ÖNSÖZ

18. yüzyılın sonlarından itibaren, insan ilişkileri üzerine düşünenler ve toplumlar,

kendilerinin ve çevrelerinin modernite olarak adlandırılan tamamen yeni bir varoluş biçimini
deneyimlediklerine daha fazla inanmaya başladılar. Modern sıfatı, aslında çağdaş ile aynı
anlamdaydı. Yani modern sanat, geçmiş sanatın aksine şu anda üretilen sanat demekti. Ancak
bu terim, zamanla sadece zamansal değil, aynı zamanda niteliksel bir ayrımı da ima etmeye
başladı. Gerçekten de Klasik Antik Çağ’ın bazı yönleri, çağdaş deneyimle benzerlikleri
nedeniyle modern olarak kabul edilebileceği şeklinde bir argüman öne sürmek mümkündü.
Ancak aynı zamanda modern dünyanın birçok bölümünün (büyük ölçüde, ancak sadece
Avrupa dışındaki bölgeler değil) herhangi bir tanıma göre modern olmadığını savunmak da
mümkündü. Ayrıca modernlik artık her yerde deneyimlenen bir kavram haline geldi. Çağdaş
yaşamın tüm yönlerinin ve insan çabasının tüm ürünlerinin bu ayırt edici niteliği, Zeitgeist’i
yansıttığı ve çağın ruhunu ortaya koyduğu hissedilmeye başlandı.

(Neville Morley, Antiquity and Modernity, Chichester, John Wiley & Sons Ltd, 2009, s. ix)

Şimdiki yaşamın önceki nesillerin yaşamlarından oldukça farklı olduğu düşüncesi,

insan toplumunun ve insan doğasının keşfini ve analizini yeniden canlandırdı. Bu, yeni
teorilerin, düşüncelerin ve tamamen yeni bilgi alanlarının ortaya çıkmasına yol açtı. Bu da
ekonomi ve sosyoloji gibi disiplinlerin doğmasına neden oldu. Bu entelektüel faaliyet, kutsal
kitapların kabul edilmiş bilgeliği veya antik düşünceler yerine, fiziksel ve doğal dünyanın
bilimsel yöntemlere dayalı olarak rasyonel bir şekilde araştırılmasıyla paralel olarak gelişti ve
çoğu zaman bu alanlardan ilham aldı. Ancak bilim adamları ve filozoflar, doğal olayların
görünürdeki karmaşıklığı ve çeşitliliğinin altında yatan evrensel ve ebedi ilkeleri keşfetmeye
çalışırken, insan davranışı, sosyal organizasyon ve kültür araştırmacıları, daha ziyade evrensel
ve özel arasında bir denge kurmaya çalıştılar. Çoğu, ilk etapta kendi toplumlarını sadece içsel
bir amaç olarak değil, aynı zamanda ilerlemesini artırmak veya eksikliklerini gidermek için
anlamakla ilgiliydi. Özellikle kendi çağlarının kökenlerini, doğasını ve dinamiklerini anlamak
için insanlık tarihinin görünürdeki karmaşıklığında evrensel ilkeleri tanımlamaya çalıştılar. (s.
ix, x)

Gerçekten de insanlık tarihi boyunca siyasi sistemlerin, sosyal yapıların, ekonomik

davranış biçimlerinin, kültürel faaliyetlerin ve hatta duygu ve değerlerin çeşitliliği, bu
yorumcuların birçoğunun süreklilikten çok tarihsel süreksizliği vurgulamasına yol açmıştır.
Şimdiki zaman, geçmişten açıkça ayrılıyordu. Modernite, daha önceki insan varoluş
biçimlerinden tamamen farklıydı. 19. yüzyıl boyunca, “modernite bilimleri”, sosyoloji,
siyaset teorisi, psikoloji ve hepsinden önemlisi ekonomi, tarihten uzaklaştı. Eğer geçmişe
baktılarsa bu, makul bir şekilde “proto-modern” olarak etiketlenebilecek ve dünyanın
bugünkü haline dönüşümünün başlangıç noktası olduğu iddia edilebilecek nispeten yakın
dönemlerdi. Bugün bir asırdan fazla bir süre sonra, geçmişin bugünle ilgisizliğine dair bu
anlayış devam etmekte ve bu sorgulandığında bile “modernlik” fikri sorgulanmamaktadır.
Tüm belirgin farklılıklarına rağmen, bugünün ve 19. yüzyılın başlarının, onları insanlık
tarihinin geri kalanından ayıran ortak bir yönü olduğu kabul edilmektedir. Bu ortaklığın ne
olabileceği daha yakından araştırıldığında, her bir disiplin modernitenin doğasına ilişkin en az
bir farklı yorum geliştirdiğinden, şaşırtıcı bir dizi teori ve iddia ortaya çıkmaktadır. Her ne
kadar bu tutarsızlık önemli olmasa da, modern olduğumuz ve bunun her şeyden önce
geçmişten bir kopuşu ifade ettiği görüşünde kararlıyız. (s. x)

Bu kabul edilmiş modernite kavramının ve belki de tamamen hayali bir nesneyi

açıklamak için geliştirilen birçok farklı (ve çoğu zaman birbiriyle çelişen) teorinin daha fazla
eleştirel incelemeye tabi tutulmamış olması dikkat çekici görünmektedir. Bunun nedeni,
görevin çok büyük olmasında yatıyor olabilir. Zira prensipte 18. yüzyılın sonlarından
günümüze kadar yazılmış hemen her eser, çağdaş toplumun “modern” olarak anlaşılmasının
tarihiyle ilgili olarak ele alınabilir. Bu kitabın amacı; daha mütevazı olmakla birlikte yine de
ürkütücü ve aşırı iddialı. Bu konuya “modernite” ile -muhtemelen aynı derecede kabul gören
ve aynı derecede hayali olan- “Antik Çağ” fikri arasındaki ilişki temasını ele alarak
yaklaşmak. Ekonomi ve sosyolojinin daha sonraki temsilcilerinde görülen tarihe kayıtsızlık,
çalışmaları bu yeni disiplinlerin temellerini atan yazarlar tarafından paylaşılmamıştır. Aksine,
onların şimdiki zamana ilişkin yorumları ve hatta çağdaş varoluşun tanımlanması ve
açıklanması gereken kendine özgü bir niteliği olduğuna dair hisleri, sürekli olarak geçmişe,
özellikle de klasik geçmişe atıfta bulunma üzerine kurulmuştur. Modernite, geçmişin farklı
yönleriyle karşılaştırılarak tanımlandı ve ilerlemesi tarihteki en büyük medeniyetlerin
kıstaslarıyla ölçüldü. Antik düşünürler, çağdaş toplumun yorumlanmasında artık açıkça
gereksiz olsalar da, nihayetinde moderniteye yol açan tarihsel değişim dinamiklerini anlamak
için halâ önemli olabilirler. Hatta geçmiş, modernitenin önceki tüm tarihsel toplumları
aştığına daha az ikna olmuş yazarlar için klasik geçmiş, eleştiri için bir temel, tamamen
modernitenin lehine olmayan bir karşılaştırma noktası ve mevcut duruma olası alternatifler
için bir vizyon sunuyordu. (s. x, xi)
 Modernite, yüzyılı aşkın bir süre boyunca pek çok farklı metinde geçmiş ve bugün
arasında yapılan sayısız karşılaştırma ve karşıtlıklarla tanımlanmış ve betimlenmiştir. Bazı
yazarlar bu tür argümanları açıkça ve uzun uzadıya geliştirirken, diğerleri sadece geçici
atıflarda bulunmuştur. Bu döneme ait çoğu metin bir şekilde “modernite” üzerine yorum
yapıyor olarak okunabileceği gibi, bir noktada klasik bir karşılaştırma veya imada
bulunmayan bir yazar bulmak da zordur. Yunan ve Roma edebiyatı ve tarihinin etkisi
yaygındı ve daha genel, uzmanlık dışı “Antik Çağ” anlayışlarının etkisi daha da yaygındı.
Antik Çağ ve modernitenin karşı karşıya gelişini eksiksiz bir şekilde anlatmanın imkânsız bir
görev olduğu açıktır. Ancak sadece Marx ve Nietzsche gibi antik ve modern arasındaki
ilişkiyi kapsamlı bir şekilde yorumlayan yazarlara odaklanmak yerine, materyali temalar
etrafında düzenleyerek daha geniş bir yazar ve metin yelpazesinden yararlanmaya çalıştım.
Bu seçim, kısmen farklı disiplinlerdeki hangi yazarların modernite fikirlerinin gelişiminde en
önemli rolleri oynadıklarına dair hissiyatımdan ve kısmen de hangi yazarların belirli
konularda söyleyecek en ilginç şeylere sahip olduğuna dair yargımdan kaynaklandı.
Seçimimin ve farklı metinlere ve yazarlara verilen göreceli ağırlığın eleştiri konusu olacağının
bilincindeyim. Ancak tek savunmam, kesin bir açıklama sunmaktan ziyade temaları
belirlemeye ve potansiyel öneme sahip soruları gündeme getirmeye çalıştığımdır. (s. xi)

Diğer bariz itiraz ise, bir eskiçağ tarihçisi olarak moderniteyi kavramsallaştırmak
yerine, klasiklerin 18. ve 19. yüzyıl eğitimindeki hâkimiyetini yansıtan geçici referanslara ve
sıradan imalara çok fazla ağırlık verdiğimdir. Bu elbette mümkündür ve her halükârda bazı
modern yorumcuların klasik referansları tamamen görmezden gelme eğilimine karşı bir denge
unsuru olarak hizmet edebilir. Bu yazarların birkaçı dışında hiçbirisinin moderniteyi kasıtlı
olarak antikite karşıtlığı üzerinden tanımlamak üzere yola çıktığını iddia etmiyorum. Aksine,
tartışmaları sırasında bu tür karşılaştırmaları oldukça doğal ve gelişigüzel bir şekilde
yapıyorlar. Bu referanslar en azından onların anlayışlarını ve varsayımlarını ortaya koyuyor
olarak alınabilir ve böylece tartışmaya bir giriş yolu olarak kullanılabilir. Ancak bence bunlar
başka bir şeyi de ortaya koyuyor. Modernitenin var olduğu ve bizim de onun içinde
yaşadığımız inancı, her şeyden önce tarih içindeki konumumuzu ve tarihle ilişkimizi ifade
eden bir inanç, tek bir yazarın eseri olmayıp, hem bu fragmanlarda ve imalarda yansıyan hem
de süregelen bir söylemin sonucudur ve kısmen onlar tarafından oluşturulmuştur. Antik ve
modern arasında karşılaştırmalar yapma ve bugünü geçmişten farklılığı açısından anlama
alışkanlığının yaygın olduğunu ortaya koymaktadırlar. Karşılaştırma için klasik antikite her
şeyden önce tanıdık olduğu için seçilmiştir. Açık bir geçmişin başka bir parçasının bu soruna
hizmet edip edemeyeceği sorusu aynı amaç mı, yoksa Klasik Antik Çağ’ın kendine özgü
doğası mı bilinen ve hayal edilen - benzerlik ve farklılığın karışımı ya da belki de şimdiki
zamanın ışığında yeniden tasarlanmaya yatkınlığı - özellikle uygun hale getirdi. (s. xii)