See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/368469733

Η σύνθεση στα κυκλαδικά ιδιώματα. Μια πρώτη προσέγγιση

Conference Paper · January 2014

CITATIONS READS

0 4

4 authors, including:

Maria Xefteri
University of the Aegean
22 PUBLICATIONS 4 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Maria Xefteri on 13 February 2023.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 UNIVERSITY OF THE AEGEAN - FACULTY OF HUMANITIES
DEPARTMENT OF MEDITERRANEAN STUDIES

11th International Conference

on Greek Linguistics
Selected Papers / Πρακτικά

Edited by
G. Kotzoglou, K. Nikolou, E. Karantzola,
K. Frantzi, I. Galantomos, M. Georgalidou,
V. Kourti-Kazoullis, Ch. Papadopoulou, E. Vlachou

Laboratory of Linguistics
of THE SOUTHEASTERN Mediterranean
 H ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΑ ΚΥΚΛΑΔΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Καλομοίρα Νικολού1, Μαρία Ξεφτέρη2, Παναγιώτα Γκουτζηγιάννη1
& Μαρία Παπουτσάκη1
1
Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2Πανεπιστήμιο Αθηνών
nikolou@rhodes.aegean.gr, mariaxefteri@yahoo.gr

Abstract

This paper presents a corpus-based study of compound words in two dialectal

varieties of Cyclades spoken in the islands of Syros and Naxos. More specifically, we
provide a detailed description and classification of the compound types attested in the
two dialects based on phonological, morphological and semantic criteria. Exocentric
compounds are more closely examined and questions are raised regarding their
morphological analysis. With respect to headedness we propose a different compound
taxonomy. Finally, the comparative examination of the dialectal data revealed that
there are no crucial differences between the two varieties as far as compounding is
concerned.

Λέξεις-κλειδιά: κυκλαδικά ιδιώματα, ιδίωμα Σύρου, ιδίωμα Απειράνθου Νάξου,

σύνθεση, εξωκεντρικότητα

1. Εισαγωγή

Οι σύνθετες λέξεις της Ελληνικής έχουν αποτελέσει προσφιλές θέμα γλωσσολογικής

έρευνας τις τελευταίες δεκαετίες. Πρόσφατα, η μελέτη της σύνθεσης έχει επεκταθεί
και σε διαλεκτικό επίπεδο, με ιδιαίτερη έμφαση στη νότια ομάδα των νεοελληνικών
γλωσσικών ποικιλιών (Ανδρέου & Κολιοπούλου 2011, Ralli & Andreou 2012), στην
οποία η σύνθεση θεωρείται μια διαδικασία σχηματισμού νέων λέξεων με υψηλή
παραγωγικότητα (Giannoulopoulou 2006). Στο πλαίσιο αυτό η παρούσα εργασία
εξετάζει τη σύνθεση λέξεων στα κυκλαδικά ιδιώματα, που συνιστούν επίσης ένα
σύνολο γλωσσικών ποικιλιών της νότιας διαλεκτικής ζώνης (Κοντοσόπουλος 2001,
Trudgill 2003). Πιο συγκεκριμένα, σε αυτή την εργασία επιχειρείται η λεπτομερής
περιγραφή και συστηματική παρουσίαση του φαινομένου της σύνθεσης στα ιδιώματα
της Σύρου και της Απειράνθου Νάξου.
Τα δύο αυτά ιδιώματα, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ταξινομήσεις, ανήκουν στην
ίδια διαλεκτική υποομάδα της περιοχής των Κυκλάδων, καθώς εμφανίζουν αρκετές
γλωσσικές ομοιότητες. Με βάση τον Κοντοσόπουλο (2001) τα ιδιώματα των νησιών
της Σύρου και της Νάξου κατατάσσονται στην κατηγορία των κυκλαδικών ιδιωμάτων
νότιου φωνηεντισμού, ενώ κατά τον Trudgill (2003) συμπεριλαμβάνονται στην ομάδα
των βορείων Κυκλάδων (Northern Cyclades). Η συγκεκριμένη υποκατηγορία
θεωρείται, σύμφωνα με τον Κοντοσόπουλο (2001: 57), ως η πιο αντιπροσωπευτική
της ευρύτερης ομάδας των κυκλαδικών ιδιωμάτων, καθώς περιλαμβάνει ιδιώματα
που μιλιούνται στα περισσότερα νησιά του κυκλαδικού συγκροτήματος (Κέα, Κύθνο,
Σέριφο, Κίμωλο, Ίο, Φολέγανδρο κ.ά.).
Στόχος της μελέτης αυτής είναι να εξετάσει κατά πόσο οι συγκεκριμένες
γλωσσικές ποικιλίες που μοιράζονται κοινά γλωσσικά χαρακτηριστικά εμφανίζουν
αναλογίες και ως προς το φαινόμενο της σύνθεσης. Η ανάλυση των σύνθετων δομών
βασίζεται σε εκτενές σώμα διαλεκτικών δεδομένων αποτελούμενο από μονολεκτικές

In G. Kotzoglou et al. (eds), 2014, Selected Papers of the 11th International Conference on Greek Linguistics,
1208-1225. Rhodes: University of the Aegean.
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

σύνθετες λέξεις που αντλήθηκαν από γραπτές και προφορικές πηγές των δύο
ποικιλιών. Παράλληλα, επιχειρείται η συγκριτική προσέγγιση του διαλεκτικού υλικού
και η αντιπαραβολή του με τις σύνθετες δομές της Κοινής Νέας Ελληνικής (στο εξής
ΚΝΕ), με σκοπό να εντοπιστούν τα σημεία τομής και απόκλισης. Απώτερος στόχος
είναι η ανάδειξη νέων σχημάτων σύνθεσης που είτε δεν απαντούν είτε είναι λιγότερο
παραγωγικά στην ΚΝΕ, καθώς και η ταξινόμηση των διαλεκτικών συνθέτων με βάση
μορφολογικά, φωνολογικά και σημασιολογικά κριτήρια.
Το υπόλοιπο μέρος του άρθρου οργανώνεται ως εξής: στην ενότητα 2 δίνονται
συνοπτικές πληροφορίες για τη γλωσσογεωγραφική κατανομή των κυκλαδικών
ιδιωμάτων με έμφαση στα βασικά χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων της Σύρου και της
Απειράνθου Νάξου. Στην ενότητα 3 περιγράφεται η μεθοδολογία συλλογής του
διαλεκτικού υλικού και η οργάνωσή του σε βάση δεδομένων. Η ενότητα 4
περιλαμβάνει την τυπολογική ταξινόμηση των σύνθετων λέξεων και την
ομαδοποιημένη περιγραφή τους συνοδευόμενη με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην κατηγορία των ενδοκεντρικών και εξωκεντρικών
συνθέτων, για τα οποία προτείνεται μια νέα προσέγγιση. Το άρθρο ολοκληρώνεται με
την παρουσίαση των συμπερασμάτων αυτής της εργασίας (ενότητα 5).

2. Κυκλαδικά ιδιώματα

Ο όρος κυκλαδικά (ή κυκλαδίτικα) ιδιώματα αναφέρεται σε ένα σύνολο διαλεκτικών

ποικιλιών τα οποία εντάσσονται στη νότια ζώνη των γλωσσικών ποικιλιών της
Ελληνικής. Το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων χαρακτηρίζεται από έντονη
διαλεκτική διαφοροποίηση, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ταξινόμηση των
επιμέρους τοπικών ποικιλιών. Για παράδειγμα, ο Κοντοσόπουλος (2001: 55)
διακρίνει τέσσερις διαφορετικές ομάδες ιδιωμάτων με σημαντικότερα κριτήρια την
αποβολή / διατήρηση των άτονων φωνηέντων και τις ομοιότητες με άλλες νότιες
διαλέκτους (κρητική, δωδεκανησιακή, κτλ.). Η σύνθετη αυτή διαλεκτική κατάσταση
των Κυκλάδων αποτυπώνεται και στον Trudgill (2003: 60), ο οποίος ομαδοποιεί τις
επιμέρους διαλεκτικές ποικιλίες της περιοχής των Κυκλάδων σε πέντε κατηγορίες
βάσει φωνολογικών φαινομένων (π.χ. τσιτακισμός, ουρανικοποίηση των υπερωικών
συμφώνων, κτλ.).
Κοινός παρονομαστής στη μελέτη των κυκλαδικών γλωσσικών ποικιλιών είναι η
έλλειψη σύγχρονων γλωσσολογικών αναλύσεων των γραμματικών τους φαινομένων.
Σε αυτό έχει πιθανόν συντελέσει η άποψη ότι πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
τους τείνουν να εκλείψουν κάτω από την πίεση της ΚΝΕ (βλ. Κοντοσόπoυλο 2001:
57). Ως εκ τούτου, οι συγκεκριμένες ποικιλίες της Ελληνικής δεν έχουν μελετηθεί
συστηματικά ως τώρα, συνιστώντας ένα ανοιχτό πεδίο γλωσσολογικής έρευνας.

2.1 Το ιδίωμα της Σύρου

Το ιδίωμα της Σύρου (στο εξής ΙΣ) μιλιέται στο ομώνυμο νησί του κυκλαδικού
συμπλέγματος. Αν και υπάρχουν μικροδιαλεκτικές διαφορές μεταξύ των χωριών του
νησιού, στην ουσία πρόκειται για ένα ενιαίο γλωσσικό ιδίωμα που μιλιέται σε
ολόκληρη τη νησιωτική επικράτεια (Ρούσσος 1973). Η νησιωτική αυτή ποικιλία
σταδιακά υποχωρεί, καθώς χρησιμοποιείται πλέον από περιορισμένο αριθμό,
ηλικιωμένων κυρίως, ομιλητών.

[ 1209 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

Οι αποκλίσεις του ΙΣ από την ΚΝΕ εντοπίζονται κυρίως σε φωνολογικό και

μορφολογικό επίπεδο. Ένα χαρακτηριστικό φωνολογικό φαινόμενο είναι ο
τσιτακισμός (π.χ. μπρίτσι < μπρίκι (Ρούσσος 1967)), ο οποίος απαντά στα
περισσότερα κυκλαδικά ιδιώματα (Κοντοσόπουλος 2001). Από μορφολογική άποψη,
ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είναι ότι η αιτιατική του πληθυντικού των αρσενικών
ουσιαστικών είναι όμοια με την ονομαστική (π.χ. τις γιατροί < τους γιατρούς)
(Κατσουλέας 1993: 73). Από άποψη λεξιλογίου, το ιδίωμα παρουσιάζει ομοιότητες
με τα κρητικά και αιγαιοπελαγίτικα ιδιώματα, ενώ είναι διανθισμένο και με ξένες
λέξεις, κυρίως ιταλικής προέλευσης (π.χ. αλιάδα < ιταλ. agliata = σκορδαλιά,
γέμελλος < ιταλ. gemello = δίδυμος) (Κατσουλέας 1993: 75-6).
Σε επίπεδο σχηματισμού νέων λέξεων, η σύνθεση περιγράφεται ως μια διαδικασία
ιδιαίτερα δυναμική για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου (Πρίντεζης 1981). Ωστόσο,
δεν υπάρχουν αναφορές για το φαινόμενο της σύνθεσης στις γραμματικές περιγραφές
του ιδιώματος, παρά μόνο διάσπαρτα σύνθετα, που συνήθως χρησιμοποιούνται για
την περιγραφή άλλων γλωσσικών φαινομένων.

2.2 Το ιδίωμα της Απειράνθου Νάξου

Το ιδίωμα της Απειράνθου (τ’ Απεράθου) Νάξου (στο εξής ΙΑΝ) μιλιέται στη
βορειοανατολική περιοχή της Νάξου, περιλαμβάνοντας τους κατοίκους του χωριού
Απείρανθος (Απεράθου), των παραλιακών περιοχών που ανήκουν στην ίδια
κοινότητα (Μουτσούνα ή Τριάκαθας κ.ά.) και του χωριού Δανακός.
Το ιδίωμα αποκλίνει από τα ιδιώματα των υπόλοιπων χωριών της Νάξου καθώς
και από την ΚΝΕ σε όλα τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης και στο λεξιλόγιο. Πιο
συγκεκριμένα, σε φωνολογικό επίπεδο παρατηρούνται διάφορα φωνολογικά
φαινόμενα, όπως η αποβολή του /γ/ σε μεσοφωνηεντική θέση ή στην αρχή της λέξης
(π.χ. λίο < λίγο, ειτονιά < γειτονιά) (Οικονομίδης 1952: 226, Ζευγώλης 2006α: 56,
Κοντοσόπουλος 2001: 58). Από μορφολογική άποψη, χαρακτηριστικός είναι ο τύπος
τση της γενικής ενικού του θηλυκού άρθρου (π.χ. τση λαλάς < της γιαγιάς)
(Οικονομίδης 1952: 230). Σε συντακτικό επίπεδο παρατηρείται η μεταρηματική θέση
της κλιτικής προσωπικής αντωνυμίας (π.χ. λέω σου < σου λέω) (Οικονομίδης 1952:
257, Ζευγώλης 2006ε: 32, Ξεφτέρη 2009: 255-6). Όσον αφορά το λεξιλόγιο, το
ιδίωμα παρουσιάζει ομοιότητες με τα υπόλοιπα ναξιώτικα, τα κυκλαδικά και τα
κρητικά ιδιώματα, ενώ είναι διανθισμένο με ξένες λέξεις ιταλικής, τουρκικής και
ενετικής προέλευσης (Οικονομίδης 1952: 260 κ.εξ.).
Αυτό που διαφοροποιεί τη διαλεκτική εικόνα του ΙΑΝ από τα υπόλοιπα ναξιώτικα
ιδιώματα είναι ότι το πρώτο μοιράζεται αρκετά κοινά στοιχεία με ιδιώματα της
δυτικής αλλά και της ανατολικής Κρήτης (Σιγάλας 1949, Οικονομίδης 1952,
Ζευγώλης 1998). Οι ομοιότητες αυτές, που απαντούν και σε άλλα νησιά των
Κυκλάδων (Μήλο, Θήρα), ενισχύουν την άποψη περί κυκλαδοκρητικής γλωσσικής
συγγένειας (βλ. Newton 1972, Κοντοσόπουλο 2001).
Σε επίπεδο σύνθεσης τo ΙΑΝ είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε σύνθετους σχηματισμούς
ποικίλης μορφής (Οικονομίδης 1952: 255-6). Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε και για
το ΙΣ, απουσιάζει τόσο η συστηματική μελέτη του φαινομένου, όσο και η σύγχρονη
γλωσσολογική του προσέγγιση.
Οι υπό εξέταση διαλεκτικές ποικιλίες μοιράζονται αρκετά κοινά γλωσσικά
φαινόμενα, πολλά από τα οποία χαρακτηρίζουν το σύνολο των κυκλαδικών
ιδιωμάτων γενικότερα (βλ. Κοντοσόπουλο 2001). Ωστόσο, ο βαθμός διατήρησης των
διαλεκτικών στοιχείων διαφέρει στις δύο ποικιλίες. Tο ΙΑΝ, σε σχέση με το ΙΣ, έχει

[ 1210 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

καταφέρει να διατηρήσει ακόμα και σήμερα το διαλεκτικό του χρώμα σε όλα τα

επίπεδα ανάλυσης, και, ως εκ τούτου, παρουσιάζει μεγαλύτερο βαθμό απόκλισης από
την ΚΝΕ (Ξεφτέρη 2009). Το ερώτημα το οποίο θα μας απασχολήσει στις επόμενες
ενότητες είναι κατά πόσο οι δύο κυκλαδικές ποικιλίες διαφοροποιούνται ή όχι σε
επίπεδο σύνθεσης.

3. Μεθοδολογία

3.1 Συλλογή διαλεκτικού υλικού

Για τους σκοπούς αυτής της έρευνας και ελλείψει γλωσσολογικών μελετών για το
φαινόμενο της σύνθεσης στις υπό εξέταση ποικιλίες, κρίθηκε αναγκαία η αναζήτηση
και η συλλογή διαλεκτικού υλικού.
Ο μεγαλύτερος όγκος των διαλεκτικών δεδομένων προέρχεται από τη
συγκέντρωση και αποδελτίωση αδημοσίευτου και δημοσιευμένου γραπτού
γλωσσικού υλικού. Συγκεκριμένα, συλλέχθηκε υλικό από πρωτογενείς και
δευτερογενείς γραπτές πηγές. Στις πρωτογενείς γραπτές πηγές συγκαταλέγονται
αδημοσίευτα έγγραφα, όπως χειρόγραφες γλωσσικές συλλογές (Ρούσσος 1967), και
δημοσιευμένο υλικό, όπως λαογραφικά βιβλία στα οποία εμπεριέχονται παροιμίες,
αινίγματα, τραγούδια και διάφορα κείμενα προφορικής παράδοσης (Στεφάνου 1994,
Πρίντεζης 1981, Ζευγώλης 2006α,β,γ,δ,, Σφυρόερας 1984, Κεφαλληνιάδης 1985,
Μπαρδάνης 2000, Πολυκρέτης 2008, Οικονομίδης 2010), καθώς και τεύχη
περιοδικών με άρθρα που αφορούν την ιστορία, τη λαογραφία και τη γλώσσα της
Σύρου και της Απειράνθου Νάξου όπως είναι, για παράδειγμα, τα Συριανά Γράμματα,
τα Συριανά και Τ’ Απεράθου. Στις δευτερογενείς γραπτές πηγές συγκαταλέγονται
διάφορα γλωσσάρια (Κλων 1879, Λειβαδάρας 2005) και γραμματικές περιγραφές των
ιδιωμάτων που έχουν δημοσιευτεί σε φιλολογικά περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους
καθώς και σε πρακτικά συνεδρίων (Οικονομίδης 1952, Ζευγώλης 2006ε, Τσουκνίδας
1994), απ’ όπου αντλήθηκαν διάσπαρτα διαλεκτικά σύνθετα.
Τα γραπτά γλωσσικά δεδομένα συμπληρώνει η καταγραφή προφορικού
διαλεκτικού υλικού το οποίο συλλέχτηκε από φυσικούς ομιλητές των δύο ποικιλιών
στο πλαίσιο επιτόπιας έρευνας στη Σύρο και την Απείρανθο Νάξου. Η μέθοδος που
χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή του προφορικού υλικού ήταν η ελεύθερη
συνέντευξη που αποσκοπούσε στην απόσπαση καθημερινού και αυθόρμητου φυσικού
λόγου (Αρχάκης & Κονδύλη 2002). Πιο συγκεκριμένα, το προφορικό αρχείο
απαρτίζεται από 19 συνολικά ηχογραφήσεις ενήλικων ατόμων με ηλικιακό εύρος 55-
88 έτη, από τις οποίες οι 10 ανήκουν σε γυναίκες πληροφορήτριες και οι 9 σε άνδρες
ομιλητές. Η διάρκεια κάθε συνέντευξης ήταν περίπου 45-60 λεπτά. Σε δεύτερη φάση,
από τα ηχητικά αρχεία απομονώθηκε το υλικό που αφορά το υπό εξέταση φαινόμενο,
δηλαδή όλες οι σύνθετες λέξεις, οι οποίες στη συνέχεια καταχωρήθηκαν στη βάση
διαλεκτικών δεδομένων. Για τον ακριβή εντοπισμό των σύνθετων δομών βοήθησε
σημαντικά η αντιπαραβολική μελέτη του προφορικού υλικού με τα δεδομένα που
προέκυψαν από την έρευνα στις γραπτές πηγές.

3.2 Δημιουργία βάσης δεδομένων

Για την ενδελεχή μελέτη των χαρακτηριστικών των σύνθετων λέξεων, το συλλεχθέν
υλικό οργανώθηκε σε διαλεκτική βάση δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, η βάση

[ 1211 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

δεδομένων απαρτίζεται από 1028 μονολεκτικές σύνθετες λέξεις, εκ των οποίων οι

328 προέρχονται από το ΙΣ και οι 700 ανήκουν στο ΙΑΝ. Το διαλεκτικό υλικό
ταξινομήθηκε ανά γλωσσική ποικιλία και αλφαβητικά. Στη συνέχεια, τα διαλεκτικά
σύνθετα κατηγοριοποιήθηκαν σύμφωνα με τις εξής παραμέτρους: (α) τη
μορφολογική δομή, (β) την ενδο(/εξω)κεντρικότητα, (γ) τη σχέση μεταξύ των
συνθετικών όρων και (δ) τη γραμματική κατηγορία στην οποία ανήκουν. Επιπλέον,
για κάθε λεξικό στοιχείο δόθηκαν συνοδευτικές πληροφορίες σχετικά με τη
διαλεκτική πηγή προέλευσης και τη σημασιολογική απόδοσή του στην ΚΝΕ. Στη
βάση δεδομένων δεν συμπεριλήφθηκαν σύνθετα που απαντούν επίσης στην ΚΝΕ
(π.χ. ασπρόρουχα, αγροτόπαιδο, ψωμοτύρι, κτλ.) ή σύνθετα1 στα οποία το δεύτερο
συστατικό δεν εμφανίζεται ποτέ ως ανεξάρτητη λέξη στο λόγο (π.χ. -βολώ, -κόπος,
κτλ.).

4. Είδη συνθέτων στα κυκλαδικά ιδιώματα

Η σύνθεση (compounding) αποτελεί μια μορφολογική διεργασία εμπλουτισμού του

λεξιλογίου μιας γλώσσας. Πρόκειται για τη διαδικασία συνένωσης δύο λεξικών
μορφημάτων που έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό μιας νέας λεξικής μονάδας με
συγκεκριμένο σημασιολογικό περιεχόμενο. Τα κυκλαδικά ιδιώματα παρουσιάζουν
πληθώρα σύνθετων δομών όπως αναφέρεται στην υπάρχουσα βιβλιογραφία
(Οικονομίδης 1952, Πρίντεζης 1981), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την
παρούσα διαλεκτολογική έρευνα.
Πιο συγκεκριμένα, σε αυτήν την ενότητα επιχειρείται μια αναλυτική περιγραφή,
μέσα από ενδεικτικά παραδείγματα, των ειδών σύνθεσης που απαντούν στο ΙΣ και
ΙΑΝ. Η παρουσίαση των σύνθετων λέξεων οργανώνεται σε έξι υποενότητες ανάλογα
με: (α) τη μορφολογική τους δομή, (β) τον τονισμό και την προσωδιακή δομή, (γ) τη
γραμματική κατηγορία στην οποία ανήκουν, (δ) την ενδο/εξωκεντρικότητα, (ε) τις
σχέσεις που αναπτύσσουν οι συνθετικοί όροι μεταξύ τους και, (στ) κάποιες ειδικές
δομές σύνθεσης χαρακτηριστικές των ιδιωμάτων που μελετάμε. Ιδιαίτερη έμφαση
δίνεται στη θεωρητική προσέγγιση των ενδοκεντρικών και εξωκεντρικών δομών, για
τις οποίες προτείνεται μια νέα ταξινόμηση.

4.1 Μορφολογική δομή σύνθετων λέξεων

Η πρώτη διάκριση των διαλεκτικών συνθέτων σε επιμέρους κατηγορίες έγινε με

κριτήριο τη δομή των συνθετικών τους. Στα κυκλαδικά ιδιώματα, όπως και στην
ΚΝΕ, τα στοιχεία που μετέχουν στη σύνθεση μπορεί να είναι είτε ένα θέμα είτε μια
πλήρης λέξη. Οι περισσότεροι μελετητές2 που έχουν ασχοληθεί με τη σύνθεση στην
ΚΝΕ διακρίνουν δύο μορφολογικές κατηγορίες μονολεκτικών σύνθετων λέξεων με
βάση την εσωτερική τους δομή. Ακολουθώντας την ίδια κατηγοριοποίηση, οι βασικές
δομές σχηματισμού των διαλεκτικών συνθέτων διαμορφώνονται ως εξής:

(1) α [ΘΕΜΑ-ΘΕΜΑ]
[[προβατ]Θ-ο-[κούδουν]Θ -ο]ΚΛ ΕΠΙΘ (ΙΑΝ)

1
Γνωστά και ως σύνθετα με δεσμευμένο θέμα κατά την ορολογία της Ralli (1992) και Ράλλη (2005,
2007).
2
Βλ. Ralli (1992), Drachman & Malikouti–Drachman (1994), Nespor & Ralli (1994, 1996),
Revithiadou (1997), Νικολού (2003, 2008), Ράλλη (2005, 2007), Ralli (2013), μεταξύ άλλων.

[ 1212 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

[[[κακ]Θ-ο-[[δρομ]Θ -ιά]ΠΑΡ ΕΠΙΘ -]ΚΛ ΕΠΙΘ (ΙΣ)

‘ανώμαλος δρόμος’

β [ΘΕΜΑ-ΛΕΞΗ]
[[μαντηλ]Θ-ο-[θήκη]Λ] (ΙΑΝ)
[[φραγκ] Θ-ο[[[συρ]Θ]ιανή]ΠΑΡ ΕΠΙΘ] Λ] (ΙΣ)
‘καθολική Συριανή’

Πιο συγκεκριμένα, τα σύνθετα στο (1α) σχηματίζονται από τη συρραφή δύο θεμάτων
με τη βοήθεια του συνδετικού φωνήεντος -ο-.3 Στη σύνθετη αυτή βάση προστίθεται
υποχρεωτικά ένα κλιτικό επίθημα το οποίο φέρει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά της
κλίσης (αριθμό, πτώση, κλιτική τάξη) ή ένα παραγωγικό επίθημα, όπως το -ιά. Οι
σύνθετοι σχηματισμοί στο (1β) δημιουργούνται από την προσκόλληση ενός θέματος
σε μια ήδη σχηματισμένη μορφολογικά λέξη.
Στην περίπτωση που το πρώτο συνθετικό είναι άκλιτη λέξη, όπως κάποιο
μονομορφηματικό επίρρημα (π.χ. απάνω, ξανά), συναντάμε τα εξής ―λιγότερο
συχνά― δομικά σχήματα που απαντούν και στην ΚΝΕ (βλ. Ράλλη 2005, 2007):

γ [ΛΕΞΗ-ΘΕΜΑ]
[[απανώ]Λ-[χραμ]Θ -ο]ΚΛ ΕΠΙΘ (ΙΑΝ)
δ [ΛΕΞΗ-ΛΕΞΗ]
[[ξανα]Λ-[βόσκω]Λ] (ΙΑΝ)

Χαρακτηριστικό των παραπάνω σχηματισμών με πρώτο συστατικό λέξη είναι η

απουσία του συνδετικού φωνήεντος -ο- που είναι ενδεικτική της χαμηλότερης
δομικής συνοχής μεταξύ των δύο συνθετικών. Σε αντίθεση, όμως, με ό,τι συμβαίνει
στα σύνθετα τόσο του ΙΑΝ όσο και της ΚΝΕ, τα σύνθετα στο (2) δείχνουν ότι στο ΙΣ
το συνδετικό φωνήεν εμφανίζεται σε περιβάλλον όπου το πρώτο συνθετικό είναι
άκλιτη λέξη, όπως μετά από το επίρρημα πολύ:

(2) α πολι-ο-πίνω < πολύ πίνω (ΙΣ)

‘πίνω πολύ’
β πολι-ο-λέω < πολύ λέω (ΙΣ)
‘(τα) παραλέω, υπερβάλλω’

Στις παραπάνω δομές η παρεμβολή του συνδετικού φωνήεντος έχει ως στόχο να

ενισχύσει τη χαλαρή συνοχή μεταξύ των δύο συνθετικών.

4.2 Τονισμός και προσωδιακή δομή σύνθετων λέξεων

Τα σύνθετα της ΚΝΕ όσο και των υπό εξέταση διαλεκτικών ποικιλιών δεν
παρουσιάζουν ομοιόμορφο τονικό σχήμα, αλλά ο τόνος τους καθορίζεται από τη
μορφολογική κατηγορία στην οποία ανήκουν. Έτσι τα σύνθετα με δομή [ΘΕΜΑ ΘΕΜΑ]
τονίζονται συνήθως στην προπαραλήγουσα (3α), εκτός και εάν στη δομή υπάρχει
κάποιο παραγωγικό επίθημα που φέρει εγγενείς τονικές ιδιότητες (π.χ. -ιά), οπότε και

3
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των σύνθετων σχηματισμών της ΚΝΕ και των διαλέκτων της είναι ότι
τα συνθετικά μέρη συνδέονται μεταξύ τους με το φωνήεν /ο/, το οποίο είναι γνωστό ως συνδετικό
φωνήεν ή δείκτης σύνθεσης, όπως έχει προταθεί να ονομάζεται από τη Ράλλη (2005, 2007).

[ 1213 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

έλκει τον τόνο (π.χ. κακοδρομιά). Προσωδιακά τα σύνθετα αυτής της κατηγορίας
οργανώνονται σε μία φωνολογική λέξη. Τα σύνθετα που συμμετέχουν σε αυτόν τύπο
σύνθεσης από μορφολογική και προσωδιακή άποψη είναι όμοια, αλλά διαφέρουν ως
προς τη θέση του τόνου.

(3) α [voskoko!pelo]ΦΛ < βοσκ-ο-κόπελ-ο (ΙΑΝ)

β [kakoDrom≠a!]ΦΛ < κακ-ο-δρομ-ιά (ΙΣ)

Αντίστοιχα στην κατηγορία των συνθέτων με δομή [ΘΕΜΑ ΛΕΞΗ] συναντάμε δύο
τονικά σχήματα. Ο τόνος μπορεί να είναι είτε στη συλλαβή που φέρει τόνο η πιο
εγκιβωτισμένη λέξη του σύνθετου σχηματισμού (π.χ. βοσκός) είτε στην
προπαραλήγουσα4 (4β). Προσωδιακά τα σύνθετα που διατηρούν τον τόνο του
δεύτερου συνθετικού οργανώνονται σε μια επαναδρομική φωνολογική λέξη (Νικολού
2008), ενώ τα σύνθετα με τόνο στην προπαραλήγουσα σχηματίζουν μια φωνολογική
λέξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα σύνθετα αυτής της κατηγορίας παρουσιάζουν όμοια
μορφολογική δομή, αλλά διαφέρουν ως προς την προσωδιακή τους οργάνωση και τη
θέση του τόνου.

(4) α [provato[vosko!s]ΦΛ ]ΦΛ΄ < προβατ-ο-βοσκός (ΙΑΝ)

β [telo!vurtsa]ΦΛ < τελ-ό-βουρτσα (ΙΣ)

4.3 Βασικές γραμματικές κατηγορίες

Τα σύνθετα των κυκλαδικών ιδιωμάτων ταξινομούνται σε τέσσερις γραμματικές

κατηγορίες ανάλογα με την κατηγορία τoυ β΄ συστατικού-κεφαλής τους: ουσιαστικά,
επίθετα, ρήματα και επιρρήματα. Το διαθέσιμο υλικό είναι πολύ πλούσιο σε σύνθετα
όλων των ειδών. Στις υποενότητες που ακολουθούν θα περιοριστούμε σε λίγα
παραδείγματα για κάθε είδος σύνθετου σχηματισμού που κατανέμονται ανάλογα με
τη γραμματική κατηγορία των συνθέτων και τις κατηγορίες των επιμέρους
συστατικών τους.

4.3.1 Ουσιαστικά

Στα σύνθετα ουσιαστικά εντοπίζονται δομές που αποτελούνται (α) από δύο
ουσιαστικά (5), (β) έχουν ως πρώτο συνθετικό επίθετο (6) και (γ) έχουν ως πρώτο
συστατικό ένα επίρρημα (7).

- ουσιαστικό + ουσιαστικό
(5) α φραγκόπαπας < φράγκ(ος) παπάς (ΙΣ)
‘καθολικός παπάς’
β βοσκοκόπελο < βοσκ(ός) κοπέλ(ι) (ΙΑΝ)
‘νεαρός βοσκός’ νεαρό αγόρι

- επίθετο + ουσιαστικό
(6) α ξινόδεντρο < ξιν(ός) δέντρο (ΙΣ)

4
Για κάποιους ερευνητές, όπως είναι οι Nespor & Ralli (1994, 1996), τα σύνθετα του τύπου
τελόβουρτσα κατατάσσονται σε εκείνα με μορφολογική δομή [ΘΕΜΑ ΘΕΜΑ] με βάση το κριτήριο της
θέσης του τόνου στην προπαραλήγουσα.

[ 1214 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

‘δέντρο με εσπεριδοειδείς καρπούς’

β νυντροφάσολα < (ά)νυδρ(α) φασόλ(ι)α (ΙΑΝ)
‘αμπελοφάσουλα’

- επίρρημα + ουσιαστικό
(7) α πανώγραμμα < πάνω γράμμα (ΙΣ)
‘το πάνω μέρος της
επιστολής, η διεύθυνση’
β κατώχραμο < κάτω χράμ(ι) (ΙΑΝ)
‘κατωσέντονο’ είδος σεντονιού

4.3.2 Επίθετα

Στα σύνθετα επίθετα των νησιωτικών ποικιλιών απαντούν συνδυασμοί δύο επιθέτων
(8), ουσιαστικού και επιθέτου (9), επιρρήματος και επιθέτου (10), ενώ σπανιότερα
συναντάμε σύνθετα επίθετα με α΄ συστατικό κάποιο αριθμητικό (11).

- επίθετο + επίθετο
(8) α μισοκαραφλός < μισ(ός) καραφλός (ΙΣ)
‘άντρας με μισή καράφλα’
β μαυροντρίχωτο < μαύρ(ο) τριχωτό (ΙΑΝ)
‘ζώο με αρκετό μαύρο τρίχωμα’

- ουσιαστικό + επίθετο
(9) α γεροντολεύτερος < γέροντ(ας) λεύτερος (ΙΣ)
‘μεγάλος σε ηλικία και ανύπαντρος’
β αγγελοχτυπημένος < άγγελ(ος) χτυπημένος (ΙΑΝ)
‘αυτός που τον χτύπησε
ο άγγελος του θανάτου (Χάρος)’

- επίρρημα + επίθετο
(10) α μυριοχαριτωμένος < μύρι(α) χαριτωμένος (ΙΣ)
‘πολύ χαριτωμένος’
β αδικολαβωμένος < άδικ(α) λαβωμένος (ΙΑΝ)
‘αυτός που λαβώθηκε με
άδικο τρόπο’

- αριθμητικό + επίθετο
(11) χιλιοτρύπητος < χίλι(α) τρυπητός (ΙΑΝ)
‘χιλιοτρυπημένος’

4.3.3 Ρήματα

Για τον σχηματισμό σύνθετων ρημάτων συμμετέχουν στοιχεία που ανήκουν στις
κατηγορίες του ρήματος, του ουσιαστικού, του επιρρήματος ή του αριθμητικού. Στο
(12) παρατίθενται συνδυασμοί δύο ρημάτων, χωρίς ωστόσο να αποτελούν προτιμητέο
σχήμα ρηματικής σύνθεσης στα κυκλαδικά ιδιώματα. Αντίθετα, αυξημένη
παραγωγικότητα εμφανίζουν τα ρηματικά σύνθετα με πρώτο συστατικό ουσιαστικό

[ 1215 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

(13) ή επίρρημα (14). Τα αριθμητικά είναι, επίσης, πιθανόν να χρησιμοποιηθούν ως

πρώτα συστατικά σε σύνθετους ρηματικούς σχηματισμούς (15), αν και τέτοιου είδους
σχηματισμοί εμφανίζονται σποραδικά.

- ρήμα + ρήμα
(12) α παιζογλαντάω < παίζ(ω) γλαντάω (ΙΣ)
‘αδιαφορώ’ γλεντάω
β πααινοφέρνω < πααίν(ω) φέρνω (ΙΑΝ)
‘πηγαίνω και φέρνω’

- ουσιαστικό + ρήμα
(13) α αγγελοσκιάζομαι < άγγελ(ος) σκιάζομαι (ΙΣ)
‘έχω προθανάτιες φοβάμαι
παραισθήσεις, βλέπω τον άγγελό μου’
β λιομαζώνω < λι(ες) μαζώνω (ΙΑΝ)
‘μαζεύω ελιές’ ελιές μαζεύω

- επίρρημα + ρήμα
(14) α πολι-ο-πίνω < πολύ πίνω (ΙΣ)
‘πίνω πολύ’
β καλοπιστεύγω < καλ(ά) πιστεύγω (ΙΑΝ)
‘πιστεύω με σιγουριά’ πιστεύω

- αριθμητικό + ρήμα
(15) ντριπηδώ < τρι(ς) πηδώ (ΙΑΝ)
‘πηδώ πολύ ψηλά’

4.3.4 Επιρρήματα

Ο σχηματισμός μέσω σύνθεσης νέων επιρρημάτων είναι ελάχιστα παραγωγικός,

καθώς στο corpus εντοπίστηκε μία μόνο καταγραφή σύνθετης λέξης από το ΙΑΝ που
ανήκει στην κατηγορία του επιρρήματος. Σύμφωνα με τα δεδομένα μας, η κατηγορία
των σύνθετων επιρρημάτων απουσιάζει εντελώς από το ΙΣ.

(16) ξώλαμπρα < (έ)ξω Λαμπρ(ή) (ΙΑΝ)

‘μετά το Πάσχα’

4.4 Ενδο- / εξωκεντρικότητα

Κομβικό ρόλο σε αυτή τη διάκριση των συνθέτων διαδραματίζει η έννοια της

κεφαλής (head). Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο κεφαλή της σύνθετης δομής
αναφερόμαστε στο στοιχείο που προσδίδει τη γραμματική κατηγορία, τις
σημασιολογικές ιδιότητες και τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά στο σύνθετο
σχηματισμό (Scalise & Fábregas 2010). Έτσι με βάση το αν η κεφαλή αποτελεί ή όχι
μέρος της εσωτερικής τους δομής, τα σύνθετα διακρίνονται σε ενδοκεντρικά
(endocentric) και εξωκεντρικά (exocentric).

[ 1216 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

4.4.1 Ενδοκεντρικά σύνθετα

Ένα από τα συνθετικά μέρη των ενδοκεντρικών συνθέτων αποτελεί τη κεφαλή, η

οποία στην Ελληνική (Ράλλη 2007) και στα υπό εξέταση ιδιώματα βρίσκεται στα
δεξιά της δομής. Για παράδειγμα, το σύνθετο γουρνότοπος στο (17α) αντλεί τα
βασικά γραμματικά και σημασιολογικά του χαρακτηριστικά από το δεξί συνθετικό
μέλος τόπος. Τα συνθετικά σε θέση κεφαλής δηλώνονται με έντονα τυπογραφικά
στοιχεία στα ακόλουθα σύνθετα:

(17) α γουρνότοπος < γουρ(ού)ν(ι) τόπος (ΙΣ)

‘χοιροστάσιο’
β αδελφομοιράζω < αδελφ(ός) μοιράζω (ΙΣ)
‘μοιράζω την πατρική περιουσία
σε κάθε παιδί’
γ προβατόμπουκα < πρόβατ(ο) μπούκα (ΙΑΝ)
‘είδος κουδουνιού ‘είδος κουδουνιού’
των προβάτων’
δ ηλιοβγάλημα < ήλι(ος) βγάλημ(α) (ΙΑΝ)
‘ανατολή του ήλιου’

4.4.2 Εξωκεντρικά σύνθετα

Στα εξωκεντρικά σύνθετα η κεφαλή δεν είναι ένα από τα δύο συνθετικά, με άλλα
λόγια το κεντρικό στοιχείο βρίσκεται εκτός της εσωτερικής τους δομής. Και στις δύο
κυκλαδικές γλωσσικές ποικιλίες συναντάμε μεγάλη ποικιλία εξωκεντρικών δομών, οι
οποίες αφορούν χαρακτηριστικά ανθρώπων και ζώων. Ενδεικτικά είναι τα
παραδείγματα στο (18):

(18) α κακόσαρκος < κακ(ή) σάρκ(α) (ΙΣ)

‘αυτός που επουλώνονται
δύσκολα οι πληγές του’
β απανωχωρίτης < απάνω χώρ(α) (ΙΣ)
‘ο κάτοικος της Άνω Σύρου’
γ καλαποδομούρης < καλαπόδ(ι) μούρ(η) (ΙΣ)
‘άσχημος με προγναθισμό’
δ πολυένης < πολύ (γ)έν(ια) (ΙΑΝ)
‘αυτός που έχει πολλά γένια’
ε στραβοκέρα < στραβ(ά) κέρα(τα) (ΙΑΝ)
‘η κατσίκα που έχει στραβά κέρατα’
στ κρασοπινάς < κρασ(ί) πίν(ω) (ΙΑΝ)
‘αυτός που πίνει συνέχεια κρασί’

Έτσι στο (18α) το γεγονός ότι η σύνθετη λέξη κακόσαρκος είναι επίθετο, δεν
καθορίζεται από τη μορφοσυντακτική κατηγορία του πρώτου ή του δεύτερου
συστατικού, όπως συμβαίνει στα ενδοκεντρικά σύνθετα που παρουσιάστηκαν στο
(17). Επιπλέον, το αντικείμενο αναφοράς του συνθέτου δεν συμπίπτει με το
αντικείμενο αναφοράς κάποιου από τα δύο συνθετικά. Με απλά λόγια, το
συγκεκριμένο σύνθετο δεν αναφέρεται σε κάποια κακή σάρκα, αλλά σε ένα έμψυχο
υποκείμενο με αυτό το χαρακτηριστικό. Σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα, τα

[ 1217 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

εξωκεντρικά σύνθετα αντλούν τα σημασιολογικά, γραμματικά και μορφοσυντακτικά

τους χαρακτηριστικά είτε από διάφορα παραγωγικά επιθήματα όπως τα -η(ς), -ά(ς), -
ίτη(ς), -άτ(ος) είτε από ένα μη λεξικά πραγματωμένο παραγωγικό επίθημα ()
(Ράλλη 2007). Το γεγονός ότι η εξωκεντρικότητα απαντά σε ποσοστό περίπου 23%
επί του συνόλου των συνθέτων του corpus δείχνει τη μεγάλη παραγωγικότητα των
εξωκεντρικών δομών στις δύο διαλεκτικές ποικιλίες.
Για την ανάλυση της εξωκεντρικότητας έχουν προταθεί διάφορες μορφολογικές
προσεγγίσεις με πρόσφατη εκείνη των Ανδρέου (2010) και Ralli & Andreou (2012).
Σύμφωνα με τους συγκεκριμένους ερευνητές που εξετάζουν δεδομένα από την ΚΝΕ
και την κυπριακή διάλεκτο, το διαγνωστικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί μια
σύνθετη δομή ενδοκεντρική ή εξωκεντρική είναι η σειρά με την οποία εφαρμόζονται
οι διαδικασίες της σύνθεσης και της παραγωγής. Όπως υποστηρίζεται, ένα σύνθετο
είναι εξωκεντρικό, όταν η παραγωγή έπεται της σύνθεσης. Η αντίστροφη σειρά
εφαρμογής (παραγωγή και μετά σύνθεση) ή μόνο σύνθεση χωρίς παραγωγικό
επίθημα είναι ένδειξη ενδοκεντρικότητας.
Η γενίκευση ότι η διάκριση μεταξύ ενδοκεντρικών και εξωκεντρικών δομών
καθορίζεται αποκλειστικά από δομικά κριτήρια και όχι σημασιολογικά δεν είναι
ωστόσο απόλυτα ασφαλής στην περίπτωση σύνθετων δομών, όπως οι ακόλουθες:

(19) αχαμνοκαιριά < αχαμν(ός) καιρ(ός) *καιριά (ΙΑΝ)

κακοδρομιά < κακ(ός) δρόμ(ος) *δρομιά (ΙΣ)
βαρυχειμωνιά < βαρύ(ς) χειμών(ας) *χειμωνιά (ΚΝΕ)
Σύνθεση >> Παραγωγή

Σύμφωνα με την ανάλυση των Ralli & Andreou (2012), οι παραπάνω δομές είναι
εξωκεντρικές, εφόσον πρώτα σχηματίζεται το σύνθετο θέμα που λειτουργεί ως βάση
και στη συνέχεια προστίθεται το παραγωγικό επίθημα -ιά. Ωστόσο, υπάρχουν
σοβαρές σημασιολογικές ενδείξεις για να θεωρήσουμε τις δομές στο (19)
ενδοκεντρικές ή, όπως θα υποστηριχθεί παρακάτω, εν μέρει ενδοκεντρικές. Είναι
προφανές ότι το σημασιολογικό βάρος φέρεται από το δεξί συνθετικό δρομ- και όχι
από το παραγωγικό επίθημα -ιά. Σε αντίθεση, δηλαδή, με τα εξωκεντρικά σύνθετα,
όπως είναι ο κακόσαρκος, η σύνθετη λέξη κακοδρομιά ‘ανώμαλος δρόμος’ δηλώνει
ένα είδος δρόμου. Με άλλα λόγια, το αντικείμενο αναφοράς του συνθέτου, η
εξωγλωσσική οντότητα στην οποία παραπέμπει, συμπίπτει με το αντικείμενο
αναφοράς του β΄ συνθετικού. Αυτό που παρατηρούμε σε αυτή την ομάδα λέξεων
είναι ότι οι ιδιότητες της κεφαλής δεν αντιπροσωπεύονται από ένα μόνο στοιχείο,
αλλά διαχέονται σε δύο συστατικά του συνθέτου: το β΄ συνθετικό-θέμα φέρει τις
σημασιολογικές και κατηγοριακές ιδιότητες του συνθέτου και το παραγωγικό
επίθημα προσδίδει τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά του. Επομένως, τα
διαλεκτικά δεδομένα συνηγορούν υπέρ μιας διαφορετικής προσέγγισης της
εξωκεντρικότητας, όπως είναι αυτή που προτείνεται από τους Scalise, Fábregas &
Forza (2009). Οι εν λόγω μελετητές υποστηρίζουν ότι οι ιδιότητες της κεφαλής
διαχέονται από περισσότερα του ενός συστατικά σε έναν σύνθετο σχηματισμό.
Αναγνωρίζουν τρία είδη κεφαλής και, κατ’ επέκταση, εξωκεντρικότητας: (α)
σημασιολογική (semantic): η σημασιολογική τάξη του συνθέτου δεν απορρέει από τις
σημασιολογικές τάξεις που εκφράζουν τα επιμέρους συστατικά του, (β) κατηγοριακή
(categorial): το στοιχείο σε θέση κεφαλής δεν επιβάλλει τη λεξική του κατηγορία στο
σύνθετο και (γ) μορφολογική (morphological): τα μορφολογικά χαρακτηριστικά
(γένος, κλίση, αριθμός) του συνθέτου δεν είναι όμοια με τα μορφολογικά χαρακτη-
ριστικά των εσωτερικών του συστατικών.

[ 1218 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

Με βάση τη διαβαθμίσιμη έννοια της εξωκεντρικότητας και ακολουθώντας την

τριχοτόμηση των Scalise, Fábregas & Forza (2009), προτείνουμε ότι τα σύνθετα των
κυκλαδικών ποικιλιών και, κατ’ επέκταση, της ΚΝΕ, διακρίνονται σε τρεις κατηγο-
ρίες οι οποίες παρουσιάζονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα:

Πίνακας 1: Τύποι σύνθετων λέξεων ως προς την ενδο-/εξωκεντρικότητα

ΤΥΠΟΙ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
α. ενδοκεντρικά το β΄ συνθετικό-λέξη νερ-ο-χοχλιός
μεταβιβάζει όλες τις ιδιότητες < νερ(ό) χοχλιός
της κεφαλής στον σύνθετο ‘σαλιγκάρι της θάλασσας’ (ΙΣ)
σχηματισμό

β. μερικώς το β΄ συνθετικό-θέμα i. ραχιδ-ο-κοκκαλ-ιά

ενδοκεντρικά αποτελεί τη σημασιολογική < ραχίδ(ι) κόκκαλ(ο) (ΙΑΝ)
και κατηγοριακή κεφαλή της ii. κακ-ο-δρομ-ιά
σύνθετης δομής < κακ(ος) δρόμ(ος) (ΙΣ)

γ. εξωκεντρικά κανένα συνθετικό μέλος δεν καλαποδ-ο-μούρ-η-ς

μεταβιβάζει τις ιδιότητές του < καλαπόδ(ι) μούρ(η)
στον σύνθετο σχηματισμό ‘άσχημος με προγναθισμό’ (ΙΣ)

Στην απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ενδοκεντρικά και εξωκεντρικά σύνθετα

προτείνουμε μια ενδιάμεση κατηγορία, τα μερικώς ενδοκεντρικά σύνθετα, στα οποία
το β’ συνθετικό επιβάλλει μεν τα σημασιολογικά και κατηγοριακά χαρακτηριστικά
του, αλλά όχι τα μορφολογικά. Έτσι σύνθετα όπως ραχιδοκοκκαλιά και κακοδρομιά
δεν μπορούν να θεωρηθούν αμιγώς ενδοκεντρικά, γιατί το παραγωγικό επίθημα -ιά
έχει ενεργό ρόλο στη σύνθετο σχηματισμό, καθώς διοχετεύει τα μορφολογικά
χαρακτηριστικά του στο σύνολο της δομής. Πιο συγκεκριμένα, το -ιά συμμετέχει στο
σχηματισμό του συνθέτου κακοδρομιά και αλλάζει το γένος και την κλίση του β’
συνθετικού (δρόμος), ιδιότητες που καθιστούν το συγκεκριμένο επίθημα μορφολο-
γική κεφαλή της δομής. Τέτοιου είδους σύνθετα είναι μεν σημασιολογικά και
κατηγοριακά ενδοκεντρικά αλλά μορφολογικά είναι εξωκεντρικά και για αυτόν το
λόγο τα κατατάσσουμε σε μια ξεχωριστή υποκατηγορία των ενδοκεντρικών δομών.
Οι παραπάνω επισημάνσεις μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν αυστηρά
διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ενδοκεντρικών και εξωκεντρικών σύνθετων δομών.

4.5 Σχέσεις μεταξύ των συνθετικών

Τα συστατικά των σύνθετων λέξεων αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις

(μορφοσυντακτικές/σημασιολογικές) ανάλογες με εκείνες που αναπτύσσουν τα
συστατικά μιας φράσης. Με βάση το είδος της σχέσης μεταξύ των συστατικών τους,
τα σύνθετα διακρίνονται σε παρατακτικά (coordinate), προσδιοριστικά (attributive)
και υποτακτικά (subordinate) (Bisetto & Scalise 2005, Lieber 2009).

4.5.1 Παρατακτικά σύνθετα

Στα παρατακτικά σύνθετα τα δύο συστατικά παρατίθενται χωρίς το ένα να

προσδιορίζει το άλλο. Οι σχηματισμοί αυτοί αποτελούνται από στοιχεία που
βρίσκονται στην ίδια γραμματική κατηγορία, δηλαδή είναι συνδυασμοί δύο

[ 1219 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

ουσιαστικών (20α, β, δ), δύο επιθέτων (20ε) ή δύο ρημάτων (20γ, ζ). Η σημασία τους
είναι διαφανής και δηλώνει το άθροισμα των σημασιών των δύο όρων του συνθέτου.

(20) α αγουδουρόλαδο < αγούδουρ(ας) λάδ(ι) (ΙΣ)

‘λάδι με αγούδουρα’
β μητερομπαμπάδες < μητέρ(ες) μπαμπάδες (ΙΣ)
‘μητέρες και μπαμπάδες’
γ χτυποβροντώ < χτυπ(ώ) βροντώ (ΙΣ)
‘χτυπώ δυνατά’
δ παππουδολαλάδες < παππούδ(ες) λαλάδες (ΙΑΝ)
‘παππούδες και γιαγιάδες’
ε κοντόσγουρος < κοντ(ός) σγουρός (ΙΑΝ)
‘κοντός και σγουρός’
στ πααινόρχομαι < πααίν(ω) έρχομαι (ΙΑΝ)
‘πηγαίνω και έρχομαι’

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα παρατακτικά σύνθετα που απαντούν στο corpus
είναι ονοματικά (88,9%). Από αυτά το μεγαλύτερο ποσοστό των παρατακτικών
συνθέτων είναι ουσιαστικά (76%) και έχουν την τάση να εμφανίζονται με τη μορφή
των pluralia tantum (62%) (βλ. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 1996 για την ΚΝΕ). Τα
σύνθετα αυτά που δεν διαθέτουν ενικό αριθμό απαντούν και στα τρία γένη στις υπό
εξέταση ποικιλίες, σε αντίθεση με την ΚΝΕ όπου τα αντίστοιχα σύνθετα είναι
ουδέτερου γένους.5

4.5.2 Προσδιοριστικά σύνθετα

Στα προσδιοριστικά σύνθετα ο συνθετικοί όροι βρίσκονται σε σχέση προσδιορισμού

μεταξύ τους. Στα ονοματικά προσδιοριστικά σύνθετα το α΄ συνθετικό είναι επίθετο
(21α, γ, δ), ενώ στα ρηματικά είναι επίρρημα (21β):

(21) α μικροκούδουνο < μικρ(ό) κουδούν(ι) (ΙΣ)

‘μικρό κουδουνάκι’
β αργομασουλάω < αργ(ά) μασουλάω (ΙΣ)
‘μασάω αργά’
γ μαυροσυκάμινο < μαύρ(ο) συκάμινο (ΙΑΝ)
‘μαύρο μούρο’
δ αουράχλαδα < ά(γ)ουρ(α) αχλάδ(ι)α (ΙΑΝ)
‘άγουρα αχλάδια’

4.5.3 Υποτακτικά σύνθετα

Τα υποτακτικά σύνθετα αποτελούνται από δύο συνθετικά (κεφαλή/μη κεφαλή)

μεταξύ των οποίων αναπτύσσεται μια συντακτική σχέση ρήματος-συμπληρώματος.
Το β΄ συστατικό είναι συνήθως ρήμα (22β) ή ρηματικό παράγωγο (22α, γ) και
λειτουργεί ως κεφαλή, ενώ το α΄ συστατικό είναι το συμπλήρωμα της κεφαλής. Σε
αυτή την κατηγορία εντάσσονται και σύνθετα που έχουν ένα ουσιαστικό σε θέση

5
Για παράδειγμα μαχαιροπήρουνα, βλ. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (1996).

[ 1220 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

κεφαλής, το οποίο συνδέεται με τη σημασιολογική σχέση της ‘κτήσης’ με το α’

συνθετικό (Bisetto & Scalise 2005) (22δ).

(22) α κρεβατόστρωση < κρεβάτ(ι) στρώσ(η) (ΙΣ)

‘το στρώσιμο του κρεβατιού’ στρώσιμο
β ψαλιδοκόβω < ψαλίδ(ι) κόβω (ΙΣ)
‘κόβω με το ψαλίδι’
γ αλατάρμεμα < (γ)αλατ άρμεμα (ΙΑΝ)
‘το άρμεγμα του γάλατος’
δ λιόφυλλο < (ε)λι(ά) φύλλο (ΙΑΝ)
‘το φύλλο της ελιάς’

4.6. Ειδικές κατηγορίες σύνθεσης

4.6.1 Σύνθετα με επαναδρομική δομή

Αρκετοί σύνθετοι σχηματισμοί εμφανίζονται με περισσότερα των δύο συνθετικών

δημιουργώντας επαναδρομικές δομές. Δύο (23α, β) ή όλα (23γ) τα συνθετικά μέλη
των επαναδρομικών σύνθετων δομών βρίσκονται σε σχέση υπόταξης μεταξύ τους:

(23) α κρυφονυχτοπερπατώ < κρυφ(ά) νύχτ(α) περπατώ (ΙΣ)

β καλοασφαλτοστρωμένος < καλ(ά) άσφαλτ(ος) στρωμένος (ΙΣ)
γ φραξαμπασόκλαδο < φράξ(ω) αμπασ(ά) κλαδ(ί) (ΙΑΝ)
‘κλαδί που φράζει την αμπασά’ είσοδος

4.6.2. Παράγωγα με βάση σύνθετο θέμα

Στα κυκλαδικά ιδιώματα συναντάμε πολλές περιπτώσεις δόμησης παραγώγων με

βάση σύνθετο θέμα, όπου το β΄ συνθετικό μέλος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως
ολοκληρωμένη λέξη. Σύμφωνα με τα παρακάτω δεδομένα, πρώτα σχηματίζεται μια
σύνθετη βάση και στη συνέχεια προστίθεται ένα ονοματικό (24α, β) ή ρηματικό (24γ-
ε) παραγωγικό επίθημα:

(24) α μπαινοβγασ-ίδι *βγασίδι (ΙΑΝ)

β ανεβοκατεβασ-ίδι *κατεβασίδι (ΙΑΝ)
γ αχαμνοκαιρ-ίζει *καιρίζει (ΙΑΝ)
δ χιονονερ-ίζει *νερίζει (ΙΣ)
ε μαλλιοκουβαρ-ιάζομαι *κουβαριάζομαι (ΙΣ)

Τέτοιου είδους δομές είναι ενδεικτικές του υψηλού βαθμού σύνθεσης που εμφανίζουν
οι υπό εξέταση ποικιλίες, καθώς παρατηρούμε ότι μια φράση της ΚΝΕ μπορεί να
εκφραστεί μονολεκτικά από μια σύνθετη λέξη στο ΙΣ και ΙΑΝ. Έτσι οι φράσεις της
ΚΝΕ γίνομαι μαλλιά κουβάρια ή ρίχνει χιονόνερο αποδίδονται στα κυκλαδικά
ιδιώματα από τα σύνθετα μαλλιοκουβαριάζομαι και χιονονερίζει, αντίστοιχα.

[ 1221 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

4.6.3 Σύνθετα με δομή [Ρήμα Ουσιαστικό]

Στα κυκλαδικά ιδιώματα συναντάμε επίσης ονοματικούς σύνθετους σχηματισμούς με

πρώτο συστατικό ρηματικό θέμα. Τα σύνθετα στο (25) με το δομικό σχήμα [Ρήμα
Ουσιαστικό] έχουν δημιουργηθεί με βάση το αρχαιοελληνικό πρότυπο σύνθεσης το
οποίο δεν είναι πλέον παραγωγικό στη ΚΝΕ αλλά απαντά σε αρκετές νεοελληνικές
διαλέκτους (βλ. Ralli 2013). Το συγκεκριμένο σχήμα σύνθεσης είναι ιδιαίτερα
διαδεδομένο και στις ρομανικές γλώσσες (Scalise, Fábregas & Forza 2009).

(25) α ρεψόσκωτος < ρεψ- σ(υ)κώτ(ι) (ΙΑΝ)

‘αυτός που (μακάρι) να ρέψει το συκώτι του’
β χασοφεγγαριά < χασ- φεγγάρ(ι) (ΙΑΝ)
‘το χάσιμο του φεγγαριού’
γ αλλαξοκαιριά < αλλαξ- καιρ(ός) (ΙΣ)
‘η αλλαγή του καιρού’

5. Συμπεράσματα

Στην παρούσα εργασία παρουσιάστηκε μια λεπτομερής και όσο το δυνατόν

ολοκληρωμένη τυπολογική περιγραφή των σύνθετων δομών που απαντούν στα
κυκλαδικά ιδιώματα της Σύρου και της Απειράνθου Νάξου. Προσεγγίζοντας
αντιπαραβολικά τα διαλεκτικά δεδομένα, διαπιστώσαμε ότι οι δύο κυκλαδικές
ποικιλίες διαθέτουν περισσότερα σημεία σύγκλισης παρά διαφορές σε επίπεδο
σύνθεσης λέξεων. Στις ομοιότητες συγκαταλέγονται η πληθώρα των εξωκεντρικών
σύνθετων δομών, τα κοινά σχήματα παρατακτικών συνθέτων, με τα ονοματικά να
είναι πολύ πιο παραγωγικά από τα ρηματικά, καθώς και η μεγάλη ποικιλία παραγώ-
γων με βάση σύνθετο θέμα. Επίσης, ο σχηματισμός σύνθετων επιρρημάτων φαίνεται
να έχει χαμηλή παραγωγικότητα στα κυκλαδικά ιδιώματα, γεγονός που επιβεβαιώ-
νεται από τη μειωμένη παρουσία τους στο corpus. Ως προς τα σημεία διαφοροποί-
ησης, αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ΙΣ το συνδετικό φωνήεν εμφανίζεται όταν το α΄
συνθετικό είναι άκλιτη λέξη, σε αντίθεση με το ΙΑΝ και την ΚΝΕ που απουσιάζει σε
αντίστοιχα περιβάλλοντα.
Πέρα από την αναλυτική παρουσίαση των ειδών σύνθεσης των κυκλαδικών
ποικιλιών, σε αυτή τη μελέτη ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα με την κατηγορία των ενδο/
εξωκεντρικών δομών. Από τα διαλεκτικά δεδομένα που πραγματευτήκαμε προέκυψε
ότι υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που δημιουργούν ερωτηματικά για το διακριτό
των ορίων τους. Όπως δείξαμε, υιοθετώντας την υπόθεση της διάσπασης των
ιδιοτήτων της κεφαλής σε περισσότερα του ενός συστατικά (Scalise, Fábregas &
Forza 2009), υπάρχουν δομές που επιδεικνύουν χαρακτηριστικά τόσο ενδοκεντρι-
κότητας όσο και εξωκεντρικότητας. Για την καλύτερη αντιμετώπιση τέτοιων
περιπτώσεων προτείναμε μια νέα τριμερή ταξινόμηση των σύνθετων λέξεων ως προς
την ενδο/εξωκεντρικότητα και δείξαμε ότι είναι πιο λειτουργική μια προσέγγιση που
συνδυάζει δομικά και σημασιολογικά κριτήρια.

[ 1222 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Άννα. 1996. “Η νεοελληνική σύνθεση”. Στο Φώτης
Καβουκόπουλος και Γεωργία Κατσιμαλή (επιμ.), Ζητήματα Νεοελληνικής
Γλώσσας, 97-120. Πανεπιστήμιο Κρήτης: Τμήμα Φιλολογίας.
Ανδρέου, Μάριος. 2010. Η Σύνθεση στην Κυπριακή: Ζητήματα Εξωκεντρικότητας.
Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Ανδρέου, Μάριος, και Μαρία Κολιοπούλου. 2011. “Η σύνθεση στην κυπριακή και
καλύμνικη διάλεκτο: μια πρώτη συγκριτική προσέγγιση”. Νεοελληνική
Διαλεκτολογία 6: 7-29. Αθήνα: Κέντρο Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και
Ιδιωμάτων.
Αρχάκης, Αργύρης, και Μαριάννα Κονδύλη. 2002. Εισαγωγή σε Ζητήματα
Κοινωνιογλωσσολογίας. Αθήνα: Νήσος.
Ζευγώλης, Γεώργιος. 1998. Έποικοι Κρητικοί στ’ Απεράθου της Νάξου. Αθήνα.
Ζευγώλης, Γεώργιος. 2006α. “Το σύγχρονο λαϊκό τραγούδι στην Απείρανθο της
Νάξου.” Στο Μ. Βαρδάνης κ.ά. (επιμ.), Φιλολογικά και Λαογραφικά Μελετήματα,
53-103. Αθήνα. Αρχικά δημοσιευμένο ως αυτοέκδοση (Αθήνα, 1937).
Ζευγώλης, Γεώργιος. 2006β. “Απεραθίτικα. Ο λαός μέσα από τα τραγούδια του.” Στο
Μ. Βαρδάνης κ.ά. (επιμ.), Φιλολογικά και Λαογραφικά Μελετήματα, 104-111.
Αθήνα. Αρχικά δημοσιευμένο στην εφημ. Ριζοσπάστης, 31.7.1946.
Ζευγώλης, Γεώργιος. 2006γ. “Ποιμενικά της ορεινής Νάξου.” Στο Μ. Βαρδάνης κ.ά.
(επιμ.), Φιλολογικά και Λαογραφικά Μελετήματα, 116-156. Αθήνα. Αρχικά
δημοσιευμένο στο Λαογραφία ΙΕ΄:61-110 (1953).
Ζευγώλης, Γεώργιος. 2006δ. “Μια νέα τεχνοτροπία στα λαϊκά τραγούδια στ’
Απεράθου της Νάξου.” Στο Μ. Βαρδάνης κ.ά. (επιμ.), Φιλολογικά και Λαογραφικά
Μελετήματα, 178-185. Αθήνα. Αρχικά δημοσιευμένο στο Νέα Εστία (55) 640
(1954).
Ζευγώλης, Γεώργιος. 2006ε. “Γλωσσικά φαινόμενα από τα ιδιώματα της Νάξου.” Στο
Μιχάλης Βαρδάνης κ.ά. (επιμ.), Φιλολογικά και Λαογραφικά Μελετήματα, 21-37.
Αθήνα. Αρχικά δημοσιευμένο στο Mélanges Octave et Melpo Merlier ΙΙ (Athènes,
1956).
Κατσουλέας, Σταύρος. 1993. “Η Σύρος στην ιστορική γλωσσολογία. Παρατηρήσεις
στο συριανό ιδίωμα.” Λεξικογραφικόν Δελτίον 18: 63-78. Αθήνα: Ακαδημία
Αθηνών.
Κεφαλληνιάδης, Νίκος. 1985. Η Απείρανθος (Ιστορία – Μνημεία – Λαογραφία).
Αθήνα: ΠΛΟΑ (Πολιτιστικός Λαογραφικός Όμιλος Απειράνθου).
Κλων, Στέφανος. 1879. “Γλωσσάριον Σύρου”. Bulletin de Correspondance
Hellénique 3: 20-29.
Κοντοσόπουλος, Νικόλαος. 2001. Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής.
Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
Λειβαδάρας, Νικόλαος. 2005. Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Ερμούπολης Σύρου. Σύρος.
Μπαρδάνης, Φλώριος. 2000. Στ’ Απεράθου όπου η Ψυχή Τραγουδάει.
Νικολού, Καλομοίρα. 2003. Μορφολογική και Φωνολογική Ανάλυση των
Μονολεκτικών Σύνθετων Λέξεων της Ελληνικής. Πτυχιακή Εργασία, Πανεπιστήμιο
Αιγαίου.
Νικολού, Καλομοίρα. 2008. Η Φωνολογική Λέξη στην Ελληνική και η Σύγκρισή της με
την Αραβική: Πορίσματα και Εφαρμογές. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο
Αιγαίου.
Ξεφτέρη, Μαρία. 2009. “Κοινωνιογλωσσική προσέγγιση του ιδιώματος τ’ Απεράθου
Νάξου (όπως διατηρείται στην Αθήνα)”. Στο Νίκος Λαβίδας, Ελισάβετ

[ 1223 ]
 1 1 t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e o n G r e e k Li n g u i s t ic s

Νουχουτίδου κ.ά. (επιμ.), Πρακτικά 4ης Συνάντησης Μεταπτυχιακών Φοιτητών του

τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1-3 Ιουνίου 2007), 251-260.
Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οικονομίδης, Δημήτριος. 1952. “Περί του γλωσσικού ιδιώματος Απειράνθου
Νάξου.” Αθηνά 56: 215-275. Αθήνα: Η εν Αθήναις Επιστημονική Εταιρεία.
Οικονομίδης, Δημήτριος. 2010. “Απεραθίτικα της Νάξου αινίγματα.” Ανάτυπο από
την Επετηρίδα Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών 20: 107-122. Αθήνα: Εταιρεία
Κυκλαδικών Μελετών.
Πολυκρέτης, Στέφανος. 2008. Η Απείρανθος Νάξου μέσα απ’ τα Τραγούδια του Λαού
της. Αθήνα.
Πρίντεζης, Γιώργος. 1981. Γυμνές Αναμνήσεις: Συριανή Λαογραφία. Αθήνα.
Ράλλη, Αγγελική. 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης.
Ράλλη, Αγγελική. 2007. Η Σύνθεση Λέξεων: Διαγλωσσική Μορφολογική Προσέγγιση.
Αθήνα: Πατάκης.
Ρούσσος, Ευάγγελος. 1967. “Γλωσσικόν υλικόν από την Σύρον.” Χειρόγραφο
σημειωματάριο με αρ. 883. Κέντρο Ερεύνης Ελληνικών Διαλέκτων και
Ιδιωμάτων, Ακαδημία Αθηνών.
Ρούσσος, Ευάγγελος. 1973. “Το γλωσσικό ιδίωμα της Σύρου.” Θάρρος (Μάρτιος
1973) 1-2. Σύρος.
Σιγάλας, Αντώνιος. 1949. “Γλωσσικά ιδιώματα και εποικισμοί της Νάξου.” Ναξιακόν
Αρχείον 15:192-216.
Στεφάνου, Μιχαήλ. 1994. Συριανές Σελίδες. Σύρος: Τυποκυκλαδική.
Σφυρόερας, Νίκος. 1984. Δημοτικά Τραγούδια από τ’ Απεράθου της Νάξου. Αθήνα:
Απεραθίτικος Σύλλογος Νάξου.
Τσουκνίδας, Γεώργιος. 1994. “Ρηματικά ουσιαστικά στο ιδίωμα της Απυράνθου.”
Στο Ι. Προμπονάς και Στ. Ψαρράς (επιμ.), Πρακτικά του Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου
με θέμα «Η Νάξος διά μέσου των Αιώνων», 961-976. Αθήνα.

Ξενόγλωσση
Bisetto, Antonietta, and Sergio Scalise. 2005. “The classification of compounds.”
Lingue e Linguaggio 2: 319-332.
Drachman, Gaberell, and Angeliki Malikouti-Drachman. 1994. “Stress and Greek
compounding”. Phonologica 1992: 55-65.
Giannoulopoulou, Giannoula 2006. “Dialectological research and linguistic theory:
the case of compounding.” In Mark Janse, Brian Joseph,and Angela Ralli (eds),
Proceedings of the 2nd International Conference of Modern Greek Dialects and
Linguistic Theory, 68-82. Patras: University of Patras.
Lieber, Rochelle 2009. “A lexical semantic approach to compounding.” In Rochelle
Lieber and Pavol Štekauer (eds), The Oxford Handbook of Compounding, 78-104.
Oxford: Oxford University Press.
Nespor, Marina, and Angela Ralli. 1994. “Stress domains in Greek compounds: a case
of morphology-phonology interaction.” In Irene Philippaki-Warburton, Katerina
Nikolaidis, and Maria Sifianou (eds), Themes in Greek Linguistics, 201-208.
Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
Nespor, Marina, and Angela Ralli. 1996. “Morphology-phonology interface:
Phonological domains in Greek compounds.” The Linguistic Review 13: 357-382.
Newton, Brian. 1972. The Generative Interpretation of Dialect: A Study of Modern
Greek Phonology. Cambridge: Cambridge University Press.

[ 1224 ]
 s e l e c t e d pa p e r s / π ρα κτ ι κ α

Scalise, Sergio, and Antonietta Bisetto. 2009. “The classification of compounds.” In

Rochelle Lieber and Pavol Štekauer (eds), The Oxford Handbook of Compounding,
49-82. Oxford: Oxford University Press.
Scalise, Sergio, Αntonio Fábregas, and Francesca Forza. 2009. “Exocentricity in
compounding.” Gengo Kenkyu 135: 49-84.
Scalise, Sergio, and Αntonio Fábregas. 2010. “The head in compounding.” In Sergio
Scalise and Irene Vogel (eds), Cross-Disciplinary Issues in Compounding, 109-
126. Amsterdam: John Benjamins.
Ralli, Angela, and Marios Andreou. 2012. “Revisiting exocentricity in compounding:
evidence from Greek and Cypriot Greek.” In Ferenc Kiefer, Maria Ladani, and
Peter Siptar (eds), Current Issues in Morphological Theory, 65-82. Amsterdam:
John Benjamins.
Ralli, Angela. 1992. “Compounds in Modern Greek.” Rivista di Linguistica 4 (1):
143-174.
Ralli, Angela. 2013. Compounding in Modern Greek. Springer.
Revithiadou, Anthi. 1997. “Prosodic Domains in Greek Compounding.” In Gaberell
Drachman, Angeliki Malikouti-Drachman, John Fykias, and Chrysoula Klidi (eds),
Proceedings of the 2nd International Conference on Greek Linguistics, 107-116.
Salzburg: W. Neugebauer Verlag GmbH Graz.
Trudgill, Peter. 2003. “Modern Greek dialects: a preliminary classification.” Journal
of Greek Linguistics 4: 45-64.

[ 1225 ]

View publication stats