Tłumacz w postępowaniu karnym

Krystyna Witkowska

Tłumacz w postępowaniu karnym

Streszczenie

Prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza powinno

przysługiwać w takim zakresie, w jakim jest to konieczne dla
zabezpieczenia elementarnych gwarancji procesowych osoby,
przeciwko której toczy się postępowanie karne. Tłumacz jest
także pomocnikiem organu procesowego, dzięki któremu organ
ten może porozumiewać się z osobą przesłuchiwaną lub
zapoznać się z treścią pisma. Nadal jednak polski kodeks
postępowania karnego nie gwarantuje pokrzywdzonemu
występującemu w charakterze strony prawa do pomocy
tłumacza, choć analogicznie przyznaje podejrzanemu takie
uprawnienie.

1. Wprowadzenie

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 29
 K. Witkowska

Rzetelny proces karny to sposób określenia modelu

postępowania w znaczeniu „gwarancyjnym”, tj. wskazującym
nie tylko, jaki jest podstawowy model konstrukcyjny procesu,
ale i jaka jest jego metoda osiągnięcia rozstrzygni ęcia
procesu przy zapewnieniu ochrony praw wszystkich
uczestników postępowania, jakie wartości musi realizować i
jakie warunki spełniać, dążąc do wyznaczonego celu
materialnego (osiągnięcie stanu prawdy materialnej) 1. Termin
ten określa szereg reguł służących zapewnieniu na nale żytym
poziomie ochrony praw wszystkich uczestników
postępowania karnego oraz wskazanie wartości, jakie proces
karny powinien respektować przy dążeniu do realizacji jego
podstawowego celu. Służy określeniu standardu
procedowania odpowiadającego wymogom demokratycznego
państwa prawnego2. Pojęcie rzetelnego procesu karnego jest
wyznacznikiem prawidłowości postępowania we wszystkich
jego stadiach, trybach i rodzajach postępowania3.

1
P. W i l i ń s k i, Pojęcie rzetelnego procesu karnego, (w:) Rzetelny proces karny,
Warszawa 2009, s. 26.
2
P. K a r d a s, Standardy rzetelnego procesu karnego a prawo wglądu do akt sprawy w
postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania czyli historia jednej nowelizacji,
Prok. i Pr. 2010, nr 1–2, s. 89–90.
3
J. S k o r u p k a, Rzetelne postępowanie przygotowawcze, (w:) J. S k o r u p k a, W.
J a s i ń s k i (red.), Rzetelny proces karny. Materiały konferencji naukowej, Trzebieszowice,
17–18 września 2009 r., s. 17.

Prokuratura
30 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Z istoty pojęcia rzetelnego procesu karnego w pa ństwie

prawa wynika nakaz, aby organy procesowe – w najwy ższym
stopniu dotyczyć to ma sądu – procedowały tak, aby dla
wszystkich uczestników procesu, także dla społeczeństwa,
które w różny sposób uzyskuje informacje o toczącym się
procesie, było widoczne, że z pełnym obiektywizmem dążą one
do ustalania prawdy materialnej i wydania sprawiedliwego
orzeczenia przy pełnym przestrzeganiu gwarancji
procesowych uczestników procesu, w tym prawa
oskarżonego do obrony4. Jeżeli ujmować koncepcję
rzetelnego procesu przede wszystkim jako regułę lojalno ści
procesowej, to w konsekwencji wskazuje się, że dla jej
realizacji główne znaczenie mają takie wartości, jak:
a) właściwe rzetelne, sprawiedliwe działanie organów
procesowych;
b) informowanie stron o ich uprawnieniach i pozycji
procesowej oraz zapewnienie realnych możliwości
korzystania z nich;
c) właściwe, rzetelne, sprawiedliwe traktowanie działań
uczestników postępowania5.
Punktem odniesienia w ramach zasady rzetelnego procesu
karnego nie jest tylko oskarżony. Jest nim także
pokrzywdzony6. Pojęcie rzetelnego procesu karnego wiąże się
ściśle z treścią art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności7.

4
Wyrok SA w Lublinie z dnia 5 marca 1999 r., sygn. II AKa 123/98, Apel–Lub. 1999, nr
2, poz. 14.
5
P. W i l i ń s k i, Pojęcie rzetelnego procesu karnego, (w:) A. G e r e c k a - Ż o ł y ń s k a,
P. G ó r e c k i, H. P a l u s z k i e w i c z; P. W i l i ń s k i (red), Skargowy model procesu karnego.
Księga ofiarowana profesorowi Stanisławowi Stachowiakowi, Warszawa 2008, s. 403.
6
W. G l i n i e c k i, Pokrzywdzony w postępowaniu karnym w świetle zasady uczciwego
procesu, PiP 2004, nr 7, s. 69.
7
A. M u r z y n o w s k i, Podstawowe zasady rzetelnego procesu a problem
zróżnicowania form postępowania w sprawach o przestępstwa, Prok. i Pr. 2001, nr 1, s. 7.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 31
 K. Witkowska

Artykuł 6 ust. 3 lit. a i lit. e Konwencji stanowi, że ka żdy

oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co
najmniej prawo do: niezwłocznego otrzymania szczegółowej
informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i
przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie
lub nie mówi językiem używanym w sądzie. Wymóg
niezwłoczności poinformowania expresis verbis wskazuje, że
powinno to nastąpić w momencie, gdy zebrane dowody
pozwalają na sformułowanie określonych zarzutów. Oskar żony
ma prawo do skorzystania z pomocy tłumacza, gdy nie jest w
stanie pojąć znaczenia i sensu czynności dokonywanych w
jego sprawie albo nie jest w stanie wysłowić się w języku
sądu, przy czym wystarczy przynajmniej jeden z elementów
tej alternatywy. „Oskarżenie” należy rozumieć jako „oficjalne
poinformowanie danej osoby przez właściwy organ o zarzucie
popełnienia przestępstwa”. Poinformowanie o skierowanym
przeciwko niemu oskarżeniu może być w formie pisemnej lub
ustnie, konieczne jest jednak, by tłumaczenie, bez wzgl ędu na
jego formę, dostarczyło oskarżonemu informacji o
postępowaniu w jego sprawie. Oskarżony ma prawo do
bezpłatnej pomocy tłumacza oraz do przetłumaczenia
wszystkich tych dokumentów lub oświadczeń w sprawie
wszczętej przeciwko niemu, które powinien zrozumieć lub
przedstawić w języku używanym przez sąd. Bezpłatność
korzystania z pomocy tłumacza ma charakter trwały, koszty
tłumaczenia ponosi państwo bez względu na wyniki procesu 8.
Stąd istotną rolę w procesie karnym odgrywa tłumacz. Jego
znaczenie zależy od tego, czy dokonuje tłumaczenia w
związku z udziałem w postępowaniu oskarżonego
(podejrzanego), czy też dokonuje przekładu przesłucha ń
świadków lub innych dokumentów. Tłumacz jest czynnikiem
gwarantującym rzetelny proces, stwarza bowiem
oskarżonemu możliwość zapoznania się ze stawianym mu
8
R. A. S t e f a ń s k i, Udział tłumacza w postępowaniu karnym jako przejaw rzetelnego
procesu karnego, (w:) J. S k o r u p k a (red.), Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa
prof. Zofii Świdy, Warszawa 2009, s. 361–365.

Prokuratura
32 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

zarzutem i zebranymi dowodami oraz przeciwstawienia się mu

poprzez złożenie wyjaśnień9.

2. Pozycja tłumacza w procesie karnym

Kodeks postępowania karnego nie określa bliżej pozycji

tłumacza, ograniczając się do stwierdzenia, że do tłumacza
stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych (art. 204
§ 3 k.p.k.). W doktrynie podkreśla się, że prawo do pomocy
tłumacza powinno przysługiwać w takim zakresie, w jakim
jest to konieczne dla zabezpieczenia elementarnych
gwarancji procesowych osoby, przeciwko której toczy się
postępowanie karne, a istotne znaczenie ma interes
oskarżonego, a nie interes wymiaru sprawiedliwo ści 10.
Tłumacz jest także pomocnikiem organu procesowego, dzi ęki
któremu organ ten może porozumiewać się z osobą
przesłuchiwaną lub zapoznać się z treścią pisma 11. Pomocnicy
procesowi to osoby pełniące w procesie funkcje
niesamodzielnie, pomocnicze w stosunku do innych
uczestników procesu12. Tłumacz przekazuje treść oświadczeń
ustnych i pisemnych, składanych przez uczestnika
postępowania lub złożonych wobec niego przez innych w
procesie, w związku z pomocą świadczoną organom
procesowym albo stronom postępowania13.
Artykuł 204 k.p.k. nie stawia warunków, jakim ma
odpowiadać tłumacz, odsyłając w tym przedmiocie do
przepisów dotyczących biegłych. Tłumaczem – zgodnie z art.
9
Ibidem, s. 360.
10
P. H o f m a ń s k i, Konwencja europejska a prawo karne, Toruń 1995, s. 271; P.
H o f m a ń s k i, Komentarz do wybranych przepisów Europejskiej Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, (w:) E. Z i e l i ń s k a (red.), Standardy prawne
Rady Europy, Teksty i komentarze, t. III, Warszawa 1997, s. 96.
11
R. A. S t e f a ń s k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, Z. G o s t y ń s k i (red.),
S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a ń s k i, S. Z a b ł o c k i, Kodeks postępowania karnego,
Komentarz, t. I, Warszawa 2003, s. 557.
12
M. C i e ś l a k, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne,
Warszawa 1984, s. 46.
13
B. Z y g m o n t, Prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza w postępowaniu
karnym w świetle standardów europejskich, PiP 2004, nr 7, s. 87.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 33
 K. Witkowska

195 w zw. z art. 204 § 3 k.p.k. – mutatis mutandis może być:

tłumacz przysięgły i tłumacz ad hoc14.
W myśl art. 2 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie
tłumacza przysięgłego, tłumaczem przysięgłym może być
osoba fizyczna, która:
1) ma obywatelstwo polskie albo obywatelstwo jednego z
państw członkowskich Unii Obywatelskiej, państw
członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym
Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym lub na zasadach wzajemności,
obywatelstwo innego państwa,
2) zna język polski,
3) ma pełną zdolność do czynności prawnych,
4) nie była karana za przestępstwo umyślne skarbowe lub za
nieumyślne przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu obrotu
gospodarczego,
5) ukończyła magisterskie studia wyższe na kierunku filologia
lub ukończyła magisterskie studia wyższe na innym
kierunku i studia podyplomowe w zakresie tłumaczenia,
odpowiednie dla danego języka,
6) złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin z umiejętności
tłumaczenia z języka polskiego na język obcy oraz z języka
obcego na język polski.
Uprawnienia osoby do wykonywania zawodu tłumacza
przysięgłego potwierdza egzamin z umiejętności wskazanych
w art. 2 pkt 6 cyt. wyżej ustawy, a nabycie uprawnie ń do
wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego potwierdza
świadectwo wydane przez Ministra Sprawiedliwości (art. 5
ust. 1 i 2 ustawy).
Prawo do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego
osoba ta nabywa po złożeniu ślubowania i wpisaniu na listę
tłumaczy przysięgłych oraz podlega wpisaniu, na jej wniosek,
na listę tłumaczy przysięgłych prowadzoną przez Ministra
Sprawiedliwości (art. 6 ust. 1 i 2 ustawy).
Tłumacz przysięgły jest uprawniony do:

14
R. A. S t e f a ń s k i, Tłumacz w procesie karnym, WPP 2004, nr 4, s. 89.

Prokuratura
34 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

– sporządzania i poświadczania tłumaczeń z języka obcego na

język polski, z języka polskiego na język obcy, a tak że do
sprawdzania i poświadczania tłumaczeń w tym zakresie
sporządzonych przez inne osoby,
– sporządzania poświadczonych odpisów pism w języku
obcym, sprawdzania i poświadczania odpisów pism w
języku obcym, sprawdzania i poświadczania odpisów pism
sporządzonych w danym języku obcym przez inne osoby,
– dokonywania tłumaczenia ustnego (art. 13 ustawy).
Tłumacz przysięgły nie może odmówić wykonania
tłumaczenia w postępowaniu prowadzonym na podstawie
ustawy, na żądanie sądu lub prokuratora, Policji oraz organów
administracji publicznej, chyba że zachodzą szczególnie
ważne przyczyny uzasadniające odmowę (art. 15 ustawy).
Tłumacz przysięgły jest zobowiązany do wykonywania
powierzonych mu zadań ze szczególną starannością i
bezstronnością, zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów
prawa, zachowania w tajemnicy faktów i okoliczno ści, z
którymi zapoznał się w związku z tłumaczeniem, a tak że
doskonalenia kwalifikacji zawodowych (art. 14 pkt. 1–3
ustawy).
Przepisów ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego nie
stosuje się do tłumacza języka migowego oraz do innych
systemów komunikacji niebędących językami naturalnymi
(art. 1 ust. 2 ustawy).

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 35
 K. Witkowska

Tłumaczem niebędącym biegłym może być każda osoba, o

jakiej wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej
dziedzinie, bez względu na charakter i miejsce wykonywania
czynności zawodowych i niezależnie od tego, czy jest wpisana
na listę tłumaczy15. Za takim rozwiązaniem przemawia wprost
treść przepisu art. 195 k.p.k. w zw. z art. 204 § 3 k.p.k. 16.
Każdorazowej ocenie podlega, czy osoba dopuszczona do
czynności procesowej w charakterze tłumacza, w zakresie
znajomości języka obcego lub posługiwania się innym
systemem komunikowania się, niebędącym językiem
naturalnym, np. językiem migowym, ma „wiadomości
specjalne” niezbędne do wykonywania tłumaczenia przy
uwzględnieniu stopnia jego trudności. Tłumacz ad hoc składa
przyrzeczenie przed przystąpieniem do tłumaczenia przed
sądem (art. 204 § 3 w zw. z art. 197 § 1 i art. 187 § 1 i 2
k.p.k.), chyba że odstąpiono od jego odebrania (art. 187 § 3
k.p.k.)17.
Tłumacz z racji wykonywanych czynności swym statusem
procesowym zbliżony jest do wydającego opinię biegłego, co
w pełni uzasadnia odpowiednie stosowanie przepisów
dotyczących biegłego wobec tłumacza 18. Odpowiednie
stosowanie dotyczy w szczególności przepisów o wył ączeniu
biegłego i wynikających z tych przepisów zakazach
dowodowych oraz przyrzeczeniu19.

3. Przesłanki wezwania tłumacza w procesie karnym

W myśl art. 204 § 1 k.p.k. należy wezwać tłumacza, je żeli

zachodzi potrzeba przesłuchania:
15
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego,
Komentarz, t. I, Warszawa 2011, s. 739.
16
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 września 2011 r., sygn. II AKa
210/11, LEX nr 1102910.
17
R. A. S t e f a ń s k i, Tłumacz…, s. 89.
18
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks…, s. 740.
19
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego,
Komentarz, t. I, Warszawa 2007, s. 965.

Prokuratura
36 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

1) głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie si ę z

nim za pomocą pisma,
2) osoby niewładającej językiem polskim.
Brak możliwości porozumienia się z osobą głuchą lub niemą
wynikać może zarówno ze stopnia upośledzenia, jak i braku
lub niewystarczającej możliwości porozumienia się za pomoc ą
pisma – ze względu na to, że osoba ta w ogóle nie potrafi
pisać albo ma tę umiejętność opanowaną w
niewystarczającym stopniu bądź też przesłuchanie dotyczy
kwestii, której przekazanie za pomocą pisma okaże si ę
niewystarczające20. Głuchym jest człowiek, który wskutek
wrodzonych lub nabytych chorób ucha, nerwu słuchowego lub
ośrodkowego systemu całkowicie lub częściowo utracił
zdolność słyszenia. Niemym jest człowiek, który na wskutek
wrodzonych lub nabytych wad całkowicie utracił zdolno ść
mówienia. Znaczenie językowe tych stanów wskazuje, że nie
jest wymagana całkowita utrata słuchu lub mowy, a
wystarczająca jest ich utrata częściowa, a chodzi o takie
upośledzenie zmysłu lub mowy, które nie wykonuje tych
funkcji. Nie ulega wątpliwości, że art. 204 § 1 pkt 1 k.p.k. ma
zastosowanie także do głuchoniemego, którym jest „ osoba, u
której wskutek wrodzonej lub wczesnej utraty słuchu nie
wykształciła się mowa; osoba ta jest jednocześnie głucha i
niema”21.

20
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, Kodeks…, s. 740.
21
R. A. S t e f a ń s k i, Tłumacz…, s. 93.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 37
 K. Witkowska

Osobą niewładającą językiem polskim jest zarówno ta,

która nie zna czynnie tego języka, jak i nie ma biernej jego
znajomości22. Stwierdzenie „osoba niewładająca językiem
polskim” oznacza, że osoba – dla której język polski nie musi
być językiem ojczystym, gdyż wystarczy, aby był to język
nauczony – niewystarczająco rozumie wypowiedzi kierowane
do niej w tym języku lub w niewystarczającym zakresie jest w
stanie w języku polskim wyrazić swe myśli 23, a organ
procesowy nie jest w stanie precyzyjnie odczytywać
przekazywanych przez osobę spostrzeżeń24. Stąd za słuszny
należy uznać pogląd, że pojęcie niewładania językiem polskim,
uzasadniające potrzebę uczestnictwa tłumacza nie może być
zawężone do całkowitej nieznajomości języka przez osobę
przesłuchiwaną25. Wezwanie tłumacza jest obowiązkowe , na co
wskazuje użyte w art. 204 § 1 k.p.k. sformułowanie „nale ży
wezwać”. Organ procesowy może odstąpić od wzywania
tłumacza tylko wtedy, gdy świadek lub strona ma pełną
możliwość percepcji treści wyrażonych w języku polskim,
zachowując jednocześnie dostateczną możliwość składania
oświadczeń w tym języku w stopniu odpowiadającym woli i
wiedzy tej osoby. Względny charakter ma wezwanie tłumacza
w celu przesłuchania głuchego lub niemego, gdy ż uzale żnione
jest od tego, czy wystarczające jest porozumienie się z nim za
pomocą pisma (art. 204 § 1 pkt 2 k.p.k.)26.
Z treści art. 204 § 1 pkt 2 k.p.k. wynika, że udział tłumacza
jest konieczny wyłącznie do czynności przesłuchania zarówno
w stadium postępowania przygotowawczego, jak i w stadium
postępowania sądowego, a obowiązek ten jest niezale żny od
tego, w jakim charakterze osoba ma być przesłuchana.

22
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, s. 881
23
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, ibidem.
24
P. H o f m a ń s k i, (w:) A. J. S z w a r c (red.), Prawo do udziału tłumacza w
postępowaniu karnym: Przestępczość przygraniczna. Postępowanie karne przeciwko
cudzoziemcom w Polsce: konferencja międzynarodowa niemiecko-polska, Poznań, 24–27
czerwiec 1999 r., Poznań 2000, s. 150.
25
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 lutego 2000 r., sygn. II AKa 484/99,
Prok. i Pr. 2000, dodatek „Orzecznictwo”, nr 11 poz. 23.

Prokuratura
38 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Oznacza to, że chodzi o przesłuchanie oskarżonego, świadka,

biegłego i specjalisty27.
Należy również wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba
przełożenia na język polski pisma sporządzonego w języku
obcym lub odwrotnie albo zapoznania oskarżonego z tre ści ą
przeprowadzanego dowodu (art. 204 § 2 k.p.k.). Kryterium
przesądzającym o obowiązku wezwania tłumacza jest zatem
jedynie stopień znajomości języka polskiego przez
oskarżonego . Tłumaczenie powinno być dokonane na język
28

zrozumiały dla oskarżonego29. Wezwanie tłumacza w

sytuacjach wymienionych w art. 204 § 1 i 2 k.p.k. ma
charakter bezwarunkowy, nawet, gdy funkcjonariusz organu
procesowego albo członek składu orzekającego sądu lub
ktokolwiek inny (np. protokolant) zna dany język obcy30.

4. Zakres pomocy tłumacza dla oskarżonego

26
R. A. S t e f a ń s k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, Z. G o s t y ń s k i (red.),
S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a ń s k i, S. Z a b ł o c k i, Kodeks…, 2003, s. 547.
27
R. A. S t e f a ń s k i, Tłumacz…, s. 93–94.
28
J. D ł u g o s z, Prawo do udziału tłumacza jako jedna z przesłanek rzetelnego procesu
karnego, Investigationes Linguisticae, vol. XVII, 2009, s. 105.
29
K. T. B o r a t y ń s k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W a ż n y, Kodeks
postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2012, s. 490.
30
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, s. 965.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 39
 K. Witkowska

Kodeks postępowania karnego, uznając, że prawo do

korzystania z pomocy tłumacza stanowi istotny element
prawa do rzetelnego procesu karnego, wskazuje, że
oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy
tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu j ęzykiem
polskim i należy go wezwać do czynności z udziałem
oskarżonego (art. 72 § 1 i 2 k.p.k.) 31. Prawo to przysługuje
każdemu oskarżonemu, niezależnie od tego, jakim legitymuje
się obywatelstwem, a miarodajny jest stopień znajomości
języka. Znajomość języka z trudem poddaje się ocenie.
Kryterium pozwalającym na jej dokonanie powinno być, czy
oskarżony nie jest w stanie pojąć znaczenia i sensu czynno ści
dokonywanych w toku postępowania albo nie jest w stanie
wysłowić się w języku sądowym32. Procedura karna nie
wymaga posługiwania się językiem ojczystym każdego
oskarżonego, a stawia warunek jedynie osiągnięcia
porozumienia się, do czego wystarcza używanie języka
zrozumiałego dla wypowiadających się osób. Obojętne jest,
jakiego języka używa tłumacz występujący w sprawie, byle
wykonywał swoją rolę pośredniczenia w przekazywaniu
określonych treści między ich źródłem a organem
procesowym, który co do zasady posługuje się językiem
polskim, na potrzeby tego drugiego 33. Należy również przyjąć,
że oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy tłumacza
także poza czynnościami procesowymi, w których
uczestniczy. W szczególności ma on prawo żądać, by
umożliwiono mu kontakt z tłumaczem w celu porozumienia się
z niewładającym jego językiem obrońcą, w celu umożliwienia
zapoznania się z aktami sprawy, które mu udostępniono, czy
też w celu przetłumaczenia na język polski
przygotowywanego przez niego pisma procesowego . 34

31
Ibidem, s. 403.

Prokuratura
40 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Pozbawienie oskarżonego pomocy tłumacza stanowi rażące

naruszenie normy gwarancyjnej wyrażonej w art. 204 § 1 pkt
2 k.p.k., a zarazem ograniczenie prawa do obrony, gdy nie ma
on także możliwości zrozumienia mów końcowych przed
udzieleniem mu ostatniego słowa, a tym samym możliwo ści
ustosunkowania się do głosów stron35. Przeprowadzenie
czynności procesowej, rozprawy, również odwoławczej z
udziałem oskarżonego niewładającego językiem polskim, bez
zapewnienia mu pomocy tłumacza, stanowi oczywiste
naruszenie norm procesowych nie tylko w zakresie art. 204 §
1 pkt 2 k.p.k., ale także w aspekcie faktycznej zdolno ści do
działania osoby nieznającej języka urzędowego sądu 36.
Niewystarczające władanie językiem polskim nie może
doprowadzić do ograniczenia możliwości obrony przed s ądem
polskim37.
Prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza
przysługuje również podejrzanemu oraz osobie podejrzewanej,
a także – odpowiednio – podmiotowi, o którym mowa w art.
416 k.p.k.38. Za słuszny należy uznać pogląd, iż prawem do
pomocy tłumacza powinny być objęte wszystkie osoby,
przeciwko którym wszczęto jakiekolwiek czynności śledcze
lub dochodźcze, choćby osoby te nie uzyskały jeszcze
prawnego statusu podejrzanego w procesie. Oznacza to
między innymi konieczność zapewnienia pomocy tłumacza ju ż
w fazie czynności operacyjnych poprzedzających formalne
ściganie karne, na przykład w związku z zatrzymaniem39.

32
P. H o f m a ń s k i, Prawo…, s. 152–153.
33
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 kwietnia 2010 r., sygn. II AKa 29/10, Prok.
i Pr. 2011, dodatek „Orzecznictwo”, nr 5, poz. 39.
34
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, s. 406.
35
Wyrok SN z dnia 26 września 2008 r., sygn. III KK 98/08, OSNKW 2008, nr 11, poz. 95.
36
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks…, s. 739.
37
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2003 r., sygn. III KKN 143/01, LEX nr 78914.
38
B. Z y g m o n t, Prawo…, s. 79.
39
P. H o f m a ń s k i, Prawo…, s. 153.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 41
 K. Witkowska

Oskarżonemu, który nie włada w wystarczającym stopniu

językiem polskim, postanowienie o przedstawieniu,
uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, akt oskarżenia oraz
orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące
postępowanie, doręcza się zawsze z tłumaczeniem;
doręczenie nie jest konieczne, gdy oskarżony wyraził zgod ę na
ogłoszenie przetłumaczonego orzeczenia, które nie podlega
zaskarżeniu (art. 72 § 3 k.p.k.). Nie jest wymagane pisemne
tłumaczenie całych akt danej sprawy, a tylko materiałów
niezbędnych dla zapewnienia oskarżonemu rzetelnego
procesu40.

40
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. III KK 133/11,
OSNKW 2012, nr 8.

Prokuratura
42 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Z art. 6 ust. 3 lit. e Konwencji Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności nie wynika obowiązek
przetłumaczenia całych akt sprawy, a jedynie w takim
zakresie, aby oskarżony zrozumiał sens najważniejszych
czynności toczącego się przeciwko niemu postępowania 41.
Obowiązek wynikający z art. 72 § 3 k.p.k. sprowadza się do
doręczenia wraz z tłumaczeniem odpisu samego tylko
orzeczenia – bez uzasadnienia. Za słuszny nale ży uznać
pogląd, że środek odwoławczy wniesiony przez stron ę
przeciwną od orzeczenia podlegającego doręczeniu z
tłumaczeniem nie figuruje w katalogu pism procesowych, do
jakich doręczenia obliguje treść przepisu art. 72 § 3 k.p.k.
Tym niemniej za potrzebą doręczenia środka odwoławczego z
tłumaczeniem może wskazać zasada lojalności procesowej,
która – analogicznie jak udostępnienie oskarżonemu, w
znanym mu języku podstawowego dokumentu, jakim jest
wyrok – gwarantuje rzetelny przebieg procesu karnego, a
nadto w większym stopniu umożliwia mu realizację prawa do
obrony na dalszym etapie procesu42. Uchylanie się od
zapewnienia oskarżonemu tłumaczenia wniesionej apelacji
nacechowane jest formalizmem, świadczącym o
nieznajomości lub oczywistej błędnej wykładni art. 45 ust. 1
Konstytucji, art. 6 ust. 3 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, a także
o niedopuszczalnej, zawężającej wykładni art. 73 § 2 k.p.k.
Pozbawienie oskarżonego możliwości zapoznania się z treścią
apelacji na jego niekorzyść stawia się go w poło żeniu istotnie
utrudniającym realizację obrony43.

41
P. H o f m a ń s k i, (w:) Prawo…, s. 153.
42
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2011 r., sygn. IV KK 312/10,
Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., sygn. V KK 99/09, Prok. i Pr.
2010, dodatek „Orzecznictwo”, nr 3, poz. 3; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2008 r.,

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 43
 K. Witkowska

Artykuł 72 § 3 k.p.k. stanowi realizację minimalnych

standardów demokratycznego systemu prawnego,
zapewniającego osobie niewładającej językiem danego kraju
udostępnienie jej podstawowych dokumentów procesowych
w znanym jej języku. Niedopełnienie przez sąd obowi ązku
wynikającego z art. 72 § 3 k.p.k. jest naruszeniem istotnego
elementu rzetelnego procesu karnego44. Przepis ten spełnia
istotną funkcję gwarancyjną, gdy oskarżony zrezygnuje z
prawa do korzystania z pomocy tłumacza45.

5. Zakres pomocy tłumacza dla pokrzywdzonego

Znakomita część gwarancji składających się na standard

rzetelnego procesu karnego odnosi się bezpośrednio lub
pośrednio do oskarżonego. Jednak tylko taki proces mo że być
uznany za rzetelny, w którym pokrzywdzony będzie miał
możliwość dochodzenia (czyli ochrony) swych praw. Rzetelny
proces karny to proces, w którym zapewnia si ę uczestnikom
postępowania realizację słusznych interesów prawnie
chronionych, organom procesowym wyznacza zaś takie ramy
postępowania, które realizacji tej służą46.

sygn. V KK 28/08, OSNKW 2008, nr 1, poz. 1532.

43
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 marca 2010 r., sygn. VI Kz
85/10, Prok. i Pr. 2005, dodatek „Orzecznictwo”, nr 5, poz. 33.
44
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2007 r., sygn. V KK 190/06, Prok. i Pr.
2007, dodatek „Orzecznictwo”, nr 10, poz. 10.
45
B. Zy g m o n t, Prawo…, s. 81.
46
P. W i l i ń s k i, O koncepcji rzetelnego procesu karnego, (w:) J. S k o r u p k a, W.
J a s i ń s k i, Rzetelny…, s. 175–176.

Prokuratura
44 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Realizacja praw umożliwiających stronie prowadzenie w

procesie sporu wynikającego z założeń kontradyktoryjności
procesu karnego wymaga istnienia ustawowych środków
regulujących gwarancje karnoprocesowe, umożliwiających
stronie występowanie w procesie karnym w obronie swoich
praw i interesów47. Kontradyktoryjność polega na sporze
między stronami, na „rozprawianiu spornym”, na możliwości
konfrontacji stanowisk, poglądów, opinii. Istniej ące strony
procesowe dążą do korzystnego dla siebie rozstrzygni ęcia i
toczą spór przed niezawisłym sądem. Jest to gwarancja
realizacji celów postępowania karnego określonych w art. 2 §
1 pkt. 1–4 k.p.k.48. Towarzysząca tej walce szeroka wymiana
poglądów na konkretne, wyłaniające się w toku procesu
kwestie, ma być skuteczną gwarancją prawidłowości
orzeczenia, a więc opartego na prawdziwych ustaleniach
faktycznych49.
Artykuł 2 § 1 pkt 3 k.p.k. stanowi, że przepisy kodeksu
postępowania karnego mają na celu, aby w postępowaniu
karnym uwzględnione zostały prawnie chronione interesy
pokrzywdzonego, a art. 299 § 1 k.p.k. podkre śla, że stronami
w postępowaniu przygotowawczym jest podejrzany i
pokrzywdzony.

47
Z. Ś w i d a, Realizacja praw człowieka w kontradyktoryjnym procesie karnym,
Wrocław 1994, s. 32; E. T r y b u c h o w s k a, Wybrane zagadnienia kontradyktoryjnego
procesu w świetle znowelizowanego k.p.k., (w:) L. B o g u n i a (red.), Nowa kodyfikacja
karna, t. XIV, Wrocław 2003, s. 155–156.
48
W. M e n d y s, Zasada kontradyktoryjności w praktyce sądów karnych, Pal. 1990, nr
8–9, s. 41.
49
Wyrok SA w Łodzi z dnia 21 stycznia 2001 r., sygn. II AKa 249/00, Prok. i Pr. 2002, dodatek
„Orzecznictwo”, nr 10.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 45
 K. Witkowska

Wezwanie tłumacza – stosownie do treści art. 204 § 1 k.p.k.

– dotyczy wyłącznie czynności przesłuchania, niezależnie od
stadium postępowania karnego, w którym ta czynność ma
miejsce. Przepis dotyczy także pokrzywdzonego,
niewładającego językiem polskim, przesłuchiwanego w
charakterze świadka, zarówno w stadium postępowania
przygotowawczego, jak i w stadium postępowania
sądowego50. Nadal jednak polski kodeks postępowania
karnego nie gwarantuje pokrzywdzonemu występującemu w
charakterze strony prawa do pomocy tłumacza, choć
analogicznie przyznaje podejrzanemu takie uprawnienie.
W doktrynie zasadnie wskazuje się, że dochodzi do asymetrii
uprawnień pokrzywdzonego i oskarżonego, mimo że jednym z
zadań procesu karnego jest uwzględnianie prawnie
chronionego interesu pokrzywdzonego51.

50
S. S t a c h o w i a k, Uprawnienia pokrzywdzonego do korzystania z tłumacza w
polskim procesie karnym, Prok. i Pr. 2000, nr 12, s. 11–12.
51
H. P a l u s z k i e w i c z, Nowe środki ochrony pokrzywdzonego w polskim prawie
karnym procesowym na tle europejskiej polityki karnej, RPEiS 2010, nr 3, s. 8.

Prokuratura
46 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Specyfika postępowania przygotowawczego, w którym

przeważa funkcja zbierania, zabezpieczania i utrwalania
dowodów, powoduje, że przejawy kontradyktoryjności
procedowania i jawności wobec uczestników postępowania
są ściśle reglamentowane, a częściowo także zależne od
uznania organu prowadzącego i nadzorującego śledztwo lub
dochodzenie. Jest oczywiste, że największe znaczenie ma
przede wszystkim zakres uprawnień stron procesowych w
postępowaniu przygotowawczym, a więc te regulacje, które
pozwalają podejrzanemu i pokrzywdzonemu na oddziaływanie
na zakres, przebieg i prawidłowość dochodzenia lub
śledztwa52. Brak możliwości korzystania z pomocy tłumacza
przez pokrzywdzonego znacznie utrudnia jego udział w
postępowaniu przygotowawczym. Dominująca zasada
inkwizycyjności w postępowaniu przygotowawczym, w myśl
której organ procesowy samodzielnie bada wszelkie kwestie
faktyczne i prawne, przy braku gwarancji w tym zakresie dla
pokrzywdzonego, ogranicza przejawy kontradyktoryjno ści na
tym etapie procesu karnego – m.in. prawo do składania
wniosków o czynności śledztwa lub dochodzenia, prawo
stron i ich reprezentantów do udziału w tzw. czynno ściach
niepowtarzalnych53.
Prawo do korzystania z pomocy tłumacza nie przysługuje
pokrzywdzonemu występującemu w charakterze strony, np.
działającemu jako oskarżyciel posiłkowy lub powód cywilny.
Nie ma on takiego uprawnienia w razie uczestnictwa przy
przesłuchaniu innych osób lub w czasie udziału w innych
czynnościach dowodowych. Brak takie go uprawnienia
uniemożliwia pokrzywdzonemu zapoznanie się z materiałem
dowodowym, zrozumienia istoty i wagi czynności dowodowej,
wypowiedzenia się co do treści przedstawionego dowodu,
nawet składania dalszych wniosków dowodowych54.

52
J. G r a j e w s k i, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2008, s. 55–57.
53
K. W o ź n i e w s k i, Prawo karne procesowe, Gdańsk 2005, s. 31.
54
M. Ż b i k o w s k a, O projektowanych zmianach zasady lojalności procesowej, Prok. i
Pr. 2012, nr 9, s. 95–96.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 47
 K. Witkowska

Realizacja praw umożliwiających stronie prowadzenie w

procesie sporu wynikającego z założeń kontradyktoryjności
procesu karnego wymaga istnienia ustawowych środków
regulujących gwarancje karnoprocesowe, które pozwolą
stronie na występowanie w procesie karnym w obronie
swoich praw i interesów55. Równouprawnienie stron
procesowych powinno stanowić aksjomat każdej czynno ści
procesowej istotnej dla sporu stron, który dotyczyć może
różnych kwestii, tak materialnych: wina, kwalifikacja prawna
czynu, kara oraz wszystkie inne kwestie rozstrzygane w
wyroku, jak i kwestii proceduralnych, np. dotyczących
realizacji zasady jawności. Dla stron jednak postulat
równouprawnienia ma szczególne znaczenie pragmatyczne
właśnie w „sporze o dowody i ich ocenę”56. Wśród czynników
prawnych i faktycznych warunkujących równouprawnienie
stron wymienia się: równe prawa stron do czynności
procesowych, identyczność wymogów wobec czynności stron
procesowych, bezstronność organu procesowego,
niezależność jednej strony od drugiej, równość ilościową stron
i ich przedstawicieli, swobodą zachowania się strony w
procesie, brak dysproporcji w środkach materialnych
znajdujących się w dyspozycji stron, identyczne formy
zachowania się stron w procesie57. Przyznanie
pokrzywdzonemu prawa do korzystania z pomocy tłumacza
będzie sprzyjać równouprawnieniu stron w procesie karnym.

6. Koszty pomocy tłumacza

55
Z. Ś w i d a, Realizacja praw człowieka w kontradyktoryjnym procesie karnym,
Wrocław 1994, s. 32; E. T r y b u c h o w s k a, Wybrane zagadnienia..., (w:) L. B o g u n i a
(red.), Nowa kodyfikacja…, s. 155–156.
56
B. T. B i e ń k o w s k a, Równouprawnienie stron procesowych w systemie zasad
polskiego procesu karnego, WPP 2005, nr 4, s. 109.
57
Ibidem, s. 102–110; K. D u d k a, Udział pokrzywdzonego w czynnościach
postępowania przygotowawczego, (w:) Z. S o b o l e w s k i, G. A r t y m i a k, C. P. K ł a k,
Problemy znowelizowanej procedury karnej, Kraków 2004, s. 339–340, która podkreśla, że
instrumenty służące ochronie praw oskarżonego w procesie karnym powinny mieć swoje
odzwierciedlenie w prerogatywach pokrzywdzonego.

Prokuratura
48 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Powołanie tłumacza dla oskarżonego niewładającego w

wystarczającym stopniu językiem polskim w całości jest
związane z realizacją jego prawa do obrony 58. W myśl art. 619
§ 3 k.p.k. Skarb Państwa ponosi także koszty zwi ązane z
udziałem w postępowaniu tłumacza w zakresie koniecznym
dla zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony. Prawo do
bezpłatnego tłumacza nie jest ograniczone do post ępowania
sądowego, a dotyczy także postępowania
przygotowawczego . 59
Przepisy kodeksu postępowania
karnego nie określają kosztów postępowania z
uwzględnieniem stadiów procesowych60. Artykuł 618 § 1 pkt 7
k.p.k. w zw. z art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. zalicza nale żno ść
przysługującą tłumaczowi do kosztów procesu, które na
podstawie art. 627 i art. 629 k.p.k. podlegaj ą zas ądzeniu w
razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania.
Ustawodawca w art. 72 § 1 k.p.k. zaznaczył, że pomoc
tłumacza jest bezpłatna i stąd nie jest możliwe zasądzenie od
oskarżonego kwoty wpłaconej tłumaczowi za pomoc
świadczoną przez niego oskarżonemu. Artykuł 72 § 1 k.p.k.
stanowi lex specialis wyżej wymienionych przepisów. Mają
one zastosowanie do kosztów tłumacza powołanego w celu
przesłuchania innych osób lub przetłumaczenia dokumentów
innych niż akty procesowe wymienione w art.72 § 3 k.p.k. W
orzecznictwie wskazuje się, że w sytuacji, gdy tłumacz jest
przydany do pomocy oskarżonemu, koszty ponosi Skarb
Państwa, a gdy z pomocy korzystano wyłącznie dla celów
dowodowych (tłumaczenie dokumentów sporządzonych
w języku obcym lub przesłuchań świadków), koszty obciążają
oskarżonego61. W literaturze wyrażany jest pogląd, że sądy
powinny w każdym wypadku rozważyć, które wydatki w
związku z zaangażowaniem tłumaczy poniesione zostały z
58
R. A. S t e f a ń s k i, Tłumacz…, s. 105.
59
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks…, s. 329.
60
W. G r z e s z c z y k, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000
r., sygn. III KZ 52/2000 (niepubl.), Prok. i Pr. 2000, nr 7–8, s. 86.
61
R. A. S t e f a ń s k i, Udział tłumacza w postępowaniu karnym jako przejaw rzetelnego
procesu karnego, (w:) J. S k o r u p k a (red.), Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa
prof. Zofii Świdy, Warszawa 2009, s. 377.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 49
 K. Witkowska

koniecznością zapewnienia prawa oskarżonego do pomocy

tłumacza, które zaś wyłącznie w związku z przeprowadzeniem
czynności dowodowych. Te ostatnie mogą wejść w skład
kosztów procesu ponoszonych finalnie przez skazanego lub
osobę, w stosunku do której postępowanie zostało
warunkowo umorzone62. Słuszny jest jednak pogląd, że gdy
oskarżony będzie korzystać z pomocy tłumacza, niezale żnie
od rodzaju tłumaczonej czynności procesowej, koszty z tym
związane poniesie Skarb Państwa. Niezasadne byłoby
wprowadzanie sztucznego podziału między czynnościami z
udziałem tłumacza, które są konieczne dla zapewnienia
oskarżonemu jego prawa do obrony, a udziałem w
czynnościach, które nie mają tego charakteru, i w związku z
tym obciążenie oskarżonego poniesionymi kosztami
tłumaczeń. Taka interpretacja przepisu art. 619 § 3 k.p.k.
byłaby sprzeczna z celami art. 6 ust. 3 lit. e Konwencji. W art.
619 § 3 k.p.k. mówi się ogólnie o oskarżonym, nie precyzując,
że przepis ten dotyczy wyłącznie zwolnienia od kosztów
oskarżonego niewładającego językiem polskim. Dlatego te ż
Skarb Państwa poniesie koszty związane z udziałem tłumacza
w postępowaniu przeciwko oskarżonym głuchym lub niemym
w zakresie koniecznym dla zapewnienia oskarżonemu jego
prawa do obrony, a bezpłatność udziału tłumacza w
postępowaniu karnym przeciwko takiemu oskarżonemu
powinna obejmować inne czynności związane z zapoznaniem
się z treścią dowodu, bowiem czynności te wiążą się także z
realizacją jego prawa do obrony63.

Translator’s services in criminal proceed-

ings

62
P. H o f m a ń s k i, Prawo…, s. 156.
63
B. Z y g m o n t, Prawo…, s. 82–83.

Prokuratura
50 i Prawo 1, 2014
Tłumacz w postępowaniu karnym

Abstract

The right to use a translator’s services free of charge

should be vested to the extent necessary to secure basic pro-
cedural guarantees of an individual against whom criminal
proceedings are pending. A translator also assists a judicial
body as she or he facilitates both communication with a per-
son being examined, and understanding of documents. How-
ever, the Polish Code of Criminal Procedure fails to guarantee
an aggrieved party, who appears a party to the proceedings,
the right to use a translator’s services although such right is
ensured to a suspect.

Prokuratura
i Prawo 1, 2014 51