwrÎo
]ñöõò] BIKm Bwnuj Aau durjoDn BIm Gno hiT jùD mcwXo ] sRI muslI brmwikRq swqik kop
Gno icq mWJ bFwXo ] hwr rhy rnDIr sBY Ab kw pRB jU qumry mn AwXo ] Bwgq pYg n so
rn qy iqh soN hmro su kCU n bswXo ]ñöõó] rudR qy Awid ijqy gn dyv iqqy imil kY inRp
aUpir Dwey ] qy sB Awvq dyiK blI Dnu qwn kY bwn hkwir lgwey ] eyk igry qh Gwiel hÍY
iek qRws Bry qij jùDu prwey ] eyk lry n fry blvwn indwn soaU inRp mwir igrwey ]ñöõô]
jIiq surys Dnys Kgys gnys ko Gwiel kY murCwXo ] BUim prÎo ibsMBwir inhwir jlys idnys
insys prwXo ] bIr mhys qy Awidk Bwj gey ieh swmuih eyk n AwXo ] koip ikRpw iniD Awvq
jo su cpyt soN mwr kY BUim igrwXo ]ñöõõ] dohrw ] sRI hir sÎoN hirey khI bwq Drm ky qwq
] iqhI smY isvjU khÎo bRhmy sÎoN muskwq ]ñöõö] svYXw ] Awpn so sB hI Bt jUJ rhY kr
kY n mrY inRp mwrÎo ] qau cqurwnn isau isv jU kib sÎwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] skR
jmwidk bIr ijqy hmhUM ien soN Aiq hI rn pwrÎo ] ey qo nhI bl hwrq rMck caudhUM lokin
ko dlu hwrÎo ]ñöõ÷] dohrw ] doaU krq ibcwr ieq pMkj pUq iqRnYn ] auq riv Asqwcil
gXo sis pRgtÎo BeI rYin ]ñöõø] cOpeI ] doaU dl Aiq hI Akulwny ] BUK pÎws soN qn
murJwny ] Arqy lrqy hÍY geI sWJ ] rih gey qwhI rn ky mWJ ]ñöõù] Bor BXo sB suBt su
jwgy ] duhuM ids mwrU bwjn lwgy ] swjy kvc ssqR kir Dwry ] bhuir jùD ky hyq isDwry
]ñööú] svYXw ] isv ko jm ko riv ko sMg lY bsudyv ko nMd clÎo rn DwnI ] mwrq hoN
465
ArkY Air ko hr ko hir BwKq XoN muK bwnI ] sÎwm ky sMig Gny aumfy Bt pwnn bwn kmwnin
qwnI ] Awie iBry KVgys ky sMg AsMk Bey kCu sMk n mwnI ]ñööñ] svYXw ] gÎwrh Gwiel
kY isv ky gn dÍwds sUrn ky rQ kwty ] Gwie ikXo jm ko ibrQI bsu AwTn kau llkwr kY
fwty ] s`q®ü ibmuMfq kIny Gny ju rhy rn qy iqn ky pg hwty ] paux smwn Cuty inRp bwn sBY
dl bwdl ijau cl Pwty ]ñööò] Bwj gey rn qy fr kY Bt qau isv eyk aupwie ibcwrÎo ]
mwtI ko mwns eyk ikXo iqh pRwn pry jb sÎwm inhwrÎo ] isMG AjIq DirE iqh nwmu idXo
br rùdR mrY nhI mwrÎo ] ssqR sMBwir soaU kr mY KVgys ky mwrn hyq isDwrÎo ]ñööó]
AiV`l CMd ] Aiq pRcMf blvMf bhuir imil kY Bt Dwey ] Apny ssqR sMBwir ilXy kir sMK
bjwey ] dÍwds Bwnn qwin kmwnin bwn clwey ] ho Xo brKy sr jwl mno prlY Gn Awey
]ñööô] dohrw ] bwnn soN bwnn kty kop qcy jug nYn ] sRI hir soN KVgys qb irs kir
bolÎo bYn ]ñööõ] svYXw ] ikauN ry gumwn krYN Gn sÎwm AbY rn qy puin qoih BjYhoN ] kwhy ko
Awin ArÎo sun ry isr kysin qy bhuro gih lYhoN ] AY ry AhIr ADIr frYN nih qo kih jIvq
jwn n dYhoN ] ieMdR ibrMc kubyr jlwiDp ko sis ko isv ko hq kYhoN ]ñööö] qau hI lau bIr
mhoqkt isMG huqo rn mY min kop BrÎo ] kr mY krvwr lY Dwie clÎo kib sÎwm khY nhI nYku
frÎo ] Ais jùD duhUM inRp kIn bfo n koaU rn qy pg eyk trÎo ] KVgys ikRpwn kI qwn deI
ibnu pRwn krÎo igr BUim prÎo ]ñöö÷] svYXw ] dyiK dsw iqh isMG bicqR su TwFu huqo irs kY
vh DwXo ] sÎwm BnY Dnu bwnn lY iqh BUpiq isau Aiq jùDu mcwXo ] sRI KVgys blI Dnu qwin
mhw br bwn pRkop clwXo ] lwg gXo iqh ky aur mY sr GUim igirE Dr ieau Air GwXo
]ñööø] cOpeI ] qb AjIq isMG Awp hI DwXo ] DnuK bwn lY rn mih AwXo ] BUpiq ko
466
iqn bcn sunwXo ] qo bD ihq isv muih aupjwXo ]ñööù] AjIq isMG XoN bcn aucwrÎo ]
KVg isMG rn mwih hkwrÎo ] inRp ey bYn sunq nhI frÎo ] mhW bIr pgu AwgY DrÎo
]ñö÷ú] AjIq isMG r`Cw ihq Dwey ] gXwrh rudR Bwn sB Awey ] ieMdR ikRsn jm bsu iris
Bry ] brn kubyr Gyir sB Kry ]ñö÷ñ] svYXw ] isMG AjIq jbY KVgys soN sÎwm khY Aiq
jùDu mcwXo ] sMg isvwidk sUrj qy Air mwrn ko iqh hwQ aucwXo ] bwn cly Aiq hI rn mY
inRp kwit sBY min ros qcwXo ] lY Dnu bwn mhW blvwn hnÎo Bt ko iknhUM n bcwXo ]ñö÷ò]
cOpeI ] jb AjIq isMG mwir igrwXo ] suBtn mn BtkÎo frpwXo ] bhuro BUpiq KVg
sMBwrÎo ] ckRq By sBhUM blu hwrÎo ]ñö÷ó] qb hir hr ibiD mMqR ibcwrÎo ] mrY n jrY
Agin qy jwrÎo ] qw qy jqn kCU Ab kIjY ] Xw qy mwr BUp ieh lIjY ]ñö÷ô] bRhmy khÎo su
ieh ibiD kIjY ] moihq hÍY mn qb bl CIjY ] jb ieh BUp igrÎo liK l`XY ] qb ieh jm ky
Dwm pT`XY ]ñö÷õ] cOpeI ] puin Ap`CRn Awiesu dIjY ] jw soN inRp rIJY so kIjY ] kauqk
hyir BUp jb lY hY ] Gt jY hY bl mn dRv jY hY ]ñö÷ö] dohrw ] kmlj XoN hir sÎoN khÎo
sunI bwq surrwj ] nB inhwir bwsv khÎo krhu inRq sur swj ]ñö÷÷] svYXw ] auq dyv bDU
imil inRq krYN ieq sUr sBY imil jùDu mcwXo ] ikMnr gMDRb gwvq hYN auq mwrU bjY rn mMgl
gwXo ] kauqk dyiK bfo iqn ko ieh BUpiq ko mn qau ibrmwXo ] kwnH Acwn lXo Dnu qwin su
bwn mhW inRp ky qn lwXo ]ñö÷ø] lwgq hI sr moihq BXo qyaU qIrn soN brbIr sMGwry ]
gXwrh rudRn ky AgnM gn mwr ley hir lok isDwry ] dÍwds Bwn jlwiDp Aau sis ieMdR kubyr
ky AMg pRhwry ] Aaur ijqy Bt TwiF rhy kib sÎwm khY ibpqy kir fwry ]ñö÷ù] skR ko swT
lgwvq BXo sr dÍY sq kwnH ky gwq lgwey ] causT bwn hny jm ko riv dÍwds dÍwds ky sMg
467
Gwey ] som ko sau sq rudR ko cwr lgwvq BXo kib sÎwm sunwey ] sRon Bry sB ky pt mwnhu
cwcr Kyil AbY Bt Awey ]ñöøú] cOpeI ] Aaur suBt bhuqy iqh mwry ] jUJ pry jm Dwm
isDwry ] qb inRp pY bRhmw cil AwXo ] sÎwm BnY Xh bYn sunwXo ]ñöøñ] khÎo su ikau ien
kau rn mwrYN ] ibRQw kop kY ikauN sr fwrYN ] qw qy iehY kwj Ab kIjY ] dyh sihq nB mwrg
lIjY ]ñöøò] jùD kQw nhI irdY icqwro ] Apno Aglo kwj svwro ] qw qy Ab iblMb nhI
kIjY ] myro khÎo mwn kY lIjY ]ñöøó] svYXw ] ieMdR ky Dwm clo blvwn sujwn suno Ab FIl
n kIjY ] dyv bDU joaU cwhq hYN iqn ko imlIAY iml kY suK lIjY ] qyro mnorQ pUrn hoq hY mwn
kihE inRp AMimRq pIjY ] rwjn rwj smwj qjo ien bIrn ko n ibRQw duK dIjY ]ñöøô] dohrw
] XON suin biqXw bRhm kI BUp s`q®ü duK dYn ] Aiq icq hrK bFwie kY bolÎo ibiD soN bYn
]ñöøõ] cOpeI ] XoN bRhmw so bYn sunwXo ] qo isau khoN ju mn mY AwXo ] mo so bIr ssqR jb
DrY ] kho ibsn ibn kw soN lrY ]ñöøö] dohrw ] qum sB jwnq ibsÍkr KVg isMG moih nwauN
] lwj Awpny nwauN kI kho khW Bj jwauN ]ñöø÷] svYXw ] cqurwnn mo biqXw sun lY icq dY
duMh sRaunn mY DirXY ] aupmw ko jbY aumgY mn qau aupmw Bgvwnih kI kirXY ] pirXY nhI
Awn ky pwien pY hir ky gur ky idj ky pirXY ] ijh ko jug cwr mY nwau jpY iqh so lirXY
mirXY qirXY ]ñöøø] jw snkwidk sys qy Awidk Kojq hYN kCu AMq n pwXo ] caudh lokn
bIc sdw suk bÎws mhW kib sÎwm su gwXo ] jwhI ky nwm pRqwp hU qy D®¨A sy pRhlwd ACY pd
pwXo ] so Ab mo sMg ju`Du krY ijh sRI Dr sRI hir nwm khwXo ]ñöøù] AiV`l ] cqurwnn ey
bcn sunq c`kRq BXo ] ibsn Bgq ko qbY BUp icq mY lXo ] swDu swDu kir bolÎo bdn inhwr
kY ] ho mon rhÎo gih kmlj pRym ibcwr kY ]ñöùú] bhuir ibDwqw BUpiq ko ieh ibiD khÎo
468
] Bgiq gÎwn ko q`qu BlI ibiD qY lhÎo ] qW qy Ab qn swQih surg isDwrIAY ] ho mukiq
Er kir idRsit n jùD inhwrIAY ]ñöùñ] dohrw ] khÎo n mwnY BUp jb qb bRhmy kh kIn ]
nwrd ko ismrn ikXo muin AwXo prbIn ]ñöùò] svYXw ] qb hI muin nwrd Awie gXo iqh
BUpiq ko iek bYn sunwXo ] caudh lokn bIc khÎo pRiB qo sm rwj n koaU bnwXo ] qWih qy
bIrn kI min qY su Blo ikX sÎwm soN jùD mcwXo ] sÎwm khY muin kI biqXw suin BUp Gno mn
mY suKu pwXo ]ñöùó] dohrw ] AiBbMdn BUpiq ikXo nwrd ko pihcwin ] muin piq ieh
aupdys idX jùD kro blvwn ]ñöùô] dohrw ] ieq BUpiq nwrd imly pRymu Bgiq kI Kwn ]
auq mhys cil qh gey jh TwFy Bgvwn ]ñöùõ] cOpeI ] ieqy rudR min mMqR ibcwrÎo ] sRI
jdupiq ky inkit aucwrÎo ] Ab hI imRquih Awiesu dIjY ] qb ieh BUp mwr kY lIjY ]ñöùö]
dohrw ] sr Apny mY imRqu Dir ieh qum krhu aupwie ] Ab kis kY Dnu CwifXY BUly bif
AinAwie ]ñöù÷] cOpeI ] soeI kwm sÎwm jU kIno ] ijh ibiD soN isvjU kih dIno ] qb
icqvn hir imRqu ko ikXo ] mIc Awie kY drsn idXo ]ñöùø] dohrw ] khÎo imRqu ko ikRsn
jU mo sr mY kr bwsu ] Ab Cwfq hoN s`q®ü pY jwie krhu iqh nws ]ñöùù] svYXw ] dyv bDUn
kY nYn ktwC iblokq hI inRp ic`q luBwXo ] nwrd bRhm duhUM imil kY rn mY sMg bwqn ky
aurJwXo ] sÎwm qbY liK Gwq BlI Air mwrn ko imRqu bwn clwXo ] mMqRin ky bl soN Cl soN
qb BUpiq ko isr kwit igrwXo ]ñ÷úú] j`dip sIs ktÎo n htÎo gih kysin qy hir Er
clwXo ] mwnhu pRwn clÎo idv Awnn kwj ibdw ibRjrwj pY AwXo ] so isr lwg gXo hir ky
auir mUrC hÍY pgu nw ThrwXo ] dyKhu paurK BUp ky muMf ko sÎMdn qy pRB BUim igrwXo ]ñ÷úñ]
svYXw ]BUpiq jYsu su pOrK kIno hY qYis krI n iksI krnI ] liK j`Cin ikMinRn rIJ rhI nB
469
mY sB dyvn kI GrnI ] imRdu bwjq bIn imRdMg aupMg mucMg ilXy auqrI DrnI ] sB nwcq
gwvq rIJ irJwvq XON aupmw kib ny brnI ]ñ÷úò] dohrw ] nB qy auqrI suMdrI skl ilXy
sur swj ] kvn hyq kib sÎwm kih BUpiq brby kwj ]ñ÷úó] svYXw ] muMf ibnw qb ruMf su
BUpiq ko icq mY Aiq kop bFwXo ] dÍwds Bwn ju TwFy huqy kib sÎwm khY iqh aUpir DwXo ]
Bwj gey kir qRws soaU isv TwFu rhÎo iqh aUpir AwXo ] so inRp bIr mhw rn DIr ctwk
cpyt dY BUim igrwXo ]ñ÷úô] eykn mwr cpytn isauN Aru eykn ko Dmkwr igrwvY ] cIr kY
eykin fwr dey gih eykn ko nB Er clwvY ] bwij isau bwjn lY rQ isau rQ Aau gj isau
gjrwj bjwvY ] sÎwm BnY rn Xw ibiD BUpiq s`q®ün ko jmDwm pTwvY ]ñ÷úõ] hÍY kY sucyq
cFÎo rQ sÎwm mhW mn BIqir kop bFÎo hY ] Awpn paurK soaU sMBwr kY mÎwnhu qy krvwr
kFÎo hY ] Dwie pry irs Kwie GnI Arrwie mno iniD nIr hFÎo hY ] qwin kmwnin mwrq
bwnn sUrn ky icq caup cFÎo hY ]ñ÷úö] bIrn Gwie kry jb hI qb paurK BUp kbMD
smwrÎo ] ssqR sMBwir qbY Apuny ien nwsu kroN icq bIc ibcwrÎo ] Dwie prÎo irs isauN rn
mY Air Bwij gey jsu rwm aucwrÎo ] qwrn ky mnu mMfl BIqir sUr cFÎo AMiDAwr isDwrÎo
]ñ÷ú÷] svYXw ] sRI jdubIr qy Awidk bIr gey Bij kY n koaU ThrwnÎo ] Awhv BUim mY
BUpiq ko sB sUrn mwnhu kwl pCwnÎo ] BUp kmwn qy bwn cly mnu AMq pRlY Gn isau brKwnÎo
] ieau liK Bwij gey isgry iknhUM inRp ky sMg jùDu n TwnÎo ]ñ÷úø] sB hI Bt Bwij gey
jb hI pRB ko qb BUp BXo AnurwgI ] jUJ qbY iqn Cwif dXo hir iDAwn kI qwih smwiD sI
lwgI ] rwjn rwj smwj ibKY kib sÎwm khY hir mY miq pwgI ] DIr gihE Dr TwFu rhÎo
kho BUpiq qy Ab ko bfBwgI ]ñ÷úù] sRI jdubIr ky bIr sBoN Dr fwrin ko jb Gwq bnwXo ]
470
sÎwm BnY imil kY iPr kY ieh pY puin bwnin EG clwXo ] dyv bDU iml kY sBhUM ieh BUp kbMD
ibvwn cFwXo ] kUd prÎo n ibvwn cFÎo puin ssqR ilXy rn BUim isDwXo ]ñ÷ñú] dohrw ]
DnuK bwn lY pwn mY Awn prÎo rn bIc ] sUrbIr bhu ibiD hny llkwrÎo qb mIc ]ñ÷ññ]
cOpeI ] AMqk jm jb lYny AwvY ] liK iqh ko qb bwn clwvY ] imRqu pyK kY ieq auq trY ]
mwrÎo kwlhMU ko nihN mrY ]ñ÷ñò] cOpeI ] puin sq®ün idis irs kir DwXo ] mwnhu jm mUriq
Dir AwXo ] ieauN su jùDu bYirn sMig krÎo ] hir hr ibiD suBtn mnu frÎo ]ñ÷ñó] svYXw
] hwir prYN mnu hwr krYN kih ieauN inRp jùD ibRQw n kr`XY ] fwr dY hwQn qy hQIAwrn kop
qjo suK sWiq sm`XY ] sUr n koaU BXo qumry sm qyro pRqwp iqhU pur g`XY ] Cwfq hYN hm ssqR
sBY su ibvwn cVoH sur Dwm isD`XY ]ñ÷ñô] AiV`l ] sB dyvn Aru ikRsn dIn hÍY jb khÎo ]
hto jùD qy BUp hmo muiK iqRn ghÎo ] inRp suin Awqur bYn su kop invwrÎo ] ho DnuK bwn idXo
fwr rwm min DwrÎo ]ñ÷ñõ] dohrw ] ikMnr j`C Ap`Crin lXo ibvwn cFwie ] jY jYkwr
Apwr suin hrKy muin surrwie ]ñ÷ñö] svYXw ] BUp gXo surlok jbY qb sUr pRsMin Bey sb
hI ] ieh BWiq khYN rn mY isgry muiK kwl ky jwie bcy Ab hI ] sis Bwn DnwiDp rudR ibrMc
sBY hir qIr gey jb hI ] hrKy brKy nB qy sur PUl su jIq kI bMb bjI qb hI ]ñ÷ñ÷]
ieiq sRI bicqR nwtk ikRsnwvqwry jùDu pRbD
M KVg isMG bDih
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
svYXw ] qau hI lau kop ikXo muslI Air bIr qbY sMg qIr pRhwry ] AYNc ilXy iek bwr hI
bYirn pRwn ibnw kir BU pr fwry ] eyk blI gih hwQn soN iCq pY kir kop iPrwie pCwry ]
jIvq joaU bcy bl qy rn qÎwig soaU inRp qIr isDwry ]ñ÷ñø] cOpeI ] jrwisMD pY jwie
471
pukwry ] KVg isMG rn BIqir mwry ] ieau suin kY iqn ky muK bYnw ] irs ky sMg Arun Bey
nYnw ]ñ÷ñù] Apuny mMqRI sBY bulwey ] iqn pRiq BUpiq bcn sunwey ] KVg isMG jUJy rn mwhI
] Aaur suBt ko iqh sm nwhI ]ñ÷òú] KVg isMG soN sUro nwhI ] iqh sm jwie lrY rn
mwhI ] Ab qum kho kaun ibiD kIjY ] kaun suBt ko Awiesu dIjY ]ñ÷òñ] jrwisMD inRp soN
mMqRI bwc ] dohrw ] qb bolÎo mMqRI sumiq jrwisMD ky qIr ] sWJ prI hY Ab inRpiq kaun lry
rn bIr ]ñ÷òò] auq rwjw cup hoie rhÎo mMiqR khI jb gwQ ] ieq muslIDr qh gÎo jhW
huqy ibRjnwQ ]ñ÷òó] muslI bwc kwnH soN ] dohrw ] ikRpwisMD ieh kaun suq KVg isMG ijh
nwm ] AYso ApunI bYs mY nihN dyKÎo bl Dwm ]ñ÷òô] cOpeI ] qw qy Xw kI kQw pRkwso ]
myry mn ko Brmu ibnwso ] AYsI ibiD soN bil jb khÎo ] suin sRI ikRsn mon hÍY rhÎo ]ñ÷òõ]
kwnH bwc ] sorTw ] puin bolÎo ibRjnwQ ikRpwvMq hÍY bMDu isau ] suin bil Xw kI gwQ jnm
kQw BUpiq khoN ]ñ÷òö] dohrw ] Kt muK rmw gnys puin isM|I irK GnsÎwm ] Awid brn
ibiD pMc lY DrÎo KVg isMG nwm ]ñ÷ò÷] dohrw ] Krg rmX qn grimqw isMG nwd
Gmswn ] pMc brn ko gun ilXo ieh BUpiq blvwn ]ñ÷òø] CpY ] Krg skiq isv qwq
deI iqh hyq jIq Aiq ] bhu suMdrqw rmw deI iqn ibml Aml miq ] grmw is`iD gnys
isRMg iriK isMG nwd idX ] krq AiDk Gmswn iehY Gn sÎwm hyq ikX ] ieh ibiD pRkws
BUpiq ikXo sun hlDr iem BwKÎo ] ibRjnwQ AnwQ snwQ qum bfo s`q®ü rn rwKÎo ]ñ÷òù]
sorTw ] puin bolÎo ibRj cMd sMkrKn soN ikRpw kr ] jwdv iek miq mMd grb krY bhu Bujw ko
]ñ÷óú] cOpeI ] jwdv bMs mwn BXo BwrI ] rwm sÎwm hmry rKvwrI ] fIT Awn ko Awnq
nwhI ] qw ko Pl pwXo jg mwhI ]ñ÷óñ] grb pRhwrI sRI Dr jwno ] myro khÎo swcu kir mwno
472
] iqh ky hyq BUp AvqrÎo ] ieh ibiD jwin ibDwqw krÎo ]ñ÷óò] dohrw ] khw rMk BUpwl
ey krÎo ieqo sMgRwm ] jwdv grb ibnws ihq aupjwXo sRI rwm ]ñ÷óó] cOpeI ] jwdv kul
qy grb n gXo ] ien ky nws hyq iriK BXo ] duKkY sRwp munIsÍr dY hY ]eyk smY sB hI ko CY
hY ]ñ÷óô] dohrw ] puin bolÎo sRI ikRsn jI pMkj nYn ibswl ] hy muslIDr bùiDbr sun Ab
kQw rswl ]ñ÷óõ] cOpeI ] sun dY sRaun bwq khuM qo so ] kvn jùDu kir jIqY mo so ] KVg
isMG mo AMqr nwhI ] mo srUp vrqq jg mwhI ]ñ÷óö] swc khÎo hY hy bldyvw ] pwXo nihn
iksU ieh Byvw ] sUrn mY koaU ieh sm nwhIN ] myro nwm bsY ird mwhIN ]ñ÷ó÷] dohrw ]
audr mwJ bis mws ds qij Bojn jl pwn ] pvn AhwrI huie rhÎo bru dIno Bgvwn
]ñ÷óø] irpuu jIqn ko bru ilXo KVg isMG blvwn ] bhuir qpsÎw bn krI duAwds brK
pRmwn ]ñ÷óù] cOpeI ] bIqI kQw BXo qb Borw ] jwgy suBt duhUM ids Erw ] jrwisMD dlu
sij rn AwXo ] jwdv dlu bil lY smuhwXo ]ñ÷ôú] svYXw ] sRI bldyv sBY dlu lY ieq qy
aumifE auq qy auie Awey ] jùDu ikXo hl lY inj pwin hkwir hkwir pRhwr lgwey ] eyk pry
Bt jUiJ Drw pr eyk lrYN imil kY iek Dwey ] mUsl lY bhuro kr mY Air mwir Gny jm Dwm
pTwey ]ñ÷ôñ] ros BXo GnsÎwm lXo Dnu bwn sMBwir qhI auiT DwXo ] Awin prÎo qb hI
iqn pY irpuu kau hq kY nd sROn bhwXo ] bwij krI rQ piq ibpiq prI rn mY nih ko ThrwXo
] Bwjq jwq sBY irs Kwq kCU n bswq khYN dùK pwXo ]ñ÷ôò] Awgy kI sYn BjI jb hI qb
paurK sRI ibRjrwj sMBwrÎo ] TwFu jhW dl ko piq hY qhW jwie proN icq bIc ibcwrÎo ] ssqR
sMBwir murwir sBY inRp TwFu jhW iqh Er isDwrÎo ] bwn kmwn ghI GnsÎwm jrwisMD ko
AiBmwn auqwrÎo ]ñ÷ôó] sRI blbIr srwsn qy jb qIr Cuty qb ko ThrwvY ] jwie lgy ijh
473
ky aur mY sr soN iCn mY jm Dwm isDwvY ] AYso n ko pRgitE jg mY Bt jo smuhwie kY juDu
mcwvY ] BUpiq kau inj bIr khYN hir mwrq sYn clÎo rin AwvY ]ñ÷ôô] sÎwm kI Er qy
bwn Cuty inRp ky dl ky bhu bIrn Gwey ] jyiqk Awie iBry hir soN iCn bIc qyaU jm Dwm pTwey
] kauqk dyK kY XoN rn mY Aiq Awqur huie iqn bYn sunwey ] Awvn dyhu AbY hm kau inRp
AYsy kihE isgry smuJwey ]ñ÷ôõ] BUp lKÎo hir Awvq hI sMg lY pRiqnw qb Awpih DwXo ]
Awgy ikXy inj log sBY qb lY kr mo br sMK bjwXo ] sÎwm BnY iqh Awhv mY Aiq hI mn
BIqir so frpwXo ] qw Duin ko suin kY br bIrn ky icq mwnhu cwau bFwXo ]ñ÷ôö] dohrw ]
jrwisMD kI Aiq cmUM aumfI kRoD bFwie ] DnuK bwn hir pwin lY iCn mY dInI Gwie ]ñ÷ô÷]
svYXw ] jdubIr kmwn qy bwn Cuty Avswn gey liK sq®ün ky ] gjrwj mry igr BUim pry mnu
rUK kty krvqRn ky ] irpuu kaun gny ju hny iqh TW murJwie igry isr CiqRn ky ] rn mwnu
srovr AWiD bhY qut PUl pry isq pqRn ky ]ñ÷ôø] Gwie lgy iek GUmq Gwiel sRaun soN eyk
iPrYN cucvwqy ] eyk inhwr ky fwir hiQAwr Bjy ibsMBwr geI suiD swqy ] dY rn pIT mrYN lr
kY iqh mws ko jMbuk gID n Kwqy ] bolq bIr su eyk iPrYN mnu folq kwnn mY gj mwqy
]ñ÷ôù] pwin ikRpwn ghI GnsÎwm bfy irpuu qy ibn pRwn ikXy ] gj bwjn ky Asvwr hjwr
murwir sMGwr ibdwr idXy ] Aru eykn ky isr kwt dey iek bIrn ky dey Pwr ihXy ] mnu kwl
srUp krwl lKÎo hir sq®ü Bjy iek mwr ilXy ]ñ÷õú] kib`qu ] ros Bry bhuro DnuK bwn pwin
lInu irpuun sMGwrq XON kmlw ko kMqu hY ] kyqy gj mwry rQI ibrQI kr fwry kyqy AYso BXo jùDu
mwno kIno rudR AMqu hY ] sYQI cmkwvq clwvq sudrsn ko khY kib rwm sÎwm AYso qyjvMqu hY ]
sRaunq rMgIn pt suBt pRbIn rn Pwg Kyl pOF rhy mwno bfy sMqu hY ]ñ÷õñ] kwnH qy n fry
474
Air Arrwie pry sB khY kib sÎwm lrby kO aumgq hYN ] rn mY Afol sÍwimkwrjI Amol bIr
gol qy inks lrYN kop mY pgq hYN ] folq hYN Aws pwis jIqby kI krYN Aws qRws min nYku nhI
inRp ky Bgq hYN ] kMcn Acl jÎoN Atl rhÎo jdubIr qIr qIr sUrmw nCqR sy fgq hYN
]ñ÷õò] svYXw ] ieh BWiq ieqy jdubIr iGirE auq kop hlwXuD bIr sMGwry ] bwn kmwn
ikRpwnn pwn Dry ibnu pRwn pry iCq mwry ] tUk Anyk ikXy hl soN bl kwqur dyiK Bjy ibsMBwry
] jIqq BXo muslI rn mY Air Bwij cly qb BUp inhwry ]ñ÷õó] ckRq huie icq bIc cmU
piq ApunI sYn kau bYn sunwXo ] Bwjq jwq khW rn qy Bt jùDu indwn smo Ab AwXo ] XON
llkwr kihE dl ko qb sRaunn mY sBhU suin pwXo ] ssqR sMBwir iPry qb hI Air kop Bry
hiT jùDu mcwXo ]ñ÷õô] bIr bfy rnDIr soaU jb Awvq sRI jdubIr inhwry ] sÎwm BnY kr
kop iqhI iCn swmuih hoie hir ssqR pRhwry ] eykn ky kr kwit dey iek muMf ibnw kr BU pr
fwry ] jIq kI Aws qjI Air eyk inhwr kY fwir hQÎwr pDwry ]ñ÷õõ] dohrw ] jb hI
Aiq dl Bj gXo qb inRp ikXo aupwie ] Awpn mMqRI sumiq kau lIno inkit bulwie ]ñ÷õö]
dÍwds CUhin sYn Ab lY Dwvhu qum sMg ] ssqR AsqR BUpiq dXo Apno kvc inKMg ]ñ÷õ÷]
sumiq clq rn ieauN khÎo sunIey bcn inRpwl ] hir hlDr kyqk blI kroN kwl ko kwl
]ñ÷õø] cOpeI ] ieauN kih jrwisMD isau mMqRI ] sMg lIey iqh AiDk bjMqRI ] mwrU rwg
bjwvq DwXo ] dÍwds CUhin lY dlu AwXo ]ñ÷õù] dohrw ] sMkrKx hir soN khÎo kirXY kvn
aupwie ] sumiq mMiqR dl pRbl lY rn miD phucÎo Awie ]ñ÷öú] sorTw ] qb bolÎo jdubIr
FIl qjo bil hl gho ] rihXo qum mm qIr AwgY pwCY jwih ijin ]ñ÷öñ] svYXw ] rwm ilXo
Dnu pwin sMBwir DsÎo iqn mY mn kopu bFwXo ] bIr Anyk hny iqh Taur Gno Air isau qb
475
jùDu mcwXo ] jo koaU Awie iBrÎo bil isau Aiq hI soaU Gwien ky sMg GwXo ] mUrC BUim igry
Bt JUim rhy rn mY iqn swmuih DwXo ]ñ÷öò] svYXw ] kwnH kmwn ilXy kr mY rn mY jb
kyhir ijauN BBkwry ] ko pRgitE Bt AYsu blI jg DIr Dry hir soN rn pwry ] Aaur su kaun
iqhU pur mY bil sÎwm isau bYr ko Bwau ibcwry ] jo hT kY koaU jùDu krY su mrY pl mY jmlok
isDwry ]ñ÷öó] jb jùDu ko sÎwm jU rwm cFy qb kaun blI rnDIr DrY ] joaU caudh lokn
ko pRiqpwl inRpwl su bwlk jwin lrY ] ijh nwm pRqwp qy pwp trYN iqh ko rn BIqir kaun
hrY ] imil Awpis mY sB lok khYN inRp isMDjrw ibnu AweI mrY ]ñ÷öô] sorTw ] ieq ey
krq ibcwr suBt lok inRp ktk mY ] auq bil ssqR sMBwir Dwie prÎo nwihn frÎo ]ñ÷öõ]
svYXw ] mUsl lY muslI kr mY Air ko pl mY dl puMj hrÎo hY ] bIr pry DrnI pr Gwiel
sRaunq isau qn qwih BrÎo hY ] qw Cib ko js aUc mhW mn bIc ibcwr kY sÎwm krÎo hY ]
mwnhu dyKn kau rn kauqk kRoD BXwnk rUp DrÎo hY ]ñ÷öö] svYXw ] ieq Er hlwXuD jùDu
krY auq sRI grVDuj kop BrÎo hY ] ssqR sMBwir murwir qbY Air sYn ky BIqir jwie ArÎo hY ]
mwir ibdwr dXo dl kau rn Xw ibiD ic`qR bic`qR krÎo hY ] bwij pY bwij rQI rQ pY gj pY
gj sÍwr pY sÍwr prXo hY ]ñ÷ö÷] eyk kty AD bIchMu qy Bt eykn ky isr kwit igrwey ] eyk
ikXy ibrQI qb hI igr BUim pry sMg bwnn Gwey ] eyk kIey kr hIn blI pg hIn ikqy gnqI
nih Awey ] sÎwm BnY iknhUM nih DIr DirE qb hI rn Cwif prwey ]ñ÷öø] jw dl jIq
lXo sgro jg Aaur khUM rn qy nhI hwirE ] ieMdR sy BUp Anyk imly iqn qy kbhUM nihN jw pgu
twirE ] so GnsÎwm Bjwie idXo pl mY n iknUM Dnu bwn sMBwirE ] dyv Adyv krYN aupmw iem
sRI jdubIr bfo rn pwirE ]ñ÷öù] dohrw ] dÍY ACUhnI sYn rin deI sÎwm jb Gwie ] mMqRI
476
sumiq smyq dlu kop prÎo Arrwie ]ñ÷÷ú] svYXw ] Dwie pry kir kop qbY Bt dY muK Fwl
ley krvwrYN ] swmuih Awie hTI hT isauN GnsÎwm khW ieh BWiq hkwrYN ] mUsl c`kR gdw
gih kY su hqy hir kOc auTYN icngwrYN ] mwnu luhwr ilXy Gn hwQin loh kryry ko kwm svwrY
]ñ÷÷ñ] qau lg hI brmwikRq aUDv Awie hY sÎwm shwieq kwrn ] Aaur Ak®¨r ley sMg
jwdv Dwie prÎo Air bIr ibdwrn ] ssqR sMBwir sBY Apuny kib sÎwm khY muK mwr aucwrn
] Er duhU Aiq jùDu BXo su gdw brCI krvwr ktwrn ]ñ÷÷ò] Awvq hI brmwikRq jU Air
sYnhu qy su Gny Bt kUty ] eyk pry ibb KMf qhI Aru eyk igry Dr pY isr PUty ] eyk mhw
blvwn kmwnn qwin clwvq XON sr CUty ] kwj bsyry ky rYn smY miDAwn mno qru pY Kg tUty
]ñ÷÷ó] eyk kbMD ilXy krvwr iPrYN rn BUim ky BIqir folq ] Dwie prYN iqh Er blI Bt
jo iqh ko llkwr kY bolq ] eyk pry igr pwie kty auTby khu bwhin ko bl qolq ] eyk ktI
Buj XoN qrPY jl hIn ijau mIn pirE JkJolq ]ñ÷÷ô] eyk kbMD ibnw hiQAwrn rwm khY
rn BUim mY daurYN ] suMfn qy gj rwjn ko gih kY kr kY bl so JkJorYN ] BUim igry imRq AsÍn
kI duhUM hwQn soN gih gRIv mrorYN ] sÎMdn kY Asvwrn ky isr eyk cpyt hI ky sMg qorYN
]ñ÷÷õ] kUdq hY rn mY Bt eyk kulwcn dY kr jùDu krYN ] iek bwn kmwn ikRpwnn qy kib
rwm khY n rqIku frYN ] iek kwier qRws bFwie icqY rn BUimhMU qy qij ssqR trY ] iek lwj
Bry puin Awie ArYN lr kY mr kY igr BUim prYN ]ñ÷÷ö] ibRjBUKn ckR sMBwrq hI qb hI dl
bYrn ky Dis kY ] ibn pRwn ikXyy blvwn Gny kib sÎwm BnY su kCU his kY ] iek cUrn kIn
gdw gih kY iek pws ky sMg ilXy kis kY ] jdubIr AXoDn mY bl kY Air bIr ilXy sB hI
bis kY ]ñ÷÷÷] svYXw ] blBdR ieqy bhu bIr hny ibRjnwQ auqY bhu sUr sMGwry ] jo sB jIq
477
iPry jg kau Air gwiF prI inRp kwm svwry ] qy GnsÎwm AXoDn mY ibnu pRwn ikXy Air BU
pr fwry ] XON aupmw aupjI ijX mY kdlI mnu paun pRcMf auKwry ]ñ÷÷ø] jo rn mMfn sÎwm
ky sMig Bly inRp Dwmn kau qij Dwey ] eyk rQYN gjrwj cFYN iek bwijin ky Asvwr suhwey ]
qy Gn ijau ibRjrwj ky paurK paun bhY iCn mwih aufwey ] kwier Bwjq AYs khYN Ab pRwn
rhy mnu lwKn pwey ]ñ÷÷ù] sÎwm ky CUtq bwnin c`kR su ckRq hoie rQ c`kR BRmwvq ] eyk
blI kul lwj ilXy idRVu huie hir ky sMig jùJ mcwvq ] Aaur bfy inRp lY inRp Awiesu Awvq
hYN cil gwl bjwvq ] bIr bfy jdubIr kau dyKn caup cVHy lrby khu Dwvq ]ñ÷øú] sRI
ibRjnwQ qbY iqn hI Dnu qwn kY bwn smUh clwvq ] Awin lgy Bt eykn kau nt swl Bey mn
mY duKu pwvq ] eyk qurMgn kI Buj bwn lgY Aiq rwm mhW Cib pwvq ] swl munIsÍr kwit huqy
ibRjrwj mno iqh pMK lgwvq ]ñ÷øñ] cOpeI ] qb sB s`q®ü kop mn Bry ] Gyir lXo hir nYku
n fry ] ibibDwXuD lY Awhv krNY ] mwr mwr muK qhI aucrYN ]ñ÷øò] svYXw ] k®üǜDq isMG
ikRpwn sMBwr kY sÎwm kY swmuih tyir aucwrÎo ] kys ghy KVgys blI jb Cwf dXo qb c`kR
sMBwrÎo ] gors Kwq gÍwirn vY idn BUl gey Ab jùD ibcwrÎo ] sÎwm BnY jdubIr kau mwnhu
bYnn bwnn ky sMig mwrÎo ]ñ÷øó] XON sun kY biqXw ibRj nwiek kop ikXo kr c`kR sMBwrÎo ]
nYk BRmwie kY pwn ibKY bl kY Air gRIv ky aUpir fwrÎo ] lwgq sIsu ktÎo iqh ko igr BUim
prÎo jsu sÎwm aucwrÎo ] qwr kuMBwr lY hwQ ibKY mnu cwk qy kuMB qurMq auqwrÎo ]ñ÷øô] jùD
ikXo ibRjnwQ kY swQ su sq®ü ibdwr khY jg jw kau ] jw dshU ids jIq leI iCn mY ibnu pRwn
kIE hir qw kau ] joiq imlI iqh kI pRB isau ijm dIpk kRWiq imlY riv Bw kau ] sUrj
mMfl Cyd kY Byd kY pRwn gey hir Dwm dsw kau ]ñ÷øõ] sq®ü ibdwr hinE jb hI qb sRI ibRj
478
BUKn kop BrÎo hY ] sÎwm BnY qj kY sB sMk insMk huie bYirn mWJ prÎo hY ] BYriv BUp isau
jùD ikXo su vhY iCn mY ibnu pRwn krÎo hY ] BUim igrÎo rQ qy ieh BWiq mno nB qy gRih tUt
prÎo hY ]ñ÷øö] eyk Bry Bt sRonq soN BBkwrq Gwie iPrY rn folq ] eyk pry igr kY DrnI
iqn ky qn jMbuk gID FMFolq ] eykn ky muiK ETn AWKn kwg su cocn isauN tk tolq ]
eykn kI aur AWqn ko kiF jogin hwQn isau JkJolq ]ñ÷ø÷] mwn Bry Ais pwin Dry chUM
Ern qy bhuro Air Awey ] sRI jdubIr ky bIr ijqy kib sÎwm khY ieq qy qyaU Dwey ] bwnn
sYiQn Aau krvwirn hkwir hkwir pRhwr lgwey ] Awie Key iek jIq ley iek Bwj gey iek
mwir igrwey ]ñ÷øø] jy Bt Awhv mY kbhMU Ar kY lr kY pgu eyk n twry ] jIq iPrYN sB
dysn kO soaU Bwj gey ijh Er inhwry ] jo jm kY sMig jUJ krY qb AMqk qy nihN jwie invwry
] qy Bt JUim pry rn mY jdubIr ky kop ikRpwn ky mwry ]ñ÷øù] eyk huqo blbIr bfo jdubIr
illwt mY bwn lgwXo ] Pok rhI gif Bauhin mY sru Cyd sBY isr pwr prwXo ] sÎwm khY
aupmw iqh kI br Gwie lgy bhu sRon bhwXo ] mwnhu ieMdR pY kop ikXo isv qIsr nYn ko qyj
idKwXo ]ñ÷ùú] jdubIr mhw rnDIr jbY su Dvwie pry rQ ieau kih kY ] bl d`Cn Er
inhwr ikqo dl DwXo hY ssqR sBY gih kY ] biqXw suin so ibRj nwiek kI hl soN bil Dwie
lIey cih kY ] iqh ko Aiq sRon pirE BUA mY mnu swrsuqI su clI bih kY ]ñ÷ùñ] eyk
inhwir BXo Aiq Awhv sÎwm BnY qij kY rn Bwgy ] Gwiel GUmq eyk iPrYN mno nId GnI
inis ky khUM jwgy ] paurKvMq bfy Bt eyk su sÎwm soN jùD hI kau Anurwgy ] eyk qÎwg kY
ssqR sBY jdurwie ky Awie kY pwien lwgy ]ñ÷ùò] dohrw ] Bjy s`q®ü jb jùD qy mn mY qRws
bFwie ] Aaur sUr Awvq Bey krvwrn cmkwie ]ñ÷ùó] svYXw ] ssqR sMBwir sBY Bt
479
Awie kY Dwie kY sÎwm soN jùDu mcwXo ] c`kR gihE kr mY ibRjnwiek kop BXo iqh aUpir DwXo
] bIr ikXyy ibnu pRwn Gny Air sYn sBY ieh BWiq BjwXo ] paun pRcMf smwn su kwnH mno
aumifE dlu myG aufwXo ]ñ÷ùô] kwtq eykn ky isr c`kR gdw gih dUjn ky qn Jwry ] qIjn
nYn idKwie igrwvq cauQn cOp cpytn mwry ] cIr dey Air ky aur sRI hir sUrn ky AMg AMg
pRhwry ] DIr qhW Bt kaun DrY jdubIr jbY iqh Er isDwry ]ñ÷ùõ] ros BrÎo jb hI ibRj
nwiek dùjn sYn inhwir prY ] qumhU DO ibcwr kho icq mY jg kaun ibXo Bt DIr DrY ] joaU
swhs kY sB AwXuD lY sMig sÎwm ky Awie kY nYku ArY ] iqh kau jdubIr iqhI iCn mY kib
sÎwm khY ibnu pRwn krY ]ñ÷ùö] svYXw ] jo Bt ssqR sMBwir sBY ibRjnwiek pY Aiq AYT su
AwvY ] jo koaU dUr qy sÎwm BnY Dnu qwn kY sÎwm pY bwn clwvY ] jo Air Awie skY nhI
swmuih dUr qy TwiF eI gwl bjwvY ] qwih kau sRI ibRjnwQ icqY sr eyk hI soN prlok pTwvY
]ñ÷ù÷] kib`qu ] dyiK dsw iqn kI bfy eI bIr s`q®ün ky rwm BnY AYsI BWiq icq mY irswq hYN
] lIny krvwr mwr mwr hI aucwr smuhwie Awie sÎwm jU soN jùDu hI mcwq hYN ] eyk injkwq
nhI mn mY frwq muskwq Gwie Kwq mwno sBY eyk jwq hYN ] gwlih bjwq eyk hrK bFwq CiqR
Drm krwq qy vy surg isDwq hYN ]ñ÷ùø] svYXw ] ibRjnwiek ky bl lwiek jy kib sÎwm
khY soaU swmuih AwvYN ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih k®ǜD Bry Aiq jùD mcwvYN ] eyk pry ibnu
pRwn Drw iek sIs kty rn BUmih DwvY ] eykn kI br loQ prI kr sy gih kY Air Er clwvY
]ñ÷ùù] sUr su eyk hnY qh bwij qhW iek bIr bfy gj mwrYN ] eyk rQI blvwn hnY iek
pwiek mwr kY bIr pCwrYN ] eyk Bjy liK Awhv kau iek Gwiel Gwiel ko llkwrYN ] eyk lrYN
n frYN Gn sÎwm ko Dwie ikRpwn ky Gwie pRhwrY ]ñøúú] dohrw ] Gyr ilXo chuM Er hir
480
bIrin ssqR sMBwir ] bwr Kyq ijau Cwp ng riv sis ijau prvwr ]ñøúñ] svYXw ] Gyr
ilXo hir kau jb hI qb sRI jdunwQ srwsn lIno ] dùjn sYn ibKY Ds kY iCn mY ibnu pRwn Gno
dl kIno ] loQ pY loQ geI pr kY ieh BWiq krÎo Aiq jùDu pRbIno ] jo koaU swmuih Awie
AirE Air so igRih jIvq jwn n dIno ]ñøúò] bhu bIr hny lK kY rn mY br bIr bfy Aiq
kop Bry ] jdubIr ky aUpir Awie pry hT kY mn mY nhI nYku fry ] sB ssqR sMBwir pRhwr krYN
kib sÎwm khY nhI pYgu try ] ibRjnwQ srwsn lY iqn ky sr eyk hI eyk soN pRwn hry
]ñøúó] bhu BUim igry brbIr jbY jyaU sUr rhY mn kopu pgY ] ibRj nwQ inhwir aucwrq XoN
sB gUjr pUq qy kaun BgY ] Ab Xw khu mwrq hY rn mY mn mY rs bIr imly aumgY ] jdubIr
ky qIr Cuty qy fry Bt ijau koaU sovq cauk jgY ]ñøúô] JUlnw CMd ] ilXo pwin sMBwr kY ckR
Bgvwn jU kRoD kY sq®ü kI sYn kùtI ] mhI cwl kIno dso nwg Bwgy rmw nwQ jwgy hrih fIT CùtI
] AnI mwr sMGwr ibdwr dInI GnI sÎwm ko dyK kY sYn PùtI ] AYsy sÎwm BwKY mhW sUrmoN kI
qhW AwpnI jIq kI Aws qùtI ]ñøúõ] GnI mwr mwcI qhw kwl nwcI Gny jùD kau Cwif kY
bIr Bwgy ] ikRsn bwn kmwn ky lwgqy hI AYsy sÎwm BwKY GnÎo pRwn qÎwgy ] GnÎo hwQ kwty
igry pyt Pwty iPrYN bIr sMgRwm mY bwn lwgy ] GnÎo Gwie lwgy bsqR sRaun pwgy mno pihn Awey
sBY lwl bwgy ]ñøúö] jbY sÎwm blrwm sMgRwm mÎwny ilXo pwin sMBwr kY ckR BwrI ] kyaU
bwn kmwn ko qwin Dwey kyaU Fwl iqRsUl mugdr ktwrI ] jrwisMD kI Pauj mY cwl pwrI blI
daur kY Taur sYnw sMGwrI ] duhU Er qy swr pY swr bwjÎo CutI mYn ky sq®ü kI nYn qwrI
]ñøú÷] mcI mwr Gmkwr qrvwr brCI gdw CurI jmDrn Air dl sMGwry ] bFI sRaun
silqw bhy jwq gj bwij rQ muMf kir suMf Bt quMf inAwry ] qRsy BUq bYqwl BYriv BgI jùgnI
481
pYr K`pr ault aur su Dwry ] Bny rwm sMgRwm Aiq quml dwrun BXo mon qij isv bRhm jIA
frwry ]ñøúø] sÍYXw ] jb sÎwm su paurK eyqu ikXo Aru sYnhu qy Bt eyk pukwrÎo ] kwnH bfo
blvMf pRcMf GmMf ikXo Aiq nYku n hwrÎo ] qw qy AbY BjIAY qjIAY rn Xw qy n koaU bcÎo
ibnu mwrÎo ] bwlk jwin kY BUlhu ry ijin kysn qy gih kMs pCwrÎo ]ñøúù] AYso aucwr sBY
sun kY icq mY Aiq sMikqmwn Bey hYN ] kwier Bwjn ko mn kInih sUrn ky mn kop qey hYN ]
bwn kmwn ikRpwnn lY kir mwn Bry Bt Awie Key hNY ] sÎwm lÎo Ais pwin sMBwr hkwir
ibdwir sMGwr dey hYN ]ñøñú] eyk Bjy liK BIr prI jdubIr khI blbIr sMBwro ] ssqR ijqy
qumry pih hYN ju ArY Air qwih hkwir sMGwro ] Dwie insMk pro iqh aUpir sMk kCU icq mY n
ibcwro ] Bwjq jwq ijqy irpuu hYN iqh pws ky sMg gRso ijin mwro ]ñøññ] sRI ibRjrwj ky
Awnn qy muslIDr bYn iehY suin pwey ] mUsl Aau hl pwin lXo bil pws su Dwr kY pwCy hI
Dwey ] Bwjq sq®üin ko iml kY gr fwir deI irpuu hwQ bMDwey ] eyk lry rn mWJ mry iek
jIvq jyl kY bMD pTwey ]ñøñò] sRI jdubIr ky bIr qbY Air sYn ky pwCy pry Ais Dwry ]
Awie Key soaU mwir ley qyaU jwin dey ijn ieauN khÎo hwry ] jo n try kbhU rn qy Air qy
bldyv ky ibkRm twry ] Bwj gey ibsMBwr Bey igrgy kr qy krvwr ktwry ]ñøñó] jo Bt
TwiF rhy rn mY qyaU daur pry iqh Taur irsY kY ] ckR gdw Ais loh hQI brCI prsy Aru nYn
icqY kY ] nYku frYN nhI Dwie prYN Bt gwij sBY pRB kwj ijqY kY ] Aaur duhUM ids jùD krYN kib
sÎwm khY sur Dwm ihqY kY ]ñøñô] puin jwdv Dwie pry ieq qy auq qy imil kY Air swmuih
Dwey ] Awvq hI iqn Awpis bIc hkwir hkwir pRhwr lgwey ] eyk mry iek sws Bry qrPYN
iek Gwiel BU pr Awey ] mwnu mlMg AKwrn BIqir lotq hYN bhu BWg cVHwey ]ñøñõ] kib`qu
482
] bfy sÍwimkwr jI Atl sUr Awhv mY sq®üin ky swmuhy qy pYgu n trq hYN ] brCI ikRpwn lY
kmwn bwn swvDwn qwhI smY icq mY hulws kY lrq hYN ] jUJ kY prq Bv swgr qrq Bwnu
mMfl kO Byid pÎwn bYkuMT krq hYN ] khY kib sÎwm pRwn Awgy kO Dsq AYsy jYsy nr pYr
pYrkwrI pY Drq hYN ]ñøñö] sÍYXw ] ieh BWiq ko jùDu BXo lK kY Bt k®ǜDq hÍY irpuu Er chYN ]
brCI kir bwn kmwn ikRpwn gdw prsy iqrsUl ghYN ] irpuu swmuih Dwie kY Gwie krYN n trYN
br qIr srIr shYN ] purjy purjy qn hÍY rn mY duKu qo mn mY muK qy n khYN ]ñøñ÷] jy Bt
Awie AXoDn mY kir kop iBry nih sMk pDwry ] ssqR sMBwir sBY kr mY qn sauhyN krY nih
pRwn ipAwry ] ros Bry joaU jUJ mry kib sÎwm rry surlok isDwry ] qy ieh BWiq khYN muK qy
surDwm bsy bf Bwg hmwry ]ñøñø] eyk AXoDn mY Bt XoN Ar kY br kY lir BUim prYN ] iek
dyK dsw Bt Awpn kI kib sÎwm khY jIA kop lrYN ] qb ssqR sMBwir hkwir prYN Gn sÎwm
so Awie ArYN n trYN ] qij sMk lrYN rn mWJ mrYN qqkwl brMgin jwie brYN ]ñøñù] iek
jUiJ pry iek dyiK fry iek qau icq mY Aiq kop BrYN ] kih Awpin Awpin swriQ soN su
Dvwie kY sÎMdn Awie ArYN ] qrvwr ktwrn sMg lrYN Aiq sMGr mo nih sMk DrYN ] kib
sÎwm khY jdubIr ky swmuih mwrih mwr krYN n trYN ]ñøòú] jb XON Bt Awvq sRI hir swmuih
qau sB hI pRB ssqR sMBwry ] kop bFwie icqY iqn kau iek bwr hI bYrn ky qn Jwry ] eyk
hny Air pwien soN iek dwien soN gih BUim pCwry ] qwhI smY iqh Awhv my bhu sUr ibnw kir
pRwnn fwry ]ñøòñ] eyk lgy Bt Gwien ky qij dyh ko pRwn gey jm ky Gir ] suMdr AMg su
eykin ky kib sÎwm khY rhy sRonq soN Bir ] eyk kbMD iPrYN rn mY ijn ky ibRj nwiek sIs kty
br ] eyk susMkiq hÍY icq mY qij Awhv ko inRp qIr gey fir ]ñøòò] Bwij qbY Bt Awhv
483
qy imil BUp pY jwie kY AYs pukwry ] jyqy su bIr pTy qum rwj gey hir pY hiQAwr sMBwry ]
jIq n koaU skY iqh ko hm qO sB hI bl kY rn hwry ] bwn kmwn su qwn kY pwin sBY iqn
pRwn ibnw kir fwry ]ñøòó] XON inRp kau Bt bolq hYN hmrI ibnqI pRB jU suin lIjY ] Awhv
mMiqRn sauip clo igRh ko isgry pur ko suK dIjY ] Awj lau lwj rhI rn mY sm jùDu BXo Ajy
bIr n CIjY ] sÎwm qy jùD kI sÎwm BnY supnyhMu mY jIq kI Aws n kIjY ]ñøòô] dohrw ]
jrwisMD ey bcn suin irs kir bolÎo bYn ] skl suBt hir ktk ky pTaUN jm ky AYn
]ñøòõ] svYXw ] kw BXo jo mGvw blvMf hY Awju hau qwhI soN juDu mcYhoN ] Bwnu pRcMf
khwvq hY hin qwhI ko hau jm Dwm pTYhoN ] Aau ju khw isv mY bl hY mir hY pl mY jb kop
bFYhoN ] paurK rwKq hauN ieqno khw BUp hÍY gUjr qy Bij jYhoN ]ñøòö] svYXw ] XON kih kY
min kop BirE cqurMg cmUM ju huqI su bulweI ] Awie hYN ssqR sMBwir sBY sMg sÎwm mcwvn
kwj lrweI ] CqR qnwie kY pICy clÎo inRp sYn sBY iqh AgR isDweI ] mwnhu pwvs kI irqu
mY Gn Gor Gtw Gur kY aumfweI ]ñøò÷] BUp bwc hir soN ] dohrw ] BUp qbY hir hyir kY
AYsy khÎo sunwie ] qU guAwr CqRIn soN jUJ krYgo Awie ]ñøòø] ikRsn bwc inRp soN ] svYXw
] CiqR khwvq Awpn ko Bij ho qb hI jb jùD mcYhoN ] DIr qbY liKhoN qumko jb BIr prY
iek qIr clYhoN ] mUrC hÍY Ab hI iCiq mY igrho nih sÎMdn mY ThrYho ] eykh bwn lgy hmro
nB mMfl pY Ab hI auif jYho ]ñøòù] XON jb bYn khy ibRjBUKn qau mn mY inRp kop bFwXo ]
swriQ Awpn ko kih kY rQ qau jdurwie kI Er DvwXo ] cWp cFwie mhW irs KwiekY loihq
bwn su KYNc clwXo ] sRI gruVwsin jwin kY sÎwm mno durby khu q`Ck DwXo ]ñøóú] Awvq qw
sr ko lK kY ibRjnwiek Awpn ssqR sMBwry ] kwn pRmwn lau KYNic kmwn clwie dey ijn ky
484
pr kwry ] BUp sMBwr kY Fwl leI iqh m`iD lgY nih jwq inkwry ] mwnhu sUrj ky gRsby khu
rwhu ky bwhn pMK pswry ]ñøóñ] BUpiq pwin kmwn leI ibRjnwiek kau liK bwn clwey ]
ieauN Cutky kr ky br qy aupmw iqh kI kib sÎwm sunwey ] myG kI bUMdn ijau brKy sr sRI
ibRjnwQ ky aUpir Awey ] mwnhu sUrn hI sr so iqh B`Cn ko slBw imil Dwey ]ñøóò] svYXw
] jo sr BUp clwvq hY iqn ko ibRjnwiek kwit auqwry ] Pokn qy Pl qy miD qy pl mY kir
KMfn KMf kY fwry ] AYisX BWiq pry iCiq mY mnu bIj ko eIK ikswn inkwry ] sÎwm ky bwn
iscwn smwn mno Air bwn ibhMg sMGwry ]ñøóó] dohrw ] eyk Er sRI hir lry jrwisMD ky
sMg ] duqI Er bil hl ghy hnI sYn cqurMg ]ñøóô] svYXw ] bl pwin ley su ikRpwn
sMGwrq bwij krI rQ pYdl AwXo ] mwir hrOl Bjwie dey inRp gol ky m`iD prÎo qb DwXo ]
eyk ikXy su rQI ibrQI Air eykn ko bhu Gwien GwXo ] sÎwm BnY sB sUrn ko ieh BWiq hlI
purK`q idKwXo ]ñøóõ] kRoD BrÎo rn mY Aiq k®¨r su pwn ky bIc ikRpwn ilXy ] AiBmwn soN
folq hY rn BIqir Awn ko Awnq hY n ihXy ] Aiq hI rs rudR ky bIc CikE kib sÎwm khY
md pwn ipXy ] blBdR sMGwrq sq®ü iPrY jm ko su BXwnk rUp ikXy ]ñøóö] sIs kty Air
bIrn ky Aiq hI mn BIqir kop Bry hYN ] kyqn ky pd pwn kty Aru kyqn ky qn Gwie kry hYN
] jy blbMf khwvq hYN inj Taur ko Cwf kY daur pry hYN ] qIr srIrn bIc lgy Bt mwnhu
syh srUp Dry hYN ]ñøó÷] ieq AYsy hlwXuD jùDu ikXo auq sRI ibRj BUKn kopu bFwXo ] jo Bt
swmuih Awie gXo soaU eyk hI bwn soN mwir igrwXo ] Aaur ijqo inRp sYn huqo su inmyK ibKY
jmDwm pTwXo ] kwhU n DIr DrÎo icq mY Bjgy jb sÎwm ieqo rn pwXo ]ñøóø] jy Bt lwj
Bry Aiq hI pRB kwrj jwin kY kop bFwey ] sMkih qÎwig AsMkq huie su bjwie inswnin ko
485
smuhwey ] swrMg sRI ibRjnwQ lY hwQ su KYNc cFwie kY bwn clwey ] sÎwm BnY bl bMf bfy sr
eyk hI eyk soN mwir igrwey ]ñøóù] cOpeI ] jrwisMD ko dlu hir mwrXo ] BUpiq ko sB
grb auqwrÎo ] Ab khu kaun aupwvh kroN ] rn mY Awju jUJ hI mroN ]ñøôú] ieau icq icMq
DnuK kr ghÎo ] pRB ky sMg jUJ puin chÎo ] phrÎo kvc swmuhy DwXo ] sÎwm BnY min kopu
bFwXo ]ñøôñ] dohrw ] jrwisMD rn BUim mY bwn kmwn cFwie ] sÎwm BnY qb ikRsn soN
bolÎo BONh qnwie ]ñøôò] inRp jrwisMD bwc kwnH soN ] svYXw ] jo bl hY qum mY nMd nMdn so
Ab paurK moih idK`XY ] TwFo khw muih Er inhwrq mwrq hoN sr Bwj n j`XY ] kY Ab fwir
hQÎwr gvwr sMBwr kY mo sMg jUJ mc`XY ] kwhy kau pRwn qjYN rn mY bn mY suK soN bC gwie
cr`XY ]ñøôó] ibRjrwj mnY kib sÎwm BnY auh BUp ky bYn suny jb AYsy ] sRI hir ky aur mY
irs XoN pRgtI prsy iGRq pwvk qYsy ] ijauN imRgrwj isRgwl kI kUk suny bin hUMk auTy mn vYsy
] jÎoN mtkI Air kI biqXw KtkY pg mY Ait kMtk jYsy ]ñøôô] k®ǜDq hÍY ibRjrwj ieqY su
Gny lK kY iqh bwn clwey ] kop auqy Dnu lyq BXo inRp sÎwm BnY doaU nYn qcwey ] jo sr
Awvq BXo hir aUpir so iCn mY sB kwit igrwey ] sRI hir ky sr BUpiq ky qn ko qinko nih
Bytn pwey ]ñøôõ] ieq XoN inRp jUJ krY hir isau auq qy muslI iek bYn sunwXo ] mwir
ibdwr dey qumry Bt qYN mn mY nhI nYku ljwXo ] ry inRp kwhy kau jUJ mrYN iPir jwhu GrY lir
kw Pl pwXo ] qw qy bfo jF hY imRg BUpiq kyhir soN rn jIqn AwXo ]ñøôö] dohrw ] ijh
suBtin bil lrq hY qy sB gey prwie ] kY lr mir kY Bwij sT kY pr hir ky pwie
]ñøô÷] jrwisMD inRp bwc hlI soN ] dohrw ] khw BXo mm Er ky sUr hny sMgRwm ] lrbo
mrbo jIqbo ieh suBtin ky kwm ]ñøôø] svYXw ] XON kih kY mn kop BrÎo qb BUp hlI khu
486
bwn clwXo ] lwgq hI ntswl BXo qn mY blBdR mhW duKu pwXo ] mUrC hÍY kir sÎMdn bIc
igrÎo iqh ko kib ny jsu gwXo ] mwnhu bwn BujMg fsÎo Dnu Dwm sBY mn qy ibsrwXo ]ñøôù]
bhuro icq cyq BXo bldyv icqY Air ko Aiq kop bFwXo ] BwrI gdw gih kY kr mY inRp ky bD
kwrn qw rin AwXo ] pwau ipAwid huie sÎMdn qy kib sÎwm khY ieh BWiq isDwXo ] Aaur
iksI Bt jwnÎo nhI kb daur prÎo inRp ny liK pwXo ]ñøõú] Awvq dyiK hlwXuD ko su BXo
qb hI inRp kop meI hY ] jùDu hI kau smuhwie BXo inj pwin kmwn su qwn leI hY ] lÎwXo
huqo cplw sI gdw sr eyk hI soN soaU kwt deI hY ] s`qR ky mwrin kI blBdRih mwnhu Aws du
tUk BeI hY ]ñøõñ] kwt gdw jb AYsy deI qb hI bil Fwl ikRpwn sMBwrI ] Dwie clÎo Air
mwrn kwrn sMk kCU icq mY n ibcwrI ] BUp inhwr kY Awvq ko grjÎo brKw kir bwnin BwrI
] Fwl deI sqDw kir kY kr kI krvwr iqRDw kir fwrI ]ñøõò] Fwl ktI qrvwr geI kit
AYsy hlwXuD sÎwm inhwrÎo ] mwrq hY bil ko Ab hI inRp XoN Apny mn mWiJ ibcwrÎo ] ckR
sMBwir murwir qbY kir jùD ky hyq clÎo bl DwrÎo ] ry inRp qU iBr mo sMg Awie kY rwm BnY
iem sÎwm pukwrÎo ]ñøõó] XoN biqXw rn mY suin BUpiq jUJ mcwvn sÎwm isauN AwXo ] ros
bFwie Gno icq mY kr ky br so Dnu qwin cFwXo ] dIrG kauc sjy qn mY kib ky mn mY jsu
ieau aupjwXo ] mwnhu jùD smY irs kY rGunwQ ky aUpr rwvn AwXo ]ñøõô] svYXw ] Awvq
BXo inRp sÎwm ky swmuih qau Dnu sRI ibRjnwQ sMBwrÎo ] Dwvq BXo ieq qy hir swmuih qRws kCU
icq mY n ibcwrÎo ] kwn pRmwn lau qwin kmwn su bwn lY sqR ky C`qR pY mwrÎo ] KMf huie KMf
igrÎo iCiq mY mnu cMd ko rwhu ny mwir ibdwrÎo ]ñøõõ] svYXw ] C`qR kitE inRp ko jb hI
qb hI mn BUpiq kop BXo hY ] sÎwm kI Er kuidRsit icqY kir augR srwsn hwQ lXo hY ] jor
487
so KYNcn lwgÎo qhw nih AYNc skÎo kr kMp BXo hY ] lY Dnu bwn murwir qbY iqh cwp ctwk dY
kwt dXo hY ]ñøõö] sÍYXw ] ibRjrwj srwsn kwt dXo qb BUpiq kop ikXo mn mY ] krvwr
sMBwir mhW bl Dwir hkwir prÎo irpuu ky gn mY ] qhw Fwl soN Fwl ikRpwn ikRpwn soN XoN Atky
Ktky rn mY ] mnu jÍwl dvwnl kI lptYN ctkYN ptkYN iqRn ijau bn mY ]ñøõ÷] GUmq Gwiel
huie iek bIr iPrYN iek sRaun Bry BBkwqy ] eyk kbMD iPrYN ibn sIs lKY iqn kwier hYN
ibllwqy ] qÎwig cly iek Awhv ko iek folq jùDih ky rMig rwqy ] eyk pry Bt pRwn ibnw
mnu sovq hYN mdrw md mwqy ]ñøõø] jwdv jy Aiq kRoD Bry gih AwXuD isMDjrw pih Dwvq ]
Aaur ijqy isrdwr blI krvwr sMBwir hkwir bulwvq ] BUpiq pwin lY bwn kmwn gumwn BrÎo
irpuu Er clwvq ] eyk hI bwn ky swQ ikXy ibn mwQ su nwQ AnwQ huie Awvq ]ñøõù]
eykn kI Buj kwt deI Aru eykn ky isr kwit igrwey ] jwdv eyk ikXy ibrQI puin sRI jdubIr
ko qIr lgwey ] Aaur hny gjrwj Gny br bwij bny hin BUim igrwey ] jogin BUq ipswc
isRgwlin sRaunq swgr mWJ AnHwey ]ñøöú] bIr sMGwr kY sRI jdubIr ky BUp BXo Aiq kop
meI hY ] jùD ibKY mn dyq BXo qn kI isgrI suiD BUl geI hY ] AYn hI sYn hnI pRB kI su
prI iCiq mY ibnu pRwn BeI hY ] BUpiq mwnhu sIsn kI sB sUrn hU kI jgwq leI hY ]ñøöñ]
Cwif dey ijq swc kY mwnhu mwr dey mn JUT n BwXo ] jo Bt Gwiel BUim pry mno dos ikXo
kCu dMf idvwXo ] eyk hny kr pwien qy ijn jYsu ikXo Pl qYsu eI pwXo ] rwj isMGwsn sÎMdn
bYT kY sUrn kO inRp inAwau cukwXo ]ñøöò] jb BUp ieqo rn pwrq BXo qb sRI ibRjnwiek kop
BrÎo ] inRp swmuih jwie kY jUJ mcwq BXo icq mY n rqIku frÎo ] ibRjnwiek swiek eyk
hnÎo inRp ky auir lwg kY BUim prÎo ] iem myd so bwn cKÎo inRp ko mnu pMng dUD ko pwn krÎo
488
]ñøöó] sih kY sr sRI hir ko aur mY inRp sÎwmih kau iek bwn lgwXo ] sUq ky eyk
lgwvq BXo sr dwruk lwgq hI duKu pwXo ] huie ibsMBwr igrÎo eI chY iqh ko rQ Awsn nw
ThrwXo ] qwhI smY cplMg qurMgin Awpin cwl ko rUp idKwXo ]ñøöô] dohrw ] Bujw pkr kY
swrQI rQ qb fwrÎo DIr ] sÎMdn hWkq Awp hI clÎo lrq blbIr ]ñøöõ] svYXw ]
swriQ sÎMdn pY n lKÎo bldyv kihE iris qwih sunY kY ] ijauN dl qor ijqÎo sB hI qsu qo
ijq hYN js fMk bjY kY ] mUF iBrYN piq caudh lok ky sMg su Awp kau BUp khY kY ] kIt pqMg
su bwjn sMg aufÎo kCu cwhq pMK lgY kY ]ñøöö] Cwfq hYN AjhMU quh kau piq caudh lokn ky
sMg nw lru ] gÎwn kI bwq Dro mn mY su AgÎwn kI ic`q qy bwq ibdw kru ] r`Ck hY sB ko
ibRjnwQ khY kib sÎwm iehY ijX mY Dru ] qÎwg kY Awhv ssqR sBY su AbY GnsÎwm ky pwien
pY pru ]ñøö÷] cOpeI ] jbY hlwXuD AYsy khÎo ] kRoD fIT rwjw qn chÎo ] khÎo inRpiq sB
ko sMGrhoN ] CqRI hoie gÍwr qy trhoN ]ñøöø] svYXw] BwKb ieauN inRp ko sun kY jdubIr sBY
Aiq kop Bry hYN ] Dwie pry qij sMk insMk icqY Air kau icq mY n fry hYN ] BUp AXoDn mY
Dnu lY iqh sIs kty igr BUim pry hYN ] mwnhu paun pRcMf bhY Cuit byln qy tuit PUl Jry hYN
]ñøöù] sYn sMGwrq BUp iPrY Bt Awn kau AWK qrY nhI Awny ] bwij Gny gj rwjn ky isr
pwien lau sMig sRaun ky swny ] Aaur rQIn kry ibrQI bhu BWiq hny jyaU bWDq bwny ] sUrn
ky pRiqAMg igry mnu bIj buXo iCq mwih ikRswny ]ñø÷ú] ieh BWiq ibruD inhwr BXo muslIDr
sÎwm so qyj qey hYN ] BwiK doaU inj sUqn ko irpuu swmuih jùD ky kwj gey hYN ] AwXuD lY su
hTI kvcI irs kY sMg pwvk byK Bey hYN ] sÎwm BnY iem Dwvq By mnu kyhir duie imRg hyr
Dey hY ]ñø÷ñ] Dnu swiek lY iris BUpiq ky qn Gwie kry ibRjrwj qbY ] puin cwro eI bwnn
489
so hX cwro eI rwm BnY hn dIn sbY ] iql koitk sÎMdn kwt ikXo Dnu kwt idXo kir kop jbY
] inRp ipAwdu gdw gih sauhyN gXo Aiq jùD BXo kihhON su AbY ]ñø÷ò] pwien Dwie kY BUp
blI su gdw khu Gwie hlI pRiq JwrÎo ] kop huqo su ijqo iqh mY sB sUrn ko su pRq`C idKwrÎo
] kUid hlI Buie TwFu BXo jsu qw Cib ko kib sÎwm aucwrÎo ] cwro eI A`sÍn sUq smyq su kY
sB hI rQ cUrn fwrÎo ]ñø÷ó] ieq BUp gdw gih Awvq BXo auq lY ky gdw muslIDr DwXo ]
Awie AXoDn bIc duhUM kib sÎwm khY rn duMd mcwXo ] juDu ikXo bhuqy icr lau nih Awp
igirE auh kau n igrwXo ] AYsy irJwvq BXo sur logn DIrn bIrn ko irJvwXo ]ñø÷ô] hwr
kY bYT rhYN doaU bIr sMBwir auTYN puin juDu mcwvYN ] rMc n sMk krYN icq mY irs kY doaU mwrih
mwr auGwvYN ] jYsy gdwhv kI ibiD hY doaU qYsy lrYN Aru Gwv clwvYN ] nYku trYN n ArYN hT
bWiD gdw ko gdw sMg vwr bcwvYN ]ñø÷õ] sÎwm BnY Aiq Awhv mY muslI Aru BUpiq kop Bry
hYN ] Awps bIc hkwir doaU Bt ic`q ibKY nhI nYku fry hYN ] BwrI gdw gih hwQn mY rn BUmih
qy nih pYgu try hYN ] mwnhu m`iD mhW bn ky pl ky ihq dÍY br isMG Ary hYN ]ñø÷ö] kwt gdw
bldyv deI iqh BUpiq kI Aru bwnn mwrÎo ] paurK Xwih iBrÎo hm soN irs kY Air kau ieh
BWiq pcwrÎo ] ieau kih kY pun bwnin mwir srwsn lY iqh gRIvih fwrÎo ] dyv krYN aupmw su
khYN jdubIr ijqÎo su bfo Air hwrÎo ]ñø÷÷] kMpq hY ijh qy su Kgys mhys munI ijh qy BY
BIqÎo ] sys jlys idnys insys surys huqy icq mY n incIqÎo ] qw inRp ky isr pY kib sÎwm
khY ieh kwl ieso Ab bIqÎo ] DMnih DMin khYN sB sUr Bly Bgvwn bfo Air jIqÎo ]ñø÷ø]
blBdR gdw gih kY ieq qy irs swQ khÎo Air kau hir hON ] ieh pRwn bcwvq ko hm so jm
jau iBir hY n qaU fir hON ] GnsÎwm sBY sMg jwdv lY qij Xwh khY n BXw tirhON ] kib
490
sÎwm khY muslI ieh BWiq AbY ieh ko bD hI kirhON ]ñø÷ù] suin BUp hlwXuD kI biqXw
Apuny mn mY Aiq hI fru mwnÎo ] mwnuK rUp lKÎo n blI inhcY bl kau jm rUp pCwnÎo ] sRI
jdubIr kI Er icqY qij AwXuD pwien so lptwnÎo ] myrI shwie kro pRB jU kib sÎwm khY
kih XON iGGÎwnÎo ]ñøøú] krunwiniD dyiK dsw iqh kI krunw rs kau icq bIc bFwXo ]
kopih Cwif dXo hir jU duhUM nYnin BIqir nIr bhwXo ] bIr hlwXuD TwFu huqo iqh ko kih kY
ieh bYn sunwXo ] Cwif idjo hm jIqn AwXhu ho so hm jIq lXo iblKwXo ]ñøøñ] svYXw ]
ieh Cof hlI nihN Cofq hON ikh kwj kihE quih bwnin mwrÎo ] jIq lXo qo khw BXo sÎwm bfo
Air hY ieh paurK hwrÎo ] AwCo rQI hY BXo ibrQI Aru pwie ghY pRB qyry aucwrÎo ] qyeIs
CohnI ko piq hY qo khw ieh ko sB sYn sMGwrÎo ]ñøøò] dohrw ] sYn bfo sMig sq®ü ky jIq
qwih qy jIq ] Cwfq hYN nih bDq iqh iehY bfn kI rIq ]ñøøó] svYXw] pwg deI Aru
bwgu dXo iek sÎMdn dY iqh Cwf dXo hY ] BUp icqY hir ko icq mY Aiq hI kr l`jqvwn BXo
hY ] gRIv invwie mhw duKu pwie Gno pCuqwie kY Dwm gXo hY ] sRI jdubIr kau caudh lokn
sÎwm BnY jsu pUr rhÎo hY ]ñøøô] qyeIs Cohin qyeIs bwir AXoDn qy pRB AYsih mwry ]
bwij Gny gj piq hny kib sÎwm Bny ibpqy kir fwry ] eyk hI bwn lgy hir ko jmDwm soaU
qij dyh pDwry ] sRI ibRjrwj kI jIq BeI Air qyeIs bwrn AYs eI hwry ]ñøøõ] dohrw ]
dyvn jo ausqiq krI pwCy khI sunwie ] kQw su AwgY hoie hY kihhON vhI bnwie ]ñøøö]
svYXw ] auq BUpiq hwir gXo igRh kau rn jIiq ieqY hir jI igRih AwXo ] mwq ipqw ko juhwr
ikXo puin BUpiq ky isr CqR qnwXo ] bwhir Awie gunIn su dwn idXo iqn ieauN jsu BwiK sunwXo
] sRI jdubIr mhW rn DIr bfo Air jIiq Blo jsu pwXo ]ñøø÷] Aaur ijqI pur nwir huqI
491
imil kY sB sÎwm kI Er inhwrYN ]BUKn Aaur ijqo Dn hY pt sRI jdubIr ky aUpir vwrYN ] bIr
bfo Air jIq lXo rin XoN hs kY sB bYn aucwrYN ] suMdr qYso eI paurK mY kih ieauN sB sok
ibdw kir fwrYN ]ñøøø] hs kY puir nwr murwir inhwir su bwq khYN kCu nYn ncY kY ] jIq
iPry rn Dwmih ko sMg bYrn ky bhu jUJ mcY kY ] eyeI su bYn khYN hir soN qb sÎwm BnY kCu sMk
n kY kY ] rwiDkw swQ hso pRB jYsu su qYsu hso hm Er icqY kY ]ñøøù] XON jb bYn khy pur
bwisn qau hs kY ibRjnwQ inhwry ] cwru icqOin so hyir iqnY mn ky sB sok sMqwp ibfwry ]
pRym CkI iqRX BUim ky aUpir JUim igrI kib sÎwm aucwry ] BONh kmwn smwn mno idRg swiek XoN
ibRjnwiek mwry ]ñøùú] auq sMkq huie iqRXw Dwm geI ieq bIr sBw mih sÎwm jI AwXo ]
hyr kY sRI ibRjnwQh BUpiq daur kY pwien sIs lufwXo ] Awdr soN kib sÎwm BnY inRp lY su
isMGwsn qIr ibTwXo ] bwrunI lY rsu Awgy DrÎo iqh pyK kY sÎwm mhW suK pwXo ]ñøùñ]
bwrin ky rs soN jb sUr Cky sB hI blBdR icqwrÎo ] sRI ibRjrwj smwj mY bwij hny gjrwj
n koaU ibcwrÎo ] so ibnu pRwn ikXo iCn mY irs kY ijh bwn su eyk pRhwrÎo ] bIrn bIc
srwhq BXo su hlI juDu sÎwm ieqo rn pwrÎo ]ñøùò] dohrw ] sBw bIc sRI ikRsn soN hlI
khY puin bYn ] Aiq hI mdrw soN Cky Arun Bey jug nYn ]ñøùó] svYXw ] dIbo kCU mX pIbo
Gno kih sUrn soN ieh bYn sunwXo ] jUJbo jUJ kY pRwn qjYN juJwiebo CiqRn ko bin AwXo ] bwrunI
kau kib sÎwm BnY kcu ky ihq qo iBRgunMd krwXo ] rwm khY cqurwnin so su iehI rs kau rs
dyvn pwXo ]ñøùô] dohrw ] jYsy suK hir jU ikXy qYsy kry n Aaur ] AYso Air ijq ieMdR sy
rhq sUr inq paur ]ñøùõ] svYXw ] rIJ kY dwn idXo ijn kau iqn mwgin ko n khUM mnu
kIno ] kop n kwhU isau bYn khÎo ju pY BUl BrI icq kY hs dIno ] dMf n kwhU lXo jn qy Kl
492
mwir n qw ku kCU Dnu CIno ] jIq n jwn dXo igRh kau Air sRI ibRjrwj iehY bRq lIno
]ñøùö]jo BUA ko nl rwj Bey kib sÎwm khY suK hwiQ n AwXo ] jo suK BUim n pwXo qbY mur
mwir jbY jmDwm pTwXo ] jo hirnwks BRwq smyq BXo supny ipRQu nw drswXo ] so suK kwnH kI
jIq Bey Apny icq mY puhmI Aiq pwXo ]ñøù÷] joir Gtw GnGor GnY sur gwjq hY koaU
Aaur n gwjY ] AwXuD sUr sjY Apny kir Awn n AwXuD AMgih swjY ] duMdiB duAwr bjY pRB
ky ibn bÎwh n kwhU kY duAwrih bwjY ] pwp n hoq khU pur mY ijq hI ikq Drm hI Drm
ibrwjY ]ñøùø] dohrw ] ikRsn jùDu jo hau khÎo Aiq hI sMg snyh ] ijh lwlc ieh mY rcÎo
moih vhY bru dyh ]ñøùù] svYXw ] hy riv hy sis hy krunwiniD myrI AbY ibnqI suin lIjY]
Aaur n mWgq hauN qum qy kCu cwhq hau icq mY soeI kIjY ] ssq®n isauN Aiq hI rn BIqir
jUJ mroN kih swc pqIjY ] sMq shwie sdw jg mwie ikRpw kir sÎwm iehY bru dIjY]ñùúú]
jau ikCu ie`C kroN Dn kI qau clÎo Dn dysn dys qy AwvY ] Aau sB ir`iDn is`iDn pY hmro
nhI nYku ihXw llcwvY ] Aaur suno kCu jog ibKY kih kaun ieqo qp kY qnu qwvY ] jUiJ mroN
rn mY qij BY qum qy pRB sÎwm iehY bru pwvY ]ñùúñ] pUr rhÎo isgry jg mY Ab lau hir ko
jsu lok su gwvY ] is`D munIsÍr eIsÍr bRhm AjON bil ko gun bÎws sunwvY ] AiqR prwsur nwrd
swrd sRI suk sys n AMqh pwvY ] qw ko kib`qn mY kib sÎwm khÎo kih kY kib kaun
irJwvY]ñùúò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jùDu pRbMDy inRp jrwisMD ko pkr kir Cor dIbo
smwpq msqu suB msqu ]
AQ kwl jmn ko ly jrwisMD iPr Awey ] svYXw ] BUp su dùKÎq huie Aiq hI Apny iliK imqR
493
kau pwqI pTweI ] sYn hnÎo hmro jdunMdn Cor dXo muih kY krunweI ] bwcq pwqI cVHo qumhU
ieq Awvq hau sB sYn bulweI ] AYis dsw suin imqRh kI qb kIin hY kwljm`n cVHweI
]ñùúó] svYXw ] sYn ikXo iekTo Apno ijh sYnih ko kCu pwr n p`XY ] bol auTy keI koit
blI jb eyk ko lY kir nwmu bul`XY ] duMdiB kot bjY iqn kI Duin soN iqn kI Duin nw suin p`XY
] AYs khw sB hÎW n itko pl sÎwmih soN cil jùDu mc`XY ]ñùúô] dohrw ] kwl jmn AwXo
pRbl eyqo sYn bFwie ] bn pqRn ko gn skY aunY n ginbo jwie ]ñùúõ] svYXw ] fyro prY
iqn ko ju jhW lGu Gorn kI ndIAw auiT DwvY ] qyj cly hhrwt ikXy Aiq hI icq sq®ün ky
frpwvY ] pwrsI bol mlyC khYN rn qy tr kY pgu eyk n AwvY ] sÎwm jU ko tuk hyir khYN sr
eyk hI sau jmlok pTwvY ]ñùúö] Agny ieq koip mlyC cVHy auq isMDjrw bhu lY dl AwXo ]
pqR skY bn kY gn kY koaU jw iqn ko kCu pwr n pwXo ] ibRj nwiek bwruin pIqu huqo qh hI
iqn dUqn jwie sunwXo ] Aaur ju hÍY fru pRwn qjY ieq sRI jdubIr mhW suK pwXo ]ñùú÷] ieq
koip mlyC cVHy Agny auq AwXo lY isMDjrw dl Bwro ] Awvq hY gjrwj bny mnu Awvq hY
aumfÎo Gn kwro ] sÎwm hlI mQurw hI ky BIqir Gyr ley js sÎwm aucwro ] syr bfy doaU Gyr
ley bhu bIrn ko mnu kY kir bwro ]ñùúø] kwnH hlI sB ssqR sMBwr kY kRoD Gno icq bIc
ibcwrÎo ] sYn mlyCn ko jh Qo iqh Er hI sÎwm BnY pgu DwrÎo ] pRwn ikXy ibn bIr Gny
Gn Gwiel kY Gn sUrn fwrÎo ] nYk sMBwr rhI n iqnY ieh BWiq soN sÎwm jU XON dl mwrÎo
]ñùúù] eyk pry Bt Gwiel hÍY Dr eyk pry ibnu pRwnih mwry ] pwie pry iqn ky su kty khUM
hwQ pry iqn ky khUM fwry ] eyk su sMkq huie Btvw qij qaun smY rn BUim isDwry ] AYs su
jIq BeI pRB kI ju mlyC huqy sB Xw ibiD hwry ]ñùñú] vwhd KW Prjùlh KW brbIr injwbq
494
KW hir mwrÎo ] jwhd KW lqPùlh KW ienhUM kir KMfn KMfih fwrÎo ] ihMmq KW puin jwPr KW
ien hUM muslI jU gdw soN pRhwrÎo ] AYsu su jIq BeI pRB kI sB sYn mlyCn ko iem hwrÎo
]ñùññ] ey aumrwv hny jdunMdn Aaur Gno irs soN dl GwXo ] jo ien aUpir Awvq BXo gRih
ko soeI jIvq jwin n pwXo ] jYsy miDAwn ko sUr idpY ieh BWiq so k®ǜD kY qyj bFwXo ] Bwj
mlyCn ky gn gy jdubIr ky swmuih eyk n AwXo ]ñùñò] AYsu su jùDu ikXo nMd nMdn Xw sMg
jUJku eyk n AwXo ] hyir dsw iqh kwljmMn kror keI dl Aaur pTwXo ] soaU mhUrq duiek
iBrÎo n itkÎo iPr AMqk Dwm isDwXo ] rIJ rhy sB dyv khYN iev sRI jdubIr Blo rn pwXo
]ñùñó] kRoD Bry rn BUim ibKY iek jwdv ssqRn ko gih kY ] bl Awp brwbr sUr inhwr kY
jUJ ko jwiq qhW cih kY ] kir kop iBry n try qh qy doaU mwrih mwr blI kih kY ] isr
lwig ikRpwn prYN kit kY qn BI igr nYku Kry rih kY ]ñùñô] ibRjrwj ko bIc AXoDn ky sMig
ssqRn kY jb jùD mcÎo ] Btvwn ky lwl Bey ptvw bRhmw mnu Awrux lok rcÎo ] Aaur
inhwir BXo Aiq Awhv KoilH jtw sB eIs ncÎo ] puin vY sB sYn mlyCn qy kib sÎwm khY
nih eyk bcÎo ]ñùñõ] dohrw ] lÎwXo Qo jo sYn sMig iqn qy bcÎo n bIr ] juDu krn ko
kwljmn Awp DrÎo qb DIr ]ñùñö] svYXw ] jMg drwied kwljmMn bugoXd kI mn POj
kuswhm ] bw mn jMg bugo kun bÎw hrigj idl mo n jrw kun vwhm ] roj mÎW dunIAw
APqwbm sÎwm sby AdlI sB swhm ] kwnH guryjI mkun qu ibAw Kus mw qu kunym ij jMg
guAwhm ]ñùñ÷] svYXw ] XON sun kY iqh kI biqXw ibRjnwiek qwih kI Er isDwry ] kRoD
bFwie icqY iqh ko AgnwXuD lY iqh aUpir Jwry ] sUq hnÎo ipRQmY iqh ko iPr kY iqh ky hX
cwrih mwry ] Aaur ijqy ibibDwsqR huqy kib sÎwm khY sB hI kit fwry ]ñùñø] cOpeI ] jo
495
mlyC iris ssqR sMBwry ] so kit sRI ibRjnwQih fwry ] AwXo iBrn iehI bl khÎo ] jb Air
pwie ipAwdw rhÎo ]ñùñù] svYXw ] kwnH ibcwr ikXo icq mY BeI so n mlyC soN must lrY hYN
] qau kib sÎwm khY hmry sB hI qn ko ApivqR krY hYN ] AwXuD kauc sjY qn mY sB sYn
jurY muih nwie bDY hYN ] jo ieh ko isr kwtq hON qu inrsqR BXo hmro blu jY hY ]ñùòú] svYXw
] eyk ibcwr ikXo icq mY BjhON ieh qy ieh pwCy prY hON ] jYhoN hauN Qory eI bIc clÎo qn
Bytn Xwh mlyC n dYhON ] sovq hY muckMd jhW Dis vwih guPw mih jwie jgYhON ] jYhoN bcwie mY
Awpn ko iqh fITh so ieh ko jrvYhNO ]ñùòñ] sorTw ] qau ieh sÍrgih jwie jau ieh rn
BIqir hnau ] Agin Bey jrvwie KÍYhoN Drm mlyC ko ]ñùòò] svYXw ] Cor kY sÎMdn ssqRn
qÎwg kY kwnH BjÎo jnu qRws bFwXo ] vwih lKÎo ik BjÎo muih qy mQurw hU ky nwiek hÍY kih
DwXo ] sovq Qo muckMd jhW su qhW hI gXo iqh jwie jgwXo ] Awp bcwie gXo qn ko ieh
Awvq Qo ieh ko jrvwXo ]ñùòó] sorTw ] Awpn ko bcvwie gXo kwnH muckMd qy ] qjI nId
iqh rwie hyrq Bsm mlyC BÎo ]ñùòô] svYXw ] jir Cwr mlyC BXo jb hI muckMd pY qau
ibRj BUKn AwXo ] Awvq hI iqh kwnH ko hyr kY pwien aUpir sIs JukwXo ] Aaur ijqo duK Qo
iqh ko hir bwqn soN iqh qwp buJwXo ] AYs smoD kY qw iqh jwr kY sRI ibRjnwiek fyrn AwXo
]ñùòõ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry kwljmn bDih iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
svYXw ] jau lig fyrn Awvq Qo qb lau ieik Awie sMdys sunwXo ] Dwm clo ibRjnwQ khW
qum pY sij sYn jrwisMD AwXo ] XoN sun kY biqXw iqh kI mn mY Bt Aaurn qRws bFwXo ]
sÎwm BnY jdubIr hlI Aiq hI mn Awpn mY suK pwXo ]ñùòö] dohrw ] eyeI bwqYN krq Bt
496
inj pur phucy Awie ] BUp bYiT buiDvMq sB Apny ilXy bulwie ]ñùò÷] svYXw ] joir Gno
dlu isMDjrw inRp AwXo hY koip AbY kih k`XY ] sYn Gno ieh ky sMig hY jo pY juDu krY nih jwq
bc`XY ] kY ieh ko sB jwie imlY pur Cwf nhI AnqY kau isD`XY ] bwq kupyc bnI sB hI ien
bwqn qy DO khw Ab k`XY ]ñùòø] sorTw ] kIno iehY ibcwr pur qij kY AnqY bsih ] nw
qr fwrY mwr jrwisMD BUpiq pRbl ]ñùòù] kIjY soaU ibcwr jo BwvY sB jnn mn ] Apny
icqh ibcwr bwq n kIjY Twin hT ]ñùóú] svYXw ] qij kY mQurw sun kY ieh sq®ü su lY ky
kutMbn jwdu prwey ] eyk bfo igir Qo iqh BIqir nYku itky icq mY suK pwey ] Gyrq BXo ng
isMDjrw iqh kI aupmw kib sÎwm sunwey ] pwqn ky jnu B`Cn kau Btvw nih bWdr hI imil
Awey ]ñùóñ] dohrw ] jrwisMD qb mMiqRXn sMig XoN khÎo sunwie ] ng BwrI ieh sYn qy nYku
n soDÎo jwie ]ñùóò] sorTw ] dIjY Awg lgwie dso idsw qy Gyir igir ] Awpn hI jr
jwie sRI jdubIr kutMb sin ]ñùóó] svYXw ] Gyir dso ids qy igir kau kib sÎwm khY deI
Awg lgweI ] qYsih paun pRcMf bhÎo iqh paun soN Awg GnI hhrweI ] jIv bfy iqRn rUK
Gny iCn bIc dey Puin qwih jrweI ] qaun GrI iqn logn pY Puin hoq BeI Aiq hI duKdweI
]ñùóô] cOpeI ] jIv mnùC jry iqRn jbY ] sMkw krq Bey Bt qbY ] imil sB hI jdupiq
pih Awey ] dIn BWiq huie Aiq iGiGAwey ]ñùóõ] sB jwdo bwc ] cOpeI ] pRB jU hmrI
r`Cw kIjY ] jIv rwK ien sB ko lIjY ] Awpih koaU aupwv bq`XY ] kY BijXY kY jUiJ mr`XY
]ñùóö] svYXw ] iqn kI biqXw sun kY pRB jU igir kau sMig pwien ky mskÎo ] n skÎo
sh Bwr su qw pg ko kib sÎwm BnY jl lau DskÎo ] auskÎo igir aUrD ko Ds kY koaU pwvk
jIv jrw n skÎo ] jdubIr hlI iqh sYn mY kUd pry n ihXw iqn kO kskÎo ]ñùó÷] eykih
497
hwQ gdw gih sÎwm jU BUpiq ky bhuqy Bt mwry ] Aaur Gny Asvwr hny ibnu pRwn Gny gij kY
BUA pwry ] pwien pMq hnY Agny rQ qoir rQI ibrQI kir fwry ] jIq BeI jdubIr kI XoN kib
sÎwm khY sB XoN Air hwry ]ñùóø] jo Bt sÎwm soN jUJ ko Awvq jUJq hYN su lgy Bt BIrn
] sRI ibRjnwQ ky qyj ky AgR khY kib sÎwm DrY koaU DIr n ] BUpiq dyiK dsw iqn kI su
kihE ieh BWiq BXo Aiq hI rn ] mwnu qMboil hI kI sm hÍY inRp Pyrq pwnn kI ijm bIrn
]ñùóù] ieq kop gdw gih kY muslIDr sq®ün sYn Bly JkJorÎo ] jo Bt Awie iBry smuhy iqh
eyk cpytih soN isr qorÎo ] Aaur ijqI cqurMg cmUM iqn ko muK AYsih BWiq su morÎo ] jIq
ley sB hI Airvw iqn qy AijqÎo Bt eyk n CorÎo ]ñùôú] kwnH hlI imil BRwq duhUM jb sYn
sBY iqh BUp ko mwrÎo ] so koaU jIq bcÎo iqh qy ijin dWqn Gws gihE blu hwrÎo ] AYsI
dsw jb BI dl kI qb BUpiq Awpin nYn inhwrÎo ] jIq Aau jIv kI Aws qjI hT Twnq BXo
purK`q sMBwrÎo ]ñùôñ] sorTw ] dInI gdw clwie sRI jdupiq inRp hyr kY ] sUqih dXo
igrwie AsÍ cwir sMg hI hny ]ñùôò] dohrw ] pwv ipAwdw BUp BÎo Aaur gdw qb Jwir ]
sÎwm BnY sMg eyk hI Gwie BXo ibsMBwir ]ñùôó] qotk CMd ] jb isMDjrw ibsMBwr BXo ]
gih kY qb sRI Gn sÎwm lXo ] gih kY iqh kO ieh BWiq khÎo ] purK`q iehI jV juDu chÎo
]ñùôô] hlI bwc kwnH soN ] dohrw ] kwtq hoN Ab sIs ieh muslIDr khÎo Awie ] jo
jIvq ieh CwifhoN qau ieh rwr mcwie ]ñùôõ] jrwisMD bwc ] svYXw ] suiD lY qb BUp
frwqur hÍY qij ssqRn sÎwm ky pwie prÎo ] bD moru kro n AbY pRB jU n lihE qumro bl BUl
prÎo ] ieh BWiq BXo iGGÎwq Gno inRp qÍY srnwgiq AYs rrÎo ] kib sÎwm khY ieh BUp kI
dyiK dsw krunwiniD lwj BrÎo ]ñùôö] kwnH jU bwc hlI soN ] qotk CMd ] ieh dY ry hlI
498
khÎo Cor AbY ] mn qy qij kRoD kI bwq sBY ] kihE ikau hm soN ieh jUJ chÎo ] qb XoN
his kY jdurwie khÎo ]ñùô÷] sorTw ] bfo sq®ü jo hoih qij ssqRn pwien prY ] nYku n kir
icq roih bfy n bD qw ko krq ]ñùôø] dohrw ] jrwisMD ko Coir pRB khÎo khw suin lyhu ]
jo biqXw quih soN khoN qum iqn soN icqu dyhu ]ñùôù] svYXw ] ry inRp inAwie sdw krIE
duKdY kunÎwX AnwQ n dIjo ] Aaur ijqy jn hY iqn dY kCu kY kY ikRpw sB qy jsu lIjo ]
ib`pn syv sdw kirXo dg bwjn jIvq jwn n dIjo ] XON hm soN sMg CqRin ky kbhU irs mWf kY
jùD n kIjo ]ñùõú] dohrw ] jrwisMD isr nwie kY Dwm gXo pCuqwie ] ieq igRih Awey
sÎwm jU hrK ihXy hulswie ]ñùõñ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jrwisMD pkr kY Corbo
iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
cOpeI ] sunq jIq PUly sB Awvih ] inRp CorÎo suin sIsu Furwvih ] Xw qy ihXwau sBn kw
frÎo ] khq sÎwm Gt kwrj krÎo ]ñùõò] svYXw ] kwrj ikXo lrkw hMU ko sÎwm jI AYsu
blI qumry kr AwXo ] Cor dXo kr kY krunw iqn kwiF dXo pur qy Pl pwXo ] AYsu Ajwn n
kwm krY ju ikXo hir qYN kih sIsu FurwXo ] Cwf dXo nih jIq AbY Air Aaur cmUM bhu lYn
pTwXo ]ñùõó] eyk khYN mQurw ko clo iek Pyir khYN inRp lY dl AYhY ] sÎwm khY iqh ky qb
sMg kho Bt kaun soN jUJ mcYhY ] Aaur kdWc koaU hT Twn kY jau lir hY qaU jIq n jYhY ]
qw qy n Dwie Dso pur mY ibDnw joaU lyK iliKE soaU hÍY hY ]ñùõô] Cwfbo BUpiq ko sun kY sBhI
min jwdv qRws Bry ] iniD nIr ky BIqir jwie bsy muK qy sB AYis cly su rry ] iknhUM nhI
sÎwm khY Apuny pur kI puin Er kau pwie Dry ] Aiq hI hYN fry blvMq Kry ibn AwXuD hI
499
sB mwr mry ]ñùõõ] isMDu pY jwie Kry Bey sÎwm jU isDhUM qy su ikCU kr cwhÎo ] Cor khÎo
BUA Cor deI qn kY Dnu kO ijh lau sr bwhÎo ] kMcn ky igRh kY idXy qÎwr Bly iknhU iqn
kaun AcwhÎo ] AYsy khYN sB hI Apny mn qYN pRB jU sB ko duK dwhÎo ]ñùõö] jo snkwidk
kY rih syv GnI iqn ky hir hwiQ n Awey ] pUjq hYN bhuqy ihq kY iqn kau puin pwhn mY sc
pwey ] Aaur GnÎo imil bydn ky mq mY kib sÎwm khY Thrwey ] qy kihN eIhw hI hY pRB jI
jb kMcn ky igRh sÎwim bnwey ]ñùõ÷] sÎwm BnY sB sUrn soN muskwie hlI ieh BWiq
aucwrÎo ] Xw ko lhÎo n kCU qum Byd Ary ieh caudh lok svwrÎo ] Xwih hnÎo dskMD murwir
subwhu iehI bk ko muK PwrÎo ] Aaur suno Air dwnv sMK blI ieh eyk gdwih soN mwrÎo
]ñùõø] hjwrih brK iehI lr kY mDu kItB ky Gt qy jIau kwFÎo ] Aaur jbY iniDnIr
miQE qb dyvn r`C krI suK bwFÎo ] rwvn eyih hinE rn mY hn kY iqh ky aur mY sr gwFÎo
] Aaur GnI hm aUpir BIr prI qu rihE rn KMB soN TwFÎo ]ñùõù] Aaur suno mn lwie sBY
qumry ihq kMs sy BUp pCwry ] Aaur hny iqh bwij Gny gj mwnhu mUl qy rUK auKwry ] Aaur
ijqy hm pY imil kY Air Awie huqy su sBY ieh mwry ] mwtI ky Dwm qumY Cfvwie kY kMcn ky
Ab Dwm svwry ]ñùöú] XO jb bYn khy muslIDr qau sB ky mn mY scu AwXo ] Xwih hinE
bk Aaur AGwsur Xwih cMfUr BlI ibiD GwXo ] kMs qy ieMdR n jIq sikE ien so gih kysn qy
ptkwXo ] kMcn ky Ab Dwm idXy kir sRI ibRjnwQ shI pRB pwXo ]ñùöñ] svYXw ] AYsih
idvs ibqIq ikXy suK soN duK pY iknhU nhI pwXo ] kMcn Dwm bny sB ky su inhwir ijnY isv soN
llcwXo ] ieMdR qÎwg kY ieMdRpurI sB dyvn lY iqn dyKn AwXo ] duAwrvqI hU kau sÎwm BnY
jdurwie BlI ibiD ibENq bnwXo ]ñùöò] ieiq sRI dsm skMDy purwny bic`qR nwtk gRMQy
500
ikRsnwvqwry dÍwrwvqI bnwiebo smwpq msqu suB msqu]AQ blBdR bÎwh ]dohrw ] AYsy ikRsn
ibqIq bhu idvs kIey suKu mwin ] qb lg ryvq BUp iek hlI pwie gih Awin ]ñùöó] nwm
ryvqI jwih ko mm kMnÎw hY Dwm ] khÎo BUp pRsMn hÍY qwih bro blrwm ]ñùöô] svYXw ] BUp
kI XON sun kY biqXw blrwm Gno icq mY suK pwXo ] bÎwh ko joir smwj sBY iqh bÎwh ky kwj
qbY auiT DwXo ] bÎwh ikXo suK pwie Gno bhu ib`pn lokn dwn idvwXo ] AYsy bÎwh hulws
bFwie kY sÎwm BnY Apny igRih AwXo ]ñùöõ] cOpeI ] jb ipRX iqRX kI Er inhwirE ] Coty
hm ieh bfI ibcwirE ] iqh ky hl lY kMDih DirE ]mn Bwvq qw ko qnu kirE ]ñùöö]
dohrw ] bÎwh BXo bldyv ko nwm ryvqI sMg ] su kib sÎwm pUrn BXo qb hI kQw pRsg M
]ñùö÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry blBdR bÎwh brnnM smwpqM ]
AQ rukmin bÎwh kQnM ]svYXw ] blrwm ko bÎwh BXo jb hI imil kY nr nwir qbY suK pwXo
] sRI ibRjnwQ ky bÎwhh kau kib sÎwm khY ijXrw llcwXo ] BIKm bÎwh auqY duihqw ko
ricE Apno sB sYn bulwXo ] mwnhu Awpn bÎwhh kau jdubIr BlI ibiD bÎoNq bnwXo
]ñùöø] BIKm BUp ibcwr ikXo duihqw ieh sRI jdubIr kau dIjY ] Xw qy Blo n kCU khuM hY hm
sÎwm lhY jg mY jsu lIjY ] qau lig Awie gXo rukmI iris bol auTÎo su ipqw ks kIjY ] jw
kul kI n ibvwhq hY hm qw duihqw dY khw jgu jIjY ]ñùöù] hY issupwl cMdyrI mY bIr su qwih
bÎwh ky kwj bul`XY ] gUjr ko kh dY duihqw jg mY sMg lwjn ky mr j`XY ] sRyst eyk bulwie
Blo idj qw hI ky ilAwvn kwj pT`XY ] bÎwh kI jo ibiD byd ilKI duihqw soaU kY ibiD qwih
kau d`XY ]ñù÷ú] XoN suin kY suq kI biqXw inRp bwmn qwih ko lYn pTwXo ] dY idj sIs
501
cilE auq kau duihqw ieq BUpiq kI suin pwXo ] sIs DunY kib sÎwm BnY iqn nYnn qy Aiq
nIr bhwXo ] mwnhu Awsih kI kitgI jr sud M r rUK su hY murJwXo ]ñù÷ñ] rukmnI bwc sKIn
soN ] svYXw ] sMg shyiln bolq BI sjnI pRn eyk AbY kirhauN ] ikqo jogin Bys kroN qij
dys nhI ibrhwgin soN jirhauN ] mor ipqw hT jau kir hY qu ibsyK kihE ibK Kw mirhauN ]
duihqw inRp kI kihnw iqh kau birhoN qu sÎwm hI ko birhauN ]ñù÷ò] dohrw ] Aaur ibcwrI
mn ibKY kirhoN eyk aupwie ] piqXw dY koaU Byj hoN pRB dY hY suiD jwie ]ñù÷ó] ieh icMqw
kir icq ibKY iek idj lXo bulwie ] bhu Dn dY qw ko khÎo pRB dY piqXw jwie ]ñù÷ô]
rukmnI pwqI pTI kwnH pRiq ] svYXw ] locn cwru ibcwr kro ijin bwcq hI pqIAw auiT
Dwvhu ] Awvq hY issupwl ieqY muih bÎwhn kau pRB FIl n lwvhu ] mwir ienY muih jIiq pRBU
clu dÍwrvqI jg mY jsu pwvhu ] morI dsw suin kY sB XO kib sÎwm khY kir pMKn Awvhu
]ñù÷õ] svYXw ] hy piq caudh lokn ky sunIAY icq dY ju sMds y khy hYN ] qyry ibnw su AhM
Aru kRoDu biFE sB Awqmy qIn bhy hYN ] XoN sunIAY iqRpurwir qy Awidk ic`q ibKY kbhUM n chy hYN
] bwcq hI piqXw auiT Awvhu ju bÎwh ibKY idn qIn rhy hYN ]ñù÷ö] dohrw ] qIn bÎwh mY
idn rhy ieauN kihXY idj gwQ ] qij iblMb Awvhu pRBU piqXw pVqih swQ ]ñù÷÷] svYXw
] Aau jdubIr so XON kihXo qumry ibnu dyiK insw fru AwvY ] bwr hI bwr Aiq Awqur hÍY qn
iqAwig khÎo jIA mor prwvY ] pRwcI pRq`C BXo sis pUrn so hm ko AiqsY kir qwvY ] mYn
mno muK Awrun kY qumry ibnu Awie hmo frpwvY ]ñù÷ø] lwg rihE quih Erih sÎwm jI mY
ieh byr GnI htky ] GnsÎwm kI bMk iblokin Pws ky sMig PsY su nhI Cutky ] nhI nYku
murwie murY hmry quih mUriq hyrn hI Atky ] kib sÎwm Bny sMg lwj ky Awju Bey duaU nYn btw
502
nt ky ]ñù÷ù] swj dXo rQ bwmn ko bhuqY Dnu dY iqh ic`q bFwXo ] sRI ibRjnwQ ilAwvn
kwj pTÎo icq mY iqnhUM suK pwXo ] XoN soaU lY piqXw ko clÎo su pRbMD kQw kih sÎwm sunwXo
] mwnhu paun ky gaun hUM qy su isqwb dY sRI jdubIr pY AwXo ]ñùøú] sRI ibRjnwQ ko bws jhW
su khY kib sÎwm purI Aiq nIkI ] b`jR Kcy Aru lwl jvwhr joiq jgY Aiq hI su mnI kI ]
kaun srwh krY iqh kI qum hI n kho As bùiD iksI kI ] sys insys jlys kI Aaur surys
purI ijh A`gRj PIkI ]ñùøñ] dohrw ] AYsI purI inhwr kY Aiq iciq hrK bFwie ] sRI
ibRjpiq ko igRh jhW qh idj phuMcÎo jwie ]ñùøò] sÍYXw ] dyKq hI ibRjnwQ idjoqm TwF
BXo auiT Awgy bulwXo ] lY idj AwgY DrI pqIAw iqh bwcq hI pRB jI suK pwXo ] sÎMdn
swij ciVHE Apuny soaU sMig lXo mnu paun hÍY DwXo ] mwnu CuDwqur hoie Aiq hI imRg JuMf qky
auiT kyhir DwXo ]ñùøó] svYXw ] ieq sÎwm jU sÎMdn swij cVHÎo auq lY issupwl Gno dlu
AwXo ] Awvq so ienhUM suin kY pur dÍwr bjwr ju Qy su bnwXo ] sYn bnwie BlI ieq qy
rukmwidk Awgy qy lYn kau DwXo ] sÎwm BnY sB hI Btvw Apny mn mY Aiq hI suK pwXo
]ñùøô] Aaur bfy inRp Awvq By cqurMg cmUM su GnI sMg lY kY ] hyrn bXwh rukMmin ko Aiq
hI icq mY su hulws bFY kY ] Byir GnI shnwie isMgy rn duMdiB Aau qurhIn bjY kY ] sÎwm
ieqy Cip Awvq BÎo kib sÎwm BnY iqn kwrn CY kY ]ñùøõ] sÎwm BnY joaU byd ky bIc ilKI
ibiD bÎwh kI so duhuM kInI ] mMqRn so AiBmMqRn kY BUA Pyrn kI su pivqR kY lInI ] Aaur ijqy
idj sRyst huqy iqn ko Aiq hI dCnw iqn dInI ] byid rcI Bil BWqh so jdubIr ibnw sB
lwgq hInI ]ñùøö] svYXw ] qau hI lau lY ikh sMg proihq dyiv kI pUjw ky kwj isDwry ]
sÎMdn pY cVHvwie qbY iqh pwCY clY iqh ky Bt Bwry ] Xw ibiD dyiK pRqwp Gno muK qy rukmY
503
ieh bYn aucwry ] rwKI pRBU piq mor BlI ibiD DMnÎ khÎo Ab Bwg hmwry ]ñùø÷] cOpeI ]
jb rukmin iqh mMdir geI ] duK sMg ibhbl Aiq hI BeI ] iqn iev roie isvw sMg rrÎo
] quih qy moih iehI bru srÎo ]ñùøø] svYXw ] dUr deI sKIAW kr kY kir lIn CurI kihE
Gwq krYhauN ] mY bhu syv isvw kI krI iqh qy sBhoN su iehY Plu pYhauN ] pRwnn Dwm pToN jm
ky ieh dyhury aUpir pwp cVYhauN ] kY ieh ko irJvwie AbY birbo hir ko ieh qy bru pYhauN
]ñùøù] dyvI jU bwc ] svYXw ] dyiK dsw iqh kI jg mwq pRq`C hÍY qwih kihE his AYsy ]
sÎwm kI bwm qYN AwpnY ic`q kro duicqw Puin rMc n kYsy ] jo issupwl ky hY icq mY nih hÍYhY
soaU iqh kI su rucY sy ] huie hY Av`is soaU suin rI kib sÎwm khY qumry ijX jYsy ]ñùùú]
dohrw ] XON bru lY kY isvw qy pRsiM n clI huie ic`q ] sÎMdn pY ciVH mn ibKY cih sRI jdupiq
im`q ]ñùùñ] svYXw ] ciVH jwq huqI suaU sÎMdn pY ibRjnwiek idRsit ibKY kir kY ] Aru
sq®ün sYn inhwir GnI iqh qy nihN sÎwm BnY fir kY ] pRB Awie pirE iqh m`iD ibKY ieh lyq
ho ry iem au~cir kY ] bl Dwir leI rQ BIqir fwir murwir qbY bihXw Dir kY ]ñùùò]
svYXw ] fwir rukMmin sÎMdn pY sB sUrn soN ieh BWiq sunweI ] jwq hoN ry ieh ko Ab lY ieh
kY rukmY Ab dyKq BweI ] paurK hY ijh sUr ibKY soaU Xwih Cfwie n mWif lrweI ] Awju sBo
mirhoN tirhoN nhI sÎwm BnY muih rwm duhweI ]ñùùó] svYXw ] XO biqXW sun kY iqh kI sB
Awie pry Aiq kRoD bFY kY ] ros Bry Bt Toik Bujw kib sÎwm khY Aiq k®ü`iDq hÍY kY ] Byir
GnI shnwie isMgy rn duMdiB Aau Aiq qwl bjY kY ] so jdubIr srwsn lY iCn bIc dey
jmlok pTY kY ]ñùùô] svYXw ] jo Bt kwhU qy nYku trY nih so irs kY iqh swmuih Awey ]
gwl bjwie bjwie kY duMdiB ijauN Gn swvn ky Ghrwey ] sRI jdubIr ky bwn Cuty n itky pl
504
eyk qhW Thrwey ] eyk pry hI krwhq bIr blI iek AMqk Dwm isDwey ]ñùùõ] AYis inhwir
dsw dl kI issupwl qbY iris Awpih AwXo ] Awie kY sÎwm soN AYso kihE n jrwisMD hau
juaU qoih BgwXo ] XoN biqXw kih kY ks kY Dnu kwn pRmwn lau qwin clwXo ] mwnhu kRoD sBY
iqh ko su pRq`C hÍY sÎwm ky aUpir DwXo ]ñùùö] dohrw ] so sr Awvq dyK kY k®ǜiDq huie
ibRjnwQ ] kt mwrg BIqir dXo eyk bwn ky swQ ]ñùù÷] svYXw ] sr kwt kY sÎMdn kwt
dXo Aru sUq ko sIs dXo kt kY ] Aru cwro hI AsÍn sIs kty bhu Fwln ky qb hI Jt kY ]
iPr dauir cpyt ctwk hinE igir gXo jb cot lgI Bt kY ] qum hI n kho Bt kaun ibXo
jg mY joaU sÎwm jU soN AtkY ]ñùùø] icq mY ijn iDAwn DrÎo ihq kY suaU sRI piq lokih ko
stkÎo ] pg rop juaU AtkÎo pRB soN kib sÎwm khY pl so n itkÎo ] AtkÎo juaU pRym so byD
kY lok clÎo iqn kau n iknhI htkÎo ] ijh nYku ibroDih XoN stkÎo nr so sB hI BUA mo
ptkÎo ]ñùùù] Pauj ibdwir GnI ibRjnwQ ibmuMCq kY issupwl igrwXo ] Aaur ijqo dlu TwFu
huqo soaU dyiK dsw kir qRws prwXo ] Pyr rhy iqn ko bhu bwir koaU iPir jùD ky kwj n AwXo ]
qau rukmI dl lY bhuqo sMig Awpn Awpih jùD ko DwXo ]òúúú] bIr bfy ieh kI ids ky irs
soN jdubIr kau mwrn Dwey ] jwq khw iPr sÎwm lro hm soN sB hI ieh BWiq bulwey ] qy
ibRjnwQ hny sB hI kih kY aupmw kib sÎwm sunwey ] mwnhu hyir pqMg dIAw khu tUt pry iPir
jIq n Awey ]òúúñ] jb sYn hnÎo Gn sÎwm sBY rukmI kup kY qb AYsy kihE ] jb gUjr
hÍY Dnu bwn ghÎo CqRwpn CiqRn qy qo rihE ] ijm bolq Qo bD kY sr sÎwm ibmuMCq kY su isKw
qy gihE ] gih kY iqh mUMf ko mUMf dXo auphws kY ijauN icq bIc cihE ]òúúò] dohrw ]
BRwq dsw ipiK rukmnI pRB jU ky gih pwie ] Aink BWiq so sÎwm kib BRwq lXo Cutkwie
505
]òúúó] svYXw ] joaU qwih shwie kau Awvq By su hny sB hI icq mY cih kY ] joaU sUr
hnÎo n hnÎo Cl soN Ary mwrq hauN quih XON kih kY ] bhu BUp hny gj bwij rQI sirqw bhu
sRon clI bih kY ] iPr iqRX ky khy ipX Cof dXo rukmI rin jIq Bly gih kY ]òúúô] svYXw
] qau lau gdw gih kY blB`dR pirE iqn mY iciq ros bFwXo ] sq®ün sYn BjÎo joaU jwqho
sÎwm BnY sB kau imil GwXo ] Gwie kY sYn BlI ibiD soN iPr kY ibRjnwiek kI iFg AwXo ]
sIs muMifE rukmI ko sunÎo jb qo hir isauN ieh bYn sunwXo ]òúúõ] blBdR bwc ] dohrw ]
BRwq iqRXw ko rn ibKY kwnH jIq jo lIn ] sIs mUMf qw ko dXo khÎo kwj Gt kIn ]òúúö]
svYXw ] AnqY pur bWD rhÎo rukmI auq dÍwrvqI pRB jU ieq Awey ] Awie hYN kwnH jU jIiq
qRIAw sB XoN suin kY jn dyKn Dwey ] bÎwh ky kwj kau jy Qy idjoqm qy sBhI imil kY su bulwey
] Aaur ijqy blvMf bfy kib sÎwm khY sB boil pTwey ]òúú÷] kwnH ko bXwh sunÎo pur
nwirn Awvq BI sB hI imil gwvq ] nwcq folq BWiq BlI kib sÎwm BnY imil qwl bjwvq
] Awpis mY imil kY qrunI sB Kyln kau Aiq hI Tt pwvq ] Aaur kI bwq khw khIAY
ipKby khu dyvbDU imil Awvq ]òúúø] suMdr nwir inhwrn kau qij kY igRh jo ieh kauqk
AwvY ] nwcq kUdq BWiq BlI igRh kI suiD Aaur sBY ibsrwvY ] dyK kY bÎwhh kI rcnw sB
hI Apny mn mY suK pwvY ] AYs khYN bil jwihN sBY jb kwnH kau dyiK sBY llcwvY ]òúúù]
svYXw ] jb kwnH ky bÎwh kau byid rcI pur nwir sBY imil mMgl gwXo ] nwcq By ntUAw iqh
Taur imRMdgn qwl BlI ibiD dÎwXo ] koit kMqUhl hoq Bey Aru bysÎn ko kCu AMq n AwXo ]
jo ieh kauqk dyKn kau cil AwXo huqo sB hI suKu pwXo ]òúñú] eyk bjwvq byn sKI iek
hwiQ ilXy sKI qwl bjwvY ] nwcq eyk BlI ibiD suMdir mMgl eyk BlI ibiD gwvY ] JWJr eyk
506
imRdMg ky bwjq Awie Bly iek hwv idKwvY ] Bwie krY iek Awie qbY icq hyrin vwrn mod
bFwvY ]òúññ] svYXw ] bwruinI ky rs sMg Cky jh bYTy hYN ikRsn hulws bFY kY ] kuMkm rMig
rMgy ptvw Btvw Apny Aiq AwnMd kY kY ] mMgn logn dyq Gno Dn sÎwm BnY Aiq hI ncvY kY
] rIJ rhY mn mY sB hI puin sRI jdubIr kI Er icqY kY ]òúñò] svYXw ] byd ky bIc ilKI
ibiD ijau jdubIr bÎwh iqhI ibiD kIno ] jo rukmI qy BlI ibiD kY rukm`nih ko puin jIq kY
lIno ] jIqih kI bqIAw suin kY Aiq BIqir mod biFE pur qIno ] sÎwm BnY ieh kauqk kY
sB hI jdubIrn kau suK dIno ]òúñó] suK mwn kY mwie ipXo jl vwr kY Aau idj lokn dwn
idXo hY ] AYs khÎo sB hI BUA ko suK Awju sBY hm lUt ilXo hY ] Awju hulws BXo sjnI
aumigE n rhY kih mor hIE hY ] Awj ky idausih pY bil jwauN ArI jb mo suq bÎwh ikXo hY
]òúñô]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtky ikRsnwvqwry rukmnI hrn ieq bÎwh krn brnnM
iDAwie smwpq msq suB msqu ]
pRdumn kw jnm kQnM ] dohrw ] purK iqRXw AwnMd soN bhu idn Bey ibqIq ] grB BXo qb
rukmnI pRB qy prm punIq ]òúñõ] sorTw ] aupjÎo bwlk bIr nwm DrÎo iqh prdùmn ]
mhW rQI rn DIr sB jwnq hY jgq ijh ]òúñö] svYXw ] ds idaus ko bwlku BXo jb hI
qb sMbr dYq lY qwih gXo hY ] isMDu ky BIqir fwr dXo iek m`C huqo iqh lIl lXo hY ] m`C
soaU gih JIvr eyk su sMbr pY iPr jwie dXo hY ] B`Cn ko Puin qwih rsoie mY Byj dXo su
aulws kXo hY ]òúñ÷] jb m`C ko pwrn pyt lgy qb suMdr bwrk eyk inhwrÎo ] hoie
dieAwlvqI su iqRXw krunw rsu pY icq mY iqn DwrÎo ] qyro khÎo piq hY iem nwrd sÎwm BnY
507
ieh BWiq aucwrÎo ] so bqIAw sun kY muin nwir BlI ibiD soN Brqw kir pwrÎo ]òúñø]
cOpeI ] poKn bhuq idvs jb krI ] qb ieh idRsit iqRXw kI DrI ] kwm Bwv icq BIqir
chÎo ] rukmin suq isau bc ieh khÎo ]òúñù] mYnvqI qb bYn sunwey ] qum mo piq
rukmin ky jwey ] qum ko sMbr dwnv hrÎo ] Awin isMDu ky BIqir frÎo ]òúòú] qb iek m`C
lIl quih lXo ] so BI m`C Pwis bis BXo ] JIvr iPr sMbr pY lÎwXo ] iqh hm pY B`Cn ihq
dÎwXo ]òúòñ] jb hm pyt m`C ko PwrÎo ] qb qoih kau mY nYin inhwrÎo ] mory ihRdY dXw
Aiq AweI ] Aau nwrd ieh BWiq sunweI ]òúòò] ieh Avqwr mdn ko AwhI ] FUMFiq
iPriq rYin idn jwhI ] mY piq liK quih syvw krI ] Ab mY mdn kQw icq DrI ]òúòó]
rudR koip kwXw quih jrI ] qb mY pUjw isv kI krI ] bru isv dXo hulws bFY hYN ] Brqw vhI
mUrq qU pY hYN ]òúòô] dohrw ] qb hau sMbr dYq kI BeI rsoiein Awie ] Ab Brqw muih
rudR qUM suMdr dXo bnwie ]òúòõ] svYXw ] suq kwnH ky XON bqIXW suin kY Apny icq mY Aiq
kRoD bFwXo ] bwn kmwn ikRpwn gdw gih kY Air ky bD kwrn DwXo ] Dwm jhw iqh bYir ko Qo
iqh dÍwr pY jwie kY bYn sunwXo ] jwih kau isMDu mY fwr dXo Ab so quih so lrby khu AwXo
]òúòö] XoN jb bYn khY suq sÎwm qO sMbr ssqR gdw gih AwXo ] jYsy khI ibiD jùDih kI
iqh BWiq so qwih ny jùD mcwXo ] Awp BjÎo nih qw BUA qy kih vwih kau qRws dY pYgu BjwXo
] Awhv Xw ibiD hoq BXo kih kY ieh BWiq so sÎwm sunwXo ]òúò÷] Aiq hI iqh TW jb
mwr mcI Air jwq BXo nB mY Cl kY kY ] lY kir pwhn ibRsit krI suq sÎwm ky pY Aiq k®ǜDq
hÍY kY ] so ien pwhn ibArQ kry iqn ko sr eykih eyk lgY kY ] ssqRn soN iqh ko qn byiD
kY BUim firE Aiq ros bFY kY ]òúòø] Ais AYNic Jtwk lXo kit qy isr sMbr kY su Jtwk dY
508
JwrÎo ] dyvn ky gn hyrq jy iqin paurK dyiK kY DMin aucwrÎo ] BUim igrwie dXo kY ibmùiCq
sRon sMbUh Drw pY ibQwrÎo ] kwnH ko pUq spUq BXo ijn eyk ikRpwn qy sMbr mwrÎo ]òúòù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry prdumn sMbr dYq hr lY gXo
ieq sMbr ko prdumn bD kIE iDAwie smwpq ] APjU ]
AQ prdumn sMbr ko biD rukmin ko imly ]dohrw ] iqh ko bD kY prdumn AwXo Apny gRyh ]
riq Apny piq sMig qbY kihE bFY kY nyh ]òúóú] cIl Awp huie Awpny aUpir piqih
cVwie ] rukmn ko igRh Qo jhW qh hI phucI Awie ]òúóñ] svYXw ] Cor kY cIl ko rUp dXo
iqRX ko Aiq suMdir rUp bnwXo ] vwih auqwr kY kMDih qy iqh kMiD ptMbr pIq DrwXo ] sorh
hjwr iqRXw sB QI jh TwiF iqno ieh rUp idKwXo ] so skcI icq bIc sBY ieh BWiq lKÎo
ibRjnwiek AwXo ]òúóò] qwih inhwr kY sÎwm sI mUriq qRIA sBY mn mY sukcwhI ] lÎwXo hY
Awn bDU koaU bÎwh khY sKI kI su sKI gih bwhI ] eyk inhwir khY iqh ky aur Er ibcwr
Bly mn mwhI ] l`Cn Aaur sBY hir ky ieh eyk lqw iBRgu kI auir nwhI ]òúóó] sÍYXw ]
pyKiq qwih rukMmin ky su pXoDrvw pX so Bir Awey ] mohu bFXo Aiq hI icq mY krunw rs so
Fuir bYn sunwey ] AYso sKI kihE mo suq Qo pRB dY hm ko hm qy ju iCnwey ] XON kih sws
ausws lXo kib sÎwm khY duaU nYn bhwey ]òúóô] ieq qy ibRj nwiek Awie gXo ieh mUriq
Er rhy tk lweI ] qau hI lau nwrd Awie gXo ibrQw sB hI iqn BwiK sunweI ] kwnH jU pUq
iqhwro eI hY ieh XON suin kY pur bjI bDweI ] Bwgn kI iniD sÎwm BnY jdubIr mno ieh
idvsih pweI ]òúóõ]
ieiq sRI dsm skMDy bicqR nwtk ikRsnwvqwry prdumn sMbr dYq bD kY
509
rukmin kwnH jU ko Awie imlq Bey DÎwie smwpq ]
AQ sqRwijq sUrj qy min ilAwey jwmvMq bD kQnM ]dohrw ] ieq sUrj syvw krI sqwRijq
blvwn ] riv iqh ko qb min deI au~jl Awp smwn ]òúóö] sÍYXw ] lY min sUrj qy
AirjIq ju qw nMd Awpn Dwmih AwXo ] jo kib sÎwm BnY kir syv Gno riv ko icq qW
irJvwXo ] Aau kir kY qpsÎw Aiq hI iqh kI ihq soN iqh kau jb gwXo ] so suin kY su ibRQw
pur logn XON jdubIr pY jwie sunwXo ]òúó÷] kwnH jU bwc ] sÍYXw ] kwnH bulwie ArMijq kau
his kY muK qy ieh Awiesu dIno ] BUp kau dY qu kihE Ab hI riv qy ju irJwie kY qY Dnu lIno
] jo cih kY icq mY cplw duiq Xwih khÎo ien nYku n kIno ] mon hI Twn kY bYT rhÎo ibRjnwQ
ko auqr nYku n dIno ]òúóø] pRB XoN bqIAw kih bYT rhÎo iqh BRwq AKytk kwj pDwrÎo ]
bWiD Bly min kau isr pY sBhUM jnu dUsr Bwnu ibcwrÎo ] kwnn ky jb bIc gXo imRgrwj bfo
iek Xwih inhwrÎo ] qwn kmwn clwvq BÎo sr vw sih kY ieh ko iPir mwrÎo ]òúóù]
cOpeI ] jb iqn kyhir ky sr mwrÎo ] qb kyhir purK`q sMBwrÎo ] eyk cpyt cauik iqh mwrI
] min smyq leI pwg auqwrI ]òúôú] dohrw ] iqh bD kY min pwg lY isMG DsÎo bn jwie
] Bwluk eyk bfo huqo iqh hyrÎo imRgrwie ]òúôñ] svYXw ] Bwluk dyiK mnI duiq kau su lKÎo
koaU kyhir lY Plu AwXo ] Xw Plu kau Ab B`C kroN su CuDwqur hÍY qh B`Cn DwXo ] jÎoN imRgrwj
Qo jwq clÎo iqau Acwnk Awie kY jùD mcwXo ] eyk cpyt ctwk dY mwr Jtwk dY isMG ko mwir
igrwXo ]òúôò] dohrw ] jwmvwn biD isMG ko min lY min suKu pwie ] qhW gRyh Awpn huqo
qh hI phucÎo Awie ]òúôó] sqRwijq liK Byd nih sBnn khÎo sunwie ] ikRsn mwir muih
BRwq kau min lInI Cutkwie ]òúôô] svYXw ] XoN suin kY crcw pRB jU Apny iFg jw iqh ko
510
su bulwXo ] sqRwijq khY muih BRwq hnÎo hir jU min hyq sunwXo ] AYso kubol suny mnUAw hmro
Aiq kRoDih ky sMig qwXo ] qw qy clo qumhUM iqh soD ko hauhMU cloN kih Kojn DwXo ]òúôõ]
jwdv lY ibRjnwQ jbY Apny sMg Kojn qwih isDwry ] AsÍ pqI ibnu pRwn pry su qhI ey gey duhMu
jwie inhwry ] kyhir ko qh Koj ipKÎo ieh vw hI hny Bt AYs pukwry ] AgRj jwih qO isMG
ipKÎo imRq cauk pry sB paurK vwry ]òúôö] dohrw ] qh Bwluk ky Koj kau icqY rhY isr
nwie ] jhw Koj iqh jwq pg qhw jwq Bt Dwie ]òúô÷] kib vwc ] svYXw ] jw pRB ky
br dwn dey Asurwir ijqy sB dwnv Bwgy ] jw pRB sq®ün nws kXo sis sUr Qpy iPr kwrj
lwgy ] suMdr jwih krI kuibjw iCn bIc sugMiD lgwvq bwgy ] so pRB Apny kwrj hyq su jwq
hY rIC ky Kojih lwgy ]òúôø] Koj ilXy sB eyk guPwhUM mY jwq Bey hir AYsy aucwrÎo ] hY koaU
sUr DsY ieh bIc n kwhUM blI purK`q sMBwrÎo ] Xwih ky bIc DsÎo sueI rIC sBo mn mY ieh
BWiq ibcwrÎo ] koaU khY nih Xw mY khÎo hir ry hm Koj iehI mih fwrÎo ]òúôù] koaU n
bIr guPw mY DsÎo qb Awp hI qwih mY sÎwm gXo hY ] Bwluk lY suiD bIc guPwhMU ky juDu ko
swmuih koip AXo hY ] sÎwm jU sÎwm BnY auh so idn dÍwds bwhn jùDu kXo hY ] jùDu ieqo jug
cwrn mY nih hÍYhY kbY kbhU n BXo hY ]òúõú] dÍwds idaus iBry idn rYn nhI iqh qy hir nYku
frwno ] lwqn mUkn ko Aiq hI Puin qaun guPw mih jùDu mcwno ] paurK Bwluk ko Gt gXo
ieh mY bhu paurK qw phcwno ] jùD ko Cwf kY pwie prÎo jdubIr ko rwm shI kr jwno
]òúõñ] svYXw ] pwie prÎo iGiGAwno Gno biqXw Aiq dIn hÍY Xw ibiD BwKI ] ho qum rwvn
ky mirXw qum hI puin lwj dropiq rwKI ] BUl BeI hm qy pRB jU su iCmw krIAY isv sUrj
swKI ] XO kih kY duihqw ju huqI soaU lY ibRjnwQ kY A`gRj rwKI ]òúõò] auq jùD kY sÎwm jU
511
bÎwh kXo ieq hÍY kY inrws ey Dwmn Awey ] kwnH guPwhMU ky bIc Dsy soaU kwhMU hny su iehI
Thrwey ] nIr FrY Btvwn kI AWKn lotq hY icq mY duK pwey ] sIs DunY iek AYsy khY hmhUM
jdubIr ky kwm n Awey ]òúõó] sYn ijqo jdubIr ky sMg gXo soaU BUp pY rovq AwXo ] BUpiq
dyiK dsw iqn kI Aiq hI Apny mn mY duKu pwXo ] Dwie gXo blBdR pY pUCn roie iehI iqn
bYn sunwXo ] kwnH guPw ky ibKY Ds kY iqh qy bhuro nhI bwhir AwXo ]òúõô] hlI bwc ]
svYXw ] kY lr kY Air kwhU ky sMg qn Awpn ko jmlok pTwXo ] Kojq kY min Xw jV kI bil
lok gXo koaU mwrg pwXo ] kY min lY ieh BRwq ky pRwn gXo jm lY iqn lYn kau DwXo ] kY ieh
mUrK ko su kubol lgÎo huie ljwqur Dwm n AwXo ]òúõõ] svYXw ] roie jbY sMg BUpiq ky muK
qy muslI ieh BWiq aucwrÎo ] qau s`qRwijq kau iml kY sB jwdv lwqn mUkn mwrÎo ] pwg
auqwr deI muskYN gih gofn qy miD kUp ky fwrÎo ] Cofb qw ko khÎo n ikhUM sBhUM iqh ko bDbo
icq DwrÎo ]òúõö] kwnHr kI jb ey biqXw pRB kI sB nwirn jau suin pweI ] rovq BI koaU
BUim prI igir pItq BI kr kY duicqweI ] eyk khYN piq pRwn qjy Ab huie hY khw hmrI giq
mweI ] Aaur ruk`min dyq idjoqm dwn sqI Puin hoby kau AweI ]òúõ÷] dohrw ] bwsudyv
Aru dyvkI duibDw icqih bFwie ] pRB giq dÍY ibiD hyr kY brjÎo rukmin Awie ]òúõø]
svYXw ] puqR bDU hU ko dyvkI Awie su sÎwm BnY ibiD Xw smJwXo ] jo hir jUJ mry rn mo
jrbo quih ko inscY bin AwXo ] jau min FUMFq Xw jV kI ibRjnwQ Gny puin kos isDwXo ] qw
qy rho cup kY suiD lY Aru XON kih pwien sIs JukwXo ]òúõù] AYs smoD kY puqR bDU ko Bvwin
ko pY iqn jwie mnwXo ] TweIs idvs lau syv krI iqh kI iqh ko Aiq hI irJvwXo ] rIiJ
isvw iqn pY qbhI kib sÎwm iehI bru dwn idvwXo ] Awie hYN sÎwm n sok kro qb lau hir
512
lIin iqRXw min AwXo ]òúöú] kwnH ko hyir qRIAw min ky juq sok kI bwq sBY ibsrweI ]
fwir kmMfl mY jlu sIql mwie ipXo puin vwr kY AweI ] jwdv Aaur sBY hrKy Aru bwjq BI
pur bIc bDweI ] Aaur khY kib sÎwm isvw su sBY jg mwie shI ThrweI ]òúöñ]
ieiq jwmvMq ko jIq kY duihqw iqs kI min sihq ilAwvq Bey ]
sÍYXw ] hyr kY sÎwm sqRwijq kau min lY kir mY Puin qw isr mwrI ] jw ihq dos dXo soie lY
jV kop Bry ieh BWiq aucwrI ] cauik khYN sB jwdv XON su ipKo iris kYis krI igrDwrI ] so
ieh BWiq kib`qn bIc kQw jg mY kib sÎwm ibQwrI ]òúöò] hwiQ rihE min ko Dir kY iqn
nYku n kwhU kI Er inhwirE ] l`jq hÍY iKsÎwno Gno duibDw kir Dwm kI Er isDwirE ] bYr
pirE hmro hir sauN ru klMk cVHÎo gXo BRwqr mwirE ] BIr prI qy ADIr BXo duihqw dyauN
sÎwm iehI iciq DwirE ]òúöó]
ieiq sRI dsm skMDy purwxy bic`qR nwtky ikRsnvqwry sqRwijq ko mnI dIbo ]
AQ sqRwijq kI duihqw ko bÎwh kQnM ]svYXw ] boil idjoqm bydn kI ibiD jYs khI qs
bÎwh rcwXo ] sqBwmn ko kib sÎwm BnY ijh ko sB logn mY jsu CwXo ] pwvq hY aupmw
lCmI kI n qw sm XON kihbo bin AwXo ] qwhI ky bÎwhn kwj su dY min mwn BlY GnsÎwm
bulwXo ]òúöô] sRI ibRjnwQ suny biqXw suB swij jnyq qhW ko isDwey ] Awvq so suin kY pRB
ko sB Awgy hI qy imlby kau Dwey ] Awdr sMg lvwie kY jwie su ibvwh ikXo idj dwn idvwey
] AYs ibvwh pRBU suK pwie iqRXw sMg lY kir Dwmih Awey ]òúöõ]
ieiq ibvwh sMpUrn hoq BXo ]
lCIAw igRh prsMg ]svYXw] qau hI lau AYs sunI biqXw lCIAw igRh mY suq pMfu ky Awey ]
513
gwie smyq sBo imil kOrn icq ibKY krunw n bswey ] AYsu ibcwr ikXo ic`q mY su qhW ko clYN
sB ibsn bulwey ] AYsu ibcwr su swj kY sÎMdn sRI ibRjnwQ qhw ko isDwey ]òúöö] kwnH cly
auq kau jbhI brmwikRq qo ieq mMqR ibcwrÎo ] lY AkrUr kau Awpin sMig khÎo Ary kwnH khUM
kau pDwrÎo ] CIn lY Xw qy Ary imil kY min AYs ibcwr ikXo iqh mwrÎo ] lY brmwikRq vw
bD kY min Awpn Dwm kI Er isDwrÎo ]òúö÷] cOpeI ] sqDMnÍw BI sMg clwXo ] jb
sqRwijq ko iqn GwXo ] ey iqn bD kY fyrn Awey ] auqY sMdys sÎwm suin pwey ]òúöø] dUq
bwc kwnH soN ] cOpeI ] pRB soN dUqn bYn aucwry ] sqRwijq ikRqbrmw mwry ] min Dn CIn
qwih qy lXo ] qoih iqRXw ko Aiq duKu dXo ]òúöù] jb jdupiq ieh ibiD suin pwXo ] Cor
Aaur sB kwrj AwXo ] hir Awvn ikRqbrmY jwnI ] sqDMnÍw so bwq bKwnI ]òú÷ú] AiV`l
] khu sqDMnÍw bwq AbY hm ikAw krYN ] kho prY kY jwie kho lir kY mrYN ] duie mY iek muih
bwq kho smJwie kY ] ho ko aupwie kY sÎwmih mwrYN jwie kY ]òú÷ñ] ikRq brmw kI bwq sunq
iqn XoN khÎo ] jdupiq blI pRcMf hnÎo Air jo chÎo ] qw soN hm pY bl n lrY pun jwie kY ]
ho kMsih iCn mY mwr dXo su Kpwie kY ]òú÷ò] bqIAw suin iqh kI AkrUr pY AwXo ] pRB
duibDw ko Byd su qwih sunwXo ] iqh khÎo Ab suin qv iehI aupwie hY ] ho pRB qy B`j hY joaU
su pRwn bcwie hY ]òú÷ó] sÍYXw ] dY min qwih audws BXo ikh Er BjoN icq mY ieh DwrÎo ]
mY AprwD kIE hir ko min hyq blI sqRwijq mwrÎo ] qwih ky hyq gusw kir sÎwm sBY Apno
purK`q sMBwrÎo ] jau rihhauN qaU mwrq hY ieh kY fru au~qru Er isDwrÎo ]òú÷ô] dohrw ]
sqDnÍw min lY jhW Bj gXo qRws bFwie ] sÎMdn pY ciVH sÎwm jU qh hI phucXo jwie
]òú÷õ] pwv ipAwdw sq®ü hoie BjÎo su qRws bFwie ] qb jdubIr ikRpwn soN mwrÎo qw ko jwie
514
]òú÷ö] Kojq BXo iqh mwr ky min nih AweI hwQ ] min nhI AweI hwQ XoN khÎo hlI ky
swQ ]òú÷÷] svYXw ] AYs lKÎo muslI mn mY su pRBU hm qy min Awju CpweI ] lY AkrUr
bnwrs gXo min kau iqh kI n kCU suiD pweI ] sÎwm jU mo iek is`K hY BUpiq jwq qhW hauN
su AYs sunweI ] XoN biqXw kih jwq rhÎo jdubIr kI kY mn mY duicqweI ]òú÷ø] dohrw ]
jau muslI iqh pY gXo qau BUpiq suK pwie ] lY Apny iqh Dwm gXo Awgy hI qy Awie
]òú÷ù] gdw jùD mY Aiq cqur XoN sB qy sun pwie ] qbY d®üjoDn hlI qy sB sIKI ibiD
Awie ]òúøú] svYXw ] sqDnÍw kau mwir jbY jdunMdn dÍwrvqI hUM ky BIqir AwXo ] kMcn ko
AkrUr bnwrs dwn krY bhu XON suin pwXo ] sUrij id`q auhI pih hY min XO Apny mn mY su
jnwXo ] mwns Byj Blo iqh qy iqh ko Apny pih bol pTwXo ]òúøñ] jau hir pY soaU Awvq
BXo iqh qy min qo ien mWg leI hY ] sUrj jo iqh rIiJ deI Dns`iq kI jw ihq dyh geI hY
] jw ihq sÎwm iqRXw hir BRwqih mwnih kI mn bwq TeI hY ] so idKrwie sBo hrKwie kY lY
Ak®¨rh Pyir deI hY ]òúøò] svYXw ] jo sqRwijq kY kir syv su sUrj kI Puin qwih qy pweI
] jw hir kY ieh ko bD kY Dnus`iq su AwpnI dyh gvweI ] qwih gXo Ak®¨r Qo lY iqh qy iPr
so ibRjnwQ pY AweI ] so hir dyq BXo iqh ko muMdrI mno sÎwm jU rwGv hweI ]òúøó] dohrw
] bfy jsih pwvq BXo min dY sRI jdubIr ] jo kitXw isr durjnn hrqw swDn pIr
]òúøô]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRQ M y ikRsnw Avqwry
sqDnÍw ko bD kY Ak®¨r ko min dyq Bey ]
AQ kwnH jU ko id`lI mih Awvn kQnM ]cOpeI ] jb Ak®¨rih ko min deI ] jdupiq id`lI kau
515
suiD keI ] qb id`lI ky BIqir Awey ] pWfv pWc crn lptwey ]òúøõ] dohrw ] qb kuMqI
ky igRih gey kusl pUCÎo jwie ] jo duK ien kYriv dey so sB dey bqwie ]òúøö] ieMdR pRsq
mY ikRsn jU rhy mws jb cwr ] qb Arjun ko sMg lY iek idn cVHy iskwr ]òúø÷] sÍYXw ]
soD iskwr ko lY hir jU su Gno jh Qo iqh Er isDwry ] goien sUkr rIC bfy bhu cIqru Aaur
ssy bhu mwry ] gYNfy hny mihKws ky m`q krI Aru isMGn JuMfih Jwry ] nYku sMBwr rhI n prY
ibsMBwr ijno sr sÎwm pRhwry ]òúøø] pwrQ ko sMg lY pRB jU bn mo Dis kY bhuqy imRg Gwey
] eyk hny krvwrn soN qik eykn ky qin bwn lgwey ] AsÍn ko dvrwie Bjwie kY kUkr qyaU
hny ju prwey ] sRI ibRjnwQ ky A`gRj jy auiT Bwjq By qyaU jwin n pwey ]òúøù] pwrQ eyk
hny imRgvw iek Awpih sRI ibRjnwiek Gwey ] jy auiT Bwjq By bn mY soaU kUkr fwir sBY
ghvwey ] qIqr jy auf kY nB Er gey iqn kO pRB bwj clwey ] cIqn eyk imRgw gih kY kib
sÎwm khY jmlok pTwey ]òúùú] bysir Aaur kuhI bhrI Aru bwj jury bhuqy sMg lIny ] bwsy
Gny lgrw crgy iskryn ko PyNt BlI ibiD kIny ] DUqI aukwb bsInn kau sij kMT jgoln dÍwr
nvIny ] jw kau hyir clwvq By iqn p`iCn qy iek jwin n dIny ]òúùñ] pwrQ Aau pRB jI
imil kY jb AYsu iskwr ikXo suK pwXo ] Awps mY kib sÎwm BnY iqh Taur duhU Aiq hyq
bFwXo ] Aau duhuM ko jl pIvn ko mn Aausr qaun su hY llcwXo ] Cor AKytk dIn duhUM cil
kY pRB jU jmnw qit AwXo ]òúùò] jwq huqy jl pIvn ky ihq qau hI lau suMdr nwir inhwrI
] pUChu ko hY khw ieh dysu khÎo sMig pwrQ XoN igrDwrI ] Awiesu mwin purMdr ko suB XOoN iqh
ky sMg bwq aucwrI ] kaun kI bytI hY dys khw quih ko quih BRwq qU kaun kI nwrI ]òúùó]
AQ jmunw bwc ] dohrw ] Arjun soN jmunw qbY AYsy khÎo sunwie ] jdupiq br hI cwih iciq
516
qpu kIno mY Awie ]òúùô] svYXw ] qb pwrQ Awie kY sIs invwie su sÎwm jU isau ieh bYn
aucwry ] sUrj kI duihqw jmunw ieh nwm pRBU jg jwihr swry ] Bys qpo Dn kwhy ikXo ien
Aau igRh ky sB kwj ibswry ] Arjun auqr AYs idXo GnsÎwm suno br hyq qumwry ]òúùõ]
svYXw ] pwrQ kI biqXw sun XON bihXw gih fwir leI rQ aUpir ] cMd so Awnn jwih lsY
Aiq joiq jgY su kpoln dU pir ] kY kY ikRpw Aiq hI iqh pY n ikRpw kir sÎwm jU AYis iksI
pir ] Awpin Dwm ilAwvq BÎo sB AYs kQw ieh mwlum BU pir ]òúùö] fwir jbY rQ pY
jmunw khu sRI ibRjnwiek fyrn AwXo ] bÎwh ky bIc sBwhU juiDstr gXo inRp pwien soN lptwXo
] duAwrkw jYis rcI pRB jU qum mo pur qYis rco su sunwXo ] Awiesu dyq BXo pRB jU krmwibsÍ
so iqn qYsu bnwXo ]òúù÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy iskwr Kylbo jmnw ko ibvwhq Bey sMpUrnM ]
aujYn rwjw kI duihqw ko bÎwh kQnM ]
svYXw ] pMf ky puqRn qy Aru kuMqI qy lY ky ibdw GnsÎwm isDwXo ] BUp aujYn purI ko jhw kib
sÎwm khY iqh pY cil AwXo ] qw duihqw hUM ko bÎwhn kwj durXoDn hUM ko BI ic`qu luBwXo ] sYn
bnwie BlI ApnI iqh bÎwhn kau ieq qy ieh DwXo ]òúùø] svYXw ] sij sYn durjoDn
AwXo auqy pur qwih ieqY ibRj nwiek Awey ] BUpiq Aaur bfy blvMf su vwh bÎwh kau dyKn
Dwey ] sÎwm BnY iqh kI BgnI ihq AwnMd duMdiB koit bjwey ] qau hI lau sÎwm jI bÎwh kY
qwh ko pwrQ lY sMig AauD isDwey ]òúùù] cOpeI ] jb jdubIr AjùiDAw AwXo ] suin
BUpiq lYby khu DwXo ] isMGwsn Apny bYTwrÎo ] icq ko sok dUr kir fwrÎo ]òñúú] crn pRBU
ky gih kir khÎo ] qum drsn pwvq duK bhÎo ] Aru inRp icq mY pRym bFwXo ] mn Apno
517
sMig sÎwm imlwXo ]òñúñ] kwnH jU bwc inRp soN ] svYXw ] dyK kY pRIq inRpoqm kI his kY
iqh soN iem sÎwm aucwro ] ho qum rwGv ky kul qy ijn rwvn soN iris sqR pCwro ] mWgbo
CiqRn ko n khÎo qaU mWgq hoN nih sMk ibcwro ] ApnI dY duihqw hm kau iqh ko icq cwhq
hY su hmwro ]òñúò] inRp bwc kwnH soN ] cOpeI ] qb XON BUp sÎwm sON BwKI ] eyk pRq`gÎw mY
kir rwKI ] jo ien sq ibRKBn ko nwQY ] so ieh ko lY jw kir swQY ]òñúó] svYXw ] kit
so kis sÎwm ipqMbr ko Apny puin swqaU byK bnwey ] dyKby BIqir eyk hI sÎwm lgY iknhU
liK Byd n pwey ] pwgih dwib ncwie kY BONhn sUr sBo mih sUr khwey ] DMin hI DMin khÎo
sB hI jb swq hI bYln ko niQ Awey ]òñúô] jb nwQq BXo pRB swq ibRKB qb BwKq By
Btvw ieh swQy ] Awvq jo blvMq iehI iqh soN purey ien sINgn swQy ] kaun blI pRgtÎo
jg mY ien swqn ky joaU nwkih nwQy ] bIr khY hs kY rn DIr ibnw irpuu cIr su sRI ibRjnwQy
]òñúõ] svYXw ] swD khYN iek XoN his kY sm sÎwm kI ko jg bIr bXo hY ] jw mGvwijq
jIq lXo isr rwvn kwit kbMD kXo hY ] gwV prI gj pY jb hI iqh nwkih qy pRB rwK lXo hY
] BIr pry rn DIr BXo jn pIr inhwir ADIr BXo hY ]òñúö] jo ibiD byd ky bIc ilKI ibiD
qwhI soN bÎwh isAwm ko kIno ] AwnMd kY Aiq hI icq mY sB dIn su ibpRn swj nvIno ] Aau
gjrwj bfy Aru bwij Gny Dn lY ibRjnwQ ko dIno ] sÎwm Bny ieh BWiq so BUpiq lok ibKY
Aiq hI jsu lIno ]òñú÷] inRp bwc sBw soN ] svYXw ] BUp isMGwsn aUpir bYT ky m`iD sBw
ieh BWiq bKwnÎo ] qYso eI kwm ikXo jdunMdn ijau Dnu sRI rGunMdn qwnÎo ] jIiq aujYn ky BUp
kI BYn purI ieh AauD jbY pgu TwnÎo ] dyKq hI sB hI mn mY ibRjnwiek sUr shI kir jwnÎo
]òñúø] BUp jbY Apny mn mY jdubIr ko bIr shI kir jwnÎo ] sRI ibRjnwiek jùD smY Air
518
Aaur n AWKn A`gRj AwnÎo ] mMiqRn hyir sBY hir ko bru lwiek hY ieh BWiq bKwnÎo ] AauD
ky rwie qbY Apny mn mY kib sÎwm mhW suKu mwnÎo ]òñúù] krmn mY idj sRyst ju Qy jb so
ieh BUp sBw hU mY Awey ] dY kY AsIs inRpoqm ko kib sÎwm BnY ieh bYn sunwey ] jw duihqw
ky suno qum hyq Gny idj dysn dys pTwey ] so qum rwie Acwnk hI bru lwiek sRI ibRjnwiek
pwey ]òññú] XoN suin kY biqXw iqn kI icq ky inRp bIc hulws bFY kY ] dwj dXo ijh AMq n
Awvq bwjn dÍwr Anyk bjY kY ] ibpRn dIn GnI dCnw suKu pwie icqY jdubIr icqY kY ] suMdr
jo ApnI duihqw su deI Gn sÎwm ky sMig pTY kY ]òñññ] jIq suAb M r mY hir AauD ky BUpiq
kI duihqw jb AwXo ] bwg ky BIqir sYl krYN sMg pwrQ ky icq mY ThrwXo ] posq BWg APIm
Gno md pIvn ky iqn kwj mMgwXo ] mMgn logn bol pTÎo bhu Awvq By ijn pwr n pwXo
]òññò] bhu rwmjnI qh nwcq hYN iek JwJr bIn imRdMg bjwvY ] dY iek JUmk Awvq hY iek
Bwmin dY hir JUmk jwvY ] kwnH ptMbr dyq iqnY min lwl Gny icq ko ju irJwvY ] sÎwm BnY
bhu mol Kry surrwjih ko joaU hwQ n AwvY ]òññó] pwvq rwm jnI nic kY Dn pwvq hYN bhu
dwn gv`Xw ] eyk irJwvq hYN hir ko kib sÎwm BnY piVH CMq sv`Xw ] Aaur idsw kY ibKY su
Gno imil nwcq hY kir gwn Bv`Xw ] kaun kmI kho hY iqn ko joaU sRI jdubIr ky Dwm Av`Xw
]òññô] iqn ko bhu dY sMig pwrQ lY hir Bojn kI BUA mY pg DwrÎo ] posq BWg APIm
mMgwie ipXo md sok ibdw kir fwrÎo ] m`q ho cwro eI kYPn soN suq ieMdR kY so iem sÎwm
aucwrÎo ] kwm ikXo bRhmw Gt ikauN mdrw ko n AwTvu isMD svwrÎo ]òññõ] dohrw ] qb
pwrQ kir joir kY hir isau khÎo sunwie ] jVH bwmn ien rsn ko jwnY khw aupwie ]òññö]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtky ikRsnvqwry ibRKB nwiQ
519
AvD rwjy kI duihqw ibvwhq Bey ]
AQ ieMdR BUmwsur ky duK qy Awvq Bey kQnM ]cOpeI ] dÍwrvqI jb jdupiq AwXo ] ieMdR Awie
pwien lptwXo ] BUmwsur ko dUK sunwXo ] pRB iqh qy mY Aiq duKu pwXo ]òññ÷] dohrw ] so mo
pr Aiq pRbl hY mo pY sDÎo n jwie ] qw ko Awpn hI pRBU kIjY nws aupwie ]òññø] svYXw
] qb ieMdR ibdw kY dXo pRB jU iqh ko su smoD BlY kir kY ] mn mY khÎo icMq n qU kir ry
cilhauN nhI hau iqh qy tir kY ] kup kY jb hI rQ pY ciVhauN sB ssqRn hwQn mY Dir kY ]
fir qU n Ary firhauN qumry Air kau pil mY sq Dw kir kY ]òññù] mGvw isr inAwie gXo
igRh ko iqh ko icq mY bDu sÎwm bswXo ] sMg leI jduvI pRqnw nih pwrQ ko kir sMg clwXo
] eyk iqRXw ihq lY sMg kauqik XoN kih ky kib sÎwm sunwXo ] sÎwm cly iqh Er nhI iqh
aUpir AMq dswnih DwXo ]òñòú] gruVw pr sÎwm jbY cVH kY iqh s`qRih kI jb Er isDwrÎo
] pwhn kot ipKÎo ipRQmY duqIey br loh ko nYn inhwrÎo ] nIr ko hyrq BXo iqRqIey Aru Awg ko
cauiQ su Taur ibcwrÎo ] pWcvo paun ipiKE Kt Pwsn kRoD ikXo ieh BWiq hMkwrÎo ]òñòñ]
kwnH jU bwc ] dohrw ] Ary durg piq durg ky rhÎo khw Cp bIc ] iris hm soN rn mWf
quih TwiF pukwriq mIc ]òñòò] svYXw ] jau ieh BWiq khÎo jdunMdn qau auh sq®ü lKÎo koaU
AwXo ] Aaur sunÎo ijh eyk hI cot soN kotn kop ctwk igrwXo ] bwir ky kot ibKY mur dYq
huqo suin sor soaU auiT DwXo ] sÎwm ky bwhn ko iqn koip iqRsUl ko Awie kY Gwv clwXo
]òñòó] so Kgrwj n cot gnI iqn dauir gdw gih kwnH ko mwrI ] Awvq hY isr swmuih cot
icqY iem sRI ibRjnwQ ibcwrI ] kop bFwie qbY Apny su kumodkI hwQ ky bIc sMBwrI ] cot ju
Awvq hI Air kI ieh eykih coit ctwk invwrI ]òñòô] Gwv ibArQ gXo jb hI qb gwj
520
kY rwCs kop bFwXo ] dyh bFwie bFwie kY Awnn sÎwm jU ky bD kwrn DwXo ] nMdg kwiF
qbY kit qy ibRjnwQ qbY qik qwih clwXo ] jYsy kumHwr ktY Gt ko Air ko isr qYsih kwit
igrwXo ]òñòõ]
ieiq sRI bicqR nwtky ikRsnw Avqwry mur dYq bDh ]
AQ BUmwsur jùD kQnM ]svYXw ] mur mwir murwir jbY Ais isau iqh pRwn qbY jmloku pTwey ]
bwn kmwn ikRpwnn soN kib sÎwm khY Aiq jùD mcwey ] Qo su kutMb ijqo iqh ko su sunÎo iqh
XON mur sÎwmih Gwey ] lY kY AnI cqurMg GnI hir pY iqh ky suq swq hI Dwey ]òñòö] Gyir
dso ids qy hir ko iqh sÎwm BnY qik bwn pRhwry ] eyk gdw gih hwQn bIr iBry mn ko Puin
qRws invwry ] so sB AwXuD sÎwm shwr kY jo Apny iris ssqR sMBwry ] sUr n kwhU ko Corq
BXo sB hI purjy purjy kir fwry ]òñò÷] sYn inhwir hnI ApnI suin swqaU BRwqr kRoD Bry ]
GnsÎwm jU pY kib sÎwm BnY sB ssqRn lY iklkwir pry ] chUM Er qy Gyrq By hir ko Apny
mn mY n rqIku fry ] qb lau jb lau jdubIr srwsn lY nih KMfn KMf kry ]òñòø] dohrw
] qb kir swrMg sÎwm lY Aiq iciq kRoD bFwie ] pIit sq®ü B`Xn sihq jmpur dXo pTwie
]òñòù] svYXw ] BUA bwlk qo ieh BWiq sunÎo mur bIr spuqR murwir KpwXo ] Aaur ijqo
dl gXo iqn soN su soaU iCn mY jmlok pTwXo ] Xw sMg jùJ kI lwiek hauN hI hauN XON kih kY
iciq kRoD bFwXo ] sYn bulwie sBY ApnI jdubIr soN kwrn jùD ky DwXo ]òñóú] jb BUim ko
bwrk jùD ky kwj cVHÎo qb kauc su sUrn swjy ] AwXuD Aaur sMBwir sBY Air Gyir lXo
ibRjnwiek gwjy ] mwnhu kwl pRlY idn ko pRgtÎo Gn hI ieh BWiq ibrwjy ] mwnhu AMqk ky
pur mY Btvw nih bwjq hY jnu bwjy ]òñóñ] Air sYn jbY Gn ijauN aumifE puin sRI ibRjnwQ
521
icqY iciq jwnÎo ] Aaur BUmwsur BUim ko bwrk BUpiq hY ien kau pihcwnÎo ] mwnhu AMq smY
iniDnIr hI hY aumfXo kib sÎwm bKwnÎo ] sÎwm jU hyir iqny Apny icq BIqir nYk nhI
frpwnÎo ]òñóò] Air puMj gXMdn mY Dnu qwih lsY sB hI ijh lok Ptw ] bk ko ijn koip
ibnws kIAw mur ko iCn mY ijh muf M ktw ] md m`iq krI dl Awvq XoN ijm jor kY Awvq myG
Gtw ] iqn mY Dnu sÎwm kI XON cmkY ijm ABRn BIqir ib`ju Ctw ]òñóó] bhu ckR ky sMg hny
Btvw bhuqy pRB Dwie cpytn mwry ] eyk gdwih soN Dwie hny igr BUim pry bhuro n sMBwry ] eyk
kty krvwrn soN AD bIc qy hoie pry Bt inAwry ] mwnu qKwnn kwnn mY kit kY krvqRx soN
d®üm fwry ]òñóô] eyk pry Bt jUiJ Drw iek dyiK dsw iqh swmuih Dwey ] nYku n qRws Dry
icq mY kib sÎwm BnY nhI qRws bFwey ] dY muK Fwl ilXy krvwr insMk dY sÎwm ky aUpir
Awey ] qy sr eykih so pRB jU hin AMqk ky pur bIc pTwey ]òñóõ] sRI jdubIr jbY irs soN
sB hI Btvw jmlok pTwey ] Aaur ijqy Bt jIq bcy ien dyiK dsw fr kY su prwey ] jy hir
aUpir Dwie gey bDby khu qy iPr jIq n Awey ] AYsu auGwie kY sIs Furwie kY Awpih BUpiq
jùD ko Dwey ]òñóö] jùD ko Awvq BUp jbY ibRj nwiek Awpin nYn inhwrÎo ] TwF rhÎo nih
qaun Drw pr Awgy hI jùD ko Awp isDwrÎo ] mwrq hau quih ko Ab hI rhu TwF Ary ieh
BWiq aucwrÎo ] XoN kih kY puin swrMg ko qin kY sr sq®ü ihRdY mih mwrÎo ]òñó÷] swrMg qwin
jbY Air ko ibRjnwiek qICn bwn clwXo ] lwgq hI igir BUim BUmwsur JUim prÎo jmlok
isDwXo ] sRaun lgÎo nih qw sr ko ieh BWiq clw iksu pwr prwXo ] jog ky swDk ijau qn
qÎwig clÎo nB pwp n Bytn pwXo ]òñóø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry BUmwsur bDh ]
522
AQ aus ky puqR ko rwj dyq By ] solw shMsR rwj suqw ibAwh kQnM ] svYXw ] AYis dsw jb
BI ieh kI qb mwie BUmwsur kI suin DweI ] BUim ky aUpir JUim igrI suiD bsqRn kI icq qy
ibsrweI ] pwie n fwrq BI pnHIAw su auqwvl sON cil sÎwm pY AweI ] dyKq sÎwm ko rIJ
rhI duK BUl gXo su qu kIin bfweI ]òñóù] dohrw ] bhu ausqiq jdupiq krI lIno sÎwm
irJwie ] pauqR Awin pwien frÎo so lIno bKswie ]òñôú] svYXw ] BUpiq qwih ko bwlk
Qwip ikRpwiniD Corn bMid isDwXo ] solh shMsr BUpn kI duihqw jhw QI iqh Taurih AwXo ]
suMdr hyr kY sÎwm jU kau iqn iqRXn ko Aiq ic`q luBwXo ] Xw liK pwie ibvwh sBo kir sÎwm
Bny jsu fMk bjwXo ]òñôñ] cOpeI ] jy sB joir BUmwsur rwKI ] kih lig gnau iqnn kI
swKI ] iqn XO khÎo iehI hau kirhauN ] bIs hjwr eykTI birhauN ]òñôò] dohrw ] jùD
smY Aiq k®ǜD huie jdupiq bD kY qwih ] sorh shMsR suMdrI Awpih leI ibvwih ]òñôó]
svYXw ] jùD smY Aiq k®üD huie sÎwm jU sq®ü sBY iCn mwih pCwry ] rwj dXo iPr qw suq ko
suKu dyq BXo iqn sok invwry ] Pyr brÎo iqRX sorh shMsR su qw pur mY Aiq kY kY AKwry ]
ib`pn dwn dY lY iqn ko sMig duAwrvqI jdurwie isDwry ]òñôô] sorh shMsR kau sorh shMsR hI
Dwm idXy su hulws bFY kY ] dyq BXo sB iqRXn ko suK rUp Anykn BWiq bnY kY ] AYsu lKÎo
sBhU hmry igRih sÎwm bsY n bsY AnqY kY ] so kib sÎwm purwnn qy suin Bydu khÎo sB sMq
sunY kY ]òñôõ]
ieiq BUmwsur bDih suq ko rwj dyq sorh shMsR rwj suqw ibvwhq Bey ]
svYXw] XON suK dY iqn qRIAn kau iPir sÎwm purMdr lok isDwXo ] kMkn kuMfl dyq BXo iqh
pwie kY sok sBY ibsrwXo ] suMdr eyk ipKÎo iqh rUK iqhI pr sÎwm ko ic`q luBwXo ] mWgq
523
BXo n dXo surrwj qhI hir isauN hir jùD mcwXo ]òñôö] iris swij purMdr sYn cVHÎo cl kY
sB sÎwm ky swmuih Awey ] Gorq myG lsY cplw brKw brsy rQ swj bnwey ] dÍwds sUr sBY
aumfy bsu rwvn sy ijnhU ibclwey ] Byd lhÎo nih nYku cly md m`iq su sÎwm pY GUmq Dwey
]òñô÷] Awvq hI imil kY sBhUM jdubIr ky aUpir isMDur pyly ] pMK su myr cly kir kY ijn ky
irs soN tuk dWq kTyly ] suMf kty iqn ky ibRjnwQ ikRpw iniD so Jit dY ijm kyly ] sRaun Bry
rminX rmwpiq Pwgun AMiq bsMq sy Kyly ]òñôø] sRI ibRjnwiek bYrn soN jb hI irs mWif
ikXo Krkw ] bhu bIr Bey ibnu pRwn qbY jb nwd pRcMf sunÎo hir kw ] jdubIr iPrwvq
BXo gih kY gj suMfn sON br kY kr kw ] aupmw aupjI kib ky mn XoN iGsUAw mnu Pyrq hY
lrkw ]òñôù] jIvq so n dXo igRih jwin joaU ibRjnwQ ky swmuih AwXo ] jIiq surys
idvwkr dÍwds AwnMd kY icq sMK bjwXo ] rUK clo qum hI hmry igRih lY aun ko ieh BWiq
sunwXo ] so qru lY hir sMig cly su kib`qn BIqir sÎwm bnwXo ]òñõú] sRI ibRjnwQ
rukMmin ky igRih Awvq By qru suMdr lY kY ] lwl lgy ijn Dwmn ko bRhmw rih dyKq jwih
luBY kY ] qaun smY soaU sÎwm kQw jdubIr khI iqn kau su sunY kY ] so kib sÎwm kib`qn
bIc khI sunÎo sB hyq bFY kY ]òñõñ]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtky ikRsnwvqwry
ieMdR ko jIq kr klp ibRC ilAwvq Bey ]
rukmin swQ kwnH jI hwsI krn kQnM ] svYXw ] sRI ibRjnwQ khÎo iqRX soN muih Bojn goipn
Dwm krÎo ] suin suMdir qw idn qy hmro ibicXw diD ko Puin nwm prÎo ] jb isMDjrw dlu
swij cVHÎo Bjgy qb nYku n DIr DrÎo ] iqh qy qumrI miq kau Ab kw khIAY hm sau kih
524
Awin brÎo ]òñõò] rwj smwj nhI suin suMdir nw Dn kwhU qy mWg lXo hY ] sUr nhI ijn
iqAwg kY Awpnu dys smuMdR mo bws kXo hY ] cor prÎo min ko Puin nwm su Xwih qy kRoDq BRwq
BXo hY ] qwih qy mo qij kY bru Awnih qyro kCU Ab lau n gXo hY ]òñõó] rukmnI bwc sKI
soN ] svYXw ] icMq krI hm so mn mY n QI jwnq sÎwm ieqI kir hY ] bru mo qij kY qum
Awnih kau bcnw ieh BWiq ky au~cir hY ] hmro mrbo eI bnÎo ieh TW ijX hY nw Av`is AbY
mir hY ] mirbo ju n jwq Bly sjnI Apny piq so hiT kY jir hY ]òñõô] svYXw ] iqRX kwnH
so icMqq huie mn mY mirbo eI bnÎo icq bIc ibcwrÎo ] mo sMig ikauN ibRjnwQ AbY kib sÎwm
khY ktu bYn aucwrÎo ] kRoD soN Kwie qvwr Drw pr JUim igrI nhI nYku sMBwrÎo ] XoN aupmw
aupjI ijX mY jnu tUt gXo ruK bÎwr ko mwrÎo ]òñõõ] dohrw ] AMk ilXo Br kwnH iqh dUr
krn ko kRoD ] swvDwn kir rukmnI jdupiq ikXo pRboD ]òñõö] svYXw ] qyry hI Drm qy mY
suin suMdir kysn qy gih kMs pCwrÎo ] qyry hI Drm qy isMDjrw hU ko sYn sBY iCn mwih
sMGwrÎo] qyry hI Drm ijqÎo mGvw Aru qyry hI Drm BUmwsur mwrÎo ] qo soN ikXo auphws AbY
muih qYN Apny ijX swc ibcwrÎo ]òñõ÷] rukmnI bwc ] svYXw ] XoN ipX kI iqRX bwq sunI
duKu kI qb bwq sBY ibsrweI ] BUl prI pRB kIjY iCmw muih nwr invwiekY nwir sunweI ]
Aaur krI aupmw pRB kI ju kib`qn mY brnI nih jweI ] au~qr dyq BeI his kY hir mY auphws
kI bwq n pweI ]òñõø] dohrw ] mwn kQw rukmnI kI sÎwm khI icq lwie ] AwgY kQw su
hoiegI suinXhu pRym bFwie ]òñõù] kibXo bwc ] svYXw ] sRI jdubIr kI jyqI qRIAw sB ko
dshUM ds puqR dIey ] Aru eykih eyk deI duihqw iqn ky su hulws bFwie hIey ] sB kwnH kI
mUriq sÎwm BnY sB kMD ptMbr pIq lIey ] krunwiniD kauqk dyKn kau ieh BU pr Awie
525
cirqR kIey ]òñöú]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry rukmnI auphws smwpq ]
AQ AnrùD jI ko bÎwh kQnM ] svYXw ] qau hI lau pOqR ko bÎwh ikRpwiniD sÎwm BnY ruic
mwin ibcwrÎo ] suMdr QI rukmI kI suqw iqh bÎwhih ko sB swj svwrÎo ] tIkw idXo iqh Bwl
mY kuMkm Aau imil ibpRn byd aucwrÎo ] sRI jdubIr iqRXw sMg lY blBdR su kauqk kwj isDwrÎo
]òñöñ] cOpeI ] ikRsn jbY iqh pur mY gey ] Aiq auphws Taur iqh Bey ] rukmin jb
rukmI drswXo ] BYn BRwq Aiq hI suK pwXo ]òñöò] bÎwh Blo AnruD ko kXo ] jdupiq
Awip syhrw dXo ] jUp mMqR auq rukim ibcwrÎo ] Kyl hlI hm sMg aucwrÎo ]òñöó] svYXw ]
sMg hlI ky qbY rukmI kib sÎwm jUAw hUM ko Kylu mcwXo ] BUp Gny ijh Qy iqn dyKq drb Gno
iqh mWiJ lgwXo ] dwv prÎo muslI ko sBo rukmI hUM ko dwv prÎo XON sunwXo ] hws ikXo imil
kY Aiq hI gruVDuj BRwq Gno irsvwXo ]òñöô] cOpeI ] AYsy GnI byr fhkwXo ] jdupiq BRwq
kRoD Aiq AwXo ] eyk gdw auiT kr mY DrI ] sB BUpn kI pUjw krI ]òñöõ] Gny cwie soN
BUp sMGwry ] pry JUm kY BUA ibsMBwry ] igry sRaun ky rs soN rwqy ] Kyf bsMq mno md mwqy
]òñöö] iPrq BUq soN iqn mY hlI ] jYsy AMq kwl isv blI ] ijau iris fMf ilXy jmu AwvY
] qYsy hI muslI Cib pwvY ]òñö÷] rukmI BXo gdw gih TwFo ] Gno kRoD qw kY iciq bwFo ]
Bwjq BXo n swmuih AwXo ] Awie hlI soN jùDu mcwXo ]òñöø] hlI gdw qb qw pr mwrI ]
aunhUM koip su qw pr JwrI ] sRaunq CutÎo Arun duaU Bey ] mwnhu kRoD rUp huie gey ]òñöù]
dohrw ] dWq kwiF iek hsq Qo so ieh nYn inhwir ] rukmn jùD ko Cor kY qw pr clÎo hkwir
]òñ÷ú] svYXw ] sB qor kY dWq dey iqh ky blBdR gdw sMg pY gih kY ] doaU mUC auKwr
526
leI iqh kI Aiq sRaun clÎo iqh qy bih kY ] iPr Aaur hny blvMf Gny kib sÎwm khY icq
mY cih kY ] iPr Awie iBrÎo rukmI sMg XON quih mwrq hau muK qy kih kY ]òñ÷ñ] Dwvq BXo
rukmI pY hlI kib sÎwm khY iciq ros bFY kY ] rom Kry kr kY Apuny puin Aaur pRcMf gdw
kir lY kY ] Awvq BXo auq qy soaU bIr su Awps mY rn duMd mcY kY ] huie ibsMBwr pry doaU
bIr Drw pr Gwien ky sMg GY kY ]òñ÷ò] cOpeI ] phr doie qh jùDu mcwXo ] eyk n do mY
mwrn pwXo ] ibhbl hoie doaU Dir pry ] jIvq bcy su mwnhu mry ]òñ÷ó] mùCq hÍY iPir jùDu
mcwXo ] kauqk sB lokn drswXo ] kRoDq hoie su Xw ibiD Ary ] kyhir duie jnu bn mY lry
]òñ÷ô] svYXw ] jùD ibKY Qk gXo rukmI qb Dwie hlI iek Gwie clwXo ] qau aunhUM Air
ko puin Gwie su Awvq mwrg mY liK pwXo ] qau hI sMBwir gdw ApnI Aru ic`q ibKY Aiq ros
bFwXo ] sÎwm BnY iqh bIr qbY su gdw ko gdw sMig Gwie bcwXo ]òñ÷õ] sÎwm BnY Air ko
jb hI ieh Awvq Gwie ko bIc invwrÎo ] qau blBdR mhW irs Twin su Aaur gdw hU ko Gwau
pRhwrÎo ] so ieh ky isr BIqir lwg gXo ienhUM nihN nYku sMBwrÎo ] JUm kY dyh prÎo DrnI
rukmI puin AMqk Dwm isDwrÎo ]òñ÷ö] BRwq ijqy rukmI ky huqy bDu BRwq inhwr kY kRoD Bry ]
brCI Aru bwn kmwn ikRpwn gdw gih Xw pr Awie pry ] iklkwr dso ids Gyrq By muslIDr
qy n rqIku fry ] inis ko mnu hyir pqMg idXw pr nYku fry nhI tUt pry ]òñ÷÷] svYXw ]
sMg hlwXuD ky aunhUM su auqY Aiq k®ǜD huie jùDu mcwXo ] BRwq ko jùDu BXo iqRX BRwq ky sMg iehY
pRB jU suin pwXo ] bYiT ibcwr ikXo sBhUM ju sBY jdubIr kutMb bulwXo ] Aaur kQw deI Cor
hlI kI shwie kau koip ikRpwiniD DwXo ]òñ÷ø] dohrw ] jm rUpI blBdR ipiK hir Awgm
suin pwie ] buiDvMqn iqh BwieXn khI su khau sunwie ]òñ÷ù] svYXw ] dyiK AnI jdubIr
527
GnI ilXy Awvq hY fru qoih n AwvY ] kaun blI pRgtÎo BUA mY qum hI n kho ien so smuhwvY
] jau jV kY hT hI iBr hY qu khw iPr jIvq Dwmih AwvY ] Awju soaU bic hY ieh Aausr jo
Bij kY Bt pRwn bcwvY ]òñøú] qau lg hI juq kop ikRpwiniD Awhv kI iCiq BIqir Awey ]
sRaun BrÎo blBdR ipKÎo ibnu pRwn pry rukmI drswey ] BUpiq Aaur Gny eI ipKy kib sÎwm
BnY hir Gwien Gwey ] BRwq kau dyiK pRsMn Bey bil nwir ko dyKq nYn invwey ]òñøñ]
svYXw] rQ qy qb Awpih Dwie kY sÎwm jU jwie hlI khu AMk ilXo ] Puin Aaurn jwie ghÎo
rukmI iqh ko su BlI ibiD dwh ikXo ] auq dauir rukMmin B`Xn bIc geI iqn jwie smoD
ikXo] ikh kwj khÎo ien soN qum jUJ ikXo ijn soN Bt ko n bIE ]òñøò] cOpeI ] iqn XoN
sÎwm smoD krwXo ] pOqR bDU lY fyrn AwXo ] sÎwm kQw hÍY hY mY kYhauN ] sRoqn BlI BWiq
irJvYhauN ]òñøó]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy ikRsnwvqwry pOqR ibAwh rukmI bD krq Bey iDAwie smwpqm ]
AQ aUKw ko ibAwh kQnM ] ds sY Bujw ko grb hrn kQnM ] cOpeI ] jdupiq pOqR bÎwh Gir
AwXo ] Aiq iciq Apny hrK bFwXo ] grb auqY ds sY Buj kIno ] mY br mhW rudR qy lIno
]òñøô] sÍYXw ] gwl bjwie BlI ibiD so Aru qwl sBo imil hwQn dIno ] jYs ilKI ibiD
byd ibKY iqh BUp iqhI ibiD soN qpu kIno ] j`ig kry sB hI ibiD pUrb kaun ibDwn ibnw nhI
hIno ] rudR irJwie khÎo ieh BWiq su ho kutvwr iehI bru lIno ]òñøõ] rudR jbY kutvwr kXo
qb dysin dysn Drm clwXo ] pwp kI bwq geI Cp kY sB hI jg mY jsu BUpiq CwXo ] sq®ü
iqRsUl ky bis Bey Air Aaur ikhU nih sIs auTwXo ] logn qaun smY jg mY kib sÎwm BnY
Aiq hI suKu pwXo ]òñøö] rudR pRqwp Bey Air bis ikhUM Air Awn n sIs auTwXo ] kir lY
528
kib sÎwm BnY Aiq hI ieh pwien aUpir sIs JukwXo ] BUp n rMck bwq lhI ieh paurK myro
eI hY liK pwXo ] paurK BÎo BujdMfn rùdR qy jùD hI ko bru mWgn DwXo ]òñø÷] sorTw ]
mUrK lhÎo n Bydu jùDu chin isv pY clXo ] kir ibrQw sB Kyd ijv riv qp bwrU qpY
]òñøø] inRp bwc rudR soN ] sÍYXw ] sIs invwie kY pRym bFwie kY XON inRp rudR soN bYn sunwvY ]
jwq ho hau ijh sq®ü pY rudR jU koaU n Awgy qy hwQ auTwvY ] qw qy AXoDn kau hmro kib sÎwm
khY mnUAw llcwvY ] cwhq hoN qum qy bru Awj koaU hmry sMg jUJ mcwvY ]òñøù] rudR bwc
inRp soN ] cOpeI ] XON suin kY isv kRoD bFwXo ] XON kih kY iqh bcn sunwXo ] jbY Dujw qumrI
igr pir hY ] qbY sUr koaU qum sMig lir hY ]òñùú] sÍYXw ] hÍY kir kRoD jbY isv jU iqh
BUpiq ko iqn bYn sunwXo ] BUp lKÎo nh Byd kCU su lKÎo icq cwhq ho soaU pwXo ] bwgy ky
BIqir PUl gXo Buj dMfn ko Aiq Ej jnwXo ] XON ds sY Buj sÎwm khY Aiq AwnMd soN iPr
mMidr AwXo ]òñùñ] eyk huqI duihqw iqh kI iqh soq insw supno iek pwXo ] mYn sy rUp
AnUp sI mUriq so ieh ky cil mMidr AwXo ] Bog ikXo iqh soN imil kY ien ic`q ibKY Aiq hI
suK pwXo ] cauk prI nhI ipX ipKÎo kib sÎwm khY iqn sok jnwXo ]òñùò] sÍYXw ] jwgiq
hI ibrlwp ikXo Aiq hI icq sok kI bwq jnweI ] AMgn mY fgrI sI iPrY piq kI kir kY
mn mY duicqweI ] pRyq lgÎo ikDON pRIq lgI ik kCU Ab Xw TgmUir sI KweI ] BwKiq BI sKI
mokau AbY muru dY gXo pRIqm Awju idKweI ]òñùó] eyqI hI kY biqXw muK qy igr BUim prI sB
sùD BulweI ] XON ibsMBwr prI DrnI kib sÎwm BnY mnu nwign KweI ] mwnhu AMq smY phucÎo
ieh dY gXo pRIqm soiq idKweI ] qau lig icqR ryKw ju huqI su sKI ieh kI ieh ky iFg AweI
]òñùô] cOpeI ] siKh dsw jb Xwih sunweI ] icqR ryK qb soc jnweI ] ieh jIey ijXhON
529
nihN mir hoN ] jwnq jqn eyk so kir hoN ]òñùõ] jo mY nwrd soN suin pwXo ] vhY jqn myry
mn AwXo ] jqn Awju soaU mY kirhoN ] bwnwsur qy nYku n firhoN ]òñùö] sKI bwc icqR ryK
soN ] dohrw ] Awqur hÍY iqh kI sKI iqh ko khÎo sunwie ] jo jwniq hY jqn qUM so Ab qurqu
bnwie ]òñù÷] svYXw ] XON suin kY iqh kI biqXw qb hI ieh caudh lok bnwey ] jIv
jnwvr dyv inswcr BIq ky bIc ilKy icq lwey ] Aaur sBY rcnw jg hUM kI ilKI kih lau
kib sÎwm sunwey ] qau ieh Awie smuicq kY bihXW gih Xw sB hI drswey ]òñùø] jau
bihXW gih kY ieh kI aun icqR sBY ieh kY drswey ] dyKiq dyKiq gI iqh TW jh dÍwrvqI
ibRjnwQ bnwey ] sMbr ko Air Qo ijh Taur ilKÎo ieh qw ipiK nYn invwey ] qw suq dyiK
khÎo ieh BWiq shI mur pRIqm ey siK pwey ]òñùù] cOpeI ] khÎo sKI Ab FIl n kIjY ]
pRIqm muih imlwie kY dIjY ] jb sjnI ieh kwrj kYho ] jIv dwn qb mokhu dYho ]òòúú]
svYXw ] XON biqXw suin kY BeI cIl clI auif dÍwrvqI mih AweI ] pOqR huqo ijh sÎwm jU ko
iCp sÎwm BnY iqh bwq sunweI ] eyk iqRXw AtkI qum pY quih lÎwieby ky ihq hau hUM pTweI ]
qw qy clo qh byg blwie ilauN myit sBY icq kI duicqweI ]òòúñ] bYn sunwie kY sÎwm BnY
iqh Awpn rUp pRq`C idKwXo ] jo qRIX mo pr hY AtkI iqh jwih ipKoN mn Xwih luBwXo ] KYNc
inKMg ksÎo kit soN Dnu lY cilby khu swj bnwXo ] dUiq ko sMg ley Apny ieh qw iqRX
ilAwvn kwj isDwXo ]òòúò] dohrw ] sMg lXo AnrùD ko dUqI hrK bFwie ] aUKw ko pur Qo
jhW qhW phUcI Awie ]òòúó] sorTw ] iqRX ipX dXo imlwie cqur iqRXw kir cqurqw ]
ikXo Bog suK pwie aUKw Aru AnrùD imil ]òòúô] svYXw ] cwr pRkwr ko Bog ikXo nr nwr
hulws ihXY mY bFY kY ] Awsn kok ky bIc ijqy kib BwKq hY su sBY ien kY kY ] bwq khI
530
AnrùD kCU muskwie qRIAw sMg nYn ncY kY ] ijau hmrI qum huie rhI suMdir iqau hmhUM qumry
rhy hÍY kY ]òòúõ] suMdr QI ju Dujw inRp kI su igrI BUA pY liK BUpiq pwXo ] jo bru dwn dXo
muih rudR vhY pRgtÎo icq mY su jnwXo ] qau hI lau Awie khI iek XON qumrI duihqw igRh mo
koaU AwXo ] XON inRp bwq clÎo suin kY Apny icq mY Aiq ros bFwXo ]òòúö] Awvq hI kir
ssqR sMBwrq kopu BXo icq ros bFwXo ] kwnH ky pOqR soN sÎwm BnY duihqw hU ky mMidr jùDu mcwXo
] huie ibsMBwr prÎo jb so qb hI ieh ky kr BIqir AwXo ] nwd bjwie idKwie sBo blu lY
ieh ko inRp Dwm isDwXo ]òòú÷] svYXw ] kwnH ky poqR ko bwD kY BUp iPrÎo auq nwrd jwie
sunweI ] kwnH clo auiT bYTy khw ApnI jduvI sB sYn bnweI ] XON suin sÎwm cly biqXw
Apuny icq mY Aiq kRoD bFweI ] ssqR sMBwir sBY irs soN ijn ko As qyju lKÎo nhI jweI
]òòúø] dohrw ] biqXw suin muin kI skl jdupiq sYn bnwie ] jh BUpiq ko pur huqo qh
hI phucÎo Awie ]òòúù] svYXw ] Awvq sÎwm jI ko suin kY inRp mMqR puCÎo iqin mMqR n dIno
] eyk khI hm jo duihqw ieh dY su khÎo quih mwn n lIno ] mWg lXo isv qy rn ko br jwnq
hY qUM BXo miq hIno ] CoirhoN dÍY kir kY kr Awju sRI ibRjnwQ iehY pRn kIno ]òòñú] svYXw ]
mwno qo bwq khoN inRp eyk jO sROnn mY ihq kY DirXY ] duihqw AnrùD ko lY Apny sMig sÎwm ky
pwien pY pirXY ] qumry inRp pwie prY sunIAY nhI sÎwm ky sMig kbY lirXY ] Airho n jo
sÎwm BnY hir soN BUA pY qb rwj sdw kirXY ]òòññ] sRI ibRjnwiek jo irs kY rn mY kir jo
Dnu swrMg lY hY ] kaun blI pRgtÎo BUA pY qumhUM n kho bil jo ThrY hY ] jo hT kY iBr hY
iqh soN iqh kau iCn mY jm lok pTY hY ] Aaur Bujw kt kY qumrI sB dÍY Buj rwiK qÍY pRwn bcY
hY ]òòñò] mMqRI kI bwq n mwnq BXo inRp Awpnu Ej AKMf jnwXo ] ssqR sMBwr kY hwQn mY
531
Puin bIrn mY Aiq hI grbwXo ] sYn pRcMf huqo ijqno iqs kau inRp Awpin Dwm bulwXo ] rudR
mnwie jnwie Gno blu sÎwm jU soN lrby khu DwXo ]òòñó] auq sÎwm jU bwn clwvq BXo ieq
qy ds sY Buj bwn clwey ] jwdv Awvq By auq qy ieq qy ien ky sB hI Bt Dwey ] Gwie krY
iml Awps mY iqn XO aupmw kib sÎwm sunwey ] mwnhu Pwgun kI ruq BIqir Kyln bIr bsMqh
Awey ]òòñô] eyk iBry krvwrn soN Bt eyk iBry brCI kir lY kY ] eyk ktwrn sMg iBry kib
sÎwm BnY Aiq ros bFY kY ] bwn kmwnn kau iek bIr sMBwrq By Aiq kRoDq hÍY kY ] kauqk
dyKq BXo auq BUp ieqY ibRjnwiek AwnMd kY kY ]òòñõ] jw Bt Awhv mY kib sÎwm khY
Bgvwn soN jùDu mcwXo ] qwih ko eykih bwn soN sÎwm Drw pr kY ibnu pRwn igrwXo ] jo Dnu bwn
sMBwir blI koaU Aau ieh ky iris aUpir AwXo ] so kib sÎwm BnY ApnY igRh kau iPr jIvq
jwn n pwXo ]òòñö] gokl nwQ jU bYirn soN kib sÎwm BnY jb hI rn mWfÎo ] jyiqk sq®ün
swmuih By irs soN sB ig`D isMRgwln bWfÎo ] p`iq rQI gj bwij Gny ibnu pRwn ikXyy koaU jIq n
CwfÎo ] dyv srwhq By sB hI su Bly Bgvwn AKMfn KWfÎo ]òòñ÷] jIq sBY BX BIq Bey
qij Awhv ko sB hI Bt Bwgy ] TwFu bwnwsur Qo ijh Taur sBY cl kY iqh pwien lwgy ] CUt
gXo sBhUn qy DIrj qRwsih ky rs mY Anurwgy ] BwKq By inRp soN BjIAY bc hY n koaU ibRjnwQ
ky Awgy ]òòñø] BIr prI jb BUpiq pY qb Awpnu jwn kY eIs inhwrÎo ] sMq shwieko jwie
iBrÎo ibRjnwiek soN icq bIc ibcwrÎo ] AwXuD lY Apny sB hI hir Er su jùD ky kwj
isDwrÎo ] Awvq hI su kho Ab hau ijh BWiq duhUM iqh TW rn pwrÎo ]òòñù] rudR hÍY rudR jbY
rn mY kib sÎwm BnY iris nwd bjwXo ] sUr n kwhUM qy nYku itkÎo gÎo Bwj gey n rqI ku
idRVwXo ] sq®n ky duhMu sq®n sMg lY roK hlI su soaU frupwXo ] sRI ibRjnwQ soN sÎwm BnY jb hI
532
isv Awie kY jùDu mcwXo ]òòòú] svYXw ] jy sB Gwie clwvq BXo isv qy sB hI ibRjnwQ
bcwey ] qaun smY isv ko Apny sB sÎwm BnY qik Gwie lgwey ] jùD ikXo bhu BWiq duhMu ijh
ko sB hI sur dyKn Awey ] AMiq iKswie irswie ikRpwiniD eyk gdw hUM soN rudR igrwey ]òòòñ]
cOpeI ] jb rùdRih hir Gwie lgwXo ] bysuD kir kY BUim igrwXo ] sMkq BXo n iPr Dnu
qwnÎo ] sRI jdubIr shI pRBu jwnÎo ]òòòò] sorTw ] rudR kop dÎo qÎwie jdupiq ko blu hyr
kY ] pwien lwgÎo Awie rhÎo crn gih hr doaU ]òòòó] svYXw ] rudR kI dyiK dsw ieh
BWiq su Awpih jùDu ko BUpiq AwXo ] sÎwm BnY ds sY Buj sÎwm ky aUpir bwnn EG clwXo ]
EG jo Awvq bwnn ko sB hI hir mwrg mY invrwXo ] swrMg Awpun hwQ ibKY Dir kY Air ko
bhu Gwien GwXo ]òòòô] sRI ibRjnwiek k®D ü q huie Apny kr mY Dnu swrMg lY kY ] jùD
mcwvq BXo ds sY Buj soN Aiq Ej AKMf jnY kY ] Aaur hny blvMf Gny kib sÎwm BnY Aiq
paurK kY kY ] Cor dXo iqh BUpiq kau rn mY iqh kI su Bujw Puin dÍY kY ]òòòõ] kib bwc ]
svYXw ] bWh shMsR kho qum hI Ab lau jg mY nr kwhU kI hoeI ] Aaur kho ieh BUp ieqI
ApnY igRh bIc sMp`iq smoeI ] eyqy pY sMq suno ihq kY isv soN CirXw puin rwKq koeI ] qw
inRp ko br Xw ibiD eIs dXo jgdIs ikXo BXo soeI ]òòòö] cOpeI ] jb iqh mwie bwq
suin pweI ] inRp hwrÎo jIqÎo jdurweI ] sB qij bsqR ngn huie AweI ] Awie sÎwm ko
deI idKweI ]òòò÷] cOpeI ] qb pRB idRg nIcy huie rhÎo ] nYku n jUJb icq mo chÎo ]
BUpiq smY B`jn ko pwXo ] Bwij gXo nih jùDu mcwXo ]òòòø] inRp bwc bIrn soN ] svYXw ]
ibpiq huie bhu Gwien soN inRp bIrn mY ieh BWiq aucwrÎo ] koaU n sUr itkÎo muih A`gRj hau
ijh kI iris Er pDwrÎo ] gwjbo mo suin kY Ab lau iknhMU kr mY nih ssqR sMBwrÎo ] eyqy pY
533
mo sMig Awie iBrÎo su shI ibRjnwiek bIr inhwrÎo ]òòòù] sRI jdubIr qy jo shMsR Buj Bwij
gXo nh jùDu mcwXo ] dÍY Buj dyiK BeI ApnI Apny icq mY Aiq qRws bFwXo ] so jg mY jsu
lyq BXo ijn sRI ibRjnwQih ko gun gwXo ] qau hI jQw miq sMq pRswid qy XON kih kY kCu sÎwm
sunwXo ]òòóú] Awvq BXo irs kY isvjU iPir Awpin sMg sBY gn lY kY ] sRI jdubIr ky
swmuih bIr khY kib sÎwm su k®üDq hYÍ kY ] bwn ikRpwn gdw brCI gih Awvq By iris nwd bjY
kY ] so iCn mY pRB jU sB bIr dey Puin AMqk Dwm pTY kY ]òòóñ] eyk hny jdurwie gdw gih
eyk blI irpuu sMbr Gwey ] eyk iBry muslI Dr soN su qo jIvq Dwm hUM jwin n pwey ] jo iPir
Awie iBry hir soN icq mY Puin kop kI Ep bFwey ] XON iPir Cydq BXo iqn kau joaU jMbuk
gIDn hwiQ n Awey ]òòóò] AYsu inhwr BXo qh Awhv ic`q ibKY Aiq kRoD bFwXo ] Toik Bujw
ApnI doaU Awpih hwQ lY Apny nwd bjwXo ] ijau kuip AMDk dYq pY Dwvq BXo iqm kop kY
sÎwm pY DwXo ] XON aupjI aupmw lrby khu kyhir soN jnu kyhir AwXo ]òòóó] jùD mMfÎo Aiq
hI qb hI isv qwp huqo iek soaU sMBwrÎo ] sÎwm jU Byd sBY lih kY jur sIq su qwih kI Er
pcwrÎo ] dyKq hI jur sIq kau so jur Bwij gXo n rqIku sMBwrÎo ] XON aupmw aupjI jIA mY
bdrw bhÎo jwq bXwr ko mwrÎo ]òòóô] svYXw ]grb ijqo isv bIc huqo sB hI hir k®ǜD kY
jùDu imtwXo ] jo iqn qIrn ibRst krI iqh qy sr eyk n Bytn pwXo ] Aaur ijqy gn sMg huqy
sB ko hir Gwie Gny sMg GwXo ] AYsu inhwr kY paurK sÎwm gn`piq pwien soN lptwXo
]òòóõ] isv bwc ] svYXw ] BUl prÎo pRB mY Gt kwm ikXo qum soN ju pY jùD chÎo ] qu khw
BXo jo iris Awie iBrÎo qu khw ieh TW mur mwn rhÎo ] qumry gun gwvq hI shs Pin Aau
cqurwnn hwr rhÎo ] qumry gun kaun gnY kh lau ijh byd skY nih Byd khÎo ]òòóö] kibXo
534
bwc ] svYXw ] kw BXo jo Dir mUMf jtw su qpo Dn ko jg ByK idKwXo ] kw BXo jo koaU locn
mUMid BlI ibiD soN hir ko gun gwXo ] Aaur khw ju pY AwrqI lY kir DUp jgwie kY sMK bjwXo
] sÎwm khY qum hI n kho ibn pRym ikhU ibRjnwiek pwXo ]òòó÷] iqau cqurwnn iqÎohMu
KVwnn iqau shswnn hI gun gwXo ] nwrd s`kR sdw isv bÎws ieqo gun sÎwm ko gwie sunwXo
] cwru eI byd n Byd lhÎo jg Kojq hY sB pwr n pwXo ] sÎwm BnY qum hI n kho ibn pRym
ikhU ibRjnwQ irJwXo ]òòóø] isv bwc kwnH soN ] svYXw ] pwie prÎo isv jU hir ky khÎo mo
ibnqI hir jU sun lIjY ] syvk mWgq hY bru eyk vhY Ab rIiJ dieAwiniD dIjY ] hyir hmY
kib sÎwm BnY kbhU krunw rs ky sMg BIjY ] bwh ktI shsRw Buj kI qu Blo iqh ko Ab nwsu n
kIjY ]òòóù] kwnH jU bwc ] svYXw ] so kirhoN Ab hau suin rudR jU qo sMg bYn aucwrq hauN
] bwh ktI iqh BUl inhwir Ab hauNhUM su kRoD invwrq hauN ] pRhlwd ko pOqR khwvq hY su iehY
ijX mwih ibcwrq hauN ] qw qy fMf hI dY kir Coir dXo ieh qy nih qwih sMGwrq hauN
]òòôú] XON bKswie kY sÎwm jU soN iqh BUp ko sÎwm ky pwien fwro ] BUl kY BUpiq kwm krÎo
Ab hy pRB jU qum kRoDu invwro ] pOqR ko bÎwh kro ieh kI duihqw sMg Aaur kCU mn mY n ibcwro
] XON kir bÎwh sMg aUKh lY AnrùD ko sÎwm jU Dwm isDwro ]òòôñ] jo suin hY gun sÎwm jU
ky Puin Aaurn qy Aru Awpn gY hY ] Awpn jo pVHhY pVHvwie hY Aaur kib`qn bIc bnY hY ]
sovq jwgq Dwvq Dwm su sRI ibRjnwiek kI suiD lY hY ] soaU sdw kib sÎwm BnY Puin Xw Bv
BIqir Pyr n AY hY ]òòôò]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry bwnwsur ko jIq
AnruD aUKw ko bÎwh ilAwvq Bey ]
535
AQ inRg rwjw ko auDwr kQnM ] cOpeI ] eyk BUp C`qRI inRg nwmw ] DrÎo qwih ikrlw ko jwmw
] sB jwdv imil Kyln Awey ] pÎwsy Bey kUp ipiK Dwey ]òòôó] iek ikrlw iqh mwih
inhwrÎo ] kwFYN Xw ko iehY ibcwrÎo ] kwFn lgy n kwFÎo gXo ] Aiq Ascrj sBihn min
BXo ]òòôô] jwdv bwc kwnH soN ] dohrw ] sB sicMq jwdv Bey gey ikRsn pY Dwie ] kih
ikrlw iek kUp mY qw ko krhu aupwie ]òòôõ] kib`qu ] sunq hI bwqYN sB jwdv kI jdurwie
jwnÎo sB Byd khI bwq muskwie kY ] khW vh kUp khW prÎo hY ikrlw qw mY bolq BXo XON muih
dIijXY idKwie kY ] Awgy Awgy soaU Gn sÎwm iqn pwCY pwCY clq clq jo inhwrÎo soaU jwie
kY ] imit gey pwp qw ky eyko n rhn pwey BXo nr jbY hir lIno hY auTwie kY ]òòôö] svYXw
] qwih kI moC BeI iCn mY ijn eyk GrI GnsÎwm jU DÎwXo ] Aaur qrI ginkw qb hI ijh
hwQ lXo suk sÎwm pVHwXo ] ko n qrÎo jg mY nr jwih nrwien ko iciq nwm bswXo ] eyqy pY
ikau n qrY ikrlw ijh ko hir Awpn hwQ lgwXo ]òòô÷] qotk CMd ] jb hI soaU sÎwm
auTwie lXo ] qb mwnuK ko soaU byK BXo ] qb XON ibRjnwQ su bYn aucwry ] qyro dysu khw qyro
nwm khw ry ]òòôø] ikrlw bwc kwnH soN ] sorTw ] inRg myro Qo nwau eyk dys ko BUp hoN ] so
qum kQw sunwauN jw qy hau ikrlw BXo ]òòôù] kib`qu ] nwQ hON qo inqw pRiq sony ko bnwie
swj gaU sq dyqo idj suq kau bulwie kY ] eyk gaU imlI myrI puMn krI gaUAn sO jo hau puMin
krby kau rwKq mMgwie kY ] joaU puMin krI fIT qwhI idj prI khÎo myrI gaU qW ko Dnu dY
rihE su nwiekY ] vw n Dn lXo moih iehY sRwp dXo hohu ikrlw kUAw ko hON su BXo qw qy Awie kY
]òòõú] dohrw ] qumry kr qy CuAq Ab imt gey sgry pwp ] so Pl lhÎo ju bhuqu idn
muin kir pwvq jwp ]òòõñ]
536
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry ikrlw ko kUp qy kwF kY
auDwr krq Bey iDAwie smwpqM ]
AQ gokl ibKY blB`dR jU Awey ] cOpeI ] iqh auDwir pRB jU igRih AwXo ] gokl kau blB`dR
isDwXo ] Awie nMd ky pwien lwgÎo ] suK Aiq BXo sok sB BwgÎo ]òòõò] svYXw ] nMd ky
pwien lwig hlI cil kY jsuDw hU ky mMidr AwXo ] dyKq hI iqh ko kib sÎwm su pwien aUpir
sIs JukwXo ] kMT lgwie lXo kih XON so XON mn mY kib sÎwm bnwXo ] sÎwm jU lyq kbY hmrI
suiD mwie XON roie kY qwq sunwXo ]òòõó] kib`qu ] gopI suin pwXo ieh TOr blB`dR AwXo sÎwm
AwXo hÍY hY mWg syNDur Brq hYN ] bysr ibMdUAw qn BUKn bnwie kib sÎwm cwr locnn AMjn
Drq hYN ] dwmnI sI dmk idKwie injkwie Awie bUJY mwq BRwq kI n sMkw ko krq hYN ] dIjY
Gn sÎwm kI bqwie sùiD hwie hmY sÎwm bilrwm hw hw pwien prq hYN ]òòõô] kibXo bwc
] sorTw ] hlI ikXo snmwn sB gÍwirn ko iqh smY ] hau kirhON su bKwn ijauN kQ Awgy hoie
hY ]òòõõ] svYXw ] eyk smY muslI Dr qwih mY AwnMd soN iek Kylu mcwXo ] Xwih ky pIvn ko
mdrw ihq sÎwm jlwiDp dY kY pTwXo ] pIvq BXo qb so muslI mdm`iq BXo mn mY suK pwXo
] nIr chÎo jmunw ikXo mwn su AYNc leI hl isau kib gwXo ]òòõö] jmunw bwc hlI soN ]
sorTw ] lyhu hlI qum nIru ibnu dIjY nh dos duK ] sunhu bwq rn DIr hau cyrI jdurwie kI
]òòõ÷] svYXw ] duie hI su mws rhy iqh TW iPr lyn ibdw cil nMd pY Awey ] Pyr gey
jsuDw hU ky mMidr qw pg pY ieh mwQ Cuhwey ] mWgq BXo jb hI su ibdw qb sok ikXo duh nYn
bhwey ] kInu ibdw iPr XO kih kY qum XON kihXo hir nihN nhI Awey ]òòõø] nMd qy lY jsuDw
qy ibdw ciVH sÎMdn pY blB`dR isDwXo ] lWGq lWGq dys keI ng Aaur ndI pur ky injkwXo
537
] Aw phucÎo inRp ky pur ky jn kwhU qy XON hir jU sun pwXo ] Awphu sÎMdn pY cVH kY Aiq BRwq
soN hyq kY Awgy hI AwXo ]òòõù] dohrw ] AMk BRwq doaU imly Aiq pwXo suK cYn ] mdrw
pIvq Aiq hsq Awey Apny AYn ]òòöú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy blBdR gokl ibKY jwie kir Awvq Bey ]
AQ isRgwl ko dUq Byjbo ju hau ikRsn hON kQnM ] dohrw ] doaU BRwq Aiq suK krq inj igRih
phucy Awie ] paufrIk kI iek kQw so mY khq sunwie ]òòöñ] svYXw ] dUq isRgwl pTÎo
hir kau kih hON hir hauN quih ikau kihvwXo ] ByK soaU kir dUr sBY kib sÎwm AbY jo qYN ByK
bnwXo ] qYN ry guAwr hY gokl nwQ khwvq hY fru qoih n AwXo ] kY ieh dUq ko mwn khÎo nih
pyKhu lIin sBY dl AwXo ]òòöò] sorTw ] ikRsn n mwnI bwq jo iqh dUq aucwrÎo ] khI
jwie iqn bwq piq Awpn ciVH AwXo ]òòöó] svYXw ] kwsI ky BUpiq Awidk BUpn kau su
isRgwlih sYn bnwXo ] sRI ibRjnwQ ieqY Aiq hI muslIDr Awidk sYn bulwXo ] jwdv Aaur
sBY sMg lY hir soN hir jùDu mcwvn AwXo ] Awie duhU ids qy pRgty Bt XON kih kY kib sÎwm
sunwXo ]òòöô] svYXw ] sYn jbY duhU Ern kI ju deI jb Awpis bIc idKweI ] mwnhu myG
pRlY idn ky aumfy doaU ieau aupmw ijX AweI ] bwhir hÍY ibRjnwiek sYn qy sYn duhU ieh bwq
sunweI ] TwiF rhYN duaU sYn duaU hm mWif hY Xw BUA bIc lrweI ]òòöõ] Xw Gn sÎwm khÎo
suno sB mY hoN qy qYN GnsÎwm khwXo ] Xw ihq sYn isRgwl lY AwXo hY hau hU qbY dlu lY sMig
DwXo ] kwhy kau sYn lrYN duaU Awp mY kauqk dyKhu TwiF sunwXo ] sÎwm BnY lrbo rn mY hmro
Aru Xwh hI ko bin AwXo ]òòöö] dohrw ] mwin bwq TwFy rhy sYn duaU qij k®ǜD ] doaU hir
Awvq Bey hir smwn ihq jùD ]òòö÷] svYXw ] Awey hY m`q krI jnu duie lrby khu isMG
538
doaU jnu Awey ] AMqk AMq smY jnu eIs sp`C mno igir jUJn Dwey ] kY duaU myG pRlY idn ky
iniDnIr duaU ikDoN kRoD bFwey ] mwnhu rudRih kRoD Bry duaU hY mn mY lK XON kib pwey ]òòöø]
kib`qu ] jYsy JUT swc soN pKwn jYsy kwc soN AO pwrw jYsy AWc soN pqOAw jÎoN lhir soN ] jYsy
gÎwn moh soN ibbyk jYsy dRoh soN qp`sI idj dRoh soN Anr jYsy nr soN ] lwj jYsy kwm soN su sIq
jYsy Gwm soN AO pwp rwm nwm soN ACr jYsy Cr soN ] sUmqw jÎo dwn soN jÎoN kRoD snmwn soN su
sÎwm kib AYsy Awie iBrÎo hir hir soN ]òòöù] svYXw ] jùDu BXo Aiq hI su qhW qb sRI
ibRjnwiek ckR sMBwrÎo ] mwrq hau quih ey ry isRgwl mY sÎwm BnY iem sÎwm pcwrÎo ] Cor
sudrsn dyq BXo isr sq®ü ko mwir judw kir fwrÎo ] mwnhu kumHwr lY qwgih ko ck qy Puin
bwsn kwt auqwrÎo ]òò÷ú] dyiK isRgwl hnÎo rn mY iek kwsI ko BUp huqo soaU DwXo ] sRI
ibRjnwQ su sÎwm BnY Aiq hI iqh Awie kY jùDu mcwXo ] mwr mcI Aiq jo iqh TW su qbY iqh
sÎwm jU c`kR clwXo ] ijau Air Awgl ko ktÎo sIsu iqhI ibiD Xwih ko kwit igrwXo
]òò÷ñ] sRI ibRjnwiek jU jb ey doaU sYn ky dyKq kop sMGwry ] PUl BeI mn sBnn ky qb
bwj auTI sihnwie ngwry ] Aaur ijqy Air bIr huqy sB Apny Apny Dwm isDwry ] PUl pry
nB mMfl qy Gn ijau GnsÎwm pY sÎwm aucwry ]òò÷ò]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry isRgwl kwsI ky BUp shq bDh iDAwie sMpUrnM ]
AQ sud`Cn jùDu kQnM ] svYXw ] sYn BjÎo jb sq®n ko qb Awpn sYn mY sÎwm jU Awey ]
Awvq dyv huqy ijqny iqqny hir pwien soN lptwey ] dY kY pRd`Cn sÎwm sBo iqn sMK bjwie kY
DUp jgwey ] sÎwm BnY sBhMU mn mY ibRjnwiek bIr shI kir pwey ]òò÷ó] auq kY aupmw
igRh dyv gey ieq dÍwrvqI ibRjnwiek AwXo ] jwie auqY isr BUp ko kwsI ky bIc prÎo pur sok
539
jnwXo ] BwKq By sB XON biqXw soeI XON kih ky kib sÎwm sunwXo ] sÎwm jU soN hmry js
BUpiq kwj ikXo Plu qYsih pwXo ]òò÷ô] jw cqurwnn nwrd ko isv ko auT kY jg lok iDAwvYN
] nwr invwie Bly iqn ko Puin sMK bjwie kY DUp jgwvYN ] fwr kY PUl BlI ibiD soN kib
sÎwm BnY iqh soN isr nwvYN ] qy ibRjnwQ ky swDn ko gun gwvq gwvq pwr n pwvYN ]òò÷õ]
kwsI ky BUp ko pUq sud`Cn qw mn mY Aiq kRoD bFwXo ] myry ipqw ko ikXo bDu jwihN hau qwihN
hno icq bIc bswXo ] syv krI isv kI ihq soN iqh gwlH bjwie pRsMn krwXo ] sÎwm hno Jt
dY iCn mY iqn sÎwm BnY qt dY bru pwXo ]òò÷ö] rudR bwc sud`Cn soN ] cOpeI ] qb isv jU
iPr XoN au~cro ] hir ky bD ihq homih kro ] qwqy mUriq eyk inkir hY ] so hir jI ky pRwnn
hir hY ]òò÷÷] dohrw ] eyk khI iqh jùD mY jo koaU ibmuK krwie ] qw pY blu nih cl skY
quih mwrY iPir Awie ]òò÷ø] svYXw ] AYsy sud`Cn ko jb hI kib sÎwm BnY muK rudR bKwnÎo
] so aun kwj ikXo auT kY Apny mn mY Aiq hI hrKwnÎo ] hom kIE iqn pwvk mY iGRq A`Cq
jON js bydn mwnÎo ] rudR ky BwKb ko su kCU kib sÎwm BnY jVH Byd n jwnÎo ]òò÷ù] qau
inksI iqh qy pRiqmw iqh dyKq hI sB kau fru AwvY ] kaun blI pRgtÎo jg mY ieh Dwvq
A`gRj ko ThrwvY ] TwiF BeI kir lY kY gdw Aiq ros kY dWq so dWq bjwvY ] AYsy lKÎo sBhUM
ieh qy ibRjnwiek jIvq jwin n pwvY ]òòøú] cOpeI ] qb ids dÍwrvqI kI DweI ] Aiq
iciq Apny kRoD bFweI ] sRI ibRjnwQ ieqY suin pwXo ] eyk qyj ko hm pY AwXo ]òòøñ] jo
ieh ky Puin A`gRj AwvY ] so sB Bsm hoq hI jwvY ] jo ieh sMig mWif rn lrY ] so jmlok
pXwno krY ]òòøò] svYXw ] jo auh ky muK Awie gXo pRB so aunhU iCn mwih jrwXo ] XON
suin bwq cVHÎo rQ pY hir qwhI ky swmuih ckR clwXo ] ckR sudrsn ky iqn AgR n qwhI ko
540
paurK nYku bswXo ] AMq iKswie clI iPr kY kib sÎwm khY soaU BUpiq GwXo ]òòøó]
kibXobwc ] svYXw ] sRI ibRjnwiek ko ijnhU kib sÎwm BnY nih DÎwn lgwXo ] Aaur khw
BXo jau gun kwhU ko gwvq hY gun sÎwm n gwXo ] Aaur khw BXo jau jgdIs ibnw su gnys
mhys mnwXo ] lok prlok khY kib sÎwm sdw iqh Apno jnm gvwXo ]òòøô]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy mUrq sud`Cn BUp suq ko bDih DÎwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ kip bD kQnM ] soaU jIq kY Cor dXo rn mY inRp jo rn qy kbhU n trY ] deI kwt sh`sR
Bujw iqh kI ijh qy Puin caudh lok frY ] kir kMcn Dwm dey iqh ko idj mWig sdw joaU pyt
BrY ] Puin rwK kY lwj deI d®üpqI ibRjnwQ ibnw As kaun krY ]òòøõ] cOpeI ] ryvq
ngr hlDr jU gXo ] iqRX sMig lY hulws icq BXo ] sBn qhw imil mdrw ipXo ] gwvq BXo
aumg kY ihXo ]òòøö] iek kip huqo qhw so AwXo ] mdrw skl Poir Gt gÍwXo ] PwDq BXo
rqIku n frÎo ] muslIDr Aiq kRoDih BrÎo ]òòø÷] dohrw ] auiT TwFo muslI BXo doaU
AsqR sMBwr ] ijau kip nwcq iPrq Qo iCn mY dXo sMGwr ]òòøø]
ieiq kip ko blBdR bD kIbo smwpq ]
gj pur ky rwjw kI duihqw swbr brI ] svYXw ] bIr gjpur ky ruic soN duihqw ko d®üjoDn
bÎwh rcwXo ] BUp ijqy BUA mMfl ky iqn kauqk hyrib kwj bulwXo ] AMD ky pUqih bÎwh
rcÎo su su qwih ko duAwrvqI suin pwXo ] sWb huqo iek kwnH ko bwlk jWbvqI hUM qy so cil
AwXo ]òòøù] gih kY bihXw puin BUp suqw hMU kI sÎMdn BIqir fwir isDwrÎo ] jo Bt qwih
shwie ky kwj lrÎo soaU eykih bwn soN mwrÎo ] Dwie pry iC rQI imil kY su Gno dlu lY jb
BUp pcwrÎo ] jùDu BXo iqh Taur Gno soaU XoN muK qy kib sÎwm aucwrÎo ]òòùú] pwrQ BIKm
541
dRox ikRpwru ikRpIsuq kop BrÎo mn mY ] Aru Aaur su krn clÎo irs so Akto Dir kauc qbY
qn mY ] Cib pwvq BXo kib sÎwm BnY soaU XON ien sUrn ky gn mY ] ijm sUrj soBq idvqn
mY ieh so Cib pwvq BÎo rn mY ]òòùñ] svYXw ] jMg BXo iqh Taur insMg su CUtq By duhMu
Er qy Bwly ] Gwien lwg Bjy Bt XON mnu Kwie cly igRh ky su invwly ] bIr iPrYN Aiq Gum
iqhI su mno Aiq pI mdrw mqvwly ] bwsn qy Dn Aaur inKMg iPrYN rn bIc KqMg ipAwly
]òòùò] svYXw ] sWb srwsn lY kr mY bhu bIr hny iqh Taur krwry ] eykn ky ibb pwg
kty Aru eykn ky isr hI kit fwry ] Aaur inhwir Bjy Bt XON aupmw iqn kI kib sÎwm
aucwry ] swD kI sMgiq pwie mno jnu puMin ky A`gRj pwp pDwry ]òòùó] eykn kI deI kwt
Bujw Aru eykn ky kr hI kit fwry ] eyk kty AD bIchu qy rQ kwit rQI ibrQI kir mwry ]
sIs kty Bt TwF rhy iek sRox auiTE Cib sÎwm aucwry ] bIrn ky mnu bwg ibKY jnu CUtY hYN su
Anyk Puhwry ]òòùô] sRI jdubIr ky puqR jbY bhu bIr hny rn mY cih kY ] iek Bwj gey n
mury bhuro iek Gwien Awie pry sih kY ] bhu huie kY inrwXuD hÍY ieh kY hm rwKhu pwie pry
kih kY ] iek TwF Bey iGGÎwq blI iqRn ko duhuM dWqn mY gih kY ]òòùõ] svYXw ] jùDu
ikXo suq kwnH ieqo nih huie hY kbY iknhUM nhI kIno ] dÍY Gt AwT rQI blvMf iqnhU qy eyk
blI nih hIno ] so imil kY kir kop pry suq kwnH ky aUpir jwin n dIno ] ros bFwie mcwie
kY mwr hkwr kY kysn qy gih lIno ]òòùö] qotk CMd ] ien bIrn kI jb jIq BeI ]
duihqw qb BUp kI CIn leI ] soaU CIn kY mMidr Awin DrI ] duibDw mn kI sB dUir krI
]òòù÷] cOpeI ] ieqy d®üjoDn hrK jnwXo ] auq hlDr hir jU suin pwXo ] suin bsudyv
koRD Aiq Bir kY ] sÎwm BnY mUCih rihE Dir kY ]òòùø] bsudyv vwc ] cOpeI ] iqh suD
542
kau koaU dUq pT`XY ] pOqR soD kO byig mMg`XY ] muslIDr iqh Taur pTwXo ] cil hlDr iqh
pur mY AwXo ]òòùù] sÍYXw ] Awiesu pwie ipqw ko jbY cil kY blB`dR gjw pur AwXo ]
Awiesu AYs dXo hmry inRp Cor ienY suqAMD sunwXo ] so suin bwq irswie gXo igRih qau Apny
ieh Ej jnwXo ] AYNc lXo pur qRws BrÎo soaU lY duihqw ieh pUjn AwXo ]òóúú] sWb so
bÎwh suqw ko ikXo durjoDn ic`iq Gno suK pwXo ] dwn dXo ijh AMq kCU nih ibpRn ko kih
sÎwm sunwXo ] BRwq ky puqR ko sMg hlwXuD lY kir duAwrvqI ko isDwXo ] sÎwm cirqR auqY
ipKby khu sÎwm BnY cil nwrd AwXo ]òóúñ]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry
d®üXoDn kI bytI sWb ko bÎwh ilAwvq Bey ]
nwrd ko Awiebo kQnM ]dohrw ] nwrd rukmin ky ipRQm igRh my phucÎo Awie ] jhW kwnH bYTo
huqo auiT lwgo iriK pwie ]òóúò] svYXw ] dUsr mMidr BIqir nwrd jwq BXo iqh sÎwm
inhwrÎo ] Aaur gXo igRih sÎwm qbY iriK AwnMd hÍY ieh BWiq aucwrÎo ] pyK BXo sBhU igRh
sÎwm su XO kib sÎwmih gRMQ suDwrÎo ] kwnH jU ko mn mY muin eIs shI kir kY jgdIs
ibcwrÎo ]òóúó] BWiq khUM khUM gwvq hY khUM hwiQ lIey pRBu bynu bjwvY ] pIvq hY su khUM
mdrw Aau khUM lrkwn ko lwf lfwvY ] jùDu krY khUM m`ln so khUM nMdg hwiQ ilXy cmkwvY ]
ieau hir kyl krY iqh TW ijh kauqk ko koaU pwr n pwvY ]òóúô] dohrw ] XON iriK dyiK
cirqR hir crn rhÎo lptwie ] clq BXo sB jgq ko kauqk dyKo jwie ]òóúõ] AQ
jrwisMD bD kQnM ]svYXw] bRhm mhUrq sÎwm auTy auiT nwie ihRdY hir iDAwn DrY ] iPir
sMDÎw kY riv hoq audY su jlWjlu dY Aru mMqR rrY ] iPr pwT krYN siqsX slok ko sÎwm
543
inqwpRiq pY n trY ] qb krmn kaun krY jg mY jb Awp n sÎwm jU krm krY ]òóúö]
svYXw ] nHwie kY sÎwm jU lwie sugMD Bly pt Dwr kY bwhir AwvY ] Awie isMGwsn aUpir bYT
kY sÎwm BlI ibiD inAwau krwvY ] Aau sukdyv ko qwq Blw su kQw kir sRI nMd lwl irJwvY ]
qau lig Awie khI biqXw iek so muK qy kib BwK sunwvY ]òóú÷] dUq bwc ] svYXw ] kwnH
jU jo qum jIq kY BUpiq Coir dXo iqh Ej jnwXo ] mY dl qyeIs CUhn lY sMg qyeIs bwr su jùD
mcwXo ] kwnH ko AMiq Bjwie rhÎo mQurw ky ibKY rhny hU n pwXo ] byc kY KweI hY lwj mno
iqin XON jV Awpn ko grbwXo ]òóúø]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry ]
AQ id`lI ko Awvn kQnM ]dohrw] qb lau nwrd ikRsn kI sBw phUicE Awie ] id`lI ko
ibRjnwQ lY cilE sMig lÍwie ]òóúù] svYXw ] sRI ibRjnwQ khI sB soN hm id`lI clY ikDoN
qwih ko mwrYN ] jo mqvwrn ky mn BIqir Awvq hY soaU bwq ibcwrYN ] aUDv AYsy khÎo pRB jU
ipRQmY Puin idlI kI Er isDwrYN ] pwrQ BIm ko lY sMg Apny qO iqh sq®ü ko jwie sMGwrYN
]òóñú] aUDv jo sB sq®ü kau mwir kihE su sBY hir mwn lXo ] rQ piq Bly gj bwijin ky
ibRjnwiek sYn Bly rcXo ] imil tWk APImn BWg cVHwie su Aau mdrw suK mwn ipXo ] suD
kYby kau nwrd Byj dXo khÎo aUDv soN imil kwj ikXo ]òóññ] cOpeI ] id`lI sij sB hI dl
Awey ] kuMqI suq pwien lptwey ] jdupiq kI Aiq syvw krI ] sB mn kI icMqw prhrI
]òóñò] sorTw ] khI juiDstr bwq iek pRB hau ibnqI krq ] jo pRB sRvn suhwq rwj
sUA qb mY kroN ]òóñó] cOpeI ] qb jdupiq ieh BWiq sunwXo ] mY ieh kwrj hI kau AwXo
] pihly jrwisMD kau mwrYN ] nwm j`gÎ ko bhuir aucwrYN ]òóñô] svYXw ] BIm pTÎo qb
544
pUrb ko Aru d`Cn ko shdyv pTwXo ] p`Cm Byjq By nkulM kih ibauNq iehY inRp j`ig bnwXo ]
pwrQ gXo qb au~qr ko n bcÎo ijh Xw sMg jùD mcwXo ] jor Gno Dnu sÎwm BnY su idlI piq
pY cil Arjun AwXo ]òóñõ] pUrb jIq kY BIm iPrÎo Aru au~qr jIq kY pwrQ AwXo ] d`Cn
jIiq iPirE shdyv Gno icq mY iqn Ej jnwXo ] p`Cm jIq ilXo nukly inRp kY iqn pwien pY
isr nÎwXo ] AYs khÎo sB jIq ley hm isMDjrw nihN jIqn pwXo ]òóñö] sorTw ] khI
ikRsn idj ByK Dir qw sON hm rn chY ] iBr hm isau huie eyk suBt sYn sB Cor kY
]òóñ÷] svYXw ] ByK Dro qum ib`pn ko sMg pwrQ BIm ky sÎwm kihE ] hm hU qumrY sMg
ib`p ky ByKih Dwrq hY nih jwq rihE ] icq cwhq hY cih hYN iqh qy Puin eykl kY kir K`g
gihE ] kih XON iPr Awpn ibp ko rUp DirE nhI kwhU qy jwq lihE ]òóñø] bwmn ByK
jbY Dr kY inRp isMDjrw ky gey inRp jwnI ] nYn inhwir bfy BujdMf su C`iqRn kI sB rIiq
pCwnI ] qyeIs bwr iBrÎo hm soN soaU hY ijh duAwrvqI rjDwnI ] Byd lhÎo sB hI Cil kY
ieh AwXo hY gokl nwQ gumwnI ]òóñù] sÎwm jU Awpn hI auiT kY iqh BUpiq ko ieh BWiq
sunwXo ] qyeIs byr BjÎo hir isauN hir ko quih eyk hI bwr BjwXo ] eyqy pY bIr khwvq hYN su
iehY hmrY icq pY Ab AwXo ] bwmn huie quih sy sMg CqRI ky cwhq hYN kr jùDu mcwXo
]òóòú] bil mwp kY dyh deI hir kau sB hor rhy n ibcwr ikXo ] khÎo kw qnu hY Bgvwnu
soN iB`Cuk mWgq dyh ibXo n ibXo ] suin rwm jU rwvn mwr kY rwju BBICn dy iqh qy n ilXo ]
hmry Ab mWgq hY inRp kau cup Twn rihE skucwq ihXo ]òóòñ] svYXw ] dyiK dXo bRhmw
suq sUrj ic`q ibKY nhI qRws ikXo hY ] dws BXo hircMd sunÎo suq kwj n lwj kI Er DXo hY
] mUMf dXo mDu kwit murwir rqIku n sMkqmwn BXo hY ] jùDih cwhq ho iqn qy qumrob khw blu
545
Gwt gXo hY ]òóòò] p`Cm sUr cVHÎo suinXY aultI iPir gMg bhI Ab AwvY ] s`iq tirE
hrIcMd hUM ko DrnI Dr iqAwg Drw qy prwvY ] isMG clY imRg qy tir kY gjrwj aufÎo nB
mwrg jwvY ] pwrQ sÎwm khÎo qb BUpiq qRws BrY nih juDu mcwvY ]òóòó] jrwisMD bwc ]
svYXw ] pwrQ soN ibRjnwQ jbY kib sÎwm khY ieh BWiq bKwno ] sRI ibRjnwQ iehI ieh pwrQ
BIm iehY iqh BUpiq jwno ] kwnH BjÎo hm qy ieh bwlk Xw sMig hON lirhON su bKwno ] jùDu ky
kwrn TwFu BXo auiT sÎwm khY kCu qRws n mwno ]òóòô] svYXw ] Bwir gdw huiq Dwm GnI
iek BIm ko Awp ko Aaur mMgweI ] eyk deI kir BImih ky iek Apny hwQ ky bIc suhweI ]
rwq ko soie rhY suK pwie su idvs krYN auiT in`q lrweI ] AYis kQw duhMu bIrn kI mn bIc
ibcwr kY sÎwm sunweI ]òóòõ] BIm gdw gih BUp pY mwrq BUp gdw gih BIm pY mwrI ] ros
Bry blvMq doaU lrYN kwnn mY jnu kyhir BwrI ] jùD krYN n murNY iqh Taur qy bWtq hYN iqh TW
jnu XwrI ] XON aupjI aupmw cqury jnu Kylq hY PulQw so iKlwrI ]òóòö] idvs sqweIs jùDu
BXo jb BUp ijqÎo blu BImih hwrÎo ] sRI ibRjnwQ dXo qb hI blu jùD ko kRoD kI Er pcwrÎo
] lY iqnkw iek hwQih BIqir cIr dXo ieh Byd inhwrÎo ] qYsih BIm ny cIr dXo inRp XON
muK qy kib sÎwm aucwrÎo ]òóò÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry jrwisMD bDih ]
svYXw ] mwr ky BUp gey iqh TW jh bWDy keI puin BUp pry ] hir dyKq sok imty iqn ky ieq
sÎwm jU ky idRg lwj Bry ] bMDn jyiqk Qy iqn ky sB hI iCn BIqir kwit fry ] dey Cor sBY
kib sÎwm BnY krunw rsu soN jb kwnH Fry ]òóòø] bMDn kwit sBY iqn ky iqn kau
ibRjnwiek AYs aucwro ] Awnd icq kro Apny Apny icq ko sB sok invwro ] rwj smwj
546
ijqo qum jwie kY sÎwm BnY Dn Dwm sMBwro ] sRI ibRjnwQ khI iqh ko qum Apny Apny dys
isDwro ]òóòù] bMDn Cor khÎo hir XON sB BUpn qO ieh BWiq aucwrI ] rwj smwj kCU nhI
qyro hI iDAwn lhY su iehY jIA DwrI ] rwj kror iehY lih hoN kib sÎwm khÎo ieh BWiq
murwrI ] so aun mwn khI hir ieau su sdw rihXo suiD lyq hmwrI ]òóóú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry jrwisMD ko bD kr
sB BUpn ko Curwie id`lI mo Awvq Bey ]
AQ rwj sU j`ig issupwl bD kQnM ] svYXw ] auq sIs invwie gey inRp Dwm ieqY jdurwie
id`lI mih AwXo ] BIm kihE sB Byd su mY blu Xwih qy pwie kY sq®ih GwXo ] ib`pR bulwie
BlI ibiD so iPir rwjsUAO iek j`ig mcwXo ] AwrMB j`ig ko BXo qb hI jsu duMdiB jo ibRjnwQ
bjwXo ]òóóñ] juiDstr bwc sBw pRiq ] svYXw ] joir sBw idÍj CiqRn kI ipRQmY inRp XO
khÎo kaun mn`XY ] ko ieh lwiek bIr iehW ijh Bwl mY kuMkm A`Cq l`XY ] bol auTÎo shdyv
qbY ibRjnwiek lwiek Xwh cV`XY ] sRI ibRj nwQ shI pRB hY kib sÎwm BnY ijh ky bil j`XY
]òóóò] Xwih kI syv sdw krIAY mn Aaur n kwjn mY aurJ`XY ] Coir jMjwr sBY igRh ky
iqh iDAwn ky BIqir ic`q lg`XY ] jwih ko Bydu purwnn qy mq swDn bydn qy kCu p`XY ] qwih
ko sÎwm BnY pRQmY auT kY ikau n kuMkm Bwl lg`XY ]òóóó] XoN jb bYn khY shdyv qy BUpiq ky
mn mY scu AwXo ] sRI ibRjnwiek ko mn mY kib sÎwm shI pRB kY ThrwXo ] kuMkm A`Cq BWiq
BlI kir bydn kI Duin Bwl cVHwXo ] bYTo huqo issupwl qhW Aiq so Apny mn bIc irswXo
]òóóô] issupwl bwc ] svYXw ] bIr bfo hm soN qij kY ieh kw ijh kuMkm Bwl cVHwXo ]
gokl gWau ky bIc sdw ien guAwirin soN iml gorsu KwXo ] Aaur suno fru sq®n ky gXo
547
duAwrvqI Bij pRwn bcwXo ] AYs sunwie khI biqXw Aru kopih soN Aiq hI Br AwXo
]òóóõ] svYXw ] bolq BXo issupwl qbY su sunwie sBw sB kRoD bFY kY ] kop BrÎo auiT TwFo
BXo su girsit gdw kr BIqir lY kY ] gUjr huie jdurwie khwvq gwir deI doaU nYn ncY kY
] so suin PUPI ky bYn icqwir rhÎo ibRjnwiek jU cup hÍY kY ]òóóö] cOpeI ] PUPI bcn ic`iq
hir DrÎo ] sq gwrn lO kRoD n BrÎo ] sob TwF br qRws n kIno ] qb jdubIr ckR kir
lIno ]òóó÷] kwnH jU bwc ] svYXw ] lY kir ckR BXo auiT TwF su XON iqh soN iris bwq khI
] Puin PUPI ky bYn icqY Ab lau quih nws ikXo nhI moin ghI ] sq gwrn qy bF eyk khI
quih jwnq ApnI imRqu chI ] ipK hY sB BUp ijqy ieh TW Ab hau hI n hÍh Y auN ik qU hI nhI
]òóóø] issupwl bwc kwnH soN ] svYXw ] kop kY au~qr dyq BXo ieh BWiq sunÎo jb hI
AiBmwnI ] qor mry mirhauN Ary gUjr ieau muK qy iqn bwq bKwnI ] Aaur khw ju pY AYis
sBw hMU mY jUJb imRqu hI hY injkwnI ] qau Ary byd purwnn mY cil hY jg mY jug cwir khwnI
]òóóù] kw BXo jo cmkwie kY ckRih AYsu khÎo quih mwir froNgo ] gUjr qo qy hau CqRI
khwie kY AYsI sBw hUM ky bIc troNgo ] mwq su BRwq Aru qwq kI sauNh ry quih mirhON nih Awp
mroNgo ] kRoD rukMmin ko Dr kY hir qo sMg Awj indwn kroNgo ]òóôú] kop pRcMf ikXo qb
sÎwm jb ey biqXw issupwlih BwKI ] kwnH khÎo jVH cwhq imRqu kI XON su Blo gin sUrj swKI
] ckR sudrsn lY kr BIqir kUid sBw sB hI soaU nwKI ] Dwvq BXo kib sÎwm khY su BXo
iqh ky bD ko AiBlwKI ]òóôñ] Dwvq BXo ibRjnwiek jU ieq qy auq qy soaU swmuih AwXo ]
ros bFwie Gno icq mY qik kY iqh sq®ü ko c`kR clwXo ] jwie lgÎo iqh kMT ibKY kit dyq BXo
Cuit BU pr AwXo ] ieau aupmw aupjI jIA mY idv qy riv kO mnu mwir igrwXo ]òóôò] ieiq
548
sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry rwjsUA jig kir issupwl bDih iDAwie smwpqM ] AQ kwnH
jU kop rwjw XuiDstr iCmwpn krq Bey ] svYXw ] kwt kY sIs dXo isspwl ko kop BrÎo doaU
nYn ncwvY ] kaun blI ieh bIc sBw hU ky hY hm so soaU jùDu mcwvY ] pwrQ BIm qy Awidk
bIr rhy cup hoie Aiq hI fr AwvY ] suMdr AYs srUp ky aUpir sÎwm kbIsr pY bil jwvY
]òóôó] svYXw ] joiq ijqI Air BIqir QI su sBY muK sÎwm ky bIc smwnI ] bol skY n
rhy cup huie kib sÎwm khY ju bfy AiBmwnI ] bWko blI issupwl hnÎo ijh kI huqI cMdRvqI
rjDwnI ] Xw sm Aaur n koaU ibXo jig sRI jdubIr shI pRBu jwnI ]òóôô] eyk khYN
jdurwie bfo Bt jwih blI issupwl so GwXo ] ieMdR qy sUrj qy jm qy huqo jwq n so jmlok
pTwXo ] so ieh eyk hI AWK ky Por ky BIqir mwr dXo jIA AwXo ] caudh lokn ko krqw
kir sRI ibRjnwQ shI ThrwXo ]òóôõ] caudh lokn ko krqw ieh swDn sMq iehY ijX jwnÎo
] dyv Adyv kIey sB XwhI ky bydn qy gun jwin bKwnÎo ] bIrn bIr bfo eI lKÎo hir BUpn
BUpn qy KunswnÎo ] Aaur ijqy Air TwFy huqy iqn sÎwm shI kir kwl pCwnÎo ]òóôö]
svYXw ] sRI ibRjnwiek TwiF qhW kr bIc sudrsn ckR ilXy ] bhu ros Tny Aiq kRoD BrÎo
Air Awn ko Awnq hY n ihXy ] iqh Taur sBw hU mY gwjq BXo sB kwlih ko mno ByK ikXy ]
ijh dyKiq pRwn qjY Airvw bhu sMq inhwr ky rUp ijXy ]òóô÷] inRp juiDstr bwc ] svYXw
] Awpih BUp khI auT kY kr joir doaU pRB kRoD invwro ] Qo issupwl bfo Kl so qum ckRih lY
iCn mwih sMGwro ] Xo kih pwie rhÎo gih kY duhu Apny nYnn qy jlu Fwro ] kwnH jU jo qum ros
kro qo khw qum so bsu hYb hmwro ]òóôø] dws khY ibnqI kr jor kY sÎwm BnY hir jU suin
lIjY ] kop icqy qumry mirXY su ikRpw kir hyrq hI pl jIjY ] AwnMd kY iciq bYTu sBw mih
549
dyKhu jig ky hyqu pqIjY ] hau pRB jwn kro ibnqI pRB jU puin kop iCmwpn kIjY ]òóôù]
dohrw ] bYTwXo jdurwie ko bhu ibnqI kir BUp ] kMjn sy idRg ijh bny bnÎo su mYn srUp
]òóõú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry kwnH jU ko kop
rwjw juiDstr iCmwpn krq Bey iDAwie smwpqM ]
AQ rwjw juiDstr rwjsUA j`g krq Bey ] svYXw ] saupI hY syv hI pwrQ kau idj lokn
kI jo pY nIik krY ] Aru pUj krY doaU mwdRI ky puqR irKIn kI AwnMd iciq DrY ] BXo BIm
rsoeIAw d®üjoDn Dwm pY bÎws qy Awidk byd rrY ] ikXo sUr ko bwlk kYbY ko dwn su jwhI qy
caudh lok frY ]òóõñ] sUrj cMd gnys mhys sdw auT kY ijh iDAwn DrYN ] Aru nwrd soN
suk soN idj bÎws soN sÎwm BnY ijh jwp rrYN ] ijh mwr dXo issupwl blI ijh ky bl qy sB
loku frYN ] Ab ib`pn ky pg Dovq hY ibRjnwQ ibnw As kaun krY ]òóõò] Awhv kY sMg
sq®ün ky iqn qy kib sÎwm BnY Dnu lIno ] ibpRn ko ijm byd ky bIc ilKI ibiD hI iqih
BWiqih dIno ] eykn ko snmwn ikXo Aru eykn dY sB swj nvIno ] BUp juiDstr qaun smY su
sBY ibiD j`ig sMpUrn kIno ]òóõó] nHwn gXo sirqw dXo dwn su dY jl pY purKw irJvwey ]
jwck Qy iqh Taur ijqy Dn dIn Gno iqn kau su AGwey ] puqR lau pOqR lau pY iqn ky igRh ky
AnqY nihN mWgn Dwey ] pUrn j`ig krwie kY XoN suKu pwie sBY imil fyrin Awey ]òóõô]
dohrw ] jbY Awpny igRh ibKY Awey BUp pRbIn ] j`ig kwj boly ijqy sBY ibdw kir dIn
]òóõõ] svYXw ] kwnH rhy bhu idvs qhW su bDU ApnI sB hI sMg lY kY ] kMcn dyh idpY
ijn kI iqn mYn rhY ipiK l`jq hÍY kY ] BUKn AMg sjy Apny sB Awviq BI d®üpqI isir inAY
550
kY ] kYsy bÎwhÎo hY sÎwm qumY sB moih kho qum AwnMd kY kY ]òóõö] dohrw ] jb iqn kau
XoN dRopqI pUCÎo pRym bFwie ] ApnI ApnI iqh ibRQw sBhU khI sunwie ]òóõ÷] svYXw ]
j`ig inhwir juiDstr ko mn BIqir kaurn kop bswXo ] pMfu ky puqRn j`ig ikXo iqh qy ien ko
jg mY jsu CwXo ] AYsu n lok ibKY hmro jsu hoq BXo kih sÎwm sunwXo ] BIKm qy suq sUrj
qy su nhI hm qy As j`ig hÍY AwXo ]òóõø]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry rwjsUA j`ig smwpqM ]
juiDstr ko sBw bnwie kQnM ]sÍYXw ] mY iek dYq huqo iqn Awie kY suMdr eyk sBw su bnweI
] l`jq hoie rhy Amrwviq AYis pRBw ieh BUmih AweI ] bYiT ibrwjq BUp qhW jdubIr ilXy
sMg cwro eI BweI ] sÎwm BnY iqh AwBih kI aupmw muK qy brnI nih jweI ]òóõù] nIr
Fry khUM cwdr C`qn CUtq hYN khUM Taur Puhwry ] m`l iBry khUM m`q krI khUM nwcq bysÎn ky su
AKwry ] bwij lrYN khUM swj sjy Bt Cwjq hYN Aiq fIl iflwry ] rwjq sRI ibRjnwQ qhW ijm
qwrn mY sis sÎwm aucwry ]òóöú] joiq lsY khUM bjRn kI khUM lwl lgy Cib mMidr pwvY ]
nwgn ko pur lokpurI sur dyiK pRBw ijh sIs invwvY ] rIJ rhy ijh dyiK cqurmuK hyir pRBw
isv soN llcwvY ] BUim jhW qh nIr soN lwgq nIr jhW nih cInbo AwvY ]òóöñ] juiDstr
bwc d®üjoDn soN ] sÍYXw ] AYis sBw ric kY su juiDstr AMD ko bwlk boil pTwXo ] sUrj ko
suq sMg ilXy Aru BIKm mwn BrÎo soaU AwXo ] BUim jhW huqI qwih lKÎo jl bwir huqo jh
BUim jnwXo ] jwie insMk prÎo jl mY kib sÎwm khY kCu Byd n pwXo ]òóöò] jwie prÎo
qb hI sr mY qn bsqR Dry puin bUf gXo hY ] bUfq jo inksÎo soaU BUpiq ic`q ibKY Aiq kop
kXo hY ] kwnH jU Bwr auqwrn ky ihq AWK soN BImih Byd dXo hY ] so ieh BWiq soN bol auiTE
551
Ary AMD ky AMD hI puqR BXo hY ]òóöó] XoN jb BIm hsÎo iqh kau qu Gno icq BIqir BUp
irswXo ] mo kau pMfu ko puqR hsYN Ab hI bD Xw ko kroN ijX AwXo ] BIKm dRox irsy mn mY jVH
BIm BXo kh sÎwm sunwXo ] Dwm gXo Apuny iPr kY su sBw ieh BIqir Pyr n AwXo ]òóöô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry durjoDn sBw dyK Dwm gey DÎwie smwpqM ]
AQ dYq bk`qR jùD kQnM ] sÍX Y w] auq koip d®üjoDn Dwm gXo ieq dYq huqo iqh kop bswXo ]
kwnH hqÎo issupwl huqo myro imqR mirE n rqI sukcwXo ] lY isv qy br hO ieh ko bDu jwie
kroN ijX BIqir AwXo ] Dwie ikdwr kI Er clÎo kib sÎwm iehY icq mY ThrwXo ]òóöõ]
bdRI ikdwr ky BIqir jwie kY syv krI mhW rudR irJwXo ] lY kY ibvwn cilE auq qy jb hI
hir ky bDu ko bru pwXo ] dÍwrvqI hUM ky BIqir Awie kY kwnH ky puqR soN jùDu mcwXo ] so suin
sÎwm ibdw lY BUp qy sÎwm BnY iqh Taur isDwXo ]òóöö] svYXw ] dÍwrvqI hUM ky bIc jbY
hir jU gXo qau soaU sq®ü inhwrÎo ] sÎwm BnY qb hI iqh kau lru ry hm soN ibRjnwQ aucwrÎo
] XON suin vw biqXw hir ko kis kwn pRmwn lau bwn pRhwrÎo ] mwnu qcI Aiq pwvk aUpir
kwhU buJwieby ko iGRq fwrÎo ]òóö÷] mwrq BXo Air bwn jbY hir sÎMdn vwih kI Er DvwXo
] Awvq BXo auq qy Air so ieq qy eyaU gy imil kY rn pwXo ] sÎMdn hUM bl kY sMig sÎMdn
Fwih dXo kib XON jsu gwXo ] ijau shbwj mno ckvw sMg eyk Dkw hUM ky mwir igrwXo
]òóöø] rQ qor kY sq®ü kI nMdg so kib sÎwm khY kit gRIv igrweI ] Aaur ijqI iqh ky
sMg sYn huqI su Bly jmlok pTweI ] ros BrÎo hir TwFu rhÎo rn so aupmw kib sÎwm sunweI
] sRI ibRj nwiek caudhUM lok mY pwvq BXo bif XO su bfweI ]òóöù] dohrw ] dMq b`kR qb
ic`q mY Aiq hI kop bFwie ] sRI jdupiq jh TwF ho qh hI phucÎo jwie ]òó÷ú] svYXw ]
552
sRI ibRjnwiek kau jb hI iqn Awie AXoDn bIc hkwrÎo ] hau mirhON nih XON khÎo qwih su
ijau issupwl blI quih mwrÎo ] AYs sunÎo jb sÎwm jU bYn qbY hir jU puin bwn sMBwrÎo ]
sq®ü ko sÎwm BnY rQ qy Puin mUrC kY kir BU pr fwrÎo ]òó÷ñ] lY suiD hÍY soaU lop gXo iPir
kop BrÎo rn BIqir AwXo ] kwnH ky bwp ko kwnHih kau kit mwXw ko kY iek mUMf idKwXo ] kop
ikXo Gn sÎwm qbY Aru nYn duhUn qy nIr bhwXo ] hwQ pY ckR sudrsn lY Air ko isr kwit kY
BUim igrwXo ]òó÷ò]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy ikRsnwvqwry bkqR dYq bDh iDAwie smwpqM]
AQ bYdUrQ dYq bD kQnM ] kibXobwc ] svYXw ] jwih isvwidk bRhm inmÎo su sdw Apny
icq bIc ibcwrÎo ] sÎwm BnY iqn kau qb hI kb hI ikrpwiniD rUp idKwrÎo ] rMg n rUp
Aau rwg n ryK iehY chUM bydn Byd aucwrÎo ] qw Dir mUriq jùD ibKY ieh sÎwm BnY rn bIc
sMGwrÎo ]òó÷ó] dohrw ] ikRsn koip jb sq®ü dÍY rn mY dey Kpwie ] qIsr jo jIvq bcÎo so
iqh phucÎo Awie ]òó÷ô] dWqn so doaU hoT kit doaU ncwvq nYn ] qb hlDr iqh soN khy
kihq sÎwm ey bYn ]òó÷õ] svYXw ] ikau jVH jùDu krYN hir isauN mDu kItB sy ijh sq®ü
Kpwey ] rwvn sy hrnwKs sy hrnwC hUM sy jg jwn n pwey ] kMsih sy Aru isMDjrw sMg dysn
dysn ky inRp Awey ] qYN ry khw Air so iCn mY ieh sÎwm BnY jmlok pTwey ]òó÷ö] sRI
ibRjnwQ qbY iqh soN kib sÎwm khY ieh BWiq aucwrÎo ] mY bk bIr AGwsur mwir su kysin qy
gih kMs pCwrÎo ] qyeIs CUhin isMDjrw hUM kI mY suin sYn suDwr ibdwrÎo ] qYN hmry bl
A`gRj sÎwm khÎo Gn sÎwm qYN kaun ibcwrÎo ]òó÷÷] moih frwvq hYN kih XoN muih kMs soN
bIr bkI bk mwrÎo ] isMDjrw hUM kI sYn sBY moih BwKq ho iCn mwih sMGwrÎo ] mo kau khYN
553
bl bIr Ary myry paurK A`gRj kaun ibcwrÎo ] sUrn kI ieh rIiq nhI hir CiqR hY qU ik BXo
BiTAwrÎo ]òó÷ø] Apny kop kI pwvk mY bl qyro sBY sm PUs jrYhoN ] sRaun ijqo quih
AMgn mY su sBY sm nIrh kI AvtYhoN ] dygcw Apny paurK ko rn mY jb hI kib sÎwm cVHYhoN
] qau qyro AMg ko mwsu sBY iqh BIqir fwr kY AwCY pkYhoN ]òó÷ù] AYsy ibbwd kY Awhv mY
doaU kRoD Bry Aiq jùDu mcwXo ] bwnn isau idv Aaur idvwkr DUir auTI rQ pihXn CwXo ]
kauqk dyKn kau sis sUrj Awey huqy iqn mMgl gwXo ] AMq n sÎwm qy jIq skÎo puin AMq
ko AMqk Dwm isDwXo ]òóøú] sRI ibRjnwQ hnÎo Air ko kib sÎwm khY kir gwF AXoDn ]
hÍY kY kurUp prÎo Dir jùD kI qaun smY bÎdUrQ ko qn ] sRaunq sMig BrÎo prÎo dyiK dXw
aupjI krunw iniD ky mn ] Coir srwsn tyr khÎo idn Awju ky qY kirhoN n kbY rn ]òóøñ]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk ikRsnw Avqwry bÎdUrQ dYq bDh DÎwie smwpq ]
blBdR jU qIrQ gvn kQnM ] cOpeI ] qIrQ krn blBdR isDwXo ] nymKÍwrn BIqir AwXo ]
Awie qhw nHwvn ien kXo ] icq ko sok dUr kir dXo ]òóøò] qomr CMd ] rom hrKn Qo
qhw soaU AwXo qh daur ] hlI mdrw pIq Qo kib sÎwm qwhI Taur ] soaU Awie TwF BXo
qhW jVH Xwih isr n invwie kY ] blBdR kupÎo kmwn kir lY mwrÎo iqh Dwie kY ]òóøó]
cOpeI ] sB iriK auiT TwFy qb Bey ] AwnMd ibsr ic`q ky gey ] iek iriK Qo iqn AYs
aucwrÎo ] burw ikXo hlDr idj mwrÎo ]òóøô] qb hlDr puin AYs aucrÎo ] bYT rhÎo
ikau n hm qy frÎo ] qb mY kRoD ic`q mY ikXo ] mwr kmwn sMg ieh idXo ]òóøõ] sÍYXw ]
CqRI ko pUq Qo kop Bry iqh nws kXo ibnqI suin lIjY ] TwF Bey auT kY iriK so jV bYT rihE
kihE swc pqIjY ] bwq vhY kirXY sMg C`iqRn jw ky kIey jg BIqir jIjY ] qwhI qy mY bDu qw
554
ko ikXo su AbY muir BUl iCmwpn kIjY ]òóøö] iriK bwc hlI soN ] cOpeI ] imil sB iriKn
hlI soN BwKI ] khY sÎwm iqh idj kI swKI ] ieh bwlk Qwip ros ko hro ] bhuro jwie
qIrQ sB kro ]òóø÷] kibXobwc ] sÍYXw ] cwro eI byd muKwgRj hoie hY qw suq ko bru AYso
idXo ] soaU AYs purwn lgÎo rtny mno qwq soaU iqh Pyir ijXo ] icq AwnMd kY sBhUM iriK ky
mn kau ijh kI sm kaun ibXo ] isr nÎwie iqnY suK pwie kY qIrQn sÎwm su rwmh pYNf
ilXo ]òóøø] gMgih isMDu jhw imlÎo ipRQmY blBdR qhW cil nHwXo ] Pyr iqRbYnI mY kY ieSnwn
dY dwnu blI hirduAwr isDwXo ] nHwie qhW puin bidR ikdwr gXo Aiq hI mn mY suK pwXo ]
Aaur gno kh lau jg ky sB qIrQ kY iqh Taurih AwXo ]òóøù] cOpeI ] Pyr nymKÍwrn
mih AwXo ] Awie iriKn kau mwQ invwXo ] qIrQ khÎo mY sB hI kry ] ibiD pUrb ijau qum
Qy aucry ]òóùú] cOpeI ] Ab Awiesu jo hoie su kroN ] hy iriK qumry pwien proN] Ab
Awiesu jo hoie su kIjY ] hy iriK bwqih s`iq pqIjY ]òóùñ] iriK bwc ] cOpeI ] qb iml
iriKn iehY ijX Dwro ] eyk sq®ü hY bfo hmwro ] bll nwm hlDr iqh mwro ] mwno iqh pY
kwl pcwro ]òóùò] hlI bwc ] dohrw ] khw Taur iqh sq®ü kI kho iriKn ky rwj ] moih
bqwvY jwih kau qwih hnoN hauN Awj ]òóùó] cOpeI ] qb iek iriK ny jwie bqwXo ] jhW
Taur ho sq®ü bnwXo ] jh hlDr soN sq®ü inhwrÎo ] hm sMig lir ieh BWiq pcwrÎo ]òóùô]
sunq bcn qb sq®ü irswXo ] hwQ gWgno Xw pir AwXo ] hlDr sMg juD Xw kXo ] ijh sm
Aaur bIr nhI hXo ]òóùõ] bhuq jùD iqh TW duhuM Dwro ] duhMU sUr qy eyk n hwro ] jau Qik
jwihN bYT qh rhYN ] mùCq hoihN jùDu iPir chYN ]òóùö] iPr doaU gwij gwij rn pwrYN ]
Awpis bIc gdw bhu mwrYN ] TwF rhYN iQru pYg n trYN ] mwnhu iris prbq doaU lrYN
555
]òóù÷] doaU B`t ABRn ijauN gwjYN ] bcn sunq ijn kY jm lwjYN ] Aiq hI bIr irsih mY
Bry ] doaU bIr kRoD soN lry ]òóùø] ijn kauqk dyKn sur Awey ] BWiqn BWiq ibvwn bnwey
] auq rMBwidk inR̀qih krYN ] ieq qy bIr BUim mY lrYN ]òóùù] bhuq gdw qn lgY n jwnY ]
muK qy mwrih mwr bKwnY ] rn kI iCq qy pYg n trYN ] rIiJ rIiJ doaU Bt lrYN ]òôúú]
svYXw ] jùDu BXo bhuqo iqh TW qb mUsl kau muslI jU sMBwrÎo ] kY bl hwQn doNhn kY kib
sÎwm khY qik qwih pRhwrÎo ] lwgq Gw ieh kY mr gXo Air AMqih ky Puin Dwm isDwrÎo ]
XON blBdR hnÎo iqh ko sB ib`pn ko Puin kwj svwrÎo ]òôúñ] paurK jo muslIDr ko kih so
inRp kau sukdyv sunwXo ] jwih kQw idj ky muK qy sB sRaun sunI iqnhUM suK pwXo ] jw ky kIey
sis sUr insw idv qwhI kI bwq suno ijX AwXo ] qwhI kI bwq sunwau idjoqm bydn kY joaU
Byd n pwXo ]òôúò] svYXw ] jwih KVwnn sy shswnn Koj rhy kCu pwr n pwXo ] sÎwm BnY
ijh kau cqurwnn bydn ky gun BIqir gwXo ] Koj rhy isv sy ijh AMq AnMq kihE Qik AMq
n pwXo ] qwhI kI bwq suno qumry muK qy sukdyv iehY ThrwXo ]òôúó] BUpiq jO ieh BWiq
khÎo suk kau su khUM ieh BWiq sunweI ] dIn idAwl kI bwq sunwvq hauN quih kau quih Bydu
CpweI ] ibpR sudwmw huqo ibpqw iqh kI hau khau hir jYs imtweI ] so hauN sunwvq hau quih
kau sun lY soaU sRaunn dY inRp rweI ]òôúô]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry blBdR qIrQ iesnwn kir
dYq bll ko mwrq igRh ko Awvq Bey iDAwie smwpqM ]
sudwmw bwrqw kQnM ] svYXw ] eyk bDU juq bRwhmn Qo iqh Xw jgu bIc bfo duKu pwXo ] duiKq
hÍY iek idvs khÎo iqh imqR hY mo pRBu jo jg gwXo ] qw kI iqRXw khÎo jwhu qhW suin mwnq
556
BXo iqh mUMf mMufwXo ] qMdul dY idj dwrdI hwiQ su duAwrvqI hU kI Er isDwXo ]òôúõ] idj
bwc ] hau Aru sÎwm sMdIpn ky igRh bIc pVHy ihq hY Aiq hI kir ] hau icq mY Dir sÎwm
rihE rih hÍY hY su sÎwmih mo icq mY Dir ] dY Dnu pwie Gno Gr mY kCu dInn dyq n nYk
ikRpw kir ] eIs lhY ikDoN moih inhwr kY kYis ikRpw kir hY hm pY hir ]òôúö] mwrg nwK
kY ibpR jbY igRh sRI jdubIr ky BIqir AwXo ] sRI ibRjnwQ inhwrq qwih su ibpR sudwmw iehY
ThrwXo ] Awsn qy auiT Awqur huie Aiq pRIiq bFwie kY lYby kau DwXo ] pwie pirE iqh ky
hir jI iPr sÎwm BnY auiT kMT lgwXo ]òôú÷] lY iqh mMidr mwih gXo iqh ko Aiq hI kir
Awdru kIno ] bwir mMgwie qhI idj ky doaU pwien DÍY crnwimRq lIno ] JOprI qy iqh TW hir
jU suB kMcn ko puin mMidr kIno ] qau n sikE su ibdw kir ib`pih sÎwm BnY iqh rMc n dIno
]òôúø] dohrw ] jb idj ky igRh pVq qb mo so huqo groh ] Ab lwlc bis hir Bey kCU
n dIno moh ]òôúù] kibXobwc ] svYXw ] jo ibRjnwQ kI syv krY puin pwvq hY bhuqo Dn
soaU ] log khw iqh Bydih pwvq AwpnI jwnq hY pun EaU ] swDn ky brqw hrqw duK bYirn
ky su bfy Gr KoaU ] dInn ky jgpwlby kwj grIb invwj n dUsr koaU ]òôñú] so issupwl
hnÎo iCn mY ijh soN koaU Aaur n mwn DrY ] Aru dMq bkqR hnÎo jmlok qy jo kbhU n rqIku
frY ] irs soN Bumwsur jIq lXo joaU ieMdR sy bIrn sMg ArY ] Ab kMcn Dwm ikXo idj ko
ibRjnwQ ibnw AYis kaun krY ]òôññ] jw mDu kItB ko biD kY BUA ieMdR deI kir kY krunweI
] Aaur ijqI ieh swmuih sq®n sYn geI sB Xwih KpweI ] jwih BBICn rwj dXo Aru rwvn
mwr kY lMk lutweI ] kMcn ko iqh Dwm dXo kib sÎwm khY kih kaun bfweI ]òôñò] ibsn
pd ] DnwsrI ] ijh imRg rwKy nYn bnwie ] AMjn ryK sÎwm pr Atkq suMdr PWiD cVHwie
557
] imRg mn hyir ijnY nr nwirn rhq sdw aurJwie ] iqn ky aUpir ApnI ruic isau rIiJ
sÎwm bil jwie ]òôñó] hir ky nYnw jlj Tey ] idpq joiq idnmin duiq muK qy kbhu n
muidq Bey ] iqn kau dyiK jnn idRg puqrI lgI su Bwv Bey ] jnu prwg kmln kI aUpir
BRmr koit BRmey ]òôñô]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry
idj sudwmw ko dwird dUr kir kMcn Dwm kir dyq Bey ]
AQ gRhn sUrj ky idn kurKyqR Awvn kQnM ] svYXw ] jau riv ky gRsby hU ko idvs ligE
kih joiqikXoN qu sunwXo ] kwnH kI mwq ibmwq Aru BRwq cly kurKyqR iehY ThrwXo ] qwq clÎo
ibRjnwQ ko lY sMig BWiqn BWiq ko sYn bnwXo ] jo koaU AMq chY iqh ko iqn ko kCu Awvq AMqu
n pwXo ]òôñõ] ieq qy ibRj nwiek Awvq By auq nMd qy Awid sBY qh Awey ] cMdRBgw
ibRKBwn suqw sB guAwrin sÎwm jbY drswey ] rUp inhwir rhI cik kY jik gI kCu bYn kihE
nhI jwey ] nMd jsomq moh bFwie kY kwnH jU ky aur mY lptwey ]òôñö] nMd jsomq pRym
bFwie kY nYnn qy duhuM nIr bhwXo ] AYsy khÎo ibRj kau qum iqAwig gey mQurw ijX AYsy hI
BwXo ] kw BXo jo qum mwir cMfUr pRhwr ky sMgih kMsih GwXo ] ho inrmoh inhwir dsw hmrI
qumry mn moh n AwXo ]òôñ÷] svYXw ] pRIiq bFwie jsomq XON ibRjBUKn soN iek bYn aucwro
] pwl kIey jb pUq bfy qum dyKÎo qbY qum hyqu quhwro ] qo kh dos lgwau hau ikau hir hY sB
hI Puin dos hmwro ] aUKl soN quih bWD kY mwrÎo hY jwnq hauN soaU bYr icqwro ]òôñø] mw
ieh bwq kho qum so su qu mo bqIAw suin swc pqIjY ] Aaurn kI isK lYqb ijau qs kwj kro
ijin XO suin lIjY ] nYku ibCoh Bey qumry mrIAY qumry pl hyrq jIjY ] bwl blwie ilau hauN
558
bhuro ibRj kO ibRjBUKn BUiKq kIjY ]òôñù] dohrw ] nMd jsodh ikRsn imil Aiq icq mY suK
pwie ] sBY goipkw jh huqI qh hI phucy jwie ]òôòú] svYXw ] sRI ibRjnwQh ko jb hI
liK kY iqh gÍwrn Awgm pwXo ] Awgy hI eyk clI auT kY nih eykn ky aur AwnMd mwXo ] ByK
mlIn jy guAwir huqI iqn ByK nvIn sjy kib gwXo ] mwnhu imRqk jwg auTÎo iqn ky qn mY
bhuro jIA AwXo ]òôòñ] gÍwirn bwc ] svYXw ] XON iek BwKq hYN muK qy imil gÍwirn sRI
ibRjnwQ icqY kY ] jau Ak®¨r ky sMg gey ciVH sÎMdn nwQ hulws bFY kY ] dUr hulws ikXo ibRj
qy kCu guAwirin kI krunw nih kY kY ] eyk khYN ieh BWiq sKI muK joviq eyk rhI cup hÍY kY
]òôòò] sRI ibRjnwQ gXo mQurw kCu ic`q ibKY siK hyq n DwrÎo ] nYk n moh ikXo ic`q mY
inrmoh hI Awpn ic`q ibcwrÎo ] XON ibRjnwiek gÍwir qjI jsu qw Cib ko kib sÎwm aucwrÎo
] ApnI caupih qy ApnI mnu kuMjih iqAwg BujMg isDwrÎo ]òôòó] cMdRBgw ibRKBwn suqw
ibRjnwiek kau ieh BWiq sunweI ] sRI ibRjnwQ gey mQurw qij kY ibRj pRIiq sBY ibsrweI ]
rwiDkw jw ibiD mwn ikXo hir qYsy hI mwn ikXo ijX AweI ] qw idn ky ibCury ibCury su deI
hm kau Ab Awin idKweI ]òôòô] svYXw ] eyk imlI kih XON biqXw ju huqI ibRjBUKn kau
Aiq ipAwrI ] cMdRBgw ibRKBwn suqw ju Dry qn bIc kusuMBin swrI ] kyl kQw deI Cor rhI
ck icqRh kI puqrI sI svwrI ] sÎwm BnY ibRjnwQ qbY sB gÍwirn igAwnih mY kir fwrI
]òôòõ] ibsn pd ] DnwsrI ] suin pweI ibRj bwlw mohn Awey hYN kurKyiq ] drsn dyK
sBY duK ibsry byd khq ijh nyiq ] qn mn AtkÎo crn kvl soN Dn invCwvr dyq ] ikRsn
iekWq ikXo iqh hI iCn khÎo igAwn isK lyhu ] iml ibCurn doaU ieh jg mY imiQAw qnu
Asnyhu ]òôòö] svYXw ] ibRjnwiek TwF Bey auT kY sB guAwirn ko As igAwn idRVwey ]
559
nMd jsomq pMfu ky puqRn sMig imly Aiq hyq bFwey ] kYrv Awie huqo ijqny sB Apny Apny
Dwm isDwey ] sÎwm BnY bhuro ibRjnwiek duAwrvqI hUM ky BIqir Awey ]òôò÷] dohrw ] j`gÎ
qhw kir kY clÎo sÎwm BnY bsudyv ] ijh ko suq caudh Bvn sB dyvn ko dyv ]òôòø]
cOpeI ] clÎo sÎwm jU pRym bFweI ] pUjÎo crn ipqw ky jweI ] qwq jbY liK Awvq pwey ]
iqRBvn ky krqw Thrwey ]òôòù] bhu ibiD hir kI ausqiq krI ] mUriq hir kI icq mY
DrI ] Apno pRB liK pUjw kInI ] sRI jdubIr jwn sB lInI ]òôóú]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry
kurKyqR ibKY jg krky gÍwirn ko gÎwn idRVHwie dÍwrvqI jwq Bey iDAwie ]
AQ dyvkI ky CT hI puqR bil lok qy ilAwie dyn kQnM ]svYXw ] sRI ibRjnwiek pY qb hI
kib sÎwm khY cil dyvkI AweI ] caudh lokn ky krqw qum s`iq iehY mn mY ThrweI ] ho
mDu kItB ky krqw bD AYsy krI hir jwin bfweI ] puqR ijqy hmry hny kMs soaU hm kau qum
dyhu mMgweI ]òôóñ] Awin dIey bl lok qy bwlk mwie ky bYn jbY suin pwey ] dyvkI bwlk
jwin iqnY kib sÎwm khY auiT kMT lgwey ] jnmn kI suD BI iqn ko hm bwmn hYN ieh bYn
sunwey ] mwq ipqw hUM ky dyKq hI qyaU bRhm ky lok kI Er isDwey ]òôóò] AQ suBdRw ko
bÎwh kQnM ] cOpeI ] qIrQ krn pwrQ qb DwXo ] duAwrvqI jdupiq drswXo ] Aaur
suBdRw rUp inhwrÎo ] icq ko sok dUir kir fwrÎo ]òôóó] Xw ko broN iehY icq AwXo ] auh
ko auqY ic`q llcwXo ] jdupiq bwq sBY ieh jwnI ] brÎo chq Arjun AiBmwnI ]òôóô]
dohrw ] pwrQ inkit bulwie kY khI ikRsn smuJwie ] qum su suBdRw ko hro hau nih lirhoN
Awie ]òôóõ] cOpeI ] qb Arjun soeI Puin kirE ] pUjn jwiq suBdRw hirE ] jwdv sBY
560
kop qb Bry ] sRI jdupiq pY Awie pukry ]òôóö] svYXw ] sRI ibRjrwj qbY iqn soN kib
sÎwm khY ieh BWiq sunweI ] bIr bfy qumhUM ho khwvq jwie mMfo iqh sMg lrweI ] pwrQ so
rn mWfn kwj cly qumrI imRqu hI injkweI ] ikau n clo qum mY qb qy qijE Awhv sÎwm
iehY TihrweI ]òôó÷] cOpeI ] qb joDw jdupiq ky Dwey ] pwrQ kau ey bYn sunwey ] sun ry
Arjun qo qy fir hYN ] mhW piqq qyro bD kir hYN ]òôóø] dohrw ] pMfu puqR jwnI iehY mwrq
jwdv mor ] ijX Awqur hoie sÎwm kih clÎo dÍwirkw Er ]òôóù] svYXw ] sUk gXo muK
pwrQ ko muslIDr jIq jbY igRih AwXo ] sRI ibRjnwQ smoD kIE Ary pwrQ ikau icq mY
frpwXo ] bÎwh suBdRih kIn qbY jb hI muslIDr kau smJwXo ] dwj dXo ijh pwr n p`Xq
lY iqh Arjun Dwm isDwXo ]òôôú]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry pwrQ suBdRw kau hir kY bÎwh kir
lÎwvq Bey DÎwie smwpq]
AQ imQlw pur rwjy Aru bRhmn kw pRsMg Aru BsmWgd dYq ko Cl ky mwir rudR ko Cfwvq
Bey]dohrw ] imQl dys ko BUp iek Aiq hulws iqh nwm ] jdupiq kI pUjw krY inis idn
AwTo jwm ]òôôñ] mq ky idj iek Qo qhW ibn hir nwm n lyie ] jo hir kI bwqYN krY qwhI
mY icq dyie ]òôôò] sÍYXw ] BUpiq jwie idjoqm ky igRih hyrih sRI ibRjnwQ ibcwrY ] Aaur
kCU nih bwq krY kib sÎwm khY doaU sWJ svwrY ] ibpR khY GnsÎwmih Awie hY sÎwmih
Awie hY BUp aucwrY ] sRI ibRjnwiek kI crcw sMg sws GrI puin jwmin twrY ]òôôó] BUp
idjoqm kI Aiq hI hir jU mn mY jb pRIiq ibcwrI ] myry hYN iDAwn ky bIc pry ieh Aaur
kQw igRh kI ju ibswrI ] dwruk kau kih sÎMdn pY ju krI pRB jI iqh Er svwrI ] swDn
561
jwie snwQ kroN Ab sRI ibRjnwQ iehY ijX DwrI ]òôôô] cOpeI ] qb jdupiq duie rUp
bnwXo ] iek idj ky iek inRp ky AwXo ] idj inRp Aiq syvw iqh krI ] icq kI sB icMqw
prhrI ]òôôõ] dohrw ] cwr mws hir jU qhW rhy bhuqu suK pwie ] bhuir Awpny igRh gey
js kI bMb bjwie ]òôôö] iek kih gy idj BUp kau ibRjpiq kir ies nyhu ] byd cwr ijau
muih jpY iqau muih jpu suin lyhu ]òôô÷]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry
imQlwpur rwjy Aru bRwhmn kw pRsMg smwpq ]
suk jI rwjw pRICq pih kihq hY ] svYXw ] kw ibiD gwvq hY gun byd suno qum qy suk ieau
ijX AweI ] iqAwig sBY Puin Dwm ky lwlc sÎwm BnY pRBu kI jsqweI ] XON gun gwvq byd
suno qum rMg n rUp lKÎo kCu jweI ] XON suk bYn khY inRp soN inRp swc irdy Apny ThrweI
]òôôø] rMg n ryK AByK sdw pRB AMq n Awvq hY ju bq`XY ] caudhU lokn mY ijh ko idn
rYin sdw jsu kyvl g`XY ] igAwn ibKY Aru iDAwn ibKY iesnwn ibKY rs mY icq k`XY ] byd
jpY ijh ko iqh jwp sdw kirXY inRp XON sun l`XY ]òôôù] jwih kI dyh sdw gun gwvq sÎwm
jU ky rs ky sMg BInI ] qwih ipqw hmry sMg bwq khI iqh qy hmhUM suin lInI ] jwp jpY sB
hI hir ko su jpY nih hY ijh kI miq hInI ] qwih sdw ruic soN jpIAY inRp ko sukdyv iehY
miq dInI ]òôõú] kst ikXy jo n Awvq hY kir sIs jtw Dir hwQ n AwvY ] ib`idAw pVHy
n kVy qp soN Aru jo idRg mUMd koaU gun gwvY ] bIn bjwie su inR̀q idKwie bqwie Bly hir lok
irJwvY ] pRym ibnw kr mo nhI Awvq bRhm hU so ijh Byd n pwvY ]òôõñ] Koj rhy riv sy sis
sy ijh ko iqh ko kCu AMq n AwXo ] rùdR qy pwr n p`Xq jwih ko byd skY nih Byd bqwXo ]
562
nwrd qUMbr lY kir bIn Bly ibiD soN hir ko gun gwXo ] sÎwm BnY ibnu pRym ikXy ibRjnwiek soN
ibRjnwiek pwXo ]òôõò] dohrw ] jb inRp soN suk XoN khXo qb inRp suk ky swQ ] hir jn
duKI suKI su isv rhYN su khu muih gwQ ]òôõó] cOpeI ] jb suk soN inRp Xw ibD khÎo ]
dIbo qb suk au~qr chÎo ] iehY juiDstr kY ijX AwXo ] hir pUCÎo hir Byd sunwXo ]òôõô]
suk bwc ] dohrw ] sun BUpiq Xw jgq mY duKI rhq hir sMq ] AMiq lhq hYN mukiq Pl
pwvq hYN BgvMq ]òôõõ] sorTw ] rudR Bgq jg mwih suK ky idvs sdw BrYN ] mrYN iPir
Awvih jwih Pl kCu lhY n mukiq ko ]òôõö] svYXw ] sun lY BsmWgd dYq huqo iqh nwrd
qy jb hI suin pwXo ] rudR kI syv krI ruic soN bhuqy idn rudiR h ko irJvwXo ] Apny mwsih
kwit kY Awg mY hom krÎo n rqIku frwXo ] hwQ DroN ijh ky isr pY iqh Cwr aufY su iehY bru
pwXo ]òôõ÷] hwQ DroN ijh kY isr pY iqh Cwr aufY jb hI bru pwXo ] rudR hI kau pRQmY hq
kY jVH cwhq qau iqh iqRX iCnwXo ] rudR BjÎo qb Awie hY sÎwm jU Awie kY so Cl soN jrvwXo
] BUp kho bfu so qum hI ik bfo hir hY ijh qwih bcwXo ]òôõø]
ieiq sRI bicqR nwtk gMRQy ikRsnwvqwry BsmWgd dYq bDh ]
AQ iBRgu lqw ko pRsMg kQnM ] sÍYXw ] bYiT huqy iriK swq qhW iekTy iqm ky ijX mY As
AwXo ] rudR Blo bRhmw ikDoN ibsn jU pY ipRQmY ijh ko ThrwXo ] qInu AnMq hYN AMqu kCU nih hY
ien ko iknhUM nih pwXo ] Byd lho ien ko iqn mY iBRgu bYTo huqo suaU dyKn DwXo ]òôõù] rudR ky
Dwm gXo kihXON qum jIv hno iqh sUl sMBwrÎo ] gXo cqurwnn ky cil kY ieh byd rrY ieh
jwn n pwrÎo ] ibsnu ky lok gXo suK sovq kop BrÎo iriK lwqih mwrÎo ] kop ikXo n ghy
iriK pwieih sRI piq sRI ibRjnwQ ibcwrÎo ]òôöú] ibsn bwc iBRgu soN ] sÍYXw ] pwie ko
563
Gwie rhÎo sih kY hs kY idj soN ieh BWiq aucwro ] b`jR smwn ihRdY hmro lig pwie duiKE
huie hY quih mwro ] mWgq hauN iek jo qum dyhu ju pY iCm kY AprwD hmwro ] jyqk rUp Dro jg
hau qu sdw rhY pwie ko ichn quhwro ]òôöñ] XON jb bYn khy jdunMdn qau iriK ic`q ibKY suKu
pwXo ] kY kY pRnwm Gny pRB kau puin Awpn AwsRm mY iPir AwXo ] rudR ko bRhm ko ibsn
kQwn ko Byd sBY ien ko smJwXo ] sÎwm ko jwp jpY sB hI hm sRI ibRjnwQ shI pRB pwXo
]òôöò] jwp ikXo sB hI hir ko jb XoN iBRgu Awie kY bwq sunweI ] hY ry AnMq kihE
krunwiniD byd skY nih jwih bqweI ] kRoDI hY rudR gry rufM mwl kau fwir kY bYTo hY ifMBu jnweI
] qwih jpau n jpo hir ko pRBu sRI ibRjnwQ shI ThrweI ]òôöó] jwp jpÎo sBhU hir ko jb
XON iBRgu Awin irKo smJwXo ]ijauN jg BUq ipswcn mwnq qYso eI lY iek rudR bnwXo ] ko bRhmw
kir mwlw ilXy jpu qw ko krY iqh ko nih pwXo ] sRI ibRjnwQ ko iDAwn Dro su DirE iqn
Aaur sBY ibsrwXo ]òôöô]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry
iBRgu lqw pRsMg brnnM nwm iDAwie smwpqM ]
AQ pwrQ idj ky nimq icKw swj Awp jln lgw ]cOpeI ] iek idj huqo su hir Gir AwXo
] icq ibq qy Aiq sok jnwXo ] myry suq sB hI jm mwry ] pRB jU Xw jg ijXq quhwry
]òôöõ] svYXw ] dyiK ibRlwp qbY idj pwrQ qOn smY Aiq Ej jnwXo ] rwiKhoN hauN nih
rwKy gey qb l`jq hÍY jrbo ijX AwXo ] sRI ibRjnwQ qbY iqh pY cil Awvq BXo hT qy smJwXo
] qwhI kau lY sMig Awip ArUiVHq hÍY rQ pY iqn Er isDwXo ]òôöö] gXo hir jI cil kY
iqh TW AMiDAwr Gno ijh idRsit n AwvY ] dÍwds sUr cVHY iqh TW qu sBY iqn kI giq hÍY qm
564
jwvY ] pwrQ qwhI cVHÎo rQ pY frpwiq BXo pRB XON smJwvY ] icMq kro n sudrsn ckR idpY
jb hI hir mwrg pwvY ]òôö÷] cOpeI ] jhw syK sweIN Qo soXo ] Aih Awsn pr sB duKu
KoXo ] jgÎo sÎwm jb hI drswXo ] Apny mn Aiq hI suKu pwXo ]òôöø] syK sweIN bwc
kwnH jU pRiq ] cOpeI ] ikh kwrn ieh TW hir Awey ] hm jwnq hm Ab suK pwey ] jwnq
idj bwlk Ab lIjY ] eyk GrI ieh TW suK dIjY ]òôöù] cOpeI ] jb hir kir idj bwlk
Awey ] qb iqh kau ey bcn sunwey ] jwq jwie idj bwlk dYhoN ] bfo su jsu jg BIqir lYhoN
]òô÷ú] qb hir ngr dÍwrkw AwXo ] idj bwlk dY Aiq suK pwXo ] jrq Agin qy sMq
bcwey ] ieau pRB jU sB sMqn gwey ]òô÷ñ]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnw Avqwry idj ko jm lok qy swq puqR syK sweIN qy
lÎwie dyq Bey iDAwie smwpqM ]
AQ kwnH jU jl ibhwr iqRXw sMg ]svYXw ] kMcn kI jh duAwrvqI iqh TW jbhI ibRjBUKn
AwXo ] lwl lgy ijh TW min bjR Bly ibRjnwiek bÎoNq bnwXo ] qwl ky bIc qrY jdunMdn sok
sBY icq ko ibsrwXo ] lY iqRXw bwlk dY idj kau jb sRI ibRjnwQ bfo jsu pwXo ]òô÷ò]
iqRXn soN jl mY ibRjnwiek sÎwm BnY ruic isauN lptwey ] pRym bFÎo aun ky Aiq hI pRBu ky
lig AMg AnMg bFwey ] pRym soN eyk hI huie geI suMdir rUp inhwir rhI aurJwey ] pwisih
swm jU rUp rcI iqRXw hyir rhIN hir hwiQ n Awey ]òô÷ó] rUp rcI sB suMdir sÎwm ky sÎwm
BnY dshUM ids daurY ] kuMkm ibMdu illwt idXy su idXy iqn aUpir cMdn KaurY ] mYn ky bis
BeI sB Bwmin DweI iPrY Puin Dwmin ErY ] AYsy rtY muK qy hm kau qij ho ibRjnwQ gXo ikh
TaurY ]òô÷ô] FUFq eyk iPrYN hir suMdir icq ibKY sB Brm bFweI ] byK AnUp sjy qn pY
565
iqn byKn ko brinE nih jweI ] sMk krYN n rrYN hir hI hir lwjih byic mno iqn KweI ]
AYs khYN qij gXo ikh TW iqh ho ibRjnwiek dyhu idKweI ]òô÷õ] dohrw ] bhuq kwl mùCq
BeI Kylq hir ky swQ ] mùCq hÍY iqn XON lKÎo hir Awey Ab hwQ ]òô÷ö] hir jn hir sMg
imlq hY sunq pRym kI gwQ ] ijau fwrÎo imil jwq hY nIr nIr ky swQ ]òô÷÷] cOpeI ]
jl qy qb hir bwhir Awey ] AMgih suMdr bsqR bnwey ] kw aupmw iqh kI kib khY ] pyKq
mYn rIiJ kY rhY ]òô÷ø] bsqR qRIAn hUM suMdr Dry ] dwn bhuq ibpRn kau kry ] ijh iqh
TW hir ky gun gwXo ] iqh dwird Dn dyie gvwXo ]òô÷ù] AQ pRym kQw kQnM ] kibXobwc
] cOpeI ] hir ky sMq kbFI sunwaUN ] qw qy pRB logn irJvwaU ] jo ieh kQw qink suin
pwvY ] qw ko doK dUr hoie jwvY ]òôøú] svYXw ] jYs iqRnwvRq Aau AG ko su bkwsur ko
ibiD jw muK PwirE ] KMf kIE sktwsur ko gih kysn qy ijh kMs pCwirE ] isMDjrw hUM ko
sYn miQE Aru sqRn ko ijh mwnih twirE ] iqauN ibRjnwiek swDn ky puin cwhq hY sB pwpn
twirE ]òôøñ] jo ibRjnwiek ky ruic soN kib sÎwm BnY Puin gIqn gYhY ] cwqurqw sMg jo
hir ko jsu bIc kib`qn ky su bnYhY ] Aaurn qy suin jo crcw hir kI hir ky mn BIqir dYhY
] so kib sÎwm BnY Dir kY qn Xw Bv BIqir Pyr n AYhY ]òôøò] jo aupmw ibRjnwQ kI gwie
hY Aaur kib`qn bIc krNYgy ] pwpn kI qyaU pwvk mY kib sÎwm BnY kbhU n jrYNgy ] icMq sBY
imt hY ju rhI iCn mY iqn ky AG ibRMd trYNgy ] jy nr sÎwm jU ky prsy pg qy nr Pyr n dyh
DrYNgy ]òôøó] jo ibRjnwiek ko ruic soN kib sÎwm BnY Puin jwp jpY hYN ] jo iqh ky ihq kY
mn mY bhu mMgn logn kau Dnu dY hYN ] jo qij kwj sBy Gr ky iqh pwien ko icq BIqir dY hYN
] BIqir qy Ab Xw jg ky AG ibRMdn bIr ibdw kir jY hYN ]òôøô] pRym kIE n kIE bhuqo
566
qp kst sihE qn kau Aiq qwXo ] kwis mY jwie piVHE Aiq hI bhu bydn ko kir swr n
AwXo ] dwn idXy bis hÍY gXo sÎwm sBY Apno iqh drb gvwXo ] AMqir kI ruic kY hir isau
ijh hyq ikXo iqnhU hir pwXo ]òôøõ] kw BXo jo bk locn mUMd kY bYT rihE jg ByK idKwey
] mIn iPirE jl nHwq sdw qu khw iqh ky kr mo hir Awey ] dwdur jo idn rYn rtY su ibhMg
aufY qn pMK lgwey ] sÎwm BnY ieh sMq sBY ibn pRym khUM ibRjnwQ irJwey ]òôøö] lwlc jo
Dn ky iknhU ju pY gwie Bly pRB gIq sunwXo ] nwc nicE n KicE iqh mY hir lok Alok ko
pYNf n pwXo ] hws kirE jg mY Apno supnyhUM n igAwn ko qqu jnwXo ] pRym ibnw kib sÎwm
BnY kir kwhU ky mY ibRjnwiek AwXo ]òôø÷] hwir cly igRh Apny kau bn mo bhuqo iqn
iDAwn lgwey ] is`D smwD AgwD kQw muin Koj rhy hir hwiQ n Awey ] sÎwm BnY sB byd
kqybn sMqn ky mq XON Thrwey ] BwKq hYN kib sMq suno ijh pRym ikXy iqh sRI piq pwey
]òôøø] CqRI ko pUq hO bwmHn ko nih kY qpu Awvq hY ju kroN ] Aru Aaur jMjwr ijqo igRh ko
quih iqAwig khw icq qw mY DroN ] Ab rIJ kY dyhu vhY hm kau joaU hauN ibnqI kr joir kroN
] jb Awau kI AauiD indwn bnY Aiq hI rn mY qb jUJ mroN ]òôøù] dohrw ] s`qRh sY
pYqwl mih swvn suid iQiq dIp ] ngr pWvtw suB krn jmunw bhY smIp ]òôùú] dsm
kQw Bwgauq kI BwKw krI bnwie ] Avr bwsnw nwih pRB Drm jùD ky cwie ]òôùñ] svYXw
] DMn jIE iqh ko jg mY muK qy hir ic`q mY juDu ibcwrY ] dyh Ain`q n in`q rhY jsu nwv cVY
Bv swgr qwrY ] DIrj Dwm bnwie iehY qn bùiD su dIpk ijau aujÎwrY ] igAwnih kI bFnI
mnhu hwQ lY kwqurqw kuqvwr buhwrY ]òôùò]
ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry DÎwie smwpq msqu suB msqu ]
567
cOpeI ] Ab mY mhW sùD miq kir kY ] khoN kQw icqu lwie ibcir kY ] caubIsvoN klkI
Avqwrw ] qw kr khoN pRsMg suDwrw ]ñ] BwrwikRq hoq jb DrxI ] pwp gRsq kCu jwq n
brxI ] BWiq BWiq qn hoq auqpwqw ] puqRh syj sovq lY mwqw ]ò] suqw ipqw qn rmq
insMkw ] BgnI Brq BRwq kh AMkw ] BRwq bihn qn krq ibhwrw ] iesqRI qjI skl
sMswrw ]ó] sMkr brn pRjw sB hoeI ] eyk gÎwq ko rhw n koeI ] Aiq ibBcwir PsI br
nwrI ] Drm rIq kI pRIiq ibswrI ]ô] Gir Gir JUT Am`isAw BeI ] swc klw sis kI dur
geI ] jh qh hon lgy auqpwqw ] Bogq pUq syj ciVH mwqw ]õ] FUFq swc n kqhUM pwXw ]
JUT hI sMg sBo icq lwXw ] iBMn iBMn igRih igRih mq hoeI ] swsqR isimRiq CuAY n koeI ]ö]
ihMdu v koeI n qurkw rih hY ] iBMn iBMn Gir Gir mq gih hY ] eyk eyk ky pMQ n cil hY ]
eyk eyk kI bwq auQil hY ]÷] BwrwikRq Drw sB huie hY ] Drm krm pr clY n kuie hY ]
Gir Gir Aaur Aaur mq hoeI ] eyk Drm pr clY n koeI ]ø] dohrw ] iBMn iBMn Gir
Gir mqo eyk n cil hY koie ] pwp pRcur jh qh BXo Drm n kqhUM hoie ]ù] cOpeI ] sMkr
brn pRjw sB hoeI ] CqRI jgiq n dyKIAY koeI ] eyk eyk AYsy mq kY hY ] jw qy pRwpiq
sUdRqw hÍY hY ]ñú] ihMdu qurk mq duhUM pRhir kir ] cil hY iBMn iBMn mq Gir Gir ] eyk eyk
ky mMqR n gihhYN ] eyk eyk ky sMg n rihhYN ]ññ] Awp Awp pwrbRhm khYhY ] nIc aUc kh
569
sIs n nY hY ] eyk eyk mq iek iek Dwmw ] Gir Gir hoie bYThYN rwmw ]ñò] piVH hY koeI n
BUil purwnw ] koaU n pkr hY pwin kurwnw ] byd kqyb jvn kir lihhYN ] qw kh gobrwgn mo
dihhYN ]ñó] clI pwp kI jgiq khwnI ] Bwjw Drm Cwif rjDwnI ] iBMn iBMn Gir Gir
mq clw ] Xw qy Drm Brim auif tlw ]ñô] eyk eyk mq AYs aucYhYN ] jw qy skl sUdR huie
jY hYN ] CqRI bRhmn rhw n koeI ] sMkr brn pRjw sB hoeI ]ñõ] sUdR Dwim bishYN bRhmnI ]
beIs nwr hoie hYN C`qRnI ] bishYN C`iqR Dwim bYswnI ] bRhmn igRih iesqRI sUdRwnI ]ñö] eyk
Drm pr pRjw n cl hY ] byd kqyb doaU mq dl hY ] iBMn iBMn mq Gir Gir hoeI ] eyk pYNf
cl hY nhI koeI ]ñ÷] gIqw mwlqI CMd ] iBMn iBMn mqo Gro Gr eyk eyk clwie hY ] AYNf
bYNf iPrYN sBY isr eyk eyk n nÎwie hY ] puin Aaur Aaur ney ney mq mws mws aucwihNgy ]
dyv ipqrn pIr ko nih BUil pUjn jwihNgy ]ñø] dyv pIr ibswr kY prmysR Awp khwihNgy ]
nr BWiq BWiqn eyk ko jur eyk eyk aufwihNgy ] eyk mws dumws lO AD mws lO q clwihNgy ]
AMq bUbr pwn ijau mq Awp hI imt jwihNgy ]ñù] byd Aaur kqyb ky duie dUK kY mq fwr hYN
] ihq Awpny iqh Taur BIqir jMqR mMqR aucwr hYN ] muK byd Aaur kqyb ko koeI nwm lyv n
dyNihgy ] ikshUM n kaufI puMn qy kbhUM nhI jsu lyNihgy ]òú] pwp krm krYN jhW qhW Drm
krm ibswr kY ] nhI dRb dyKq Cof hY lY puqR imqR sMGwr kY ] eykwnyku auTwie hYN mq iBMn iBMn
idnM idnw ] Pokto DrmM sBY kil kyvlM pRBxM ibnw ]òñ] eyk idvs clY koaU mq doie idaus
clwihNgy ] inRp joir kor kror kY idn qIsrY imt jwihNgy ] puin Aaur Aaur aucwihNgy
mqxogqM cqurQ idnM ] Drm Poktxo sBM iek kyvlM klxM ibnM ]òò] CMd bMd jhW qhW nr
nwir in`q ney krihN ] puin jMqR mMqR jhW qhW nhI qMqR lwq kCU frihN ] Drm CiqR auqwr kY
570
rn Coir CqRI Bwj hYN ] sUdR bYs jhW qhW gih AsqR Awhv gwj hYN ]òó] CiqRXwnI Cor kY
nr nwh nIcin rwv hY ] qij rwj Aaur smwj ko igRh nIic rwnI jwv hY] sUdR bRhm suqw Bey
riq bRhm sUdRI hoihNgy ] bysÎw bwl iblok kY muin rwj DIrj KoihNgy ]òô] Drm Brm aufÎo
jhW qhW pwp pg pg hoihNgy ] inj is`K nwir gurU rmY gur dwrw so isK soihNgy ] Aibbyk
AOr ibbyk ko n ibbyk bYiT ibcwr hYN ] puin JUT bol kmwihNgy isr swc bol auqwr hYN ]òõ]
ibRD inrwj khw qumo CMd ] AikR`q ikR̀q kwrno Ain`q in`q hoihNgy ] iqAwig Drmxo iqRXM
kunwir swD joihNgy ] piv`qR ic`qR ic`qRqM bic`qR imqR DoihNgy ] Aim`qR im`qR Bwvxo suim`qR Aim`qR
soihNgy ]òö] klÎM ikRqM krMmxo AB`C B`C jwihNgy ] Ak`j k`jxo nrM ADrm Drm pwihNgy ]
suDrm Drm Doih hYN iDRqM Drw DrysxM ] ADrm prmxM iDRqM kukRm krmxo ikRqM ]ò÷] aulMiG
Drm krmxo ADrm Drm ibAwp hYN ] su iqAwig j`ig jwpxo Ajog jwp jwp hYN ] su Drm
krmxM BXo ADrm krm inrBRmM ] su swD sMkRqM icqM AswD inrBXM fulM ]òø] ADrm
krmxo ikRqM su Drm krmxo qjM ] pRhrK brKxM DnM n krK srbqo inRpM ] Ak`j k`jxo ikRqM
inRl`j srbqo idsM ] AnrQ briqqM BuAM n ArQ k`QqM nrM ]òù] qrnrwj CMd ] brn hYN
Abrn ko ] Cwif hir srn ko ] Cwif suB swj ko ] lwg hYN Akwj ko ]óú] qÎwg hYN nwm
ko ] lwg hYN kwm ko ] lwj ko Cor hYN ] dwn muK mor hYN ]óñ] crn nhI iDAwie hYN ] dust
giq pwie hYN ] nrk kih jwihNgy ] AMq pCuqwihNgy ]óò] Drm kih KoihNgy ] pwp kr
roihNgy ] nrk puin bws hYN ] qRws jm qRws hYN ]óó] kumwr lilq CMd ] ADrm krm kY hYN
] n BUl nwm lY hYN ] iksU n dwn dyNihgy ] su swD lUt lyNihgy ]óô] n dyNh Pyr lY kY ] n
dyNh dwn kY kY ] hir nwm ko n lY hYN ] ibsyK nrk jY hYN ]óõ] n Drm TwF rih hYN ] krY
571
n jaun kih hYN ] n pRIiq mwq sMgw ] ADIn ArDMgw ]óö] AB`C B`C B`CY ] Ak`C kwC
k`CY ] ABwK bYx BwKYN ] iksU n kwx rwKYN ]ó÷] ADrm krm kir hYN ] n qwq mwq fir hYN
] kumMqR mMqR kY hYN ] su mMqR ko n lY hYN ]óø] ADrm krm kY hYN ] su Brm Drm KÍY hYN ] su
kwl PWis Ps hYN ] indwn nrk bs hYN ]óù] kukrm krm lwgy ] suDrm Cwif Bwgy ]
kmwq in`q pwpM ] ibswir srb jwpM ]ôú] su m`d moh m`qy ] su krm ky kup`qy ] su kwm kRoD
rwcy ] auqwr lwj nwcy ]ôñ] ng srUpI CMd ] n Drm krm kO krYN ] ibRQw kQw suny rrYN ]
kukrm krm so PsYN ] su Cwif Drmvw nsYN ]ôò] purwx kwib nw pVHYN ] kurwn lY n qy rVYN ]
ADrm krm ko krYN ] su Drm jwsu qy frYN ]ôó] Drwik vrxqw BeI ] su Brm Drm kI
geI ] igRhM igRhM nXy mqM ] cly BuAM jQw qQM ]ôô] igRhM igRhM ney mqM ] BeI DrM neI gqM
] ADrm rwjqw leI ] inkwir Drm dys dI ]ôõ] pRboD eyk nw lgY ] suDrm ADrm qy
BgY ] kukrm pRcurÎM jgM ] su krm pMK kY BgM ]ôö] pRpMc pMc huie gfw ] ApRpMc pMK kY
aufw ] kukrm ibcrqM jgM ] su krm su BRmM BgM ]ô÷] rmwixkw CMd ] suikRqM qij hYN ]
kuikRqM Bij hYN ] BRmxM Bir hYN ] js qy tir hYN ]ôø] kir hYN duikRqM ] rir hYN AinRQM ] jp
hYN AjpM ] ku Qpyx QpM ]ôù] somrwjI CMd ] suny dys dysM munM pwp krmw ] cunYN jUT kUTM
s®üqM Cor Drmw ] qjYN Drm nwrI qkYN pwp nwrM ] mhW rUp pwpI kuivRqwiDkwrM ]õú] krYN inq
AnrQM smrQM n eyqI ] krYN pwp qyqo prwlbD jyqI ] ney in`q m`qM auTYN eyk eykM ] krYN in`q
AnrQM AnykM AnykM ]õñ] ipRXw CMd ] duK dMd hYN suK kMd jI ] nhI bMd hYN jg bMd jI ]
nhI byd bwk pRmwn hYN ] mq iBMn iBMn bKwn hYN ]õò] n kurwn ko mqu lyihNgy ] n purwn
dyKn dyihNgy ] nhI eyk mMqRih jwp hYN ] idn dÍYku Qwpn Qwp hYN ]õó] gwhw CMd dUjw ]
572
ikRXqM pwpxo krmM n ADrmM BrmxM qRsqwie ] kukrm krmw ikRqM n dyv lokyx pRwpqih
]õô] rqÎM ArQ AnrQM ArQ ArQM n buJÎwm ] n pRhrK brKxM DnnM ic`qM bsIAM ibrwtkM
]õõ] mwqvM m`dÎM kunwrM An rqM Drmxo iqRXwie ] ku krmxo kQqM bidqM l`ijxo qjqM nrM
]õö] s`jÎM kuqisqM krmM BjqM qjqM n ljw ] kuivrqM inqpRiq ikRqxy Drm krmyx iqAwgqM
]õ÷] cqur pdI CMd ] kuikRqM inq kir hYN suikRqw nnusr hYN AG EGn ruic rwcy ] mwn hYN
n bydn isMimRiq kqybn lok lwj qij nwcy ] cIn hY n bwnI suBg BvwnI pwp krm riq huie
hYN ] gurdyv n mwnY Bl n bKwnY AMq nrk kh jY hYN ]õø] jp hY n BvwnI AkQ khwnI pwp
krm riq AYsy ] mwin hY n dyvM AlK AByvM durikRqM muinvr jYsy ] cIn hY n bwqM pr iqRX
rwqM Drmix krm audwsI ] jwin hY n bwqM AiDk AigAwqM AMq nrk ky bwsI ]õù] inq
nv mq kr hYN hir nnusir hYN pRB ko nwm n lYhYN ] s®üiq isimRiq n mwnY qjq kurwnY Aaur hI
pYNf bqYhYN ] pr iqRX rs rwcy mq ky kwcy inj iqRX gmn n kr hYN ] mwn hYN n eykM pUj
AnykM AMq nrk mih pr hYN ]öú] pwhn pUjYhYN eyk n iDAYNhYN mq ky AiDk ADyrw ] AMimRq
khu qijhYN ibK khu BijhYN sWJih khihN svyrw ] Pokt Drmix riq kuikRq ibnw mq kho khw
Pl pYhYN ] bWDy imRqswlY jwih auqwlY AMD ADogiq jYhYN ]öñ] eylw CMd ] krhYN in`q AnrQ
ArQ nhI eyk kmYhYN ] nih lYhYN hir nwm dwn kwhU nhI dYhYN ] in`q ie`k mq qjYN ie`k mq
in`q auchY NY ]öò] in`q ie`k mq imtY auTYhYN in`q iek mq ] Drm krm rih gieE BeI bsuDw
AaurY giq ] Brm Drm ko gieE pwp pRcuirE jhW qh ]öó] isRst iest qij dIn krq
Awirst pust sB ] ibst isRsit qy imtI Bey pwipst iBRst qb ] iek ie`k inMd hYN ie`k
ie`k kih hs c`lYN ]öô] qjI Awn jhwn kwn kwhU nhI mwnih ] qwq mwq kI inMd nIc aUch
573
sm jwnih ] Drm Brm ko gieE BeI iek brx pRjw sB ]öõ] G`qw CMd ] kir hYN pwp
Anyk n eyk Drm kr hYN nr ] imt jYhYN sB Kst krm ky Drm Grn Gr ] nih suikRq
kmYhYN ADogiq jYhYN Amr log jYhYN n br ]öö] Drm n krhYN eyk Anyk pwp kY hYN sB ] lwj
byic qh iPrYN skl jg ] pwp kmY vh durgq pYhYN pwp smuMd jYhNY n qr ]ö÷] dohrw ]
Taur Taur nv mq cly auTw Drm ko dOr ] suikRq jh qh dur rhI pwp BieE srmOr ]öø]
nv pdI CMd ] jh qh krn lgy sB pwpn ] Drm krm qij kr hir jwpn ] pwhn kau su
krq sB bMdn ] fwrq DUp dIp isr cMdn ]öù] jh qh Drm krm qij Bwgq ] auiT
auiT pwp krm soN lwgq ] jh qh BeI Drm giq lopM ] pwph lgI caugnI EpM ]÷ú]
BwjÎo Drm Brm qij Apnw ] jwnuk huqo lKw ieh supnw ] sB sMswr qjI iqRX Awpn ]
mMqR kumMqR lgy imil jwpn ]֖] chu ids Gor pRcur BieE pwpw ] koaU n jwp skY hir jwpw
] pwp ikRAw sB jw cl peI ] Drm ikRAw Xw jg qy geI ]÷ò] AiV`l dUjw ] jhW qhW
AwDrm aupijAw ] jwnuk Drm pMK kir BijAw ] folq jh qh purK Apwvn ] lwgq
kqhI Drm ko dwv n ]÷ó] ArQh Cwif AnrQ bqwvq ] Drm krm iciq eyk n ilAwvq
] krm Drm kI ikRAw Bulwvq ] jhw qhw Awirst bqwvq ]÷ô] kulk CMd ] Drm n
krhIN ] hir n aucrhIN ] pr Gir folYN ] jlh ibrolYN ]÷õ] lhYN n ArQM ] khNY AnrQM
] bcn n swcy ] mq kr kwcy ]÷ö] pr iqRX rwcYN ] Gir Gir jwcYN ] jh qh folYN ]
rih rih bolYN ]÷÷] Dn nhI CorYN ] inis Gr PorYN ] gih bhu mirXq ] nrkh firXq
]÷ø] As dur krmM ] Cut jg DrmM ] miq ipq BrmYN ] Dsq n Gr mYN ]÷ù] isK muK
morYN ] iBRq inRp CorYN ] qij iqRX Brqw ] ibsro krqw ]øú] nv nv krmM ] biF gXo
574
BrmM ] sB jg pwpI ] khUM n jwpI ]øñ] pdmwvqI CMd ] dyKIAq sB pwpI nh hir jwpI
qdip mhw irs TwnYN ] hYN Aiq ibBcwrI pr iqRX BwrI dyv ipqr nhI mwnYN ] so qdip mhw
br khq Drm Dr pwp krm AiDkwrI ] iDRg iDRg sB AwKYN muiK nhI BwKYN dyihN ipRsit ciVH
gwrI ]øò] dyKIAq ibn krmM qij kul DrmM qdip khwq sumwns ] Aiq ird riq loBM
rhq sCoBM lok sgl Bl jwns ] qdip ibnw giq clq burI miq loB moh bis BwrI ] ipq
mwq n mwnY kCU n jwnY lYihN Grix qy gwrI ]øó] dyKIAq jy DrmI qy Bey AkrmI qdip
khwq mhw mq ] Aiq bs nwrI Abgiq BwrI jwnq skl ibnw jq ] qdip n mwnq kum`q
pRTwnq miq Aru giq ky kwcy ] ijh iqh Gr folq Bly n bolq log lwj qij nwcy ]øô]
iklkw CMd ] pwp krYN inq pRwq Gny ] jnu doKn ky qru sùD bny ] jg Cor Bjw giq Drmn
kI ] su jhW qh pwp ikRAw pRcurI ]øõ] in`q sMg ley iPrY pwpn hI ] qij Bwj ikRAw jg
jwpn kI ] idv ipqR n pwvk mwnh gy ] sB Awpn qy Git jwnh gy ]øö] mDuBwr CMd ]
B`jÎo su Drm ] pRcr
u Îo kukrm ] jh qh jhwn ] qij Bwj Awn ]ø÷] inq pRiq AnrQ ]
kr hY smrQ ] auiT Bwj Drm ] lY sMg su krm ]øø] kr hY kucwr ] qij suB Acwr ]
BeI ikRAw AOr ] sB TOr TOr ]øù] nihN krq sMg ] pRyriq AnMg ] kir suqw Bog ] johNY
Ajog ]ùú] qij lwj Bwj ] sMjuq smwj ] Gt clw Drm ] biFE ADrm ]ùñ] kRIVq
kunwir ] qij Drm vwir ] biF gXo Brm ] BwjMq Drm ]ùò] dysn ibdys ] pwpI nrys
] DrmI n koie ] Aiq pwp hoie ]ùó] swDU sqRws ] jh qh audws ] pwpIn rwj ] igRih
srb swj ]ùô] hir gIqw CMd ] sB dRon igirvr isKr qr nr pwp krm Bey Bno ] auiT
Bwj Drm sBrm hÍY cmkMq dwmin soN mno ] ikq sUdR suBt smwj sMjuq jIq hYN bsuDw QlI ]
575
ikq AqR CqR qjy Bjy Aru Aaur Aaur ikRAw clI ]ùõ] inRp dys dys ibdys jh qh pwp
krm sBY lgy ] nr lwj Cwif inlwj hÍY iPrYN Drm krm sBY Bgy ] ikDO sUdR jh qh srb
mih mih rwj pwie pRhrK hYN ] ikDO cor Cwif Acor ko gih srb drb AwkrK hYN ]ùö]
iqRBMgI CMd ] sB jg pwpI khUM n jwpI AQpn QwpI dys idsM ] jh qh mqvwry BRmq BRmwry
mqn aujwry bwD irsM ] pwpn rs rwqy durmiq mwqy kumqn dwqy mq nykM ] jh qh auiT DwvYN
icq llcwvYN kCU n pwvYN ibn eykM ]ù÷] qij hir DrmM ghq kukrmM ibnu pRBu krmM sB BrmM
] lwgq nihN qMqRM Purq n mMqRM clq n jMqRM ibn mrmM ] jphYN n dyvI AlK AByvI Awid
AjyvI prm juDI ] kubuiDin qn rwcy khq n swcy pRBih n jwcy qmk buDI ]ùø] hIr CMd ]
AMpMifq gux mMifq buiD KMifq dyiKXY ] CqRI gwF Drm Cwif Akrm Drm lyiKXY ] siq rhq
pwp gRhq k®ǜD chq jwinXY ] ADrm lIx AMg CIx kRoD pIx mwinXY ]ùù] kuiqRXn rq rs
cwhI gux n gRwhI jwinXq ] s`iq krm Cwif As`iq krm mwinXq ] rUp rihq jUp gRihq
pwp sihq dyiKXY ] Akrm lIn Drm CIn nwir ADIn pyiKXY ]ñúú] piDstkw CMd ] Aiq
pwpn qy jg Cwie rhÎo ] kCu buiD bl Drm n jwq khÎo ] ids bidsn ky ijX dyiK sBY ]
bhu pwp krm riq hYN su AbY ]ñúñ] ipRqmwn n nr khUM dyK prY ] kCu buiD bl bcn ibcwr
krY ] nr nwirn eykn nyk mqM ] inq ArQwnrQ ginq gqM ]ñúò] mwrh CMd ] ihq sMg
kunwirin Aiq ibBcwrin ijn ky AYs pRkwr ] bf kul jid aupjI bhu Cib ibgsI q`dip ipRX
ibBcwr ] iciqRq bhu icqRin kusm bicqRin suMdr rUp Apwr ] ikq dyv lok qij suFr suMdrI
aupjI ibibiD pRkwr ]ñúó] ihq Aiq dur mwns kCU n jwns nrhr Aru bt pwr ] kCu
swsqR n mwnq isimRiq n jwnq bolq kuibiD pRkwr ] kusitq qy AMgn gilq kurMgn Alp
576
Ajoig AC`ij ] ikDoN nrk Coir Avqry mhw psu folq ipRQI inl`j ]ñúô] dohrw ] sMkr
brn pRjw BeI iek bRn rhw n koie ] skl sUdRqw pRwpq By deIv krY so hoie ]ñúõ] dohrw
] sMkr brn pRjw BeI Drm n kqhMU rhwn ] pwp pRcur rwjw Bey BeI Drm kI hwn ]ñúö]
sorTw ] Drm n kqhUM rhwn pwp pRcur jg mo Drw ] Drm sBn ibsrwn pwp kMT sB jg
ikXo ]ñú÷] kljug cVHÎo AsMB jgq kvn ibiD bwc hY ] rMghu eykih rMg qb Cuitho kil
kwl qy ]ñúø] hMsw CMd ] jh qh bFw pwp kw krm ] jg qy Gtw Drm kw Brm ]ñúù]
pwp pRcur jh qh jg BXo ] pMKn Dwir Drm auf gXo ]ññú] neI neI hon lgI inq bwq
] jh qh bwF clÎo auqpwq ]ñññ] sB jg clq AOr hI krm ] jh qh Gt gXo Dr qy
Drm ]ññò] mwlqI CMd ] jh qh dyiKXq ] qh qh pyiKXq ] skl kukrmI ] khUM n
DrmI ]ññó] jh qh guinXq ] qh qh suinXq ] sB jg pwpI ] khUM n jwpI ]ññô]
skl kukrmM ] Bj gXo DrmM ] j`ig n suinXq ] hom n guinXq ]ññõ] skl kukrmI ]
Bey ADrmI ] khUM n pUjw ] bs rhÎo dUjw ]ññö] Aiq mwlqI CMd ] khUM n pUjw khUM n
Arcw ] khUM n s®üiq Duin isMmRiqn crcw ] khUM n homM khUM n dwnM ] khUM n sMjm khUM n snwnM
]ññ÷] khUM n crcw khUM n bydM ] khUM invwj n khUM kqybM ] khUM n qsbI khUM n mwlw ] khUM
n homM khUM n jÍwlw ]ññø] Aaur hI krmM Aaur hI DrmM ] Aaur hI BwvM Aaur hI mrmM ]
Aaur hI rIqw Aaur hI crcw ] Aaur hI gIqw Aaur hI Arcw ]ññù] Aaur hI BWqM Aaur
hI bsqRM ] Aaur hI bwxI Aaur hI AsqRM ] Aaur hI rIqw Aaur hI BwXM ] Aaur hI rwjw
Aaur hI nÎwXM ]ñòú] ABIr CMd ] Aiq swDU Aiq rwj ] krn lgy dur kwj ] pwp ihrdy
mih Twin ] krq Drm kI hwin ]ñòñ] Aiq kucwl Aru k®¨r ] Aiq pwipst kTUr ] iQr
577
nih rhq plwD ] krq ADrm kI swD ]ñòò] Aiq pwipst Ajwin ] krq Drm kI hwin
] mwnq jMqR n qMqR ] jwpq koeI n mMqR ]ñòó] jh qh bFw ADrm ] Drm Bjw kir Brm
] nv nv ikRAwn BeI ] durmiq Cwie rhI ]ñòô] kuMfrIAw CMd ] ney ney mwrg cly jg
mo bFw ADrm ] rwjw pRjw sBY lgy jh qh krn kukrm ] jh qh krn kukrm pRjw rwjw
nr nwrI ] Drm pMK kir aufw pwp kI ikRAw ibQwrI ]ñòõ] Drm lop jg qy Bey pwp pRgt
bpu kIn ] aUc nIc rwjw pRjw ikRAw ADrm kI lIn ] ikRAw pwp kI lIn nwir nr rMk Aru
rwjw ] pwp pRcur bpu kIn Drm Dir pMKn Bwjw ]ñòö] pwpwkRWq Drw BeI pl n skq
Thrwie ] kwl purK ko DÎwn Dir roviq BeI bnwie ] roviq BeI bnwie pwp Bwrn Bir
DrxI ] mhw purK ky qIr bhuqu ibiD jwq n brxI ]ñò÷] sorTw CMd ] kr kY ipRQm smoD
bhuir ibdw ipRQvI krI ] mhW purK ibnu roD Bwr hrx bsuDw nimq ]ñòø] kuMfrIAw CMd ]
dInn kI r`Cw nimq kr hY Awp aupwie ] prm purK pwvn sdw Awp pRgt hY Awie ] Awp
pRgt hY Awie dIn r`Cw ky kwrx ] AvqwrIsvqwr Drw ky Bwr auqwrx ]ñòù] kljug ky
AMqh smY siqjug lwgq Awid ] dInn kI r`Cw ilXy Dir hY rUp Anwid ] Dir hY rUp Anwid
klih kvqk kir BwrI ] sq®ün ky nwswrQ nimq Avqwr AvqwrI ]ñóú] sv`Xw CMd pwp
sMbUh ibnwsn kau kilkI Avqwr khwvihNgy ] qr k`iC qurMg sp`C bfo kir kwiF
ikRpwx kpwvihNgy ] inksy ijm kyhir prbq qy qs soB idvwlÎ pwvihNgy ]Bl Bwg
BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñóñ] rUp AnUp srUp mhw liK dyv
Adyv ljwvihNgy ] Air mwir suDwr kY twir Gny bhuro kil Drm clwvihNgy ] sB
swD aubwr lYhYN kr dY duK AWc n lwgn pwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir
578
jU hir mMidr AwvihNgy] ñóò] dwnv mwir Apwr bfy rx jIiq inswn bjwvihNgy ]
Kl twir hjwr kror ikqy kilkI kil ikRq bFwvihNgy ] pRgty ijq hI iqq Drm
idsw liK pwpn pMuj prwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr
AwvihNgy ]ñóó] CIn mhw idj dIn sdw liK dIn idAwl irswvihNgy] Kg kwiF
ABMg insMg hTI rx rMg qurMg ncwvihNgy ] irpu jIiq AjIq ABIq bfy AvnI pY
sbY jsu gwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñóô]
sys surys mhys gnys insys Bly jsu gwvihNgy ] gx BUq pryq ipswc prI jX s`d
inn`d sunwvihNgy ] nr nwrd quMbr ikMnr j`C su bIn pRbIn bjwvihNgy ] Bl Bwg
BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñóõ] qwl imRdMg mucMg aupMg surMg
sy nwd sunwvihNgy ] fP bwr qrMg rbwb qurI rix sMK AsMK bjwvihNgy ] gx duMdiB
Foln Gor GnI suin sqRü sBY murCwvihNgy ]Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir
mMidr AwvihNgy]ñóö] qIr quPMg kmwn surMg durMg inKMg suhwvihNgy ]brCI Aru
bYrK bwx Dujw pt bwq lgy PhrwvihNgy ] gx j`C BujMg su ikMnr is`D pRisD sbY jsu
gwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñó÷] kauc
ikRpwn ktwir kmwn surMg inKMg CkwvihNgy ] brCI Aru Fwl gdw prso kir sUl
iqRsUl BRmwvihNgy ] Aiq kRüDq hÍY rx mUrDn mo sr EG pREG clwvihNgy ]Bl Bwg
BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñóø] qyj pRcMf AKMf mhW Cib
dujn dyiK prwvihNgy ] ijm paun pRcMf bhY pqUAw sb Awpn hI auif jwvihNgy ]
biFhY ijqhI iqq Drm idsw khUM pwp n FUFq pwvihNgy] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky
579
hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñóù] CUtq bwn kmwnin ky rx Cwif Btvw
BhrwvihNgy ] gx bIr ibqwl krwl pRBw rx mUrDn m`iD suhwvihNgy ]gx is`D pRisD
simRiD snY kr aucwie kY ikRq sunwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir
mMidr AwvihNgy]ñôú] rUp AnUp srUp mhW AMg dyiK AnMg ljwvihNgy ] Bv BUq
Biv`K Bvwn sdw sB Taur sBY ThrwvihNgy ] Bv Bwr Apwr invwrn kO kilkI
Avqwr khwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñôñ]
BUim ko Bwr auqwir bfy bf AwC bfI Cib pwvihNgy ] Kl twir juJwr birAwr hTI
Gn GoKn ijau GhrwvihNgy ] kl nwrd BUq ipswc prI jY pqR DrqR sunwvihNgy ]Bl
Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñôò] Jwir ikRpwn juJwr bfy
rx m`iD mhw Cib pwvihNgy ] Dir lu`Q plu`Q ibQwr GxI Gn kI Gt ijau
GhrwvihNgy] cqurwnn rudR crwcr jy jX s`d inn`d sunwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh
sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñôó] qwr pRmwn aucwn Dujw liK dyv Adyv
qRswvihNgy] klgI gj gwh gdw brCI gih pwix ikRpwx BRmwvihNgy ] jg pwp sMbUh
ibnwsn kau kilkI kil Drm clwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir
mMidr AwvihNgy ]ñôô] pwin ikRpwn Ajwnu Bujw rix rUp mhwn idKwvihNgy] pRiqmwn
sujwn ApRmwn pRBw liK ibEm ibvwn ljwvihNgy] gx BUq ipswc pryq prI imil
jIq kY gIq gvwvihNgy ] Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy
]ñôõ] bwjq fMk AqMk smY rx rMg qurMg ncwvihNgy ]kis bwn kmwn gdw brCI
kir sUl iqRsUl BRmwvihNgy ] gx dyv Adyv ipswc prI rx dyiK sbY rhswvihNgy ]
580
Bl Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMidr AwvihNgy ]ñôö] kulk CMd ] srisj
rUpM ] sB Bt BUpM ] Aiq Cib soBM ] muin gn loBM ]ñô÷] kr Air DrmM ] prhr krmM
] Gr Gr vIrM ] prhr DIrM ]ñôø] jl Ql pwpM ] prhr jwpM ] jh jh dyKw ] qh qh
pyKw ]ñôù] Gr Gr pyKY ] dr dr lyKY ] khUM n Arcw ] khUM n crcw ]ñõú] mDuBwr
CMd ] sB dys Fwl ] jh qh kucwl ] jh qh AnrQ ] nhI hoq ArQ ]ñõñ] sB dys
rwj ] inq pRiq kukwj ] nhI hoq inAwie ] jh qh AnÎwie ]ñõò] iCq BeI sùdR ] ikRq
krq CùdR ] qh ib`pR eyk ] ijh gun Anyk ]ñõó] pwDrI CMd ] inq jpq ibpR dybI pRcMf
] ijh kIn DUmR locn duKMf ] ijh kIn dyv dyivs shwie ] ijh lIn rudR kr dY bcwie
]ñõô] ijh hqy suMB nYsuMB bIr ] ijn jIiq ieMdR kIno PkIr ] iqn ghI srn jgmwq jwie
] iqh kIAs cMifkw dyv rwie ]ñõõ] iqh jpq rYix idn idj audwr ] ijh hixE ros rx
bwsvwr ] igRih huqI qws iesqRI kucwir ] qh gieE nwh idn iek inhwir ]ñõö] iqRXo
bwc piq soN ] ikh kwj mUVH syvMq dyiv ] ikh hyqu qws bùlq AByv ] ikh kwrx vwih
pigXn prMq ] ikm jwin bUiJ dojk igrMq ]ñõ÷] ikh kwj mUVH iqh jpq jwp ] nihN
frq qaun ko Qpq Qwp ] kYhoN pukwr rwjw smIp ] dY hY inkwr quih bWiD dIp ]ñõø] nihN
lKw qwih bRhmw kunwir ] DrmwrQ Awin il`no vqwr ] sUdRM smsq nwswrQ hyq ] klkIvqwr
krby scyq ]ñõù] ihq jwin qws htkÎo kunwir ] nihN lok qRws bùlY Bqwr ] qb kuVHI nwir
icq ros Twin ] sMBl nrys qn khI Awin ]ñöú] pUjMq dyiv dIno idKwie ] iqh ghw kop
kir sUdR rwie ] gih qwih AiDk dInI sjwie ] kY hnq qoih kY jp n mwie ]ñöñ] rwjw
sUdR bwc ] nih hnq qoih idj khI Awj ] nhI bor bwir mo pUj swj ] kY qjhu syv dyvI
581
pRcMf ] nhI krq Awj qo ko duKMf ]ñöò] ibpR vwc rwjw soN ] kIjY duKMf nhI qjo syv ]
suin lyhu swcu quih kho dyv ] ikauN n hoihN tUk qn ky hjwr ] nhIN qjo pwie dyvI audwr
]ñöó] sun BXo bYx sUdyRs k®ǜD ] jxu jutÎo Awix mkrwC jùD ] doaU idRg sk®üD sRonq cucwn
] jnu kwl qwih dInI inswn ]ñöô] Aiq grb mUVH iBR̀qn bulwie ] au~cry bYx ieh hxo jwie
] lY gey qws dRohI durMq ] jh sMBr suB dyvl suBMq ]ñöõ] iqh bWD AWK muskYN cVHwie ]
kir lIn kwF Ais ko ncwie ] jb lgy dyn iqh qyg qwn ] qb ikXo kwl ko ibpR iDAwn
]ñöö] jb ikXo icq mo ibpR iDAwn ] iqh dIn drs qb kwl Awin ] nih kro icMq icq
mWiJ eyk] qv hyq sq®ü hinhYN Anyk]ñö÷] qb prI sUMk Bohr mJwr] aupjÎo Awin
klkIvqwr] qwVM pRmwnu kr Ais auqMg] qr k`C suv`C qwjI surMg]ñöø] isrKMfI CMd] v`jy
nwd surMgI D`gW GorIAW ] n`cy jwxu iPrMgI v`jy GuMGrU ] gdw iqRsUl inKMgI JUlin bYrKW ]
swvx jwxu aumMgI Gtw frwvxI ]ñöù] bwxy AMg BujMgI swvl sohxy ] qRY sY h`Q auqMgI KMfw
DUihAw ] qwjI Baur iplMgI CwlW pweIAW ] BMgI jwxu iBVMgI n`cy dwierI ]ñ÷ú] b`jy nwd
surMgI AxIAW jùtIAW ] pYrYN Dwr pvMgI PaujW cIr kY ] auTYN CYl ClMgI CwlW pweIAW ] JwV
JVwk JVMgI qygW v`jIAW ]ñ÷ñ] smwnkw CMd ] ju dyK dyK kY sbY ] su Bwj Bwj gy qbY ]
khÎo su soB soB hI ] ibloik lok loB hI ]ñ÷ò] pRcMf rUp rwjeI ] ibloik Bwnu lwjeI ] su
cMf qyj ieauN lsY ] pRcMf joiq ko hsY ]ñ÷ó] su koip kop kY hTI ] cpy icrwie ijau BTI ]
pRcMf mMflI lsY ] ik mwrqMf ko hsY ]ñ÷ô] su kop Ep dY blI ] ik rwj mMflI clI ] su
AsqR ssqR pwin lY ] ibsyK vIr mwn kY ]ñ÷õ] qomr CMd ] Bt ssqR AsqR ncwie ] icq
kop Ep bFwie ] qr k`Cu A`C qurMg ] rx rMg cwru auqMg ]ñ÷ö] kir kRoD pIsq dWq ]
582
kih Awp Awpn bwq ] Bt Bry Awhv BIr ] kir kop Cwfq qIr ]ñ÷÷] kir kop kil
Avqwr ] gih pwn jwnu kuTwr ] qnkyk kIn pRhwr ] Bt jUJgXo sY cwr ]ñ÷ø] BVQUAw
CMd ] FFMkMq FolM ] bbMkMq bolM ] auCMkMq qwjI ] gjMkMq gwjI ]ñ÷ù] CutMkMq qIrM ]
bbMkMq bIrM ] FlMkMq FwlM ] auTMkMq qwlM ]ñøú] iKmMkMq K`gM ] DDMkMq D`gM ] CutMkMq nwlM
] auTMkMq jÍwlM ]ñøñ] bhMqMq GwXM ] JlMkMq cwXM ] ifgMqMq bIrM ] iBgMqMq BIrM ]ñøò]
tutMqMq KolM ] FmMkMq FolM ] tutMkMq qwlM ] ncMqMq bwlM ]ñøó] igrMqMq AMgM ] ktMqMq jMgM
] clMqMq qIrM ] BtMkMq BIrM ]ñøô] juJMqMq vIrM ] BjMqMq BIrM ] krMqMq kRohM ] BrMqMq rohM
]ñøõ] qjMqMq qIrM ] BjMqMq BIrM ] bhMqMq GwXM ] JlMqMq jwXM ]ñøö] qqMkMq AMgM ]
jutMkMq jMgM ] aulMQMq luQM ] plMQMq jùQM ]ñø÷] FlMkMq FwlM ] puAMqMq mwlM ] ncMqMq eIsM
] ktMqMq sIsM ]ñøø] auCMkMq qwjI ] bhMqMq gwjI ] lutMqMq lùQM ] ktMqMq mùKM ]ñøù]
qpMqMq qygM ] cmMkMq bygM ] ncy muMf mwlI ] hsMqMq kwlI ]ñùú] jutMqMq vIrM ] CutMqMq qIrM
] brMqMq bwlM ] FlMqMq FwlM ]ñùñ] sum`qMq m`dM ] auTYN s`d g`dM ] ktMqMq AMgM ] igrMqMq
jMgM ]ñùò] clMqMq cwXM ] juJMqMq jwXM ] rxMkMq nwdM ] bjMqMq bwdM ]ñùó] puAMqMq pqRI
] lgMqMq AqRI ] bjMqMq AqRM ] juJMqMq CqRM ]ñùô] igrMqMq BUmI ] auTMqMq JUmI ] rtMqMq
pwnM ] juJMqMq jÍwnM ]ñùõ] clMqMq bwxM ] rukMqMq idswxM ] igrMqMq bIrM ] BjMqMq BIrM
]ñùö] ncMqMq eIsM ] puAMqMq sIsM ] bjMqMq faurU ] BRmMqMq BaurU ]ñù÷] ncMqMq bwlM ]
qutMqMq qwlM ] mcMqMq vIrM ] BjMqMq BIrM ]ñùø] lgMqMq bwxM ] FhMqMq jÍwxM ] ktMqMq A`DM
] BtMqMq b`DM ]ñùù] KhMqMq KUnI ] cVHY caup dUnI ] bhMqMq AqRM ] ktMqMq CqRM ]òúú]
bhMqMq p`qRI ] juJMqMq A`qRI ] ihxMkMq qwjI ] kxMCMq gwjI ]òúñ] qutMqMq crmM ] ktMqMq
583
brmM ] igrMqMq BUmI ] auTMqMq GUmI ]òúò] rtMqMq pwnM ] ktMqMq jÍwnM ] aufMqMq eykM ]
gfMqMq nykM ]òúó] AnUp nrwj CMd ] AnUp rUp id`K kY su k®ǜD joDxM brM ] sn`D b`D au~idqM
su kop Ep dY nrM ] chMq jYq pqRxM krMq Gwv dùDrM ] qutMq AsqR ssqRxo lsMq au~jlo PlM
]òúô] auTMq Baur BUrxo kFMq BYNkrI surM ] BjMq BIru BY krM bjMq bIr su pRBM ] qutMq qwl
q`iQXM ncMq eIsRxo rxM ] KhMq KiqRxo KgM inn`id g`id GuMGrM ]òúõ] BjMq AwsurI suqM auTMq
BYNkrI DuxM ] clMq qICxo srM islyx au~jlI ikRqM ] ncMq rMg jogxM cc`ik caudxo purM ] kpMq
kuMdno igrM iqRsMq srbqo idsM ]òúö] ncMq bIr bwvxM KhMq bwhxI DujM ] brMq A`CRxo BtM
pRbIn cIn su pRBM ] bkMq faur fwmrI AnMq qMqRxo irsM ] hsMq j`C gMDRbM ipswc BUq pRyqnM
]òú÷] BrMq cuMc cwvfI BCMq iPkRxI qnM ] fkMq fwkxI fulM BrMq pqR sRoxqM ] ippMq XwsvM
suBM hsMq mwrjnI imRVM ] Atut hwsxo hsM iKmMq au~jlo AsM ]òúø] Akvw CMd ] jùty vIrM
] Cùty qIrM ] jùJy qwjI ] if`gy gwjI ]òúù] b`jy jÍwxM ] bwhy bwxM ] rùJy jMgM ] juJy AMgM
]òñú] qùty qMgM ] Pùty AMgM ] s`jy sUrM ] GùmI hUrM ]òññ] jùJy hwQI ] rùJy swQI ] au~By
austM ] sùBy pustM ]òñò] Pùty bIrM ] Cùty qIrM ] if`gy BUmM ] au~Ty GUmM ]òñó] b`kYN mwrM ]
c`kYN cwrM ] s`jY ssqRM ] b`jYN AsqRM ]òñô] cwcrI CMd ] juJwry ] Apwry ] inhwry ] ibcwry
]òñõ] hkwrYN ] pcwrYN ] ibcwrYN ] pRhwrYN ]òñö] su qwjI ] isrwjI ] slwjI ] ibrwjI
]òñ÷] auTwvYN ] idKwvYN ] BRmwvYN ] cKwvYN ]òñø] ikRpwn ikRq CMd ] jh qIr Cutq ] rx
DIr jutq ] brbIr auTq ] qnu qRwx Putq ]òñù] rx bIr igrq ] Bv isMDu qrq ] nB
hUr iPrq ] br bIr brq ]òòú] rx nwd bjq ] suix BIru Bjq ] rx BUim qjq ] mn
mwJ ljq ]òòñ] iPr Pyr lrq ] rx jùJ mrq ] nh pwv trq ] Bv isMDu qrq ]òòò]
584
rx rMg mcq ] cqurMg Ptq ] srbMg ltq ] mn mwn Gtq ]òòó] br bIr iBrq ]
nhI nYku iPrq ] jb ic`q icrq ] auT sYn iGrq ]òòô] igr BUim prq ] sur nwir brq
] nih pwv trq ] mn kop Brq ]òòõ] kir kop mfq ] pg dÍY n Bjq ] kir ros lrq
] igr BUim prq ]òòö] rx nwd bjq ] suix myG ljq ] sB swj sjq ] pg dÍY n
Bjq ]òò÷] rx c`kR clq ] duiq mwn dlq ] igir myru hlq ] Bt sRox plq ]òòø]
rx rMg mcq ] br bMb bjq ] rx KMB gfq ] Asvwr mfq ]òòù] ikrpwn ikrq ]
kir kop iBrq ] nihN iPrY iPrq ] Aiq ic`q icrq ]òóú] cwcrI CMd ] hkwrYN ] pRcwrYN
] pRhwrYN ] kRvwrYN ]òóñ] auTwvYN ] idKwvYN ] BRmwvYN ] clwvYN ]òóò] su DwvYN ] irswvYN ]
auTwvYN ] cKwvYN ]òóó] JuJwry ] Apwry ] hjwry ] ArÎwry ]òóô] su FUky ] ik kUky ]
BBUky ] ik JUky ]òóõ] su bwxM ] suDwxM ] AcwxM ] juAwxM ]òóö] Dm`ky ] hm`ky ] JV`ky
] Ct`ky ]òó÷] su gwjYN ] s swjYN ] n BwjYN ] ibrwjYN ]òóø] inKMgI ] KqMgI ] surMgI
] iBVMgI ]òóù] qm`kYN ] pl`kYN ] hs`kYN ] pRD`kYN ]òôú] su bIrM ] s DIrM ] pRhIrM ]
qqIrM ]òôñ] pl`tYN ] ibl`tYN ] n CùtYN ] aup`tYN ]òôò] bb`kYN ] n Q`kYN ] Ds`kYN ] JJ`kYN
]òôó] sK`gM ] Ad`gM ] Aj`gM ] AB`gM ]òôô] Jm`kYN ] iKm`kYN ] bb`kYN ] auQk ` YN ]òôõ]
BgauqI CMd ] ik ju`tyq bIrM ] ik Cu`tyq qIrM ] ik Pu`tyq AMgM ] ik jùtyq jMgM ]òôö] ik
m`cyq sUrM ] ik Gùmyq hUrM ] ik b`jyq K`gM ] ik auTyq A`gM ]òô÷] ik Pùtyq AMgM ] ik rùJyq
jMgM ] ik n`cyq qwjI ] ik g`jyq gwjI ]òôø] ik G`lyq GwXM ] ik J`lyq cwXM ] ik if`gyq
DùmI ] ik J`myq JùmI ]òôù] ik C`fyq hUhM ] ik sùByq bÎUhM ] ik if`gyq cyqM ] ik n`cyq pRyqM
]òõú] ik bùTyq bwxM ] ik ju`Jyq jÍwxM ] ik m`qyq nUrM ] ik q`kyq hUrM ]òõñ] ik jùJyq
585
hwQI ] ik is`Jyq swQI ] ik B`gyq vIrM ] ik l`gyq qIrM ]òõò] ik r`jyq rosM ] ik q`jyq
hosM ] ik Kùlyq kysM ] ik fùlyq BysM ]òõó] ik jùJyq hwQI ] ik lùJyq swQI ] ik Cùtyq qwjI
] ik g`jyq gwjI ]òõô] ik GùmIq hUrM ] ik BuMmIq pUrM ] ik jùJyq vIrM ] ik l`gyq qIrM
]òõõ] ik c`lyq bwxM ] ik rùkI idswxM ] ik JmMkyq qygM ] nBM jwnu bygM ]òõö] ik Cùtyq
gorM ] ik bùTyq ErM ] ik g`jyq gwjI ] ik pylyq qwjI ]òõ÷] ik k`tyq AMgM ] ik if`gyq
jMgM ] ik m`qyq mwxM ] ik lùJyq jÍwxM ]òõø] ik b`kyq mwrM ] ik c`kyq cwrM ] ik Fùkyq
FITI ] ik dyvy n pITI ]òõù] ik G`lyq sWgM ] ik b`kyq bWgM ] ik mùCyq bMkI ] ik h`Tyq
hMkI ]òöú] ik b`jyq FolM ] ik b`kyq bolM ] ik b`jy ngwry ] ik jùty hTÎwry ]òöñ] auC`kyq
qwjI ] hm`kyq gwjI ] Cut`kyq qIrM ] Bt`kyq BIrM ]òöò] BvwnI CMd ] jhW bIr jùtYN ] sBY
Twt T`tYN ] ik nyjy pl`tYN ] cmqkwr CùtYN ]òöó] jhW swr b`jYN ] qhW bIr g`jYN ] imlYN sMj
s`jYN ] n dÍY pYg B`jYN ]òöô] khUM BUr BwjYN ] khUM vIr gwjYN ] khUM joD jùtYN ] khUM top tùtYN
]òöõ] jhW joD jùtYN ] qhW AsqR CùtYN ] inRBY sqR kùtYN ] khUM bIr lùtYN ]òöö] khUM mwr
b`kYN ] ikqy bwjuQ`kYN ] ikqy sYx h`kYN ] ikqy dwv q`kYN ]òö÷] ikqy Gwie mylYN ] ikqy sYx pylYN
] ikqy BUm if`gYN ] qnM sRox iB`gYN ]òöø] dohrw ] ieh ibiD mcw pRcMf rx ArD mhUrq dMf
] bIs AXuq ds sq suBt jùJq Bey AfMf ]òöù] rswvl CMd ] suxÎo sMBrysM ] BXo A`p
BysM ] aufI bMb rYxM ] CuhI sIs gYxM ]ò÷ú] Cky top sIsM ] GxM Bwnu dIsM ] s sMnwh dyhI
] kQON aukiq kyhI ]ò÷ñ] mno is`D sùDM ] suBI jÍwl au~DM ] ksy ssqR qRoxM ] gurU jwxu dRoxM
]ò÷ò] mhW FIT FUky ] muKM mwr kUky ] krYN ssqR pwqM ] auTYN AsqR GwqM ]ò÷ó] KgM K`g
b`jYN ] ndM m`C l`jYN ] auTNY iC`C ie`CM ] bhYN bwx iq`CM ]ò÷ô] igry bIr DIrM ] Dry bIr cIrM
586
] muKM mùC bMkI ] mcy bIr hMkI ]ò÷õ] CutYN bwx DwrM ] Dry K`g swrM ] igry AMg BMgM ]
cly cwie jMgM ]ò÷ö] ncy mwshwrM ] hsYN bÎom cwrM ] puAY eIs sIsM ] ClI bwrxIsM
]ò÷÷] CutY ssqR DwrM ] ktYN AsqR JwrM ] igry r`q KyqM ] kty bIr AcyqM ]ò÷ø] auTNY kRoD
DwrM ] mcYN ssqR JwrM ] KhYN K`g KUnI ] cVHY caup dUnI ]ò÷ù] ippM sRox dyvI ] hsY AMsu
ByvI ] Atw A`t hwsM ] su joqM pRkwsM ]òøú] Fuky FIT FwlM ] ncy muMf mwlM ] krYN ssqR
pwqM ] auTYN AsqR GwqM ]òøñ] rupy vIr DIrM ] qjYN qwx qIrM ] JmYN ib`ju bygM ] lsYN eym
qygM ]òøò] Khy K`g KUnI ] cVHy cOp dUnI ] krYN ic`qR cwrM ] bkYN mwr mwrM ]òøó] Apo
Awp dwbYN ] rxM bIr PwbYN ] GxM Gwie pylYN ] mhW vIr JylYN ]òøô] mMfy vIr sùDM ] krYN
m`l jùDM ] Apo Awp bwhYN ] auBY jIq cwhYN ]òøõ] rxM rMg r`qy ] cVHy qyj q`qy ] KulHy K`g
KUnI ] cVHY caup dUnI ]òøö] nBM hUr pUrM ] Bey vIr cUrM ] bjy qUr qwlI ] ncy muMf mwlI
]òø÷] rxM hUh au~TYN ] srM Dwr bùTYN ] gjYN vIr gwjI ] qury quMd qwjI ]òøø] cOpeI ]
BieE Gor Awhv ibkrwrw ] nwcy BUq pRyq bYqwrw ] bYrk bwx ggn gXo CweI ] jwnuk rYin
idnih huie AweI ]òøù] khUM ipswc pRyq nwcYN rx ] jUiJ jUiJ khUM igry suBt gx ] BeIrv
krq khUM BBkwrw ] aufq kwk kMkYN ibkrwrw ]òùú] bwjq Fol imRdMg ngwrw ] qwl aupMg
byx bMkwrw ] murlI nwd nPIrI bwjy ] BIru BXwnk hÍY qij Bwjy ]òùñ] mhW suBt jUJy iqh
Twmw ] KrBr prI ieMdR ky Dwmw ] bYrk bwx ggn gXo CweI ] auTYN Gtw swvx jnu AweI
]òùò] qomr CMd ] bhu BWiq koips bIr ] Dnu qwn iqAwgq qIr ] sr AMg jws lgMq ]
Bt surg bws krMq ]òùó] khUM AMg BMg auqMg ] khUM qIr qyg surMg ] khUM caur cIr subwh
] khUM sùD syl snwh ]òùô] rx AMg rMgq AYs ] jnu PUl ikMsk jYs ] iek AYs jUJ mrMq
587
] jnu Kyl Pwg bsMq ]òùõ] iek Dwie Awie prMq ] pg dÍY n Bwg clMq ] qij qRws krq
pRhwr ] jnu Kyl Pwg Dmwr ]òùö] qwrk CMd ] klkI Avqwr irswvihNgy ] Bt EG pREG
igrwvihNgy ] bhu BWiqn ssqR pRhwrihNgy ] Air EG pREG sMGwrihNgy ]òù÷] sr syl
snwhir CUtihNgy ] rx rMg surwsur jUtihNgy ] sr syl snwhir JwrihNgy ] muK mwr pcwr
pRhwrihNgy ]òùø] jmf`F ikRpwx inkwrihNgy ] kir kop surwsur JwrihNgy ] rx lùQ pY lùQ
igrwvihNgy ] lK pRyq prI rhswvihNgy ]òùù] gx gUV AgUVix g`jihNgy ] lK BIru BXwhv
B`jihNgy ] sr ibMd pRibMd pRhwrihNgy ] rx rMg ABIq ibhwrihNgy ]óúú] Kg au~D ADo A`D
b`jihNgy ] lK joD mhW juD g`jihNgy ] Aixxys duhUM ids FUkihNgy ] muK mwr mhW sur kUkihNgy
]óúñ] gx gMDRb dyv inhwrihNgy ] jX s`d inn`d pukwrhgy ] jmfwiF ikRpwxix bwhhgy ]
AD AMg ADo AD lwhihNgy ]óúò] rx rMg qurMgY bwjihNgy ] fP JWJ nPIrI gwjihNgy ]
Aixxys duhUM ids DwvihNgy ] kir kwiF ikRpwx kpwvihNgy ]óúó] rx kuMjr puMj gr`jihNgy ]
liK myG mhW duiq l`jihNgy ] iris mMf mhw rx jUtihNgy ] Cut C`qR CtwCt CUtihNgy ]óúô]
rxxMk inswx idswix Gury ] gl g`j hTI rx rMg iPry ] kir kop ikRpwx pRhwrihNgy ] Bt
Gwie JtwJt JwrihNgy ]óúõ] kir kwF ikRpwx kpwvihNgy ] kilkI kl ikRq bFwvihNgy ]
rx lùQ plùQ ibQwrihNgy ] qik qIr su bIrn mwrihNgy ]óúö] Gx GuMGru Gor Gm`kihNgy ]
rx mo rx qIr pl`kihNgy ] gih qyg JVwJV JwVihNgy ] qp qIr qVwqV qwVihNgy ]óú÷]
gj bwij rQI rQ kUtihNgy ] gih kysn eykn JUtihNgy ] lK lwqn musit pRhwrihNgy ] rx
dWqn kysnupwrihNgy ]óúø] Avxys AxIix suDwrihNgy ] kr bwx ikRpwx sMBwrihNgy ] kir
ros duhUM ids DwvihNgy ] rix sIJ idvwlX pwvihNgy ]óúù] CxxMk ikRpwx Cx`kihNgI ]
588
JxxMik sMjoA Jx`kihNgI ] kxxMiCk Dwr kx`CihNgy ] rx rMig su cwcr m`cihNgy ]óñú] duhUM
Er qy sWg An`cihNgI ] jit DUr Durw rMg r`cihNgI ] kir vwr ktwrIA b`jihNgI ] Git
swvx jwxu su g`jihNgI ]óññ] Bt dWqn pIs irswvihNgy ] duhMU Er qurMg ncwvihNgy ] rx
bwx kmwxix CorihNgy ] hXqRwx snwhin PorihNgy ]óñò] Gt ijau Gx kI Guir FUkihNgy ]
muK mwr dso ids kUkihNgy ] muK mwr mhW sur bolihNgy ] igir kMcn jy mn folihNgy ]óñó]
hX koit gjI gj jùJihNgy ] kiv koit khW lg bùJihNgy ] gx dyv Adyv inhwrihNgy ] jY
s`d inn`d pukwrihNgy ]óñô] lK bYrK bwn suhwvihNgy ] rx rMg smY PhrwvihNgy ] br Fwl
Flw Fl FUkihNgy ] muK mwr dso ids kUkihNgy ]óñõ] qnu qRwx pur`jx au~fihNgy ] gfvwr
gfw gf gùfihNgy ] rx bYrK bwn Jm`kihNgy ] Bt BUq pryq BB`kihNgy ]óñö] br bYrK bwn
ikRpwx khUM ] rx bolq Awju lry AjhUM ] gih kyqn kys BRmwvihNgy ] dshUM ids qwik
clwvihNgy ]óñ÷] AruxM brxM Bt pyiKXihNgy ] qrxM ikrxM sr lyiKXihNgy ] bhu BWiq pRBw
Bt pwvihNgy ] rMg ikMsuk dyK ljwvihNgy ]óñø] gj bwij rQI rQ jùJihNgy ] kiv log khW
lg bùJihNgy ] js jIq kY gIq bnwvihNgy ] jug cwr lgY qs gwvihNgy ]óñù] Aclys duhMU
ids DwvihNgy ] muK mwr su mwr auGwvihNgy ] hQÎwr duhUM ids CUtihNgy ] sr EG rxM Dnu
tUtihNgy ]óòú] hir bol mnw CMd ] Bt gwjihNgy ] Gn lwjihNgy ] dl jUtihNgy ] sr
CUtihNgy ]óòñ] sr brKihNgy ] Dnu krKihNgy ] Ais bwjihNgy ] rix swjihNgy ]óòò]
BUA if`gihNgy ] BX iB`gihNgy ] auT BwjihNgy ] nhI lwjihNgy ]óòó] gx dyKihNgy ] jX
lyKihNgy ] jsu gwvihNgy ] muskwvihNgy ]óòô] pRx pUrihNgy ] rj rUrihNgy ] rx rwjihNgy
] gx lwjihNgy ]óòõ] irs mMfihNgy ] sr CMfihNgy ] rx jUtihNgy ] Ais tUtihNgy ]óòö]
589
gl gwjihNgy ] nihN BwjihNgy ] Ais JwrihNgy ] Air mwrihNgy ]óò÷] gj jUJihNgy ] hX
lUJihNgy ] Bt mwirXihNgy ] Bv qwirXihNgy ]óòø] idv dyKihNgy ] jX lyKihNgy ] Dn
BwKihNgy ] icq rwKihNgy ]óòù] jX kwrx hYN ] Air hwrx hYN ] Kl KMfn hYN ] mih mMfn
hYN ]óóú] Air dUKn hYN ] Bv BUKn hYN ] mih mMfn hYN ] Air fMfn hYN ]óóñ] dl gwhn
hYN ] Ais bwhn hYN ] jg kwrn hYN ] AX Dwrn hYN ]óóò] mn mohn hYN ] suB sohn hYN ]
Air qwpn hY ] jg jwpn hYN ]óóó ] pRx pUrx hYN ] Air cUrx hYN ] sr brKn hYN ] Dnu
krKn hYN ]óóô] iqX mohn hYN ] Cib sohn hYN ] mn Bwvn hYN ] Gn swvn hYN ]óóõ] Bv
BUKn hYN ] iBRq pUKn hYN ] sis Awnn hYN ] sm Bwn n hYN ]óóö] Air Gwvn hYN ] suKdwvn
hYN ] Gn Gorn hYN ] sm morn hYN ]óó÷] jgqysur hYN ] krunwkr hYN ] Bv BUKn hYN ] Air
dUKn hYN ]óóø] Cib soiBq hYN ] iqX loiBq hYN ] idRg Cwjq hYN ] imRg lwjq hYN ]óóù]
hrxI piq sy ] nilxI Dr sy ] krunwbuD hYN ] su pRBw Dr hYN ]óôú] kil kwrx hYN ] Bv
auDwrx hYN ] Cib Cwjq hYN ] sur lwjq hYN ]óôñ] AsÎupwisk hYN ] Air nwsk hYN ] Air
Gwiek hYN ] suKdwiek hYN ]óôò] jl jyCx hYN ] pRx pyCx hYN ] Air mrdn hYN ] imRq
krdn hYN ]óôó] DrxIDr hYN ] krxI kr hYN ] Dnu krKn hYN ] sr brKn hYN ]óôô] Ct
CYl pRBw ] liK cMd luBw ] Cib sohq hYN ] iqRX mohq hYN ]óôõ] ArxM brxM ] DrxM DrxM
] hir sI kir Bw ] su suBMq pRBw ]óôö] srxwlÎ hYN ] Air GwlÎ hYN ] Ct CYl Gny ]
Aiq rUp sny ]óô÷] mn mohq hYN ] Cib sohq hYN ] kl kwrn hYN ] kruxw Dr hYN ]óôø]
Aiq rUp sny ] jnu mYnu bny ] Aiq kRWiq Dry ] sis soB hry ]óôù] AsÎupwisk hYN ]
Air nwisk hYN ] br dwiek hYN ] pRBu pwiek hYN ]óõú] sMgIq BujMg pRXwq CMd ] bwgVdM
590
bIrM jwgVdM jUty ] qwgVdM qIrM CwgVdM CUty ] swgVdM suAwrM jwgVdM jUJy ] kwgVdM kopy
rwgVdM rUJy ]óõñ] mwgVdM mwicE jwgVdM jùDM ] jwgVdM joDw kwgVdM k®ǜDM ] swgVdM sWgM
fwgVdM fwry ] bwgVdM bIrM AwgVdM auqwry ]óõò] qwgVdM qY kY jwgVdM juAwxM ] CwgVdM
CorY bwgVdM bwxM ] jwgVdM jUJy bwgVdM bwjI ] fwgVdM folY qwgVdM qwjI ]óõó] KwgVdM
KUnI KÎwgVdM KyqM ] JwgVdM JUJY AwgVdM AcyqM ] AwgVdM au~Ty kwgVdM kopy ] fwgVdM fwry
DwgVdM Dopy ]óõô] nwgVdM nwcy rwgVdM rudRM ] BwgVdM Bwjy CwgVdM CudRM ] jwgVdM jùJy
vwgVdM vIrM ] lwgVdM lwgy qwgVdM qIrM ]óõõ] rwgVdM rùJy swgVdM sUrM ] GwgVdM GùmI
hwgVdM hUrM ] qwgVdM q`kY jwgVdM jÍwnM ] mwgVdM mohI qwgVdM qwnM ]óõö] dwgVdM dyKY
rwgVdM rUpM ] pwgVdM pRymM kwgVdM kUpM ] fwgVdM fùbI pwgVdM pÎwrI ] kwgVdM kwmM
mwgVdM mwrI ]óõ÷] mwgVdM mohI bwgVdM bwlw ] rwgVdM rUpM AwgVdM aujwlw ] dwgVdM
dyKY swgVdM sUrM ] bwgVdM bwjy qwgVdM qUrM ]óõø] rwgVdM rUpM kwgVdM kwmM ] nwgVdM
nwcY bwgVdM bwmM ] rwgVdM rIJy swgVdM sUrM ] bwgVdM bÎwhYN hwgVdM hUrM ]óõù] kwgVdM
kopw BwgVdM BUpM ] kwgVdM kwlM rwgVdM rUpM ] rwgVdM rosM DwgVdM DwXo ] cwgVdM bwDy
clÎo cuMg AwXo ]óöú] AwgVdM ArVy gwgVdM gwjI ] nwgVdM nwcy qwgVdM qwjI ] jwgVdM
jùJy KwgVdM KyqM ] rwgVdM rhsy pwgVdM pRyqM ]óöñ] mwgVdM mwry bwgVdM bIrM ] pwgVdM
prwny BwgVdM BIrM ] DwgVdM DwXo rwgVdM rwjw ] rwgVdM rxky bwgVdM bwjw ]óöò]
twgVdM tUty qwgVdM qwlM ] AwgVdM au~Ty jwgVdM juAwlM ] BwgVdM Bwjy bwgVdM bIrM ]
lwgVdM lwgy qwgVdM qIrM ]óöó] rwgVdM rhsI dwgVdM dyvI ] gwgVdM gYxM AwgVdM AByvI
] BwgVdM BYro pwgVdM pRyqM ] hwgVdM h`sy KwgVdM KyqM ]óöô] dohrw ] Ais tùty lùty Gny
591
qùty ssqR Anyk ] jy jùty k`ty sBy rih gXo BUpiq eyk ]óöõ] pMkj bwitkw CMd ] sYn juJq
inRp BXo Aiq Awkul ] Dwvq BXo swmuih Aiq ibAwkul ] sMinD hÍY icq mY Aiq k®ǜDq ]
Awvq BXo irs kY kir jùDq ]óöö] ssqR pRhwr Anyk kry qb ] jMg juitE Apno dl lY
sB ] bwj auTy qh koit ngwry ] rùJ igry rx jùJ inhwry ]óö÷] cwmr CMd ] ssqR AsqR
lY skop bIr boil kY sBY ] kop Ep dY hTI su Dwie kY pry qbY ] kwn ky pRmwn bwn qwn qwn
qor hI ] JUJ JUJ kY prYN n nYku muK morhI ]óöø] bwn pwn lY sBY sk®ǜD sUrmw cly ] bIin
bIin jy ley pRbIn bIrhw Bly ] sMk Cor kY iBrYN insMk Gwie fwrhIN ] AMg BMg huie igrYN n
jMg qy pDwrhIN ]óöù] inspwlk CMd ] qwin sr Awn Aru mwn kr CorhIN ] AYn sr cYn
kr qYn kr jorhIN ] Gwv kr cwv kr Awn kr lwghIN ] Cwif rix Kwie ibRx bIr br
BwghIN ]ó÷ú] kRoD kr boD hr soD Air DwvhIN ] joD br kRoD Dr ibroD sr lwvhIN ]
AMg Bt BMg huAY jMg iqh ifghIN ] sMg ibn rMg rx sRox qn iB`ghIN ]ó÷ñ] Dwie Bt
Awie irs Kwie Ais JwrhIN ] sor kr jor sr qor Air fwrhIN ] pRwn qij pY n Bij BUim
rn soBhIN ] pyK Cib dyK duiq nwir sur loBhIN ]ó÷ò] Bwj nih swj As gwj Bt AwvhIN
] kRoD kr boD hr joD Ais lwvhIN ] jUiJ rx Jwl ibRx dyvpur pwvhIN ] jIq kY gIq kul
rIiq ijm gwvhIN ]ó÷ó] nrwj CMd ] swj swj kY sBY slwj bIr DwvhIN ] jUJ jUJ kY mrYN
pRlok lok pwvhIN ] Dwie Dwie kY hTI AGwie Gwie JylhIN ] pCyl pwv nw clYN Aryl bIr
TylhIN ]ó÷ô] kop Ep dY sBY sroK sUr Dwie hYN ] Dwie Dwie jUJ hYN ArUJ jUJ jwie hYN ]
su AsqR ssqR myl kY pRhwr Awin fwrhIN ] n Bwj gwj hYN hTI insMk Gwie mwrhIN ]ó÷õ]
imRdMg Fol bwsurI snwie JWJ bwj hYN ] su pwv rop kY blI skop Awin gwj hYN ] ik bUJ bUJ
592
kY hTI ArUJ Awin jUJ hYN ] su AMD DuMD huie rhI idsw ivsw n sUJ hYN ]ó÷ö] sroK kwil
kysrI sMGwr sYx Dwie hYN ] Agsq isMDu kI ijmM pcwie sYn jwie hYN] sMGwir bwhxIs ko
AnIs qIr gwj hYN ] ibsyK jùD mMf hYN AsyK ssqR bwj hYN ]ó÷÷] svYXw CMd ] Awvq hI
inRp ky dl qy hir bwij krI rQ kotk kUty ] swj igry inRp rwj khUM br bwij iPry ihhnwvq
CUty ] qwj khUM gjrwj rxM Bt kysn qy gih kysn jUty ] paun smwn bhY kil bwn sBY Air
bwdl sy cl PUty ]ó÷ø] Dwie pry kir kop bfy Bt bwn kmwn ikRpwn sMBwry ] p`its loh
hQI prsw kir kRoD chUM ids cauk pRhwry ] kuMjr puMj igry rx mUrDn soiBq hY Aiq fIl
iflwry ] rwvx rwm smY rx ky igir rwj mno hnvMq auKwry ]ó÷ù] caup crI cqurMg cmUM
kruxwlX ky pr isMDur pyly ] Dwie pry kir kop hTI kr kwit sBY pg dÍY n ipCyly ] bwn
kmwn ikRpwnn ky Gn sÎwm Gny qn AwXuD Jyly ] sRon rMgy rmxIA rmwpiq Pwgun AMq bsMq
sy Kyly ]óøú] Gwie sBY sih kY kmlwpiq kop BrÎo kir AwXuD lIny ] dùjn sYn ibKY Dis
kY iCn mY ibn pRwx sBY Air kIny ] tUt prY rmxIA sBUKx bIr blI Aiq suMdr cIny ] XON
aupmw aupjI mn mY rx BUim ko mwnhu BUKn dIny ]óøñ] caup ciVHE kir kop klI ikRq
AwXuD AMg Anykn swjy ] qwl imRdMg aupMg mucMg su BWiq Anyk BlI ibiD bwjy ] pUir PtI
Cuit DUrjtI jt dyv Adyv doaU auiT Bwjy ] kop kCU kir kY icq mo klkI Avqwr jbY rx
gwjy ]óøò] bwij hny gjrwj hny inRp rwj hny rx BUim igrwey ] fol igirE igr myru
rswql dyv Adyv sBY Bhrwey ] swqo aU isMDu sukI sirqw sB lok Alok sBY Qhrwey ] cauk
cky idgpwl sBY ikh pY kilkI kir kop irswey ]óøó] bwn kmwn sMBwr hQI hT Twn hTI
rx koitk mwry ] jWG khUM isr bwh khUM As ryxu pRmwx sBY kir fwry ] bwij khUM gjrwj
593
Dujw rQ aust pry rx pust ibdwry ] jwnuk bwg binE rx mMfl pyKn kau jitDUr pDwry
]óøô] lwj Bry Air rwj chUM ids Bwj cly nhI Awin iGry ] gih bwn kmwn gdw brCI
Ct CYl Cky icq cOp icry ] pRiqmwn sujwn Ajwnu Bujw kir pYj pry nhI Pyir iPry ] rx mo
mir kY js kO kir kY hir soN lir kY Bv isMDu qry ]óøõ] rMg soN jwnu surMgy hYN isMDur CUtI hY
sIs pY sRon AlylY ] bwj igry Bt rwj khUM ibcly kup kY kl ky Ais mylY ] cwcr jwnu krY
bsuDw pr jUJ igry pg dÍY n pCylY ] jwnuk pwn kY BMg mlMg su Pwgun AMq bsMq soN KylY
]óøö] jyiqk jIq bcy su sBY Bt cuap cVHy chUM Ern Dwey ] bwn kmwn gdw brCI Ais
kwF ley kr mO cmkwey ] cwbuk mwr qurMg Dsy rn swvn kI Gt ijau Ghrwey ] sRI kilkI
kir lY krvwr su eyk hny Aru Anyk prwey ]óø÷] mwr mcI ibsMBwr jbY qb AwXuD Coir
sBY Bt Bwjy ] fwir hQÎwr auqwir snwih su eyk hI bwr Bjy nhI gwjy ] sRI kilkI Avqwr
qhW gih ssqR sBY ieh BWiq ibrwjy ] BUim Akws pqwr cikE Cib dyv Adyv doaU liK lwjy
]óøø] dyiK BjI pRiqnw Air kI kilkI Avqwr hQÎwr sMBwry ] bwn kmwn ikRpwn gdw
iCn bIc sBY kr cUrn fwry ] Bwg cly ieh BWiq Btw ijm paun bhY d®üm pwq inhwry ] pY n
prI kCu mwn rihE nhI bwnn fwir indwn pDwry ]óøù] suipRAw CMd ] khUM Bt imlq muK
mwr aucwrq ] khUM Bt Bwj pukwrq Awrq ] kyqk joD iPrq dl gwhq ] kyqk jUJ
brMgin bÎwhq ]óùú] khUM brbIr iPrq sr mwrq ] khUM rx Coir Bjq Bt Awrq ] keI
fru fwir hnq rx joDw ] kyeI muK mwr rtq kir kRoDw ]óùñ] keI Kg KMif igrq rx
CqRI ] kyiqk Bwg clq qRs AqRI ] kyiqk inBRm jùD mcwvq ] Awhv sIJ idvwlX pwvq
]óùò] kyiqk jUJ mrq rx mMfl ] kyeIku Byd cly bRhmMfl ] kyeIku Awin pRhwrq sWgYN ]
594
kyiqk BMg igrq huie AWgYN ]óùó] ibsyK CMd ] Bwj ibnw Bt lwj sBY qij swj jhW ]
nwcq BUq ipswc inswcr rwj qhW ] dyKq dyv Adyv mhW rx ko brnY ] jUJ BXo ijh BWiq
su pwrQ soN krnY ]óùô] dwv krY irs Kwie mhW hT Twn hTI ] kop krY ieh BWiq su
pwvk jwnu BTI ] k®ǜD Bry rx CqRj AqRx Jwrq hYN ] Bwj clY nhI pwv su mwr pukwrq hYN
]óùõ] dyKq hYN idv dyv DnY Dn jMpq hYN ] BUim Akws pqwl cvo ck kMpq hY ] Bwjq
nwhn bIr mhW rx gwjq hYN ] j`C BujMgin nwir lKy Cib lwjq hYN ]óùö] Dwvq hYN kir
kop mhW sur sUr qhW ] mWfq hYN ibkrwr BXMkr jùD jhW ] pwvq hYN sur nwir su swmuih
jùJq hYN ] dyv Adyv gMDRb sBY ikRq sùJq hYN óù÷] cMclw CMd ] mwrby ko qwih qwik Dwey
bIr swvDwn ] hon lwgy jùD ky jhW qhW sBY ibDwn ] BIm BWiq Dwie kY insMk Gwie krq
Awie ] jUiJ jUiJ kY mrY su dyv lok bsq jwie ]óùø] qwin qwin bwn kO Awjwnu bwh
DwvhI ] jUiJ jUiJ kY mrY Alok lok pwvhI ] rMg jMg AMg nMg BMg AMig hoie prq ] tUk
tUk hoie igrY su dyv suMdRIn brq ]óùù] iqRVkw CMd ] iqRVirV qIrM ] ibRVirV bIrM ]
iFRVirV FolM ] ibRVirV bolM ]ôúú] iqRViVV qwjI ] ibRViVV bwjI ] ihRViVV hwQI ]
isRViVV swQI ]ôúñ] ibRViVV bwxM ] ijRViVV jÍwxM ] iCRViVV CorYN ] ijRViVV jorYN
]ôúò] KrVV KyqM ] prVV pRyqM ] JVVV nwcYN ] rMgJiV rwcYN ]ôúó] hrrV hUrM ]
gxrx pUrM ] kRrrV kwCI ] nrrV nwcI ]ôúô] qrrV qygM ] jxu Gx bygM ] crrV
cmkYN ] JVrV JmkYN ]ôúõ] jrrV joDM ] ikrrV kRoDM ] jVrV jUJYN ] lRVrV lUJYN
]ôúö] KrrV KyqM ] ArrV AcyqM ] bRVrV bwjI ] igrvV gwjI ]ôú÷] igRVrV gjxM
] ikRVrV BjxM ] irRVirV rwjw ] ilVirV lwjw ]ôúø] iKVirV KWfy ] ibRVirV bWfy ]
595
ARVirV AMgM ] jRVirV jMgM ]ôúù] pwDVI CMd ] ieh BWiq sYn jùJI Apwr ] rx roh kRoh
Dwey luJwr ] q`jMq bwx g`jMq bIru ] au~TMq nwd B`jMq BIru ]ôñú] Dwey sbwh joDw skop ]
k`Fq ikRpwx bwhMq Dop ] lùJMq sUr jùJMq Apwr ] jxu syqu bMD idKIAq phwr ]ôññ] ktMq
AMg BBkMq Gwv ] is`JMq sUr jùJMq cwv ] inrKMq is`D cwrx AnMq ] aucrMq ikRq joDn
ibAMq ]ôñò] nwcMq Awp eIsr krwl ] bwjMq fauru BYkir ibswl ] poAMq mwl kwlI
kpwl ] cl ic`q c`Ku CwfMiq jÍwl ]ôñó] rswvl CMd ] bjy Gor bwjy ] DuxM myG lwjy ]
Khy Kyq KqRI ] qjy qwx pqRI ]ôñô] igrYN AMg BMgM ] ncYN jMg rMgM ] Kuly K`g KUnI ] cVHy
caup dUnI ]ôñõ] BXo Gor jùDM ] ieqI kwh sùDM ] ijxÎo kwl rUpM ] Bjy srb BUpM ]ôñö]
sBY sYx Bwjw ] iPrÎo Awp rwjw ] TtÎo Awx jùDM ] BXo nwd au~DM ]ôñ÷] qjy bwx AYsy ]
bxM pqR jYsy ] jlM myG Dwrw ] nBM jwxu qwrw ]ôñø] krM AMsu mwlI ] srM sq®ü swlI ] chUM
Er CUty ] mhW joD jUty ]ôñù] cly kItkw sy ] bFy it`fkw sy ] knM isMDu ryqM ] qnM rom
qyqM ]ôòú] CutYN sÍrx puKI ] suDM swr muKI ] klM kMk pqRI ] qjy jwxu CqRI ]ôòñ] igrYN
ryq KyqM ] ncy BUq pRyqM ] krYN icqR cwrM ] qjYN bwx DwrM ]ôòò] hlYN joD joDM ] krYN Gwie
kRoDM ] KhYN K`g K`gYN ] auTNY Jwl A`gNY ]ôòó] ncy p`Krwly ] cly bwl Awly ] hsy pRyq nwcYN
] rxM rMg rwcYN ]ôòô] ncy pwrbqIsM ] mMfÎo jùD eIsM ] dsM idaus k®ǜDM ] BXo Gor jùDM
]ôòõ] punr bIr qÎwgÎo ] pgM dÍYku BwgÎo ] iPrÎo Pyir AYsy ] kRoDI sWp jYsy ]ôòö]
punr jùDu mMfÎo ] srM EG CMfÎo ] qjy vIr bwxM ] imRqM Awie qRwxM ]ôò÷] sBY is`D dyKYN ]
klM ikRq lyKYN ] DnM DnM jMpYN ] lKYN BIr kMpYN ]ôòø] nrwj CMd ] su Awin Awin sUrmw
sMDwn bwn DwvhIN ] ArUJ jUJ kY mrYN su dyv nwir pwvhIN ] su rIiJ rIiJ A`CrW Al`C sUrxoN
596
brYN ] pRbIn bIn bIn kY suDIn pwn kY DrYN ]ôòù] sn`D b`D A`D hÍYN ibrùD sUr DwvhIN ]
skRoD sWg qICxM ik qwik s`q®ü lwvhIN ] su jUJ jUJ kY igrYN ArUJ lUJ kY hTI ] AbUJ Er
DwvhIN bnwie sYn eykTI ]ôóú] sMgIq BujMg pRXwq CMd ] kwgVdM kopw rwgVdM rwjw ]
GwgVdM Gory bwgVdM bwjw ] PwgVdM PIlM CwgVdM CUty ] swgVdM sUrM jwgVdM jUty ]ôóñ]
bwgVdM bwjy nwgVdM ngwry ] jwgVdM joDw mwgVdM mwry ] fwgVdM if`gy KwgVdM KUnI ]
cwgVdM caupy dwgVdM dUnI ]ôóò] hwgVdM h`sy swgVdM is`DM ] BwgVdM Bwjy bwgVdM ibR̀DM ]
CwgVdM Cùty qwgVdM qIrM ] jwgVdM jùty bwgVdM bIrM ]ôóó] kwgVdM kuhky bwgVdM bwxM ]
PwgVdM Prky nwgVdM inswxM ] bwgVdM bwjI BwgVdM ByrI ] swgVdM sYxM PwgVdM PyrI
]ôóô] BwgVdM BIrM kwgVdM kMpYN ] mwgVdM mwry jwgVdM jMpYN ] CwgVdM iCpRM BwgVdM Bwjy
] cwgVdM ic`qM lwgVdM lwjy ]ôóõ] CwgVdM CorÎo rwgVdM rwjw ] swgVdM sYxM BwgVdM Bwjw
] CwgVdM CUty bwgVdM bwxM ] rwgVdM rokI dwgVdM idswxM ]ôóö] mwgVdM mwry bwgVdM bwxM
] twgVdM tUty qwgVdM qwxM ] lwgVdM lwgy dwgVdM dwhy ] fwgVdM fwry bwgVdM bwhy
]ôó÷] bwgVdM brKy PwgVdM PUlM ] mwgVdM imtÎo swgVdM sUlM ] mwgVdM mwrÎo BwgVdM
BUpM ] kwgVdM kopy rwgVdM rUpM ]ôóø] jwgVdM jMpYN pwgVdM pwnM ] dwgVdM dyvM AwgVdM
AwnM ] swgVdM is`DM kwgVdM ik`qM ] bwgVdM bnwey kwgVdM kib`qM ]ôóù] gwgVdM gwvYN
kwgVdM kib`qM ] DwgVdM DwvYN bwgVdM ibRqM ] hwgVdM hohI jwgVdM jwqRw ] nwgVdM nwcYN
pwgVdM pwqRw ]ôôú] pwDrI CMd ] sMBr nrys mwrÎo indwn ] FolM imRdMg b`jy pRmwn ] Bwjy
su bIr qij jùDu qRws ] qij ssqR srb hÍY icq inrws ]ôôñ] brKMq dyv puhpwx ibRsit ]
hovMq jgq jh qh su iest ] pUjMq lwg dyvI krwl ] hovMq is`D kwrj suFwl ]ôôò]
597
pwvMq dwn jwck durMq ] BwKMq ik`q jh qh ibAMq ] jg DUp dIp j`ig Awid dwn ] hovMq
hom bydn ibDwn ]ôôó] pUjMq lwg dybI durMq ] qij srb kwm jh qh mhMq ] bWDI Dujwn
prmM pRcMf ] pRcurÎo su Drm KMfy AKMf ]ôôô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy klkI Avqwr sMBr nrys bDh ibjX Beyq brnnM
nwm sMBr jùD iDAwie smwpq msqu suB msqu ]
AQ dysMqr jùD kQnM ]rswvl CMd ] hxÎo sMBrysM ] cqur cwr dysM ] clI Drm crcw ]
krYN kwl Arcw ]ôôõ] ijqÎo dys AYsy ] cVHÎo kop kY sy ] bulÎo srb sYxM ] kry rkq nYxM
]ôôö] deI jIq bMbM ] gfÎo jùD KMBM ] cmUM caup cwlI ] iQrw srb hwlI ]ôô÷] auTI
kMp AYsy ] ndM nwv jYsy ] cVHy caup sUrM ] rhÎo DUir pUrM ]ôôø] CuBy C`qDR wrI ] AxI joV
BwrI ] cly cOp AYsy ] ibRqM ieMdR jYsy ]ôôù] suBy srb sYxM ] kQY kOx bYxM ] clI swj
swjw ] bjY jIiq bwjw ]ôõú] BujMg pRXwq CMd ] ijxy g`KrI p`KrI K`g DwrI ] hxy p`KrI
B`KrI AO kMDwrI ] gjsqwn gwjI rjI roh rUmI ] hxy sUr bMky igry JUim BUmI ]ôõñ] hxy
kwblI bwblI bIr bWky ] kMDwrI hryvI ierwkI insWky ] blI bwlKI roh rUmI rjIly ] Bjy
qRws kY kY Bey bMd FIly ]ôõò] qjy AsqR ssqRM sjy nwir BysM ] ljy bIr DIrM cly Cwif dysM
] gjI bwij gwjI rQI rwj hIxM ] qjY bIr DIrM Bey AMg CIxM ]ôõó]Bjy hwbsI hwlbI
kokbMdRI ] cly brbrI ArmnI Cwf qMdRI ] KulÎo K`g KUnI qhW eyk gwjI ] duhUM sYx m`DM ncÎo
jwie qwjI ]ôõô] lKÎo jùD jMgI mhW jMg krqw ] CuBÎo C`qRDwrI rxM C`qR hrqw ] durM
durdgwmI dlM jùD jyqw ] CuBy C`qR hMqw jXM jùD hyqw ]ôõõ] mhW kRoD kY bwx C`fy ApwrM ]
kty t`trM Pauj PùtI inRpwrM ] igrI lùQ jùQM imly h`Q b`QM ] igry AMg BMgM rxM mùK jùQM
598
]ôõö] krYN kyl kMkI ikl`kYq kwlI ] qjY jÍwl mwlw mhW joiq jÍwlI ] hsYN BUq pRyqM qutYN q`iQ
qwlM ] iPrY gauir daurI puAY ruMf mwlM ]ôõ÷] rswvl CMd ] krYN jùD k®ǜDM ] qjYN bwx sùDM
] bkYN mwr mwrM ] qjYN bwx DwrM ]ôõø] igry AMg BMgM ] ncy jMg rMgM ] idvM dyv dyKYN ]
DnM DMn lyKYN ]ôõù] Asqw CMd ] Ais lY kilkI kir kop BrÎo ] rx rMg surMg ibKY
ibcrÎo ] gih pwix ikRpwx ibKY n frÎo ] irs so rx ic`qR bic`qR krÎo ]ôöú] kir hwk
hQÎwr Anyk DrYN ] rx rMg hTI kir kop prYN ] gih pwn ikRpwn indwn iBry ] rx jUJ
mry iPr qy n iPry ]ôöñ] aumfI jnu Gor GmMf Gtw ] cmkMq ikRpwn su ib`ju Ctw ] dl
bYirin ko pg dÍY n Ptw ] rup kY rx mo iPr Awin jutw ]ôöò] kir kop iPry rx rMg hTI
] qp kY ijim pwvk jÍwl BTI ] pRiqnw piq kY pRiqnw iekTI ] irs kY rx mo rup sYx jutI
]ôöó] qrvwr Apwr hjwr lsYN ] hir ijau Air ky pRiq AMg fsYN ] riq fUb smY rx AYs
hsYN ] jnu ib`jiu l jÍwl krwl ksYN ]ôöô] ibDUp nrwj CMd ] iKmMq qyg AYs kY ] jlMq
jÍwl jYs kY ] hsMq jyim kwmxM ] iKmMq jwxu dwmxM ]ôöõ] bhMq dwie GwiexM ] clMq icq
cwiexM ] igrMq AMg BMg ieauN ] bnysu jÍwl jwl ijauN ]ôöö] hsMq Kyq K`prI ] BkMq BUq
BY DrI ] iKmMiq jyim dwmxI ] ncMq hyir kwmxI ]ôö÷] hhMk BYrvI surI ] khMk swD
is`DrI ] ClMk iC`C ie`CxI ] bhMq qyg iq`CxI ]ôöø] gxMq gUV gMBrI ] suBMq is`p soN
BrI ] clMq icqR cwpxI ] jpMq jwp jwpxI ]ôöù] puAMq sIs eIsxI ] hsMq hwr sIsxI
] krMq pRyq in`snM ] AgMm gMm BÎo rxM ]ô÷ú] BujMg pRXwq CMd ] jbY jMg jMgI krÎo jMg
jorM ] hny bIr bMky qmM jwx BorM ] qbY kop grjÎo kl`kI AvqwrM ] sjy srb ssqRM DsÎo
loh DwrM ]ô÷ñ] jXM sbd auTy rhy log BUrM ] KurM Kyh auTI CuhI jwie sUrM ] Cuty sÍrn pMKM
599
BXo AMDkwrM ] AMDw DuMD m`cI auTI ssqR JwrM ]ô÷ò] hxÎo jor jMgM BjÎo srb sYxM ] iqRxM
dMq QWBY bkY dIn bYxM ] imly dY AkorM inhorMq rwjM ] Bjy grb grbM qjy rwj swjM ]ô÷ó]
kty kwsmIrI hTy kstvwrI ] kupy kwskwrI bfy CqRDwrI ] blI bMgsI gorbMdRI gRdyjI ] mhw
mUV mwijMdRwnI mjyjI ]ô÷ô] hxy rUis qUsI ikRqI icqR joDI ] hTy pwrsI Xd su KUbW skRoDI ]
bury bwgdwdI ispwhw kMDwrI ] kulI kwlmwCI CuBy CqRDwrI ]ô÷õ] Cuty bwx golM auTy A`g
nwlM ] Gury jwxu sÎwmM Gtw jyim jÍwlM ] ncy eIs sIsM puAY ruMf mwlM ] juJy bIr DIrM brNY bIn
bwlM ]ô÷ö] igrYN AMg BMgM BRmM ruMf muMfM ] gjI gwj bwjI igrYN bIr JuMfM ] iekM hwk hMkYiq
DrkYq sUrM ] auTy q`C mùCM BeI loh pUrM ]ô÷÷] rswvl CMd ] Ary jy su mwry ] imly qy ju
hwry ] ley srb sMgM ] rsy rIiJ rMgM ]ô÷ø] dieE dwn eyqo ] kQy k`ib kyqo ] irJy srb
rwjw ] bjy bMb bwjw ]ô÷ù] Kurwswn jIqw ] sBoN sMg lIqw ] dXo Awp mMqRM ] Bly Aaur
jMqRM ]ôøú] clÎo dY ngwrw ] imlÎo sYn Bwrw ] ikRpwxI inKMgM ] skRoDI BVMgM ]ôøñ]
qotk CMd ] BUA kMpq jMpq sys PxM ] GhrMq su GuMGr Gor rxM ] sr q`jq g`jq kRoD juDM
] muK mwr aucwr juJwr k®üDM ]ôøò] ibRx J`lq G`lq Gwie GxM ] kV kùt sup`Kr bKqrxM
] gix ig`D su ibRD rVMq nBM ] iklkwriq fwkix au~c surM ]ôøó] gix hUr su pUr iPrI
ggxM ] Aivlok sbwih lgI srxM ] muK Bwvq gwvq gIq surI ] gx pUr su K`pr hUr iPrI
]ôøô] Bt pyKq poAq hwr hrI ] hhrwvq hws iPrI KprI ] dl gwhq bwhq bIr ibRxM
] pRx pUr su p`Cm jIq rxM ]ôøõ] dohrw ] jIq srb p`Cm idsw d`Cn kIn ipAwn ]
ijm ijm jùD qhw prw iqm iqm kroN bKwn ]ôøö] qotk CMd ] rx jMpq jùgx jUh jXM ]
kl kMpiq BIru ABIru BXM ] hV h`sq h`sq hws imRVw ] fgfol ssMkq sys iQrw ]ôø÷]
600
idv dyKq lyKq DMn DnM ] iklkMq kpwilX k®¨r pRBM ] ibRx brKq prKq bIr rxM ] hX
G`lq J`lq joD juDM ]ôøø] iklkMq kpwlin isMG cVHI ] cmkMq ikRpwx pRBwn mVI ] gx
hUr su pUrq DUir rxM ] Aivlokq dyv Adyv gxM ]ôøù] rx Brmq k®¨r kbMD pRBw ]
Aivlokq rIJq dyv sBw ] gx hUrn bÎwhq pUr rxM ] rQ QMBq Bwnu iblok BtM ]ôùú]
FiF Folk JWJ imRdMg muKM ] fP qwl pKwvj nwie surM ] sur sMK nPIirX Byr BkM ] auiT
inR̀qiq BUq pryq gxM ]ôùñ] ids p`Cm jIq ABIq inRpM ] kup kIn pXwn su d`CxxM ] Air
B`ijX q`ijX dys idsM ] gx g`jq kyiqk eysu rxM ]ôùò] inRq inR̀qiq BUq ibqwl blI ]
gj g`jq b`jq dIh dlI ] hX ihMsq icMsq gUV gjI ] Ais l`sq r`sq qyg jgI ]ôùó]
BujMg pRXwq CMd ] hny p`CmI dIh dwno idvwny ] idsw d`CnI Awin bwjy inswny ] hny bIr
bIjwpurI gol kuMfI ] igry q`C mùCM ncI ruMf muMfI ]ôùô] sBY syq bMDI suDI bMdR bwsI ] mMfy
m`C bMdRI hTI jùD rwsI ] dRhI dRwvVy qyjqwqy iqlMgI ] hqy sUrqI jMg BMgI iPrMgI ]ôùõ]
cpy cWd rwjw cly cWd bwsI ] bfy bIr bYdRiBsM ros rwsI ] ijqy d`CnI sMg il`ny suDwrM ]
idsw pRwicXM kop kIno svwrM ]ôùö]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy klkI Avqwr d`Cn jX ibjX smwpqm iDAwie dUjw ]ò]
pwDrI CMd ] p`Cmih jIq d`Cn aujwr ] kupÎo kCuk klkI vqwr ] kIno pXwn pUrb
idswx] b`ijX jYq pqRM inswx ]ôù÷] mwgD mhIp mMfy mhwn ] ds cwr cwru ibdÎw
inDwn] bMgI kuilMg AMgI AjIq ] morMg gor nYpwl ABIq ]ôùø] C`jwid krx ie`kwid
pwv] mwry mhIp kir kY aupwv ] KMfy AKMf joDw durMq ] il`no iCnwie pUrb DrMq ]ôùù]
id`no inkwr rwCs d®übùiD ] ik`no pXwn au~qr sk®ǜD ] mMfy mhIp mwvws Qwn ] KMfy AKMf
601
KUnI Kurwn]õúú]
ieiq sRI bicqR nwtky klkIvqwry pUrb jIq ibjX nwm smwpq DÎwX qIjw ]ó]
pwDrI CMd ] ieh BWiq pUrb p`tn aup`t ] KMfy AKMf k`ty Ak`t ] P`ty AP`t KMfy AKMf ]
b`jy inswn micE GmMf ]õúñ] jory sujMg joDw juJwr ] jo qjy bwx g`jq luJwr ] BwjMq
BIru BhrMq Bwie ] BBkMq Gwie if`gy AGwie ]õúò] swjMq swj bwjq quPMg ] nwcMq BUq
BYDr surMg ] bbkMq ibqwl khkMq kwl ] fmkMq fauru mukqMq jÍwl ]õúó] BwjMq BIru
qij bIr Kyq ] nwcMq BUq bYqwl pRyq ] kRIVMq eIs poAMq kpwl ] inrKMq bIr Cik brq
bwl ]õúô] DwvMq bIr bwhMq Gwv ] nwcMq BUq gwvMq cwv ] fmkMq fauru nwcMq eIs ]
rIJiq ihmidR poAMq sIs ]õúõ] gMDR̀b is`D cwrx pRis`D ] kQMq kwib soBMq is`D ] gwvq
pRbIn bInw bjMq ] rIJMq dyv muin mn fulMq ]õúö] guMjq gijMdR hYvr AsMK ] bùlq subwh
mwrU bjMq ] auTMq nwd pUrq idswx ] fùlq mhyNdR mihDr mhwx ]õú÷] KùlMq Kyq KUnI
KqMg ] CùtMq bwx jùty insMg ] iB`dMq mrm jùJq subwh ] Gu`mMq gYx A`CRI auCwh ]õúø]
srKMq syl brKMq bwx ] hrKMq hUr prKMq juAwx ] bwjMq Fol faurU krwl ] nwcMq BUq
BYro kpwl ]õúù] hrVMq h`Q KrVMq Kol ] itrVMq tIk iJrVMq Jol ] drVMq dIh dwno
durMq ] hrVMq hws h`sq mhMq ]õñú] auqBuj CMd ] hhwsM kpwlM ] subwsM CqwlM ] pRBwsM
juAwlM ] AnwmM krwlM ]õññ] mhW rUp Dwry ] durM duK qwry ] sr`nI auDwry ] AGI pwp
twry ]õñò] idpY joiq jÍwlw ] ikDON jÍwl mwlw ] mno jÍwl vwlw ] srUpM krwlw ]õñó] Dry
K`g pwxM ] iqhUM lok mwxM ] dXM dIh dwnM ] Bry mauj mwnM ]õñô] AjMn CMd ] AjIqy jIq
jIq kY ] ABIrI Bwjy BIru hÍY ] isDwry cIn rwj pY ] sQoeI srb swQ kY ]õñõ] qmMky rwj
602
Dwir kY ] rjIly rohvwir kY ] kwtIly kwmrUp ky ] kMboj kwiskwir ky ]õñö] FmMky Fol
Fwlu ky ] fmMky fMk vwru ky ] GmMky nyj bwj dy ] qmMky qIr qwj dy ]õñ÷] pwDrI CMd ]
jIqy AjIq mMfy AmMf ] qory Aqor KMfy AKMf ] BMny ABMn B`jy AB`ij ] Kwny Kvws mwvws
q`ij ]õñø] sMkVy sUr BMBry BIru ] inrKMq joD rIJMiq hUr ] fwrMq sIs kysr ktoir ] imRg
md gulwb krpUr Goir ]õñù] ieh BWiq jIq qInM idswx ] b`jÎo skop au~qr inswx ] c`ly
su cIn mwcIn dys ] swmMq sùD rwvlI ByK ]õòú] b`jy bjMqR g`jy subwh ] swvMq dyK ACRI
auCwh ] rIJMq dyv A`dyv srb ] gwvMq gIq qj dIn grb ]õòñ] sijE su sYx suix cIn
rwj ] b`jy bjMqR srbM smwj ] c`ly Ac`l j`vwl jùD ] brKMq bwx Bir loh k®ǜD ]õòò]
Kùly K`qMg KUnI KiqRhwx ] au~Jry jùD joDw mhwx ] Du`kMq DuMD GùmMq Gwie ] ickMq cwru cwvfI
su cwie ]õòó] h`sMq hws kwlI krwl ] BBkMq BUq BYroN ibswl ] lwgMq bwx BwKMq mws ]
BwjMq BIru huie huie audws ]õòô] rswvl CMd ] cVHÎo cIn rwjM ] sjy srb swjM ] Kuly
Kyq KUnI ] cVHy cOp dUnI ]õòõ] juty joD joDM ] qjY bwx kRoDM ] qutYN AMg BMgM ] BRmy rMg
jMgM ]õòö] ncy eIs sIsM ] imlYN sYx eIsM ] krYN icqR cwrM ] qjy bwx DwrM ]õò÷] mMfy
joD joDM ] qjy bwx kRoDM ] ndI sRox pUrM ] iPrI gYx hUrM ]õòø] hsYN muMf mwlw ] qjYN jog
jÍwlw ] qjYN bwx jÍwxM ] gRsy dust pRwxM ]õòù] igry GUim BUmI ] auTI DUir DUmI ] suBy ryq
KyqM ] ncy BUq pRyqM ]õóú] imlÎo cIn rwjw ] Bey srb kwjw ] lXo sMg kY kY ] clÎo A`gR
hÍY kY ]õóñ] CpY CMd ] ley sMg inRp srb bjy ibjeI duMdiB rx ] suBy sUr sMgRwm inrK
rIJeI Ap`Cr gx ] Cky dyv Adyv jky gMDrb j`C br ] cky BUq Aru pRyq srb ibidAwDr
nr br ] KMkiVX kwl k®¨rw pRBw bhu pRkwr ausqiq kirX ] KMfn AKMf cMfI mhW jX jX
603
jX sbdocirX ]õóò] iBiVX ByV lVKiVX myru JVpVI pqR bx ] fuilX ieMdR qVPV
PinMd sMkuiVX d®üvx gx ] cikE gieMd DDkX cMd BM Bijg idvwkr ] fùlg sumyr f`gg
kumyr sB sùkg swier ] qM qjg iDAwn qb DUr jtI sih n Bwr s`kg iQrw ] au~Clg nIr
p`Culg pvn su fg fg fg kMpgu Drw ]õóó] c`lg bwxu rùkg idswx p`bÎ ipswn huA ]
fgg ibMd auC`lg isMD kMpk suin muin DUA ] bRhm byd qj B`jg ieMdR ieMdRwsix q`jg ]
jidn k®¨r kilkIvqwr k®ǜDq rx g`jg ] auCrMq DUir bwjn KuirX sB Akws mg Cwie ilX
] jxu ricX lok kr kop hir Ast kws Kt Drx ikX ]õóô] cikq cwr ckRvY ckRq
isr shMs sys Pix ] Drq m`C mwvws Cof rx B`jg dRvx gx ] BRmq kwk kuMflIA ig`D
auDhU ly auifX ] bmq jÍwl KMkwl lùQ h`Qo nhI CuitX ] tutMq top PutMq ijrh dsq rwg
pKr quirX ] B`jMq BIr ir`JMq mn inrK sUr hUrYN iPirX ]õóõ] mwDo CMd ] jb kopw
klkI Avqwrw ] bwjq qUr hoq Jnkwrw ] hwhw mwDo bwn kmwn ikRpwn sMBwry ] pYTy suBt
hQÎwr auGwry ]õóö] lIn mcIn dys kw rwjw ] qw idn bjy juJwaU bwjw ] hwhw mwDo dys
dys ky CqR iCnwey ] dys ibdys qurMg iPrwey ]õó÷] cIn mcIn CIn jb lInw ] auqr dys
pXwnw kInw ] hwhw mwDo kh lO gno au~qrI rwjw ] sB isr fMk jIq kw bwjw ]õóø] ieh
ibiD jIq jIq kY rwjw ] sB isr nwd ibjY kw bwjw ] hwhw mwDo jh qh Cwif dys Bj
cly] ijq iqq dIh dnuj dl mly ]õóù] kIny j`g Anyk pRkwrw ] dys dys ky jIq
inRpwrw] hwhw mwDo dys ibdys Byt ly Awey ] sMq aubwir AsMq Kpwey ]õôú] jh qh clI
Drm kI bwqw ] pwpih jwq BeI suiD swqw ] hwhw mwDo kil Avqwr jIq Gr Awey ] jh
qh hovin lwg bDwey ]õôñ] qb lO kil jugWq inXrwXo ] jh qh Byd sBn suin pwXo ]
604
hwhw mwDo klkI bwq qbY phcwnI ] siqjug kI Awgmqw jwnI ]õôò] Anhd CMd ]
siqjug AwXo ] sB suin pwXo ] muin min BwXo ] guin gn gwXo ]õôó] sB jg jwnI ]
AkQ khwnI ] muin gin mwnI ] iknhu n jwnI ]õôô] sB jg dyKw ] An An ByKw ] su
Cib ibsyKw ] sihq iBKyKw ]õôõ] muin mn mohy ] Pul gul sohy ] sm Cib ko hY ] AYs
bnÎo hY ]õôö] iqlokI CMd ] siqjug Awid kljug AMqh ] jh qh AwnMd sMq mhMqh ]
jh qh gwq bjwvq qwlI ] nwcq isvjI hsq jvwlI ]õô÷] bwjq faurU rwjq qMqRI ]
rIJq rwjM sIJq mMqRI ] bwjq qUrM gwvq gIqw ] jh qh klkI jùDn jIqw ]õôø] mohn
CMd ] Air mwr kY irpu twr kY inRp mMflI sMg kY ilXo ] jqR qqR ijqy iqqy Aiq dwn mwn
sBY idXo ] surrwj jÎoN inRp rwj huAY igirrwj sy Bt mwr kY ] suK pwie hrK bFwie kY
igRih AwXo jsu sMg lY ]õôù] Air jIq jIq ABIq hÍY jg hom j`ig Gny kry ] dys dys
Asys iB`Ck rog sog sBY hry ] kurrwj ijau idjrwj ky bhu BWiq dwrd mwr kY ] jgu jIq
sMBr ko clÎo jg ij`q ik`q ibQwr kY ]õõú] jg jIq byd ibQwr kY jg suArQ ArQ
icqwrIAM ] dys dys ibdys mwnv inRp Byj Byj hkwrIAM ] Dr dwVH ijau rx gwVH huie
iqrlok jIq sBY ilXyy ] bhu dwn dY snmwn syvk Byj Byj qhW idXy ]õõñ] Kl KMf KMf
ibhMf kY Air dMf dMf bfo idXo ] Arb Krb Adrb drb su jIq kY Apno ikXo ] rx jIq
jIq AjIq joDn CqR AqR iCnweIAM ] srdwr ibMsiq cwr kil Avqwr C`qR iPrweIAM
]õõò] mQwn CMd ] CwjY mhw joiq ] BwnM mnodoiq ] jig sMk qij dIn ] imil bMdnw kIn
]õõó] rwjy mhW rUp ] lwjYN sBY BUp ] jg Awn jwnIs ] iml Byt lY dIs ]õõô] soB
mhwrwj ] ACRI rhY lwj ] Aiq rIiJ mDu bYn ] rs rMg Bry nYn ]õõõ] sohq AnUp pwC
605
] kwCy mno kwC ] rIJYN surI dyK ] rwv`lVy ByK ]õõö] dyKy ijnY nYku ] lwgY iqsY AYK ]
rIJYN surI nwir ] dyKNY Dry ipAwr ]õõ÷] rMgy mhw rMg ] lwjY liK AnMg ] ic`qM icrY sq®ü
] l`gY jno Aq®ü ]õõø] soBY mhw soB ] A`CRI rhYN loB ] AWjy iesy nYn ] jwgy mno rYin
]õõù] rUpM Bry rwg ] soBM so suhwg ] kwCy ntM rwj ] nwcYN mno bwj ]õöú] AWjy mno
bwn ] kYDON Dry swn ] jwny lgy jwih ] Xw ko khYN kwih ]õöñ] suKdw ibRd CMd ] ik kwCY
kwC DwrI hYN ] ik rwjw AiDkwrI hYN ] ik Bwg ky suhwg hYN ] ik rMgy Anurwg hYN ]õöò]
ik CoBY C`qR DwrI CY ] ik C`qRI A`qR vwrI CY ] ik AWjy bwn bwnI sy ] ik kwCI kwC kwrI hYN
]õöó] ik kwmI kwm bwn sy ] ik PUly PUl mwl sy ] ik rMgy rMg rwg sy ] ik suMdr suhwg
sy ]õöô] ik nwgnI ky eys hYN ] ik imRgI ky nrys CY ] ik rwjw CqRDwrI hY ] ik kwlI ky
iBKwrI CY ]õöõ] sorTw ] iem klkI Avqwr jIqy jùD sBY inRpiq ] kIno rwj suDwr bIs
shMs ds lK brK ]õöö] rwvx bwd CMd ] ghI smsyr ] ikXo jMg jyr ] dey m`iq Pyr ]
n lwigX byr ]õö÷] dXo inj mMqR ] qjy sB qMqR ] ilKy inj jMqR ] su bYT iekMqR ]õöø]
bwn qurMgm CMd ] ibibiD rUp soBY ] Aink log loBY ] Aimq qyj qwih ] ingm gnq jwih
]õöù] Aink ByK qw ky ] ibibiD rUp vw ky ] AnUp rUp rwjy ] ibloik pwp Bwjy ]õ÷ú]
ibsyK pRbl jy huqy ] AnUp rUp sMjuqy ] Aimq Air GwvhIN ] jgq jsu pwvhIN ]õ÷ñ]
AKMf bwhu hY blI ] suBMq joiq inrmlI ] su hom j`g ko krYN ] prm pwp ko hrYN ]õ÷ò]
qomr CMd ] jg jIiqE jb srb ] qb bwiFE Aiq grb ] idX kwl purK ibswr ] ieh
BWiq kIn ibcwr ]õ÷ó] ibn mo n dUsR AOr ] As mwnÎo sB Taur ] jgu jIq kIn gulwm
] Awpn jpwXo nwm ]õ÷ô] jg AYis rIiq clwie ] isr AqR pqR iPrwie ] sB log
606
Awpn mwn ] qr AWK Aaur n Awn ]õ÷õ] nih kwl purK jpMq ] nih dyv jwp BxMq ]
qb kwl dyv irswie ] iek Aaur purK bnwie ]õ÷ö] r`icAsu mihdI mIr ] irsvMq hwT
hmIr ] iqh qaun ko bDu kIn ] puin Awp mo ikX lIn ]õ÷÷] jg jIq Awpn kIn ] sB
AMq kwl ADIn ] ieh BWiq pUr suDwr ] Bey cOibsy Avqwr ]õ÷ø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy cqur bIsvW Avqwr brnnM iDAwie smwpqm ]òô]
AQ mihdI mIr bDh kQnM ]qomr CMd] ieh BWiq kY iqh nws ] ikXw s`qjug prgws ]
kljùg srb ibhwn ] inj joiq joiq smwn ]ñ] mihdI BrÎo qb grb ] jg jIqÎo jb
srb ] isir A`qR p`qR iPrwie ] jg jyr kIn bnwie ]ò] ibn Awp jwin n AOr ] sB rUp
Aau sB Taur ] ijn eyk idRst n Awn ] iqs lIn kwl indwn ]ó] ibnu eyk dUsr nwih
] sB rMg rUpn mwih ] ijn eyk ko n pCwn ] iqh ibRQw jnm ibqwn ]ô] ibn eyk dUj n
AOr ] jl bw Qly sB Taur ] ijn eyk s`iq n jwn ] so jUin jUin BRmwn ]õ] qij eyk
jwnw dUj ] mm jwn qws n sUJ ] iqh dUK BUK ipAws ] idn rYin srb audws ]ö] nih
cYn AYn su vwih ] inq rog hovq qwih ] inq dUK BUK mrMq ] nih cYn idaus ibqMq ]÷]
qn pwd kust clMq ] bpu glq in`q glMq ] nih in`q dyh Arog ] inq puqR pOqRn sog
]ø] inq nws iqh prvwr ] nih AMq dyh auDwr ] inq rog sog gRsMq ] imRqu sÍwn AMiq
mrMq ]ù] qb jwn kwl pRbIn ] iqh mwirE kir dIn ] iek kIt dIn aupwie ] iqs
kwn pYTo jwie ]ñú] Dis kIt kwnn bIc ] iqs jIqÎo ijm nIc ] bhu BWiq dyie duK qwih
] ieh BWiq mwirE vwih ]ññ]
ieiq mihdI mIr bDh ]
607
qomr CMd ] siqjug iPr auprwj ] sB nauqny kir swj ] sB dys Aaur ibdys ] auiT
Drm lwg nrys ]ñ] kil kwl kop krwl ] jgu jwirAw iqh jÍwl ] ibnu qws AOr n koie
] sB jwpu jwpo soie ]ò] jy jwp hY kil nwm ] iqs pUrn hÍY hYN kwm ] iqs dUK BUK n
pÎws ] inq hrK khuM n audws ]ó] ibn eyk dUsr nwih ] sB rMg rUpn mwih ] ijn
jwipAw iqh jwpu ] iqn ky shweI Awpu ]ô] jy qws nwm jpMq ] kbhUM n Bwj clMq ] nih
qRws qw ko s`q®ü ] ids jIq hY gih Aq®ü ]õ] iqh Bry Dn soN Dwm ] sB hoihN pUrn kwm ] jy
eyk nwm rtMq ] qy n kwl Pwis PsMq ]ö] jy jIv jMq Anyk ] iqn mo rhy rm eyk ] ibn
eyk dUsr nwih ] jg jwn lY ijX mwih ]÷] Bv gVn BMjnhwr ] hY eyk hI krqwr ] ibn
eyk Aaur n koie ] sB rUp rMgI soie ]ø] keI ieMdR pwnphwr ] keI bRhm byd aucwr ]
608
keI bYT duAwr mhys ] keI sys nwg Asys ]ù] keI sUr cMd srUp ] keI ieMdR kI sm BUp
] keI ieMdR auipMdR muinMdR ] keI m`C k`C PinMdR ]ñú] keI koit ikRsn Avqwr ] keI rwm
bwr buhwr ] keI m`C k`C Anyk ] Aivlok duAwr ibsyK ]ññ] keI sukR bRhspiq dyK ]
keI d`q gorK ByK ] keI rwm ikRsn rsUl ] ibnu nwm ko n kbUl ]ñò] ibnu eyk AwsRY nwm
] nih AOr kOnY kwm ] jy mwn hY gurdyv ] qy jwn hY AnByv ]ñó] ibnu qws Avr n jwn
] icq Awn Bwv n Awn ] iek mwinjY krqwr ] ijq hoie AMiq auDwr ]ñô] ibnu qws XO n
auDwr ] ijX dyK Xwr ibcwr ] jo jwp hY koeI AOr ] qb CUt hY vh TOr ]ñõ] ijh rwg
rMg n rUp ] so mwinXY sm rUp ] ibnu eyk qw kr nwm ] nih jwn dUsr Dwm ]ñö] jo lok
Alok bnwie ] iPr lyq Awip imlwie ] jo chY dyh auDwr ] so Bjn eykMkwr ]ñ÷] ijh
rwcÎo bRhmMf ] sB lok AO nv KMf ] iqh ikau n jwp jpMq ] ikm jwin kUp prMq ]ñø]
jVH jwp qw kr jwp ] ijn lok caudh Qwp ] iqs jwipXY inq nwm ] sB hoihN pUrn kwm
]ñù] gin cuaibsy Avqwr ] bhu kY khy ibsQwr ] Ab gno aup Avqwr ] ijm Dry rUp
murwir ]òú] jy Dry bRhmw rUp ] qy khoN kwib AnUp ] jy Dry rudRvqwr ] Ab khoN qwih
ibcwr ]òñ] kil qws AwgÎw dIn ] qb byd bRhmw kIn ] qb qws bwFÎo grb ] sr Awp
jwn n srb ]òò] sr moih kib nih koie ] iek Awp hoie q hoie ] kCu kwl kI BUA bkR
] iCiq fwirXw ijm skR ]òó] jb igrÎo BU qr Awin ] muKcwr byd inDwn ] auiT lwgÎw
iPr syv ] ijX jwn dyv AByv ]òô] ds l`K brK pRmwn ] ikX dyv syv mhwn ] ikm hoie
moih auDwr ] As dyh dyv ibcwr ]òõ] dyvo bwc ] mn ic`q kY kr syv ] qb rIJ hY gurdyv
] qb hoie nwQ snwQ ] jgnwQ dInw nwQ ]òö] suin bYn XON muKcwr ] ikX cauk ic`q
609
ibcwr ] auiT lwigAw hir syv ] ijh BWiq BwKÎo dyv ]ò÷] pir pwie cMif pRcMf ] ijh
mMf dust AKMf ] jÍwlwC locn DUm ] hin jws fwry BUim ]òø] iqs jwp ho jb jwp ] qb
hoie pUrn sRwp ] auiT lwg kwl jpMn ] hiT iqAwig Awv srMn ]òù] jy jwq qws srMin
] qy hYN Drw mY DMin ] iqn kau n kaunY qRws ] sB hoq kwrj rws ]óú] ds l`C brK
pRmwn ] rhÎo TwF eyk pgwn ] icq lwie kInI syv ] qb rIJgy gurdyv ]óñ] jb Byd dyvI
dIn ] qb syv bRhmw kIn ] jb syv kI icq lwie ] qb rIJgy hir rwie ]óò] qb BXo su
AYs aucwr ] hau Awih grb pRhwr ] mm grb khUM n Cor ] sB kIn jyr mror ]óó] qYN
grb kInsu kwih ] nih moih Bwvq Awih ] Ab khON eyk ibcwr ] ijm hoie qoih auDwr
]óô] Dir spq BUim vqwr ] qb hoie qoih auDwr ] suie mwn bRhmw lIn ] Dir jnm jgq
nvIn ]óõ] mur inMd ausqiq qUl ] iem jwn ijX ijin BUil ] iek khoN AOr ibcwr ] suin
lyhu bRhm kumwr ]óö] iek ibsn moih iDAwn ] bhu syv moih irJwn ] iqn mWigAw br AYs
] mm dIn qw khu qYs ]ó÷] mm qws Byd n koie ] sB lok jwnq soie ] iqn jwn hY
krqwr ] sB lok Alok phwr ]óø] jb jb DrY bpu soie ] jo jo prwkRm hoie ] so so kQON
Aibcwr ] suin lyhu bRhm kumwr ]óù] nrwj CMd ] su Dwir mwnuKI bpM sMBwr rwm jwig hY
] ibswr ssqR AsqRxM juJwr sq®ü Bwig hY ] ibcwr jOn jOn BXo suDwr srb BwiKXo ] hjwr
kO n kÎoN kroN ibcwr sbd rwiKXo ]ôú] icqwr bYx vwiksM ibcwr bwlmIik BÎo ] juJwr
rwmcMdR ko ibcwr cwr aucrÎo ] su spq kWfxo kQÎo Askq lok huie rhÎo ] auqwr cqur
Awnno su Dwr AYs kY khÎo ]ôñ]
ieiq bRhmw pRiq AwigAw smwpqM ]
610
AQ pRQm Avqwr bwlmIk kQnM ]nrwj CMd] su Dwir Avqwr ko ibcwr dUj BwiK hY ] ibsyK
cqur Awnny AsyK sÍwd cwiK hY ] AkrK dyv kwilkw AinrK sbd aucro ] su bIn bIn kY
bfy pRbIn ACR ko Dro ]ñ] ibcwir Awid eIsurI Apwr sbdu rwiKXY ] icqwir ikRpw kwl kI
ju cwhIAY su BwiKXY ] n sMk icq AwnIAY bnwie Awp lyNhgy ] suikRq kwib ik`qkI kbIs AOr
dyNhgy ]ò] smwn guMg ky kvI su dys kwib BwiK hY ] Akwl kwl kI ikRpw bnwie gRMQ rwiK hY
] suBwK kaumdI pVHY gunI AsyK rIiJ hYN ] ibcwr AwpnI ikRqM ibsyK ic`q KIiJ hYN ]ó]
bicqR kwbÎ kI kQw pivqR Awj BwKIAY ] su is`D ibR̀D dwienI simRiD bYx rwKIAY ] pivqR
inrmlI mhW bicqR kwvÎ k`QIAY ] pivqR sbd aUpjY cirqR ko n ik`jIAY ]ô] su syv kwldyv
kI AByv jwn kIjIey ] pRBwq au~iT qws ko mhWq nwmu lIjIey ] AsMK dwn dyNhgy durMq sq®ü
Gwie hY ] su pwn rwK Awpno Ajwn ko bcwie hY ]õ] n sMq bwr bwk hY AsMq jUJhYN blI ]
ibsyK sYn Bwj hY isqM sryx inrdlI ] ik Awn Awp hwQ dY bcwie moih lyNhgy ] durMq Gwt
AauGty ik dyKnY n dyNhgy ]ö]
ieiq Avqwr bwlmIk pRQm smwpqM ]
duiqX Avqwr bRhmw k`sp kQnM ] pwDVI CMd ] puin Drw bRhm k`sp vqwr ] s®üiq kry pwT
iqRX brI cwr ] mYQnI isRsit kInI pRgws ] aupjwie dyv dwnv su bws ]÷] jo Bey iriK hÍY
gy vqwr ] iqn ko ibcwr ik`no ibcwr ] s®üiq kry byd Aru Dry ArQ ] kr dey dUr BUA qy
AnrQ ]ø] ieh BWiq kIn dUsr vqwr ] Ab khoN qoih qIsr ibcwr ] ijh BWiq DrÎo bpu
bRhm rwie ] sB khÎo qwih nIky bnwie ]ù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy duiqX Avqwry bRhmw k`sp smwpqM ]
611
AQ iqRqIAw Avqwr sukR kQnM ] pwDVI CMd ] puin Drw qIsr ieh BWiq rUp ] jig BXo
Awin kir dYq BUp ] qb dyv bMs pRcurXo Apwr ] kIny su rwj ipRQmI suDwir ]ñ] bf puqR
jwin ik`nI shwie ] qIsr Avqwr BÎo sukR rwie ] inMdw bÎwj ausqqI kIn ] liK qws
dyvqw Bey CIn ]ò]
ieiq iqRqIAw Avqwr bRhmw sukR smwpqM ]
AQ cqurQ bRhmw bwcys kQnM ] pwDVI CMd ] imil dIn dyvqw lgy syv ] bIqy sO brK rIJy
gurdyv ] qb Drw rUp bwcys Awin ] jIqw surys BeI Asur hwin ]ó] ieh BWiq Drw cqurQ
vqwr ] jIqw surys hwry idvwir ] auiu T dyv syv lwgy su srb ] Dr nIc nYn kir dUr grb
]ô]
ieiq cqurQ Avqwr bRhmw bwcys smwpqM ]
AQ pMcmo Avqwr bRhmw ibAws mnu rwjw ko rwj kQnM ]
pwDVI CMd ] qRyqw ibqIq jug duAwpurwn ] bhu BWiq dyK Kyly iKlwn ] jb BXo Awin
ikRsnwvqwr ] qb Bey bÎws muK Awin cwr ]õ] jy jy cirqR ikX ikRsn dyv ] qy qy Bny
swrdwqyv ] Ab khoN qaun sMCyp Twn ] ijh BWiq kIn sRI AiBrwm ]ö] ijh BWiq k`iQ kIno
pswr ] iqh BWiq kwib kiQhY ibcwr ] kho jYs kwib khÎo bÎws ] qaunY kQwn k`QoN pRBws
]÷] jy Bey BUp BUA mo mhwn ] iqn ko sujwn k`Qq khwn ] kh lgy qws ik`jY ibcwr ]
suix lyhu bYn sMCyp Xwr ]ø] jy Bey BUp qy khy bÎws ] hovq purwx qy nwm Bws ] mnu BXo
rwj mih ko BUAwr ] KVgM spMn mihmw Apwr ]ù] mwnvI isRsit ik`nI pRkws ] ds cwr
lok AwBw ABws ] mihmw Apwr brny su kOn ] suix sRvx ikq huie rhY mOn ]ñú] ds cwr
612
cwr ib`idAw inDwn ] Air jIq jIq id`no inswn ] mMfy mhIp mwvws Kyq ] g`jy mswx n`cy
pryq ]ññ] ij`qy suds y eysur mvws ] ik`ny Krwb Kwny Kvws ] BMfy ABMf mMfy mhIp ] id`ny
inkwr iC`ny su dIp ]ñò] KMfy su Kyq KUnI KqRÎwx ] mory Amor joDw durwx ] c`ly Ac`l mMfy
AmMf ] ik`ny GmMf KMfy pRcMf ]ñó] ik`ny su jyr KUnI KqRys ] mMfy mhIp mwvws dys ] ieh
BWiq dIh dohI iPrwie ] mwnI su mwin mnu rwj rwie ]ñô] ieh BWiq dIh kir dys rwj ]
bhu kry j`ig Aru hom swj ] bhu BWiq sÍrx kir kY su dwn ] go dwn Awid ibiDvq snwn
]ñõ] jo huqI j`ig Aru byd rIiq ] so krI srb inRp lwie pRIiq ] BUA dwn dwn rqnwid
Awid ] iqn BWiq BWiq il`ny svwd ]ñö] kir dys dys iem nIq rwj ] bhu BWiq dwn dy
srb swj ] hsqwid d`q bwjwid myD ] qy BWiq BWiq ik`ny inRKyD ]ñ÷] bhu swj bwj id`ny
idjwn ] ds cwr cwru ib`dÎw sujwn ] Kt cwr swsqR isMimRiq rtMq ] kokwid Byd bInw bjMq
]ñø] Gnswr Gor GisXq gulwb ] imRg mdq fwr cUvq srwb ] ksmIr Gws Gorq subws
] auGtq sugMiD mhkq Avws ]ñù] sMgIq pwDrI CMd ] qwgVdMg qwl bwjq mucMg ] bInw
su byx bMsI imRdMg ] fP qwl qurI shnwie rwg ] bwjMq jwnu aupnq suhwg ]òú] khUM qwl
qUr bInw imRdMg ] fP JWJ Fol jlqr aupMg ] jh jh iblok qh qh subws ] au~Tq sugMiD
mhkq Avws ]òñ] hir bolmnw CMd ] mnu rwj krÎo ] duK dys hrÎo ] bhu swj sjy ]
suin dyv ljy ]òò]
ieiq sRI bicqR nwtk mnu rwjw ko rwj smwpqm ]
AQ ipRQu rwjw ko rwj kQnM ]qotk CMd ] kh lwg gnoN inRp jOn Bey ] pRB joqih joiq
imlwie ley ] puin sRI ipRQurwj ipRQIs BXo ] ijin ib`pn dwn durMq dXo ]òó] dlu lY idn
613
eyk iskwr cVHy ] bn inrjn mo liK bwG bVy ] qh nwir skuMql qyj Dry ] sis sUrj kI
liK kRWiq hry ]òô] hir bolmnw CMd ] qh jwq Bey ] imRg Gwq key ] iek dyiK kutI ]
jnu jog jutI ]òõ] qh jwq BXo ] sMg ko n lXo ] liK nwir KrI ] rs rIiq BrI ]òö]
Aiq soBq hY ] liK loBq hY ] inRp pyiK jbY ] icq cauk qbY ]ò÷] ieh kaun jeI ] jnu
rUp meI ] Cib dyK CkÎo ] icq cwie ckÎo ]òø] inRp bwh ghI ] iqRX mOn rhI ] rs
rIq rcÎo ] duhuM mYn mcÎo ]òù] bhu BWiq BjI ] inis lO n qjI ] doaU rIJ rhy ] nih
jwq khy ]óú] rs rIiq rcÎo ] kl kyl mcÎo ] Aimqwsn dy ] suK rwsn sy ]óñ]
lilqwsn lY ] ibibDwsn kY ] llnwru llw ] kir kwm klw ]óò] kir kyl auTI ] miD
prn kutI ] inRp jwq BXo ] iqh grB rhÎo ]óó] idn kY ku gey ] iqn BUir jey ] qn
kauc Dry ] sis soB hry ]óô] jnu jÍwl dvw ] As qyj Bvw ] iriK jOn ipKY ] icq cauk
ckY ]óõ] issu sÎwn BXo ] kir sMg lXo ] cil Awv qhW ] iqh qwq jhW ]óö] inRp
dyiK jbY ] kir lwj qbY ] Xh mo n suXM ] iqRX kOn quXM ]ó÷] iqRXo bwc rwjw pRiq ] hir
bolmnw CMd ] inRp nwir sueI ] qum jOn BueI ] miD prn kutI ] qh kyl TtI ]óø] qb
bwc dXo ] Ab BUl gXo ] iqs ic`q kro ] muih rwj bro ]óù] qb kwih Bjo ] Ab moih
qjo ] ieh puqR quAM ] suin swc inRpM ]ôú] nhI sRwp quJY ] Bj kYb muJY ] Ab qo n qjoN ]
nhI lwj ljoN ]ôñ] inRp bwc iqRXw soN ] koeI icMn bqw ] ik bwq idKw ] kih XON n BjoN ]
nih nwir ljoN ]ôò] iek mudRk lY ] inRp kY kr dY ] ieh dyK Bly ] ks hyr qly ]ôó]
inRp jwn gey ] pihcwn Bey ] qb qaun brI ] bhu BWiq BrI ]ôô] issu swq Bey ] rs
rUp rey ] Aimqoj blI ] dl dIh dlI ]ôõ] hin BUp blI ] ijix BUim QlI ] iriK bol
614
rjI ] ibiD j`ig sjI ]ôö] suB krm kry ] Air puMj hry ] Aiq sUr mhw ] nihN AOr
lhw ]ô÷] Aiq joiq lsY ] sis kRWiq ksY ] ids cwr ckI ] sur nwir CkI ]ôø] rUAwl
CMd ] gwir gwir AKrb gribn mwr mwr nrys ] jIiq jIiq AjIq rwjn CIin dys ibdys ]
twir twir kror p`bÎin dIn au~qr idswn ] spq isMDu Bey Drw pr lIk ckR rQwn ]ôù]
gwih gwih Agwih dysn bwih bwih hiQXwr ] qoir qoir Aqor BUDr dIn auqRih twr ] dys
AOr ibdys jIq ibsyK rwj kmwie ] AMq joiq sujoiq soN imil jwiq BI ipRQurwie ]õú] jwin
AMq smo BXo ipRQurwj rwjvqwr ] boil srb simRiD sMpiq imqR mMiqR kumwr ] spq dIp su
spq puqRn bWt dIn qurMq ] spq rwj krYN lgy suq srb soBwvMq ]õñ] spq CqR iPrYN lgy
isr spq rwj kumwr ] spq ieMdR pry Drw pir spq jwn vqwr ] srb swsqR DrI sBY imil
byd rIiq ibcwr ] dwn AMs inkwr lInI ArQ sÍrQ suDwr ]õò] KMf KMf AKMf aurbI bwt
lIin kumwr ] spq dIp Bey punr nvKMf nwm ibcwr ] jyst puqR DrI Drw iqh BrQ nwm
bKwn ] BrQ KMf bKwn hI ds cwr cwru inDwn ]õó] kaun kaun khY kbY kiv nwm Twm
AnMq ] bwit bwit sBo ley nvKMf dIp durMq ] nwm Twm Bey nrwiDp Twm nwm Anyk ]
kaun kaun aucwrIAY kir sUr srb ibbyk ]õô] spq dIpn spq BUp BugY lgy nvKMf ]
BWiq BWiqn soN iPry Ais bWD joD pRcMf ] dIh dIh AjIh dysin nwm Awip Bnwie ] Awin
jwnu duqI Bey iCiq dUsry hir rwie ]õõ] Awp Awp smY sBY isr AqR pqR iPrwie ] jIq
jIq AjIq joDn roh kRoh kmwie ] JUT swc AnMq bol klol kyl Anyk ] AMq kwl sBY BCy
jg CwifAw nih eyk ]õö] Awp ArQ AnrQ AprQ smrQ krq AnMq ] AMq hoq TtI
kCU pRBu koit kÎoN n krMq ] jwin bUiJ prMq kUp lhMq mUVH n Byv ] AMq kwl qbY bcY jb jwn
615
hY gurdyv ]õ÷] AMq hoq TtI BlI pRBu mUV log n jwn ] Awp ArQ pCwn hI qij dIh dyv
inDwn ] Drm jwin krMq pwpn XON n jwnq mUV ] srb kwl dieAwl kh pRXog gUV AgUV
]õø] pwp puMn pCwn hI kir puMn kI sm pwp ] prm jwn pivqR jwpn jpYN lwg kujwp ]
is`D Taur n mwnhI ibnu is`iD Taur pUjMq ] hwQ dIpku lY mhWpsu miD kUp prMq ]õù] is`D
Taur n mwnhI Anis`iD pUjq Taur ] kYku idvs clwh jy jV BIiq kI sI daur ] pMK hIn
khW aufY Aru nYn hIn inhwr ] ssqR hIn juDwn pYTb ArQ hIn ibcwr ]öú] drb hIn
bÎwpwr jYsk ArQ ibnu ies lok ] AWK hIn iblokbo jig kwm kyl Akok ] igAwn hIn su
pwT gIqw bùiD hIn ibcwr ] ihmq hIn juDwn jUJb kyl hIn kumwr ]öñ] kaun kaun
gnweIAY jy Bey BUp mhIp ] kaun kaun su k`QIAY jg ky su dIpwdIp ] jws kIn gnY vhY
iem AOr kI nhI skiq ] XoN n AYs phcwnIAY ibn qws kIey Bgiq ]öò] sRs y t sRyst Bey
ijqy ieh BUim Awin nrys ] qaun qaun aucwrhoN qumry pRswid Asys ] BrQ rwj ibqIq By Bey
rwjw sgr rwj ] rudR kI qpsw krI ilX l`C suq auprwj ]öó] ckR bkR Dujw gdw iBRq
srb rwj kumwr ] l`C rUp Dry mno jig Awin mYn suDwr ] byK byK bny nrys su jIiq dys
Asys ] dws Bwv sBY Dry min jqR qqR nrys ]öô] bwij myD krYN lgy hXswl qy hX cIin ]
boil boil Amol ir`qj mMiqR imqR pRbIn ] sMg dIn smUh sYnw bÎUh bÎUh bnwie ] jqR qqR iPrYN
lgy isr AqR pqR iPrwie ]öõ] jYq pqR lhÎo jhW qh s`q®ü By sB cUr ] Coif Coif Bjy nrysn
Cwif ssqR krUr ] fwir fwir snwih sUr iqRXwin Bys su Dwr ] Bwij Bwij cly jhW qh puqR
imqR ibswir ]öö] gwij gwij gjy gdw Dir Bwij Bwij su BIru ] swj bwij qjy Bjy ibsMBwr
bIr su DIr ] sUrbIr gjy jhW qh AsqR ssqR ncwie ] jIq jIq ley su dysn jYq pqR
616
iPrwie ]ö÷] jIiq pUrb pscmM Aru lIn d`Cn jwie ] qwk bwij clÎo qhW jh bYT Qy muin
rwie ] DÎwn miD huqy mhw muin swj bwij n dyK ] ipRst pwC Kro BXo iriK jwnu gorK ByK
]öø] cauk icq rhy sBY jb dyiK nYn n bwij ] Koij Koij Qky sBY ids cwr cwr slwj ]
jwin pXwl gXo qurMgm kIn iciq ibcwr ] sgr Kwq KudYN lgy rxDIr bIr Apwr ]öù]
Koid Koid AKoid ipRQvI kRoD joD AnMq ] B`iC B`iC gey sBY muK imRqkw duiqvMq ] sgr Kwq
KudYN lgy ids Kod d`Cn srb ] jIiq pUrb ko cly Aiq Twn kY jIA grb ]÷ú] Koid d`Cn
kI idsw puin Koid pUrb idswn ] qwk p`Cm kO cly ds cwr cwr inDwn ] pYT auqr idsw jbY
KodNY lgy sB Taur ] Aaur Aaur TtYN psU kil kwl TwtI Aaur ]֖] Koid kY bhu BWiq
ipRQvI pUj ArD idswn ] AMiq Byd ibloikAw muin bYiT sMjuq DÎwn ] ipRst pwC iblok bwij
smwj rUp AnUp ] lwq By muin mwirE Aiq grb kY suq BUp ]÷ò] DÎwn CUt qbY munI idRg
jÍwl mwl krwl ] BWiq BWiqn soN auTI jnu isMDu Awig ibswl ] Bsim BUq Bey sBY inRp l`C
puqR su nYn ] bwij rwj su sMpdw juq AsqR ssqR ssYn ]÷ó] mDuBwr CMd ] Bey Bsim BUq ]
inRp srb pUq ] juq suBt sYn ] suMdr su bYn ]÷ô] soBw Apwr ] suMdr kumwr ] jb jry
srb ] qb qjw grb ]÷õ] bwhU Ajwnu ] soBw mhwn ] ds cwrvMq ] sUrw durMq ]÷ö]
jir Bwj bIr ] huAY icq ADIr ] id`no sMdys ] jh sgr dys ]÷÷] lih sgr bIr ] hÍY
icq ADIr ] pUCy sMdys ] pUqn su bys ]÷ø] kir jor srb ] Bt Cor grb ] au~cry bYx
] jl cuAq nYx ]÷ù] BUA Pyr bwij ] ijix srb rwj ] sB sMg lIn ] inRp br pRbIn
]øú] hX gÎo pXwr ] quA suq audwr ] BUA Koid srb ] Aiq bFw grb ]øñ] qh muin
Apwr ] gun gn audwr ] liK m`iD DÎwn ] muin min mhwn ]øò] qv puqR kRoD ] lY sMig
617
joD ] l`qW pRhwr ] ikX iriK Apwr ]øó] qb Cutw DÎwn ] muin mn mhwn ] inksI su
jÍwl ] dwvw ibswl ]øô] qh jry pUq ] kih AYs dUq ] sYnw smyq ] bwcw n eyk ]øõ]
suin puqR nws ] BXo pur audws ] jh qh su log ] bYTy s sog ]øö] isv ismir bYn ] jl
Qwm nYn ] kir DIrj ic`q ] muin mn piv`q ]ø÷] iqn imRqk krm ] inRp krm Drm ]
bhu byd rIiq ] ik`nI spRIiq ]øø] inRp puqR sog ] gÎo surg log ] inRp By su jOn ] kiQ
sky kOn ]øù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy bRhmw Avqwr ibAws rwjw ipRQu ko rwj smwpqM ]
AQ jujwiq rwjw ko rwj kQnM ] mDuBwr CMd ] pun BXo jujwiq ] soBw ABWiq ] ds cwr vMq
] soBw suBMq ]ùú] suMdr su nYx ] jnu rUp mYx ] soBw Apwr ] soBq su Dwr ]ùñ] suMdr
srUp ] soBMq BUp ] dscwr vMq ] AwBw ABMq ]ùò] gun gn Apwr ] suMdr audwr ]
dscwr vMq ] soBw suBMq ]ùó] Dnu gun pRbIn ] pRB ko ADIn ] soBw Apwr ] suMdr kumwr
]ùô] swsqR̀g sùD ] kRoDIsu jùD ] inRp BXo bynu ] jnu kwmDynu ]ùõ] KUnI su K`g ] joDw
AB`g ] K`qRI AKMf ] kRoDI pRcMf ]ùö] sq®¨ix kwl ] kwFI kRvwl ] sm qyj Bwnu ] jÍwlw
smwn ]ù÷] jb jurq jMg ] nih murq AMg ] Air Bjq nyk ] nih itkq eyk ]ùø]
Qrhrq Bwnu ] kMpq idswn ] mMfq mvws ] B`jq audws ]ùù] Qrhrq bIru ] BMBrq BIru
] qMqjq dys ] inRp min nrys ]ñúú] cMcikq cMd ] DMDikq ieMd ] Pl gun PtMq ] BUA
Dr BjMq ]ñúñ] sMjuqw CMd ] jsu TOr TOr sBo sunÎo ] Air ibRMd sIs sBo DunÎo ] jg j`ig
swj Bly kry ] duK puMj dInn ky hry ]ñúò]
ieiq jujwiq rwjw kwl bis hoq Bey ]
618
AQ byn rwjy ko rwj kQnM ] sMjuqw CMd ] puin byn rwj mhys BXo ] ijin dMf kwhU qy n lXo
] ijX BWiq BWiq suKI nrw ] Aiq grb sB CutÎo Drw ]ñúó] ijX BWiq BWiq bsy suKI ]
qr idRsit Awvq nw duKI ] sB TOr TOr ipRQI bsI ] jnu BUim rwjisrI lsI ]ñúô] ieh
BWiq rwj kmwie kY ] suiK dys srb bswie kY ] bhu doK dInn ky dhy ] suin Qkq dyv
smsq Bey ]ñúõ] bhu rwj swj kmwie kY ] isir AqR pqR iPrwie kY ] puin joiq joiq ibKY
imlI ] ArCyn byn mhw blI ]ñúö] Aibkwr BUp ijqy Bey ] kr rwj AMq smY gey ] kib
kOn nwm iqnY gny ] sMkyq kwih ieqy Bny ]ñú÷]
ieiq byn rwjw imRqu bis hoq Bey ]
AQ mwnDwqw ko rwj kQnM ] doDk CMd ] jyqk BUp Bey AvnI pr ] nwm skY iqn ky kiv ko
Dir ] nwm jQw miq BwK sunwaUN ] ic`q qaU Apny fr pwaUN ]ñúø] byn gey jg qy inRpqw
kir ] mwnDwq puin By bsuDw Dir ] bwsv log gey jb hI vh ] auiT dXo ArDwsn bwsv
iqh ]ñúù] ros BrÎo qb mwn mhI Dr ] hWk ghÎo kir K`g BXMkr ] mwrn lwg jbY irs
ieMdRih ] bwh ghI qqkwl idijMdRih ]ññú] nws kro ijin bwsv ko inRp ] Awsn ArD dXo
quih Xw bRq ] hY lvnws mhwsur BU pir ] qwih n mwr skY qum ikau kr ]ñññ] jO qum qwih
sMGwr kY Awvhu ] qO qum ieMdR isMGwsn pwvhu ] AYs kY ArD isMGwsn bYThu ] swcu kho pr
nwk n AYNThu ]ññò] Asqr CMd ] DwieE AsqR lY kY qhW hI ] mQurw mMfl dwno Qw jhW hI
] mhW grb kY kY mhwmMd bùDI ] mhW jor kY kY dlM prm k®ǜDI ]ññó] mhw Gor kY kY GnM kI
Gtw jXoN ] su DwieAw rxM ibjulI kI Ctw jÎoN ] suny srb dwno su swmuih isDwey ] mhW kRoD
kY kY su bwjI ncwey ]ññô] mydk CMd ] Ab eyk kIey ibnu XON n trY ] doaU dWqn pIs huMkwr
619
prY ] jb lO n suno lv Kyq mrw ] qb lau n lKy rn bwj trw ]ññõ] Ab hI rix eyk kI
eyk krY ] ibn eyk kIey rx qy n trY ] bhu swl islw ql ibRC Cuty ] duhMu Er jbY rx bIr
juty ]ññö] kup kY lv pwin iqRsUl lXo ] isr DwqXmwn duKMf kXo ] bhu jUQp jUQn sYn
BjI ] n aucwie skY isr AYs ljI ]ññ÷] Gin jYs Bjy Gn Gwiel huAY ] brKw ijm sRoxq
Dwr cuAY ] suB mwn mhIpiq CyqRh dY ] sB hI dl Bwg clw jIA lY ]ññø] iek GUmq
Gwiel sIs Puty ] iek sRox cucwvq kys Cuty ] rx mwr kY mwn iqRsUl lIey ] Bt BWqih BWiq
Bjwie dIey ]ññù]
ieiq mwnDwqw bDih ]
AQ dlIp ko rwj kQnM ] qotk CMd ] rx mo jb mwn mhIp hey ] qb Awin idlIp idlIs
Bey ] bhu BWiqn dwnv dIh dly ] sB TOr sBo auiT Drm ply ]ñòú] cOpeI ] jb inRp
hnw mwnDwqw br ] isv iqRsUl kr Dir lvnwsur ] BXo dlIp jgq ko rwjw ] BWiq BWiq
ijh rwj ibrwjw ]ñòñ] mhW rQI Aru mhW inRpwrw ] knk Avit sWcy jnu Fwrw ] Aiq
suMdr jnu mdn srUpw ] jwnuk bny rUp ko BUpw ]ñòò] bhu ibiD kry j`ig ibsQwrw ] ibiDvq
hom dwn mKswrw ] Drm Dujw jh qhW ibrwjI ] ieMdRwvqI inriK duiq lwjI ]ñòó] pg pg
j`ig KMB khu gwfw ] Gir Gir AMn swl kir Cwfw ] BUKw nWg ju Awvq koeI ] qq iCn
ie`C purwvq soeI ]ñòô] jo ijh muK mWgw so pwvw ] ibmuK Aws iPr iB`Ck n Awvw ] Dwm
Dwm Duj Drm bDweI ] DrmwvqI inriK murCweI ]ñòõ] mUrK koeI rhYN nihN pwvw ] bwr
bUF sB soD pFwvw ] Gir Gir hoq BeI hir syvw ] jh qh mwn sBY gurdyvw ]ñòö] ieh
ibiD rwj idlIp bfo kir ] mhwrQI Aru mhW Dnur Dr ] kok swsqR isMimRiq sur igAwnw ]
620
joqvMiq ds cwr inDwnw ]ñò÷] mhW krmnI mhW sujwnU ] mhW joiq ds cwr inDwnU ] Aiq
srUp Ar Aimq pRBwsw ] mhW mwn Aru mhW audwsw ]ñòø] byd AMg Kt swsqR pRbInw ]
Dnur byd pRB ky rs lInw ] KV gun eIsÍr puMn Aqul bl ] Air Anyk jIqy ijn dl ml
]ñòù] KMf AKMf jIq bf rwjw ] Awn smwn n Awn ibrwjw ] Aiq bilst As qyj
pRcMfw ] Air Anyk ijn swD audMfw ]ñóú] dys ibdys AiDk ijh jIqw ] jh qh clI rwj
kI nIqw ] BWiq BWiq isr CqR ibrwjw ] qij hT crn lgy bf rwjw ]ñóñ] jh qh hoq
Drm kI rIqw ] khUM n pwvq hon AnIqw ] dwn inswn chUM ck bwjw ] krx kubyru byx bil
rwjw ]ñóò] BWiq BWiq qn rwj kmweI ] Aw smuMdR lO iPrI duhweI ] jh qh krm pwp BX
dUrw ] Drm krm sB krq hjUrw ]ñóó] jh qh pwp Cpw sB dysw ] Drm krm auiT
lwig nrysw ] Aw smuMdR lO iPrI duhweI ] ieh ibiD krI idlIp rjweI ]ñóô]
ieiq idlIp rwjw sÍrg log gmnM ]
AQ rGu rwjw ko rwju kQnM ]cOpeI ] bhuir joiq soN joiq imlwnI ] sB jg AYs ikRAw
pihcwnI ] sRI rGurwj rwju jg kInw ] AqR pqR isr Fwr nvInw ]ñóõ] bhuq BWiq kir
j`ig pRkwrw ] dys dys mih Drm ibQwrw ] pwpI koeI inkit n rwKw ] JUT bYn khuM BUl n
BwKw ]ñóö] insw qws inis nwQ pCwnw ] idnkr qwih idvs Anumwnw ] bydn qwih bRhm
kir lyKw ] dyvn ieMdR rUp AivryKw ]ñó÷] ib`pn sBn bRhspiq dyKÎo ] dYqn gurU sukR kir
pyKÎo ] rogn qwih AauKDI mwnw ] joign prm q`qu pihcwnw ]ñóø] bwln bwl rUp
AivryKÎo ] joign mhW jog kir dyKÎo ] dwqin mhW dwin kir mwnÎo ] Boigin Bog rUp
phcwnÎo ]ñóù] snÎwisin d`q rUp kir jwnÎo ] joigin gur gorK kir mwnÎo ] rwmwnMd
621
bYrwigin jwnw ] mhw dIn qurkn phcwnw ]ñôú] dyvn ieMdR rUp kir lyKw ] dYqn suMB rwj
kir pyKw ] j`Cn j`C rwj kir mwnw ] ikMinRin ikMnR dyv phcwnw ]ñôñ] kwmin kwm rUp
kir dyKÎo ] roigin rUp DnMqr pyKÎo ] rwjin lKÎo rwj AiDkwrI ] joigin lKÎo jogIsur
BwrI ]ñôò] CiqRin bfo CqRpiq jwnw ] AqRn mhw ssqR Dir mwnw ] rjnI qws cMdR kir
lyKw ] idnIAr kir iqh idn AvsyKw ]ñôó] sMqn sWiq rUp kir jwnÎo ] pwvk qyj rUp
AnumwnÎo ] DrqI qws DrwDr jwnw ] hrxI eyxrwj phcwnw ]ñôô] CiqRin qws CqR piq
sUJw ] joigin mhw jog kir bUJw ] ihmDr qwih ihmwlX jwnw ] idnkr AMDkwr Anumwnw
]ñôõ] jl srUp jl qws pCwnw ] myGn ieMdR dyv kir mwnw ] bydn bRhm rUp kir dyKw ]
ib`pn bÎws jwin AivryKw ]ñôö] lKmI qwih ibsn kir mwnÎo ] bwsv dyv bwsvI jwnÎo ]
sMqn sWiq rUp kir dyKw ] s`q®üin klh srUp ibsyKw ]ñô÷] roigin qwih AauKDI sUJw ]
Bwimin Bog rUp kir bUJw ] im`qRn mhw imqR kr jwnw ] joigin prm q`qu phcwnw ]ñôø]
morn mhw myG kir mwnÎw ] idnkr ic`q c`kvI jwnÎw ] cMd srUp ckorn sUJw ] sÍWiq bUMd
sIpin kir bUJw ]ñôù] mws bsMq koiklw jwnw ] sÍWiq bUMd cwiqRk Anumwnw ] swDn is`D
rUp kir dyKw ] rwjn mhwrwj AivryKw ]ñõú] dwn srUp iB`Ckn jwnw ] kwl srUp s`q®ü
Anumwnw ] swsiqR srUp isMimRiqin dyKw ] s`iq srUp swDu AivryKw ]ñõñ] sIl srUp swDvn
cInw ] idAwl srUp dieAw icq kInw ] morn myG rUp pihcwnw ] corn qwih Bor kir jwnw
]ñõò] kwmin kyl rUp kir sUJw ] swDn is`D rUp iqh bUJw ] Pxpqys PnIAr kir jwnÎo
] AMimRqu rUp dyvqn mwnÎo ]ñõó] mix smwn PnIAr kir sUJw ] pRwxn pRwx rUp kir bUJw
] rGubMisin rGurwj pRmwnÎo ] kyvl ikRsn jwdvn jwnÎo ]ñõô] ibpiq hrn ibpqih kir
622
jwnw ] bil mhIp bwvn phcwnw ] isv srUp isv sMqn pyKw ] bÎws prwsur qùl ibsyKw
]ñõõ] ib`pRn byd srUp bKwnw ] C`iqRin jùD rUp kir jwnw ] jaun jaun ijh BWiq ibcwrw
] qaunY kwC kwC Anuhwrw ]ñõö] BWiq BWiq iqn kIno rwjw ] dys dys ky jIiq smwjw ]
BWiq BWiq ky dys iCnwey ] pYg pYg pr j`ig krwey ]ñõ÷] pg pg j`ig KMB khu gwfw ]
fg fg hom mMqR kir Cwfw ] AYsI Drw n idKIAiq koeI ] j`ig KMB ijh Taur n hoeI
]ñõø] gvwlMB bhu j`ig kry br ] bRwhmx boil ibsyK Drm Dr ] bwjmyD bhu bwrn kIny ]
BWiq BWiq BU ky rs lIny ]ñõù] gjwmyD bhu kry j`ig qh ] AjwmyD qy skY n gn kh ]
gvwlMB kir ibibiD pRkwrw ] psu Anyk mwry iqh bwrw ]ñöú] rwjsUA kir ibibiD pRkwrM ]
duiqX ieMdR rGurwj ApwrM ] BWiq BWiq ky ibDvq dwnw ] BWiq BWiq kir qIrQ nHwnw ]ñöñ]
srb qIrQ pir pwvr bWDw ] AMn CyqR Gr Gr mY sWDw ] AwswvMq khUM koeI AwvY ] qq iCn
muK mWgY so pwvY ]ñöò] BUK nWg koeI rhn n pwvY ] BUpiq huAY kir rMk isDwvY ] bhuir
dwn kh kr n pswrw ] eyk bwr rGurwj inhwrw ]ñöó] sÍrx dwn dy ibibiD pRkwrw ]
rukm dwn nhI pwXq pwrw ] swij swij bhu dIny bwjw ] jnu sB kry rMk rGu rwjw ]ñöô]
hsiq dwn Aru austn dwnw ] gaU dwn ibiDvq iesnwnw ] hIr cIr dy dwn Apwrw ] moih
sBY mih mMfl fwrw ]ñöõ] bwjI dyq gjn ky dwnw ] BWiq BWiq dInn snmwnw ] dUK BUK
kwhU n sMqwvY ] jo muK mWgY vh bru pwvY ]ñöö] dwn sIl ko jwnu phwrw ] dieAw isMDu
rGurwj BUAwrw ] suMdr mhW DnuK Dr AwCw ] jnu Ailpnc kwC qn kwCw ]ñö÷] inq auiT
krq dyiv kI pUjw ] PUl gulwb kyvVw kUjw ] crn kml inq sIs lgwvY ] pUjn in`q cMifkw
AwvY ]ñöø] Drm rIiq sB TOr clweI ] jqR qqR suK bsI lugweI ] BUK nWg koeI khU n
623
dyKw ] aUc nIc sB DnI ibsyKw ]ñöù] jh qh Drm Dujw PhrweI ] cor jwr nh dyq
idKweI ] jh qh jwr cor cuin mwrw ] eyk dys khU rhY n pwrw ]ñ÷ú] swD Er koeI
idRsit n pyKw ] AYs rwj rGurwj ibsyKw ] cwro idsw ckR PhrwvY ] pwpn kwit mUMf iPr
AwvY ]ñ÷ñ] gwie isMG kh dUD iplwvY ] isMG gaU kh Gwsu cugwvY ] cor krq Dn kI
rKvwrw ] qRws mwr koeI hwQu n fwrw ]ñ÷ò] nwir purK sovq iek syjw ] hwQ pswr n
swkq ryjw ] pwvk iGRq iek Taur rKwey ] rwj qRws qy FrY n pwey ]ñ÷ó] cor swD mg
eyk isDwrY ] qRws qRsq kr koeI n fwrY ] gwie isMG iek Kyq iPrwhI ] hwQ clwie skq ko
nwhI ]ñ÷ô] ieh ibiD rwju krÎo rGurwjw ] dwn inswn chUM ids bwjw ] cwro idsw bYT
rKvwry ] mhwbIr Aru rUp auijAwry ]ñ÷õ] bIs shMsR brK prmwnw ] rwju krw ds cwr
inDwnw ] BWiq Anyk kry inq Drmw ] AOr n skY AYs kr krmw ]ñ÷ö] pwDrI CMd ] ieh
BWiq rwju rGurwj kInu ] gj bwij swj dInwn dInu ] inRp jIiq jIiq il`ny Apwr ] kir KMf
KMf KMfy gVvwr ]ñ÷÷]
ieiq rGurwj smwpqM ] APjU ]
AQ Aj rwjw ko rwj kQnM ]pwDVI CMd] Puin Bey rwj Aj rwj bIr ] ijn BWiq BWiq ij`qy
pRbIr ] ik`ny Krwb Kwny Kvws ] ij`qy mhIp qory mvws ]ñ] ij`qy AjIq muMfy AmuMf ] KMfy
AKMf ikMny GmMf ] ds cwr cwr ib`idAw inDwn ] Aj rwj rwj rwjw mhwn ]ò] sUrw subwhu
joDw pRcMf ] s®üiq srb swsqR ibidAw audMf ] mwnI mhwn suMdr srUp ] Aivlok jws lwjMiq
BUp ]ó] rwjwn rwj rwjwiDrwj ] igRih Bry srb sMpiq smwj ] Aivloik rUp rIJMiq nwir
] s®üiq dwn sIl ibidAw audwr ]ô] jO kho kQw bwFMq gRMQ ] suix lyhu imqR sMCyp kMQ ]
624
bYdrB dys rwjw subwh ] cMpwvqI igRih nwir qwh ]õ] iqh jeI eyk kMinAw Apwr ] iqh
mqI ieMdu nwmw audwr ] jb BeI jog br ky kumwir ] qb kInu bYT rwjw ibcwir ]ö] ilMny
bulwie inRp srb dys ] Dwey subwhu lY dl Asys ] muK BeI Awn swrsÍqI Awp ] ijh jpq
log imil srb jwp ]÷] qb dys dys ky BUp Awn ] ikno pRxwm rwjw mhwn ] qh bYT rwj
soBMq AYs ] jnu dyv mMflI sm n qYs ]ø] bwjMq Fol duMdiB Apwr ] bwjMq qUr JnkMq qwr
] soBw Apwr brnI n jwie ] jnu bYT ieMdR AwBw bnwie ]ù] ieh BWiq rwj mMflI bYT ]
Aivloik ieMdR jh nwk AYT ] AwBw Apwr brnY su kOn ] hÍY rhy j`C gMDRb mOn ]ñú] ArD
pwDrI CMd ] soBMq sUr ] loBMq hUr ] ACRI Apwr ] ir`JI suDwr ]ññ] gwvMq gIq ] mohMq
cIq ] imil dy AsIs ] jug cwir jIs ]ñò] bwjMq qwr ] fwrY Dmwr ] dyvwn nwir ]
pyKq Apwr ]ñó] kY byd rIq ] gwvMq gIq ] soBw AnUp ] soBMq BUp ]ñô] bwjMq qwr ]
rIJMq nwir ] gwvMq gIq ] AwnMd cIq ]ñõ] auCwl CMd ] gwvq nwrI ] bwjq qwrI ]
dyKq rwjw ] dyvq swjw ]ñö] gwvq gIqM ] AwnMd cIqM ] soBq soBw ] loBq loBw ]ñ÷]
dyKq nYxM ] BwKq bYxM ] sohq CqRI ] loBq AqRI ]ñø] g`jq hwQI ] s`jq swQI ] kUdq
bwjI ] nwcq qwjI ]ñù] bwjq qwlM ] nwcq bwlM ] gwvq gwQM ] AwnMd swQM ]òú]
koikl bYxI ] suMdr nYxI ] gwvq gIqM ] corq cIqM ]òñ] ACRx BysI ] suMdr kysI ] suMdr
nYxI ] koikl bYxI ]òò] AqBuq rUpw ] kwmix kUpw ] cwru pRhwsM ] au~inq nwsM ]òó]
liK duiq rwxI ] lijq ieMdRwxI ] sohq bwlw ] rwgx mwlw ]òô] mohxI CMd ] gaur srUp
mhw Cib sohq ] dyKq sur nr ko mn mohq ] rIJq qwik bfy inRp AYsy ] soBih kaun skY
kih qYsy ]òõ] suMdr rUp mhw duiq bwilX ] pyKq rIJq bIr irswilX ] nwcq Bwv Anyk
625
iqRXw kr ] dyKq soBw rIJq sur nr ]òö] ihMsq hYvr icMsq hwQI ] nwcq nwgir gwvq
gwQI ] rIJq sur nr mohq rwjw ] dyvq dwn qurMq smwjw ]ò÷] gwvq gIqn nwcq
Ap`Crw ] rIJq rwjw KIJq A`Crw ] bwjq nwrd bIn rswilX ] dyKq dyv pRBwsq jÍwilX
]òø] AWjq AMjn swjq AMgw ] soBq bsqR su AMg surMgw ] nwcq ACRI rIJq rwaU ]
cwhq brbo krq aupwaU ]òù] qq QeI nwcY sur pur bwlw ] rux Jux bwjY rMg AMg mwlw ]
bin bin bYTy jh qh rwjw ] dY dY fwrY qn mn swjw ]óú] ijh ijh dyKw so so rIJw ] ijn
nhI dyKw iqn mn KIJw ] kir kir BwXM iqRX br nwcYN ] AqBuq BwXM AMg AMg rwcYN ]óñ]
iqn AqBuq giq jh qh TwnI ] jh qh mohY muin min mwnI ] qij qij jogM Bij Bij AwvYN
] liK Aiq AwBw ijX suK pwvYN ]óò] bin bin bYTy jh qh rwjw ] jh qh soBy sB suB
swjw ] jh qh dyKYN gun gn PUly ] muin mn Cib liK qn mn BUly ]óó] qq ibq Gn suKr
sB bwjYN ] suin mn rwgM guin gn lwjYN ] jh qh igrgy iriJ iriJ AYsy ] jnu Bt jUJNY rx
ibRxkY sy ]óô] bn bn PUly jnu br PUlM ] qn br soBy jnu qr mUlM ] jh qh JUlY md mq
rwjw ] jnu mur bolYN suin Gn gwjw ]óõ] pwDrI CMd ] jh qh ibloik soBw Apwr ] bin
bYiT srb rwjwiDkwr ] ieh BWiq khY nhI prq bYn ] liK nYn rUp rIJMq nYn ]óö]
Aivloik nwc AYso surMg ] sr qwin inRpn mwrq AnMg ] soBw Apwr brxI n jwie ] irJy
Aivloik rwnw ru rwie ]ó÷] Awgm bsMq jnu BÎo Awju ] ieh BWiq srb dyKY smwj ]
rwjwiDrwj bin bYT AYs ] iqn ky smwn nihN ieMdR hYs ]óø] iek mws lwg qh BXo nwc ]
ibnu ipXY kYP koaU n bwc ] jh jh ibloik AwBw Apwr ] qhN qhN su rwj rwjn kumwr
]óù] lY sMg qws swrsÍiq Awp ] ijh ko jpMq sB jgq jwp ] inrKo kumwr ieh isMD rwj
626
] jw kI smwn nhI ieMdR swj ]ôú] Aivlok isMDu rwjw kumwr ] nihN qws ic`q ik`no sumwr
] iqh Cwif pwC AwgY clIs ] jnu srb soB khu lIl lIs ]ôñ] puin khY qws swrsÍqI bYn
] ieh pscmys Ab dyK nYn ] Aivloik rUp qw ko Apwr ] nihN m`iD ic`iq AwinE kumwir
]ôò] mDuBwr CMd ] dyKo kumwir ] rwjw juJwr ] suB vwr dys ] suMdr su bys ]ôó] dyKÎo
ibcwr ] rwjw Apwr ] Awnw n ic`q ] prmM piv`q ]ôô] qb Awig cwl ] suMdr su bwl ]
muskÎwq AYs ] Gn bIju jYs ]ôõ] inRp pyiK rIiJ ] sur nwir KIiJ ] biF qws jwn ]
Gt Awp mwn ]ôö] suMdr srUp ] sONdrju BUp ] soBw Apwr ] sB kys Dwr ]ô÷] dyKo
nryNdR ] TwFy mhyNdR ] mulqwn rwj ] rwjwn rwj ]ôø] BujMg pRXwq CMd ] clI Coif qw ko
iqRXw rwj AYsy ] mno pWfu puqRM isrI rwj jYsy ] KrI m`iD rwijsQlI AYs sohY ] mno jÍwl mwlw
mhw moin mohY ]ôù] suBy rwj rwijsQlI TwiF AYsy ] mno icqRkwrI ilKI icqR jYsy ] bDy sÍrx
kI ikMkxI lwl mwlM ] isKw jwnu soBy inRpM j`ig jÍwlM ]õú] khY bYn swrsÍqI pyiK bwlw ] lKo
nYn TwFy sBY BUp Awlw ] rucY ic`q jaunY soeI nwQ kIjY ] suno pRwn ipAwrI iehY mwn lIjY
]õñ] bfI bwhnI sMig jw ky ibrwjY ] GurYN sMK ByrI mhW nwd bwjY ] lKo pUrbysM nrysM mhwnM
] idnM rYx jwpY shMsR BujwnM ]õò] Dujw m`iD jw ky bfo isMG rwjY ] suny nwd qw ko mhW pwp
BwjY ] lKo pUrbIsM iCqIsM mhwnM ] suno bYn bwlw srUpM su BwnM ]õó] GurYN duMdBI sMK ByrI
ApwrM ] bjYN d`CnI srb bwjMqR swrM ] qurI kwnHry qUr qwnM qrMgM ] mucM JWJrM nwie nwdM
imRdMgM ]õô] bDy hIr cIrM su bIrM subwhM ] bfo CqRDwrI su soBÎo ispwhM ] nhy ipMg bwjI rQM
jyix jwno ] iqsY d`CnysM ihXY bwl mwno ]õõ] mhw bwhnIsM ngIsM nrysM ] keI koit pwqM suBy
p`qR BysM ] Dujw bMD au~DM gjM gUV bwko ] lKo auqrI rwj kY nwm qw ko ]õö] PrI Dop pwiek
627
su AwgY aumMgYN ] ijxY koit bMkY murYN nwih AMgYN ] hry bwij rwjM kpoqM pRmwnM ] nhy sÎMdnM ieMdR
bwjI smwnM ]õ÷] bfy isRMg jw ky Dry sUr soBYN ] lKy dYq kMnÎw ijnY icq loBYN ] kFy dMq p`qM
isrM kys au~cM ] lKy grBxIAwin ky grB mùcM ]õø] lKo lMk eysM nrysM subwlM ] suBY sMg jw
kY sBY lok pwlM ] lutÎo eyk byrM kubyrM BMfwrI ] ijxÎo ieMdR rwjw bfo C`qRDwrI ]õù] khy
jaun bwlI n qy ic`q Awny ] ijqy BUp BwrI su pwCy bKwny ] chUM Er rwjw khoN nwm so BI ]
qjo BWiq jYsI sBY rwj E BI ]öú] lKo deIq sYnw bfI sMig qw ky ] suBYN CqRDwrI bfy sMg
jw ky ] Dujw ig`D au~DM lsYN kwk pUrM ] iqsY pÎwl rwjw blI ibRD nUrM ]öñ] rQM bystM hIr
cIrM ApwrM ] suBY sMg jw kY sBY lok pwrM ] iehY ieMdR rwjw durM dwnvwrM ] iqRXw qws cIno
AidiqAw kumwrM ]öò] nhy spq bwjI rQM eyk c`kMR ] mhW nwg b`DM qpY qyj b`kRM ] mhW augR
DMnÍw su Awjwnu bwhM ] shI ic`q cIno iqsY idaus nwhM ]öó] cVHÎo eyx rwjM Dry bwx pwxM ]
inswrwj qw ko lKo qyj mwxM ] krY rsm mwlw aujwlw prwnM ] jpY rwiqR idausM shMsRI BujwnM
]öô] cVHy mwihKIsM sumyrM ju dIsM ] mhw k®¨r krmM ijxÎo bwh bIsM ] Dujw dMf jw kI pRcMfM
ibrwjY ] lKy jws grbIn ko grb BwjY ]öõ] khw lO bKwnoN bfy grb DwrI ] sBY Gyir TwFy
jurI BIr BwrI ] ncYN pwqrw cwqrw inrqkwrI ] auTYN JWJ sbdM sunYN log DwrI ]öö] bfo
drb DwrI bfI sYn lIny ] bfo drb ko ic`q mY grb kIny ] icqM qws cIno shI drb pwlM ]
auTYN jaun ky rUp kI jÍwl mwlM ]ö÷] sBY BUp TwFy jhW rwj kMnÎw ] ibKY BUqlM rUp jw ky n
AMnÎw ] bfy C`qRDwrI bfy grb kIny ] qhw Awin TwFy bfI sYn lIny ]öø] ndI sMg jw ky
sBY rUp Dwry ] sBY isMD sMgM cVNy qyj vwry ] bfI kwie jw kI mhW rUp sohY ] lKy dyv kMnÎwn
ky mwn mohY ]öù] kho nwir qo ko iehY brnu rwjw ] ijsY pyiK rwjwn ko mwn Bwjw ] khW lO
628
bKwno ijqo BUp Awey ] sBY bwl ko lY BvwnI bqwey ]÷ú] svYXw ] Awin jury inRp mMfl
jyiqk qyq sBY iqn qws idKwey ] dyiK iPrI chUM ckRn ko inRp rwj kumwir ihRdY nhI ilAwey ]
hwir pirE sB hI Bt mMfl BUpiq hyir dsw murJwey ] PUk Bey muK sUk gey sB rwj kumwr
iPry Gir Awey ]֖] svYXw ] qau lig Awn gey Aj rwj su rwjn rwj bfo dl lIny ]
AMbr AnUp Dry psmMbr sMbr ky Air kI Cib CIny ] byKn byK cVHy sMg hÍY inRp hwn sBY
suKDwm nvIny ] Awn gey jr kMbr sy Aij AMbr sy inRp kMbr kIny ]÷ò] svYXw ] pWiq hI
pWq bxwie bfo dl Fol imRdMg surMg bjwey ] BUKn cwru idpY sB AMg ibloik AnMg pRBw
murCwey ] bwjq cMg imRdMg aupMg surMg su nwd sBY suin pwey ] rIJ rhy irJvwr sBY liK rUp
AnUp srwhq Awey ]÷ó] jYs srUp liKE Aj ko hm qYs srUp n Aaur ibcwry ] cMd cipE
liK kY muK kI Cib Cyd pry aur mY irs mwry ] qyj srUp ibloik kY pwvk ic`q icrI igRh
Aaurn jwry ] jYs pRBw liKE Aj ko hm qYs srUp n BUp inhwry ]÷ô] suMdr juAwn srUp
mhwn pRDwn chUM ck mY hm jwinE ] Bwnu smwn pRBw n pRmwn ik rwv ik rwn mhwn bKwinE
] dyv Adyv cky Apxy icq cMd srUp insw pihcwinE ] idaus kY Bwnu suinE Bgvwn pCwn
mnY Gn morn mwinE ]÷õ] boil auTy ipk jwnu bsMq ckorn cMd srUp bKwinE ] sWiq suBwv
liKE sB swDn joDn kRoD pRq`C pRmwinE ] bwln bwl suBwv liKE iqh s`q®ün kwl srUp
pCwinE ] dyvn dyv Adyvn kY isv rwjn rwj bfo jIA jwinE ]÷ö] swDn is`D srUp
liKE iqh s`q®ün s`q®ü smwn ibsyiKE ] corn Bor krorn morn qws shI Gn kY AivryiKE ]
kwm srUp sBY pur nwirn sMBU smwn sBU gn dyiKE ] sIp sÍWq kI bUMd iqsY kir rwjn rwj
bfo iqh pyiKE ]÷÷] kMbr ijauN jr kMbr kI iFg iqau AivnMbr qIr suhwey ] nwk lKy
629
irs mwin sUAw mn nYn doaU liK eyx ljwey ] pyiK gulwb srwb ipXY jnu pyKq AMg AnMg
irswey ] kMT kpoq ktUpr kyhir ros rsy igRih BUl n Awey ]÷ø] pyiK srUp isrwq n locn
GUtq hY jnu GUt AmI ky ] gwvq gIq bjwvq qwl bqwvq hYN jnu A`Cr hI ky ] Bwviq nwir
suhwviq gwir idvwviq hYN Br AwnMd jI ky ] qUM su kumwir rcI krqwir khYN Aibcwr iqRXw br
nIky ]÷ù] dyKiq rUp isrwq n locn pyiK CkI ipX kI Cib nwrI ] gwviq gIq bjwviq Fol
imRdMg mucMgn kI Duin BwrI ] Awvq jwq ijqI pur nwgir gwgir fwir lKy duiq BwrI ] rwj
kro qb lO jb lO mih jau lg gMg bhY jmunw rI ]øú] jaun pRBw Aj rwj kI rwjiq so kih
kY ikh BWiq gnwaUN ] jaun pRBw kib dyq sBY jO pY qws khoN ijX bIc ljwaUN ] hau chuM Er
iPirE bsuDw Cib AMgn bIn khUM kuie pwaUN ] lyKin aUK hÍY jwq ilKoN Cib Awnn qy ikm BwiK
sunwaUN ]øñ] nYnn bwn chUM ids mwrq Gwiel kY pur bwsn fwrI ] swrsÍqI n skY kih rUp
isMgwr khY miq kaun ibcwrI ] koikl kMT hirE inRp nwiek CIn kpoq kI gRIv AnÎwrI ]
rIJ igry nr nwir Drw pr GUmiq hY jnu Gwiel BwrI ]øò] dohrw ] inriK rUp Aj rwj ko
rIiJ rhy nr nwir ] ieMdR ik cMdR ik sUr ieh ieh ibiD krq ibcwr ]øó] kib`qu ] nwgn
ky COnw hYN ik kIny kwhU tOnw hYN ik kwm ky iKlOnw hYN bnwey hYN suDwr kY ] iesiqRin ky pRwn hYN
ik suMdRqw kI Kwn hYN ik kwm ky klwn ibiD kIny hYN ibcwr kY ] cwqurqw ky Bys hYN ik rUp ky
nrys hYN ik suMdr sudys eys kIny cMdR swr kY ] qyg hYN ik qIr hYN ik bwnw bWDy bIr hYN su AYsy
nyqR Aj ky iblokIAY sMBwr kY ]øô] svYXw ] qIrn sy qrvwrn sy imRg bwrn sy Aivlokhu
jweI ] rIiJ rhI irJvwir lKy duiq BwiK pRBw nihN jwq bqweI ] sMig clI auiT bwl iblokn
mor ckor rhy aurJweI ] fIiT pry Aj rwj jbY icq dyKiq hI iqRX lIn curweI ]øõ] qomr
630
CMd ] AvloikXw Aj rwj ] Aiq rUp srb smwj ] Aiq rIiJ kY hs bwl ] guih PUl mwl
auqwl ]øö] gih PUl kI kir mwl ] Aiq rUpvMq su bwl ] iqs fwirXw aur Awn ] ds
cwr cwr inDwn ]ø÷] iqh dyib AwgÎw kInu ] ds cwr cwr pRbInu ] suin suMdrI iem bYn
] sis kRWiq suMdr nYn ]øø] qv jog hY Aj rwj ] suin rUpvMq slwj ] bru Awju qw khu
jwie ] suin bYn suMdir kwie ]øù] gih PUl mwl pRbIn ] aur fwir qw ky dIn ] qb bwj
qUr Anyk ] fP bIx byxu ibsyK ]ùú] fP bwj Fol imRdMg ] Aiq qUr qwn qrMg ] nX
bwsurI Aru bYn ] bhu suMdrI suB nYn ]ùñ] iqh bÎwih kY Aj rwj ] bhu BWiq lY kir dwj
] igRih AwieAw suK pwie ] fP byxu bIx bjwie ]ùò] Ajrwj rwj mhwn ] ds cwr cwr
inDwn ] suK isMDu sIl smudR ] ijin jIiqAw rx rudR ]ùó] ieh BWiq rwj kmwie ] isr
AqR pqR iPrwie ] rx DIr rwj ibsyK ] jg kIn jws iBKyK ]ùô] jg jIiq cwr idswn ]
Ajrwj rwj mhwn ] inRp dwn sIl phwr ] ds cwr cwr audwr ]ùõ] duiqvMq suMdr nYn ]
ijh pyiK iK`Jq mYn ] muiK dyiK cMdR srUp ] icq so curwvq BUp ]ùö] ieh BWiq kY bf rwj
] bhu j`ig Drm smwj ] jau khoN srb ibcwr ] iek hoq kQw pswr ]ù÷] iqh qy su QorÎY
bwq ] suin lyhu BwKoN BRwq ] bhu j`ig Drm smwj ] ieh BWiq kY Aj rwj ]ùø] jg Awpno
Aj mwin ] qr AWK Awn n Awn ] qb kwl kop kRvwl ] Aj jwirAw miD jÍwl ]ùù]
Aj joiq joiq imlwn ] qb srb dyiK frwn ] ijm nwv Kyvt hIn ] ijm dyh Aru bl CIn
]ñúú] ijm gWv rwv ibhIn ] ijm aurbrw ikRis CIn ] ijm drb hIn BMfwr ] ijm swih
hIn ibpwr ]ñúñ] ijm ArQ hIn kib`q ] ibn pRym ky ijm im`q ] ijm rwj hIn sudys ]
ijm sYn hIn nrys ]ñúò] ijm gÎwn hIn jugyNdR ] ijm BUim hIn mhyNdR ] ijm ArQ hIn
631
ibcwr ] ijm drb hIn audwr ]ñúó] ijm AMkus hIx gjys ] ijm sYx hIx nrys ] ijm
ssqR hIx luJwr ] ijm buiD bwJ ibcwr ]ñúô] ijm nwir hIx Bqwr ] ijm kMq hIx su
nwir ] ijm bùiD hIx kib`q ] ijm pRym hIx su im`q ]ñúõ] ijm dys BUp ibhIn ] ibn kMq
nwir ADIn ] ijh BWiq ibpR Aib`id ] ijm ArQ hIx sib`id ]ñúö] qy khy srb nrys ]
jo Aw gey ieh dys ] kir Ast ds purwx ] idj ibAws byd inDwn ]ñú÷] kIny ATwrh
prb ] jg rIiJAw suin srb ] ieh ibAws bRhm vqwr ] BÎo pMcmo muK cwr ]ñúø]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy pMcmo vqwr bRhmw ibAws rwjw Aj ko rwj smwpqM ]õ] APjU ]
AQ bRhmwvqwr Kt iriK kQnM ]qomr CMd] jug Awgly ieh bÎws ] jg ikX purwx pRkws
] qb bwiFAw iqh grb ] sr Awp jwn n srb ]ñ] qb kwl koip krwl ] ijh jwl jÍwl
ibswl ] Kt tUk qw kh kIn ] puin jwn kY iqn dIn ]ò] nih lIn pRwn inkwr ] Bey
Kst iriK Apwr ] iqn swsqR̀g ibcwr ] swsqMR nwm su fwr ]ó] Kt swsqR kIn pRkws ]
muK cwr bÎws su Bws ] Dir Kstmo Avqwr ] Kt swsqR kIn suDwr ]ô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy Kstmo Avqwr bRhmw Kst iriK smwpqM ]ö]
qomr CMd ] ieh bRhm byd inDwn ] ds Ast swsqR pRmwn ] kiljuig lwg inhwr ] By
kwil dws ibcwr ]ñ] liK rIJ ibkRmjIq ] Aiq grbvMq AjIq ] Aiq gÎwnmwn gunYn ]
suB kRWiq suMdr nYn ]ò] rGu kwib kIn suDwr ] kir kwil dws vqwr ] kh lO bKwnoN qaun
] joie kwib kIno jaun ]ó] Dr spq bRhm vqwr ] qb BieE qws auDwr ] qib Drw bRhm
srUp ] muK cwr rUp AnUp ]ô]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy bRhmw Avqwr spqmo kwlI dws smwpqM ]
632
qomr CMd ] Ab khoN qaun suDwr ] jy Dry rudR Avqwr ] Aiq jog swDn kIn ] qb grb
ky ris BIn ]ñ] sr Awp jwn n Aaur ] sB dys moN sB TOr ] qb kop kY iem kwl ]
iem BwiK bYx auqwl ]ò] jy grb lok krMq ] qy jwnu kUp prMq ] mur nwm grb pRhwr ]
suin lyhu rudR ibcwr ]ó] ikX grb ko muK cwr ] kCu ic`q moN Aibcwr ] jb Dry iqn qn
swq ] qb bnI qw kI bwq ]ô] iqm jnmu Dr qYN jwie ] icq dY suno muin rwie ] nih
AYs hoie auDwr ] suin lyhu rudR ibcwr ]õ] suin sRvn ey isv bYn ] hT Cwif suMdr nYn ]
iqh jwin grb pRhwr ] iCiq lIn Awin vqwr ]ö] pwDrI CMd ] ijm kQy srb rwjwn
633
rwj ] iqm khy iriKin sB hI smwj ] ijh ijh pRkwr iqh krm kIn ] ijh BWiq jym
idj brn lIn ]÷] jy jy cirqR ik`ny pRkws ] qy qy cirqR BwKoN suBws ] iriK puqR eys Bey
rudR dyv ] monI mhwn mwnI AByv ]ø] puin Bey AiqR iriK muin mhwn ] ds cwr cwr
ibdÎw inDwn ] il`no su jog qij rwj Awn ] syivAw rudR sMpiq inDwn ]ù] ik`no su jog
bhu idn pRmwn ] rIJÎo rudR qw pr indwn ] bru mWg puqR jo rucY qoih ] bru dwn qaun mY
dyauN qoih ]ñú] kr joir AiqR qb BXo TwF ] auiT Bwg Awn Anurwg bwF ] gd gd su
bYx BBkMq nYx ] romwn hrK aucry su bYx ]ññ] jO dyq rudR bru rIiJ moih ] igRih hoie puqR
sm quil qoih ] kih kY qQwsqu Bey AMqR DÎwn ] igRih gXo AiqR muin min mhwn ]ñò]
igRih brI Awin AnsUAw nwir ] jnu pTÎo q`qu inj isv inkwir ] bRhmw ru ibsnu inj qyj
kwiF ] Awey su m`iD AnsUX Cwif ]ñó] BeI krq jog bhu idn pRmwn ] AnsUAw nwm
guin gn mhwn ] Aiq qyjvMq soBw surMg ] jnu Drw rUp dUsr AnMg ]ñô] soBw Apwr
suMdr jnMq ] saUhwg Bwg bhu ibiD lsMq ] ijh inriK rUp so rih luBwie ] AwBw Apwr
brnI n jwie ]ñõ] inis nwQ dyiK Awnn irswn ] jl jwie nYn lih ros mwn ] qm
inriK kys kIA nIic fIiT ] Cp rhw jwnu igir hym pIiT ]ñö] kMTih kpoq liK kop kIn
] nwsw inhwir bn kIr lIn ] romwvil hyir jmunw irswn ] l`jw mrMq swgr fubwn ]ñ÷]
bwhU ibloik lwjY imRnwl ] iKisXwn hMs Aivloik cwl ] jMGw ibloik kdlI ljwn ]
inisrwt Awp Gt rUp mwn ]ñø] ieh BWiq qws brxo isMgwr ] ko skY kibs mihmw
aucwr ] AYsI srUp Aivlok AiqR ] jnu lIn rUp ko CIn CqR ]ñù] kInI pRqgÎ iqh smY
nwir ] bÎwhY n Bog BogY Bqwr ] mY brON qws ruic mwn ic`q ] jo shY kst AYso piv`q
634
]òú] iriK mwin bYn qb brÎo vwih ] jnu lIn lUt sINgwr qwih ] lY gXo Dwm kir nwir
qaun ] ipq d`q dyv muin AiqR jaun ]òñ] bhu brK bIq ik`no ibvwih ] iek BXo Awin
AaurY auCwih ] iqh gey Dwm bRhmwid Awid ] ik`nI su syv iqRX bhu pRswid ]òò] bhu DUp
dIp Aru ArG dwn ] pwdrG Awid ik`ny sujwn ] Avloik Bgiq iqh cqur bwik ]
ieMdRwid ibsnu bYTy ipnwik ]òó] Aivloik Bgiq Bey iriK pRsMn ] jo iqhU m`iD lokwin DMn
] ik`no su AYs bRhmw aucwir ] qYN puqRvMiq hUjo kumwir ]òô] qomr CMd ] ikX AYs bRhm
aucwir ] qYN puqR pwvs bwir ] qb nwir ey suin bYn ] bhu AWsu fwriq nYn ]òõ] qb bwl
ibkl srIr ] jl sRvq nYn ADIr ] romWic gd gd bYin ] idn qy BeI jnu rYin ]òö]
romWc ibkl srIr ] qn kopmwn ADIr ] PrkMq austru nYn ] ibnu bùiD bolq bYn ]ò÷]
mohx CMd ] suin AYs bYn ] imRigeys nYn ] Aiq rUp Dwm ] suMdir su bwm ]òø] cl
cwl ic`q ] prmM piv`q ] Aiq kopvMq ] muin iqRX ibAMq ]òù] auptMq kys ] muin iqRA
su dys ] Aiq kop AMg ] suMdir surMg ]óú] qorMq hwr ] auptMq bwr ] fwrMq DUir ]
roKMq pUir ]óñ] qomr CMd ] liK kop BI muin nwir ] auiT Bwj bRhm audwir ] isv sMig
lY iriK srb ] BXmwn hÍY qij grb ]óò] qb kop kY muin nwir ] isr kys jtw aupwir
] kr soN jbY kr mwr ] qb lIn d`qvqwr ]óó] kr bwm mwiqR smwn ] kr d`CniqR
pRmwn ] ikX pwn Bog ibcwr ] qb Bey d`q kumwr ]óô] AnBUq au~qm gwq ] aucrMq
isMimRiq swq ] muK byd cwr rVMq ] aupjo su d`q mhMq ]óõ] isv ismir pUrbl sRwp ]
bpu d`q ko Dir Awp ] aupjÎ insUAw Dwm ] Avqwr ipRQm su qwm ]óö] pwDrI CMd ]
aupjÎo su d`q monI mhwn ] ds cwr cwr ibdÎw inDwn ] swsqRig suD suMdr srUp ]
635
AvDUq rUp gx srb BUp ]ó÷] snÎws jog ik`no pRkws ] pwvn pivqR srbqR dws ] jnu
DrÎo Awn bpu srb jog ] qij rwj swj Aru qÎwig Bog ]óø] AwiC`j rUp mihmw mhwn
] ds cwr vMq soBw inDwn ] riv Anl qyj jl soN suBwv ] aupijAw jgq sMnÎws rwv
]óù] sMnÎws rwj Bey d`q dyv ] rudRwvqwr suMdr Ajyv ] pwvk smwn BXo qyju jws ]
bsuDw smwn DIrj su qws ]ôú] prmM pivqR Bey dyv d`q ] AwiC`j qyj Aru ibml m`iq ]
sovrx dyiK lwjMq AMg ] soBMq sIs gMgw qrMg ]ôñ] Awjwnu bwhu Ailpq rUp ] Awd`g
jog suMdr srUp ] ibBUq AMg aujl subws ] snÎws jog ik`no pRkws ]ôò] Aivloik AMg
mihmw Apwr ] snÎws rwj aupjw audwr ] AnBUq gwq AwBw AnMq ] monI mhwn soBw
lsMq ]ôó] AwBw Apwr mihmw AnMq ] sMinAws rwj ik`no ibAMq ] kWipAw kptu iqh
audy hoq ] qqiCn Akpt ik`no audoq ]ôô] mihmw AiC`j AnBUq gwq ] Aivloik puqR
cik rhI mwq ] dysn ibdys cik rhy srb ] suin srb iriKin qij dIn grb ]ôõ]
srbqR pÎwl srbqR kws ] cl cwl ic`qu suMdr subws ] kMpwiemwn hrKMq rom ]
AwnMdmwn sB BeI Boim ]ôö] Qrhriq BUim Akws srb ] jh qh irKIn qij dIn grb
] bwjy bjMqR Awnyk gYx ] ds idaus pRwie idKI n rYix ]ô÷] jh qh bjMqR bwjy Anyk ]
pRgtÎw jwxu bpu Dir ibbyk ] soBw Apwr brnI n jwie ] aupijAw Awn sMnÎws rwie
]ôø] jnmMq lwig auT jog krm ] hiq ikXo pwp pRcurÎo Drm ] rwjwiDrwj bf lwg
crn ] snÎws jog auiT lwg krn ]ôù] AiqBuiq AnUp liK d`q rwie ] auiT lgy pwie
inRp srb Awie ] Aivloik d`q mihmw mhwn ] ds cwr cwr ibdÎw inDwn ]õú] soBMiq
sIs jq kI jtwn ] nK nym ky su bFey mhwn ] ibBRm ibBUiq au~jl su soh ] idjcrX
636
qil imRg crm Aroh ]õñ] muK isq ibBUiq lMgot bMd ] sMnÎwscrX qij CMd bMd ]
Awsunk suMin Anuibkq AMg ] AwiC`j qyj mihmw surMg ]õò] iek Aws ic`q qij srb
Aws ] AnBUq gwq inis idn audws ] muin crj lIn qij srb kwm ] Awrkq nyqR jnu
Drm Dwm ]õó] Aibkwr ic`q Axfol AMg ] juq DÎwn nyqR mihmw ABMg ] Dir eyk Aws
Aaudws ic`q ] snÎws dyv prmM piv`q ]õô] AvDUq gwq mihmw Apwr ] s®üiq gÎwn
isMDu ibidAw audwr ] muin mn pRbIn gun gn mhwn ] jnu BXo prm gÎwnI mhwn ]õõ]
kbhUM n pwp ijh Cuhw AMg ] gun gn spMn suMdr surMg ] lMgot bMd AvDUq gwq ] cik
rhI ic`q Aivloik mwq ]õö] sMnÎws dyv AnBUq AMg ] lwjMq dyiK ijih duiq AnMg ]
muin d`q dyv sMnÎws rwj ] ijh sDy srb sMnÎws swj ]õ÷] prmM pivqR jw ko srIr ]
kbhU n kwm ik`no ADIr ] jt jog jws soBMiq sIs ] As Drw rUp sMnÎws eIs ]õø]
AwBw Apwr kiQ skY kaun ] suin rhY j`C gMDRb maun ] cik rhÎo bRhm AwBw ibcwir ]
lwjÎo AnMg AwBw inhwir ]õù] Aiq gÎwnvMq krmn pRbIn ] An Aws gwq hir ko
ADIn ] Cib idpiq koit sUrj pRmwn ] cik rhw cMd liK Awsmwn ]öú] aupjÎw Awp
iek jog rUp ] puin lgo jog swDn AnUp ] igRh ipRQm Cwif auiT clw d`q ] prmM pivqR
inrmlI m`iq ]öñ] jb kIn jog bhu idn pRmwn ] qb kwl dyv rIJy indwn ] iem BeI
bÎom bwxI bnwie ] qum suxhu bYn sMnÎws rwie ]öò] Awkws bwxI bwic d`q pRiq ] pwDVI
CMd ] guru hIx mukiq nih hoq d`q ] quih khoN bwq suin ibml m`q ] gur krih ipRQm qb
hoih mukiq ] kih dIn kwl iqh jog jugiq ]öó] bhu BWiq d`q dMfvq kIn ] Awsw
ibrhq hir ko ADIn ] bhu BWiq jog swDnw swD ] Awd`g jog mihmw AgwD ]öô] qb
637
nmskwr kir d`q dyv ] aucrMq prm ausqiq AByv ] jogIn jog rwjwn rwj ] AnBUq
AMg jh qh ibrwj ]öõ] jl Ql bÎwp ijh qyj eyk ] gwvMq jwsu muin gn Anyk ] ijh
nyiq nyiq BwKMq ingm ] qy Awid AMq m`iD hY Agm ]öö] ijh eyk rUp ikMny Anyk ] puhmI
Akws ikMny ibbyk ] jl bw Qlys sB TOr jwn ] AnBX Ajoin An Awsmwn ]ö÷] pwvn
pRis`D prmM punIq ] Awjwnu bwhu AnBau AjIq ] prmM pRis`D pUrx purwx ] rwjwn rwj
BogI mhwx ]öø] AniC`j qyj AnuBv pRkws ] KVgn spMn prmM pRBws ] AwBw AnMq
brnI n jwie ] iPr iPro srb mq ko clwie ]öù] sBhU bKwn ijh nyiq nyiq ] AklMk
rUp AwBw Amyq ] srbM simRiD ijh pwn lwg ] ijh nwm lyq sB pwp Bwg ]÷ú] gun
sIl swDu qw ko suBwie ] ibn qws srin nih ko aupwie ] dInwn auDwrix jwsu bwn ] ko
kho kYs eI lyq mwn ]֖] AklMk rUp AniC`j qyj ] Awsn Afol suB suBR syj ]
Angnq jws gun m`iD soB ] liK sq®ü imqR ijh rhq loB ]÷ò] ijh sq®ü imqR sm eyk
jwn ] ausqqI inMd ijh iek smwn ] Awsn Afol AniC`j rUp ] prmM pivqR BUpwix BUp
]÷ó ijhbw suDwn Kg au~D soih ] Aivloik dYq Aru dyv moih ] ibnu bYr rUp AnuBv pRkws
] AniC`j gwq inis idn inrws ]÷ô] duiq Awid AMiq eykY smwn ] KVgn spMin sB
ibiD inDwn ] soBw su bhuq qn jws soB ] duiq dyiK j`C gMDRb loB ]÷õ] AnBMg AMg
AnuBv pRkws ] psrI jgqR ijh jIv rws ] ik`ny su jIv jil Qil Anyk ] AMqih smyX
Puin rUp eyk ]÷ö] ijh CuAw nYku nihN kwlu jwl ] CÍY skw pwp nih kaun kwl ] AwiC`j
qyj AnBUq gwq ] eykY srUp inis idn pRBwq ]÷÷] ieh BWiq d`q AsqoqR pwT ] muK
pVHq AC gXo pwp nwT ] ko skY brn mihmw Apwr ] sMCyp kIn qw qy aucwr ]÷ø] jy
638
krY pqR kwispI srb ] ilKY gxys kr kY su grb ] msu srb isMD lyKin bnys ] nhI
qidp AMq kih skY sysu ]÷ù] jau krY bYiT bRhmw aucwr ] nhI qdip qyj pwXMq pwr ]
muK shMs nwm Pxpiq rVMq ] nihN qdip qws pwXMq AMq ]øú] inis idn jpMq snkM
snwq ] nhI qdip qws soBw inrwq ] muK cwr byd ik`ny ibcwr ] qij grb nyiq nyqY
aucwr ]øñ] isv shs brK lO jog kIn ] qij nyh gyh bnbws lIn ] bhu kIn jog qh
bhu pRkwr ] nihN qdip qws lih skw pwr ]øò] ijh eyk rUp AnkM pRkws ] AbÎkq
qyj inis idn audws ] Awsn Afol mihmw ABMg ] AnuBv pRkws soBw surMg ]øó] ijh
sq®ü imqR eykY smwn ] AbÎkq qyj mihmw mhwn ] ijh Awid AMiq eykY srUp ] suMdr surMg
jg kir AnUp ]øô] ijh rwg rMg nihN rUp ryK ] nih nwm Twm AnuBv AByK ] Awjwnu
bwhu AnuBv pRkws ] AwBw AnMq mihmw su bws ]øõ] keI klp jog ijn krq bIiq ]
nhI qidp qaun Dir gey cIiq ] muin mn Anyk gun gn mhwn ] bhu kst krq nhI
prq DÎwn ]øö] ijh eyk rUp ik`ny Anyk ] AMqih smyX Puin Bey eyk ] keI koit jMq
jIvn aupwie ] iPr AMiq lyq Awpih imlwie ]ø÷] ijh jgq jIv sB pry srn ] muin
mn Anyk ijh jpq crn ] keI klp bIq iqh krq DÎwn ] kwhU n dyiK iqh ib`idmwn
]øø] AwBw AnMq mihmw Apwr ] muin mn mhwn Aiq hI audwr ] AwiC`j qyj sUrqu
Apwr ] nihN skq bùiD kir kY ibcwr ]øù] ijh Awid AMiq eykih srUp ] soBw ABMg
mihmw AnUp ] ijh kIn joiq audÎoq srb ] ijh hqÎo srb grbIn grb ]ùú] ijh
grbvMq eykY n rwK ] iPr kho bYx nhI bYx BwK ] iek bwr mwr mwrÎo n sq®ü ] iek bwr
fwir fwrÎo n Aq®ü ]ùñ] syvk su Qwip nhI dUr kIn ] liK BeI BUl muiK ibhis dIn ]
639
ijh ghI bwih ikMno inbwh ] iqRXw eyk bÎwh nhI kIn bÎwh ]ùò] rIJMq koit nhI kst
kIn ] sIJMq eyk hI nwm lIn ] Ankpt rUp AnuBv pRkws ] KVgn spMin inis idn
inrws ]ùó] prmM piv`qR pUrn purwn ] mihmw ABMg soBw inDwn ] pwvn pRis`D prmM
punIq ] Awjwnu bwhu AnBY AjIq ]ùô] keI koit ieMdR ijh pwinhwr ] keI cMd sUr
ikRsnwvqwr ] keI ibsnu rudR rwmw rsUl ] ibn Bgiq XON n koeI kbUl ]ùõ] keI d`q
s`iq gorK su dyv ] muin min miCMdR nihN lKq Byv ] bhu BWiq mMqR mq kY pRkws ] ibnu eyk
Aws sB hI inrws ]ùö] ijh nyiq nyiq BwKq ingMm ] krqwr srb kwrx AgMm ] ijh
lKq koie nhI kaun jwq ] ijh nwih ipqw iBRq qwq mwq ]ù÷] jwnI n jwq ijh rMg rUp
] swhwn swih BUpwin BUp ] ijh brn jwiq nhI ikq AnMq ] AwidaU Apwr inribK
ibAMq ]ùø] brxI n jwiq ijh rMg ryK ] AiqBuq AnMq Aiq bl AByK ] AnKMf ic`q
Aibkwr rUp ] dyvwn dyv mihmw AnUp ]ùù] ausqqI inMd ijh iek smwn ] AwBw AKMf
mihmw mhwn ] Aibkwr icq AnuBv pRkws ] Git Git bÎwp inis idn audws ]ñúú]
ieh BWiq d`q ausqiq aucwr ] fMfvq kIn AiqRj audwr ] Aru BWiq BWiq auiT prq crn
] jwnI n jwie ijh jwiq brn ]ñúñ] jau krY ikRq keI jug aucwr ] nhI qdip qws
lih jwq pwr ] mm Alp bùiD qv gun AnMq ] brny n jwq qumry ibAMq ]ñúò] qv gux
Aiq auc AMbr smwn ] mm Alp bùiD bwlk Ajwn ] ikm skON brn qumry pRBwv ] qv
prw srx qij sB aupwv ]ñúó] ijh lKq cqR nih Byd byd ] AwBw AnMq mihmw ACyd
] gun gnq cqurmuK prw hwr ] qb nyiq nyiq ik`no aucwr ]ñúô] Qik igrÎo ibR̀D isr
ilKq ik`q ] cik rhy bwliK`lwid ic`q ] gun gnq cqurmuK hwr mwin ] hT qij ibAMiq
640
ik`no bKwn ]ñúõ] qh jpq rudR jug koit bIq ] bih geI gMg isr muir n cIq ] keI
klp bIq jih Drq DÎwn ] nhI qdip DÎwn Awey sujwn ]ñúö] jb kIn nwil bRhmw
pRvys ] muin mn mhwn idj br idjys ] nhI kml nwil ko lKw pwr ] kho qws kYs pwvY
ibcwr ]ñú÷] brnI n jwiq ijh Cib surMg ] AwBw Apwr mihmw ABMg ] ijh eyk rUp
ikMny Anyk ] pg Coir Awn iqh Dro tyk ]ñúø] rUAwl CMd ] BWiq BWiq ibAMq dys BvMiq
ikRiq aucwr ] BWiq BWiq pgo lgw qij grb AiqR kumwr ] koit brK krI jbY hir syiv vw
icqu lwie ] Aksmwiq BeI qbY iqh bÎom bwin bnwie ]ñúù] AQ bÎom bwnI bwc d`q
pRiq ] d`q s`iq khON quJY gur hIx mukiq n hoie ] rwv rMk pRjw vjw iem BwKeI sB koie
] koit kst n ikau kro nihN AYs dyh auDwr ] jwie kY gur kIijXY suin s`iq AiqR kumwr
]ññú] d`q bwc ] AYs bwk Bey jbY qb d`q s`iq srUp ] isMDu sIl su bRq ko nd gÎwn ko
jnu kUp ] pwn lwg fMfOq kY ieh BWiq kIn aucwr ] kaun so gur kIijXY kih moih q`q
ibcwr ]ñññ] bÎom bwnI bwc ] jaun ic`q ibKY rucY suie kIjIAY gurdyv ] iqAwg kir kY
kpt kau icq lwie kIjY syv ] rIJ hY gurdyv qau qum pwieho br dwn ] XoN n hoie auDwr
pY suin lyhu d`q sujwn ]ññò] ipRQm mMqR dXo ijnY suie jwn kY gurdyv ] jog kwrx ko clw
ijX jwn kY AnByv ] qwq mwq rhy mnY kir mwn bYn n eyk ] Gor kwnn kO clw Dir jog
nÎws Anyk ]ññó] Gor kwnn mY krI qpsw Anyk pRkwr ] BWiq BWiqn ky kry iek ic`q
mMqR aucwr ] kst kY jb hI ikXw qp Gor brK pRmwn ] bùiD ko bru dyq By qb Awin bùiD
inDwn ]ññô] bùiD ko bru jau dXo iqn Awin bùiD AnMq ] prm purK pivqR kY gey d`q
dyv mhMq ] Aks mwqR bFI qbY buiD jqR q`qR idswn ] Drm pRcur ikXw jhI qh prm pwp
641
iKswn ]ññõ] ipRQm Akwl gurU ikXw ijh ko kbY nih nws ] jqR qqR idsw ivsw ijh
Taur srb invws ] AMf jyrj syq auqBuj kIn jws pswr ] qwih jwnu gurU ikXo muin siq
d`q su Dwr ]ññö]
ieiq Akwl gurU pRQm smwpqm ]
rUAwl CMd ] prm rUp pivqR muin min jog krm inDwn ] dUsry gur kau krw mn eI mnY
muin mwn ] nwQ qau hI pCwn jo mn mwneI ijh kwl ] is`iD qau mn kwmnw suD hoq hY
suin lwl ]ññ÷]
ieiq duqIAw gurU brnnM iDAwie smwpqM ]
BujMg pRXwq CMd ] jbY dÍY su kIny gurU d`q dyvM ] sdw eyk ic`qM krY inq syvM ] jtw jUt sIsM
su gMgw qrMgM ] kbY CÍY skw AMg ko nw AnMgM ]ññø] mhw au~jlI AMg ibBUiq sohY ] lKY
moin mwnI mhw mwn mohY ] jtw jUt gMgw qrMgM mhwnM ] mhw bùiD au~dwr ibdÎw inDwnM
]ññù] BgauhYN lsYN bsqR lMgot bMdM ] qjy srb Awsw rtY eyk CMdM ] mhW moin mwnI mhW
mon bwDy ] mhW jog krmM sBY nÎws swDy ]ñòú] dXw isMDu srbM suBM krm krqw ] hry
srb grbM mhW qyj Drqw ] mhW jog kI swDnw srb swDI ] mhW moin mwnI mhW is`iD
lwDI ]ñòñ] auTY pRwq sMDÎw krY nHwn jwvY ] krY swDnw jog kI jog BwvY ] iqRkwl`ig drsI
mhw prm q`qM ] su sMnÎws dyvM mhw sùD m`qM ]ñòò] ippwsw CuDw Awn kY jo sqwvY ] rhY
eyk ic`qM n ic`qM clwvY ] krY jog nÎwsM inrwsM audwsI ] Dry myKlw prm qqM pRkwsI
]ñòó] mhW Awqm drsI mhW q`q byqw ] iQrM AwsxykM mhW aUrDryqw ] krY s`iq krmM
kukrmM pRnwsM ] rhY eyk ic`qM munIsM audwsM ]ñòô] suBM swsqR gMqw kukrmM pRxwsI ] bsY
642
kwnnysM su pwqRM audwsI ] qjÎo kwm kRoDM sBY loB mohM ] mhW jog jÍwlw mhw moin sohM ]ñòõ]
krY nÎws eykM AnykM pRkwrI ] mhW bRhmcrXM su DrmwiDkwrI ] mhW q`q byqw su sMnÎws jogM
] AnwsM audwsI su bwsM ArogM ]ñòö] Anwsw mhW aurD ryqw snÎwsI ] mhW q`q byqw
AnwsM audwsI ] sBY jog swDY rhY eyk ic`qM ] qjY Aaur srbM ghÎo eyk ih`qM ]ñò÷] qry
qwp DUmM krY pwn au~cM ] JulY m`iD AgnM qaU iDAW n mùcM ] mhW bRhmcrXM mhW Drm DwrI
] Bey d`q ky rudR pUrx vqwrI ]ñòø] hTI qwpsI moin mMqRM mhwnM ] prM pUrxM d`q pRgÎw
inDwnM ] krY jog nÎwsM qjy rwj BogM ] cky srb dyvM jky srb logM ]ñòù] jky j`C gMDRb
ibdÎw inDwnM ] cky dyvqw cMd sUrM surwnM ] Cky jIv jMqM lKy prm rUpM ] qjÎo grb srbM
lgy pwn BUpM ]ñóú] jtI dMf muMfI qpI bRhmcwrI ] jtI jMgmI jwmnI jMqR DwrI ] prI
pwrbqI prm dysI pCyly ] blI bwlKI bMg rUmI ruhyly ]ñóñ] jtI jwmnI jMqR DwrI Clwry
] AjI AwmrI invilkw krm vwry ] AqyvwgnhoqRI juAw j`ig DwrI ] ADM aUrD ryqy brM
bRhmcwrI ]ñóò] ijqy dys dysM huqy CqRDwrI ] sBY pwn lwgY qjÎo grb BwrI ] krYN lwg
srbM su sMnÎws jogM ] iehI pMQ lwgy suBM srb logM ]ñóó] sBy dys dyswn qy log Awey ]
krM d`q ky Awin mUMfM muMfwey ] Dry sIs pY prm jUtM jtwnM ] krY lwig snÎws jog A`pRmwnM
]ñóô] rUAwl CMd ] dys dysn ky sBY inRp Awn kY iqh Taur ] jwin pwn prYN sBY guru d`q
sRI srmaur ] iqAwig Aaur ney ney mq eyk hI mq Twin ] Awin mUMf muMfwq By sB rwj
pwt inDwn ]ñóõ] Awin Awin lgy sBY pg jwn kY gur dyv ] ssqR swsqR sBY iBRqWbr
AnMq rUp AByv ] AiC`d gwq AiC`j rUp AiB`d jog durMq ] Aimq au~jl Aijq prm
aupjÎo su d`q mhMq ]ñóö] pyiK rUp cky crwcr srb bÎom ibmwn ] jqR qqR rhy nrwiDp
643
icqR rUp smwn ] AqR CqR inRp`iq ko qij jog lY sMnÎws ] Awin Awin krY lgY hÍY jqR qqR
audws ]ñó÷] ieMdR auipMdR cky sBY icq caukÎo sis Bwnu ] lY n d`q iCnwie Awju inRpiq
mor mhwn ] rIiJ rIiJ rhy jhW qhW srb bÎom ibmwn ] jwin jwin sBY pry gurdyv d`q
mhwn ]ñóø] jqR qqR idsw ivsw inRp rwj swj ibswr ] Awin Awin sBoN ghy pg d`q dyv
audwr ] jwin jwin su Drm ko Gr mwn kY gurdyv ] pRIiq mwn sBY lgy mn Cwif kY AhMmyv
]ñóù] rwj swj sBY qjy inRp Bys kY snÎws ] Awin jog krYN lgy hÍY jqR qqR audws ]
mMif AMg ibBUiq au~jl sIs jUt jtwn ] BWiq BWiqn soN suBy sB rwj pwt inDwn ]ñôú]
jqR qqR ibswr sMpiq puqR imqR kl`qR ] Bys lY snÎws ko inRp Cwif kY jX p`qR ] bwij rwj
smwj suMdr Cwf kY gjrwj ] Awin Awin bsy mhw bn jqR qqR audws ]ñôñ] pwDrI CMd ]
qÍ pRswid ] ieh BWiq srb iCiq ky inRpwl ] snÎws jog lwgy auqwl ] iek krY lwig
invil Awid krm ] iek Drq DÎwn lY bsqR crm ]ñôò] iek Drq bsqR blkln AMg
] iek rhq klp iesiQq auqMg ] iek krq Alp dugDw Ahwr ] iek rhq brK bhu
inrwhwr ]ñôó] iek rhq mon monI mhwn ] iek krq nÎws qij Kwn pwn ] iek rhq
eyk pg inrwDwr ] iek bsq gRwm kwnn phwr ]ñôô] iek krq kst kr DUmR pwn ]
iek krq BWiq Bwiqn snwn ] iek rhq iek pg jug pRmwn ] kyeI aUrD bwhu muin min
mhwn ]ñôõ] iek rhq bYiT jil m`iD jwie ] iek qpq Awig aUrD jrwie ] iek krq
nÎws bhu ibiD pRkwr ] iek rhq eyk Awsw ADwr ]ñôö] keI kb hUM nIc nIhN krq
fIT ] kyeI qpq Awig pRjwr pIT ] keI bYT krq bRqcrj dwn ] keI Drq ic`q eykY
inDwn ]ñô÷] keI krq j`ig Aru hom dwn ] keI BWiq BWiq ibiDvq snwn ] keI Drq
644
jwie lY ipRst pwn ] keI dyq krm kI Cwif bwn ]ñôø] keI krq bYiT prmM pRkws ]
keI BRmq p`b bn bn audws ] keI rhq eyk Awsn Afol ] keI jpq bYiT muK mMqR Amol
]ñôù] keI krq bYiT hir hir aucwr ] keI krq pwT muin min audwr ] keI Bgq
Bwv Bgvq BjMq ] keI ircw byd isMimRiq rtMq ]ñõú] keI eyk pwn AsiQq Afol ]
keI jpq jwp min ic`q Kol ] keI rhq eyk mn inrwhwr ] iek BCq paun muin min
audwr ]ñõñ] iek krq nÎws Awsw ibhIn ] iek rhq eyk Bgvq ADIn ] iek krq
nYku bn Pl Ahwr ] iek rtq nwm sÎwmw Apwr ]ñõò] iek eyk Aws Awsw ibrhq ]
iek bhuq BWiq duK dyh shq ] iek khq eyk hir ko kQwn ] iek mukiq pqR pwvq
indwn ]ñõó] iek pry srin hir ky duAwr ] iek rhq qws nwmY ADwr ] iek jpq
nwm qw ko durMq ] iek AMiq mukiq pwvq ibAMq ]ñõô] iek krq nwm inis idn aucwr
] iek Agn hoqR bRhmw ibcwr ] iek swsqR srb isMimRiq rtMq ] iek swDu rIiq inis
idn clMq ]ñõõ] iek hom dwn Aru byd rIiq ] iek rtq bYiT Kt swsqR mIiq ] iek
krq byd cwro aucwr ] iek gÎwn gwQ mihmw Apwr ]ñõö] iek BWiq BWiq imstwn Boj
] bhu dIn bol B`C dyq roj ] keI krq bYiT bhu BWiq pwT ] keI AMn qÎwig cwbMq kwT
]ñõ÷] keI BWiq BWiq soN Drq DÎwn ] keI krq bYiT hir ikRiq kwn ] keI sunq pwT
prmM punIiq ] nhI murq klp bhu jwq bIiq ]ñõø] keI bYiT krq jl ko Ahwr ] keI
BRmq dys dysn phwr ] keI jpq m`iD kMdrI dIh ] keI bRhmcrj sirqw mJIh ]ñõù]
keI rhq bYT m`iD nIr jwie ] keI Agin jwir qwpq bnwie ] keI rhq is`D muK mon
Twin ] An Aws ic`q iek Aws mwin ]ñöú] Anfol gwq Aibkwr AMg ] mihmw mhwn
645
AwBw ABMg ] AnBY srUp AnuBv pRkws ] AbÎkq qyj inis idn audws ]ñöñ] ieh BWiq
jog kIny Apwr ] gur bwJ XON n hovY auDwr ] qb pry d`q ky crn Awin ] kih dyih jog ky
gur ibDwn ]ñöò] jl miD jOn muMfy Apwr ] bn nwm qaun hÍY gy kumwr ] igir miD is`K
ik`ny Anyk ] igir Bys sihq smJo ibbyk ]ñöó] BwrQ BxMq jy By durMq ] BwrQI nwm qw
ky BxMq ] pur jwsu is`K kIny Apwr ] purI nwm qaun jwno ibcwr ]ñöô] prbq ibsyK jy
is`K kIn ] prbiq su nwm lY qwih dIn ] ieh BWiq aucr kir pMc nwm ] qb d`q dyv
ikMno ibsRwm ]ñöõ] swgr mJwr jy is`K kIn ] swgr su nwm iqn ky pRbIn ] swrsuiq qIr
jy kIn cyl ] srsuqI nwm iqn nwm myl ]ñöö] qIrQn bIc jy is`K kIn ] qIriQ su nwm
iqn ko pRbIn ] ijn crn d`q ky ghy Awin ] qy Bey srb ibidAw inDwn ]ñö÷] iem
krq is`K jh qh ibhwr ] AwsRmn bIc jo jo inhwr ] qh qhI is`K jo kIn jwie ]
AwsRim su nwm iqn ko suhwie ]ñöø] AwrMn bIc jy ABX d`q ] snÎws rwj Aiq ibml
m`iq ] qh qh su kIn jy is`K jwie ] AwrMin nwm iqn ko rKwie ]ñöù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy d`q mhwqmy AnBau pRkwsy ds nwm DÎwX sMpUrx ]ñ]
pwDVI CMd ] Awjwnu bwhu AiqsY pRBwv ] AbÎkq qyj snÎws rwv ] jh jh ibhwr muin
krq d`q ] AnBau pRkws Aru ibml m`q ]ñ÷ú] jy huqy dys dysn inRpwl ] qij grb
pwn lwgy su Fwl ] qij dIn Aaur JUTy aupwie ] idRV ghÎo eyk sMnÎws rwie ]ñ÷ñ] qij
srb Aws iek Aws ic`q ] Aibkwr ic`q prmM piv`q ] jh krq dys dysn ibhwr ] auiT
clq srb rwjw Apwr ]ñ÷ò] dohrw ] gvn krq ijh ijh idsw muin min d`q Apwr ]
sMig clq auiT sB pRjw qij Gr bwr phwr ]ñ÷ó] cOpeI ] ijh ijh dys munIsr gey ]
646
aUc nIc sB hI sMig Bey ] eyk jog Aru rUp Apwrw ] kaun n mohY kho ibcwrw ]ñ÷ô]
jh qh clw jogu snÎwsw ] rwj pwt qij Bey audwsw ] AYsI BUim n idKIAq koeI ] jhw
snÎws jog nihN hoeI ]ñ÷õ]
ieiq mn nUM gurU dUsr TihrwieAw smwpqM ]ò]
AQ iqRqI gurU mkirkw kQnM ] cOpeI ] caubIs gurU kIn ijh Bwqw ] Ab sun lyhu khO
ieh bwqw ] eyk mkirkw d`q inhwrI ] AYs ihRdY Anumwn ibcwrI ]ñ÷ö] Awpn hIAY AYs
Anumwnw ] qIsr gurU Xwh hm mwnw ] pRym sUq kI foir bFwvY ] qbhI nwQ inrMjn pwvY
]ñ÷÷] Awpn Awpu Awp mo drsY ] AMqir gurU Awqmw prsY ] eyk Cwif kY Anq n DwvY
] qb hI prm qqu ko pwvY ]ñ÷ø] eyk srUp eyk kir dyKY ] Awn Bwv ko Bwv n pyKY ]
eyk Aws qij Anq n DwvY ] qb hI nwQ inrMjn pwvY ]ñ÷ù] kyvl AMg rMg iqh rwcY ]
eyk Cwif rsnyk n mwcY ] prm q`q ko DÎwn lgwvY ] qb hI nwQ inrMjn pwvY ]ñøú]
qIsr gurU mkirkw TwnI ] Awgy clw d`q AiBmwnI ] qw kir Bwv ihRdy mih lInw ]
hrKvMq qb clw pRbInw ]ñøñ]
ieiq iqRqI gurU mkirkw smwpqM ]ó]
AQ bk cqurQ gurU kQnM ] cOpeI ] jbY d`q guru AgR isDwrw ] m`C rws kr bYiT inhwrw
] au~jl AMg Aiq DÎwn lgwvY ] monI srb ibloik ljwvY ]ñøò] jYsku DÎwn m`C ky kwjw
] lwvq bk nwvY inrlwjw ] BlI BWiq ieh DÎwn lgwvY ] Bwv qws ko muin min BwvY
]ñøó] AYso DÎwn nwQ ihq l`XY ] qbhI prm purK khu p`XY ] m`CWqk liK d`q luBwnw ]
cqurQ gurU qws Anumwnw ]ñøô]
647
ieiq m`CWqk cqurQ gurU smwpqM ]ô]
AQ ibVwl pMcm gurU nwm ] cOpeI ] Awgy clw d`q muin rweI ] sIs jtw kh jUt CkweI
] dyKw eyk ibVwl ju Awgy ] DÎwn lwie muin inrKn lwgy ]ñøõ] mUs kwj js lwvq
DÎwnU ] lwjq dyiK mhMq mhwnU ] AYs DÎwn hir hyq lg`XY ] qb hI nwQ inrMjn p`XY
]ñøö] pMcm gurU Xwih hm jwnw ] Xw khu Bwv ihXY Anumwnw ] AYsI BWiq DÎwn jo lwvY
] so inhcY swihb ko pwvY ]ñø÷]
ieiq ibVwl pMcmo gurU smwpqM ]õ]
AQ DunIAw gurU kQnM ] cOpeI ] Awgy clw rwj snÎwsw ] eyk Aws gih AYs Anwsw ]
qh iek rUm DunKqo lhw ] AYs BWiq mn soN muin khw ]ñøø] BUp sYn ieh jwq n lhI ]
gRIvw nIc nIc hI rhI ] sgl sYn vwhI mg geI ] qw kO nYku Kbr nhI BeI ]ñøù] rUeI
DunKqo iPr n inhwrw ] nIcih gRIvw rhw ibcwrw ] d`q ibloik ihXy muskwnw ] Kstm gurU
iqsI khu jwnw ]ñùú] rUm hyq ieh ijm icqu lwXo ] sYn geI pru isr n aucwXo ] qYsIey
pRB so pRIiq lg`XY ] qb hI purK purwqn p`XY ]ñùñ]
ieiq rUeI DunKqw pyNjw Kstmo gurU smwpqM ]ö]
AQ mwCI spqmo gurU kQnM ] cOpeI ] Awgy clw rwj snÎwsw ] mhw ibml mn BXo audwsw
] inrKw qhW eyk m`Chw ] lwey jwr kr jwq n khw ]ñùò] ibnCI eyk hwQ mo Dwry ]
jirXw AMD kMD pr fwry ] iesiQiq eyk m`C kI Awsw ] jwnuk vw ky m`iD n swsw ]ñùó]
eyk su TwF m`C kI AwsU ] rwj pwt qy jwnu audwsU ] ieh ibiD nyh nwQ soN l`XY ] qb hI
pUrn purK kh p`XY ]ñùô]
648
ieiq mwCI gurU spqmo smwpqM ]÷]
AQ cyrI Astmo gurU kQnM ] cOpeI ] hrKq AMg sMg sYnw suin ] AwXo d`C pRjwpiq ky
muin ] qhW eyk cyirkw inhwrI ] cMdn Gsq mno mqvwrI ]ñùõ] cMdn Gsq nwir suB
Drmw ] eyk icq hÍY Awpn Gr mw ] eyk ic`q nihN ic`q clwvY ] pRiqmw icqR ibloik ljwvY
]ñùö] d`q ley snÎwsn sMgw ] jwq BXo qh Bytq AMgw ] sIs aucwie n qws inhwrw ]
rwv rMk ko jwq ibcwrw ]ñù÷] qw ko d`q ibloik pRBwvw ] Astm gurU qwih Thrwvw ]
DMin DMin cyirkw sBwgI ] jw kI pRIiq nwQ sMig lwgI ]ñùø] AYs pRIiq hir hyq lg`XY ]
qb hI nwQ inrMjn p`XY ] ibnu icq dIn hwiQ nhI AwvY ] cwr byd iem Byd bqwvY
]ñùù]
ieiq cyirkw Astmo gurU smwpqM ]ø]
AQ bnjwrw nvmo gurU kQnM ] cOpeI ] Awgy clw jog jtDwrI ] ley sMig cylkw ApwrI
] dyKq bnKMf ngr phwrw ] Awvq lKw eyk bnjwrw ]òúú] Dn kr Bry sBY BMfwrw ]
clw sMg lY tWf Apwrw ] Aimq gwm lvgn ky Bry ] ibiDnw qy nih jwq ibcry ]òúñ]
rwq idvs iqn dRb kI Awsw ] bycn clw Cwif Gr vwsw ] AOr Aws dUsir nihN koeI ]
eykY Aws bnj kI hoeI ]òúò] CWh DUp ko qRws n mwnY ] rwq Aau idvs gvn eI TwnY ]
pwp puMn kI Aaur n bwqw ] eykY rs mwqRw ky rwqw ]òúó] qW kh dyiK d`q hir BgqU ]
jw kr rUp jgq jgmgqU ] AYs BWiq jo swihb DÎ`XY ] qb hI purK purwqn p`XY ]òúô]
ieiq bnjwrw naumo gurU smwpqM ]ù]
AQ kwCn dsmo gurU kQnM ] cOpeI ] clw munI qij prhir Awsw ] mhW moin Aru mhw
649
audwsw ] prm q`q byqw bfBwgI ] mhW moin hir ko AnurwgI ]òúõ] prm purK pUro
bfBwgI ] mhW munI hir ko rs pwgI ] bRhm Bgiq Kt gun rs lInw ] eyk nwm ky rs
sau BInw ]òúö] au~jl gwq mhW muin sohY ] sur nr muin sB ko mn mohY ] jh jh jwie
d`q suB krmw ] qh qh hoq sBY inhkrmw ]òú÷] Brm moh iqh dyKq BwgY ] rwm Bgiq
sB hI auiT lwgY ] pwp qwp sB dUr prweI ] inis idn rhY eyk ilv lweI ]òúø]
kwCin eyk qhw imil geI ] soAw cUk pukwrq BeI ] Bwv Xwih mn mwih inhwrw ] dsvoN
gurU qwih bIcwrw ]òúù] jo sovY so mUlu gvwvY ] jo jwgY hir ihRdY bswvY ] s`iq boil Xw kI
hm mwnI ] jog DÎwn jwgY qy jwnI ]òñú]
ieiq kwCin gurU dsvoN smwpqM ]ñú]
AQ surQ Xwrmo gurU kQnM ] cOpeI ] AwgY d`q dyv qb clw ] swDy srb jog kI klw ]
Aimq qyj Aru aujl pRBwau ] jwnuk bnw dUsr hir rwau ]òññ] sB hI klw jog kI swDI
] mhW is`D monI min lwDI ] AiDk qyj Aru AiDk pRBwvw ] jw liK ieMdRwsn Qhrwvw
]òñò] mDuBwr CMd ] qÍ pRswid ] muin min audwr ] gun gn Apwr ] hir Bgiq lIn ]
hir ky ADIn ]òñó] qij rwj Bog ] sMnÎws jog ] sMnÎws rwie ] hir Bgiq Bwie
]òñô] muK Cib Apwr ] pUrx vqwr ] KVgM AsyK ] ibidAw ibsyK ]òñõ] suMdr srUp
] mihmw AnUp ] AwBw Apwr ] muin min audwr ]òñö] sMnÎws dyv ] gun gn AByv ]
AbÎkq rUp ] mihmw AnUp ]òñ÷] sB suB suBwv ] AiqBuq pRBwv ] mihmw Apwr ]
gun gn audwr ]òñø qh surQ rwj ] sMpq smwj ] pUjMq cMif ] insidn AKMf ]òñù]
inRp Aiq pRcMf ] sB ibiD AKMf ] islisq pRbIn ] dyvI ADIn ]òòú] inis idn
650
Bvwin ] syvq inDwn ] kir eyk Aws ] inis idn audws ]òòñ] durgw pujMq ] inq
pRiq mhMq ] bhu ibiD pRkwr ] syvq svwr ]òòò] Aiq guin inDwn ] mihmw mhwn ]
Aiq ibml AMg ] liK ljq gMg ]òòó] iqh inriK d`q ] Aiq ibml m`iq ] AnKMf
joiq ] jnu BXodoiq ]òòô] JmkMq AMg ] liK ljq gMg ] Aiq gun inDwn ] mihmw
mhwn ]òòõ] AnuBv pRkws ] inis idn audws ] AiqBuq suBwv ] sMnÎws rwv ]òòö]
liK qws syv ] sMnÎws dyv ] Aiq ic`q rIiJ ] iqh Pwis bIiJ ]òò÷] sRI BgvqI CMd
] ik idKÎoq d`qM ] ik prmMq m`qM ] su srbqR swjw ] ik idKÎoq rwjw ]òòø] ik
Awlok krmM ] ik srbqR DrmM ] ik Awijq BUpM ] ik r`qy srUpM ]òòù] ik Awjwnu bwhM
] ik srbqR swhM ] ik DrmM srUpM ] ik srbqR BUpM ]òóú] ik swhwn swhM ] ik Awjwnu
bwhM ] ik jogyNdR gwmI ] ik DrmyNdR DwmI ]òóñ] ik rudRwir rUpM ] ik BUpwn BUpM ] ik
Awd`g jogM ] ik qÎwgMq sogM ]òóò] ibmohÎoq dyKI ] ik rwv`l ByKI ] ik snÎws rwjw ]
ik srbqR swjw ]òóó] ik sMBwl dyKw ] ik suD cMdR pyKw ] ik pwivqR krmM ] ik snÎws
DrmM ]òóô] ik snÎws ByKI ] ik AwDrm dÍYKI ] ik srbqR gwmI ] ik Drmys DwmI
]òóõ] ik AwiC`j jogM ] ik AwgMm logM ] ik lMgot bMDM ] ik srbqR mMDM ]òóö] ik
AwiC`j krmw ] ik Awlok Drmw ] ik Awdys krqw ] ik snÎws srqw ]òó÷] ik
AigAwn hMqw ] ik pwrMg gMqw ] ik AwDrm hMqw ] ik snÎws Bkqw ]òóø] ik KMkwl
dwsM ] ik srbqR BwsM ] ik snÎws rwjM ] ik srbqR swjM ]òóù] ik pwrMg gMqw ] ik
AwDrm hMqw ] ik snÎws Bkqw ] ik swjùj mukqw ]òôú] ik Awskq krmM ] ik
AbÎkq DrmM ] ik A`qyv jogI ] ik AMgM ArogI ]òôñ] ik suDM surosM ] n nYku AMg rosM
651
] n kukrm krqw ] ik DrmM su srqw ]òôò] ik jogwiDkwrI ] ik snÎws DwrI ] ik
bRhmM su Bgqw ] ik AwrMB jgqw ]òôó] ik jwtwn jUtM ] ik inDÎwn CUtM ] ik AbÎkq
AMgM ] ik kY pwn BMgM ]òôô] ik snÎws krmI ] ik rwv`l DrmI ] ik iqRkwl kuslI ]
ik kwm`id duslI ]òôõ] ik fwmwr bwjY ] ik sB pwp BwjY ] ik ibBUiq sohY ] ik srbqR
mohY ]òôö] ik lMgot bMdI ] ik eykwid CMdI ] ik Drmwn Drqw ] ik pwpwn hrqw
]òô÷] ik innwid bwjY ] ik pMpwp BwjY ] ik Awdys bùlYN ] ik lY gRMQ KùlYN ]òôø] ik
pwivqR dysI ] ik DrmyNdR BysI ] ik lMgot bMdM ] ik Awjoiq vMdM ]òôù] ik AwnrQ rihqw
] ik snÎws sihqw ] ik prmM punIqM ] ik srbqR mIqM ]òõú] ik Acwc`l AMgM ] ik
jogM ABMgM ] ik AbÎkq rUpM ] ik sinAws BUpM ]òõñ] ik bIrwn rwDI ] ik srbqR
swDI ] ik pwivqR krmw ] ik snÎws Drmw ]òõò] ADwKMf rMgM ] ik AwiCj AMgM ] ik
AnÎwie hrqw ] ik su nÎwie krqw ]òõó] kukrmM pRnwsI ] ik srbqR dwsI ] ik
Ailpq AMgI ] ik AwBw ABMgI ]òõô] ik srbqR gMqw ] ik pwpwn hMqw ] ik sws`D jogM
] ik qMqÎwg rogM ]òõõ]
ieiq surQ rwjw XwrmoN gurU brnnM ]ññ]
AQ bwlI duAwdsmo gurU kQnM ] rswvl CMd ] clw d`q Awgy ] lKy pwp Bwgy ] bjYN GMt
GorM ] bxM jwxu morM ]òõö] nvM nwd bwjYN ] Drw pwp BwjYN ] krYN dybÎ Arcw ] cqur byd
crcw ]òõ÷] s®üqM srb pwTM ] su snÎws rwTM ] mhW jog nÎwsM ] sdw eI audwsM
]òõø] KtM swsqR crcw ] rtYN byd Arcw ] mhW moin mwnI ] ik snÎws DwnI ]òõù]
clw d`q AwgY ] lKy pwp BwgY ] lKI eyk knÎw ] iqhUM log DnÎw ]òöú] mhw bRhmcwrI
652
] su DrmwiDkwrI ] lKI pwin vw ky ] gufI bwil qw ky ]òöñ] iKlY Kyl qw soN ] ieso hyq
vw soN ] ipXY pw n AwvY ] ieso Kyl BwvY ]òöò] gey moin mwnI ] qrY idRsit AwnI ] n
bwlw inhwrÎo ] n KylM ibswrÎo ]òöó] lKI d`q bwlw ] mno rwg mwlw ] rMgI rMg KylM ]
mno nwgR bylM ]òöô] qbY d`q rwXM ] lKy qwsu jwXM ] gurU qwsu kInw ] mhW mMqR BInw
]òöõ] gurU qw su jwnÎo ] iemM mMqR TwnÎo ] dsM dÍY inDwnM ] gurU d`q jwnM ]òöö] ruxJux
CMd ] liK Cib bwlI ] Aiq duiq vwlI ] AiqBuq rUpM ] jxu buiD kUpM ]òö÷] iPr iPr
pyKw ] bhu ibiD lyKw ] qn mn jwnw ] gun gn mwnw ]òöø] iqh gur kInw ] Aiq jsu
lInw ] Ag qb cwlw ] jnu min jÍwlw ]òöù]
ieiq duAwds gurU lVkI gufI KylqI smwpqM ]ñò]
AQ iBRq qROdsmo gurU kQnM ] qomr CMd ] qb d`q dyv mhwn ] ds cwr cwru inDwn ]
AiqBuq au~qm gwq ] hir nwm lyq pRBwq ]ò÷ú] AklMk au~jl AMg ] liK lwj gMg
qrMg ] AnBY ABUq srUp ] liK joiq lwjq BUp ]ò÷ñ] Aivlok su iBRq eyk ] gun m`iD
jws Anyk ] AiD rwiq TwF duAwr ] bhu brK myG Puhwr ]ò÷ò] AiD rwiqR d`q inhwr
] guxvMq ibkRm pwr ] jl muslDwr prMq ] inj nYn dyiK mhMq ]ò÷ó] iek ic`q TwF su
AYs ] sovrn mUriq jYs ] idRVH dyK qw kI m`iq ] Aiq mnih rIJy d`q ]ò÷ô] nih sIq
mwnq Gwm ] nihN icq lÎwvq Cwm ] nihN nYk morq AMg ] iek pwie TwF ABMg
]ò÷õ] iFg d`q qw ky jwie ] Aivlok qws bnwie ] AiD rwiqR inrjn qRws ] Ais lIn
TwFo dws ]ò÷ö] brKMq myG mhwn ] BIjMq BUim indwn ] jig jIv srb subws ] auiT
Bwj qRws audws ]ò÷÷] ieh TwF BUpiq pauir ] mn jwp jwpiq gauir ] nhI nYku morq
653
AMg ] iek pwv TwF ABMg ]ò÷ø] Ais lIn pwin krwl ] cmkMq au~jl jÍwl ] jnu
kwhU ko nihN imqR ] ieh BWiq prm pivqR ]ò÷ù] nihN nYku cwvq pwau ] bhu BWiq swDq
dwau ] AnÎws BUpiq Bgq ] pRB eyk hI rs pgq ]òøú] jl prq mUsl Dwr ] igRih
lyn Et duAwr ] psu p`C srb idswn ] sB dys dys isDwn ]òøñ] ieh TwF hY iek
Aws ] iek pwv jwnu audws ] Ais lIn pwn pRcMf ] Aiq qyjvMq AKMf ]òøò] mn
Awn ko nhI Bwv ] iek dyv ko icq cwv ] iek pwv AYsy TwF ] rn KMB jwnuk gwf
]òøó] ijh BUim Dwris pwv ] nhI nYku Pyr aucwv ] nhI Twm BIjis qaun ] Aivlok
BÎo muin maun ]òøô] Aivlok qws munys ] AklMk Bwgiv Bys ] gur jwin pirXw pwie
] qij lwj swj scwie ]òøõ] iqh jwnu kY gurdyv ] AklMk d`q AByv ] icq qws ky
rs BIn ] guru qRaudsmo iqh kIn ]òøö]
ieiq qRaudsmo gurU iBRq smwpqM ]ñó]
AQ cqurdsmo gur nwm ] rswvl CMd ] clÎo d`q rwjM ] lKy pwp BwjM ] ijnY nYku pyKw ]
gurU quil lyKw ]òø÷] mhW joiq rwjY ] lKY pwp BwjY ] mhw qyj sohY ] isvaU qùil ko hY
]òøø] ijnY nYku pyKw ] mno mYn dyKw ] shI bRhm jwnw ] n dÍY Bwv Awnw ]òøù] irJI
srb nwrI ] mhW qyj DwrI ] n hwrM sMBwrY ] n cIraU icqwrY ]òùú] clI Dwie AYsy ]
ndI nwv jYsy ] juvw ibRD bwlY ] rhI ko n AwlY ]òùñ] lhI eyk nwrI ] su DrmwiDkwrI
] ikDo pwrbqI CY ] mno bwsvI hY ]òùò] sRI BgvqI CMd ] ik rwjw sRI CY ] ik ibMdylqw
CY ] ik heI mwdRjw hY ] ik prmM pRBw hY ]òùó] ik rwmM iqRXw hY ] ik rwjM pRBw hY ] ik
rwjysrI CY ] ik rwmwnujw CY ]òùô] ik kwilMdRkw CY ] ik kwmM pRBw CY ] ik dyvwnjw hY ]
654
ik dYqÎysrw hY ]òùõ] ik swivqRkw CY ] ik gwXiqRXw CY ] ik dyvysÍrI hY ] ik rwjysÍrI hY
]òùö] ik mMqRwvlI hY ] ik qMqRwilkw CY ] ik heImwdRjw CY ] ik hMsysrI hY ]òù÷] ik
jwjuilkw CY ] suvrn Awidjw CY ] ik sùDM scI hY ] ik bRhmw rcI hY ]òùø] ik prmysRjw
hY ] ik prmM pRBw hY ] ik pwiv`qRqw CY ] ik swiv`qRkw CY ]òùù] ik cMcwlkw CY ] ik
kwmih klw CY ] ik ikRqÎM Dujw CY ] ik rwjysÍrI hY ]óúú] ik rwjM isrI hY ] ik rwmM
klI hY ] ik gaurI mhW hY ] ik tofI pRBw hY ]óúñ] ik BUpwlkw CY ] ik tofIjXw CY ]
ik bwsMq bwlw ] ik rwgwn mwlw ]óúò] ik myGM mlwrI ] ik gaurI DmwrI ] ik ihMfol
puqRI ] ik Awkws auqrI ]óúó] su saUhwgvMqI ] ik pwrMg gMqI ] ik Kt swsqR brqw ]
ik inj nwh Bgqw ]óúô] ik rMBw scI hY ] ik bRhmw rcI hY ] ik gMDRbxI hY ] ik
ibdÎwDrI CY ]óúõ] ik rMBw aurbsI CY ] ik suDM scI CY ] ik hMsysÍrI hY ] ik ihMfolkw
CY ]óúö] ik gMDRbxI hY ] ik ibdÎwDrI hY ] ik rwjih isrI CY ] ik rwjih pRBw CY
]óú÷] ik rwjwnjw hY ] ik rudRM ipRAw hY ] ik sMBwlkw CY ] ik sùDM pRBw CY ]óúø] ik
AMbwilkw CY ] ik AwkrKxI CY ] ik cMcwlkw CY ] ik icqRM pRBw hY ]óúù] ik kwilMdRkw
CY ] ik swrsÍqI hY ] ikDON jwnvI hY ] ikDON duAwrkw CY ]óñú] ik kwilMdRjw CY ] ik
kwmM pRBw CY ] ik kwmysvrI hY ] ik ieMdRwnujw hY ]óññ] ik BY KMfxI CY ] ik KMBwvqI hY ]
ik bwsMq nwrI ] ik DrmwiDkwrI ]óñò] ik prmh pRBw CY ] ik pwivqRqw CY ] ik
AwlokxI hY ] ik AwBw prI hY ]óñó] ik cMdRwmuKI CY ] ik sUrM pRBw CY ] ik pwivqRqw hY
] ik prmM pRBw hY ]óñô] ik srpM ltI hY ] ik dùKM ktI hY ] ik cMcwlkw CY ] ik cMdRM
pRBw CY ]óñõ] ik bùDM DrI hY ] ik k®ǜDM hrI hY ] ik C`qRwlkw CY ] ik ib`jM Ctw hY
655
]óñö] ik CqRwxvI hY ] ik CqRM DrI hY ] ik CqRM pRBw hY ] ik CqRM Ctw hY ]óñ÷] ik
bwnM idRgI hY ] ik nyqRM imRgI hY ] ik kaulw pRBw hY ] insyswnnI CY ]óñø] ik gMDRbxI hY
] ik ibidAwDrI CY ] ik bwsMq nwrI ] ik BUqys ipAwrI ]óñù] ik jwdyÍs nwrI ] ik
pMcwl bwrI ] ik ihMfolkw CY ] ik rwjh isrI hY ]óòú] ik sovrx puqRI ] ik Awkws
auqRI ] ik sÍrxI ipRqw hY ] ik sÍrxM pRBw hY ]óòñ] ik pdmM idRgI hY ] ik prmM pRBI hY
] ik bIrwbrw hY ] ik sis kI suBw hY ]óòò] ik nwgysjw hY ] ik nwgn pRBw hY ] ik
nilnM idRgI hY ] ik milnM imRgI hY ]óòó] ik AimqM pRBw hY ] ik Aimqoqmw hY ] ik
AklMk rUpM ] ik sB jgq BUpM ]óòô] mohxI CMd ] jubnM md m`qI su bwlI ] muK nUrM pUrM
au~jwlI ] imRg nYxI bYxI koiklw ] sis AwBw soBw cMiclw ]óòõ] Gix mMJY jYhY cMcwlI ]
imRdhwsM nwsM KMkwlI ] cK cwrM hwrM kMTwXM ] imRg nYxI bYxI mMfwXM ]óòö] gj gwmM bwmM
su gYxI ] imRd hwsM bwsM ibDu bYxI ] cK cwrM hwrM inrm`lw ] liK AwBw l`jI cMc`lw
]óò÷] idRV Drmw krmw su krmM ] duK hrqw sirqw jxu DrmM ] muK nUrM pUrM subwsw ]
cKu cwrI bwrIAM nwsw ]óòø] cKu cwrM bwrM cMcwlI ] sq Drmw krmw sMcwlI ] suK
krxI drxI duK dÍMdM ] ipRXw Bkqw bkqw hr CMdM ]óòù] rMBw aurbsIAM iGRqwcI ] A`CY
mohxIAM jy rwcI ] liK srbM grbM prhwrI ] muiK nIcy DwmM isDwrI ]óóú] gMDrbM srbM
dyvwxI ] igirjw gwieqRI lMkwxI ] swivqRI cMdRI ieMdRwxI ] liK l`jI soBw surjwxI ]óóñ]
nwgxIAw inRiqAw j`CwxI ] pwpw pwivqRI p`bwxI ] peIswcI pRyqI BUqysI ] iBMBrIAw Bwmw
BUpysI ]óóò] br brxI hrxI sB dùKM ] suK krnI qrunI sis mùKM ] aurgI gMDRbI j`CwnI
] lMkysI BysI ieMdRwxI ]óóó] idRg bwnM qwnM md m`qI ] jùbn jgmgxI suBvMqI ] aur DwrM
656
hwrM bn mwlM ] muiK soBw isKrM jnu jÍwlM ]óóô] CqpqRI CqRI CqRwlI ] ibiD bYxI nYxI
inRmwlI ] AsÎupwsI dwsI inrlypM ] buiD KwnM mwnM sMCypM ]óóõ] suB sIlM fIlM suK QwnM ]
muK hwsM rwsM inrbwnM ] ipRX Bkqw bkqw hir nwmM ] icq lYxI dYxI AwrwmM ]óóö] ipRX
Bkqw TwFI eykMgI ] rMg eykY rMgY so rMgI ] inrbwsw Awsw eykWqM ] piq dwsI BwsI prBwqM
]óó÷] An inMdu AinMdw inrhwrI ] ipRX Bkqw bkqw bRqcwrI ] bwsMqI tofI gaurI hY ]
BUpwlI swrMg gaurI CY ]óóø] ihMfolI myG mlHwrI hY ] jYjYviq gOf mlHwrI CY ] bMgilXw
rwg bsMqI CY ] bYrwrI soBwvMqI hY ]óóù] soriT swrMg bYrwrI CY ] prj ik sùD mlHwrI CY
] ihMfolI kwPI qYlMgI ] BYrvI dIpkI sùBMgI ]óôú] srbyvM rwgM inrbwxI ] liK loBI
AwBw grbwxI ] jau k`Qau soBw srbwxM ] qau bwFY eykM gRMQwxM ]óôñ] liK qwmM d`qM
bRqcwrI ] sB l`gy pwnM jtDwrI ] qn mn Brqw kr rs BInw ] cvdsvoN qW kO gur kInw
]óôò]
ieiq ipRX Bgqw iesqRI cqurdsvW gurU smwpqm ]ñô]
AQ bwngr pMdrvoN gurU kQnM ] qotk CMd ] kir caudsvoN guru d`q munM ] mg ligXw pUrq
nwd DunM ] BRm pUrb p`Cm auqR idsM ] qik cilXw d`Cn moniesM ]óôó] Aivlok qhW iek
icqR purM ] jnu kWq idvwlX srb hrM ] ngrys qhW bhu mwr imRgM ] sB isMG imRgI piq
Gwie KgM ]óôô] cqurMg ley inRp sMig GnI ] QhrMq Dujw cmkMq AnI ] bhu BUKn cIr
jrwv jrI ] iqRdswlX kI jnu kWiq hrI ]óôõ] qh bYT huqo iek bwngrM ] ibn pRwx
ikDO nhI bYxucrM ] qh bwjq bwj imRdMg gxM ] fP Folq JWJ mucMg BxM ]óôö] dl nwQ
ley bhu sMig dlM ] jl bwirD jwnu pRlY auClM ] hX ihMsq icMsq gUVH gjM ] gl g`jq
657
l`jq suMf ljM ]óô÷] d®üm Fwhq gwhq gUV dlM ] kr KIcq sIcq Dwr jlM ] suK pwvq
Dwvq pyiK pRBM ] Aivloik ibmohq rwj suBM ]óôø] cp fwrq cwcr Bwnu sUAM ] suK pwvq
dyK nrys BUAM ] gl g`jq Fol imRdMg surM ] bhu bwjq nwd nXM murjM ]óôù] kil ikMkix
BUKq AMg brM ] qn lypq cMdn cwru pRBM ] imRdu folq bolq bwq muKM ] igRih Awvq Kyl
AKyt suKM ]óõú] muK poC gulwb Pulyl suBM ] kil k`jl sohq cwru cKM ] muK au~jl cMd
smwn suBM ] Aivlok Cky gx gMDRibsM ]óõñ] suB soBq hwr Apwr aurM ] iqlkM duiq
kysr cwru pRBM ] AnsMK ACUhin sMg dlM ] iqh jwq Bey sn sYn mgM ]óõò] iPr Awie
gey iqh pYNf munM ] kil bwjq sMKn nwd DunM ] Aivlok qhW iek bwn grM ] isr nIc
mno iliK icqR DrM ]óõó] Aivloik irKIsr nIc grM ] his bYn su BWiq iemM aucrM ] kh
BUp gey ilXy sMig dlM ] khÎo so n gurU Aivlok idRgM ]óõô] cik ic`q rhy cl icq munM
] AnKMf qpI nih jog fulM ] An Aws ABMg audws mnM ] Aibkwr Apwr pRBw sisBM
]óõõ] AnBMg pRBw AnKMf qpM ] Aibkwr jqI AnÎws jpM ] AnKMf bRqM AnfMf qnM ]
hTvMq bRqI iriK AiqR suXM ]óõö] Aivlok srM kir iDAwn jqM ] rih rIJ jtI hTvMq
bRqM ] guru mwns pMcdso pRblM ] hT Cwif sBY iqn pwn prM ]óõ÷] iem nwh su jO kr nyh
krY ] Bv Dwr Apwrih pwr prY ] qn ky mn ky BRm pws Dry ] kir pMdRsvoN guru pwn pry
]óõø]
ieiq pMdRsvoN gurU bwngr smwpqM ]ñõ]
AQ cWvf sorvoN gurU kQnM ] qotk CMd ] muK ibBUiq Bgvy Bys brM ] suB soBq cylk sMg
nrM ] gun gwvq goibMd eyk muKM ] bn folq Aws audws suKM ]óõù] muK pUrq sUrq nwd
658
nvM ] Aiq au~jl AMg ibBUiq irKM ] nihN bolq folq dys idsM ] gunucwrq Dwrq DÎwn hrM
]óöú] AivlokÎ cWvf cwru pRBM ] igRih jwq aufI gih mwsu muKM ] liK kY pl cwvMf cwr
clI ] iqh qy Aiq pust pRmwQ blI ]óöñ] Aivloik smws Akws aufI ] Aiq jùDu qhI
iqh sMg mMfI ] qij mws cVw auif Awp clI ] lih kY iciq cWvf cwr blI ]óöò]
Aivloik su cWvf cwr plM ] qij qRws BeI iQr BUim QlM ] liK qws mnM muin cauk rhÎo
] icq sorsvoN gur qws khÎo ]óöó] koaU AYs qjY jb srb DnM ] kir kY ibnu Aws
audws mnM ] qb pwcau ieMdRI qÎwig rhY ] ien cIln ijau s®üq AYs khY ]óöô]
ieiq sorvoN gurU cWvf smwpqm ]ñö]
AQ duDIrw sqwrvoN gurU kQnM ] qotk CMd ] kir sorsvoN iriK qws gurM ] auiT cilXw bwt
audws icqM ] muiK pUrq nwd innwd DunM ] suin rIJq gMDRb dyv nrM ]óöõ] cil jwq Bey
sirqw inktM ] hTvMq irKM qpsw ibktM ] Aivlok duDIrX eyk qhW ] auCrMq huqy nid
m`C jhW ]óöö] QrkMq huqo iek ic`q nBM ] Aiq au~jl AMg surMg suBM ] nihN Awn
iblokq Awp idRgM ] ieh BWiq rhÎo gf m`C mnM ]óö÷] qhW jwie mhW muin m`jn kY ]
auiT kY hir DÎwn lgw suc kY ] n tro qb lO vh m`C ArI ] rQ sUr AQÎo nh fIiT trI
]óöø] QrkMq rhw nB m`C ktM ] rQ Bwnu htÎo nih DÎwn CutM ] Aivlok mhW muin moih
rhÎo ] gur sqRsvoN kr qws khÎo ]óöù]
ieiq sqHwrvoN gurU duDIrw pMCI smwpqm ]ñ÷]
AQ imRghw ATwrsvoN gurU kQnMM ] qotk CMd ] kir m`jn goibMd gwie gunM ] auiT jwq Bey
bn m`iD munM ] jh swl qmwlm Fwl lsYN ] rQ sUrj ky pg bwij PsYN ]ó÷ú] Aivlok
659
qhW iek qwl mhW ] iriK jwq Bey iqh jog jhW ] qh p`qRx m`iD lhÎo imRghw ] qn
soBq kMcn sùD pRBw ]ó÷ñ] kir sMiDq bwx kmwx isqM ] imRg mwrq koit kror ikqM ]
sB sYn munIsr sMig ley ] jh kwnn Qo qh jwq Bey ]ó÷ò] knkM duiq aujl AMg sny ]
muinrwj mnM irqurwj bny ] iriK sMg sKw inis bhuq ley ] iqh bwirD dUj ibloik gey
]ó÷ó] iriK bolq Gorq nwd nvM ] iqh Taur kulwhl auc huAM ] jl pIvq Taur hI
Taur munI ] bn m`iD mno iriK mwl bnI ]ó÷ô] Aiq au~jl AMg ibBUiq DrY ] bhu BWiq
nÎws Anws krY ] invlÎwidk srbM krm ikXy ] iriK srb chUM ck dws iQXy ]ó÷õ]
AnBMg AKMf AnMg qnM ] bhu swDq nÎws snÎws bnM ] jt sohq jwnuk DUr jtI ] isv
kI jnu jog jtw pRgtI ]ó÷ö] isv qy jnu gMg qrMg Cuty ] ieh huie jnu jog jtw pRgty ]
qp srb qpIsn ky sB hI ] muin jy sB CIn ley qb hI ]ó÷÷] s®üiq jyiqk nÎws audws
khy ] sB hI iriK AMgn jwnu lhy ] Gn mY ijm ib`dulqw JmkY ] iriK mo gun qYs sBY
dmkY ]ó÷ø] js Cwfq Bwnu AnMq Ctw ] iriK ky iqm soBq jog jtw ] ijn kI duK Pwis
khUM n ktI ] iriK Bytq qws Ctwk CutI ]ó÷ù] nr jo nih nrkn qy invrY ] iriK Bytq
qaun qrwk qrY ] ijn kI smqw khuM nwih TtI ] iriK pUj GtI sB pwp GtI ]óøú]
ieq bMD pqaun ibTo imRghw ] js hyrq Cyirin BI iBfhw ] iqh jwin irKI nihN sws ssÎo
] imRg jwin munI khu bwn ksÎo ]óøñ] sr pyK sBY iqh swD khY ] imRg hoie n ry
muinrwj iehY ] nh bwn srwsn pwn qjy ] As dyiK idRVM muinrwj ljy ]óøò] bhuqy icr
ijau iqh DÎwn Cutw ] Aivloik Dry iriKpwl jtw ] ks Awvq ho fr fwr AbY ] muih
lwgq ho imRg rUp sbY ]óøó] iriKpwl ibloik iqsY idRVqw ] gur mwin krI bhuqY aupmw ]
660
imRg soN ijh ko icq AYs lgÎo ] prmysr ky rs jwnu pgÎo ]óøô] muin ko qb pRym pRsIj
ihXw ] gur Twrsmo imRgnwsu ikXw ] mn mo qb d`q bIcwr ikXw ] gun imRghw ko icq bIc
ilXw ]óøõ] hir soN ihq jo ieh BWiq krY ] Bv Bwr Apwrh pwr prY ] ml AMqir Xwih
snwn ktY ] jg qy iPr Awvn jwn imtY ]óøö] gur jwn qby iqh pwie prw ] Bv Bwr
Apwr su pwr qrw ] ds Astsmo guru qws ikXo ] kib bWiD kib`qn m`iD ilXo ]óø÷]
sB hI isK sMjuiq pwn ghy ] Aivlok crwcr cauND rhy ] psu p`C crwcr jIv sBY ] gx
gMDRb BUq ipswc qbY ]óøø]
ieiq ATdsvoN gurU imRghw smwpqM ]ñø]
AQ nlnI suk aunIsvoN gurU kQnM ] ikRpwx ikRq CMd ] muin Aiq Apwr ] gux gx audwr
] ibidAw ibcwr ] inq krq cwr ]óøù] liK Cib surMg ] lwjq AnMg ] ipiK ibml
AMg ] cik rhq gMg ]óùú] liK duiq Apwr ] rIJq kumwr ] gÎwnI Apwr ] gun gn
audwr ]óùñ] AbÎkq AMg ] AwBw ABMg ] soBw surMg ] qn jnu AnMg ]óùò] bhu
krq nÎws ] inis idn audws ] qij srb Aws ] Aiq bùiD pRkws ]óùó] qn shq
DUp ] sMnÎws BUp ] qin Cib AnUp ] jnu isv srUp ]óùô] muiK Cib pRcMf ] AwBw
ABMg ] juit jog jMg ] nhI murq AMg ]óùõ] Aiq Cib pRkws ] inis idn inrws ]
muin mn subws ] gun gn audws ]óùö] AbÎkq jog ] nih kaun sog ] inq pRiq Arog
] qij rwj Bog ]óù÷] muin mn ikRpwl ] gun gn dÎwl ] suiB miq suFwl ] idRV ibRq
krwl ]óùø] qn shq sIq ] nhI murq cIq ] bhu brK bIq ] jnu jog jIq ]óùù]
cwlMq bwq ] QrkMq pwq ] ipXrwq gwq ] nhI bdq bwq ]ôúú] BMgM BCMq ] kwCI
661
kCMq ] ikMgRI bjMq ] Bgvq BnMq ]ôúñ] nih fulq AMg ] muin mn ABMg ] juit
jogjMg ] ijm aufq cMg ]ôúò] nhI krq hwie ] qp krq cwie ] inq pRiq bnwie ]
bhu Bgiq Bwie ]ôúó] muK BCq paun ] qij Dwm gaun ] muin rhq maun ] suB rwj
Baun ]ôúô] snÎws dyv ] muin min AByv ] An juir Ajyv ] AMqir Aqyv ]ôúõ]
AnBU pRkws ] inq pRiq audws ] gun AiDk jws ] lK ljq Anws ]ôúö] bRhmMn dyv
] gun gn AByv ] dyvwn dyv ] AniBK Ajyv ]ôú÷] snÎws nwQ ] An Dr pRmwQ ]
iek rtq gwQ ] tk eyk swQ ]ôúø] gun gin Apwr ] muin min audwr ] suB miq
suFwr ] buiD ko phwr ]ôúù] snÎws ByK ] AnibK AdyÍK ] jwpq AByK ] ibRD buiD
AlyK ]ôñú] kulk CMd ] DMDikq ieMd ] cMcikq cMd ] QMQkq paun ] BMBjq maun
]ôññ] jMjikq j`C ] pMpcq p`C ] DMDkq isMD ] bMbkq ibMD ]ôñò] sMskq isMD ]
gMgkq igMD ] qMqkq dyv ] AMAkq Byv ]ôñó] lMlKq jog ] BMBRmq Bog ] bMbkq bYn
] cMckq nYn ]ôñô] qMqjq AqR ] CMCkq CqR ] pMprq pwn ] BMBrq Bwn ]ôñõ]
bMbjq bwd ] nMnjq nwd ] AMauTq rwg ] auPtq suhwg ]ôñö] CMCkq sUr ] BMBRmq
hUr ] rMirJq ic`q ] qMqjq ib`q ]ôñ÷] CMCkq j`C ] BMBRmq p`C ] BMiBrq BUp ]
nvinrK rUp ]ôñø] crpt CMd ] gilqM jogM ] dilqM BogM ] Bgvy BysM ] suPly dysM
]ôñù] Acl DrmM ] AKl krmM ] A`imq jogM ] q`ijq BogM ]ôòú] suPl krmM ]
suibRq DrmM ] kuikRq hMqw ] sugqM gMqw ]ôòñ] dilqM dRohM ] milqM mohM ] silqM swrM ]
suikRq cwrM ]ôòò] Bgvy BysM ] suPlM dysM ] suihRdM srqw ] kuikRqM hrqw ]ôòó] cikRq
sUrM ] bmqM nUrM ] eykM jipqM ] eykM QipqM ]ôòô] rwjM qijqÍM ] eIsM BijqÍM ] jpM jipqÍM
662
] eykM QipqÍM ]ôòõ] bjqM nwdM ] ibidqM rwgM ] jpqM jwpM ] qRisqM qwpM ]ôòö] cikqM
cMdM ] DkqM ieMdM ] qkqM dyvM ] BgqM ByvM ]ôò÷] BRmqM BUqM ] liKqM rUpM ] ckRqM cwrM ]
suihRdM swrM ]ôòø] bjqM qwlM ] clqM dÎwlM ] lKqM rUpM ] BRmqM BUpM ]ôòù] nilnI sUAM
] liK AauDUAM ] ct dy Ctw ] BRm qy jtw ]ôóú] qikqM dyvM ] bikqM ByvM ] ds nv
sIsM ] krmk dIsM ]ôóñ] buiDqM DwmM ] igRihqM bwmM ] BRmqM mohM ] mmqM mohM ]ôóò]
mmqw bùDM ] isRhqM logM ] Aihqw DrmM ] lihqh BogM ]ôóó] gRsqM bùDM mmqw mwqM ]
iesqRI nyhM ] puqMR BRwqM ]ôóô] gRsqM mohM ] DirqM kwmM ] jlqM kRoDM ] pilqM dwmM ]ôóõ]
dlqM bÎoDM ] qikqM dwvM ] AMqh nrkM ] gMqh pwvM ]ôóö] qijqM srbM ] gRihqM eykM ]
pRBqM BwvM ] qijqM dÍYKM ]ôó÷] nilnI suk jÎoN ] qijqM drbM ] sPlI krmM ] lihqM
srbM ]ôóø]
ieiq nilnI suk aunIsvoN gurU brnnM ]ñù]
AQ swh bIsvoN gurU kQnM ] cOpeI ] Awgy clw d`q jtDwrI ] bwjq byx ibKwx ApwrI ]
AsQwvr liK cyqn Bey ] cyqn dyiK cikRq hÍY gey ]ôóù] mhW rUp kCu khw n jweI ]
inriK cikRq rih skl lukweI ] ijq ijq jwq pQih iriK gXo ] jwnuk pRym myG brKXo
]ôôú] qh iek lKw swh Dnvwnw ] mhW rUp Dir drb inDwnw ] mhW joiq Aru qyj
ApwrU ] Awp GVw jwnuk muKcwrU ]ôôñ] ibkRX bIc AiDk svDwnw ] ibn bpwr ijn
Aaur n jwnw ] Aws Anurkq qws ibRiq lwgw ] mwnhu mhW jog Anurwgw ]ôôò] qhw
iriK gey sMig snÎwisn ] keI CohnI jwq nhI gin ] qw ky jwie dÍwr pr bYTy ] skl
munI muinrwj iekYTy ]ôôó] swh su drb ibRiq lg rhw ] iriKin Er iqn icqÎo n khw ]
663
nyqR mIc eykY Dn Awsw ] AYs jwinXq mhW audwsw ]ôôô] qh jy huqy rwv Aru rMkw ]
muin pg pry Cor kY sMkw ] iqh bYpwr krm kir BwrI ] iriKXn Er n idRsit pswrI
]ôôõ]qws dyK kir d`q pRBwaU ] pRgt khw qj kY hT BwaU ] AYs pRym pRB sMg lg`XY ]
qb hI purK purwqn p`XY ]ôôö] ieiq swh bIsvoN gurU smwpqM ] AQ suk pVHwvq nr
iekIsvoN gurU kQnM ] cOpeI ] bIs gurU kir Awgy clw ] sIKy srb jog kI klw ] Aiq
pRBwv Aimqoju pRqwpU ] jwnuk swD iPrw sB jwpU ]ôô÷] ilXy bYT dyKw iek sUAw ] ijh
smwn jig BXo n hUAw ] qwkhu nwQ isKwvq bwnI ] eyk tk prw Aauru n jwnI ]ôôø]
sMg ley iriK sYn ApwrI ] bfy bfy monI bRiqDwrI ] qw ky qIr qIr cil gey ] iqn nr ey
nihN dyKq Bey ]ôôù] so nr sukih pVHwvq rhw ] ienY kCU muK qy nihN khw ] inriK
inTurqw iqh muinrwaU ] pulk pRym qn aupjw cwaU ]ôõú] AYso nyhu nwQ soN lwvY ] qb hI
prm purK khu pwvY ] iekIsvW guru qw kh ikXw ] mn bc krm mol jnu ilXw ]ôõñ]
ieiq ie`kIsvoN gurU suk pVHwvq nr smwpqM ]òñ]
AQ hr bwhq bweIsvoN gurU kQnM ] cOpeI ] jb iekIs kir gurU isDwrw ] hr bwhq iek
purK inhwrw ] qw kI nwir mhw suKkwrI ] piq kI Aws ihXy ijh BwrI ]ôõò] B`qw ley
pwn cil AweI ] jnuk nwQ igRih bol pTweI ] hr bwhq iqn kCU n lhw ] iqRX ko DÎwn
nwQ pRiq rhw ]ôõó] muin piq sMig ley iriK sYnw ] muK Cib dyiK ljq ijh mYnw ] qIr
qIr qw ky cl gey ] muin piq bYT rhq pC Bey ]ôõô] AnUp nrwj CMd ] AnUp gwq
AiqBuqM ibBUiq soBqM qnM ] AiC`j qyj jwjulM AnMq mohqM mnM ] ssoB bsqR rMgqM surMg gyrU
AMbrM ] ibloik dyv dwnvM mmoh gMDRbM nrM ]ôõõ] jtw ibloik jwnHvI jtI smwn jwneI ]
664
ibloik lok loikxM Aloik rUp mwneI ] bjMq cwru ikMgurI BjMq BUq BY DrM ] ppwq j`C
ikMnRxI mmoh mwnnI mnM ]ôõö] bicqR nwir icqRxI pivqR icqRxM pRBM ] rrIJ j`C gMDRbM
surwir nwir su pRBM ] kVMiq k®¨r ikMnRxI hsMiq hws kwmxI ] lsMiq dMqxo duqM iKmMiq jwxu
dwmxI ]ôõ÷] dlMq pwp dùBrM clMq moin isMmrM ] suBMq BwrgvM ptM ibAMq qyj auPxM ]
prMq pwn BUcrM BRmMq srbqo idsM ] qjMq pwp nr brM clMq Drmxo mgM ]ôõø] ibloik
bIrxo dXM ArùJ CqR krmxM ] qjMiq swiekM isqM ktMq tUk brmxM ] QQMB Bwnuxo rQM ibloik
kauqkM rxM ] igrMq jùDxo iCqM bmMq sRoxqM muKM ]ôõù] iPrMq c`kx R o ckM igrMq joDxo rxM ]
auTMq kRoD kY hTI TTùik k®ǜiDqM BujM ] BRmMq A`D b`DqM km`D b`DqM ktM ] prMq BUqlM BtM bkMq
mwrUVY rtM ]ôöú] ippMq AwsvM BtM iBrMq dwruxo rxM ] bhMq qICxo srM JlMq Jwl KVigxM
] auTMq mwrUVo rxM bkMq mwrxo muKM ] clMq Bwij nw hTI juJMq dùDrM rxM ]ôöñ] ktMq
kwrmM suBM bicqR icqRqM ikRqM ] islyix au~jlI ikRqM bhMq swiekM suBM ] iblok moinsM juDM
ccauD cikRqM BvM ] mmoh AwsRmM gqM ppwq BUqlI isrM ]ôöò] sBwr Bwrg bsinnM jj`ip
jwpxo irKM ] inhwir pwn pY prw ibcwr bwiesvoN gurM ] ibAMq jogxo sDM AsMK pwpxo dlM
] Anyk cylkw ley irKys AwsnM clM ]ôöó]
ieiq hr bwhqw bweIsvoN gurU iesqRI Bwq lY AweI smwpqM ]òò]
AQ iqRXw j`CxI qyeIsmoN gurU kQnM ] AnUp nrwj CMd ] bjMq nwd dùDrM auTMiq insnM surM
] BjMq AridqM AGM ibloik BwrgvM iBsM ] ibloik kMcnM igrM qq`j mwnuKI BuAM ] sshk
qwpsI qnM Alok lokxo QpM ]ôöô] Anyk j`C gMDRbM ibsyK ibidkwDrI ] inrkq nwgxI mhW
ibsyK bwsvI surI ] pivqR prm pwrbqI AnUp Awlkw pqI ] Awskq AwipqM mhw ibsyK
665
AwsurI surI ]ôöõ] AnUp eyk j`CxI mmoh rwgxo mnM ] Gumq M GUrxM iCqM lgMq swrMgo srM
] ibswir nyh gyhxM snyh rwgxo mnM ] imRgIs jwxu GUmqM ikRqyx ikRq ikRqI srM ]ôöö]
rrIJ rwgxo icqM bdMq rwg su pRBM ] bjMq ikMgurI krM mmoh AwsRmM gqM ] ss`ij swiekM
isqM kpMq kwmxo klM ] BRmMq BUqlM BlM BugMq BwmxI dlM ]ôö÷] qomr Cod ] gunvMq sIl
Apwr ] dscwr cwru audwr ] rs rwg srb spMin ] DrxI qlw mih DMin ]ôöø] iek
rwg gwvq nwir ] guxvMq sIl Apwir ] suKDwm locn cwr ] sMgIq kriq ibcwr ]ôöù]
duiqmwn rUp Apwr ] guxvMq sIl audwr ] suK isMDu rwg inDwn ] hir lyq hyriq pRwn
]ô÷ú] AklMk jùbnmwn ] suK isMDu suMdr bwn ] iek ic`q gwviq rwg ] auPtMq jwnu
suhwg ]ô÷ñ] iqh pyK kY jitrwj ] sMg lIn joig smwj ] rih rIiJ Awpn ic`q ] jug
rwj jog piv`q ]ô÷ò] ieh BWiq jo hir sMg ] ihq kIijXY AnBMg ] qb pwieXY hir lok
] ieh bwq mY nihN sok ]ô÷ó] icq caup soN Br cwie ] gur jwn kY pr pwie ] icq
qaun ky rs BIn ] gur qyeIsvoN iqh kIn ]ô÷ô]
ieiq j`CxI nwir rwg gwvqI gurU qyeIsvoN smwpqM ]òó]
qomr CMd ] qb bhuq brK pRmwn ] ciVH myru isRMg mhwn ] ikX Gor qpsw augR ] qb
rIJey kCu sugR ]ô÷õ] jg dyK kY ibvhwr ] muinrwj kInu ibcwr ] ien kaun so aupjwie
] iPir lyq Awp imlwie ]ô÷ö] iqh cIinXY kir gÎwn ] qb hoie pUrx DÎwn ] iqh
jwixXY jq jog ] qb hoie dyh Arog ]ô÷÷] qb eyk purK pCwn ] jg nws jwih n jwn
] sB jgq ko piq dyK ] AnBau AnMq AByK ]ô÷ø] ibnu eyk nwihn sWiq ] sB qIrQ
kÎoN n AnHwq ] jb syivho ieik nwm ] qb hoie pUrx kwm ]ô÷ù] ibn eyk cOibs Pok ]
666
sB hI Drw sB lok ] ijn eyk kau pihcwn ] iqn cauibso rs mwn ]ôøú] jy eyk ky rs
BIn ] iqn cauibsoN rs lIn ] ijn eyk ko nhI bUJ ] iqh cauibsY nihN sUJ ]ôøñ] ijn
eyk ko nihN cIn ] iqn cauibsY Pl hIn ] ijn eyk ko pihcwn ] iqn cauibsY rs mwn
]ôøò] bicqR pd CMd ] eykih jau mn Awnw ] dUsr Bwv n jwnw ] duMdiB daur bjwey
] PUl surn brKwey ]ôøó] hrKy sB jt DwrI ] gwvq dy dy qwrI ] ijq iqq folq PUly
] igRh ky sB duK BUly ]ôøô] qwrk CMd ] bhu brK jbY qpsw iqh kInI ] gurdyv ikRAw
ju khI Dr lInI ] qb nwQ snwQih bÎoNq bqweI ] qb hI dso idis sUJ bnweI ]ôøõ]
idj dyv qbY gur cauibs kY kY ] igir myru gey sB hI muin lY kY ] qpsw jb Gor qhW iqn
kInI ] gurdyv qbY iqh Xw isK dInI ]ôøö] qotk CMd ] igir myru gey iriK bwlk lY ]
Dr sIs jtw Bgvy pt kY ] qp Gor krw bhu brK idnw ] hir jwpu n Coris eyk iCnw
]ôø÷] ds l`C su bIs shsR brKM ] qp kInu qhW bhu BWiq irKM ] sB dysn dys clwie
mqM ] muin dyv mhWmq gUV gqM ]ôøø] iriKrwj dsw jb AMq BeI ] bl joghu qy muin
jwn leI ] DUAro jg Daulr jwin jtI ] kCu Aaur ikRAw ieh BWiq TtI ]ôøù] siD kY
pvnY iriK jog blM ] qij cwl klyvr BUim qlM ] kl Poir auqwl kpwl klI ] iqh joiq
su joiqih m`iD imlI ]ôùú] kl kwl kRvwl krwl lsY ] jg jMgm Qwvr srb ksY ] jg
kwlih jwl ibswl rcw ] ijh bIc Psy ibnu ko n bcw ]ôùñ] svYXw ] dys ibdys nrysn
jIiq Anys bfy Avnys sMGwry ] AwToeI is`iD sBY nviniD simRiDn srb Bry igRih swry ]
cMdRmuKI binqw bhuqY Gir mwl Bry nihN jwq sMBwry ] nwm ibhIn ADIn Bey jm AMiq ko
nWgih pwie isDwry ]ôùò] rwvn ky mihrwvn ky mn ky nl ky clqy n clI gau ] Boj
667
idlIpiq kOrv kY nihN swQ dXo rGunwQ blI kau ] sMig clI Ab lO nihN kwhU ky swc khON
AG EG dlI sau ] cyq ry cyq Acyq mhw psu kwhU ky sMig clI n hlI hau ]ôùó] swc
AO JUT khy bhuqY ibiD kwm kroD Anyk kmwey ] Bwj inlwj bcw Dn ky fr lok gXo prlok
gvwey ] dÍwds brK pVHÎo n guVHÎo jVH rwijv locn nwihn pwey ] lwj ibhIn ADIn gey
jm AMq ko nwgy hI pwie isDwey ]ôùô] kwhy kau bsqR Dro Bgvy muin qy sB pwvk bIc
jlYgI ] kÎoN iem rIiq clwvq ho idn dÍYku clY sbdw n clYgI ] kwl krwl kI rIiq mhW
ieh kwhU jugys ClI n ClYgI ] suMdr dyh qumwrI mhWmuin AMiq mswn hÍY DUir rlYgI ]ôùõ]
kwhy kO paun BCo suinho muin paun BCy kCu hwQ n AYhY ] kwhy ko bsqR kro Bgvw ien bwqn
sNo Bgvwn n hÍY hY ] byd purwn pRmwn kY dyKhu qy sB hI bis kwl sBY hY ] jwr AnMg nnMg
khwvq sIs kI sMig jtw aU n jY hY ]ôùö] kMcn kUt igrÎo khu kwhy n swqhuM swgr kÎoN n
sukwno ] pscm Bwnu audÎo khu kwhy n gMg bhI aultI Anumwno ] AMiq bsMq qpÎo riv kwhy
n cMd smwn idnIs pRmwno ] kÎoN fmfol fubI n Drw muinrwj inpwqin qÎoN jg jwno
]ôù÷] AiqR prwsr nwrd swrd bÎws qy Awid ijqy muin Bwey ] gwlb Awid AnMq
munIsr bRhm hUM qy nihN jwq gnwey ] Agsq pulsq bisst qy Awid n jwn pry ikh dys
isDwey ] mMqR clwie bnwie mhW mq Pyir imly pr Pyr n Awey ]ôùø] bRhm inrMDR ko Poir
munIs kI joiq su joiq ky m`iD imlwnI ] pRIiq rlI prmysr sON iem bydn sMig imlY ijm
bwnI ] puMin kQw muin nMdn kI kih kY muK soN kib sÎwm bKwnI ] pUrx iDAwie BXo qb hI
jX sRI jgnwQ Bvys BvwnI ]ôùù]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy d`q mhwqm rudRvqwr pRbMD smwpqM suBM Bvyq gurU caubIs ]òô]
668
cOpeI ] ieh ibiD d`q rùdR Avqwrw ] pUrx mq ko kIn pswrw ] AMiq joiq soN joiq imlwnI
] ijh ibiD soN pwrbRhm BvwnI ]ñ] eyk l`C ds brK pRmwnw ] pwCy clw jog ko bwnw ]
gÎwrv brK ibqIqq BXo ] pwrs nwQ purK BUA vXo ]ò] roh dys suB idn Bl QwnU ]
pwrs nwQ BXo surgÎwnU ] Aimq qyj As Avr n hoaU ] cikRq rhy mwq ipq doaU ]ó]
dsaU idsin qyj Aiq bFw ] dÍwds Bwnu eyk hÍY cFw ] dhidis lok auTy AkulweI ] BUpiq
qIr pukwry jweI ]ô] suno BUp iek khON khwnI ] eyk purK aupjÎo AiBmwnI ] ijh sm
rUp jgiq nihN koeI ] eykY GVw ibDwqw soeI ]õ] kY gMDRb j`C koeI Ahw ] jwnuk dUsr
Bwnu ciVH rhw ] Aiq jobn Jmkq iqh AMgw ] inrKq jw ky ljq AnMgw ]ö] BUpiq dyKn
kwj bulwvw ] pihly dÎos swQ cil Awvw ] hrK ihRdY Dr ky jtDwrI ] jwnuk duqI d`q
AvqwrI ]÷] inriK rUp kWpy jt DwrI ] Xh koaU BXo purK AvqwrI ] Xh mq dUr
hmwrw kY hY ] jtw Dwir koeI rhY n pY hY ]ø] qyj pRBwv inriK qb rwjw ] Aiq pRsMin
669
pulkq icq gwjw ] ijh ijh lKw rhY ibsmweI ] jwnuk rMk nvo iniD pweI ]ù] mohn
jwl sBn isir fwrw ] cytk bwn cikRq hÍY mwrw ] jh qh moih skl nr igry ] jwnu
suBt swmuih rx iBry ]ñú] nr nwrI ijh ijh iqh pyKw ] iqh iqh mdn rUp AivryKw ]
swDn srb is`D kr jwnw ] joign jog rUp Anumwnw ]ññ] inriK rUp rnvws luBwnw ] dy
qh suqw inRpiq mn mwnw ] inRp ko BXo jbY jwmwqw ] mhW DnuK Dr bIr ibKÎwqw ]ñò]
mhW rUp Aru Aimq pRqwpU ] jwnu jpY hY Awpn jwpU ] ssqR swsqR byqw surgÎwnw ] jw sm
pMifq jgiq n Awnw ]ñó] Qoir bihkRm bùiD ibsyKw ] jwnuk Drw ibqn Xih ByKw ] ijh
ijh rUp qvn kw lhw ] so so cmk cikRq huAY rhw ]ñô] svYXw ] mwn Bry sr swn Dry
mT swn cVHy Ais soRx iqswey ] lyq hry ijh fIT pry nhI Pyir iPry igRih jwn n pwey ]
JIm Jry jnu syl hry ieh BWiq igry jnu dyKn Awey ] jws ihry soaU mYn iGry igir BUim pry
n auTMq auTwey ]ñõ] soBq jwnu suDw sr suMdr kwm ky mwnhu kUp suDwry ] lwj ky jwnu
jhwj ibrwjq hyrq hI ihr lyq hkwry ] hau chu kuMt BRmÎo Kg jÎoN ien ky sm rUp n nYku
inhwry ] pwrQ bwn ik jùbn Kwn ik kwl ikRpwn ik kwm ktwry ]ñö] qMqR Bry ikDON jMqR
jry Aru mMqR hry cKu cInq Xw qy ] jobn joiq jgy Aiq suMdr rMg rMgy md sy mdUAw qy ]
rMg shwb ik PUl gulwb sy sIKy hYN joir krork Gwqy ] mwDurI mUriq suMdr sUriq hyriq hI
ihr lyq ihXw qy ]ñ÷] pwn cbwie sINgwr bnwie sugMiD lgwie sBw jb AwvY ] ikMnr j`C
BujMg crwcr dyv Adyv doaU ibsmwvY ] moihq jy mih logn mwnin moihq qaun mhW suK pwvY
] vwrih hIr Amolk cIr iqRXw ibnu DIr sBY bl jwvY ]ñø] rUp Apwr pVHy ds cwr mno
Asurwir cqur ck jwnÎo ] Awhv jukiq ijqIku huqI jg srbn mY sB hI AnumwnÎo ] dyis
670
ibdysn jIq juDWbr ikRq cMdov dso ids qwnÎo ] dyvn ieMdR gopIn goibMd insw kr cMd
smwn pCwnÎo ]ñù] cauiDq cwr idsw BeI cikRq BUim Akws duhUM pihcwnw ] jùD smwn
lKÎo jg joDn boDin boD mhw Anumwnw ] sUr smwn lKw idn kY iqh cMd srUp insw
pihcwnw ] rwinin rwv svwinin swv Bvwinin Bwv Blo mn mwnw ]òú] BujMg pRXwq CMd
] ibqY brK dÍY Ast mwsM pRmwnM ] BXo su pRBM srb ibdÎw inDwnM ] jpY ihMgulw iTMglwpwix
dyvI ] Anwsw CuDw AqRDwrI AByvI ]òñ] jpY qoqlw sIqlw K`g qwxI ] BRmw BYhrI BIm
rUpw BvwxI ] clwcl isMGM JmwJMm AqRM ] hhw hUh hwsM Jlw Jl CqRM ]òò] Atw A`t hwsM
Ctw Cut kysM ] AsM ED pwnM nmo k®¨r BysM ] isrM mwl sÍ̀CM lsY dMq pMqM ] BjYN sq®ü gUVM
pRPùlMq sMqM ]òó] AilMpwq ArDI mhW rUp rwjY ] mhW joiq jÍwlM krwlM ibrwjY ] qRsY dust
pustM hsY suD swDM ] BjY pwn durgw ArUpI AgwDM ]òô] suny ausqqI BI BvwnI ikRpwlM ]
ADM aurDvI Awp rUpI rswlM ] dey ie`KuDI dÍY ABMgM KqMgM ] prsÎM DrM jwnu lohM surMgM
]òõ] jbY ssqR swDI sBY ssqR pwey ] auGwry cumy kMT sIsM Cuhwey ] lKÎo srb rwvM pRBwvM
ApwrM ] AjonI AjY byd ibidAw ibcwrM ]òö] igRhIqÍw jbY ssqR AsqRM ApwrM ] pVHy
AnuBvM byd ibidAw ibcwrM ] pVHy srb ibidAw huqI srb dysM ] ijqy srb dysI sAsqRM
nrysM ]ò÷] pTy kwgdM dys dysM ApwrI ] kro Awn kY byd ib`dÎw ibcwrI ] jtI dMf muMfI
qpI bRhmcwrI ] sDI sRwvgI byd ibidAw ibcwrI ]òø] hkwry sBY dy sdysM nrysM ] bulwey
sBY moin mwnI subysM ] jtw Dwir jyqy khUM dyK p`XY ] bulwvY iqsY nwQ BwKY bul`XY ]òù] iPry
srb dysM nrysM bulwvY ] imlY nw iqsY C`qR CoxI iCnwvY ] pTY pqR eykY idsw eyk DwvY ] jtI
dMif muMfI khUM hwQ AwvY ]óú] rcÎo j`ig rwjw cly srb jogI ] jhW lau koeI bUF bwro
671
sBogI ] khw rMk rwjw khw nwir hoeI ] rcÎo j`ig rwjw clÎo srb koeI ]óñ] iPry p`qR
srb`qR dysM ApwrM ] jury srb rwjw inRpM Awn dÍwrM ] jhW lO huqy jgq mY jUtDwrI ] imly
roh dysM Bey ByK BwrI ]óò] jhW lau huqy jog joigst swDy ] mly muK ibBUqM su lMgot bwDy
] jtw sIs Dwry inhwry ApwrM ] mhw jog DwrM su ibidAw ibcwrM ]óó] ijqy srb BUpM buly
srb rwjw ] chUM c`k mo dwn nIswn bwjw ] imly dys dyswn Awnyk mMqRI ] krY swDnw jog
bwjMqR qMqRI ]óô] ijqy srb BUimsQlI sMq Awhy ] iqqy srb pwrs nwQM bulwey ] dey BWiq
Awnyk Boj ArG dwnM ] ljI pyiK dyivsQlI moin mwnM ]óõ] kro bYT kY byd ibidAw ibcwrM
] pRkwso sBY Awpu AwpM pRkwrM ] tkM t`k lwgI muKM muiK pyKÎo ] sunÎo kwn hoqo su qo AWiK
dyKÎo ]óö] pRkwso sBY Awp AwpM purwxM ] rVo dyis dyswx ib`idAw muhwxM ] kro BWiq BWqM
su ibidAw ibcwrM ] inRBY ic`q dY kY mhw qRws twrM ]ó÷] jury bMgsI rwPjI roh rUmI ] cly
bwlKI Cwf kY rwj BUmI ] inRBY iBMBrI kwsmIrI kMDwrI ] ik kY kwlmwKI ksy kwskwrI
]óø] jury d`CxI ssqR byqw ArÎwry ] d®üjY dRwvVI qpq qYlMg vwry ] prM pUrbI auqRdysI
ApwrM ] imly dys dyswx joDw juJwrM ]óù] pwDrI CMd ] ieh BWiq bIr bhu bIr joir ]
mq dys dys rwjw kror ] dY hIr cIr bhu drb swj ] snmwn dwn bhu BWiq rwj ]ôú]
AnBY ABMg AvDUq CiqR ] AnjIq jùDbyqw Aiq AiqR ] AngMj sUr Aibcl juJwr ] rx
rMg BMg ij`qy hjwr ]ôñ] sB dys dys ky jIq rwv ] kr k®ǜD jùD nwnw aupwv ] kY swm
dwm Aru dMf Byd ] AvnIp srb jory ACyd ]ôò] jb srb BUp jory mhwn ] jY jIq pqR
idMno inswn ] dY hIr cIr AnBMg drb ] mihpwl moih fwry su srb ]ôó] iek dÎos bIq
pwrsÍ rwie ] auiqst dyiv pUjMq jwie ] ausqiq ikMn bhu ibiD pRkwr ] so khoN CMd mohix
672
mJwr ]ôô] mohxI CMd ] jY dyvI ByvI BwvwxI ] Bau KMfI durgw srbwxI ] kysirXw bwhI
kOmwrI ] BY KMfI BYriv au~DwrI ]ôõ] AklMkw A`qRI CqRwxI ] mohixXM srbM lokwxI ]
rkqWgI sWgI swivqRI ] prmysRI prmw pwivqRI ]ôö] qoqilXw ijhbw kOmwrI ] Bv BrxI
hrxI au~DwrI ] imRdu rUpw BUpw bùDwxI ] jY jMpY sùDM isMDwxI ]ô÷] jg DwrI BwrI BgqwXM
] kr DwrI BwrI mukqwXM ] suMdr goPixXw gurjwxI ] qy brxI hrxI BwmwxI ]ôø]
iBMBirXw j`CM srbwxI ] gMDrbI is`DM cwrwxI ] AklMk srUpM inrmilXM ] Gx m`Dy mwno
cMcilXM ]ôù] AispwxM mwxM lokwXM ] suK krxI hrxI sokwXM ] dust hMqI sMqM au~DwrI ]
AnCydw Bydw kOmwrI ]õú] AwnMdI igirjw kOmwrI ] AnCydw Bydw au~DwrI ] AngMj ABMjw
KMkwlI ] imRgnYxI rUpM au~jwlI ]õñ] rkqWgI rudRw ipMgwCI ] kit kCI sÍCI hulwsI ]
rkqwlI rwmw DaulwlI ] mohixXw mweI KMkwlI ]õò] jgdwnI mwnI BwvwxI ] BvKMfI
durgw dyvwxI ] rudRWgI rudRw rkqWgI ] prmysir mweI DrmWgI ]õó] mihKwsur drxI
mihpwlI ] icCurwsur hMqI KMkwlI ] Ais pwxI mwxI dyvwxI ] jY dwqI durgw BwvwxI
]õô] ipMgwCI prmw pwivqRI ] swivqRI sMDÎw gwieqRI ] BY hrxI BImw BwmwxI ] jY dyvI
durgw dyvwxI ]õõ] durgw dl gwhI dyvwxI ] BY KMfI srbM BUqwxI ] jY cMfI muMfI sq®ü hMqI
] jY dwqI mwqw jY AMqI ]õö] sMsrxI qrxI lokwxI ] iBMBrxI drxI dYqÎwxI ] kykrxI
kwrx lokwxI ] duK hrxI dyvM ieMdRwxI ]õ÷] suMB hMqI jÎMqI KMkwlI ] kMkiVXw rUpw
rkqwlI ] qoqilXw ijhvw isMDuilXw ] ihMguilXw mwqw ipMguilXw ]õø] cMcwlI icqRw
icqRWgI ] iBMBirXw BImw srbWgI ] buiD BUpw rUpw jjÍwlI ] AklMkw mweI inRmwlI ]õù]
auClY lMkuiVXw CqRwlw ] iBMBirXw BYroN Bauhwlw ] jY dwqw mwqw jY dwxI ] lokysI durgw
673
BwvwxI ]öú] sMmohI srbM jgqwXM ] inMdRw CuDÎw ippwswXM ] jY kwlM rwqRI skRwxI ] auDwrI
BwrI BgqwxI ]öñ] jY mweI gweI bydwxI ] AniC`j AiB`dw AiKdwxI ] BY hrxI srbM
sMqwxI ] jY dwqw mwqw ikRpwxI ]öò] AckVw CMd ] AMibkw qoqlw sIqlw swikxI ]
isMDurI su pRBw suBRmw fwkxI ] swvjw sMiBrI isMDulw duK hrI ] suMimlw sMBlw supRBw duDrI
]öó] Bwvnw BYhrI BUqlI BYhrw ] twkxI JwkxI swkxI isMDulw ] duDrw d®ümKw d®üktw duDrI
] kMiplw jMiplw ihMgulw BYhrI ]öô] icqRxI cwpxI cwrxI c`CxI ] ihMgulw ipMgulw gMDRbw
j`CxI ] brmxI crmxI prGxI pRwsxI ] KVgxI gVgxI sYQxI swpxI ]öõ] BImVw
smdVw ihMgulw kwrqkI ] su pRBw A`iCdw A`Drw mwrqkI ] igMglI ihMgulI iTMglI ipMgulw ]
ic`kxI crktw crptw cWvfw ]öö] AiC`dw AiB`dw Ais`qw A`DrI ] Aktw AK`fw AC`tw
dùDrI ] AMjnI AMibkw AsqRxI DwrxI ] ABrM ADrw jgiq auDwrxI ]ö÷] AMjnI gMjnI
swkVI sIqlw ] isDrI su pRBw swmlw qoqlw ] sMBrI gMBrI AMBrI Aktw ] duslw d®üiBKw
d®üktw Aimtw ]öø] BYrvI BYhrI BUcrw BwnvI ] iqRkutw crptw cWvfw mwnvI ] jobnw jY
krI jMBrI jwlpw ] qoqlw qMdulw dMqlI kwlkw ]öù] Brmxw inBRmw Bwvnw BYhrI ]
brbuDw dwqRxI s`qRxI CY krI ] d®üktw d®üiBdw duDrw d®ümdI ] AqRtw ACtw Ajtw AiBdI
]÷ú] qMqlw AMqlw sMqlw swvjw ] BImVw BYhrI BUqlw Bwvjw ] fwkxI swkxI JwkxI
kwkVw ] ikMkVI kwlkw jwlpw jY imRVw ]֖] iTMgulw ihMgulw ipMgulw pRwsxI ] ssqRxI
AsqRxI sUlxI swsxI ] kMinkw AMinkw DMinkw DaulrI ] rkiqkw skiqkw Bkqkw jY krI
]÷ò] iJMgVw ipMgVw ijMgVw jwlpw ] jogxI BogxI rogxI kwilkw ] cMclw cWvfw cwcrw
icqRqw ] qMqrI iBMBrI C`qRxI iCMClw ]÷ó] dMqulw dwmxI d®ǜktw d®üBRmw ] CùiDqw indRkw
674
inRiBKw inRgmw ] cMidRkw cUVkw cwcRkw cwpxI ] iccRVI cWvfw icMiplw jwpxI ]÷ô] ibsn
pd prj ] qÍ pRswid kQqw ] kYsy kY pwien pRBw aucwroN ] jwnuk inpt AGt AMimRq sm
sMpt suBt ibcwroN ] mn mDukrih crx kmln pr hÍY mn m`q guMjwroN ] mwiqRk spq spq
ipqrin kul cOdhUM kulI auDwroN ]ñ]÷õ] ibsn pd ] kwPI ] qw idn dyh sPl kr jwno ]
jw idn jgq mwq pRPuilq hÍY dyih ibjY br dwno ] qw idn ssqR AsqR kit bWDoN cMdn icqR
lgwaUN ] jw khu nyiq ingm kih bolq qws su br jb pwaUN ]ò]÷ö] soriT ] qÍ pRswid
kQqw ] AMqrjwmI ABX BvwnI ] Aiq hI inrK pRym pwrs ko icq kI ibRQw pCwnI ]
Awpn Bgq jwin BvKMfn ABX srUp idKwXo ] cikRq rhy pyK muin jn sur Ajr Amr pd
pwXo ]ó]÷÷] soBq bwmih pwin ikRpwnI ] jw qr j`C ikMnr Asurn kI sB kI ikRXw
ihrwnI ] jw qn mDu kItB khu KMfÎo suMB insuMB sMGwry ] soeI ikRpwn indwn lgy jg dwhn
rho hmwry ]ô]÷ø] jw qn ibVwlwC icCRwidk KMfn KMf aufwey ] DUlIkrn DUmRlocn ky
mwsn ig`D rjwey ] rwm rsUl iksn ibsnwidk kwl kRvwlih kUty ] koit aupwie Dwie sB
Qwky ibnu iqh Bjn n CUty ]õ]÷ù] sUhI ] qÍ pRswid kQqw ] soiBq pwin ikRpwn aujwrI
] jw qn ieMdR koit keI KMfy ibsnu kRor iqRpurwrI ] jw khu rwm aucr muin jn sB syvq
iDAwn lgwey ] qs qum rwm ikRsn keI koitk bwr aupwie imtwey ]ö]øú] AnuBv rUp
srUp AgMjn kho kvn ibiD g`XY ] ijhb shMsR rtq gun QwkI kib ijhvyk bq`XY ] BUim
Akws pqwr jvn kr caudh KMf ibhMfy ] jgmg joiq hoq BUql mY KMfn Aau bRhmMfy
]÷]øñ] soriT ] ibsn pd ] jY jY rUp AryK Apwr ] jws pwie BRmwie jh qh BIK ko
isv duAwr ] jws pwie lgÎo insysih kwrmw qn eyk ] dyvqys shMsR By Bg jws pwie
675
Anyk ]ø]øò] ikRsn rwm Bey ikqy puin kwl pwie ibhwn ] kwl ko Ankwl kY AklMk
mUriqmwn ] jws pwie BXo sBY jg jws pwie iblwn ] qwih qY Aibcwr jVH krqwr kwih
n jwn ]ù]øó] nrhir jwn kwih n lyq ] qY Bros prÎo psU ijh moh b`iD Acyq ] rwm
ikRsn rsUl ko auiT lyq inqpRiq nwauN ] khw vY Ab ijXq jg mY khw iqn ko gwauN
]ñú]øô] soriT ] qws ikau n pCwnhI jy hoih hY Ab hY ] inhPl kwhy Bjq pwhn qoih
kCu Pl dY ] qws syvhu jws syviq hoih pUrx kwm ] hoih mnsw skl pUrx lyq jw ko nwm
]ññ]øõ] ibsn pd ] rwmklI ] qÍ pRswid ] ieh ibiD kInI jbY bfweI ] rIJy dyv
dXwl iqh aUpir pUrx purK sdw eI ] Awpin imly dyv drsin BXo isMG krI AsvwrI ]
lIny CqR lMkrw kUdq nwcq gx dY qwrI ]ñò]øö] rwmklI ] Jmkq AsqR Ctw ssqRin
kI bwjq faur Apwr ] inrqq BUq pRyq nwnw ibiD fhkq iPrq bYqwr ] kuhkiq iPriq
kwkxI kuhriq fhrq kiTn mswn ] Ghrq ggn sGn iriK dhlq ibfrq bÎom ibvwn
]ñó]ø÷] dyvI bwc ] swrMg ibsn pd ] qÍ pRswid ] kCu br mWghu pUq sXwny ] BUq
Biv`K nhI qumrI sr swD cirq hm jwny ] jo brdwn cho so mWgo sB hm qumY idvwr ]
kMcn rqn b`jR mukqwPl lIjih skl su Dwr ]ñô]øø] pwrs nwQ bwc ] ibsn pd
swrMg] sB hI pVoN byd ibidAw ibiD sB hI ssqR clwaUN ] sB hI dys jyr kir Awpn
Awpy mqw mqwaUN ] kih qQwsqu BeI lop cMifkw qws mhW br dY kY ] AMqr DÎwn hÍY geI
Awpn pr isMG ArUVq hÍY kY ]ñõ]øù] ibsn pd gaurI ] qÍ pRswid ] pwrs kir fMfOq
iPir Awey ] Awvq bIr dys dysn qy mwnuK Byj bulwey ] inRp ko rUp ibloik suBt sB cikRq
ic`q ibsmwey ] AYsy kb hI lKy nhI rwjw jYsy Awju lKwey ] cikRq BeI ggn kI bwlw gn
676
aufgn ibrmwey ] iJm iJm myG bUMd jÎoN dyvn Amr puhp brKwey ] jwnuk jùbn Kwn huAY
inksy rUp isMDu Anvwey ] jwnuk Dwir infr bsuDw pr kwm klyvr Awey ]ñö]ùú] ibsn
pd swrMg ] qÍ pRswid ]BUpiq prm gÎwn jb pwXo ] mn bc krm kiTn kr qw ko jO
kir DÎwn lgwXo ] kr bhu nÎws kiTn jpu swDÎo drsn idXo BvwnI ] qq iCn prm
gÎwn aupdysÎo lok cqurds rwnI ] iqh iCn srb swsqR muK aucry q`q Aq`q pCwnw ]
Avr Aq`q sBY kir jwny eyk q`q Thrwnw ] AnuBv joiq AnUp pRkwsI Anhd nwd bjwXo
] dys ibdys jIiq rwjn khu suBt ABY pd pwXo ]ñ÷]ùñ] ibsn pd prj ] AYsy Amr
pd khu pwie ] dys Aaur ibdys BUpiq jIiq lIn bulwie ] BWiq BWiq Bry gumwn inswn
srb bjwie ] caup caup cly cmUM piq ic`q caup bFwie ] Awin Awin sBY lgy pg BUp
ky juhrwie ] Awv Awv su Bwv soN kih lIn kMT lgwie ] hIr cIr su bwij dY gjrwj dY
pihrwie ] swD dY snmwn kY kr lInu ic`q curwie ]ñø]ùò] ibsn pd kwPI ] qÍ pRswid
] iem kr dwn dY snmwn ] BWiq BWiq ibmoih BUpiq BUp bùiD inDwn ] BWiq BWiqn swj dY
br bwij Aau gjrwj ] Awpny kIno inRpM sB pwrsY mhwrwj ] lwl jwl pRvwl ibd®üm hIr
cIr AnMq ] l`C l`C sÍrx isM|I idj eyk eyk imlMq ] moih BUpiq BUim kY iek kIn j`ig
bjwie ] BWiq BWiq sBw bnwieis bYiT BUpiq Awie ]ñù]ùó] ibsn pd kwPI ] iek
idn bYTy sBw bnweI ] bfy bfy CqRI bsuDw ky lIny inkit bulweI ] Aru jy huqy dys dysn mq
qy BI srb bulwey ] suin ieh BWiq srb jtDwrI dys dys qy Awey ] nwnw BWiq jtn kh
Dwry muiK ibBUiq lgwey ] blkl AMig dIrG nK soiBq imRgpiq dyiK ljwey ] muMdRq nyqR
aUrD kr Epq prm kwCnI kwCy ] inis idn jpÎo krq d`qw qRY mhw munIsr AwCy
677
]òú]ùô] pwrs nwQ bwc ] ibsn pd DnwsrI ] qÍ pRswid ] kY qum hm ko prcO idKwE
] nqru ijqy qum ho jt DwrI sB hI jtw muMfwE ] jogI jogu jtn ky BIqir jy kr kCUAk
hoeI ] qau hir DÎwn Coir dr dr qy BIK n mWgY koeI ] jy kr mhW q`q khu cInY prm q`q
khu pwvY ] qb Xh mon swD mn bYTy Anq n Kojn DwvY ] jw kI rUp ryK nih jwinXY sd
AdÍYK khwXo ] jaun AByK ryK nihN so khu ByK ibKY ikauN AwXo ]òñ]ùõ] swrMg ibsn pd
] qÍ pRswid ] jy jy iqn mY huqy sXwny ] pwrs prm q`q ky byqw mhW prm kir mwny ]
sBihin sIs nÎwie kr jory ieh ibiD sMig bKwny ] jo jo gurU khw so kInw Aau hm kCU n
jwny ] suin ho mhwrwj rwjn ky jo qum bcn bKwny ] so hm d`q bkqR qy suin kir swc ihXY
Anumwny ] jwnuk prm AMimRq qy inksy mhW rsn rs swny ] jo jo bcn Bey ieh muiK qy so
so sB hm mwny ]òò]ùö] ibsn pd soriT ] jogI jogu jtn mo nwhI ] BRm BRm mrq khw
pic pic kr dyiK smJ mn mwhI ] jo jn mhw q`q khu jwnY prm gÎwn khu pwvY ] qb
Xh eyk Taur mn rwKY dir dir BRmq n DwvY ] khw BXo igRh qij auiT Bwgy bn mY kIn
invwsw ] mn qo rhw sdw Gr hI mo so nih BXo audwsw ] AiDk pRpMc idKwie Tgw jg
jwn jog ko jorw ] qum ijX lKw qjI hm mwXw mwXw qumY n Corw ]òó]ù÷] ibsn pd
soriT ] ByKI jog n ByK idKwey ] nwhn jtw ibBUq nKn mY nwihn bsqR rMgwey ] jO bin
bsY jog khu p`eIAY pMCI sdw bsq bin ] kuMcr sdw DUir isr myilq dyKhu smJ qum hI min
] dwdur mIn sdw qIrQ mo krÎo krq iesnwnw ] DÎwn ibVwl bkI bk lwvq iqn ikAw
jogu pCwnw ] jYsy kst Tgn kh Twtq AYsy hir ihq kIjY ] qb hI mhW gÎwn ko jwnY
prm pÎUKih pIjY ]òô]ùø] ibsn pd swrMg ] suin suin AYsy bcn sXwny ] auiT auiT
678
mhW bIr pwrs ky pwien soN lptwny ] jy jy huqy mUVH AgÎwnI iqn iqn bYn n mwny ] auiT
auiT lgy krn bkbwdh mUrK mugD ieAwny ] auiT auiT Bjy ikqy kwnn ko kyiqk jlih
smwny ] kyiqk Bey ju`D kh pRwpq sunq sbd Ghrwny ] kyiqk Awin Awin snmuiK Bey
kyiqk Coir prwny ] kyiqk jUiJ soBy rx mMfl bwsv lok isDwny ]òõ]ùù] iqlMg ibsn
pd ] qÍ pRswid kQqw ] jb hI sMK sbd Ghrwey ] jy jy huqy sUr jtDwrI iqn iqn qurMg
ncwey ] cikRq BeI ggn kI qrunI dyv Adyv qRswey ] inriKq BXo sUr rQ QMBq nYn inmyK
n lwey ] ssqR AsqR nwnw ibiD C`fy bwx pRXog clwey ] mwnhu mhW myG bUMdn jÎoN bwx
bÎUh brswey ] ctpt crm brm pr ctky dwJq iqRxn ljwey ] sRoxq Bry bsqR soiBq jnu
cwcr Kyl isDwey ]òö]ñúú] ikdwrw ibsn pd ] ieh ibiD BXo Awhv Gor ] BWiq BWiq
igry Drw pr sUr suMdr iksor ] kop kop hTI jtI rn ssqR AsqR clwie ] jUiJ jUiJ igry
idvwlX Fol bol bjwie ] hwie hwie BeI jhW qh Bwij Bwij su bIr ] pYiT pYiT gey
iqRXwlX hwr hwr ADIr ] ApRmwn Cuty srwn idswn BXo AMDÎwr ] tUk tUk pry jhW qh
mwr mwir juJwr ]ò÷]ñúñ] dyvgMDwrI ibsn pd ] mwrU sbdu suhwvn bwjy ] jy jy huqy
suBt rx suMdr gih gih AwXuD gwjy ] kvc phr pwKr soN fwrI AaurY AwXuD swjy ] Bry
gumwn suBt isMGn jÎoN Awhv BUim ibrwjy ] gih gih cly gdw gwjI sB suBt AXoDn kwjy
] Awhv BUim sUr As soBy inriK ieMdR duiq lwjy ] tUk tUk huAY igry Drix pr Awhv Coir
n Bwjy ] pRwpq Bey dyv mMidr khu ssqRn suBt invwjy ]òø]ñúò] kilAwn ibsn pd ]
dhids Dwvq Bey juJwry ] mudgr guPn gurj golw lY p`tis prG pRhwry ] igir igir pry
suBt rn mMfil jwnu bsMq iKlwry ] auiT auiT Bey jùD kau pRwpq roh Bry rjvwry ] BK BK
679
bIr pIs dWqn kh rx mMflI hkwry ] brCI bwn ikRpwn gjwXuD AsqR ssqR sMBwry ]
BsmI BUq Bey gMDRb gx dwJq dyv pukwry ] hm miqmMd crx srxwgiq kwih n lyq aubwry
]òù]ñúó] mwrU ibsn pd ] duh ids suBt jbY juir Awey ] duMdiB Fol imRdMg bjq suin
swvn myG ljwey ] dyKn dyv Adyv mhWhv cVHy ibbwn suhwey ] kMcn jtq Kcy rqnn liK
gMDRb ngr irswey ] kiC kiC kwC kCy kCnI ciVH kop Bry injkwey ] koieku rhy suBt rx
mMfl koieku Cwif prwey ] iJm iJm mhW myG prlY jÎoN ibRMd ibisK brswey ] AYso inrK
bfy kvqk kh pwrs Awp isDwey ]óú]ñúô] BYro ibsn pd ] qÍ pRswid ] dY ry dY ry
dIh dmwmw ] kirhON ruMf mUMf bsuDw pr lKq sÍrg kI bwmw ] Duik Duik prih Drn BwrI
Bt bIr bYqwl rjwaUN ] BUq ipswc fwikxI joigix kwikix ruhr ipvwaUN ] Bik Bik auTy
BIm BYroN rx ArD aurD sMGwroN ] ieMdR cMdR sUrj brxwidk Awj sBY cuix mwroN ] moih
brdwn dyvqw dInw ijh sr Aaur n koeI ] mY hI BXo jgq ko krqw jo mY kroN su hoeI
]óñ]ñúõ] qÍ pRswid kQqw ] gaurI ibsn pd] mo qy Aaur blI ko hY ] jaun mo qy jMg
jIqy jùD mY kr jY ] ieMdR cMdR auipMdR kO pl m`iD jIqON jwie ] Aaur AYso ko BXo rx moih
jIqY Awie ] swq isMDu sukwie fwroN nYku ros kroN ] j`C gMDRb ikMnR kor kror mor DroN ] dyv
AOr Adyv jIqy kry sBY gulwm ] dyiv dwn dXo muJY CuAY skY ko Cwm ]óò]ñúö] mwrU ibsn
pd ] XoN kih pwrs ros bFwXo ] duMdiB Fol bjwie mhW Duin smuih snÎwisn DwXo ] AsqR
ssqR nwnw ibiD C`fy bwx pRXog clwey ] suBt snwih pqR cldl jÎoN bwnn byD aufwey ]
duh ids bwn pwn qy CUty idnpiq dyh durwnw ] BUim Akws eyk jnu hÍY gey cwl chUM ck
mwnw ] ieMdR cMdR muinvr sB kWpy bsu idigpwl frwinX ] brn kubyr Cwif pur Bwjy duiqX
680
pRlY kr mwinX ]óó]ñú÷] mwrU ibsn pd] surpur nwir bDwvw mwnw ] bir hYN Awju mhw
suBtn ko smr suXMbr jwnw ] liK hYN eyk pwie TwFI hm ijm ijm suBt juJY hYN ] iqm
iqm Gwil pwlkI Awpn Amr purI lY jY hYN ] cMdn cwir icqR cMdn ky cMcl AMg cVHwaUN ]
jw idn smr suXMbr kr kY prm ipArvih pwaUN ] qw idn dyh sPl kir mwno AMg sINgwr
DroN ] jw idn smr suXMbr sKI rI pwrs nwQ broN ]óô]ñúø] kwPI ibsn pd ] chu
ids mwrU sbd bjy ] gih gih gdw gurj gwjI sB hiT rx Awin gjy ] bwn kmwn ikRpwn
sYhQI bwx pRXog clwey ] jwnuk mhw myG bUMdn jÎoN ibisK bÎUh brswey ] ctpt crm
brm sB byDy stpt pwr prwny ] Ktpt srb BUim ky byDy nwgin log isDwny ] Jmkq
KVg kwiF nwnw ibiD sYhQI suBt clwvq ] jwnuk pRgt bwt surpur kI nIky ihRdY idKwvq
]óõ]ñúù] ibsn pd soriT ] bwnn byDy Aimq sMnÎwsI ] qy qij dyh nyh sMpiq ko Bey
sÍrg ky bwsI ] crm brm rQ Dujw pqwkw bhu ibiD kwit igrwey ] soiBq Bey ieMdRpur
jmpur sur nr inriK ljwey ] BUKn bsqR rMg rMgn ky Cuit Cuit BUim igry ] jnuk Asok
bwgu idvpiq ky puhp bsMiq Jry ] kit kit igry gjn kuMBsQl mukqw ibQir pry ] jwnuk
AMimRq kuMf muK CUty jl kn suBg Jry ]óö]ññú] dyvgMDwrI dUjI qrHw ibsn pd ] duh
ids pry bIr hMkwr ] kwiF kwiF ikRpwx Dwvq mwr mwr aucwr ] pwn rok sroK rwvq k®ǜD
jùD iPry ] gwih gwih gjI rQI rx AMiq BUim igry ] qwin qwin sMDwn bwn pRmwn kwn
subwih ] bwih bwih iPry sbwhn CqR Drm inbwih ] byiD byiD su bwn AMg juAwn jUJy AYs
] BUir BwrQ ky smy sr syj BIKm jYs ]ó÷]ñññ] ibsn pd swrMg ] ieh ibiD bhuqu
sMnÎwsI mwry ] kyiqk bWiD bwr mo bory ikqy Agin mo jwry ] kyiqn eyk hwQ kit fwry
681
kyiqn ky dÍY hwQ ] iql iql pwie rQI kit fwry kty ikiqn ky mwQ ] CqR crm rQ bwj
ikiqn ky kwit kwit rx fwry ] kyiqn mukt lkut lY qory kyiqn jUt aupwry ] Bik Bik igry
iBMBr bsuDw pr Gwie AMg iBBrwry ] jwnuk AMq bsMq sBY imil cwcr Kyl isDwry
]óø]ññò] ibsn pd Afwn ] cupry cwr ickny kys ] Awin Awin iPrI chUM ids nwir
nwgir Bys ] icbk cwru suDwr bysr fwr kwjr nYn ] jIv jMqn kw clI icq lyq cor su
mYn ] dyK rI su kumwr suMdr Awju br hY bIr ] bIn bIn Dro sbMgn sùD kysir cIr ] cIn
cIn birhY subwh su m`D jùD auCwh ] qyg qIrn bwn briCn jIq kirhY bÎwh ]óù]ññó]
ibsn pd soriT ] kh lON aupmw ieqI krON ] gRMQ bFn ky kwj sunhu jU icq mY AiDk frON
] qaU suDwir ibcwr kQw kih kih sMCyp bKwno ] jYsy qv pRqwp ky bl qy jQw skiq
Anumwno ] jb pwrs ieh ibiD rn mMfÎo nwnw ssqR clwey ] hqy su hqy jIA lY Bwjy chuM
ids gey prwey ] jy hT iqAwig Awin pg lwgy qy sB ley bcweI ] BUKn bsn bhuqu ibiD
dIny dY dY bhuq bfweI ]ôú]ññô] ibsn pd kwPI ] pwrs nwQ bfo rx pwrÎo ] Awpn
pRcur jgq m`q kInw dyv d`q ko twrÎo ] lY lY ssqR AsqR nwnw ibiD BWiq Aink Air mwry
] jIqy prm purKu pwrs ky sgl jtwDr hwry ] byK byK Bt pry Drin igir bwn pRXoGn
Gwey ] jwnuk prm lok pwvn khu pRwnn pMK lgwey ] tUk tUk hÍY igry kvc kit prm pRBw
khu pweI ] jxu dY clY inswx surg kh kulih klMk imtweI ]ôñ]ññõ] ibsn pd sUhI ]
pwrs nwQ bfo rx jIqo ] jwnuk BeI dUsr krxwrjun BwrQ soN huie bIqo ] bhu ibiD cly
pRvwh sRox ky rQ gj Asv bhwey ] BYkr jwnu BXo bf Awhv swq smuMdR ljwey ] jh qh
cly Bwj sMnÎwsI bwxin AMg pRhwry ] jwnuk b`jR ieMdR ky BY qy p`b sp`C isDwry ] jh qh
682
igriq sRox kI Dwrw Air GUmiq iBBrwq ] inMd krq CiqRX Drm kI Bjq dso ids jwq
]ôò]ññö] soriT ibsn pd ] jyqk ijXq bcy sMnÎwsI ] qRws mrq iPr bhuir n Awey
hoq Bey bnbwsI ] dys ibdys FUMiF bn byhV jh qh pkir sMGwry ] Koj pqwl Akws surg
khu jhW qhW cuin mwry ] ieh ibiD nws kry sMnÎwsI Awpn mqh mqwXo ] Awpn nÎws
isKwie sBn khu Awpn mMqR clwXo ] jy jy ghy iqno qy Gwiel iqn kI jtw muMfweI ] dohI
dUr d`q kI kInI Awpin Pyir duhweI ]ññ÷] bsMq ibsn pd ] ieh ibiD Pwg ikRpwnn Kyly
] soBq Fwl mwl fP mwlY mUT gulwln syly ] jwnu quPMg Brq ipckwrI sUrn AMg lgwvq
] inksq sRox AiDk Cib aupjiq kysr jwnu suhwvq ] sRoxq BrI jtw Aiq soBq Cbih n
jwq khÎo ] mwnhu prm pRym soN fwrÎo eINgr lwig rhÎo ] jh qh igrq Bey nwnw ibiD
sWgn sq®ü proey ] jwnuk Kyl Dmwr pswr kY AiDk sRimq hÍY soey ]ññø] ibsn pd prj
] ds sY brK rwj iqn kInw ] kY kY dUr d`q ky mq khu rwj jog duau lInw ] jy jy Cpy
luky khuM bwcy rih rih vhY gey ] AYsy eyk nwm lYby ko jg mo rhq Bey ] BWiq BWiq soN rwj
krq XON BWiq BWiq Dn jorÎo ] jhW jhW mwns sRaunn suin qhW qhW qy qorÎo ] ieh ibiD
jIq dys pur dysn jIq inswn bjwXo ] Awpn krx kwrx kir mwnÎo kwl purK ibsrwXo
]ññù] rUAwml CMd ] ds shMsR pRmwx brK su kInu rwj suDwr ] BWiq BWiq Drwin lY Aru
sq®ü srb sMGwr ] jIiq jIiq AnUp BUp AnUp rUp Apwr ] BUp myD TtÎo inRpoqm eyk j`ig
suDwir ]ñòú] dys dysn ky nrysn bWiD kY iek bwir ] roh dys ibKY gXo lY pùqR im`qR
kumwir ] nwir sMjuq bYT ibiDvq kIn j`ig ArMB ] boil boil kror iriqj AOr ib`p AsMB
]ñòñ] rwj myD krÎo lgY AwrMB BUp Apwr ] BWiq BWiq simRiD joir su im`qR mMqR kumwr ]
683
BWiq Anykn ky jury jnu Awn kY iqh dys ] CIin CIin ley inRpWbr dys drb Aivnys
]ñòò] dyK kY ieh BWiq srb su BUp sMpiq nYx ] grb soN BujdMf kY ieh BWiq bolw bYx ]
BUpmyD kro sBY qum Awj j`ig ArMB ] sqjùg mwih BXo ijhI ibiD kInu rwjY jMB ]ñòó]
mMiqRXubwc ] l`C jau inRp mwirXY qb hoq hY inRpmyD ] eyk eyk Anyk sMpiq dIijXY BivKyD
] l`C l`C qurMg eykih dIijXY Aibcwr ] j`ig pUrx hoqu hY sun rwj rwjvqwr ]ñòô]
BWiq BWiq simRiD sMpiq dIijXY iek bwr ] l`C hsiq qurMg dÍY l`C suvrn Bwr Apwr ]
koit koit idjyk eykih dIijXY AiblMb ] j`g pUrx hoie qau sun rwj rwj AsMB ]ñòõ]
pwrs nwQ bwc rUAwl CMd ] suvrn kI n ieqI kmI jau tUt hY bhu brK ] hsiq kI n
kmI muJY hX swr lIjY prK ] Aaur jo Dn cwihXY so lIijXY Aibcwr ] ic`q mY n kCU kro
sun mMqR imqR Avqwr ]ñòö] XON jbY inRp aucrÎo qb mMiqRbr suin bYn ] hwQ joir slwm kY
inRp mIc kY jug nYn ] Aaur eyk suno inRpoqm au~crON iek gwQ ] jOn m`iD sunI purwnn
Aaur isMimRiq swQ ]ñò÷] mMqRI bwc rUAwl CMd ] Aaur jo sB dys ky inRp jIiqXY suin BUp
] prm rUp pivqR gwq ApivqR hrn srUp ] AYs jau sun BUp BUpiq pUCIAw iqh gwQ ]
pUC Awau sBY inRpwln hau khoN quih swQ ]ñòø] XoN khY jb bYn BUpiq mMiqRbr suin Dwie ]
pMc l`C bulwie BUpiq pUC srb bulwie ] Aaur swqhUM lok BIqir dyh Aaur bqwie ] jaun
jaun n jIiqAw inRp ros kY inRprwie ]ñòù] dyK dyK rhy sBY qr ko n dyq ibcwr ] AYs
kaun rhw Drw pr dyh qwih aucwr ] eyk eyk bulwie BUpiq pUC srb bulwie ] ko AjIq
rhw jhI iqh Taur dyhu bqwie ]ñóú] eyk inRp bwc ] rUAwl CMd ] eyk BUpiq au~cro suin
lyh rwjw bYn ] jwn mwP kro khoN qb rwj rwj su nYn ] eyk hY muin isMDu mY Aru m`C ky aur
684
mwih ] moih rwv ibbyk BwKo qwih BUpiq nwih ]ñóñ] eyk dÎos jtwDrI inRp kInu CIr
pRvys ] icqR rUp huqI qhW iek nwir nwgr Bys ] qws dyK isvys ko igir ibMDu isMDu mJwir
] m`C pyt miCMdR jogI bYT hY inRp bwir ]ñóò] qws qy cl pUiCXY inRp srb bwq ibbyk ]
ey n qoih bqwie hY inRp BwiKho ju Anyk ] AYs bwq sunI jbY qb rwj rwj Avqwr ] isMDu
Kojn ko clw lY jgq ky sB jwr ]ñóó] BWiq BWiq mMgwie jwln sMg lY dl srb ] jIq
duMdiB dY clw inRp jwn kY jIA grb ] mMiqR imqR kumwr sMpiq srb m`iD bulwie ] isMDu jwr
fry jhW qhW m`C sq®ü frwie ]ñóô] BWiq BWiqn m`C k`Cp Aaur jIv Apwr ] b`iD jwrn
hÍY kFy jb iqAwg pRwn suDwr ] isMDu qIr gey jbY jl jIv eykih bwr ] AYs BWiq Bey
bKwnq isMDu pY mq swr ]ñóõ] ib`p ko Dr isMDu mUriq Awie XoN iqh pwis ] rqn hIr
pRvwl mwnk dIn hY AnÎws ] jIv kwih sMGwirXY suin lIjIAY inRp bYn ] jaun kwrj ko
cly qum so nhI ieh TYn ]ñóö] isMDu bwc ] rUAwl CMd ] CIr swgr hY jhW sun rwj
rwjvqwr ] m`C audr miCMdR jogI bYT hY ibRiq Dwr ] fwir jwr inkwr qw kh pUiC lyhu
bnwie ] jo khw so kIjIAY inRp iehI s`iq aupwie ]ñó÷] joir bIrn lwK isMDih Awg cwl
subwh ] hUr pUr rhI jhw qh jqR qqR auCwh ] BWiq BWiq bjMqR bwjq Aaur Gurq inswn
] CIr isMDu huqo jhW iqh Twm phuMcy Awn ]ñóø] sUqR jwr bnwie kY iqh m`iD fwr Apwr
] Aaur jIv Gny ghy n ivlokÎo isv bwr ] hwir hwir iPrYN sBY Bt Awin BUpiq qIr ]
Aaur jIv Gny ghy pr so n pwv PkIr ]ñóù] m`C pyt miCMdR jogI bYT hY ibnu Aws ]
jwr Byt skY n vw ko moin AMg subws ] eyk jwr sunw nXo iqh fwrIAY Aibcwr ] s`q bwq
khoN qumY suin rwj rwjvqwr ]ñôú] gÎwn nwm sunw hmo iqh jwir ko inRp rwie ] qaun qw
685
mY fwr kY muinrwj lyhu ghwie ] XON n hwiQ pry munIsr bIq hY bhu brK ] s`iq bwq khoN
qumY suin lIjIAY BrqrK ]ñôñ] XoN n pwn pry munwbr hoihN koit aupwie ] fwr kY qum
gÎwn jwr su qwsu lyhu ghwie ] gÎwn jwr jbY inRpM br fwrÎo iqh bIic ] qaun jwr gho
munwbr jwnu dUj dDIic ]ñôò] m`C sihq miCMdR jogI b`iD jwr mJwr ] m`C lok iblok kY
sB hÍY gey ibsMBwr ] dÍY mhUrq ibqI jbY suiD pwie kY kCu AMg ] BUp dÍwr gey sBY Bt
bWiD AsqR auqMg ]ñôó] m`C audr lgy su cIrn ikauhUM n cIrw jwie ] hwir hwir pry jbY
qb pUC imqR bulwie ] Aaur kaun ibcwrIAY aupcwr qw kr Awju ] idsit jw qy pry
munIsÍr sry hmro kwju ]ñôô] dohrw ] m`C pyt ikhUM n Puty sB kir hty aupwie ] gÎwn
gurU iqn ko huqo pUCw qwih bnwie ]ñôõ] qomr CMd ] Bt qÎwg kY sB grb ] inRp qIr
boly srb ] inRp pUiCXY gur gÎwn ] kh dyie qoih ibDwn ]ñôö] ibiD pUr kY suB cwr ]
Aru gÎwn rIiq ibcwr ] gur BwiKXY muih Byv ] ikm dyiKXY muin dyv ]ñô÷] gur gÎwn
bolÎo bYn ] suB bwc soN suK dYn ] Curkw ibbyk lY hwQ ] ieh PwirXY iqh swQ ]ñôø]
qb kwm qYso eI kIn ] gur gÎwn jÎoN isK dIn ] gih kY ibbykih hwQ ] iqh cIrXw iqh
swQ ]ñôù] jb cIr pyt bnwie ] qb dyKey jg rwie ] juq DÎwn muidRq nYn ] ibnu Aws
icq n fulYn ]ñõú] sq Dwq puqrw kIn ] muin idRsit qr Dr dIn ] jb CUit iriK ko
DÎwn ] qb Bey Bsm pRmwn ]ñõñ] jo Aaur idRg qr Awau ] soaU ijXq jwin n pwau ]
so Bsm hovq jwn ] ibnu pRIiq Bgiq n mwn ]ñõò] jb Bey puqRw Bsm ] jnu AMDqw riv
rsm ] puin pUiCAw iqh jwie ] muinrwj Byd bqwie ]ñõó] nrwj CMd ] su kaun BUp
BUim mY bqwie moih dIijXY ] ju moih qRwis n qRsÎo ikRpw irKIs kIijXY ] su Aaur kaun hY
686
hTI su jaun mo n jIqÎo ] AqRws kaun Taur hY jhw n moih bIqÎo ]ñõô] n sMk ic`q
AwinXY insMk BwK dIijXY ] su ko AjIq hY rhw aucwr qws kIijXY ] nrys dys dys ky
Asys jIq mY ley ] iCqys Bys Bys ky gulwm Awin huAY rhy ]ñõõ] AsyK rwj rwj kwj mo
lgwie kY idXy ] AnMq qIrQ nHwq kY AiC`n puMn mY ikXy ] AnMq CiqRXwn CY durMq rwj mY
kroN ] su ko iqhU jhwn mY smwj jaun qy troN ]ñõö] AnMg rMg rMg ky surMg bwij mY hry ]
ibsyK rwjsUie jg bwijmyD mY kry ] n BUim AYs ko rhI n j`g KMB jwinXY ] jgqR krx
kwrxM duiqX moih mwinXY ]ñõ÷] su AqR CqR jy Dry su CqR sUr syvhI ] AdMf KMf KMf ky
sudMf moih dyvhI ] su AYs Aaur kOn hY pRqwpvwn jwnIAY ] iqRlok Awj ky ibKY joigMdR moih
mwnIAY ]ñõø] miCMdR bwc pwrs nwQ soN ] svYXw ] khw BXo jo sB hI jg jIq su logn
ko bhu qRws idKwXo ] Aaur khw ju pY dys ibdysn mwih Bly gjgwih bDwXo ] jo mn jIqq
hY sB dys vhY qumrY inRp hwiQ n AwXo ] lwj geI kCu kwj srÎo nih lok gXo prlok n
pwXo ]ñõù] sÍYXw ] BUim ko kaun gumwn hY BUpiq so nih kwhU ky sMg clY hY ] hY ClvMq
bfI bsuDw Xih kwhU kI hY nih kwhU kI huAY hY ] Baun BMfwr sBY br nwir su AMiq quJY koaU
swQ n dY hY ] Awn kI bwq clwq ho kwhy kau sMig kI dyh n sMig isDY hY ]ñöú] rwj ky
swj ko kaun gumwn indwn ju Awpn sMg n jY hY ] Baun BMfwr Bry Gr bwr su eyk hI bwr
ibgwn khY hY ] puqR klqR su imqR sKw koeI AMiq smY quih swQ n dY hY ] cyq ry cyq Acyq
mhW psu sMg ibXo so BI sMg n jY hY ]ñöñ] kaun Bros Btwn ko BUpiq Bwr pry ijn Bwr
shYNgy ] Bwj hY BIru BXwnk hÍY kir BwrQ soN nihN Byr chYNgy ] eyk aupcwr n cwl hY rwjn
imqR sBY imRq nIr bhYNgy ] puqR klqR sBY qumry inRp CUtq pRwn mswn khYNgy ]ñöò] pwrs
687
nwQ bwc miCMdR soN ] qomr CMd ] muin kaun hY vih rwau ] iqh Awj moih bqwau ] iqh
jIq hoN jb jwie ] qb BwiKXo muih rwie ]ñöó] miCMdR bwc pwrs nwQ soN ] sun rwj
rwjn hMs ] Bv BUim ky AivqMs ] quih jIq ey sB rwie ] pr so n jIqÎo jwie ]ñöô]
Aibbyk hY iqh nwau ] qv hIX mY iqh TwauN ] iqh jIq khI n BUp ] vh hY srUp AnUp
]ñöõ] CpY CMd ] bil mhIp ijn ClÎo bRhm bwvn bis ikMno ] ikRsn ibsn ijn hry dMf
rGupiq qy ilMno ] ds gRIvih ijn hrw suBt suMBwsur KMfÎo ] mhKwsur mr idXw mwn
mDukIt ibhMfÎo ] so mdn rwj rwjw inRpiq inRp Aibbyk mMqRI ikXo ] ijh dyv dYq gMDRb
muin jIiq AfMf fMfih ilXo ñöö] jvn k®ǜD kY jùD krx kYrv rx Gwey ] jwsu kop ky kIin
sIs dssIs gvwey ] jaun k®ǜD ky ikXy dyv dwnv rx lùJy ] jws kRoD ky kIn Kst kul
jwdv jùJy ] soaU qws mwn sYnwiDpiq jidn ros vhu Awie hY ] ibn iek ibbyk sunho
inRpiq Avr smuih ko jwie hY ]ñö÷] pwrs nwQ bwc miCMdR soN ] CpY CMd ] sunhu miCMdR
bYn kho quih bwq ibc`Cn ] iek ibbyk Aibbyk jgq dÍY inRpiq su l`Cn ] bf joDw duhUM sMg
bfy doaU Awp DnurDr ] eyk jwiq iek pwiq eyk hI mwq joDw br ] iek qwq eyk hI bMs
puin bYr Bwv duh ikm gho ] iqh nwm Twm AwBrx rQ ssqR AsqR sB muin kho ]ñöø]
miCMdR bwc pwrs nwQ soN ] CpX ] Aisq brx Aibbyk Aisq bwjI rQ soiBq ] Aisq
bsqR iqh AMg inriK nwrI nr loiBq ] Aisq swrQI AgR Aisq AwBrx rQoqm ] Aisq
DnuK kir Aisq Dujw jwnuk purKoqm ] ieh Cib nrys Aibbyk inRp jgq jXM kr mwinXY
] An ij`q jws kh nw qjo iksn rUp iqh jwinXY ]ñöù] CpY CMd ] puhp DnuK Ailpnc
mqs ijh Dujw ibrwjY ] bwjq JWJr qUr mDur bInw Duuin bwjY ] sB bjMqR ijh sMg bjq
688
suMdr Cib sohq ] sMg sYn Ablw sMbUh sur nr muin mohq ] As mdn rwj rwjw inRpiq
jidn k®ǜD kir Dwie hY ] ibnu eyk ibbyk qw ky smuih Aaur dUsr ko jwie hY ]ñ÷ú] CpY
CMd ] krq inRq suMdrI bjq bInw Duin mMgl ] aupjq rwg sMbUh bjq bYrwrI bMgl ]
BYrv rwg bsMq dIp ihMfol mhwsur ] auGtq qwn qrMg sunq rIiJq Duin sur nr ] ieh
Cib pRBwv irqurwj inRp jidn ros kir Dwie hY ] ibnu iek ibbyk qw ky inRpiq Aaur smuih
ko jwie hY ]ñ÷ñ] soriT swrMg sùD mlwr ibBws srb guin ] rwmklI ihMfol gOf gUjrI
mhW Duin ] llq prj gvrI mlHwr kwnVw mhW Cib ] jwih ibloikq bIr srb qumry jY hYN
dib ] ieh ibiD nrys irqurwj inRp mdn suAn jb grij hY ] ibnu ie`k gÎwn sunho
inRpiq su Aaur dUsr ko brij hY ]ñ÷ò] CpY CMd ] kauDq dwmin sGn sGn Gorq
chuids Gn ] moihq Bwimin sGn friq ibrhin iqRX liK mn ] bolq dwdr mor su Gn
iJ`lI iJMkwrq ] dyKq idRgn pRBwv Aimq muin mn ibRiq hwrq ] ieh ibiD hulws mdnj
duiqX jidn ctk dY stk hY ] ibnu iek ibbyk sunho inRpiq Aaur dUsr ko htk hY
]ñ÷ó] iqRiqXw puqR AnMd jidn ssqRn khu Dir hY ] kir hY icqR bicqR su rx sur nr
muin fir hY ] ko Bt Dir hY DIr jidn swmuih vh AY hY ] sB ko qyj pRqwp iCink BIqir
hr lY hY ] ieh ibiD AnMd durDrK Bt jidn ssqR gh im`k hY ] ibnu iek DIrj suin ry
inRpiq su Aaur n dUsr it`k hY ]ñ÷ô] rqn jtq rQ suBq Kicq bjRn mukqwPl ] hIr
cIr AwBrx Dry swrQI mhW bl ] kink dyK kurrwq kiTn kwmin ibRiq hwrq ] qn
ptMbr jrksI prm BUKn qn Dwrq ] ieh Cib AnMd mdnj inRpiq jidn grij dl gwih
hY ] ibn iek DIrj suin ry inRpiq Aaur smuih ko jwih hY ]ñ÷õ] DUmR brx swrQI DUmR
689
bwjI rQ Cwjq ] DUmR brx AwBrx inrK sur nr muin lwjq ] DUmR nYn DUmro gwq DUmr
iqh BUKn ] DUmR bdn qy bmq srb sq®¨ kul dUKn ] As Brm mdn cqurQ suvn jidn
ros kir Dwie hY ] dl lUt kUt qumro inRpiq su srb iCink mih jwie hY ]ñ÷ö] Aaur
Aaur jy suBt gno iqh nwm ibc`Cn ] bf joDw bf sUr bfy ijqvwr sul`Cn ] klih nwm
iek nwir mhW kl rUp klhkr ] log cqurds mwiJ jws Corw nhI sur nr ] sB ssqR
AsqR BIqir inpux Aiq pRBwv iqh jwnIAY ] sB dys Bys Aru rwj sB qRws jvn ko mwnIAY
]ñ÷÷] bYr nwm iek bIr mhw durDrK AjY rx ] kbhu dIin nhI pIT Aink jIqy ijh
inRp gx ] locn sRoxq brx Arun sB ssqR AMg iqh ] riv pRkws sr Dujw Arux lwjiq
lK Cib ijh ] ieh BWiq bYr bIrw bfo jidn k®ǜD kir grij hY ] ibnu eyk sWiq sun ry
inRpiq su Aaur n dUsr brij hY ]ñ÷ø] DUmR Dujw rQ DUmR DUmR swrQI ibrwjq ] DUmR bsqR
qn Dry inriK DUAro mn lwjq ] DUmR DnuK kir CkÎo bwn DUmry suhwey ] sur nr nwg
BujMg j`C Aru Asur ljwey ] ieh Cib pRBwv Awls inRpiq jidn jùD kh jùt hY ] au~dm
ibhIn sun ry inRpiq Aaur skl dl Pùt hY ]ñ÷ù] hirq Dujw Aru DnuK hirq bwjI rQ
soiBq ] hirq bsqR qn Dry inriK sur nr mn moihq ] pvn byg rQ clq BRm bGUlw
liK l`jq ] sunq sRvn ck sbd myG mn mih suK s`jq ] ieh Cib pRqwp md nwm inRp
jidn qurMg ncwie hY ] ibnu iek ibbyk sun lY inRpiq su smr n dUsr jwie hY ]ñøú]
Aisq Dujw swrQI Aisq bsqR Aru bwjI ] Aisq kvc qn ksy qjq bwxn kI rwjI ]
Aisq skl iqh brx Aisq locn duK mrdn ] Aisq mixix ky srl AMg BUKx ruic
brDn ] As kuivRiq bIr dur DrK Aiq jidn smr kh s`ij hY ] ibnu iek DIrj bIr`q
690
qij Aaur skl dl B`ij hY ]ñøñ] crm brm kh Dry Drm C`qRI ko Dwrq ] AjY jwnu
Awpnih srb rx suBt pcwrq ] Drq n AwgY DIr bIr ijh swmuih Dwvq ] sur Asur
nr nwir j`C gMDRb gun gwvq ] ieh ibiD gumwn jw idn grij prm kRoD kir FUk hY ]
ibnu ie`k sIl sun ry inRpiq su Aaur skl dl hUk hY ] ñøò] kVk kRoD kr cVg BVik
Bwdiv jÎoN g`jq ] sVk qyg dwmin qV`k qV BV rx s`jq ] lVk lùQ ib`Qurg syl
swmuih hY G`lq ] jidn ros rwvq rxih dUsr ko J`lq ] ieh ibiD Apmwn iqh BRwq Bn
jidn rudR rs m`ic hY ] ibn ie`k sIl dusIl Bt su Aaur kvx rix r`ic hY ]ñøó] DnuK
mMflwkwr lgq jw ko sdIv rx ] inrKq qyj pRBwv Btk Bwjq hY Bt gx ] koaU n
bWiDq DIr bIr inrKq duiq lwjq ] nihn jùD Thrwiq qRsq dshUM ids Bwjq ] ieh
ibiD AnrQ smr`Q rx jidn qurMg mt`k hY ] ibn iek DIr sun bIr br su dUsr kaun
ht`k hY ]ñøô] pIq bsqR qn Dry Dujw ipXrI rQ Dwry ] pIq DnuK kir soB mwn riq
piq ko twry ] pIq brx swrQI pIq brxY rQ bwjI ] pIq brn ko bwx Kyq ciVH grjq
gwjI ] ieh BWiq bYr sUrw inRpiq jidn grij dl gwih hY ] ibn iek gÎwn svDwn hÍY
Aaur smr ko cwih hY ]ñøõ] milq bsqR qn Dry milq BUKn rQ bWDy ] milq mukt isr
Dry prm bwxx kh sWDy ] milq brx swrQI milq qwhUM AwBUKn ] mlÎwigir kI gMD
skl sq®¨ kul dUKn ] ieh BWiq inMd AnDr suBt jidn AXoDn m`ic hY ] ibn iek DIrj
sun bIr br Aaur kvx rix r`ic hY ]ñøö] Gor bsqR qn Dry Gor pigXw isir bWDy ]
Gor brx isir mukt Gor ssqRn kh sWDy ] Gor mMqR muK jpq prm AwGor rUp iqh ]
lKq sÍrg Bhrwq Gor AwBw liK kY ijh ] ieh BWiq nrk durDrK Bt jidn ros rix
691
Awie hY ] ibnu iek hir nwm sunho inRpiq Aaur n koie bcwie hY ]ñø÷] smt sWg sMgRhY
syl swmuih hÍY sùtY ] kliq kRoD sMjugiq gilq gYvr jÎoN jùtY ] ie`k ie`k ibn kIn ie`k qy
ie`k n c`lY ] ie`k ie`k sMg iBVY ssqR snmuK hÍY J`lY ] ieh ibiD nsIl dusIl Bt shq
kucIl gr`ij hY ] ibnu eyk sucih suin inRp inRpix su Aaur n koaU br`ij hY ]ñøø] ssqR
AsqR doaU inpux inpux sB byd swsqR kir ] Arux nyqR Aru rkq bsqR iDRqvwn Dnur Dir
] ibkt bWk bfÎwC bfo AiBmwn Dry min ] Aimq rUp Aimqoj ABY Awlok AjY rin ]
As suBt CuDw iqRsnw sbl jidn rMg rx ric hY ] suin ie`k inRpiq ingrih ibnw Aaur
ijXn lY bic hY ]ñøù] pvn byg rQ clq su Cib swvj qVqwikRq ] igirq Drin suMdrI
nYku ijh idis iPir Jwkq ] mdn moh mn rhq mnuC dyiKq Cib lwjq ] aupjiq ihX
hulws inrK duiq kh duK Bwjq ] iem kpt dyv Anjyv inRp jidn Jtk dY Dwie hY ] ibnu
eyk sWiq sunho inRpiq su Aaur kvn smuhwie hY ]ñùú] cKncwru cMcl pRBwv KMjn liK
lwijq ] gwvq rwg bsMq byx bInw Duin bwijq ] DDkq iDRkt imRdMg JWJ Jwlr suB sohq
] Kg imRg j`C BujMg Asur sur nr mn mohq ] As loB nwm joDw bfo jidn jùD kh jùit
hY ] js pvn byg qy myG gx su As qv sB dl Pùit hY ]ñùñ] Duj pRmwx bIjurI Bujw
BwrI ijh rwjq ] Aiq cMcl rQ clq inriK sur nr muin Bwjq ] AiDk rUp Aimqoij
Aimt joDw rx duhkr ] Aiq pRqwp blvMq lgq sq®ün kh irpuuhr ] As moh nwm joDw
jsI jidn jùD kh jùit hY ] ibn iek ibcwr Aibcwr inRp Aaur skl dl Pùit hY
]ñùò] pvn byg rQ clq gvn lK moihq nwgir ] Aiq pRqwp Aimqoij AjY pRiqmwn
pRBw Dir ] Aiq bilst A`iDst skl sYnw khu jwnhu ] kRoD nwm bfÎwC bfo joDw ijX
692
mwnhu ] Dir AMg kvc Dr pnc kr jidn qurMg mt`ik hY ] ibnu eyk sWiq sun s`iq inRp
su Aaur n koaU ht`ik hY ]ñùó] gilq durd mid cVHÎo kwiF krvwr BÎMkr ] sÎwm brx
AwBrx Kicq sB nIl mixx br ] sÍrn ikMkxI jwl bDy bwnYq gjoqm ] Aiq pRBwv juiq
bIr is`D swvMq nroqm ] ieh Cib hMkwr nwmw suBt Aiq bilst iqh mwinXY ] ijh jgq
jIv jIqy sBY Awp Aijq iqh jwinXY ]ñùô] syq hsiq AwrUV Furq chUM Er cvr br ]
sÍrx ikMkxI bDy inrK mohq nwrI nr ] suBR sYhQI pwix pRBw kr mY Ais Dwvq ] inriK
idpiq dwmnI pRBw ihXry pCuqwvq ] As dRoh nwm joDw bfo Aiq pRBwv iqh jwinXY ] jl
Ql ibdys dysn inRpiq Awn jvn kI mwinXY ]ñùõ] qbl bwj GuMGrwr sIs klgI ijh
sohq ] dÍY ikRpwx gjgwh inriK nwrI nr mohq ] Aimq rUp Aimqoij ibkt bwnYq Aimt
Bt ] Aiq subwh Aiq sUr AjY AniB`d su Ankt ] ieh BWiq Brm AniB`d Bt jidn
k®ǜD ijX Dwir hY ] ibnu iek ibcwr Aibcwr inRp su Aaur n Awin aubwir hY ]ñùö] lwl
mwl suB bDy ngn srpyc Kicq isr ] Aiq bilst AnByd AjY swvMq BtWbr ] kit
ikRpwx sYhQI qjq Dwrw bwxin kr ] dyKq hisq pRBwv lijq qiVqw DwrwDr ] As bRhm
doK AnmoK Bt Akt AjY iqh jwinXY ] Air dvn AjY AwnMd kr inRp Aibbykih ko
mwinXY ]ñù÷] Aisq bsqR Aru Aisq gwq Aimqoij rxwcl ] Aiq pRcMf Aiq DIr bIr
jIqy ijn jl Ql ] Akt AjY AnByd Aimt AnrQ nwm iqh ] Aiq pRmwrQ Air mQn
sq®ü soKn hY ibRd ijh ] durDrK sUr AnByd Bt Aiq pRqwp iqh jwinXY ] AnjY AnMd
dwqw Apun Aiq subwh iqh mwinXY ]ñùø] mor brn rQ bwj mor hI brx prm ijh ]
Aimq qyj durDrK sq®ü liK kr kMpiq iqh ] Aimt bIr Awjwnu bwhu Awloik rUp gn ]
693
mqs kyq liK jwih ihRdY lwijq hY duiq min ] As JUT rUT jidn inRpiq rxih qurMg auQ`ik
hY ] ibnu ie`k s`iq sux s`iq inRp su Aaur n Awn ht`ik hY ]ñùù] rQ qurMg isq Aisq
Aisq isq Dujw ibrwijq ] Aisq syqih bsqR inriK sur nr muin lwijq ] Aisq syq
swrQI Aisq isq CkÎo rQWbr ] suvrx ikMknI kys jnuk dUsr dyvysur ] ieh Cib pRBwv
imQXw suBt Aiq bilst iqh kh khÎo ] ijh jgq jIv jIqy sBY nih AjIq nr ko rhÎo
]òúú] ckR bkR kr Dry cwru bwgw qn Dwry ] Awnn Kwq qMbol gMD au~qm ibsQwry ] cvr
cwru chuM Er Furq suMdr Cib pwvq ] inrKq nYn bsMq pRBw qw kh isr nÎwvq ] ieh
ibiD subwhu icMqw suBt Aiq durDrK bKwinXY ] AnBMg gwq AnBY suBt Aiq pRcMf iqh
mwinXY ]òúñ] rUAwl CMd ] lwl hIrn ky Dry ijh sIs pY bhu hwr ] sÍrx ikMkix soN Ckw
gjrwj p`bwkwr ] durd rUV dirdR nwm su bIr hY suin BUp ] kaun qw qy jIq hY rx Awin
rwj srUp ]òúò] jr ksI ky bsqR hYN Aru prm bwjwrUV ] prm rUp pivqR gwq AiC`j
rUp AgUV ] CiqR Drm Dry mhW Bt bMs kI ijh lwj ] sMk nwmw sUr so sB sUr hY isrqwj
]òúó] ipMg bwij nhy rQysh Aifg bIr AKMf ] AMq rUp Dry mno AiC`j gwq pRcMf ]
nwm sUr AsoB qw kh jwnhI sB lok ] kaun rwv ibbyk hY ju n mwnhY ieh sok ]òúô]
BujMg pRXwq CMd ] sjy sÎwm bwjI rQM jwsu jwno ] mhW jMg joDw AjY qwsu mwno ] AsMqust
nwmM mhWbIr sohY ] iqhUM lok jw ko bfo qRws mo hY ]òúõ] cVHÎo q`q qwjI isrwjIq soBY ]
isrM jYq pqRM lKy cMdR CoBY ] AnwsOc nwmw mhWsUr so hY ] bfo C`qRDwrI Dry C`qR jo hY
]òúö] rQM syq bwjI isrwjIq so hY ] lKy ieMdR bwjI qry idRsit ko hY ] hTI bIr ihMsw
mhW nwm jwno ] mhw jMg joDw AjY lok mwno ]òú÷] suBM sMdlI bwj rwjI isrwjI ] lKy
694
rUp qw ko ljY ieMdR bwjI ] kumMqM mhWjor joDw juDwrM ] jlM vw QlM jyx ij`qy brÎwrM ]òúø]
cVHÎo bwj qwjI kpoqM srUpM ] Dry crm brmM ibswlM AnUpM ] Dujw b`D is`DM Al`jw juJwrM ]
bfo jMg joDw su k®ǜDI brwrM ]òúù] Dry CIn bsqRM mlInM dir`dRI ] Dujw Pwt bsqRM suDwry
aup`dRI ] mhW sUr corI krorI smwnM ] lsY qyj AYso ljY dyiK sÍwnM ]òñú] Pty bsqR srbM
sBY AMg Dwry ] bDy sIs jwrI burI ArD jwry ] cVHÎo BIm BYsM mhW BIm rUpM ] ibBYcwr
joDw kho qws BUpM ]òññ] sBY sÎwm brxM isrM syq eykM ] nhy grDpM sÎMdnykM AnykM ] Dujw
sÎwm brnM BujM BIm rUpM ] srM sRoixqM eyk A`Cyk kUpM ]òñò] mhW joD dwirdR nwmw juJwrM ]
Dry crm brmM su pwxM kuTwrM ] bfo icqR joDI kroDI krwlM ] qjY nwiskw nYn DUmRM brwlM
]òñó] rUAwl CMd ] sÍwim Gwq ikRqGnqw doaU bIr hYN durDrK ] sq®ü sUrn ky sMGwrk sYn
ky BrqrK ] kaun doQin soN jnw ju n mwin hY iqh qRws ] rUp AnUp ibloik kY Bt BjY hoie
audws ]òñô] imqR doK Aru rwj doK su eyk hI hYN BRwq ] eyk bMs duhUMn ko Aru eyk hI iqh
mwq ] CiqR Drm Dry hTI rx Dwie hY ijh Er ] kaun DIr DrY BtWbr lyq hYN JkJor
]òñõ] eIrKw Aru aucwt ey doaU jMg joDw sUr ] BwijhYN Aivlok kY Air rIiJhYN liK hUr ]
kaun DIr DrY BtWbr jIiq hY sB sq®¨ ] dMq lY iqRx Bwij hY Bt kOn gih hY AqR ]òñö]
Gwq Aaur bsIkrx bf bIr DIr Apwr ] k®¨r krm kuTwr pwix krwl dwV brÎwr ] ib`ju
qyj AiC`j gwq AiB`j rUp durMq ] kaun kaun n jIiqey ijin jIv jMq mhMq ]òñ÷]
Awpdw Aru JUTqw Air bIr bMs kuTwr ] prm rUp durDrK gwq AmrK qyj Apwr ] AMg
AMgin nMg bsqR n AMg blkl pwq ] dust rUp dirdR Dwm su bwx sWDy swq ]òñø]
ibXog Aau AprwD nwm su Dwir hY jb kop ] kaun TwF skY mhw bil Bwij hYN ibn Ep ]
695
sUl sYhiQ n pwin bwn sMBwir hYN qv sUr ] Bwij hYN qij lwj ko ibsMBwr hÍY sB kUr
]òñù] Bwnu kI sr Byd jw idn qip hYN rx sUr ] kaun DIr DrY mhw Bt Bwij hYN sB kUr
] ssqR AsqRn Cwif kY Aru bwij rwj ibswr ] kwit kwit snwh qv Bt Bwij hYN ibsMBwr
]òòú] DUmR brx Aau DUmR nYn su swq DUmR juAwl ] CIn bsqR Dry sBY qn k®¨r brx krwl
] nwm Awls qvn ko suin rwj rwjvqwr ] kaun sUr sMGwirhY iqh ssqR AsqR pRhwr
]òòñ] qotk CMd ] ciVH hY gih kop ikRpwx rxM ] GmkMq ik GuMGr Gor GxM ] iqh nwm
suKyd AByd BtM ] iqh bIr suDIr lKo inptM ]òòò] kl rUp krwl jÍwl jlM ] Ais au~jl
pwn pRBw inRmlM ] Aiq au~jl dMd AnMd mnM ] kuikRAw iqh nwm su joD gnM ]òòó] Aiq
sÎwm srUp kurUp qnM ] aupjM AgÎwn ibloik mnM ] iqh nwm iglwin pRDwn BtM ] rx mo
n mhW hT hwir htM ]òòô] Aiq AMg surMg snwh suBM ] bhu kst srUp su kst CuBM ]
Aiq bIr ADIr n BXo kb hI ] idv dyv pCwnq hYN sb hI ]òòõ] Bt krm ibkrm jbY
Dir hYN ] rx rMg qurMgih ibcir hYN ] quv bIr su DIrih ko Dir hY ] bil ibkRm qyj qbY
hir hY ]òòö] dohrw ] ieh ibiD qn sUrw su Dir DYhYN inRp Aibbyk ] inRp ibbyk kI idis
suBt TwF n rih hY eyk ]òò÷]
ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy pwrs miCMdR sMbwdy inRp Aibbyk Awgmn nwm suBt brnn
nwm iDAwie smwpq msq suB msqu ] APjU ]
AQ inRp ibbyk dl kQnM ]CpÎ CMd ] ijh pRkwr Aibbyk inRpiq dl sihq bKwny ] nwm
Twm AwBrn su rQ sB ky hm jwny ] ssqR AsqR Aru DnuK Dujw ijh brx aucwrI ] qÍ
pRswid muin dyv skl su ibbyk ibcwrI ] kir ikRpw skl ijh ibiD khy iqh ibiD vhY
696
bKwinXY ] ikh Cib pRBwv ikh duiq inRpiq inRp ibbyk AnumwinXY ]ñ]òòø] AiDk nÎws
muin kIn mMqR bhu BWiq aucwry ] qMqR BlI ibiD sDy jMqR bhu ibiD iliK fwry ] Aiq pivqR
huAY Awpu bhuir au~cwr krÎo iqh ] inRp ibbyk Aibbyk sihq sYnw kQÎo ijh ] sur Asur
cikRq chu ids Bey Anl pvn sis sUr nB ] ikh ibiD pRkws kir hY sMGwr jky j`C
gMDrb sB ]ò]òòù] syq CqR isr Dry syq bwjI rQ rwijq ] syq ssqR qn sjy inriK
sur nr BRim Bwijq ] cMd cikRq hÍY rhq Bwnu Bvqw liK Bùlq ] BRmr pRBw liK BRmq Asur
sur nr fg fùlq ] ieh Cib ibbyk rwjw inRpiq Aiq bilst iqh mwinXY ] muin gn
mhIp bMdq skl qIn lok mih jwinXY ]ó]òóú] cmr cwru chUM Er Furq suMdr Cib pwvq
] inriK hMs iqh Furin mwn srvrih ljwvq ] Aiq pivqR sB gwq pRBw Aiq hI ijh
soihq ] sur nr nwg surys j`C ikMnr mn moihq ] ieh Cib ibbyk rwjw inRpiq jidn
kmwn cVHwie hY ] ibn iek Aibbyk sunhu inRpiq Aaur n bwn clwie hY ]ô]òóñ] Aiq
pRcMf Aibkwr qyj AwKMf Aqul bl ] Aiq pRqwp Aiq sUr qUr bwjq ijh jl Ql ] pvn
byg rQ clq pyiK cplw icq lwjiq ] sunq sbd ck cwr myG mohq BRm Bwjiq ] jl
Ql AjyX AnBY suBt Aiq au~qm prvwinXY ] DIrju su nwm joDw ibkt Aiq subwhu jg
mwinXY ]õ]òóò] Drm DIr bIrj smIr AnBIru ibkt miq ] klp ibRC kuibRqn ikRpwn
js iqlk suBt Aiq ] Aiq pRqwp Aiq Ej Anl sr qyj jry rx ] bRhm AsqR isv
AsqR nihn mwnq eykY bRx ] ieh duiq pRkws ibRq CiqR inRp ssqR AsqR jb CMif hY ] ibn
eyk AibRq su ibRq inRpiq Avr n Awhv mMif hY ]ö]òóó] AiC`j gwq AnBMg qyj AwKMf
Ainl bl ] pvn byg rQ ko pRqwp jwnq ijX jl Ql ] DnuK bwn prbIn CIn sB AMg
697
bRqn kir ] Aiq subwh sMjm su bIr jwnq nwrI nr ] gih DnuK bwn pwnih Drm prm
rUp Dir grij hY ] ibnu iek AibRq suibRq inRpiq Aaur n Awin brij hY ]÷]òóô]
cikRq cwr cMcl pRkws bwjI rQ sohq ] Aiq pRbIn Duin CIn bIn bwjq mn mohq ] pRym
rUp suB Dry nym nwmw Bt BYkr ] prm rUp prmM pRqwp jùD jY Air CY kr ] As Aimt
bIr DIrw bfo Aiq blIs durDrK rx ] AnBY ABMj Animt suDIs Anibkwr AnjY su Bx
]ø]òóõ] Aiq pRqwp Aimqoj Aimt AnBY ABMg Bt ] rQ pRmwx cplw su cwru cmkq
hY Ankt ] inriK sq®ü iqh qyj cikRq BX BIq Bjq gx ] Drq DIr nih bIr qIr mr hY
nihN hit rix ] ibgÎwn nwm AnBY suBt Aiq bilst iqh jwinXY ] AgÎwn dys jw ko
sdw qRws Grn Gr mwinXY ]ù]òóö] bmq jÍwl fmrU krwl ifm ifm rx b`jq ] Gn
pRmwn ck sbd Ghr jw ko gl g`jq ] ismt sWg sMgRhq srik swmuih Air Jwrq ]
inriK qws sur Asur bRhm jY sbd aucwrq ] iesnwn nwm AiBmwn juq jidn DnuK gih
grij hY ] ibn iek kucIl swmuih smr su Aaur n qws brij hY ]ñú]òó÷] iek inibRiq
Aiq bIr duiqX Bwvnw mhw Bt ] Aiq bilst Animt Apwr AniC`j Anwkt ] ssqR
Dwir jb grj hY BIru Bwij hY inriK rx ] pqR Bys Bhrwq DIr DirhYN nih Angx ] ieh
ibiD suDIr joDw inRpiq jidn AXoDn r`ic hY ] qij ssqR AsqR BijhYN skl eyk n bIr
ibr`ic hY ]ññ]òóø] sMgIq CpX CMd ] qgVid qUr bwj hY jgVid joDw jb jutih ]
lgVid lùQ ib`Qurih sgVid sMnwh su qutih ] BgVid BUq BYro pRis`D Aru is`D inhwrih ]
jgVid j`C jùgxI jUQ jY sbd aucwrih ] sMsgVid suBt sMjm Aimt kgVid k®ǜD jb
grij hY ] dMdgVid ie`k durmiq ibnw AgVid su Aaur n brij hY ]ñò]òóù] jgVid
698
jog jXvwn kgVid kr kRoD kV`kih ] lgVid lùt Aru kùt qgVid qrvwr sV`kih ]
sgVid ssqR sMnwh pgVid pihr hYN jvn idn ] sgVid sq®ü BjihN tgVid itik hYN n
iek iCn ] pMpgVid ipXr isq brx muK sgVid smsq isDwr hYN ] AMAgVid Aimt
durDrK Bt jgVid ik jidn inhwr hYN ]ñó]òôú] AgVid iek Aru cwr pgVid pUjw
jb kùpih ] rgVid ros kir jos pgVid pwien jb rùpih ] sgVid sq®ü qij AqR
BgVid B`jih su BRm rx ] AgVid AYs au~JVih pgVid jxu pvn pqR bx ] sMsgVid
suBt sB Bij hYN qgVid qurMg ncwie hYN ] CMCgVid CqR ibRiq C`if kY AgVid ADogiq
jwie hYN ]ñô]òôñ] CpX CMd ] cmr cwr chUM Er Furq suMdr Cib pwvq ] syq bsqR
Aru bwij syq ssqRx Cib Cwvq ] Aiq piv`qR Aibkwr Acl AnKMf Akt Bt ] Aimq
Ej Animt AnMq AwC`l rxwkt ] Dir AsqR ssqR swmuih smr jidn inRpoqm grij hY ]
itikhY iek Bt nih smr Aaur kvx qb brij hY ]ñõ]òôò] iek ibidAw Aru lwj
Aimt Aiq hI pRqwp rx ] BIm rUp BYro pRcMf Aimqoj Adwhx ] Aiq AKMf AfMf cMf
prqwp rxwcl ] ibRKB kMD Awjwnu bwhu bwnYq mhWbil ] ieh Cib Apwr joDw jugl jidn
inswn bjwie hY ] B`ij hY BUp qij lwj sB eyk n swmuih Awie hY ]ñö]òôó] nrwj CMd
] sMjog nwm sUrmw AKMf eyk jwnIAY ] su Dwm Dwm jws ko pRqwp Awju mwnIAY ] AfMf AO
ACyd hY ABMg qwsu BwKIAY ] ibcwr Awju qaun soN juJwr kaun rwKIAY ]ñ÷]òôô] AKMf
mMflIk soN pRcMf bIr dyKIAY ] suikRq nwm sUrmw Aij`q qws lyKIAY ] grij ssqR sij kY
sl`ij rQ Dwie hY ] AmMf mwrqMf jÎoN pRcMf soB pwie hY ]ñø]òôõ] ibsyK bwx sYhQI
ikRpwn pwx s`ij hY ] Amoh nwm sUrmw sroh Awin g`ij hY ] AloB nwm sUrmw duiqX jo
699
gr`ij hY ] rQI gjI heI pqI Apwr sYx B`ij hY ]ñù]òôö] hTI jpI qpI sqI AKMf bIr
dyKIAY ] pRcMf mwrqMf jÎoN AfMf qws lyKIAY ] Aij`q jaun jgq qy pivqR AMg jwnIAY ]
Akwm nwm sUrmwiBrwm qws mwnIAY ]òú]òô÷] AkRoD joD kRoD kY ibroD s`ij hY jbY ]
ibswr lwj sUrmw Apwr B`ij hYN sBY ] AKMf dyh jws kI pRcf M rUp jwnIAY ] sul`j nwm
sUrmw su mMiqR qws mwnIAY ]òñ]òôø] su prm q`q Awid dY inrwhMkwr grij hY ] ibsyK
qor sYn qy AsyK bIr brij hY ] sroK sYhQIn lY AmoG joD jùit hY ] AsyK bIr kwrmwid
k®¨r kauc qùit hY ]òò]òôù] su Bgiq eyk Bwvnw su kRoD sUr Dwie hYN ] AsyK mwrqMf jÎoN
ibsyK soB pwie hY ] sMGwir sYx s`qRvI juJwr joD jùit hY ] krUr kUr sUrmw qr`k qMg qùit
hY ]òó]òõú] ism`it sUr sYhQI sr`ik sWg syl hY ] durMq Gwie Jwil kY AnMq sYx pyil hY
] qm`ik qyg dwmxI sV`ik sUr m`it hY ] inp`it k`it kùit kY Ak`t AMg s`it hY
]òô]òõñ] inp`it sUr isMG jÎoN pl`it syl bwih hY ] ibsyK b®¨QnIs kI AsyK sYx gwih hY
] ArùiJ bIr A`p m`iJ g`iJ Awin jùiJ hY ] ibsyK dyv dYq j`C ikMnR ik`q bùiJ hY
]òõ]òõò] sr`ik syl sUrmw mt`ik bwij sùit hY ] AmMf mMflIk sy APùt sUr Pùit hY ]
su pRym nwm sUr ko ibsyK BUp jwnIAY ] su swK qws kI sdw iqhUMn lok mwnIAY ]òö]òõó]
nrwj CMd ] AnUp rUp Bwnu soN ABUq rUp mwnIAY ] sMjog nwm sq®h ü w su bIr qws jwnIAY ]
su sWiq nwm sUrmw su Aaur eyk bolIAY ] pRqwp jws ko sdw su srb log qolIAY
]ò÷]òõô] AKMf mMflIk so pRcMf rUp dyKIAY ] su kop sùD isMG kI smwn sUr pyKIAY ] su
pwT nwm qws ko ATwt qws BwKIAY ] BjÎo n jùD qy khUM insys sUr swKIAY ]òø]òõõ] su
krm nwm eyk ko su is`C dUj jwnIAY ] AiB`j mMflIk soN AwiC`j qyj mwnIAY ] skop sUr
700
isMG jÎoN Gtw smwn jùit hY ] durMq bwj bwij hYN AnMq ssqR Cùit hY ]òù]òõö] su j`g
nwm eyk ko pRboD Aaur mwnIAY ] su dwn qIsrw hTI AKMf qws jwnIAY ] su nym nwm Aaur
hY AKMf qws BwKIAY ] jgqR jws jIiqAw jhwn Bwnu swKIAY ]óú]òõ÷] su squ nwm eyk
ko sMqoK Aaur bolIAY ] su qpu nwm qIsro dsMqR jwsu ColIAY ] su jwp nwm eyk ko pRqwp
Awju qws ko ] Anyk jùD jIiq kY brÎo ijnY inrws ko ]óñ]òõø] CpY CMd ] Aiq pRcMf
blvMf nym nwmw iek Aiq Bt ] pRym nwm dUsro sUrbIrw rxoq kt ] sMjm eyk bilsit
DIr nwmw cqurQ gin ] pRwxXwm pMcvo DÎwn nwm Kstm Bin ] joDw Apwr AnKMf Aiq
sq pRqwp iqh mwnIAY ] sur Asur nwg gMDRb Drm nwm qvn ko jwnIAY ]óò]òõù]
suBwcwr ijh nwm sbl dUsr Anumwno ] ibkRm qIsro suBt bùiD cqurQ ijX jwno ] pMcm
Anurkqqw CTm swmwiD ABY Bt ] au~dm Aru aupkwr Aimt AnjIq Anwkt ] ijh
inriK sq®ü qij Awsnin ibmn ic`q Bwjq qvn ] bil twir hwir Awhv hTI ATt Twt
Bùlq gvn ]óó]òöú] qomr CMd ] su ibcwr hY Bt eyk ] gun bIc jwsu Anyk ] sMjog hY
iek Aaur ] ijin jIiqAw piq gauir ]óô]òöñ] iek hom nwm su bIr ] Air kIn jwsu
ADIr ] pUjw su Aaur bKwn ] ijh soN n paurKu Awn ]óõ]òöò] Anurkqqw iek Aaur
] sB suBt ko isrmaur ] byrkqqw iek Awn ] ijh soN n Awn pRDwn ]óö]òöó]
sqsMg Aaur subwh ] ijh dyK jùD auCwh ] Bt nyh nwm Apwr ] bl jaun ko ibkrwr
]ó÷]òöô] iek pRIiq Aru hir Bgiq ] ijh joq jgmg jgiq ] Bt d`q m`q mhwn ]
sB Taur mY prDwn ]óø]òöõ] iek k®ü`D Aaur pRboD ] rx dyK kY ijh kRoD ] ieh BWiq
sYn bnwie ] duhu idis inswx bjwie ]óù]òöö] dohrw ] ieh ibiD sYn bnwie kY cVHy
701
inswn bjwie ] ijh ijh ibiD Awhv mcÎo so so khq sunwie ]ôú]òö÷] sRI BgvqI CMd
] ik sMbwh au~Ty ] ik swvMq jùty ] ik inswx hùky ] ik bwjMqR Dùky ]ôñ]òöø] ik bMbwl
nyjy ] ik jMjÍwl qyjy ] ik swvMq FUky ] ik hw hwie kUky ]ôò]òöù] ik isMDUr g`jy ] ik
qMbUr b`jy ] ik sMbwh jùty ] ik sMnwh Pùty ]ôó]ò÷ú] ik fwkMq faurU ] ik BRwmMq BaurU
] ik AwhwV if`gy ] ik rwkqR iB`gy ]ôô]ò÷ñ] ik cwmuMf crmM ] ik swvMq DrmM ] ik
AwvMq jùDM ] ik swn`D b`DM ]ôõ]ò÷ò] ik swvMq s`jy ] ik nIswx b`jy ] ik jMjÍwl kRoDM ]
ik ibswir boDM ]ôö]ò÷ó] ik AwhwV mwnI ] ik jÎoN m`C pwnI ] ik ssqRwsqR bwhYN ] ik
jÎoN jIq cwhYN ]ô÷]ò÷ô] ik swvMq sohy ] ik swrMg rohy ] ik ssqRwsqR bwhy ] Bly sYx
gwhy ]ôø]ò÷õ] ik BYrau BB`kY ] ik kwlI kuh`kY ] ik joigMn jùtI ] ik lY pqR tùtI
]ôù]ò÷ö] ik dyvI dm`kY ] ik kwlI kuh`kY ] ik BYro BkwrY ] ik faurU fkwrY
]õú]ò÷÷] ik bhu ssqR brKy ] ik prmwsqR krKy ] ik dYqwsqR Cùty ] ik dyvwsqR mùky
]õñ]ò÷ø] ik sYlwsqR swjy ] ik paunwsqR bwjy ] ik myGwsqR brKy ] ik AgnwsqR
krKy ]õò]ò÷ù] ik hMswsqR Cùty ] ik kwksqR qùty ] ik myGwsqR brKy ] ik sUkRwsqR
krKy ]õó]òøú] ik swvMq s`jy ] ik bÎomwsqR g`jy ] ik j`CwsqR Cùty ] ik ikMnRwsqR mùky
]õô]òøñ] ik gMDRbwsqR bwhYN ] ik nr AsqR gwhYN ] ik cMcwl nYxM ] ik mY m`q bYxM
]õõ]òøò] ik AwhwV if`gYN ] ik Awrkq iB`gYN ] ik ssqRwsqR b`jy ] ik swvMq g`jy
]õö]òøó] ik Awvrq hUrM ] ik swvrq pUrM ] iPrI AYx gYxM ] ik Awrkq nYxM
]õ÷]òøô] ik pwvMg pùly ] ik srbwsqR Kùly ] ik huMkwr bwhYN ] ADM A`iD lwhYN
]õø]òøõ] CutI eIs qwrI ] ik sMnÎws DwrI ] ik gMDrb g`jy ] ik bwidqR b`jy
702
]õù]òøö] ik pwpwsqR brKy ] ik DrmwsqR krKy ] ArogwsqR Cùty ] suBogwsqR sùty
]öú]òø÷] ibbwdwsqR s`jy ] ibroDwsqR b`jy ] kumMqRwsqR Cùty ] sumMqRwsqR tùty
]öñ]òøø] ik kwmwsqR Cùty ] kroDwsqR qùty ] ibroDwsqR brKy ] ibmohwsqR krKy
]öò]òøù] cirqRwsqR Cùty ] ik mohwsqR jùty ] ik qRwswsqR brKy ] ik kRoDwsqR krKy
]öó]òùú] cOpeI CMd ] ieh ibiD ssqR AsqR bhu Cory ] inRp ibbyk ky Bt JkJory ]
Awpn clw insir qb rwjw ] BWiq BWiq ky bwjn bwjw ]öô]òùñ] duhuidis pVw inswny
Gwqw ] mhw sbd Duin auTI AGwqw ] brKw bwx ggn gXo CweI] BUq ipswc rhy aurJweI
]öõ]òùò] iJim iJim swru ggn qy brKw ] Bl Bl suBt pKrIAw prKw ] ismty suBt
AnMq Apwrw ] pr geI AMD DuMD ibkrwrw ]öö]òùó] inRp ibbyk qb rosih Brw ] sB
sYnw kh Awiesu krw ] aumfy sUr su Pauj bnweI ] nwm qws kib dyq bqweI ]ö÷]òùô]
isrI pwKrI top svwry ] iclqh rwg sMjovw fwry ] cly jùD ky kwj su bIrw ] sUKq BXo
nidn ko nIrw ]öø]òùõ] dohrw ] duhU idsn mwrU bjÎo prÎo inswxy Gwau ] aumf
dubihXw auiT cly BXo iBrn ko cwau ]öù]òùö] BujMg pRXwq CMd ] rxM suMD swvMq BwvMq
gwjy ] qhW qUr ByrI mhW sMK bwjy ] BXo auc kolwhlM bIr KyqM ] bhy ssqR AsqRM ncy BUq
pRyqM ]÷ú]òù÷] PrI Dop pwiek su KMfy ibsyKM ] qury quMd qwjI Bey BUiq ByKM ] rxM rwg b`jy
q g`jy BtwxM ] qurI q`q n`cy pl`ty plwxM ]÷ñ]òùø] ihxMky q hYvwr gYvwr gwjI ] mt`ky
mhWbIr sùty isrwjI ] kVw kùt ssqRwsqR b`jy ApwrM ] ncy sùD is`DM auTI ssqR JwrM
]÷ò]òùù] iklMkI q kwlI km`CÎw krwlM ] bkYN bIr bYqwl bwmMq jÍwlM ] cvI cWvfI
cwv causiT bwlM ] krYN sRoxhwrM bmY jog jÍwlM ]÷ó]óúú] CurI iCpR CMfyiq mMfYN rxwrM ]
703
qm`ky qqwjI BB`ky BtwxM ] suBy sMdlI boj bwjI ApwrM ] bhy bor ipMgI sumuMdy kMDwrM
]÷ô]óúñ] qury quMd qwjI auTy k`C A`CM ] k`Cy AwrbI p`b mwno sp`CM ] auTI DUir pUrM CuhI
AYx gYxM ] BXo AMD DuMDM prI jwnu rYxM ]÷õ]óúò] ieqY d`q DwXo Anwd`q au~qM ] rhI DUir
pUrM prI k`t lùQM ] Anwvrq bIrM mhW brq DwrI ] cVHÎo caup kY quMd n`cy qqwrI
]÷ö]óúó] KurM Kyh au~TI CXo rQ BwnM ] idsw byidsw BU n idKÎwsmwnM ] Cuty ssqR AsqRM
prI BIr BwrI ] Cuty qIr krvwr kwqI ktwrI ]÷÷]óúô] ghy bwx d`qM Anwd`q mwrÎo ]
BjI srb sYxM n nYxM inhwrÎo ] ijxÎo bIr eykY AnykM prwno ] purwny plwsI hny pOn mwno
]÷ø]óúõ] rxM ros kY loB bwjI mt`kÎo ] BjÎo bIr bwcÎo ArÎo su Jt`kÎo ] iPrÎo dyK
bIrM AnwloB DwXo ] Cuty bwx AYsy sBY bÎom CwXo ]÷ù]óúö] dsM bwx lY bIr DIrM pRhwry
] srM s`T lY sMjmY qwik mwry ] nvM bwx soN nym ko AMg CydÎo ] blI bIs bwxwin ibgÎwn
BydÎo ]øú]óú÷] pics bwx pwivqRqw kO pRhwry ] AsIh bwx Arcwih kY AMig Jwry ]
pcwsI srM pUr pUjwih CydÎo ] bfo lsitkw lY sl`jwih BydÎo ]øñ]óúø] ibAwsI blI
bwix ib`dÎwih mwry ] qpsÎwih pY qwik qyqIs fwry ] keI bwx soN kIrqnM AMg CydÎo ]
AloBwid joDw BlI BWiq BydÎo ]øò]óúù] inRhMkwr ko bwn A`sIn CydÎo ] Bly prm qqÍwid
kO b`C BydÎo] keI bwx kruxwih ky AMg Jwry ] srM sO ku isCÎwih ky AMg mwry ]øó]óñú]
dohrw ] dwn Awin pujÎo qbY gÎwn bwn lY hwiQ ] jÍwn jwin mwrÎo iqsY DÎwn mMqR ky swQ
]øô]óññ] BujMg pRXwq CMd ] rxM auClÎo dwn joDw mhwnM ] sBY ssqR byqw Aiq AsqR
inDwnM ] dsM bwx soN loB ko b`C mwrÎo ] srM spq sON kRDo ko dyh qwrÎo ]øõ]óñò] nvM
bwx byDÎo AnMnÎws bIrM ] iqRXo qIr BydÎo Anwbrq DIrM ] BXo Byid kRoDM sqM sMig mwry ]
704
BeI DIr DrmM bRhm gÎwn qwry ]øö]óñó] keI bwx kulhqRqw ko clwey ] keI bwx lY bYr
ky bIr Gwey ] ikqy Gwie Awls kY AMg lwgy ] sBY nrk qy Awid lY bIr Bwgy ]ø÷]óñô]
iekY bwx insIl kO AMg CydXo ] duqI kus`qqw ko BlY sUq BydXo ] gumwnwid ky cwr bwjI
sMGwry ] AnrQwid ky bIr bWky invwry ]øø]óñõ] ippwsw CuDw AwlswdI prwny ] BjÎo
loB kRoDI hTI dyv jwny ] qpÎo nym nwmw AnymM pRxwsI ] Dry jog AsqRM AloBI audwsI
]øù]óñö] hqÎo kwptM KwptM so kpwlM ] hnÎo roh mohM skwmM krwlM ] mhW k®ǜD kY kRoD ko
bwn mwrÎo ] iKsÎo bRhm doKwid srbM pRhwrÎo ]ùú]óñ÷] rUAwl CMd ] sdRoh AhMkwr ko
hjwr bwn soN hnÎo ] dirdR sMk moh ko n ic`q mY kCU gnÎo ] AsOc Aau kumMqRqw Anyk bwn
soN hqÎo ] klMk ko insMk hÍY shMsR swiekM CqÎo ]ùñ]óñø] ikRqGnqw ibsÍwsGwq imqRGwq
mwrÎo ] su rwj doK bRhm doK bRhm AsqR JwrÎo ] aucwt mwrxwid b`iskrx ko srM hnÎo ]
ibKwd ko ibKwd kY n ibRD qwih ko gnÎo ]ùò]óñù] Bjy rQI heI gjI su piq qRws Dwir
kY ] Bjy rQI mhWrQI su lwj ko ibswir kY ] AsMB jùD jo BXo su kYs kY bqweIAY ] shMsR
bwk jO rtY n qqR pwr pweIAY ]ùó]óòú] klMk ibBRmwid Aau ikRqGnqwih kO hnÎo ]
ibKwd ibpdwid ko kCU n ic`iq mY gnÎo ] simqRdoK rwjdoK eIrKwih mwir kY ] aucwt Aau
ibKwd ko dXo rxM inkwir kY ]ùô]óòñ] iglwin ko pRmwn ApRmwn bwn sO hnÎo ] AnrQ
ko smrQ kY hjwr bwn so JnÎo ] kucwr ko hjwr bwn cwr sO pRhwrÎo ] kukst Aau kuikRAw
kO Bjwie qws fwrÎo ]ùõ]óòò] CpX CMd ] Aq`p bIr kau qwik bwn s`qir mwry qp ]
nvY swiek insIl shs sr hny Ajp jp ] bIs bwx kumqih qIs kukrmh BydÎo ] ds
swiek dwirdR kwm keI bwxin CydÎo ] bhu ibiD ibroD ko bD ikXo Aibbykih sr sMiD rix
705
] rx roh kRoh krvwr gih iem sMjm bùlÎo bXx ]ùö]óòó] Arux p`Cmih augY bruxu
au~qr ids q`kY ] myru pMK kir aufy srb swier jl sùkY ] kol dwVH kV muVY ismit PnIAr
Px P`tY ] aulit jwnvI bhY s`q hrIcMdY h`tY ] sMswr aul`t pul`t hÍY Dsik Daul DrxI PtY
] suin inRp Aibbyk ibbyk Bit q`dip n lit sMjm htY ]ù÷]óòô] qyry jor mY guMgw khqw
hoN ] qyrw sdkw qyrI srix ] BujMg pRXwq CMd ] kupÎo sMjmM prm joDw juJwrM ] bfo
grbDwrI bfo inribkwrM ] AnMqwsqR lY kY AnrQY pRhwrÎo ] Anwd`q ky AMg ko Cyd fwrÎo
]ùø]óòõ] qyry jor khq hON ] ieso jùDu bIqÎo khw lO sunwaUN ] rtoN shMs ijhvw n qaU
AMq pwaUN ] dsM l`C jugÎM su brKM AnMqM ] BXo bIr KyqM kQY kaun AMqM ]ùù]óòö] qyry
jor sMg khqw hON ] BeI AMD DuMDM mcÎo bIr KyqM ] ncI jùgxI cwru caus`T pRyqM ] ncI
kwlkw sI km`KÎw krwlM ] fkM fwkxI joD jwgMq jÍwlM ]ñúú]óò÷] qyrw joru ] mcÎo jor
juDM htÎo nwih koaU ] bfy C`qR DwrI pqI C`qR doaU ] KpÎo srb lokM AlokM ApwrM ] imty jùD
qy ey n joDw juJwrM ]ñúñ]óòø] qyrw joru ] dohrw ] ctpt suBt ibkt kty Jtpt BeI
ABMg ] ltBt hty n rn GtÎo Atpt imtÎo n jMg ]ñúò]óòù] qyry jor ] cOpeI ]
bIs l`C jug AYqu pRmwnw ] lry doaU BeI iksU n hwnw ] qb rwjw ijX mY AkulwXo ] nwk
cFy miCMdR pY AwXo ]ñúó]óóú] kih muinbr sB moih ibcwrw ] ey duaU bIr bfy brÎwrw
] ien kw ibruD invrq n BXw ] ieno Cfwvq sB jgu gXw ñúô]óóñ] qyrw joru ] ienY
juJwvq sB koeI jUJw ] ien kw AMq n kwhU sUJw ] ey hYN Awid hTI birAwrw ] mhW rQI
Aau mhW BXwrw ]ñúõ]óóò] bcnu miCMdR sunq cup rhw ] Drw nwQ sBnn qn khw ]
cikRq ic`q ctpt hÍY idKsw ] crpt nwQ qidn qy inksw ]ñúö]óóó]
706
ieiq crpt nwQ pRgtxo nwm ]
cOpeI ] sun rwjw quih khY ibbykw ] ien kh dÍY jwnhu ijn eykw ] ey Aibkwr purK
AvqwrI ] bfy DnurDr bfy juJwrI ]ñú÷]óóô] Awid purK jb Awp sMBwrw ] Awp rUp
mY Awp inhwrw ] EAMkwr kh iekdw khw ] BUim Akws skl bin rhw ]ñúø]óóõ] qyry
jor ] dwhn ids qy siq aupjwvw ] bwm prs qy JUT bnwvw ] aupjq hI auiT juJy juJwrw
] qb qy krq jgq mY rwrw ]ñúù]óóö] shMs brK jO AwXu bFwvY ] rsnw shs sdw lO
pwvY ] shMs jugn lO kry ibcwrw ] qdip n pwvq pwr qumwrw ]ññú]óó÷] qyry joir guMgw
khqw ] ibAws prwsr Aau iriK Gny ] isMgI iriK bkdwlB Bny ] shs muKn kw bRhmw
dyKw ] qaU n qumrw AMqu ibsyKw ]ñññ]óóø] qyrw joru ] dohrw ] isD suBt swvMq sB
muin gMDrb mhMq ] koit klp klpwq By lhÎo n qyro AMq ]ññò]óóù] qyry jor sO khON ]
BujMg pRXwq CMd ] suno rwj srdUl aucro pRboDM ] suno ic`q dY kY n kIjY ibroDM ] su sRI Awid
purKM AnwdM srUpM ] AjyAM AByAM Ad`gM ArUpM ]ññó]óôú] AnwmM ADwmM AnIlM AnwdM ]
AjyAM AByAM AvY inribKwdM ] AnMqM mhMqM ipRQIsM purwxM ] su B`bÎM BivKÎM AvYÎM BvwxM
]ññô]óôñ] ijqy srb jogI jtI jMqRDwrI ] jlwsRI jvI jwmnI jog kwrI ] jqI jog jùDI
jkI jÍwl mwlI ] pRmwQI prI prbqI CqRpwlI ]ññõ]óôò] qyrw joru ] sBY JUTu mwno ijqy
jMqR mMqRM ] sBY PoktM Drm hY Brm qMqRM ] ibnw eyk AwsM inrwsM sBY hY ] ibnw eyk nwmM n
kwmM kbYhY ]ññö]óôó] qyrw joru ] kry mMqR jMqRM ju pY is`iD hoeI ] drM dÍwr iB`CÎw BRmY
nwih koeI ] Dry eyk Awsw inrwso rmwnY ] ibnw eyk krmM sBY Brm jwnY ]ññ÷]óôô]
sunÎo joig bYnM nrysM inDwnM ] BRmÎo BIiq ic`qM kpÎo jym pwnM ] qjI srb AwsM inrwsM
707
icqwnM ] punr au~cry bwc bMDI ibDwnM ]ññø]óôõ] qyrw joru ] rswvl CMd ] suno moin
rwjM ] sdw is`D swjM ] kCU dyh m`qM ] kho qoih b`qM ]ññù]óôö] doaU jor jùDM ] hTI
prm k®ǜDM ] sdw jwp krqw ] sBY is`iD hrqw ]ñòú]óô÷] ArIly Arwry ] hTIly juJwry
] ktIly krUrM ] krYN sq®ü cUrM ]ñòñ]óôø] qyrw joru ] cOpeI ] jO ien jIq skON nih
BweI ] qau mY jroN icqwih jrweI ] mY ien kh muin jIq n swkw ] Ab mur bl pOrK sB
Qwkw ]ñòò]óôù] AYs BWiq mn bIc ibcwrw ] pRgt sBw sB suniq aucwrw ] mY bf BUp
bfo brÎwrU ] mY jIqÎo ieh sB sMswrU ]ñòó]óõú] ijin mo ko ieh bwq bqweI ] iqn
muih jwnu TgaurI lweI ] ey dÍY bIr bfy birAwrw ] ien jIqy jIqo sMswrw ]ñòô]óõñ]
Ab mo ko eyeI ijin jweI ] kih muin moih kQw smJweI ] Ab mY dyK bnwvON icKw ] pYTON
bIc Agin kI isKw ]ñòõ]óõò] icKw bnwie snwnih krw ] sB qn bsqR iqlonw Drw
] bhu ibiD log htik kir rhw ] ctpt kir crnn BI ghw ]ñòö]óõó] hIr cIr dY
ibiDvq dwnw ] m`iD ktws krw AsQwnw ] BWiq Aink qn jÍwl jrweI ] jriq n BeI
jÍwl sIArweI ]ñò÷]óõô] qomr CMd ] kir kop pwrs rwie ] kir Awp Agin jrwie
] so BeI sIql jÍwl ] Aiq kwl rUp krwl ]ñòø]óõõ] qb jog Agin inkwir ] Aiq
jÍlq rUp Apwir ] qb kIAs Awpn dwh ] pur lKq swhn swh ]ñòù]óõö] qb jrI
Agin ibsyK ] iqRx kwst iGRq AsyK ] qb jrÎo qw mih rwie ] Bey Bsm AdBuq kwie
]ñóú]óõ÷] keI dÎos brK pRmwn ] s`l jrw jor mhwn ] BeI BUq BsmI dyh ] Dn
Dwm CwfÎo nyh ]ñóñ]óõø]
ieiq pwrs nwQ smwpqM]
708
ry mn AYso kir sMinAwsw] bn sy sdn sbY kir smJhu mn hI mwih audwsw ]ñ]
rhwau] jq kI jtw jog ko m`jnu nym ky nKn bFwE] gÎwn gurU Awqm aupdyshu nwm
ibBUiq lgwE ]ñ] Alp Ahwr sulp sI inMdRw dieAw iCmw qn pRIiq] sIl sMqoK
sdw inrbwihbo hYÍbo iqRgux AqIq ]ò] kwm kRoD hMkwr loB hT moh n mn mo lÎwvY]
qb hI Awqm qq ko drsY prm purK kh pwvY]ó]ñ]rwmklI pwiqswhI ñú] ry mn
ieh ibiD jogu kmwE] isM|I swcu Akpt kMTulw DÎwn ibBUiq cVwE]ñ] rhwau]
qWqI ghu Awqm bis kr kI iB`Cw nwm ADwrM] bwjY prm qwr qqu hir ko aupjY rwg
rswrM] auGtY qwn qrMg rMig Aiq gÎwn gIq bMDwnM] cik cik rhY dyv dwnv muin
Cik Cik bÎom ibvwnM]ò] Awqm aupdys Bysu sMjm ko jwpu su Ajpw jwpy] sdw rhY
709
kMcn sI kwXw kwl n kbhUM bÎwpy]ó]ò]rwmklI pwiqswhI ñú ]pRwnI prm purK
pig lwgo] sovq khw moh inMdRw mY kbhUM suicq hYÍ jwgo ]ñ] rhwau]AOrn khw
aupdysq hY psu qoih pRboD n lwgo] isMcq khw pry ibKÎn kh kbhu ibKY rs
qÎwgo]ñ] kyvl krm Brm sy cInhu Drm krm Anurwgo] sMgRh kro sdw ismrn ko
prm pwp qij Bwgo]ò] jw qy dUK pwp nih BytY kwl jwl qy qwgo] jO suK cwho sdw
sBn ko qO hir ky ris pwgo]ó]soriT pwiqswhI ñú ]pRB jU qo kh lwj hmwrI]
nIlkMT nrhir nwrwiex nIl bsn bnvwrI ]ñ]rhwau] prm purKu prmysur suAwmI
pwvn paun AhwrI] mwDv mhwjoiq mDu mrdn mwn mukMd murwrI]ñ] inribkwr
inrjur inMdRw ibnu inribK nrk invwrI] ikrpw isMDu kwl qRY drsI kuikRq
pRnwsnkwrI]ò] Dnurpwin iDRqmwn DrwDr Anibkwr AisDwrI] hO miq mMd crn
srnwgiq kr gih lyhu aubwrI ]ó]ô]rwgu kilAwx pwiqswhI ñú ]ibnu krqwr n
ikrqm mwno] Awid Ajoin AjY AibnwsI iqh prmysur jwno]ñ]rhwau] khw BXo jo
Awin jgq mY dsku Asur hir Gwey] AiDk pRpMc idKwie sBn kh Awpih bRhmu
khwey]ñ] BMjn gVHn smrQ sdw pRBu so ikim jwiq ignwXo] qw qy srb kwl ky
Ais ko Gwie bcwie n AwXo]ò] kYsy qoih qwir hY suin jVH Awip fubÎo Bv swgir]
Cuitho kwl PWis qy qb hI gho srin jgqwgr ]ó]õ]iKAwl pwiqswhI ñú] imqR
ipAwry nU hwl PkIrW dw kihxw] quDu ibnu rogu rjweIAW dw EFx nwg invwsW dy
rihxw] sUl surwhI KMjru pÎwlw ibMgu ksweIAW dw sihxw] XwrVy dw swnMU sQru cMgw
B`T KyiVAW dw rihxw]ñ]ö]iqlMg kwPI pwiqswhI ñú kyvl kwl eI krqwr ] Awid
710
AMiq AnMiq mUriq gVHn BMjnhwr]ñ] rhwau] inMd ausqiq jaun ky sm s`qRü im`qR n
koie] kaun bwt prI iqsY pQ swrQI rQ hoie]ñ] qwq mwq n jwiq jw kr p`uqR pOqR
mukMd] kaun kwij khwihNgy jig Awin dyvik nMd]ò] dyv dYq idsw ivsw ijh kIn
srb pswr] kaun aupmw qaun ko muK lyq nwmu murwir]ó]÷]rwgu iblwvlu pwiqswhI
ñú] so ikim mwns rUp khwey] is`D smwiD swD kir hwry kÎoNhUM n dyKn pwey]ñ]
rhwau] nwrd bÎws prwsr DR¨A sy DÎwvq DÎwn lgwey] byd purwn hwir hT CwfÎo
qdip iDAwn n Awey]ò] dwnv dyv ipswc pRyq qy nyqih nyiq khwey] sUCm qy sUCm
kir cIny ibRDn ibRD bqwey ]ó] BUim Akws pqwl sbY sij eyk Anyk sdwey] so nr
kwl PWis qy bwcy jo hir srix isDwey]ô]ø]dyvgMDwrI pwiqswhI ñú] iek ibnu
dUsr so n icnwr] BMjn gVHn smrQ sdw pRBu jwnq hY krqwr]ñ]rhwau] khw BXo
jo Aiq ihq icq kir bhu ibiD islw pujweI] pwn Qky pwhn kh prsq kCu kir
is`iD n AweI]ñ] A`Cq DUp dIp Arpq hY pwhn kCU n KYhY] qw mY khw is`iD hY ry
jVH qoih kCU bru dYhY]ò] jO ijX hoq qO dyq kCU quih mn bc krm ibcwru] kyvl
eyk srix suAwmI ibnu XO nh kqih auDwr]ó]ù]dyvgMDwrI pwiqswhI ñú] ibnu hir
nwmu n bwcn pYhY] cOdh lok jwih bis kIny qw qy khw plY hY]ñ]rhwau] rwm rhIm
aubwr n skhY jw kr nwmu rtY hY] bRhmw ibsnu ru`dR sUrj sis qy bis kwl sbY
hY]ñ] byd purwn kurwn sbY mq jw kr nyiq khY hY] ieMdR PinMdR muinMdR klp bhu
DÎwvq DÎwn n AYhY]ò] jw kh rUp rMg nih jinXq so ikm sÎwm khY hY] Cutho
kwl jwl qy qb hI qwih crn lptY hY ]ó]ñú]
711
<>vwihgurU jI kI Pqih ]
sRI BgauqI jI shwie ]
sRI muKvwk pwiqswhI ñú ]
BgauqI jI kw C`kw CMd pihlw] nmo augRdMqI AnMqI isv`Xw ] nmo jog jogysÍrI jog m`Xw ] nmo
kyhrI bwhnI sqRühMqI ] nmo swrdw bRhm ividAw pVHMqI ] nmo ir`iDdw is`iDdw buiD dYnI ] nmo
kwilky kwl kau kwl CYnI ] nmo kwl Ajwl hY hyr qyro ] nmo qIn hMU lok kIno Ahyro ] nmo
joiq jÍwlw qumY byd gwvY ] surwsur irKIsÍr nhIN Byd pwvY ] quhI jog jogqx quhI KVg Dwry ]
quhI jY krMqI Asur gih pCwry] quhI jogxI K`pr BrxI AdoKM ] rkqbIj ky pRwn kO pkiV
soKM ] quhI jl Qly prbqy igir invwsI ] quhI sB Gtn mo inrwlm pRkwsI ] quhI dust
dwihn quhI srb pwlI ] quhI ibRC puihpw quhI Awp mwlI ] quhI ivsÍ BrxI quhI jg pRkwsI
712
] quhI AlK brxI quhI BU AkwsI ] nmo jwlpw dyiv durgy BvwnI ] iqhU lok nvKMf myN qum
pRDwnI] Atl CqR DrxI quhI Awid dyvM ] skl muin jnW qoih inis idn sryvM ] quhI kwl
Akwl kI joiq CwjY ] sdw jY sdw jY sdw jY ibrwjY] XhI dws mWgY ikRpwisMDu kIjY] sÍXM
bRhm kI Bgq srb`qR dIjY] quhI jwgqI joiq jÍwlw srUpM] quhI jg skl mih rmMqI AnUpM ]
mhW mUV hauN dws dwsn iqhwrw ] pkiV bWh Baujl krhu byig pwrw ] Pqih fMk bwjY ikRpw
XON krIjY] XhI bwrqw dws kI inq suxIjY ] krhu hukm Apnw sBY dust GwaUN ] qurk ihMd
kw skl Jgrw imtwaUN ] Agm sUr bIry auTih isMG joDw] pkV qurk gn kau krYN vY inroDw
] skl jgq mo Kwlsw pMQ gwjY ] jgY Drm ihMduk qurk duMd BwjY ] jpau jwp eykY hry hir
AkwlM ] hYÍ qb dunIAW sB iCink mY inhwlM ] suxhu qum BvwnI hmn kI pukwry ] krhu dws
pr imhr AprM Apwry ]dohrw ] dÍwr qumwry TwF hauN iek bru dIjY moih ] pMQ clY qb jgq
mY dust Kpwvhu qoih] BgvqI CMd dUjw]ò]nmo kwilkw kwl rUpI ikRpwnI] nmo suMB insuMB
nwsin BvwnI] nmo cMf Ar muMf sMGwrkwrI] nmo rkqbIjwn ky pRwxhwrI] nmo vyd iv`dÎw nmo
j`gÎ rUpw] nmo AMjnI pUrnI BUp BUpw ] nmo jY AnMqI BdR kwlI AbwhM ] nmo BgvqI qyjvMqI
AFwhM ] nmo skiq rUpx AgMmx Afolw ] nmo KVg Dwrx ACydx Aqolw ] nmo grb gMjn
isrI jog mwXw] sBY Qik rhy mrm iknhUM n pwXw ] quhI jl Agin pvn qUM hUr nUrw ] quhI
joiq aufgn quhI cMd sUrw ] quhI Kycrw BUcrw joD bIry ] quhI r`CnI isRsit rUpin ghIry]
quhI jgq jnnI AnMqI AkwlM ] quhI AMn dYnI sBn ko smwlM ] quhI KMf bRhmMf BUmM srUpI ]
quhI ibsn isv bRhm ieMdRw AnUpI ] quhI sIqlw qoqlw bwk bwnI ] nmo cMifkw mMglw sRI
BvwnI ] nhI qum ibnw koie r`Ck hmwrw] quhI Awid kuAwir dyvI Apwrw] quhI dyvkI ikRsn
713
mwqw khwXM ] quhI nYxw dyvI AlK jg shwXM ] quhI QMB isau inkis nrisMG hoeI ] audr
hrnwKs kw nKhu kir proeI ] quhI k`C huie dYq mDu kIt jwry ] quhI hoie bYrwh ihrnwCÎ
mwry ] quhI hoie bwvn mhW Cl idKwXo ] pkiV rwjy bl ko pqwlY pTwXo ] quhI hoie
prsrwm jg mih pRkwsI ] skl CqRIAn kau krY CY ibnwsI ] quhI iPr BeI rwmcMdMR Apwrw
] pkiV lMk sau dYq rwvn pCwrw ] quhI mukiq dwieix sdw suB krMqI] quhI sUr blbIr
dustx dhMqI] quhI rwiDkw rukmxI qUM kus`ilAw ] quhI AMjnI ryxukw qUM Ah`ilAw ] quhI Brx
poKx sBn pr ikRpwlI ] krhu moih mukqw kthu Brm jwlI ] nmo duK hrMqI AnMdq srUpw ]
Apn dws pr imhr kIjY AnUpw ]dohrw ] dws jwn kir Awpnw ikrpw kIjY moih] iehY
bynqI dws kI suxhu BvwnI qoih ]BgvqI CMd qIjw ]ó]quhI klp ibRCx quhI kwmDYnw] quhI
Ast is`Dix quhI nUr nYnw ] quhI surg pwqwl bYkuMT DrxI ] quhI pwp KMfn audr jgq
BrxI ] quhI bRhmxI byd pwTix sivqRI ] quhI DrmxI krx kwrx pivqRI ] quhI gOrjw
pwrbqI jog DrxM ] quhI l`CmI AlK rUpI AvrxM ] quhI sB jgq kau aupwvY CkwvY ] quhI
bhuiV Awpy iCink mau KpwvY ] quhI Bgq krqwr kI skiq rwxI ] quhI hir ismr kir BeI
jog DÎwxI ] Agm Kyl qumrw khw ko bKwnY ] quhI Byd Apnw Apun Awp jwnY ] sgl FUMiF
Qwky lKÎo ikC n Bydw ] quhI eIsurI duK ibnwsn ACydw ] krhu imhr ApunI crn DUir
pwvauN ] qumn dÍwr pr sIs Apnw GswvauN ] XhI dwn mWgauN krhu jY hmwrI ] sBY dust
dYqw KpY iCn mJwrI ] quhI fwkxI swkxI sUrbIry ] quhI rUp nwrwiexI hir srIry] quhI
AlK durgw jgq krn hwrI ] skl Cof kir Et pkVI iqhwrI ] quhI m`C huie isMDu BIqir
iKlMqI ] quhI dYq sMKwsurY kau dlMqI ] quhI ikRsn hoie kMs kysI KpwXo ] qumn m`l cMfUr
714
gih kir aufwXo ] jgn nwQ huie dYq gÎwsur ibfwry ] quhI inhklMkI BeI KVg Dwry ] quhI
dYq iklkwsury kau sMGrxI ] quhI sB jugx bIc Avqwr DrxI ] jugo jug skl Kyl qumhI
rcwXo ] qumn Kyl kw Byd iknhUM n pwXo ] quhI Ast durgy BvwnI AkwlM ] quhI skl bRhmMf
aUpir dXwlM] qumn kudrqI Kyl kIno Apwrw ] qumn qyj soN koit riv sis aujwrw ] quhI inj
vjIrx pRBU dr suhMqI ] quhI inis idnw jwp hir hir jpMqI] inrMjn purK swh swhn Apwry
] quhI skiq hYÍ inktvrqI murwry ] suxhu dws kI bynqI hir BvwnI ] dieAw Dwir muih lwj
rwKhu indwnI] dohrw] dwno mwry roihly dyv bcwey qoih ] isMG qumwro rix gjY hWk n Jwls
koie ]BgvqI CMd cOQw ]ô] quhI joiq jÍwlwmuKI hoie idKwnI ] prbq PoiV lwtW Agin jg
mgwnI ] quhI hrx BrxI quhI jgq mwey ] quhI srb TOrn rhI Awp Cwey ] quhI auqBujw
syqjw suK inDwnI] quhI AMfjw jyrjw cqur bwnI ] quhI qIr qrvwr kwqI ktwrI ] quhI sMK
pdmx gdw ckR DwrI ] quhI qop bMdUk golw clMqI ] quhI koit gVH kau Dmk isau aufMqI ]
quhI bf AjIqx skl doK hrxI ] quhI hir Afolx Agm Kyl krxI ] quhI Aiq bilstx
cqrBuj BvwnI ] qumn srb dustw kIey mwir PwnI ] quhI gupq prgt sBn mo iKlMqI ]
quhI suMB mihKwsurY kau dlMqI ] quhI jgqmMfix dieAwvMiq BwrI ] skl is`D muin jn ley qY
aubwrI ] lKY nwih koaU Ajb Kyl qyrw ] quhI Drix Dir kY krih iPr inbyrw ] quhI ibjul
hoie ggn ciVH iJlimlwnI ] qumn crn pr suriq hmrI lgwnI ] quhI AlK krqwrxI isv
srUpw ] quhI Gt Gty dyiv durgy AnUpw] quhI hY sBn bIc sB soN inrwlI ] quhI sB jgq
kI krih pRiqpwlI ] quhI Kws Bgqix hry hir jpMqI ] quhI hir crx pr Apun isr
DrMqI] quhI hir ikRpw isau Agm rUp hoeI ] sBY pic muey pwr pwvq n koeI ] quhI sUr
715
blvMqxI gux ghIry ] qumn dÍwir Guir hYN Anwhd nPIry ] inrMjn srUpw quhI Awid rwxI]
quhI jog ib`dÎw quhI bRhm bwxI ] inrMjn pRBU nwQ kwdr murwry ] qhW qU KVI kudrqI rUp
Dwry ] quhI AMibky skiq durgy BvwnI ] qumn kudrqI joiq Git Git smwnI] Drin pvn
Awkws kudriq srUpw ] quhI kudrqI AlK dyvI AnUpw ] nhI BwK swkau mihmw quhwrI ]
lKÎo nwih iknhUM qumn AMqu pwrI ] XhI dws qumrw crn DUir pwvY] qumn dÍwr TwFw sdw Duin
lgwvY ]dohrw]muK pswry kwilkw dYq cbwvY dWq ] pMQ clwvY jgq mY jùD krih qb sWiq
]BgvqI CMd pMjvW ]õ] nmo dyiv swkuMBrI ihMgulwjw ] quhI sB jgq ky krih is`D kwjw ]
quhI AlK jÍwlw km`iCAw prDwnI ] qumn js skl jgq kir hY bKwnI ] quhI hir inrMkwr
Twkur jpMqI] quhI rwCsn kau pkV kir dhMqI ] hmn bYrIAn kau pkiV Gwq kIjY ] qbY
dws goibMd kw mn pqIjY ] quhI Aws pUrn jgq gur BvwnI ] C`qR CIn mugln krhu byig
PwnI ] skl ihMdu isau qurk dustw ibdwrhu ] Drm kI Dujw kau jgq mY Julwrhu ] duhMU pMQ
mYN kpt iv`dÎw clwnI] bhuiV qIsrw pMQ kIjY prDwnI ] jo aupjY mrY qwih ismrn n kIjY ]
Atl purK Akwl kw nwm lIjY ] mVI gor dyvl msIqW igrwXM ] quhI eyk Akwl hir hir
jpwXM ] imtih byd swsqR ATwrih purwnw ] imtY bWg slvwq suMniq kurwnw ] skl isRsit
iek brn huie kir BulwnI ] Drm nym kI jugiq iknhUM n jwnI ] kiTn duMd vrqY jgq mih
gubwrw ] dXw Dwr kir moih lIjY aubwrw ] quhI kudrqy skiq durgy BvwnI ]quhI jgq mwqw
skl ibiD inDwnI ] quhI ibAws gorK AgsqM kbIry ] quhI iriK munIsr quhI gONs pIry ]
inrMjn purK kau sdw qU iDAwvY ] pRBU dÍwir TwFI vjIrin khwvY ] nhI qum ibnw koeI dUsr
hjUry ] quhI AlKxI hoie rhI jgq pUry ] Apun jwn kir moih lIjY bcweI ] Asur pwpIAn
716
mwir dyvhu aufweI ] skl jgq kau suK bswvhu AnMdw ] quhI drd mytin sRI hir mukMdw]
XhI dyh AwigAw qurkn gih KpwaUN ] gaU Gwq kw doK jg isauN imtwaUN ] CqR qKq mugln
krhuM mwr dUry ] Gurih qb jgq mih Pqh Drm qUry ] qumn dir KVw dws kir hY pukwrw ]
qurkn myt kIjY jgq mih aujwrw ] qbih gIq mMgl Pqih ky sunwaUN ] qumn kau ismir dUK
sgly imtwaUN ]dohrw] ikrpw kIjY dws pr kuMt invwaUN cwr] nwmu iqhwro jo jpY Bey isMDu Bv
pwr ]BgvqI CMd CIvW ]ö] nmo kst hrxI durgw skiq mwey ] sBY dust dwno pkiV qY
Kpwey ] qumn Bvn qYR lok puir mih ibrwjY ] qhW nUr qumrw Agm rUp CwjY ] quhI DOl igir
kot kWgV bsMqI ] quhI ACl AnwQ dyvn AnMqI] rtON inis idnw jwpu qumrw BvwnI ] qumn
crn moN pRIiq hmrI lgwnI ] krhu hir BvwnI jgq kI sMBwry ] hmn dust doKI sBn hoihM
Cwry] sdw srbdw crx qumry iDAwaUN ] qumn imhr isauN dust sgly KpwaUN ] XhI Aws
pUrn krhu qum hmwrI ] imtY kst gaUAn CutY Kyd BwrI ] Pqh siqgurU kI jgq isauN
bulwaUN ] sBn kau sbd vwih vwih idRVwaUN ] krhu Kwlsw pMQ qIsr pRvysw ] jgih isMG joDy
Drih nIl Bysw ] skl rwCsn kau pkV vY KpwvY ] sBY jgq isau Duin Pqih kI bulwvY ]
quhI swrdw byd gwXx sursqI ] quhI dyiv durgy inrMjn prsqI ] XhI bynqI Kws hmrI
suxIjY ] Asur mwr kir r`C gaUAn krIjY ] quhI is`iD nviniD kau BrxhwrI ] quhI
AMndwXix skl jg iBKwrI ] quhI iriK bissty quhI hY dRübwsw ] quhI jmdgin sMq goqm
pRkwsw ] quhI kwlky Asur sMGwr krxI ] quhI syvkn pr sdw imhr DrxI ] khW lO bKwnoN
qumn giq Apwry] quhI jwlpw AlK rUpix murwry ] quhI hir hry hir hry hir BvwnI ]
inrMjn purK pr BeI qUM kurbwnI ] XhI dyih br moih siqgur iDAwaUN ] Asur jIq kir
717
Drm naubq bjwaUN ] imtih sB jg isauN qurkn duMd sorw] bcih sMq syvk Kpih dust corw
] sBY isRsit prjw suKI hoie ibrwjY] imtY dUK sMqwp AwnMd gwjY ] n CwfauN khUM dust
Asurn inswnI ] clY sB jgq mih Drm kI khwnI ] CqR DwrIAn kau krhu byig nwsw ]
Apun dws kw dyKIAhu qb qmwsw] dohrw] qb KVg qmwsw dyKIAY hir durgy Aibnws ]
pkiV qyg dustn hqUM krhu Drm pRkws ]ñ] hir Bgq BgOqI iqsY kI jo rix DIr Dryie ]
iqih AMg sMg qum lwg rhu jo pwCY pg n Dryie ]ò] cOpeI ] Kt CMd BgvqI mhW punIqy ]
iqs pTvq aupjq prqIqy ] ieauN inis bwsur durgy gun gwXM ] iqh sihjy Atl Amr pd
pwXM ] Xh Kstk CMd sMpUrn BXo ] iqs aucrq sglw BRm gXo ] hir AlK eIsurI BeI
ikRpwlM] iqn dws Awpnw kIE inhwlM] duK rog sog BY imty klysw ] bhu suK aupjy And
pRvysw ] ieq ibiD durgy ikrpw DwrI ] iqih Apn dws kau lIAw aubwrI ]ieiq sRI goibMd
isMG ivricqy sRI BgvqI CMd KstkM smwpqM msqu suB msqu ]
svYXw ]jwgiq joiq jpY ins bwsur eyk ibnw mn nYku n AwnY ]pUrn pRym pRqIiq sjY bRq gor
mVI mt BUil n mwnY ]qIrQ dwn dieAw qp sMjm eyk ibnw nih nYku pCwnY ]pUrn joiq jgY
Gt mY qb Kwls qwih nKwls jwnY ]ñ]s`iq sdYv srUp sqbRq Awid Anwid AgwD AjY hY
718
]dwn dXw dm sMjm nym jq bRq sIl suibRq AbY hY ]Awid AnIl Anwid Anwhd Awip
AdYÍK AByv ABY hY ]rUp ArUp AryK jrwrdn dIn dXwl ikRpwl Bey hY ]ò]Awid AdYÍK
AByK mhW pRB s`iq srUp su joiq pRkwsI ]pUr rhÎo sBhI Gt kY pt q`q smwiD su Bwv pRnwsI
]Awid jugwid jgwid quhI pRB PYl rhÎo sB AMqir bwsI ]dIn dXwl ikRpwl ikRpwkr Awid
Ajoin AjY AibnwsI ]ó]Awid AByK ACyd sdw pRB byd kqybin Bydu n pwXo ]dIn dXwl
ikRpwl ikRpwiniD s`iq sdYv sBY Gt CwXo ]sys surys gxys mhysur gwih iPrY sRüiq Qwh n AwXo
]ry mn mUiV AgUV ieso pRBu qY ikh kwij kho ibsrwXo ]ô] Acùq Awid AnIl Anwhd s`iq
srUp sdYv bKwny ] Awid Ajoin Ajwie jrw ibnu prm punIq prMpr mwny ]is`D sÍXMBu pRis`D
sBY jg eyk hI TOr Anyk bKwny ] ry mn rMk klMk ibnw hir qYN ikh kwrx qy n pCwny ]õ]
A`Cr Awid AnIl Anwhd s`iq sdYv quhI krqwrw ] jIv ijqy jl mY Ql mY sB kY sd pyt
kO poKnhwrw ] byd purwn kurwn duhUM imil BWiq Anyk ibcwr ibcwrw ] AOr jhwn indwn kCU
nih ey subhwn quhI isrdwrw ]ö] Awid AgwiD ACyd AByd AlyK AjyA Anwhd jwnw ] BUq
Biv`K Bvwn quhI sBhUM sB TOrn mo Anumwnw ] dyv Adyv mxIDr nwrd swrd s`iq sdYv
pCwnw ] dIn dXwl ikRpw iniD ko kCu Byd purwn kurwn n jwnw ]÷] s`iq sdYv srUp sdw
bRq byd kqyb quhI aupjwXo ] dyv Adyvn dyv mhIDr BUq Bvwn vhI ThrwXo ] Awid jugwid
AnIl Anwhd lok Alok iblok n pwXo ] ry mn mUV AgUV ieso pRB qoih kho ikih Awn
sunwXo ]ø] dyv Adyv mhIDr nwgin is`D pRis`D bfo qpu kIno ] byd purwn kurwn sBY gun
gwie Qky pY qu jwie n cIno ] BUim Akws pqwr idsw ibidsw ijih so sB ky icq cIno ] pUr
rhI mih mo mihmw mn mY iqh Awin muJY kih dIno ]ù] byd kqyb n Byd lhÎo iqh is`D
719
smwiD sBY kir hwry ] isMimRiq swsqR byd sBY bhu BWiq purwn ibcwr ibcwry ] Awid Anwid
AgwiD kQw D®¨A sy pRihlwd Ajwml qwry ] nwmu aucwir qrI ginkw suie nwmu ADwr bIcwr
hmwry ]ñú] Awid Anwid AgwiD sdw pRB is`D srUp sBo pihcwnÎo ] gMDRb j`C mhIDr
nwgin BUim Akws chUM ck jwnÎo ] lok Alok idsw ibidsw Aru dyv Adyv duhUM pRBu mwnÎo ]
ic`q AgÎwn sujwn suXMBv kOn kI kwin indwn BulwnÎo ]ññ] kwhUM lY Tok bDy aur Twkur kwhUM
mhys kO eys bKwnÎo ] kwhUM khÎo hir mMdr mY hir kwhUM msIq kY bIc pRmwnÎo ] kwhUM ny rwm
khÎo ikRsnw khu kwhUM mnY Avqwrn mwnÎo ] Pokt Drm ibswir sBY krqwr hI kau krqw ijX
jwnÎo ]ñò] jO khO rwm Ajoin AjY Aiq kwhy kO kOsl kùK jXo jU ] kwl hUM kwl kho ijih kO
ikih kwrx kwl qy dIn BXo jU ] sMq srUp ibbYr khwie su kÎoN pQ ko rQ hWk DXo jU ] qwhI
ko mwin pRBU kir kY ijh ko koaU Bydu n ly n lXo jU ]ñó] kÎoN khu ikRsn ikRpwiniD hY ikh
kwj qy b`Dk bwx lgwXo ] Aaur kulIn auDwrq jo ikh qy Apno kul nwsu krwXo ] Awid
Ajoin khwie kho ikm dyvik ky jTrMqr AwXo ] qwq n mwq khYN ijh ko iqh kÎoN bsudyvih
bwp khwXo ]ñô] kwhy ko eys mhysih BwKq kwih idjys ko eys bKwnÎo ] hY n rGÍys jdÍys
rmwpiq qYN ijn kO ibsunwQ pCwnÎo ]eyk ko Cwif Anyk BjYN sukdyv prwsr bÎws JuTwnÎo ]
Pokt Drm sjy sB hI hm eyk hI kO ibiD nyk pRmwnÎo ]ñõ] koaU idjys ko mwnq hY Aru koaU
mhys ko eys bqY hY ] koaU khY ibsno ibsunwiek jwih Bjy AG EG ktY hY ] bwr hjwr ibcwr
Ary jVH AMq smY sB hI qij jY hY ] qwhI ko DÎwn pRmwn ihXy joaU Qy Ab hY Aru AwgYaU hÍY hY
]ñö] koitk ieMdR kry ijh ky keI koit auipMdR bnwie KpwXo ] dwnv dyv PinMd DrwDr p`C
psU nih jwiq gnwXo ] Awju lgy qpu swDq hY isv aU bRhmw kCu pwr n pwXo ] byd kqyb n
720
Byd lKÎo ijh soaU gurU gur moih bqwXo ]ñ÷] DÎwn lgwie TgÎo sB logn sIs jtw nK hwQ
bFwey ] lwie ibBUiq iPrÎo muK aUpir dyv Adyv sBY fhkwey ] loB ky lwig iPrÎo Gr hI Gr
jog ky nÎws sBY ibsrwey ] lwj geI kCu kwju srÎo nih pRym ibnw pRBu pwn n Awey ]ñø]
kwhy kau ifMB krYN mn mUrK ifMB krYN ApnI piq KÍYhYN ] kwhy kau log Tgy Tg login log gXo
prlok gvYhNY ] dIn dXwl kI TOr jhw iqh TOr ibKY quih TOr n AYhY ] cyq ry cyq Acyq mhW
jVH ByK ky kIny AlyK n pY hY ]ñù] kwhy kau pUjq pwhn kau kCu pwhn mY prmysur nwhI ]
qwih ko pUj pRBU kir kY ijh pUjq hI AG EG imtwhI ] AwiD bÎwiD ky bMDn jyqk nwm ky
lyq sBY Cuit jwhI ] qwih ko DÎwnu pRmwn sdw ien Pokt Drm kry PlnwhI ]òú] Pokt Drm
BXo Plu hIn ju pUj islw jug kot gvweI ]is`iD khw isl ky prsy bl ibR̀iD GtI nvin`iD n
pweI ] Awju hI Awju smo ju ibqÎo nih kwj srÎo kCu lwj n AweI ] sRI BgvMq BjÎo n Ary
jVH AYsy hI AYs su bYsu gvweI ]òñ] jO jug qYN kirhYN qpsw kCu qoih pRsMn n pwhn kY hY ]
hwQ auTwie BlI ibiD soN jVH qoih kCU brdwnu n dY hY ] kaun Bros BXw ieh ko khU BIr prI
nih Awin bcY hY ] jwnu ryjwnu Ajwn hTI ieh Pokt Drm su Brm gvYhY ]òò] jwl bDy sB
hI imRq ky koaU rwm rsUl n bwcn pwey ] dwnv dyv PinMd DrwDr BUq Biv`K aupwie imtwey ]
AMiq mrY pCuqwie ipRQI pr jy jg mY Avqwr khwey ] ry mn lYl iekylih kwl ky lwgiq kwhy
n pwien Dwey ]òó] kwlih pwie BXo bRhmw gih dMf kmMfl BUim BRmwnÎo ] kwl hI pwie
sdw isv jU sB dys ibdys BXw hm jwnÎo ] kwl hI pwie BXo imt gXo jg XwhI qy qwih sBo
pihcwnÎo ] byd kqyb ky Byd sBY qij kyvl kwl ikRpwiniD mwnÎo ]òô] kwl gXo ien kwmn
isauN jVH kwl ikRpwl ihXY n icqwrÎo ] lwj ko Cwif inRlwj Ary qij kwj Akwj ko kwj
721
svwrÎo ] bwij bny gjrwj bfy Kr ko ciVHbo icq bIc ibcwrÎo ] sRI BgvMq BjÎo n Ary jVH
lwjih lwj qY kwju ibgwrÎo ]òõ] byd kqyb pVHy bhuqy idn Byd kCU iqn ko nih pwXo ] pUjq
TOr Anyk iPrÎo pr eyk kbY ihX mY n bswXo ] pwhn ko AsQwlX ko isr nÎwie iPrÎo kCu
hwQ n AwXo ] ry mn mUVH AgUV pRBU qij Awpn hUV khw aurJwXo ]òö] jo juigAwn ky jwie
auiT AwsRm gorK ko iqh jwp jpwvY ]jwie sMnÎwsn ky iqh ko kh d`q hI s`iq hY mMqR idRVwvY
] jo koaU jwie qur`kn mY mihdIn ky dIn iqsy gih lÎwvY ] Awpih bIc gnY krqw krqwr ko
Bydu n koaU bqwvY ]ò÷]jo jugIAwn ky jwie khY sB joigin ko igRh mwl auTY dY ] jo pro Bwij
sMnÎwsn kY khY d`q ky nwm pY Dwm lutY dY ] jO kir koaU msMdn sON khY srb drb lY moih AbY
dY ] lyau hI lyau khY sB ko nr koaU n bRhm bqwie hmY dY ]òø] jo kir syv msMdn kI khY
Awin pRswd sBY moih dIjY ] jo kCu mwl qvwlX so Ab hI auiT Byt hmwrI hI kIjY ] myro eI
DÎwn Dro inis bwsur BUl kY Aaur ko nwm n lIjY ] dIin ko nwmu sunY Bij rwqih lIin ibnw
nih nYku pRsIjY ]òù] AWiKn BIqir qyl kO fwr su logn nIru bhwie idKwvY ] jo Dnvwnu lKY
inj syvk qwih prois pRswd ijmwvY ] jo DnhIn lKY iqh dyq n mwgn jwq muKo n idKwvY ]
lUtq hY psu logn ko kbhUM n pRmysur ky gun gwvY ]óú] AWiKn mIic rhY bk kI ijm logn
eyk pRpMc idKwXo ] nÎwq iPrÎo isr b`iDk jÎoN As DÎwn ibloik ibVwl ljwXo ] lwig iPrÎo
Dn Aws ijqY iqq log gXo prlog gvwXo ] sRI BgvMq BjÎo n Ary jVH Dwm ky kwm khw
aurJwXo ]óñ] Pokt krm idRVHwq khw ien logn ko koeI kwm n AYhY ] Bwjq kw Dn hyq Ary
jm ikMkr qy nh Bwjn pYhY ] puqR klqRn imqR sBY auhW is`K sKw koaU swK n dY hY ] cyq ry
cyq Acyq mhW psu AMq kI bwir Akylo eI jY hY ]óò] qo qn qÎwgq hI sun ry jVH pRyq bKwin
722
iqRXw Bij jYhY ] pùqR kl`qR su imqR sKw ieh byig inkwrhu Awiesu dY hY ] Baun BMfwr Drw gVH
jyiqk Cwifq pRwn ibgwn khY hY ] cyq ry cyq Acyq mhW psu AMq kI bwir Akylo eI jYhY
]óó] ijs ky gur msqik hwQ DrÎo vhu jwnq hY sB ky Gt kI ] AMqr igAwn pRkws BXo hY
Awsw mnsw sB CutkI ] Awqm cIn prwqm cInÎo Por deI BRm kI mtkI ] dUK sUK sB
qÎwg dXo hY rwm rswiex soN AtkI ]óô]
sÍYXw ] jo kCu lyK ilKÎo ibiDnw suie pweIAq imsr jU sok invwro ] myro kCU AprwD nhI
gXo Xwd qy BUl nh kopu icqwro ] bwgo inhwlI pTY dYhMu Awju Bly qum ko inscY ijX Dwro ]
C`qRI sBY ikRq ibpRn ky ienhUM pY ktwC ikRpw kY inhwro ]ñ] jùD ijqy ien hI ky pRswid ien hI
ky pRswid su dwn kry ] AG EG trY ien hI ky pRswid ien hI ikRpw Puin Dwm Bry ] ien hI
ky pRswid su ibidAw leI ien hI kI ikRpw sB sq®ü mry ] ien hI kI ikRpw ky sjy hm hYN nhI
mo so grIb kror pry ]ò] syv krI ien hI kI Bwviq Aaur kI syv suhwiq n jI ko ] dwn
dXo ien hI ko Blo Aru Awn ko dwn n lwgq nIko ] AwgY PlY ien hI ko dXo jg mY jsu
Aaur dXo sB PIko ] mo igRih mY mn qy qn qy isr lau Dn hY sB hI ien hI ko ]ó] dohrw
] ctptwie icq mY jrÎo iqRx jÎoN k®ǜDq hoie ] Koj roj ky hyq lig dXo imsr jU roie ]ô]
723