117

118
 Tema 3. CAMPO ELÉCTRICO

EXERCICIOS PROPOSTOS (Cuestións)

1. Razoa por que o campo electrostático é conservativo. (Selectividade COU, setembro 99).

Resolución:

A forza eléctrica do campo electrostático creado por unha carga puntual é central, pasando a súa
liña de acción por un mesmo punto fixo, chamado centro de forzas. E sabemos que o traballo
desenvolto por unha forza central entre dous puntos soamente depende da posición destes, e non
do camiño ao longo do cal se realiza, e estes feitos son característicos dun campo de forzas
conservativo.
En función do potencial eléctrico, o traballo feito pola forza electrostática cando unha carga
eléctrica Q’ se despraza desde un punto A, de potencial VA, a outro B, de potencial VB, vén dado pola
expresión: WAB = − Q  (VB − VA ) . Nela vemos que o traballo depende dos puntos de partida e de
chegada entre os cales se desenvolve, sendo independente do camiño seguido: característica que
corresponde ás forzas conservativas. Se o punto de chegada coincide co que partida (ciclo) o
traballo é nulo: WAA = − Q  (VA − VA ) = 0 , como corresponde ao traballo das forzas conservativas.

2. Estuda se a forza que unha carga puntual Q exerce sobre outra carga Q', tamén puntual, depende ou
non da presenza doutra terceira carga Q''.

Resolución:

A forza que unha carga puntual Q exerce sobre outra carga Q', FQ −Q , separadas unha distancia r, vén
k  Q  Q
dada pola lei de Coulomb: FQ −Q  =  ur , sendo k unha constante que depende do medio en que
r2
estean as cargas Q e Q'. Polo tanto, esta forza é independente da presenza dunha terceira carga, Q''.
O efecto desta terceira carga sobre a carga Q' é que a forza á que vai estar sometida Q' é a suma
vectorial das forzas que sobre ela exercen as cargas Q e Q'': FQ −Q + FQ−Q (principio de
superposición).

3. Se o vector campo eléctrico, E , creado por unha carga puntual Q, a unha distancia d, ten o valor de
Ed; para unha distancia de 4d correspóndelle o valor de: a) catro veces menos; b) oito veces menos;
c) dezaseis veces menos. (Elixe razoadamente a opción que consideres correcta).

Resolución:

k Q 
Ed = 2 
d  Ed
 → E 4d = , resultado que corresponde ao ítem c).
k Q k Q  16
E 4d = → E =
16 d 2 
4d
( 4 d )2

4. Se no punto medio do segmento que une dúas cargas eléctricas puntuais e iguais, Q, colocamos unha
terceira carga, Q', tamén puntual, contesta razoadamente se para calquera valor das cargas a
terceira carga estará en equilibrio. Haberá algún valor das cargas para o cal o sistema das tres cargas
estea en equilibrio?
119
 Resolución:

Dise que un corpo puntual está en equilibrio cando está en repouso ou en movemento rectilíneo e
uniforme, situacións que teñen lugar cando a resultante das forzas que actúan sobre el é nula
(primeira lei de Newton).
As forzas que actúan sobre a carga Q' son as indicadas na figura:
Q Q’ Q
FQ1 −Q e FQ2 −Q , que son de igual módulo e dirección, e de sentido
1 FQ2 −Q FQ1 −Q 2
contrario, dando unha resultante nula, estando, en consecuencia,
a carga Q' en equilibrio.
Estudamos agora a posibilidade de que as tres cargas estean en equilibrio. Supoñemos que as cargas
Q, sitas en 1 e en 2 (Q1 e Q2) son positivas e a Q' é negativa. Sobre a carga Q1 actúan:
k  Q1  Q2
 A forza repulsiva que a carga Q2 exerce sobre ela: FQ2 −Q1 =  ur2−1 .
r22−1
k  Q1  Q
 A forza atractiva que a carga Q' exerce sobre ela: FQ−Q1 = − 2
 urQ−Q 1 .
 r2−1 
 
 2 
Estas forzas, que son de igual dirección e de sentido contrario, anúlanse cando sexan de igual
módulo: FQ2 −Q1 = FQ−Q1 ; situación que se dá cando Q1 = 4 Q :
k  Q1  Q2 k  Q1  Q
FQ2 −Q1 = FQ−Q1 → 2
=
2
→ Q1 = 4 Q
r  r2−1 
2−1
 
 2 
Igual ocorre para a carga Q sita no punto 2, Q2,
estando as cargas Q (1 e 2) en equilibrio para a F FQ−Q1 FQ−Q2 Q FQ1 −Q2
Q2 −Q1 Q
urQ−Q 1 urQ−Q 2
condición de Q = ⎯ 4 Q’.
1 ur ur2−1 2
1−2 FQ1 −Q Q’ FQ2 −Q
Para a carga Q’ vale o comentario feito na
resposta á primeira parte da cuestión.

5. Se dúas cargas eléctricas, Q1 e Q2, sitas unha no campo eléctrico da outra, se deixan en liberdade e a
velocidade que experimentan se incrementa a medida que se moven; as cargas: a) son
necesariamente de igual signo; b) son necesariamente de distinto signo; c) poden ser de calquera
signo. (Elixe razoadamente a opción que consideres correcta).

Resolución:

Unha carga eléctrica Q2, sita no campo eléctrico creado pola carga Q1, está sometida á forza eléctrica
FQ1 −Q2 . Tamén, sobre a carga Q1, sita no campo eléctrico da carga Q2, actúa a forza eléctrica FQ2 −Q1 .
Estas forzas son as representadas nos gráficos que aparecen a continuación e, segundo se trate de
cargas de igual ou de distinto signo, son, respectivamente, repulsivas ou atractivas.

FQ2 −Q1 uQ1 −Q2 uQ2 −Q1 FQ1 −Q2 FQ2 −Q1 uQ1 −Q2 uQ2 −Q1 FQ1 −Q2
+Q1 r +Q2 –Q1 r –Q2

FQ2 −Q1 FQ1 −Q2 FQ2 −Q1 FQ1 −Q2

+Q1 –Q2 –Q1 +Q2
uQ1 −Q2 uQ2 −Q1 uQ1 −Q2 uQ2 −Q1
r r

120
 k  Q1  Q2
O valor destas forzas, para cargas puntuais, vén dada pola lei de Coulomb FQ1 −Q2 = .
r2
No momento en que se liberan as cargas, ao estar sometidas a unha forza, póñense en movemento,
afastándose no caso de cargas de igual signo e acercándose cando as cargas son de distinto signo.
Nas sucesivas posicións que as cargas van adquirindo, seguen estando sometidas a novas forzas
que teñen o sentido do movemento e, en consecuencia, as cargas seguen estando aceleradas,
ganando cada vez máis velocidade, independentemente de que sexan de igual ou de distinto
signo (ítem c).

6. Poden cortarse dúas liñas de forza dun campo electrostático? E dúas superficies equipotenciais?
Razoa as respostas. (Selectividade COU, setembro 97).

Resolución:

A intensidade de campo eléctrico pode representarse graficamente por medio dunhas liñas
imaxinarias, chamadas liñas de forza, as cales son tanxentes en cada punto á dirección do vector
intensidade de campo, asignándolle o mesmo sentido que o do vector E . En consecuencia, dúas
liñas de forza nunca se cortan nun punto. Se isto sucedera, no punto de intersección, o vector
intensidade de campo, E , tería que ser tanxente simultaneamente a ambas liñas, o que significaría
dous valores de E no mesmo punto; feito que non é posible porque nun punto hai un único valor
(principio de superposición): E total = E1 + E 2  E1  E 2 .

S1
E2 V1 V1
E1 V2
S2
① ①
Liñas de campo, que V2
② supoñemos que se cortan ② Superficies equipotenciais,
que supoñemos que se cortan
Igual ocorre coas superficies equipotenciais (lugar xeométrico dos puntos do espazo que teñen o
mesmo valor de potencial). De cortarse, nos puntos de corte habería dous valores distintos de
potencial, situación que tampouco é posible: Vtotal = V1 + V2  V1  V2.

7. O fluxo do campo eléctrico a través dunha superficie pechada que envolve varias cargas, depende
da posición que ocupen as cargas dentro da superficie considerada?

Resolución:

Polo teorema de Gauss sabemos que o fluxo do campo eléctrico, Φ, que atravesa unha superficie
pechada S é igual ao cociente entre a carga eléctrica total, Q, encerrada dentro da superficie e a
permitividade do medio na que se encontran, ε:
i =n

Q
Q i
 S = 1 +  2 + 3 + = i =1
=
 
sendo n o número de cargas. En consecuencia, o fluxo é independente da posición que ocupan as
cargas Qi dentro de S.

8. Tres cargas de 2 μC cada unha están situadas, respectivamente, nos puntos (0,0,0), (1,0,0) e (1,1,1),
coordenadas dadas en metros. Razoa como será (igual, maior ou menor) o fluxo do campo eléctrico
creado por estas cargas a través dunha superficie esférica de 2 metros de raio con centro o punto
(0,0,0) con respecto ao fluxo que atravesa a superficie dun cubo de 3 m de aresta con centro o punto
121
 (1,1,1).

Resolución:

Polo teorema de Gauss sabemos que o fluxo do campo eléctrico, Φ, que atravesa unha superficie
pechada S é igual ao cociente entre a carga eléctrica total encerrada dentro da superficie e a
permitividade do medio na que se encontran, ε:
i =n

Q i
 S = 1 +  2 +  3 += i =1

sendo n o número de cargas. En consecuencia, o fluxo é independente da posición que ocupan as
cargas Qi dentro de S.
Como as dúas superficies consideradas encerran as mesmas cargas, o fluxo a través das dúas
superficies é o mesmo.

9. Nunha rexión do espazo hai un sistema de cargas eléctricas, que en conxunto é electricamente
neutra. En consecuencia, nesa rexión do espazo, a) non existen liñas de forza; b) as liñas de forza
que entran nunha superficie pechada que envolve ás cargas é igual ao número de liñas de forza que
saen da devandita superficie; c) o fluxo a través dunha superficie pechada que envolve ás cargas
non é nulo debido a que no interior da superficie existen cargas eléctricas. (Elixe razoadamente a
opción que consideres correctas).

Resolución:

O campo eléctrico pode representarse graficamente por medio dunhas liñas imaxinarias, chamadas
liñas de forza, as cales son tanxentes en cada punto á dirección do vector intensidade de campo
eléctrico E , e asígnaselle o mesmo sentido que o do vector E .
Dicir que nunha rexión do espazo non existen liñas de forza implica que nesa zona a intensidade de
campo eléctrico é nula. E como o feito de que unha zona do espazo sexa electricamente neutra non
implica que o vector campo eléctrico sexa nulo (como sucede, por exemplo, para o caso dun dipolo
eléctrico) non podemos concluír dicindo que nesa zona non existen liñas de forza.
O número de liñas de forza que atravesan unha superficie é o que se chama fluxo. E polo teorema
de Gauss sabemos que o fluxo do campo eléctrico, Φ, que
atravesa unha superficie pechada S é igual ao cociente
entre a carga eléctrica total encerrada dentro da
superficie e a permitividade do medio na que se E+
E
encontran, ε: A
i =n
E−
 Qi
 S = 1 +  2 + 3 + = i = 1 Q –Q

Polo tanto, nunha rexión do espazo na que hai un sistema
de cargas que electricamente é neutro, o fluxo que E−
E
atravesa unha superficie pechada que envolva as cargas B
é nulo; o que significa que as liñas de forza que entran na S E+
superficie considerada coincide co número de liñas de
forza que saen da devandita superficie.

10. Se o fluxo do campo eléctrico a través dunha superficie pechada, S, é nulo: a) non pode haber corpos
cargados no seu interior; b) necesariamente ten que haber carga no interior da superficie,
coincidindo a carga total positiva coa total negativa; c) non se ten información suficiente para saber
122
 se hai carga no interior da devandita superficie. (Elixe razoadamente a opción que consideres
correcta).

Resolución:

O fluxo, Φ, do campo eléctrico a través dunha superficie S representa o número de liñas de forza
que atravesan a superficie considerada. Segundo o teorema de Gauss, o seu valor vén dado pola
Q +Q +
expresión:  S = 1 2 , sendo Q1, Q2, …, as cargas encerradas dentro de S e ε a permitividade

do medio na que estas se encontran.
Polo tanto, que o fluxo a través dunha superficie pechada sexa nulo non implica que no seu interior
non existan cargas eléctricas; pero si podemos afirmar que de haber cargas no interior de S, a carga
total positiva coincide coa carga total negativa.
Como o fluxo pode ser nulo debido a que:
 Non exista carga eléctrica, Q = 0, ou
 As cargas eléctricas positivas se compensen coas negativas, de modo que a súa suma sexa nula,
∑Qi = 0,
non se ten información suficiente para saber se hai carga no interior da superficie.

11. Unha esfera maciza condutora posúe unha certa carga eléctrica: canto vale o campo e o potencial
electrostático para puntos do exterior e do interior da esfera? Razoa a resposta. (Selectividade COU,
setembro 98).

Resolución:

Para un punto exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu centro, a intensidade de
campo eléctrico E , como todo vector, consta de módulo, dirección e sentido. Empezamos
estudando o seu módulo, para o que:
1°: Trazamos unha superficie gaussiana, que pase polo punto onde
S
queremos coñecer o campo E e que en calquera punto desa
superficie o seu valor numérico sexa constante: unha esfera. S’ r
R
dS
2°: Calculamos o fluxo do vector E , que atravesa a superficie
Eexterior
anteriormente trazada:
= E  dS =  E  dS  cos 0º = E   dS = E  S 1
S de Gauss S da esfera S da esfera

3°: Aplicamos o teorema de Gauss:

1 Nun punto exterior infinitesimalmente próximo á superficie dun condutor

E sen α

cargado en equilibrio, a intensidade de campo eléctrico é perpendicular á superficie. E

Se o campo non fose perpendicular, senón oblicuo, podémolo descompoñer en dous: α
E cos α
un tanxente á superficie do condutor e outro perpendicular a ela. O compoñente
tanxente á superficie faría mover as cargas sobre a superficie do condutor, en contra
da hipótese inicial de que o condutor estaba en equilibrio.

123
 Q 
=  Q  Q 
  → E S =  →E = 2 Q
  4 π  r  → E = k  2
 = E  S   r
S = 4  π  r 2  1 
k=
4  π   
A dirección é a do raio da esfera que teña por liña de acción a recta que pasa polo punto onde
queiramos coñecer E e o seu sentido é cara ao infinito, se a carga da esfera é positiva, ou cara ao
centro da esfera, se a carga é negativa.
Resulta que o campo E creado por unha carga Q, distribuída sobre E
unha esfera condutora en equilibrio electrostático, nun punto Emáx.= kQ/R2
exterior a ela, é igual ao campo creado por esa mesma carga se fose
puntual e estivese situada no centro da esfera. En función da
distancia, a súa representación gráfica é a indicada na figura E = kQ/r2
adxunta. E=0 r
R
Facemos agora o estudo do potencial eléctrico para un punto
exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu centro,
considerando que o seu valor no infinito é nulo: ∞
   +1 C
A
r dV = − r E  d r → 0 − Vr = − r Eexterior  d r Q R
ur E
dr

  k Q  k Q  k Q
Vr =  Eexterior  d r =   dr =  −  =
r r r2  r r r
Resulta que o potencial eléctrico, V, creado por unha carga Q distribuída sobre unha esfera
condutora en equilibrio electrostático nun punto exterior a ela, é igual ao potencial creado por esa
mesma carga se fose puntual e estivera situada no centro da esfera.
Nun condutor cargado coas cargas en equilibrio electrostático, estas están distribuídas
uniformemente pola súa superficie: As cargas repélense e de estar no interior do condutor
desprazaríanse ata que a distancia fose máxima; isto é: ata a súa superficie.
Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie interior
é nula e recordando o concepto de fluxo e o teorema de Gauss resulta:
 =  S esfera E  d S 
interior  Q  Q R
 →  S esfera E  d S = interior  r
Q  interior   → E =0
=
 
 Qinterior = 0  dS

O resultado é que o campo eléctrico, no interior dun condutor cargado en Sinterior
equilibrio electrostático, é nulo.
Como xa se indicou máis arriba, a relación que hai entre a intensidade do campo
eléctrico E e o potencial eléctrico V é: d V = − E  d r . E para un punto interior da R u dr
r
esfera condutora, o potencial eléctrico é constante: dV = − 0  d r = 0  V = cte. A B
Trátase dun volume equipotencial que en función da carga Q e do raio da esfera
vén dado pola expresión:
rB rB k Q k Q
rA
dV = −  E  d r → VrB − VrA = 0 → VrA = VrB =
rA rB
=
R
A este mesmo resultado chegamos recordando que o potencial eléctrico é continuo e, como para

124
 puntos exteriores próximos á superficie da esfera (r = R) vale
k Q V
Vexterior = ; para puntos interiores, tamén achegados á superficie, ten o
R Vmáx.= k Q/R
k Q
mesmo valor: Vinterior = , valor de potencial que é constante no interior
R V = k Q/r
da esfera. r
R
A representación gráfica do potencial creado por unha esfera condutora
cargada, en equilibrio electrostático, é a que se indica na figura adxunta.

12. Se o potencial eléctrico, V, creado por unha carga puntual Q, a unha distancia d, ten o valor de Vd;
para unha distancia de 4d correspóndelle o valor de: a) catro veces menos; b) oito veces menos; c)
dezaseis veces menos. (Elixe razoadamente a opción que consideres correcta).

Resolución:

k Q 
Vd =
d  Vd
 → V4d = , resultado que corresponde ao ítem a).
k Q  4
V4d =
4 d 

13. Se no punto P da figura, a intensidade de campo eléctrico E é

nula, que se pode dicir acerca do valor numérico (maior, Q1 Q2 P
menor ou igual) e do signo (igual ou distinto) das cargas Q1 e
Q2? Como será o potencial eléctrico (nulo, positivo ou negativo) que estas cargas crean no punto P?
Razoa as respostas.

Resolución:

Se son varias as cargas eléctricas creadoras do campo eléctrico, neste caso Q1 e Q2, cada carga exerce
a súa intensidade, E1 e E2 , como se estivese soa, sendo a intensidade total, E , igual á suma vectorial
das intensidades individuais. Para que E nun punto, neste caso P, sexa nulo, o vector campo
eléctrico creado por Q1, E 1 , hai de ser de igual módulo e dirección e de sentido contrario ao vector
campo eléctrico creado por Q2, E 2 . Isto ten como consecuencia que:

 As cargas Q1 e Q2 han de ser de distinto signo para que o sentido de E 1 sexa contrario ao de
E 2 , xa que o sentido de E creado por unha carga positiva é cara ao infinito e o dunha carga
negativa e cara á propia carga creadora do campo.
 En valor absoluto, a carga Q1 hai de ser maior que a carga Q2 para que os valores E1 e E2 sexan
iguais, xa que a distancia que separa a carga 1 do punto P, r1, é maior que a distancia que separa
a carga 2 de P, r2:
k  Q1 k  Q2 
= 
r
1
2
r22  → Q1  Q2
r1  r2 

O potencial eléctrico V no punto P é igual á suma dos potenciais que cada unha das cargas
k  Qi
individuais crea nese punto: V = V1 + V2. O valor de Vi obtense coa expresión: Vi = ,
ri

125
 correspondéndolle un signo positivo ou negativo segundo a carga sexa, respectivamente, positiva
ou negativa. Para o caso de que Q1 > 0 e Q2 < 0 resulta:

k  Q1 k  ( − Q2 )  Q r2
V= +  k 2 2 1
r1 r2  r2 k  Q2 k Q
 →V= − → V = 2 2  ( r1 − r2 )
k  Q1 k  Q2 Q r2  r1 r2 r2
E1 = E 2 → 2
= → Q1 = 2 2 1 
r1 r22 r2 

Como r1 >r2 resulta que V >0.

Para o caso de que Q1 < 0 e Q2 > 0 resulta:

k  ( − Q1 ) + k Q 2
 Q2  r12
V=  k
r1 r2  r22 k  Q2 k Q
 → V =− + → V = − 2 2  ( r1 − r2 )
k  Q1 k  Q2 Q r 2 r1 r2 r2
E1 = E 2 → 2
= → Q1 = 2 2 1 
r1 r22 r2 

Como r1 > r2 resulta que V < 0.

Polo tanto, o potencial eléctrico no punto P será positivo ou negativo, pero non nulo.

14. É posible que nun punto do espazo a intensidade do campo eléctrico sexa nula e o potencial
eléctrico teña un valor finito distinto de cero? E que os dous sexan nulos? Razoa as respostas.
(Selectividade COU, xuño 98).

Resolución:

Empezamos recordando a relación que hai entre a intensidade de campo eléctrico E e o potencial
eléctrico V:

d V = − E  d r →  d V = −  E  d r 
 → V = cte.
E = 0

Este resultado indícanos que se nunha rexión do espazo a intensidade de

campo eléctrico é nula, o potencial eléctrico non varía, sendo constante, Q 3 2 Q
podendo ter un valor distinto de cero. Un exemplo é o dunha esfera metálica
E4
de raio R, cargada cunha carga Q en equilibrio electrostático: a intensidade
E1

de campo eléctrico no seu interior é nula e o potencial constante, sendo o Q=1C

k Q E2
E3

seu valor o que vén dado pola expresión: Vinterior = . Igual situación ten
R Q Q
lugar no centro dun cadrado, que posúe cargas iguais en cada un dos seus 4 1
vértices: E centro = 0 e Vcentro  0.

Ecentro = E1 + E2 + E3 + E4 = 0 Q 3 2 Q
Vcentro = V1 + V2 + V3 + V4  0 E
2
E

Q=1C
Polo tanto, a contestación á primeira pregunta é de que a situación
4
E

E3

presentada si é posible.
Q Q
A resposta á segunda pregunta é tamén afirmativa. Un exemplo pode ser ao 4 1
do cadrado anterior, cando as cargas que están nunha das diagonais do

126
 cadrado son de signo contrario ás cargas que están nos extremos da outra diagonal: E centro = 0 e
Vcentro = 0.

15. O electrón-voltio non é unha unidade de potencial eléctrico, senón de enerxía. Defínese como a
enerxía que adquire un electrón cando se somete á diferenza de potencial de un voltio. Obtén a súa
equivalencia coa unidade de enerxía no SI. Dato: Qe⎯ = ⎯ 1,6 · 10⎯19 C.

Resolución:

E = 1 eV 
 → E = 1  1,6  10 CV 
−19
−19
Qe− = 1,6  10 C   → E = 1,6  10−19 J
1 CV = 1 J 

16. Dúas láminas metálicas planas están colocadas de forma paralela e

separadas unha pequena distancia, en comparación coas súas +Q –Q +Q –Q
dimensións, tal como se indica na figura. Cando as láminas ① ② ① ②
metálicas están cargadas, respectivamente, cunha carga +Q e outra
⎯ Q, o campo eléctrico no seu interior: a) depende do punto en que
se estude; b) é uniforme; c) é nulo debido a que as cargas son de S
distinto signo. (Elixe razoadamente a opción que consideres d
d S S
correcta).

Resolución:

A intensidade de campo eléctrico E creada por unha lámina metálica de +Q –Q

superficie S e cargada cunha carga Q, estando as cargas en equilibrio ① ②
Q E1
electrostático, vén dada pola expresión: E = (sempre que E se estude nas
2 S
E2
"proximidades" da lámina). A dirección de E é a perpendicular á lámina
condutora e o seu sentido é cara ao infinito se a Q é positiva e cara á lámina se Q S d
S
é negativa.
Como se trata de dúas láminas metálicas que posúen cargas de igual valor e de signo contrario, a
intensidade de campo total, E total , na rexión do espazo comprendida entre as láminas, é a suma dos
vectores intensidade de campo que cada unha delas crea individualmente: E total = E1 + E 2 ,
Q Q Q
correspondéndolle un valor de: E total = + → E total = , coa dirección perpendicular ás
2 S 2 S S
láminas e co sentido que vai desde a positiva á negativa.
Como E total é constante en módulo, dirección e sentido en todos os puntos comprendidos entre as
dúas láminas metálicas, nesta zona do espazo o campo eléctrico é uniforme e represéntase por
liñas de forza paralelas é equidistantes.

17. Cando unha partícula de masa m e carga Q se somete a unha diferenza de potencial de ∆V voltios, a
velocidade v que adquire é: a) directamente proporcional a ∆V; b) directamente proporcional a ∆V 2;
c) directamente proporcional a ΔV . (Elixe razoadamente a opción que consideres correcta).

Resolución:

Cando unha carga Q se despraza entre dous puntos cuxa diferenza de potencial é ∆V, o traballo W
127
 feito pola forza eléctrica do campo é directamente proporcional a ∆V: W ∝ ∆V (W = ⎯ Q · ∆V).
1
Por outra lado podemos relacionar o traballo W coa velocidade v: W = E k → W =  m  v 2 − 0 .
2
1 2 Q  V
Coas consideracións anteriores resulta:  m  v 2 = − Q  V → v 2 = − .
2 m
Se a carga Q é positiva, Q > 0, a partícula desprázase espontaneamente, ganando velocidade, cando
vai das zonas de máis potencial cara ás de menos potencial, sendo ∆V < 0, co que resulta:
2 Q  V
v2 = + .
m
A igual resultado se chega se a carga é negativa, Q <0. Neste caso a partícula desprázase
espontaneamente, ganando velocidade, cando vai das zonas de menos potencial cara ás de máis
2 Q  V
potencial, polo que ∆V > 0 e v2 = + .
m
2 Q  V
En resumo: v2 = + = k  V → v  V (Este resultado é o que se corresponde co ítem
m
c).

18. Estuda como é, positivo ou negativo, o traballo desenvolto pola forza eléctrica do campo cando unha
carga Q se despraza espontaneamente.

Resolución:

Segundo o signo da carga creadora do campo eléctrico, QC, e o da carga Q que se despraza por efecto
da forza eléctrica do campo, as situacións que se poden presentar son as indicadas no seguinte
gráfico:

∞ ∞ ∞ ∞
F Q C−Q F Q C−Q
A A A A
F Q C−Q F Q C−Q
+Q B –Q B +Q B –Q
B

+Q +Q –Q
C
–Q
C C C

(A frecha sinala a dirección e o sentido do desprazamento

da carga Q por acción da forza eléctrica do campo: FQC −Q )
Cando a carga creadora do campo, QC, e a que se move, Q, son positivas, esta é repelida pola forza
eléctrica do campo, desprazándose cara ao infinito, indo desde puntos de máis potencial cara aos
de menos potencial, resultando o traballo positivo:
WA = − Q  V = − Q  (V − VA ) 
 
V  VA  → WA  0

Q 0

Cando QC é positiva e Q é negativa, Q é atraída por QC, desprazándose desde puntos de menos
potencial cara aos de máis potencial:
WAB = − Q  V = − Q  (VB − VA ) 

VB  VA  → WA  0
B


Q 0

Cando QC é negativa e Q é positiva, esta segunda carga é atraída por QC, desprazándose desde puntos
128
 de máis potencial cara aos de menos potencial:
WAB = − Q  V = − Q  (VB − VA ) 

VB  VA  → WA  0
B


Q 0

Cando QC e Q son negativas, Q é repelida por QC, desprazándose desde puntos de menos potencial
cara aos de máis potencial:
WA = − Q  V = − Q  (V − VA ) 
 
V  VA  → WA  0

Q 0
A
Tamén podemos razoar a resposta a partir da definición de traballo: WAA =  F  dr .
A

Como para todos os casos, a forza eléctrica do campo eléctrico sobre a carga Q e o desprazamento
que esta carga experimenta de forma espontánea teñen a mesma dirección e sentido, o ángulo que
forman estes vectores é de 0° e o traballo desenvolto é sempre positivo:
B ou  B ou 
WAB ou  =  F  dr =  F  dr > 0
A A

En resumo podemos dicir que cando unha carga puntual Q (positiva ou negativa) se despraza
espontaneamente pola forza do campo eléctrico que unha carga QC crea, a forza eléctrica desenvolve
un traballo que é sempre positivo.

19. Cando o traballo feito pola forza eléctrica do campo é negativo, a carga que se despraza faino de
forma espontánea ou por acción dunha forza exterior á do campo eléctrico?

Resolución:

Na cuestión anterior, se a carga Q se despraza en sentido contrario ao alí indicado, o signo do

traballo feito pola forza do campo é negativo e Q non se despraza de forma espontánea, senón que
o fará por acción dunha forza exterior á do campo eléctrico.
B ou  B ou  B ou 
WAB ou  =  F  dr =  F  dr  cos 180º = −  F  dr → WAB ou   0
A A A

∞ ∞ ∞ ∞
FQC −Q
F nó
s F nós F Q C−Q
A A A A
F nós FQC −Q
F Q C−Q F nós
+Q B –Q B +Q B –Q
B

+Q +Q –Q
C
–Q
C C C

(A frecha sinala a dirección e o sentido do desprazamento

da carga Q por acción da forza exterior feita por nós: Fnós )

20. Cando se separan dúas cargas do mesmo signo ou se acercan dúas cargas de signo contrario, na
dirección da recta que as une, o traballo feito pola forza do campo é positivo ou negativo?

Resolución:

129
 A dirección e o sentido da forza á que
está sometida cada carga coincide coa Q1 Q2 Q1 Q2
dirección e o sentido do desprazamento FQ2 −Q1 FQ1 −Q2 FQ2 −Q1 FQ1 −Q2
que experimentan por acción da forza
do campo. Recordando o concepto de (A frecha, , que está en cada carga, marca o sentido
traballo resulta que o traballo feito pola do seu desprazamento, que é debido á forza do campo)
forza do campo neste desprazamento
(que se produce de forma espontánea) é positivo:
W =  F  dr =  F  dr  cos 0º =  F  dr > 0

21. Se se separan dúas cargas de distinto signo ou se acercan dúas cargas de igual signo, na dirección
da recta que as une, o traballo feito pola forza do campo é positivo ou negativo?

Resolución:

O sentido da forza eléctrica á que está Q1 Q2 Q1 Q2

sometida cada carga é contrario ao
sentido do desprazamento que efectúa FQ2 −Q1 FQ1 −Q2 FQ2 −Q1 FQ1 −Q2
e o traballo desenvolto pola forza (A frecha, , que está en cada carga, marca o sentido
eléctrica do campo é negativo: do seu desprazamento, que é debido á forza exterior)
W =  F  dr =  F  dr cos  180º = −  F  dr  0

22. Cal é o sentido (crecente ou decrecente) de potencial que segue de forma espontánea unha carga
positiva abandonada nun campo eléctrico? E se a carga abandonada é negativa?

Resolución:

Supoñamos que o campo eléctrico é creado por unha carga puntual positiva, +Q. Esta carga crea un
campo eléctrico no que aparecen distintos valores de potencial, V, que diminúen co aumento da
k Q
distancia, r, entre a carga Q e o punto P onde o calculamos: VP = . Unha segunda carga positiva,
r
Q', abandonada nun punto do campo eléctrico creado por +Q, é repelida, desprazándose cara ao
infinito; é dicir: cara a potenciais decrecentes.

∞ ∞ ∞
P P P
r r ’ r ’
+Q –Q

+Q +Q +Q
(A frecha vermella sinala a dirección e o sentido do
desprazamento que a carga Q’ experimenta de forma espontánea)
Se a carga Q', abandonada no campo eléctrico creado pola carga +Q, é negativa, é atraída por Q,
desprazándose espontaneamente cara a zonas de potenciais crecentes.
Se o campo eléctrico é creado por unha carga puntual negativa, ⎯Q, o potencial que esta carga crea
é negativo e aumenta coa distancia, r, que hai entre a carga ⎯Q creadora de campo e o punto onde o
k Q
calculamos: VP = − alcanzando o valor máximo no infinito, que é nulo. Unha segunda carga
r
130
 eléctrica positiva, +Q', abandonada
nun punto do campo eléctrico
creado por ⎯Q, é atraída por esta ∞ ∞
carga, desprazándose cara a ela; é P P
dicir: desprázase espontaneamente
r ’ r ’
cara a potenciais decrecentes. Se a +Q –Q
carga Q' abandonada no campo
creado pola carga ⎯Q é negativa,
séntese repelida por esta, –Q –Q
desprazándose espontaneamente (A frecha vermella sinala a dirección e o sentido do
cara ao infinito: cara a potenciais desprazamento que Q’ experimenta de forma espontánea)
crecentes.
En resumo diremos que: As cargas positivas desprázanse espontaneamente das zonas de máis cara
ás de menos potencial e as cargas negativas fanno das zonas de menos cara ás de máis potencial.

23. Estuda que dirección teñen as liñas de forza do campo eléctrico nos puntos dunha superficie
equipotencial.

Resolución:

As liñas de forza do campo eléctrico son, en cada punto, V=c

tanxentes ao vector intensidade de campo eléctrico, E . Que te. E⊥
S A
relación garda a dirección do vector campo eléctrico, E , con Q’ E
respecto ás superficies equipotenciais?
dr
A intensidade de campo eléctrico é sempre perpendicular ás E
superficies equipotenciais. De non selo, sempre habería un B
Se E non fose perpendicular
compoñente do campo tanxente á superficie que, no
á superficie equipontencial
desprazamento dunha carga Q' entre dous puntos, A e B, da
sempre tería un compoñente
superficie equipotencial, desenvolvería un traballo distinto
paralelo á superficie
de cero: WAB  0:

WAB =  F  d r 
B
B

 → WA = A Q  E  d r
B
A

( )
B
 → WA = A Q  E paralelo + E perpendicular  d r
B
F = Q  E 
E = E paralelo + E perpendicular 
B B
WAB = Q    E paralelo  d r  cos 0º + Q    E perpendicular  d r  cos 90º
A A

B
WAB = Q    E paralelo  d r → WAB  0
A

Como sabemos que o traballo feito pola forza eléctrica do campo para desprazar unha carga Q' entre
dous puntos dunha superficie equipotencial é nulo: WAB = ⎯Q'·∆V = ⎯Q · (VB ⎯ VA) = ⎯Q' · 0 = 0, temos
que concluír dicindo que o vector campo eléctrico é perpendicular ás superficies equipotenciais. En
consecuencia, as liñas de forza, que en cada punto son tanxentes ao vector campo eléctrico, son
perpendiculares as superficies equipotenciais.

24. Estuda se a superficie dun condutor, que posúe unha carga Q en equilibrio electrostático, é unha
superficie equipotencial.

Resolución:

131
 Nun condutor cargado e en equilibrio electrostático, as cargas están distribuídas
uniformemente pola súa superficie: As cargas repélense e de estar no interior E =0
desprazaríanse ata que a distancia fose máxima; isto é: ata a superficie do Q=0
condutor. Sinterior
Ao situarse as cargas sobre a superficie, a carga encerrada por unha superficie interior á do
condutor é nula e, aplicando o teorema de Gauss, temos:

=  E dS 
S interior  Qinterior 
Q  →  S interior E  d S = 
=    → E =0
  Qinterior = 0 

O resultado é que a intensidade de campo eléctrico, no interior dun condutor cargado en equilibrio
electrostático, é nula.
A relación que hai entre a intensidade do campo eléctrico E e o potencial eléctrico V é: d V = − E  d r
. Resulta que para un punto interior do condutor, o potencial eléctrico é constante:
dV = − 0  d r = 0 V = 0 → Vinterior = cte. : Trátase dun volume equipotencial.
Como o potencial é continuo, o potencial da superficie do condutor coincide co potencial dun punto
interior próximo á superficie, sendo constate e, en consecuencia, trátase dunha superficie
equipotencial. De non ser unha superficie equipotencial, as cargas desprazaríanse e non estarían
en equilibrio electrostático.

25. Xustifica que o potencial eléctrico V no interior dunha esfera condutora de raio R, cargada cunha
carga Q en equilibrio electrostático, vale V = k · Q/R.

Resolución:

Nun condutor cargado coas cargas en equilibrio electrostático, estas están distribuídas
uniformemente pola súa superficie: As cargas repélense e de estar no interior desprazaríanse ata
que a distancia fose máxima; isto é: ata a superficie do condutor.
Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie interior
é nula e, aplicando o teorema de Gauss, resulta: Einterior = 0 .

A relación que hai entre a intensidade do campo eléctrico, E , e o potencial

B R u dr
eléctrico, V, é: V = −  E  d r . r
A A B
Resulta que para un punto interior da esfera condutora, o potencial eléctrico é
B
constante: V = −  0  d r = 0 → V = cte. Trátase dun volume equipotencial.
A

Para un punto exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu centro, a intensidade de
k Q
campo eléctrico, E , vén dada pola expresión: E = 2  ur e o potencial, considerando que o seu
r
valor é nulo no infinito, vale:
   

r
d V = −  E  d r → Vr =  E  d r =  E  d r
r r r +1 C
∞
Q A
 R ur E
 k Q  k Q  k Q
Vr =  dr =  −  = r dr
r r 2
 r r r
Para puntos da superficie da esfera, r coincide con R e a expresión
132
 k Q
anterior toma a forma: V = . Este potencial da superficie da esfera coincide co do seu interior,
R
xa que é constante en toda ela, obtendo a expresión que queriamos xustificar.

133
 EXERCICIOS PROPOSTOS (Problemas)

1. Dúas cargas, unha de 5 nC e outra de ⎯4 nC, están situadas no

baleiro nos vértices dun triángulo equilátero de 5 cm de lado. Acha: C
a) O potencial eléctrico nos puntos A, B e C, situados tal como se
indica na figura.

5c
m
b) O traballo feito pola forza eléctrica do campo para trasladar unha
carga puntual de +2 nC desde A ata B e desde C ata A. B 5 nC A
c) A carga de 2 nC desprázase espontaneamente desde A ata B e 3 cm −4 nC
2 cm
desde C ata A ou desprázase por acción dunha forza exterior á do
campo?

Resolución:

a) O potencial creado por un sistema de cargas (neste caso dúas) obtense sumando alxebricamente
o potencial debido a cada unha das cargas individuais:
Qi
V = Vi = k   ( sendo ri  0) .
i i ri
Vi é positivo ou negativo, segundo a carga que crea o campo sexa positiva ou negativa,
respectivamente.
 5  10−9 4  10−9 
VA = 9  109   −  → VA = − 300 V
 3  10−2 2  10−2 
 5  10−9 4  10−9 
VB = 9  109   −  → VB = 1736 V
 2  10−2 7  10−2 
 5  10−9 4  10−9 
VC = 9  109   −  → VC = 180 V
 5  10−2 5  10−2 
b) WAB = − Ep = − ( Ep B − Ep A ) = − Q  (VB − VA )

WAB = − 2  10−9  1736 − ( −300) → WAB = − 4,07  10−6 J

WCA = − Q  (VA − VC ) = − 2  10−9  ( − 300) − 180 → WCA = 9,60  10−7 J

c) WA → B <0 ⇒ o traballo feito pola forza eléctrica do campo é Negativo e a carga non se despraza de
forma espontánea, senón por acción dunha forza exterior que Nós facemos en contra da forza do
campo. Tamén se pode facer esta argumentación vendo que o potencial en A (VA = ⎯300 V) é
menor que o potencial en B (VB = 1736 V); e como as cargas positivas van espontaneamente no
sentido de potenciais decrecentes, para ir de A a B, a carga desprázase por acción dunha forza
exterior.
WC → A >0 ⇒ o traballo é POsitivo e é a propia forza do camPO a que fai desprazar a carga desde o
punto C ata o A.

2. En dous dos vértices dun triángulo equilátero da lado l = 6 cm encóntrase unha carga Q = 10⎯6 C, e
no terceiro vértice unha carga Q’ = ⎯ 2 Q = ⎯ 2 · 10⎯6 C. Considerando que o medio é o baleiro, calcula:
a) O potencial no punto medio do lado do triángulo en que están as dúas cargas Q.
b) O punto, sobre a altura do triángulo que pasa polo vértice no que está a carga Q’, no que o
134
 potencial é cero.

Resolución: Q’ = –2 Q = –2·10–6 C

i=3 i= 3
Qi
a) V = Vi = k   ( sendo ri  0)
i = 1 ri b

6c
i =1

m
9  109  10−6 9  109  10−6 9  10  ( −210 )
9 −6
V= + + a a
3  10−2 3  10−2 62 − 32  10−2 h

V = 2,5 105 V Q = 10–6 C Q = 10–6 C

b)
9  109  10−6 9  10  ( − 2 10 ) 
9 −6
V = 2 +  9  109  10−6 9  109  2 10−6
a b  → 2  = → a=b
 a b
V =0 

( ) 
2
a2 = h2 + 3  10−2 → a2 = h2 + 9  10−4
 27 10−4 − 910−4

 → h = → h = 3 10−2 m
h = ( 6 − 3 )  10 − b 
2 2 −2
−2 −2
210  27
 → h = 10  27 − a 
b=a  

A igual resultado chegamos se nos damos conta de que ao ser b = a, e tratarse dun triángulo
equilátero, o punto onde V = 0 é o baricentro (que nun triángulo equilátero coincide co
ortocentro) do triángulo, sendo a súa distancia ata o vértice 2/3 da mediana (que nun triángulo
equilátero coincide coa a altura) e ata o punto medio do lado 1/3 da mediana (da altura):
1
h =  62 − 32  10−2 → h = 3  10−2 m
3

3. No punto A da figura colócase unha carga de 400 pC e no punto B outra de ⎯300 pC, sendo o medio
o baleiro. Se a distancia AB é de 180 cm:
a) Calcula o traballo feito pola forza eléctrica do campo cando unha carga de 600 μC vai desde o
punto C ata o punto D.
b) Estuda se a carga se despraza espontaneamente por acción da forza do campo.

400 pC C D – 300 pC
A B
40 cm 100 cm 40 cm
Resolución:

a) WCD = − Q  V = − Q  (VD − VC )

WCD = − 600  10−6  (VD − VC )

i=2
k  QA k  QB
VC =  Vi = +
i =1 rAC rBC

9  109  400  10−12 9  10  ( − 300)  10

9 −12
VC = + → VC = 7,07 V
40  10−2 140  10−2

135
 i=2
k  QA k  QB
VD =  Vi = +
i =1 rAD rBD

9  109  400  10−12 9  10  ( − 300)  10

9 −12

VD = + → VD = − 4,18 V
140  10−2 40  10−2
WCD = − 600  10−6  ( − 4,18 − 7,07 ) → WCD = 6,75  10−3 J

b) Cando a carga positiva de 600 μC vai desde o punto C ata o D, en termos de potencial vai desde
un punto de máis potencial (VC = 7,07 V) ata outro de menos potencial (VD = ⎯ 4,18 V), que é o
sentido de potencial que seguen as cargas positivas de forma espontánea, sendo positivo o
traballo feito pola forza do campo.

4. Unha carga de 10⎯2 C está na orixe de coordenadas cartesianas. Calcula:

a) Os potenciais eléctricos nos puntos A(⎯2,4) e B(4,⎯5).
b) O traballo realizado cando unha carga de 10⎯4 C vai desde A a B.
c) A carga desprázase espontaneamente por acción da forza eléctrica do campo?
Nota: As cargas están no baleiro e as coordenadas danse en metros.

Resolución: y
(–2,4)
k Q 9  109  10−2 A
a) V = → VA = → VA = 2,0  107 V
r 2 +4
2 2

Q = 10–2 C
9  109  10−2 x
VB = → VB = 1,4  107 V
42 + 52

b) WAB = − Q  V = − Q  (VB − VA )
B
W = − 10  (1,4  10 − 2,0  10
B
A
−4 7 7
) →WB
A = 600 J (4,–5)

c) O traballo feito pola forza eléctrica do campo, cando a carga de 10⎯4 C vai desde A ata B, é positivo;
o que significa que a carga se despraza espontaneamente por acción da forza do campo. Se o
queremos razoar en termos de potencial eléctrico, a carga de 10⎯4 C vai desde un punto de máis
potencial (VA = 2,0 · 107 V) ata outro de menos potencial (VB = 1,4 · 107 V), que é o sentido de
potencial que de forma espontánea seguen as cargas positivas por acción da forza do campo
eléctrico.

5. Unha carga de 6 μC encóntrase na orixe de coordenadas. Cal é o potencial a unha distancia de 4 m?

Que traballo fai a forza eléctrica do campo cando unha carga de ⎯2 μC vai desde o infinito ata ese
punto que dista 4 m da orixe de coordenadas? Desprázase espontaneamente por acción da forza do
campo? Cal é a enerxía potencial desa carga nese punto?

Resolución:

k Q 9  109  6  10−6
V= →V= → V = 1,35  104 V
r 4
Wpunto = − Q  V = − Q  (Vpunto − V )

136
 Wpunto = − ( − 2  10−6 )  (1,35  104 − 0) → Wpunto = 2,7  10−2 J
A carga de ⎯2 μC desprázanse desde o infinito de potencial V∞ = 0 V ata o punto de potencial
Vpunto = 1,35 · 104 V, facéndoo de forma espontánea, xa que as cargas negativas desprázanse
espontaneamente debido á forza do campo das zonas de menos potencial cara ás de máis potencial.
Ep = Q V → Ep = − 2  10−6  1,35  104 → Ep = − 2,7 10−2 J

6. Tres cargas eléctricas puntuais están situadas no baleiro nos vértices Q2 = –2 µC Q3 = 4 µC

dun rectángulo como se indica na figura. Calcula:
a) A intensidade de campo eléctrico creado por cada carga no vértice

3m
P.
b) A intensidade de campo eléctrico total en P.
Q1 = 3 µC P
c) O potencial eléctrico en P. 4m

Resolución:

i =3
k  Qi y
a) E =  E i , sendo: E i =
i =1 ri2
Q2 = –2 µC Q3 = 4 µC
−6
9  10  3  10
9
E1 = → E1 = 1687 N C−1
42

3m
E2y
E1 = 1687 i ( NC−1 ) E2
Q1 = 3 µC α P x
9  109  2  10−6 −1 E2x E1
E2 = → E2 = 720N C
( )
2
3 +4
2 2

E3
4
E2 x = E2  cos  → E2 x = 720  = 576 N C−1
5
3
E2 y = E2  sen  → E2 y = 720  = 432 N C −1
5

E2 = − 576 i + 432 j (NC−1 )

9  109  4  10−6 E2y

E3 = 2
→ E3 = 4000N C−1
3
E2x P E1 P Ex P
E3 = − 4000 j ( N C −1
) β

b) E = E1 + E2 + E3 Ey E
E3
E = 1687 i + ( − 576 i + 432 j ) − 4000 j

E = 1111 i − 3568 j (NC−1 )

E = 11112 + 35682 = 3737 N C−1

− 3568
 = arc tx →  = − º
1111

137
 c) VP = V1 + V2 + V3

9  109  3  10−6 9  109  2  10−6 9  109  4  10−6

VP = − + → VP = 15,15  103 V
4 5 3

7. Temos un campo eléctrico uniforme dirixido verticalmente de abaixo cara arriba de intensidade
104 N C⎯1. Calcula:
a) A forza exercida por este campo sobre un electrón, comparándoa coa forza do peso do electrón.
b) O tempo que necesita o electrón para percorrer 1 cm se parte do repouso.
c) A velocidade que adquirirá un electrón no campo anterior cando teña percorrido 1 cm partindo
do repouso.
d) A enerxía cinética, en unidades de J e de eV, no caso anterior.
Datos: carga do e⎯ = ⎯1,6 · 10⎯19 C, me⎯ = 9,1 · 10⎯28 g. y
E E E E
Resolución: e_

a) G ( peso )
F = Q  E → F = 1,6  10 −19
N
 10 → F = 1,6  10
4 −15
Feléct.
 x
F = − 1,6  10 j ( N )
−15
 F F 1,6  10 −15

→ = = −30
= 1,8  1014
−31 −30
G = m  g → G = 9,1  10  9,8 → G = 8,9  10 N  G G 8,9  10

G = − 8,9  10 j ( N )
−30

b)
F = me −  a 
 1
F = cte.  → a = cte.  m.r .u.v .: r = v0  t +  a  t
2

 2
me− = cte. 

1 
1  10−2 =  a  t 2  −9
2  → t = 3,4  10 s
F = m  a → 1,6  10−15 = 9,1  10−31  a 

1,6  10−15
c) vf = v0 + a  t → vf = −31
 3,4  10−9 → vf = 5,98  106 m s−1
9,1  10
1 1
d) E k =  m  v 2 → E k =  9,1  10−31  (5,98  106 ) → E k = 1,6  10−17 J
2

2 2
1 J = 1 CV 

1e −
18 − 
→ 1 J = 6,25  1018 eV
1 e − = 1,6  10−19 C → 1 C = = 6,25  10 e 
1,6  10−19 
Ek = 1,6  10−17 J 
 −17
 → Ek = 1,6  10  6,25  10 → Ek = 100 eV
18

1 J = 6,25  10 eV 
18


8. Dúas esferas de 100 mg cada unha posúen cargas iguais, estando colgadas dun mesmo punto de
dous fíos de 30 cm de longo cada un. Se debido ás forzas electrostáticas están separadas 1,8 cm,
calcula o valor da carga de cada bóla. Datos: g = 9,8 m s⎯2; k = 9 · 109 N m2 C⎯2.
138
 Resolución:
y
As esferas cargadas están en repouso ⇒ Fresultante = 0 . As forzas que
actúan sobre as esferas son as indicadas no debuxo, resultando:
Fe + Tx = 0 → Fe − Tx = 0 → Fe = Tx = T cos 
Ty T T Ty
Ty + G = 0 → Ty − G = 0 → Ty = T sen  = G

9  109  Q  Q  9  109  Q 2 Q α α Q
= T  cos   x
1,82  10−4 T  cos 
(1,8  10−2 )
2
 → = Fe Tx Tx Fe
−6
 100  10  9,8 T  sen 
100  10−6  9,8 = T  sen   G G

Q = 1  10−9 C = 1 nC

9. Unha pequena esfera de 0,5 g colga dun fío dentro dun campo eléctrico horizontal de intensidade
E = 800 i ( N C−1 ) . Se a esfera está atraída polo campo ata formar un ángulo de 30ᵒ coa posición
vertical, calcula o valor da carga.

Resolución:
y
A esfera cargada está en repouso ⇒ Fresultante = 0 . As forzas que actúan
30°
sobre a esfera son as indicadas no debuxo, resultando:
Fe + Tx = 0 → − Fe + Tx = 0 → Fe = Tx = T  cos 60º

Ty + G = 0 → Ty − G = 0 → Ty = T  sen 60º = G
Ty T
Q  800 = T  cos 60º  −6
−3  → Q = 3,54  10 C Q α x
0,5  10  9,8 = T  sen 60º 
Fe Tx
Como a carga Q é atraída polo campo eléctrico, o seu signo é negativo: G E = 800 i ( N/C )
Q = ‒3,54 · 10‒6 C.

10. Un electrón entra nun campo eléctrico uniforme na dirección perpendicular ás liñas do campo
cunha velocidade de 104 m s−1. A intensidade do campo é E = 105 V m⎯1. Calcula a aceleración que
experimenta o electrón. Datos: carga do e⎯ = ⎯1,6 · 10⎯19 C, masa do e⎯ = 9,1 · 10⎯31 kg.

Resolución:
y

F = Qe−  E 
 Qe−  E E E E
 → a=
F = ma   m
e– v x
1,6  10−19  105
a= −31
→ a = 1,76  1016 m s−2
9,1  10 z

11. Na orixe de coordenadas atópase unha carga puntual de 2 μC. Calcula: a) o traballo necesario para
traer unha segunda carga de 1 μC dende o infinito ata unha distancia de 1 m da primeira; b) a
posición do punto, sobre a recta que une as dúas cargas separadas 1 m, na que o campo eléctrico é
139
 nulo. Dato: k = 9,00 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, xuño 02).

Resolución:
y
a) W = − Q  V = − Q  (VA − V ) = − Q  (VA − 0 ) = − Q  VA
A


Q 2  10−6 ∞
VA = k  → VA = 9,00  109  → VA = 1,8  104 V Q’
rA 1
1 A
WA = − 1  10−6  1,8  104 → WA = − 1,8  10−2 J Q x
1
b)
E = 0 → EQ + EQ = 0 → EQ = − EQ 
 y
9 2  10
6
Q 
EQ = k  2 → EQ = 9,00  10  2  2  10−6 1  10−6 1 A
a a  → = Q’
a2 (1 − a )2

a
−6 

1–
Q 1  10  EQ
EQ = k  → EQ = 9,00  109 
(1 − a )2 (1 − a )2  EQ

a
 0,6 m ur x
a= Q 1
 3,4 m
( )
Soamente para a = 0,6 m se cumpre que E = 0 EQ = − EQ . Para a = 3,4 m sucede que EQ = EQ e
Etotal = 2 EQ = 2 EQ  0 .

12. Unha esfera pequena, de masa 1 g e carga 10⎯6 C, colga dun fío de 5 cm de lonxitude entre dúas
placas metálicas paralelas. As placas están separadas entre si por unha distancia de 10 cm e posúen
cargas iguais, pero de signo contrario.
a) Que diferenza de potencial entre as placas fai que o fío forme un ángulo de 45° coa horizontal?
b) Se as placas se descargan, cal será a velocidade da esfera ao pasar pola vertical?
Dato: g = 10 m s⎯2. (Selectividade COU, xuño 01).

Resolución:

a) Dúas placas metálicas iguais, colocadas de forma paralela e separadas unha +Q –Q

pequena distancia (en comparación coas súas dimensións) por un ① ②
dieléctrico, constitúen un condensador plano. Cando as láminas metálicas
están cargadas, respectivamente, cunha carga +Q e outra ⎯Q, no seu interior A E1 B
aparece un campo eléctrico, E , que é o creado por dúas láminas planas, que E2
suman os seus efectos debido ao signo contrario das súas cargas eléctricas:
d
Q Q Q
E = E1 + E2 = + = = cte.
2S  2S  S 
Vemos que este campo eléctrico é constante en todos os puntos do interior do condensador:
Trátase dun campo uniforme. Para calcular a diferenza de potencial entre as placas, relacionamos
a intensidade de campo eléctrico e o potencial eléctrico:
B B B B
 d V = −  E  d r → VB − VA = −  E  d r  cos 0º = − E   d r = − E  ( rB − rA ) = − E  r
A A A A

−2
r = 10  10 m
VB − VA = − E  r ⎯⎯⎯⎯⎯ → VB − VA = − E  10  10−2 = − E  10−1
140
 Para calcular E facemos uso da información de que a esfera cargada está en repouso ⇒
Fresultante = 0 . As forzas que actúan sobre a esfera son as indicadas
no debuxo, resultando: y
45º
Fe + Tx = 0 → − Fe + Tx = 0 → Fe = Tx = T  cos 45º E

Ty + G = 0 → Ty − G = 0 → Ty = T  sen 45º = G T Ty
E
α Fe x
10− 6  E = T  cos 45º 
 −1
Tx Q
 → E = 10 N C
4
−3 E
1  10  10 = T  sen 45º 
 G
4
E = 10 N/C
VB − VA = − E  10−1 ⎯⎯⎯⎯⎯ → VB − VA = − 104  10−1 → VB − VA = − 103 V

b) Se as placas se descargan desaparece a forza eléctrica e a

esfera queda sometida á forza do peso e á tensión do fío. y
ao descompoñer o peso na dirección do fío e na
perpendicular a este, vemos que esta última compoñente 45º
l
é a resultante das forzas que actúan sobre a masa m, a cal
inicia un movemento de oscilación. T
α m x
Supoñendo que a esfera oscila sen rozamento, consérvase Gp
hmáx. GT
a enerxía mecánica, podendo escribir: Ep máxima = Ek máxima.
1 1 2 vmáx. G
m  g  hmáxima =  m  vmáxima
2
→ g  ( l − l  cos 45º ) =  vmáxima
2 2
1 2
10  5  10− 2  (1 − cos 45º ) =  vmáxima
−1
→ vmáxima = 0,54 m s
2

13. Dispóñense tres cargas no eixe x. A primeira, de ⎯1 µC, a 1 m á esquerda da orixe; a segunda, de
1 μC, na orixe; e a terceira, de ⎯1 μC, a 1 m á dereita da orixe. Calcula:
a) a forza (módulo e dirección) que as dúas primeiras cargas exercen sobre a terceira.
b) as posicións en que hai que colocar a segunda carga para que a forza que actúe sobre a terceira
sexa nula. (Selectividade COU, setembro 00).

Resolución:
Q1 Q2 FQ2 −Q3 Q3 FQ1 −Q3
a) FQ1 , Q2 −Q3 = FQ1 −Q3 + FQ2 −Q3
(−1,0) (0,0) (1,0)
k  Q1  Q3 −6
9  10  1  10  1  10
9 −6
FQ1 −Q3 = 2
→ FQ1 −Q3 = → FQ1 −Q3 = 2,25  10−3 N
r1 −3 22
k  Q2  Q3 9  109  1  10−6  1  10−6
FQ2 −Q3 = → FQ2 −Q3 = → FQ2 −Q3 = 9  10−3 N
r22−3 12

FQ1 , Q2 −Q3 = FQ1 −Q3 + FQ2 −Q3 → FQ1 , Q2 −Q3 = 2,25  10−3 i − 9  10−3 i → FQ1 , Q2 −Q3 = − 6,75  10−3 i

b) Como as posicións das cargas Q1 e Q3 se manteñen fixas, a forza que Q1 exerce sobre Q3 é a
estudada no apartado anterior. Para que a resultante das forzas que actúan sobre Q3 sexa nula
ten que cumprirse:

141
 FQ2 −Q3 = FQ1 −Q3

FQ2 −Q3 = − FQ1 −Q3  Dirección de FQ2 −Q3 = Dirección de FQ1 −Q3 , que é a do eixe x

Sentido de FQ2 −Q3 = − Sentido de FQ1 −Q3 , que é da parte negativa

FQ1 −Q3 = 2,25  10−3 

 −3 9  109  1  10−6  1  10−6
k  Q2  Q3  → 2,25  10 = 2
→ r =2m
FQ2 −Q3 =  r2 − 3
r22−3 
A posición da carga Q2 coincide coa da Q1.

14. Tres cargas puntuais Q1 = 2 μC, Q2 = 4 μC, Q3 = ⎯6 μC, están situadas, respectivamente, nos puntos
P1(0,0), P2(6,0), P3(0,8), estando as coordenadas en metros. Acha: a) o vector campo eléctrico no
punto (6,8); b) a aceleración que experimenta unha partícula de masa 1 kg e carga 1 μC situada no
punto (6,8). Dato: k = 1/(4 π ε0) = 9,00 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, setembro 99).

Resolución:
y
i =3
k  Qi E2
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) E1 y E1
i =1 ri2
E3
(0,8) E1 x
−6
9  10  2  10
9
−1 Q3 (6,8)
E1 = → E1 = 180N C
( )
2
62 + 82

6
E1x = E1  cos  → E1x = 180  = 108 N C−1
10
8
E1y = E1  sen  → E1y = 180  = 144 N C −1 Q1 α Q2
10 x
(0,0) (6,0)
E1 = E1 x + E1 y → E1 = 108 i + 144 j ( N C−1 )

9  109  4  10− 6 y y
E2 = → E2 = 562,5N C−1
82

(
E2 = 562,5 j N C−1 ) E
E1y
E2
9  109  6  10− 6 E1y E1x
E2
E3 = → E3 = 1500N C−1 E3
62 x x
E1x E3
E3 = − 1500 i ( N C−1 )

E = E1 + E 2 + E3

E = (108 i + 144 j ) + 562,5 j + ( − 1500 i ) → E = − 1392 i + 706,5 j (NC−1 )

b)
F = m  a
 QE 1  10−6  ( − 1392 i + 706,5 j )
 → a = → a =
F =Q E  m 1

a = − 1392  10−6 i + 706,5  10−6 j ( ms−2 )

142
15. Dúas cargas puntuais de ⎯5 μC cada unha, están fixas nos puntos (0,0) e (5,0). Acha: a) o vector
campo electrostático no punto (10,0); b) a velocidade coa que chega ao punto (8,0) unha partícula
de masa 2 g e carga 8 μC que se abandona libremente no punto (10,0). As distancias exprésanse en
metros. Dato: k = 9,00 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, setembro 97).

Resolución:
i =2
k  Qi Q1 Q2 E2
a) E =  E i , sendo: E i = 2 ( para ri  0)
i =1 ri (0,0) (5,0) E1 (10,0)
9,00  109  5  10−6
E1 = 2
→ E1 = 450N C−1
10
E1 = − 450 i (NC−1 )

9,00  109  5  10−6

E2 = → E2 = 1800 N C−1
52
E2 = − 1800 i ( N C−1 )

E = E1 + E2 → E = − 450 i − 1800 i → E = − 2250 i (NC−1 )

b) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu percorrido non é constante e, en
consecuencia, o movemento non é uniformemente variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como a forza á que está sometida é conservativa, podemos
facer uso da conservación da enerxía mecánica:
WAB = E k = E kB − E kA = E kB 
 → E k B = − E pB + E pA  2 ( E pA − E pB )
WAB = − E p = − ( E pB − E pA )   →v =
1  B
m
E kB =  m  vB2 
2 
k  Q1  Q k  Q2  Q
Q1 Q2 B Q A
EpA = +
r1− A r2− A (0,0) (5,0) (8,0) (10,0)

9,00  109  ( − 5  10−6 )  8  10−6 9,00  109  ( − 5  10−6 )  8  10−6

E pA = + = − 0,108 J
10 5
k  Q1  Q k  Q2  Q
EpB = +
r1−B r2−B

9,00  109  ( − 5  10−6 )  8  10−6 9,00  109  ( − 5  10−6 )  8  10−6

E pB = + = − 0,165 J
8 3

2  ( − 0,108 − ( − 0,165) )
vB = −3
→ vB = 7,55 m s−1
2  10

16. Dispóñense tres cargas puntuais de 1 μC no baleiro e nos vértices dun triángulo equilátero de 1 m
de lado. Acha: a) o campo resultante sobre unha calquera das cargas; b) o lugar onde se debe situar
unha cuarta carga, así como a súa magnitude, para que o conxunto das catro cargas estea en
equilibrio. Dato: k0 = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, xuño 96).

Resolución:
143
 i =2
k  Qi y
a) E =  E i , sendo: E i = 2
i =1 ri
E
−6
9  10  1  10
9
E1 = E 2 = → E1 = E2 = 9  103 N C−1 E2y E1y
12 E2 E1
0,5 E2x E1x
E1x = E1  cos  → E1x = 9  103  = 4,5  103 N C −1 x
1 Q 3

1 − 0,52
E1y = E1  sen  → E1y = 9  103  = 7,8  103 N C−1
1

E1 = 4,5  103 i + 7,8  103 j 

 → E = 15,6  10 j ( N C )
3 −1
1 α 2
E2 = − 4,5  103 i + 7,8  103 j  Q Q
1m
b) Para que unha cuarta carga, Q4, ao deixala en repouso estea en
equilibrio, a resultante das forzas que han de actuar sobre ela ten que ser nula (primeira lei de
Newton). Por simetría, o lugar onde se cumpre esta condición é no punto centro do triángulo:
Nel, calquera valor de carga en valor e signo, vai estar en equilibrio:
Ftotal sobre Q4 = F1−4 + F2−4 + F3−4 = 0 .

Pero para que cada unha das cargas situadas nos vértices do triángulo estean en equilibrio hai de
ocorrer que a forza que a cuarta carga exerce sobre cada unha delas sexa oposta á forza á que,
debido ás restantes cargas dos vértices, están sometidas. Esta última forza vale:
F = Q  E → F1,2−3 = Q3  E3 → F1,2−3 = 1  10−6  15,6  103 = 1,56  10−2 N

F4−3 = F1,2−3 

k  Q4  Q3  k  Q4  Q3
F4−3 = 2 → 2
= 1,56  10−2
r4−3 r
F1,2−3

 4 −3
−2
F1,2−3 = 1,56  10 N 
Q 3
F4−3 F3− 4

9  109  Q4  1  10−6
2
= 1,56  10−2 → Q4 = 0,58  10−6 C
2 2 
  1 − 0,5 
2
4 F
3  F 1− 4 2−
4 F
-1 Q?
1 F4
4−
Como a forza que a carga Q4 exerce sobre unha calquera 2 2F
1
das cargas dos vértices ten que ser atractiva, o signo das −
F 2,3 Q Q
1 ,3−
2
cargas que interaccionan son opostos e, polo tanto, o
signo da cuarta carga é negativo: Q4 = ‒0,58 · 10‒6 C.

17. En dous dos vértices dun triángulo equilátero de 5 cm de lado están situadas dúas cargas puntuais
de +5 μC e ⎯5 μC, respectivamente. Acha: a) o campo eléctrico no terceiro vértice; b) o traballo
necesario para levar unha carga de 1 μC desde o terceiro vértice ata o punto medio do lado oposto.
Dato: k = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, setembro 95).

Resolución:

a) Para o caso do exercicio resulta que: E total = 2  E1x .

144
 k  Q1 9  109  5  10−6
E1 = → E1 = = 1,8  107 ( N C−1 )
r2
(5  10 )
−2
2 y
1

2,5 E1y E1
E1x = E1  cos  → E1x = 1,8  107  = 9  106 N C −1
5 E1x E total
A x
−1
E total = 2  9  10 = 18  10 N C
6 6
E2x
b) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu E2y E2
percorrido non é constante e, en consecuencia, se queremos
calcular o traballo a partir da súa definición, hai que realizar a
B
integral: WAB =  F  d r . Pero, como a forza á que está sometida é α B
A Q1 Q2
conservativa, podemos relacionar este traballo coa variación de 5 cm
enerxía potencial: WAB = − Ep = − ( EpB − EpA ) .

k  Q1  Q3 k  Q2  Q3
EpA = +
r1− A r2− A

E pA = +
9 −6
(
9  109  5  10−6  1  10−6 9  10  − 5  10  1  10
−6

=0 J
)
5  10−2 5  10−2
k  Q1  Q3 k  Q2  Q3
EpB = +
r1−B r2−B

E pB =
−6
(
9  109  5  10−6  1  10−6 9  10  − 5  10  1  10
+
9 −6

=0J
)
2,5  10−2 2,5  10−2
WAB = 0 J, o que significa que os puntos A e B son equipotenciais.

18. Unha partícula de carga ⎯2Q sitúase na orixe do eixe x. A 1 metro de distancia e na parte positiva do
eixe, sitúase outra partícula de carga +Q. Calcula os puntos do eixe en que: a) se anula o potencial
electrostático; b) se anula o campo electrostático. (Selectividade COU, xuño 95).

Resolución:

i =2 i =2
Qi −2Q Q
a) V =  Vi = k   (sendo ri  0) x
i =1 i = 1 ri x1
(0,0) (1,0)
 (− 2Q) Q  2
0 = 9  109   +  → x1 = m
 x1 1 − x1  3
−2Q Q
 (− 2Q) Q  x
0 = 9  109   +  → x2 = 1 m x2
(0,0) (1,0)
 1 + x2 x2 

Os puntos para os que V = 0 son os que están, desde a orixe, á distancia de ⅔ m e 2 m

i =2 i =2
k  Qi −2Q Q
b) E =  Ei =  2
 uri E1 E2
x
i =1 i = 1 ri x3
(0,0) (1,0)
9  10  2  Q
9
9  10  Q
9
E = 0 → E1 = − E 2 → E 1 = E 2 → =
( 1 + x3 )
2
x32

145
  2,4 m
x32 − 2 x3 − 1 = 0 → x 3 = 
 − 0,4 m

Soamente no punto que está a 3,4 m da orixe, a intensidade de campo eléctrico é nula, E = 0 , xa
que para a distancia de 0,6 m (que é a outra solución obtida: 0,6 = 1 ⎯ 0,4), aínda que E1 = E2, E  0
porque teñen o mesmo sentido.

19. Sométese a unha partícula de 0,1 g de masa e 1 μC de carga á acción dun campo eléctrico uniforme
de magnitude 200 N C⎯1 na dirección do eixe y. Inicialmente a partícula está na orixe de
coordenadas movéndose cunha velocidade de 1 m s⎯1, segundo o eixe x. Se ignoramos a acción da
gravidade, acha: a) o lugar no que chocará cunha pantalla perpendicular ao eixe x, situada a un
metro da orixe; b) a enerxía cinética que ten a partícula nese instante. (Selectividade COU, xuño 94).

Resolución:

a) A carga eléctrica Q, de masa m, desprázase con aceleración, a , constante debido á forza eléctrica,
F , que sobre ela exerce o campo eléctrico constante, E :
F =QE  QE
 → a= = cte y
F = m a
 m
E E E E
A carga describe un movemento parabólico debido a que a
dirección da súa velocidade non coincide coa da aceleración,
estando sometida simultaneamente a dous movementos: v0 x
 Un, rectilíneo e uniforme na dirección horizontal: x = vx · t. vx y Q
 Outro, rectilíneo uniformemente acelerado na dirección v vy
vertical: y = v0 · t + ½ · a · t2.
z
x = vx  t → 1 = 1  t → t = 1 s 

1 
y = a t2 1
2  → y = 21 = 1 m
 2
Q E 1  10−6  200
a= → a= → a = 2 ms 
−2

m 0,1  10−3 

Segundo o sentido tomado para v e E trátase do punto (‒1,‒1).

b)
1 1 
E k =  m  v 2 → E k =  0,1  10−3  v 2 
2 2

v = vx + vy → v = vx2 + vy2   1 −4
2
  → E k =  10  5 → E k = 2,5  10−4 J
2
 → v= 5ms 
−1
vx = 1 m s −1
 
vy = v0y + a  t → vy = 2  1 = 2 m s −1  


20. Tres cargas puntuais: +Q, +Q e ⎯Q (Q = 1 μC), dispóñense nos vértices dun triángulo equilátero de
1 m de lado. Acha: a) o campo eléctrico no centro do triángulo; b) o traballo feito pola forza eléctrica
do campo cando unha carga de 1 μC se despraza desde o centro do triángulo ata a metade do lado
que une as dúas cargas +Q. Dato: k0 = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, setembro 93).

146
 Resolución:

a) E = E1 + E2 + E3

kQ 9  109  1  10−6

E1 = E 2 = E3 = = = 2,7  104 N C−1
r2 2 2 
2

  1 − 0,5 
2

3  y
E = E1y + E2y + E3  Q 3

E1y = E2y = E1  sen 30º  −1  −1
 → E1y = E2y = 1,35  10 N C  → E = 5,4  10 N C
4 4

E1 = 2,7  10 N C 4 −1 E
 
 E2 E2y E1y E1
E3 = 2,7  104 N C−1  x
E2x A E1x
b) WAB( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VB − VA )
B
i =3 i =3
Q Q 1 Q 2
V =  Vi = k   i ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

 1  10−6
VA = 9  109   +
1  10−6
+
( − 1  10−6 ) 
 = 1,56  10 V
4

 2  12 − 0,52 2  12 − 0,52 2  12 − 0,52 

3 3 3 
 1  10−6 1  10−6 ( − 1  10−6 ) 
VB = 9  109   + +  = 2,56  10 V
4
 0,5 0,5 1 − 0,5 
2 2 


WAB = − 10−6  (2,56  10−4 − 1,56  10−4 ) → WAB = − 0,01 J

21. Sitúanse dúas cargas, unha de +10⎯6 C e outra de ⎯10⎯6 C, nos vértices dun
A
triángulo de 70 cm de lado, como se indica na figura. Calcula:
a) A intensidade de campo eléctrico no vértice A.
b) O traballo para mover unha carga de proba Q desde A ata H (H = punto 35 cm
medio entre B e C). B H C
+10−6 C −10 C
−6
Nota: Toma k0 = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, setembro 70 cm
92).

Resolución:
y
i =2
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) E1y E1
i =1 ri2
A E1x E total x
9  109  10−6
E1 = E 2 = → E1 = E 2 = 1,84  104 N C−1 E2x
(70  10 )
2
−2
E2y E2
E1x = E2x = E1  cos 

E1x = E2x = 1,84  104  cos 60º = 9,2  103 NC−1

Q1 α H Q2
E = E1x + E2x = 9,2  103 + 9,2  103 = 1,84  104 NC−1 70 cm
E = 1,84  104 i ( N C −1 )
147
 b)
WAH( feito pola forza eléctrica do campo ) = − Q  (VH − VA ) 

i =2 i =2
k  Qi 
V =  Vi =  
i =1 i =1 ri 
 → WA = 0 J
H
9  10  10
9 −6
9  10  ( − 10 )
9 −6
VH = + = 0V
35  10−2 35  10−2 
−6
9  10  ( − 10 )
9 −6 
9  10  10
9

VA = + = 0 V
70  10−3 70  10−3 
O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para mover a carga de proba Q con velocidade
constante desde A ata H coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WAH( feito pola forza exterior ) = − WAH(feito pola forza eléctrica do campo) → WAH(feito pola forza exterior ) = 0 J

22. Se se teñen catro cargas nos vértices dun cadrado como aparece na figura, +Q +Q
determina: a) a intensidade de campo eléctrico no centro do cadrado; b) o A B
traballo necesario para mover unha carga de proba de valor Q desde C ata A.

20 cm
Nota: toma k0 = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, xuño 92).
D C
Resolución: −Q −Q
i =4
k  Qi Q = 4·10−6 C
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)
i =1 ri2

9  109  4  10−6
E1 = 2
→ E1 = 1,8  106 N C−1 Q1 2Q
1 2 
 2  0,2 + 0,2 
2

 
E2 E1
E = E1y + E2y + E3y + E 4y = 4  E1y E 4 E3
Q Q
E1y = E1  cos  → E1y = 1,8  10  cos 45º = 1,27  10 NC
6 6 −1 4 3
E
E = 4  1,27  106 = 5,1  106 NC−1

E = − 5,1  106 j (NC−1 )

b) WCA = − Q  (VA − VC )
i =3 i =3
k  Qi
VA =  Vi = 
i =1 i =1 ri

 4  10−6 ( − 4  10−6 ) ( − 4  10−6 ) 

VA = 9  109   + +  = − 1,27  10 V
5
 0,2 0,2 + 0,2
2 2 0,2
 
 4  10−6 4  10−6 ( − 4  10−6 ) 
VC = 9  109   + +  = 1,27  10 V
5
 0,22 + 0,22 0,2 0,2
 

WCA = − Q  ( − 1,27  105 − 1,27  105 ) → WCA = 2,54 105 Q J

O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para mover a carga de proba Q con velocidade
148
 constante desde C ata A coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WCA( feito pola forza exterior) = − WCA( feito pola forza eléctrica do campo) → WCA( feito pola forza exterior) = − 2,54  105 Q J

23. Nun sistema de coordenadas rectangulares colócase no baleiro unha carga de 25 · 10⎯9 C na súa
orixe de coordenadas e outra carga de ⎯25 · 10⎯9 C no punto x = 6 m; y = 0 m. Determina:
a) O vector campo eléctrico no punto x = 3 m, y = 4 m.
b) O traballo necesario para mover unha carga de proba unidade desde o punto de coordenadas x =
3 m, y = 4 m ata o punto x = 6 m, y = 8 m.
Nota: toma k0 = 1/(4 π ε0) = 9 · 109 N m2 C⎯2. (Selectividade COU, xuño 91).
y
Resolución: E1
E1y
i =2
k  Qi E1x
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) (0,4) E
i =1 ri 2
E2x
E2y E2
9  109  25  10−9 −1
E1 = E 2 = → E1 = E 2 = 9 N C Q1 α Q2
( ) x
2
3 +4
2 2
(0,0) (6,0)
3 4
E1 = E1x + E1y = E1  cos  i + E1  sen  j → E1 = 9  i + 9  j = 5,4 i + 7,2 j ( N C −1 )
5 5

E2 = 5,4 i − 7,2 j ( NC−1 ) y B (6,8)

E = E1 + E2 → E = 10,8 i (NC−1 )
Q’ = +1 C

b) WAB = − Q  (VB − VA ) A (3,4)

i =2 i =2
Qi
V =  Vi = k   (sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri
Q1 α Q2 x
 25  10 − 25  10 
−9 −9
(0,0) (6,0)
VA = 9  109   +  =0V
2 2
 3 +4 32 + 42 

 25  10−9 − 25  10−9 
VB = 9  109   +  = − 5,625 V
2
 6 +8
2 8 
WAB = − 1  ( − 5,625 − 0) → WAB = 5,625 J

O traballo exterior, Wexterior, necesario para mover a carga de proba unidade con velocidade
constante desde o punto (3,4) ata o (6,8) coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado
de signo:

W((3,4)() forza exterior ) = − W((3,4)() forza campo eléctrico) → W((3,4)() forza exterior ) = − 5,625 J
6,8 6,8 6,8

149
24. Nunha rexión do espazo existe un campo eléctrico uniforme de intensidade A l = 10 m D
E = 10 N C⎯1. Determina (véxase a figura): a) a diferenza de potencial VD ⎯VB;
b) o traballo necesario para mover unha carga de 4 C desde o punto A ao

l = 10 m
punto C. Nota: llado cadrado = 10 m; os lados AB e DC son perpendiculares ás
liñas do campo eléctrico. (Selectividade COU, xuño 91).

Resolución:
B C
E = 10 N C−1
D A D
a) VBD = VD − VB = −  E  d r = −  E  d r −  E  d r
B B A

A D D
VD − VB = −  E  dr  cos 90º −  E  dr  cos 0º = −  E  dr
B A A
A l = 10 m D
VD − VB = − E   d r = − E  r A = − E  l
D D

l = 10 m
VD − VB = − 10  10 → VD − VB = − 100 V

Tamén podemos calcular a diferenza de potencial entre os puntos B e D,

D α
VBD , se se resolve a integral VBD = VD − VB = − B E  d r , tomando como liña B C
E = 10 N C−1
de integración a da diagonal do cadrado.
D D l
VBD = VD − VB = −  E  dr  cos  = − E  cos    dr = − E   l2 + l2 = − E  l
B B
l +l
2 2

b) WAC = − Q  (VC − VA )

Segundo os datos do problema, a intensidade de campo eléctrico, E , é perpendicular á recta que

une os puntos CD. Se recordamos que E é sempre perpendicular a toda superficie ou liña
equipotencial, podemos concluír dicindo que os puntos C e D teñen o mesmo potencial: VC = VD.
Igual ocorre cos puntos A e B: VA = VB.
VA = VB 

VC = VD  → VC − VA = − 100 V 
 → WA = − 4  ( − 100 ) → WA = 400 J
C C

VD − VB = − 100 V  WAC = − Q (VC − VA ) 

O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para mover a carga de 4 C con velocidade constante
desde o punto A ata C coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WAC( feito pola forza exterior ) = − WAC( feito pola forza eléctrica do campo) → WAC( feito pola forza exterior ) = − 400 J

25. Dúas cargas puntuais de 4 · 10⎯9 C e ⎯ 4 · 10⎯9 C encóntranse situadas no l = 40 cm

D C
baleiro en dous vértices consecutivos A e B dun cadrado de 40 cm de lado,
como se indica na figura. Calcula: a) a intensidade do campo eléctrico no
l = 40 cm

centro do cadrado; b) o traballo necesario para levar unha carga de

6 · 10⎯9 C desde o vértice C ata o D. Dato: k0 = 1/(4 π ε0), k0 = 9 · 109 m F⎯1.
(Selectividade COU, setembro 90). A B
Resolución: 4·10−9 C −4·10−9 C

i =2
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i =
i =1 ri2

150
 9  109  4  10−9
E A = EB = → E A = EB = 450 N C−1
( )
2
y
(20  10−2 ) + (20  10−2 )
2 2
D C
EA y EA
E A = E Ax + E Ay
EA x E x
EA = 450  cos 45º i + 450  sen 45º j = 318,2 i + 318,2 j (NC −1
) E By
E By EB
Q Q
EB = 318,2 i − 318,2 j (NC −1
) A B
E = 636,4 i ( N C−1 )

b) WCD = − Q  (VD − VC )
i =2 i =2
Qi
V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

 4  10−9 − 4  10−9 
VD = 9  109   −2
+  = 26,4 V
 40  10 ( 40  10−2
) 2
+ ( 40  10−2
) 2

 

 4  10−9 − 4  10−9 
VC = 9  109   + −2 
= − 26,4 V
 ( 40  10−2 )2 + ( 40  10−2 )2 40  10 
 

WCD = − 6  10−9  (26,4 − ( − 26,4 ) ) → WCD = − 3,17  10−7 J

O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para mover a carga Q' con velocidade constante
desde o vértice C ata o D coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WCD( feito pola forza exterior ) = − WCD( feito pola forza eléctrica do campo) → WCD( feito pola forza exterior ) = 3,17  10−7 J

151
 EXERCICIOS DE SELECTIVIDADE (Cuestións)

Razoa as respostas ás seguintes cuestións:

1. Explique que se pode dicir de catro cargas iguais situadas nos vértices dun cadrado que son
abandonadas libremente nesa posición: a) están en equilibrio estable; b) móvense cara ao centro
do cadrado; c) sepáranse cada vez máis rápido. (ABAU xullo 22).

Resolución:

Sobre cada unha das cargas actúa a forza repulsiva que as outras tres Q3 Q2
cargas exercen sobre ela. Así, por exemplo, para Q4:
F1,2,3–4 = F1–4 + F2–4 + F3–4 .
As cargas, ao estar sometidas a unha forza repulsiva, póñense en
movemento, afastándose. Nas sucesivas posicións que as cargas van F1–4
adquirindo, seguen estando sometidas a novas forzas, cuxa resultante Q4 Q1
ten o sentido do movemento e, en consecuencia, as cargas seguen F2–4
F3–4
estando aceleradas, ganando cada vez máis velocidade. Ítem c).

2. Unha partícula cargada móvese espontaneamente cara a puntos nos que o potencial
electrostático aumenta. O signo da carga eléctrica será: a) negativo; b) positivo; c) non se pode
saber. (ABAU xuño 22).

Resolución:

B B
WAB =  F  dr =  F  dr  cos 0 → WAB > 0 (a partícula cargada, ao moverse espontaneamente,
A A

desprázase por acción da forza do campo eléctrico, sendo de 0° o ángulo formado por F e dr ).

WAB = − E p = − Q  (VB − VA ) 

WAB  0  → Q  0

VB  VA 
Ítem a)

3. A unha esfera metálica comunícaselle unha carga positiva. O campo eléctrico: a) aumenta
linealmente desde o centro da esfera ata a superficie; b) é nulo no interior e constante no exterior
da esfera; c) é máximo na superficie da esfera e nulo no interior. (ABAU xullo 21).

Resolución:

As cargas eléctricas en equilibrio electrostático sitúanse sobre a superficie da

r
esfera metálica, sendo Einterior = 0 .
R
Nun punto do exterior da esfera, a intensidade de campo eléctrico é igual ao
campo creado por esa mesma carga se fose puntual e estivese situada no centro
k Q
da esfera: E exterior = 2  ur . Como na superficie da esfera r é mínimo, o valor de Sinterior
r
Eexterior é máximo. Ítem c).

4. Unha carga eléctrica positiva encóntrase baixo a acción dun campo eléctrico uniforme. A súa

152
 enerxía potencial aumenta se a carga se despraza: a) na mesma dirección e sentido que o campo
eléctrico; b) na mesma dirección e sentido oposto ao campo eléctrico; c) perpendicularmente ao
campo eléctrico. (ABAU xuño 21).

Resolución:

W =  F  dr =  Q  E  dr  Se  Q  E  d r  0
 → E p = −  Q  E  dr ⎯⎯⎯⎯⎯ → E p  0 → E p final  E p inicial
W = − E p 

 Q  E  dr  0 cando a carga positiva se despraza na mesma dirección e sentido E

oposto ao do campo eléctrico ( E e dr son de sentido contrario). v
dr
Ou senón: A B
Q 0, e para que E 0
E p = Q  V ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
p
→ V  0
E como: V = −  E dr (o sentido de E é o de potenciais decrecentes); a carga tense que desprazar
no sentido oposto ao do campo eléctrico. Ítem b).

5. Unha esfera metálica cárgase positivamente atopándose en equilibrio electrostático. O campo

eléctrico será: a) nulo no seu interior e constante no exterior da esfera; b) máximo na superficie
e nulo no interior; c) aumenta linealmente desde o centro da esfera. (ABAU xuño 20).

Resolución:

Para un punto exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu

S
centro, o valor da intensidade de campo eléctrico, Eexterior, creado por
unha carga eléctrica Q en equilibrio electrostático, calcúlase como se S’ r
a carga fose puntual e estivese situada no centro da esfera: R
dS
k Q
Eexterior = 2 . Esta expresión ten o valor máximo cando r toma o Eexterior
r
valor do raio de esfera, R.
Nun condutor cargado coas cargas en equilibrio electrostático, estas
están distribuídas uniformemente pola súa superficie: as cargas
repélense e de estar no interior do condutor desprazaríanse ata que a Q R
distancia fose máxima; isto é: ata a súa superficie. r
Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por dS
unha superficie interior é nula e recordando o concepto de fluxo e o teorema
de Gauss resulta: Sinterior
 =  S esfera E  d S 
interior  Q 
 →  S esfera E  d S = interior 
Q  interior   → E =0 E
=
  Qinterior = 0 
 Emáx.= k Q/R2
O resultado é que o valor da intensidade de campo eléctrico creado
por unha esfera cargada en equilibrio electrostático é máximo na
E = k Q/r2
súa superficie e nulo no seu interior, correspondéndolle a gráfica
E=0 r
que á marxe se indica.
R
Ítem b)

153
6. As liñas de forza do campo eléctrico: a) son pechadas; b) en cada punto son perpendiculares ás
superficies equipotenciais; c) poden cortarse. (ABAU xullo 19).

Resolución: V=c
te. E⊥
S A
A intensidade de campo eléctrico é sempre Q’ E
perpendicular ás superficies equipotenciais. De non selo,
dr
sempre habería un compoñente do campo tanxente á Se E non fose per- E
superficie que, no desprazamento dunha carga Q’ ao pendicular á superficie B
longo da superficie equipotencial, desenvolvería un equipontencial sempre tería un
traballo: compoñente paralelo á superficie, E

WAB = F  r = Q   E   r 
 → WA = Q  ( E ⊥ + E )   r = 0 + Q   E   r  0 Como esta situación que non é
B

E = E⊥ + E 
posible, xa que: WA = − Q V = − Q 0 = 0 , concluímos dicindo que as liñas de forza do campo
B

eléctrico son perpendiculares ás superficies equipotenciais.

Ítem b).

7. Cando se aproximan dúas cargas do mesmo signo, a enerxía potencial electrostática: a) aumenta;
b) diminúe; c) non varía. (ABAU setembro 18).

Resolución:

A enerxía potencial electrostática dunha carga eléctrica Q’ sita no campo eléctrico da carga Q a
k  Q  Q
unha distancia r vén dada pola expresión: E p = . Se as cargas son do mesmo signo, a
r
k  Q  Q
enerxía potencial é positiva, E p = , e ao diminuír a distancia r aumenta o seu valor.
r
Ou senón:

W =  F  dr =  F  dr  cos 180 < 0

 → E p = − ( − W )  0 → E p final  E p inicial
W = − E p 

FQ2 −Q1 dr Fnós Fnós dr FQ1 −Q2 FQ2 −Q1 dr Fnós Fnós dr FQ1 −Q2
+Q1 r +Q2 –Q1 r –Q2
Ítem a)

8. Se aplicamos o teorema de Gauss ao campo electrostático, o fluxo do campo a través dunha

superficie pechada depende: a) da localización das cargas dentro da superficie gaussiana; b) da
carga neta encerrada pola superficie gaussiana; c) da carga neta situada tanto dentro como fóra
da superficie gaussiana. (ABAU xuño 18).

Resolución:

O fluxo Φ do campo eléctrico a través dunha superficie S representa o número de liñas de forza que
atravesan a superficie considerada. Segundo o teorema de Gauss, o seu valor vén dado pola
Q +Q +
expresión:  S = 1 2 , sendo Q1, Q2, …, as cargas encerradas dentro de S e ε a permitividade


154
 do medio na que estas se encontran.
Polo tanto, o fluxo a través dunha superficie pechada solo dependen da carga neta encerrada no
interior da superficie, sendo independente da localización das cargas.
Ítem b)

9. Dúas cargas puntuais de valor +q están separadas unha distancia a. No punto medio entre ambas
(a/2) cómprese: a) o módulo do campo é E = 8 k · q/a² e o potencial V = 0; b) E = 0 e V = 4 k · q/a;
c) ambos son nulos. (ABAU xuño 17).

Resolución:

A intensidade de campo eléctrico E creada por unha carga puntual q no punto P situado a unha
q
distancia a é: E = k  2  ua , sendo ua o vector unitario do vector a , vector de posición do punto P
a
respecto á carga q, e k é unha constante que depende do medio.
Ao ser dúas cargas, cada unha delas crea a intensidade de campo
correspondente como se estivese soa, sendo a intensidade total igual q ua E P E ua q
á suma vectorial das intensidades individuais: a a
Ede q1 e q2 en P = Ede q1 en P + Ede q2 en P (principio de superposición). Como
Ede q1 en P = − Ede q2 en P resulta que E total = 0 .

O potencial eléctrico V creada por unha carga puntual q nun punto P situado a unha distancia a é:
q
V = k  , sendo k unha constante que depende do medio.
a
Ao ser dúas cargas, o potencial total nun punto é igual á suma alxébrica dos potenciais creados
nese punto por cada unha das cargas de forma individual (principio de superposición):
q q q
Vtotal = k  +k =4k
a/2 a/2 a
Ítem b)

10. Explica cal das seguintes afirmacións e verdadeira: a) non se realiza traballo cando unha carga
eléctrica se traslada entre dous puntos dunha superficie equipotencial; b) as liñas de forza do
campo electrostático son pechadas; c) as liñas de forza sempre se cortan. (PAU setembro 16).

Resolución:

A forza eléctrica é conservativa, definíndose a enerxía potencial eléctrica dunha carga Q’, nun
punto A do campo eléctrico, como o traballo, cambiado de signo, feito pola forza eléctrica do
campo cando a carga Q’ se despraza desde o infinito ata ese punto: E p A = − WA . E a expresión do
traballo eléctrico para dous puntos do campo en función da enerxía potencial deses puntos é:
WBA = − Ep = − ( Ep A − Ep B ) , que escrita en función do potencial resulta: WBA = − Q  V .

Como ΔV = 0, o traballo é nulo.

Ítem a)

11. Un condutor macizo en forma de esfera recibe unha carga eléctrica. Cal das seguintes afirmacións
é verdadeira?: a) o potencial electrostático é o mesmo en todos os puntos do condutor; b) a carga
distribúese por todo o condutor; c) no interior do condutor o campo electrostático varía de forma
155
 lineal, aumentando ao achegarnos á superficie do condutor. (PAU xuño 16).

Resolución:

Nun condutor cargado en equilibrio electrostático, as cargas están distribuídas uniformemente pola
súa superficie: as cargas repélense e de estar no interior do condutor desprazaríanse ata que a
distancia fose máxima; isto é: ata a súa superficie. Isto lévanos a que a intensidade de campo
eléctrico E no interior da esfera é nula e recordando a súa relación co potencial eléctrico V :
d V = − E  d r , resulta: dV = − 0  d r = 0  V = cte .

Ítem a)

12. No interior dunha esfera condutora cargada: a) o potencial non e nulo; b) a carga non e nula; c) o
campo eléctrico non e nulo. (PAU setembro 15).

Resolución:

O potencial eléctrico toma valores continuos e, como para puntos exteriores, o

potencial eléctrico V creado por unha carga Q distribuída nunha esfera Q R r
condutora en equilibrio electrostático é igual ao potencial creado por esa P
Q
mesma carga se fose puntual e estivera situada no centro da esfera: Vexterior = k 
r
r
; para puntos interiores infinitamente próximos á superficie toma o valor que Q P
k Q
ten na súa superficie: Vinterior = . Ademais, como no interior da esfera non hai
R
carga, a intensidade de campo eléctrico E é nula e o potencial constante:
Q R r’ P
dV = − E  d r 

 → dV = − 0  d r = 0  V = cte
E =0 

Ítem a)

13. Dúas cargas distintas Q e q, separadas unha distancia d, producen un potencial cero nun punto P
situado entre as cargas e na liña que as une. Isto quere dicir que: a) as cargas deben ter o mesmo
signo; b) o campo eléctrico debe ser nulo en P; c) o traballo necesario para traer unha carga desde
o infinito ata P é cero. (PAU xuño 15).

Resolución:

A relación entre o traballo feito pola forza eléctrica do campo entre os puntos A e B, WAB , cando
unha carga eléctrica Q’ se despraza entre eses puntos, e o potencial eléctrico deses puntos, VA e
VB, vén dado pola expresión: WAB = − Q  (VB − VA ) . Para o caso da cuestión, a expresión
correspondente é: WP = − Q  (VP − V ) . Como V∞ = 0 e VP = 0, resulta que: WP = 0 J .

Ítem c)

14. Un condutor macizo de forma esférica recibe unha carga eléctrica. Cal das seguintes afirmacións
é verdadeira?: a) a carga distribúese por todo o condutor; b) o potencial e cero en todos os puntos
do condutor; c) no interior do condutor non hai campo electrostático. (PAU setembro 14).

Resolución:

156
 Nun condutor cargado coas cargas en equilibrio electrostático, estas están distribuídas
uniformemente pola súa superficie: as cargas repélense e de estar no interior do condutor
desprazaríanse ata que a distancia fose máxima; isto é: ata a súa superficie.
Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie interior
S é nula e recordando o concepto de fluxo e o teorema de Gauss resulta:
 =  S esfera E  d S 
interior  Q  Q R
 →  S esfera E  d S = interior  r
Q  interior   → E =0
=
  Qinterior = 0  dS

Ítem c) Sinterior

15. Disponse de varias cargas eléctricas puntuais. Se nun punto do espazo próximo ás cargas o
potencial eléctrico é nulo: a) pode haber campo eléctrico nese punto; b) as linas do campo
córtanse nese punto; c) o campo non é conservativo. (PAU xuño 13).

Resolución:

O potencial eléctrico V creada por unha carga puntual Q nun punto P situado a unha distancia r é:
Q
V = k  , sendo k unha constante que depende do medio.
r
Se son varias cargas, o potencial total nun punto é igual á suma alxébrica dos potenciais creados
nese punto por cada unha das cargas de forma individual (principio de superposición):
i =n
Q
Vtotal =  k  i .
i =1 ri
A intensidade de campo eléctrico E creada por unha carga puntual Q no punto P situado a unha
Q
distancia r é: E = k  2  ur , sendo ur o vector unitario do vector r , vector de posición do punto P
r
respecto á carga Q, e k é unha constante que depende do medio.
Se son varias cargas, cada unha delas crea a intensidade de campo correspondente como se
estivese soa, sendo a intensidade total igual á suma vectorial das intensidades individuais:
i =n
E total en P =  Ei en P (principio de superposición).
i =1

Polo tanto, por exemplo, para o caso de dúas cargas puntuais de igual valor e signo contrario
(dipolo eléctrico) resulta que Vtotal = 0 e E total  0 .
Q P Vtotal = 0 Q Q P EQ2 en P E total Q
1 r r 2 1 r EQ1 en P 2

Ítem a)

16. Dúas esferas de raio R con cargas +Q e –Q, teñen os seus centros separados unha distancia d. A
unha distancia d/2 (sendo d/2 ≫ R); cómprese: a) o potencial é cero e o campo electrostático
4 · k · Q · d⎯2; b) o potencial é cero e o campo electrostático 8 · k · Q · d–2; c) o potencial é 4 · k · Q · d⎯1
e o campo cero. (PAU xuño 12).

Resolución:

Como a distancia d/2 desde a esfera na que está distribuída a carga eléctrica ao punto P no que
157
 se calcula o potencial eléctrico (e a intensidade de campo eléctrico) é moito maior que o raio R da
esfera, pode considerarse a carga como puntual.
A intensidade de campo eléctrico E creada por unha carga puntual Q no punto P situado a unha
Q
distancia d/2 é: E = k   ud , sendo ud o vector unitario do vector d /2 , vector de posición
( d /2)
2

do punto P respecto á carga Q, e k é unha constante que depende do medio.

Ao ser dúas cargas, cada unha delas crea a intensidade de
campo correspondente como se estivese soa, sendo a ud P EQ− en P E total
intensidade total igual á suma vectorial das intensidades Q+ d/2 EQ en P Q–
+

individuais: Ede Q+ e Q− en P = Ede Q+ en P + E de Q− en P (principio de d

superposición).
Q Q Q
E total en P = k   ud − k   ( − ud ) → E total en P = 8  k   ud
( d /2) ( d /2)
2 2
d2

O potencial eléctrico V creada por unha carga puntual Q nun punto P situado a unha distancia d/2
Q
é: V = k  , sendo k unha constante que depende do medio.
d /2
Ao ser dúas cargas, o potencial total nun punto é igual á suma alxébrica dos potenciais creados
nese punto por cada unha das cargas de forma individual (principio de superposición):
Q+ Q Q Q ud P Vtotal = 0
Vtotal en P = VQ+ en P + VQ− en P = k  +k − =k + −k − =0V Q+
d /2 d /2 d /2 d /2 d/2 Q–
d
Ítem b)

17. Cando se compara a forza eléctrica entre dúas cargas, coa gravitatoria entre dúas masas (cargas
e masas unitarias e a distancia unidade): a) ambas son sempre atractivas; b) son dunha orde de
magnitude semellante; c) as dúas son conservativas. (PAU setembro 10).

Resolución:

Tanto a forza gravitatoria como a forza eléctrica son forzas centrais e, polo tanto, son forzas
conservativas.
Para este tipo de forzas, o traballo que desenvolven entre dous puntos, WAB , é independente do
camiño percorrido: so depende das posicións inicial e final, e definínese unha magnitude
chamada enerxía potencial Ep da forma: WAB = − Ep .

Ítem c)

18. Dadas dúas esferas condutoras cargadas e de diferente raio, con cargas QA e QB, se se poñen en
contacto: a) iguálanse as cargas nas dúas esferas; b) iguálanse os potenciais das esferas; c) non
ocorre nada. (PAU setembro 09).

Resolución:

Cando dúas esferas condutoras cargadas, que están a diferente potencial eléctrico, se poñen en
contacto, as cargas desprázanse dunha das esferas á outra ata que se igualan os potenciais.

158
 q q
R Q R Q
r r

O potencial eléctrico V dunha esfera condutora de raio r, que posúe unha carga Q en equilibrio
k Q
electrostático, nun punto da súa superficie vén dado pola expresión: V = .
r
Na superficie das esferas, a relación de potenciais é:
q
VR = k  
R

Q
Para a figura da esquerda: Vr = k   → VR  Vr
r
qQ 
R r 

As cargas positivas desprázanse da esfera de máis potencial eléctrico cara á esfera de menos
potencial.
q
VR = − k  
R
Q 
Para a figura da dereita: Vr = − k   → VR  Vr
r 
qQ 

R r 
As cargas negativas desprázanse da esfera de menos potencial eléctrico cara á esfera de máis
potencial.
As dúas esferas condutoras compórtanse como condensadores que almacenan carga eléctrica e
pode facerse o símil de dous depósitos (bombonas) que posúen gas, coas equivalencias:
Esfera (condensador) Bombona (depósito)
Carga eléctrica Cantidade de gas
Potencial Presión do gas
Capacidade Volume
As capacidades das dúas esferas (no símil, bombonas) son distintas e, ademais, posúen cargas
diferentes. Que ocorrerá se se comunican as dúas esferas (bombonas)?
Pasará carga (gas) da esfera (bombona) que está a máis potencial (presión) cara á de menos
potencial (presión) ata que se igualan os potenciais (presións).
Ítem b)

19. Se unha carga de 1 μC se move entre dous puntos da superficie dun condutor separados 1 m
(cargado e en equilibrio electrostático), cal é a variación de enerxía potencial que experimenta esta
carga?: a) 9 kJ; b) depende do potencial do condutor; c) cero. (1 μC = 10⎯6 C; K = 9 · 109 N m2 C⎯2).
(PAU setembro 08).

Resolución:

Todos os puntos dun condutor cargado e en equilibrio electrostático están ao mesmo potencial,
constituíndo un volume equipotencial. De non ser así, as cargas do condutor desprazaríanse e non
159
 se cumpriría a condición de equilibrio electrostático.
En función do potencial, a enerxía potencial eléctrica Ep dunha carga Q nun punto de potencial
eléctrico V vén dada pola expresión: Ep = Q · V. Polo tanto: ∆Ep = Q · ∆V = 0, resultado que se
corresponde co ítem c) da cuestión.
Ítem c)

20. Se o fluxo do campo eléctrico a través dunha superficie gaussiana que rodea unha esfera
condutora cargada e en equilibrio electrostático é Q/ε0, o campo eléctrico no exterior da esfera é:
a) cero; b) Q/(4 π ε0 r2); c) Q/ε0. (PAU setembro 05).

Resolución:

A intensidade de campo eléctrico, E , como todo vector, consta de módulo, dirección e sentido.
Empezamos estudando o seu módulo, para o que:
1°: Imaxinamos unha superficie pechada, que pase polo punto onde queremos coñecer a
intensidade de campo eléctrico, de modo que E sexa perpendicular á superficie en cada punto e o
seu módulo sexa constante en toda ela: unha esfera con centro a propia carga.
2°: Calculamos o fluxo do vector E , que atravesa a superficie anteriormente trazada:
= E dS =  E  d S  cos 0º = E   d S = E  S
S de Gauss S da esfera S
S
3°: Aplicamos o teorema de Gauss:
S’ r
Q  R
=  Q  dS
0  → E  S = Q
 0  → E = Eexterior
 =E S 2
4  π  0  r 2
S = 4 π r 
A dirección é a do raio da esfera que teña por liña de acción a
recta que pasa polo punto onde queiramos coñecer E e o seu
sentido é cara ao infinito, se a carga da esfera é positiva e cara ao centro da esfera se a carga é
negativa.
Resulta que o campo E creado por unha carga Q, distribuída sobre unha esfera condutora en
equilibrio electrostático, nun punto exterior a ela, é igual ao campo creado por esa mesma carga se
fose puntual e estivese situada no centro da esfera.
Ítem b)

21. No interior dun condutor esférico cargado e en equilibrio electrostático cómprese: a) o potencial
e o campo aumentan desde o centro ata a superficie da esfera; b) o potencial é nulo e o campo
constante; c) o potencial é constante e o campo nulo. (PAU xuño 05).

Resolución:

Dicimos que un condutor cargado se encontra en equilibrio electrostático cando as cargas que
posúe están en repouso.
Nun condutor cargado en equilibrio electrostático, as cargas están distribuídas uniformemente pola
súa superficie: As cargas repélense e de estar no interior desprazaríanse ata que a distancia fose
máxima; isto é: ata a superficie do condutor.

160
 Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie interior
é nula e, aplicando o teorema de Gauss, resulta:
Q R
Q
 = S E  d S  R r
esfera  Qinterior 
Q  → S E dS =  dS
 interior   → E =0
=
  Qinterior = 0 
 Sinterior
O resultado é que a intensidade de campo eléctrico no interior dun condutor en equilibrio
electrostático é nula.
A diferenza de potencial entre dous puntos relaciónase coa intensidade de campo eléctrico segundo
B
a expresión: V = −  E  d r → d V = − E  d r .
A

Para o caso de puntos interiores dunha esfera cargada e en equilibrio

electrostático temos: Q B
R
B
d V = −  E  d r 
B
A
A A
→ 
B
d V = 0 → VB − VA = 0 → VB = VA
A
E = 0

A e B son dous puntos calquera pertencentes á esfera condutora; para o caso do debuxo, A está no
centro da esfera e B está infinitamente próximo á súa superficie.
Resulta que se E = 0 , o potencial V non pode variar, ∆V = 0, tendo un valor constante en todos os
puntos: trátase dun volume equipotencial.
Vemos que nas condicións da cuestión, o potencial eléctrico é constante e a intensidade de
campo é nula.
Ítem c)

22. Nunha esfera condutora cargada e en equilibrio electrostático cómprese que: a) o potencial
eléctrico no interior é constante; b) o campo interior é función da distancia ao centro; c) a carga
eléctrica distribúese uniformemente por todo o volume. (PAAU xuño 03).
Resolución:

Ver a resposta da cuestión anterior.

Ítem a)

23. O potencial e a intensidade de campo eléctrico dunha esfera condutora de raio a e carga Q son,
respectivamente: a) nulo e constante no interior da esfera; b) constante no exterior e nulo no
interior; c) constante e nulo no interior. (PAAU setembro 99).

Resolución:

Se as cargas non están en repouso, non hai equilibrio electrostático; no interior da

esfera pode haber parte da carga Q e, en consecuencia, ningunha das opcións Q R
dadas como solución son correctas. Para o caso de que as cargas estean en a
equilibrio electrostático, estas están na superficie do condutor. dS
Nun condutor cargado coas cargas en equilibrio electrostático, estas están Sinterior
distribuídas uniformemente pola súa superficie: As cargas repélense e de estar no
interior do condutor desprazaríanse ata que a distancia fose máxima; isto é: ata a súa superficie.

161
Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie interior
é nula e, aplicando o teorema de Gauss, temos:
Qinterior 
S interior
E dS = 
  → E =0
Qinterior = 0 

Vemos que o campo eléctrico, no interior dun condutor cargado en equilibrio electrostático, é nulo,
polo que o ítem a) queda descartado.
A relación que hai entre a intensidade do campo eléctrico E e o ∞
potencial eléctrico V é: d V = − E  d r .
dr
Q R ur E
Como no interior da esfera E = 0 resulta: dV = − 0  d r = 0 → V = cte. C
Trátase dun volume equipotencial.
Chegamos a que o potencial eléctrico e a intensidade de campo
eléctrico no interior dunha esfera condutora, que posúe unha carga Q
en equilibrio electrostático, é, respectivamente, constante e nula: ítem c).
Para saber se o ítem b) é correcto estudamos o valor do potencial nun punto exterior:

dV = −  E  d r → VC =  E  d r =  E  d r 
   
C C C C   k Q

 k Q  k Q
→ VC =  dr =  −  =
k Q  C r2
 r C rC
E= 2 
r 
O potencial eléctrico no exterior da esfera é inversamente proporcional á distancia do punto ao
centro da esfera, non sendo correcto o ítem b).
ítem c)

162
 EXERCICIOS DE SELECTIVIDADE (Problemas)

1. Dúas cargas eléctricas positivas de 3 nC cada unha están fixas nas posicións (2,0) e (⎯2,0) e unha
carga negativa de ⎯ 6 nC está fixa na posición (0,⎯1). a) Calcule o vector campo eléctrico no punto
(0,1). b) Colócase outra carga positiva de 1 μC no punto (0,1), inicialmente en repouso e de xeito
que é libre de moverse. Razoe se chegará ata a orixe de coordenadas e, en caso afirmativo, calcule a
enerxía cinética que terá nese punto. As posicións están en metros. DATO: K = 9 × 109 N m2 C⎯2.
(ABAU xuño 21).

Resolución:

i =2
k  Qi y
a) E =  E i , sendo: E i = E 2 y E1 y
i =1 ri2 E2 E1
−9
9  10  3  10
9
E2 x E1 x x
E1 = E 2 = 2
→ E1 = E2 = 5,4 N C−1
1 +2 2 2 E
Q1 = 3 nC α E3 Q2 = 3 nC
E1 x = − E2 x x
(−2,0) (2,0)
1
E1 y = E2 y = E1 sen  → E1y = E2 y = 5,4  = 2,4 N C−1
5 Q3 = ‒6 nC
(0,−1)
E1 y = E2 y = 2,4 j ( N C−1 )

9  109  6  10−9
E3 = 2
→ E3 = 13,5N C−1
2
E3 = − 13,5 j ( N C−1 )

E = E1 y + E2 y + E3 = 2,4 j + 2,4 j − 13,5 j = − 8,7 j ( N C−1 )

b) Sobre a carga Q4 de 1 μC, situada no punto (0,1) e y

inicialmente en repouso, actúa unha forza F
Q4 = 1 μC
( F = Q  E ) na dirección do eixe y e co sentido cara ao x
punto (0,0). En consecuencia, a carga Q4 adquire unha F
E
aceleración a , da mesma dirección e sentido que a Q1 = 3 nC α Q2 = 3 nC
x
forza F , desprazándose cara ao punto (0,0), actuando (−2,0) (2,0)
nese punto solo a forza que exerce a carga Q3. A Ek coa
chega é: Q3 = ‒6 nC
(
Ek (0,0) = − Q4  V(0,0) − VA(0,1) ) (0,−1)

i=3 i=3
k Qi
V =  Vi = 
i =1 i =1 ri

9  109  3  10−9 9  109  3  10−9 9  10  ( − 6)  10

9 −9

V(0,0) = + + → V(0,0) = − 27,0 V

2 2 1
9  109  3  10−9 9  109  3  10−9 9  109  ( − 6 )  10−9
V(0, −1) = + + → V(0,−1) = − 2,9 V
5 5 2

Ek (0,0) = − 1  10−6  ( − 27,0 − ( − 2,9) ) → Ek (0,0) = 24,1  10−6 J

163
2. Dúas cargas puntuais de ⎯6 µC cada unha están fixas nos puntos de coordenadas (⎯5,0) e (5,0). As
coordenadas están expresadas en metros. Calcule: a) o vector campo electrostático no punto (15,0);
b) a velocidade coa que chega ao punto (10,0) unha partícula de masa 20 g e carga 8 μC que se
abandona libremente no punto (15,0). DATO: K = 9 × 109 N m2 C–2. (ABAU setembro 20).

Resolución:

i =2
k  Qi Q1 Q2 E total E1
a) E =  E , sendo: E
i i =
ri 2 ( para ri  0)
i =1
(–5,0) (0,0) (5,0) E2 (15,0)
−6
9,00  10  6  10
9
E1 = → E1 = 135N C−1
202
E1 = − 135 i ( N C −1 )

9,00  109  6  10−6

E2 = 2
→ E2 = 540 N C−1
10
E2 = − 540 i (NC−1 )

E = E1 + E2 → E = − 135 i − 540 i → E = − 675 i ( NC-1 )

b) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao

longo do seu percorrido non é constante e, en Q1 Q2 B Q A
consecuencia, o movemento non é uniformemente
(–5,0) (0,0) (5,0) (10,0) (15,0)
variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como a forza á que está sometida é conservativa, podemos
facer uso da conservación da enerxía mecánica:
WAB = E k = E kB − E kA = E kB 
 → E k B = − E pB + E pA  2 ( E pA + E pB )
WAB = − E p = − ( E pB − E pA )   → vB =
1  m
E kB =  m  vB2 
2 
k  Q1  Q k  Q2  Q
EpB = +
r1−B r2−B

9,00  109  ( − 6  10−6 )  8  10−6 9,00  109  ( − 6  10−6 )  8  10−6

E pB = + = − 0,1152 J
15 5

2  ( − 0,0648 − ( − 0,1152) )
vB = → vB = 2,25 m s −1
20  10− 3

vB = − 2,25 i ( m s−1 )

3. Un dipolo eléctrico é un sistema formado por dúas cargas do mesmo valor e de signo contrario que
están separadas unha distancia fixa. Se o valor absoluto de cada unha das cargas é 2 µC e están
situadas nos puntos (0,0) e (4,0), calcule: a) o potencial eléctrico creado polo dipolo no punto (2,2);
b) a aceleración que experimenta un protón situado no punto medio do dipolo. Datos: K =
9 · 109 N m2 C–2; qp = 1,6 · 10–19 C; mp = 1,67 · 10–27 kg. As distancias están en metros. (ABAU xuño 20).

164
 Resolución:
y
Q Q (0,2) (2,2)
a) V = V1 + V2 = k  +k
r1 r2
Q1 Q2
x
 2  10
V = k  +
( −2  10
−6 −6
) → V =0V (0,0) (2,0) (4,0)

 8 8 

F
b) a = Q1 Q’ F1 Q2
m x
(0,0) (2,0) F2 (4,0)
k  Q1  Q k  Q2  Q 
F= 2
+ 
r r2 
k = 9  109 N m2 C−2  9  109  2  10−6  1,6  10−19
 → F = 2  → F = 1,44  10−15 N
Q1 = Q2 = 2  10−6 C  22

−19
Q = 1,6  10 C 

r =2m  Q1 Q2
a x
F  (0,0) (2,0) (4,0)
a= 
m  1,44  10−15
−15  → a= → a = 8,6  1011 m/s2
F = 1,44  10 N  1,67  10 −27

−27
m = 1,67  10 kg  

a = 8,6  1011 i ( ms−2 )

4. No punto de coordenadas (0,3) está situada unha carga, q1 = 7,11 nC, e no punto de coordenadas
(4,0) está situada outra carga, q2 = 3,0 nC. As coordenadas están expresadas en metros. Calcula:
a) a expresión vectorial do campo eléctrico no punto (4,3); b) o valor do potencial eléctrico no
punto (4,3). c) Indica o valor e o signo da carga q3 que cumpre situar na orixe para que o potencial
eléctrico no punto (4,3) se anule. Dato: k = 9 · 109 N m2 C⎯2. (ABAU xuño 19).

Resolución:
a)
i =2
k  qi  y
E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)  al
ri 2 E2 E tot
i =1 
9  10  7,11  10
9 −9  (0,3)
E1 en P = i → E 1 en P = 4,0 i ( N C −1
) → q1 = 7,11 nC P(4,3) E1
42 
9  10  3,0  10
9 −9 
E2 en P = j → E 2 en P = 3,0 j ( N C −1
) 
32  q2 = 3,0 nC x
Etotal en P = E1 + E2 = 4,0 i + 3,0 j (NC −1
) (4,0)
k  q1 k  q2
b) Vtotal en P = V1 en P + V2 en P = +
r1 r2

9  109  7,11  10−9 9  109  3,0  10−9

Vtotal en P = + → Vtotal en P = 25,0 V
4 3
c)
165
 Vtotal en P = V1 en P + V2 en P + V3 en P = 0

V1 en P + V2 en P = 25,0 V  9  109  q3
 → 0 = 25,0 + → q3 = − 13,9  10−9 C
k  q3 9  10  q3
9
 4 +3
2 2
V3 en P = =
r3 4 +3
2 2 


5. Dúas cargas eléctricas positivas (q₁ e q₂) están separadas una distancia de 1 m. Entre as dúas hai
un punto, situado a 20 cm de q₁, onde o campo eléctrico é nulo. Sabendo que q₁ é igual a 2 μC,
calcula: a) o valor de q₂; b) o potencial no punto no que se anula o campo; c) o traballo realizado
pola forza do campo para levar unha carga de – 3 μC desde o punto no que se anula o campo ata
o infinito. Dato: K = 9 · 10⁹ N m² C⁻². (ABAU setembro 18).

Resolución:

i =2 i =2
k  qi q1 E2 E1 q2
a) E =  Ei =  2
 uri ( sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri

9  109  2  10−6 9  109  q2

E = 0 → E1 = − E 2 → E 1 = E 2 → = → q2 = 32 C
(20  10−2 ) ( 80  10−2 )
2 2

i =2 i =2
qi
b) VP =  Vi = k   ( sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri

 2  10−6 32  10−6 
V = 9  109   −2
+ −2 
→ V = 4,5  105 V
 20  10 80  10 
c)
WP = − q  V = − q  (V − VP ) 

q = − 3  10−6 C 
 → WP = − ( − 3  10 )  (0 − 4,5  10 ) → WP = − 1,35 J
 −6 5 

V = 0 V 
VP = 4,5 V 


6. Unha esfera condutora de raio 4 cm ten unha carga de + 8 μC en equilibrio electrostático. Calcula
canto valen en puntos que distan 0, 2 e 6 cm do centro da esfera: a) o módulo da intensidade do
campo electrostático; b) o potencial electrostático. c) Representa as magnitudes anteriores en
función da distancia ao centro da esfera. Dato: K = 9 · 10⁹ N m² C⁻². (ABAU xuño 18).

Resolución:

a) Para un punto exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu centro, o valor da
intensidade de campo eléctrico, Eexterior, creado por unha carga eléctrica Q en equilibrio
electrostático, calcúlase como se a carga fose puntual e estivese situada no centro da esfera:
k Q
Eexterior = 2 .
r
9  109  8  10− 6
Een r = 6 cm = → Een r = 6 cm = 2,0  107 N C−1
(6  10 ) −2 2

Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada por unha superficie
interior é nula e recordando o concepto de fluxo e o teorema de Gauss resulta que Einterior = 0 N/C:

166
 E0 cm = E2 cm = 0 N/C.
b) O potencial eléctrico V creado por unha carga Q, distribuída sobre unha esfera condutora en
equilibrio electrostático nun punto exterior a ela, é igual ao potencial creado por esa mesma carga
k Q
se fose puntual e estivera situada no centro da esfera: Vexterior = .
R
9  109  8  10−6
V6 cm = −2
→ V6 cm = 1,2  106 V
6  10
A relación que hai entre a intensidade do campo eléctrico E e o potencial eléctrico V é:
d V = − E  d r . E para un punto interior da esfera condutora, o potencial eléctrico é constante:
dV = − 0  d r = 0  V = cte .
Ademais sabemos que o potencial eléctrico é continuo e, como para puntos exteriores próximos
k Q
á superficie da esfera (r = R) vale Vexterior = ; para puntos interiores, infinitamente próximos
R
k Q
á superficie, ten o mesmo valor: Vinterior = , valor de potencial que é constante no interior da
R
esfera.
9  109  8  10−6
V0 cm = V2 cm = −2
→ V0 cm = V2 cm = 1,8  106 V
4  10
c)
10–6 ·E/(N C–1) 10–6 ·V/V
60 2 Vmáx.= kQ/R
Emáx.= kQ/R2
40
1 V = kQ/r
20 E= kQ/r2
E=0 r/cm r/cm
2 4 6 2 4 6

7. Dada unha esfera maciza condutora de 30 cm de raio e carga q = +4,3 μC, calcula o campo eléctrico
e o potencial nos seguintes puntos: a) a 20 cm do centro da esfera; b) a 50 cm do centro da esfera.
c) Fai unha representación gráfica do campo eléctrico e do potencial en función da distancia ao
centro da esfera. Dato: K = 9 · 10⁹ N m2 C–2. (ABAU setembro 17).

Resolución:

a) Ao situarse as cargas sobre a superficie do condutor, a carga encerrada no seu interior é nula e
recordando o concepto de fluxo e o teorema de Gauss resulta que Einterior = 0 N/C: E20 cm = 0 N/C.
A relación que hai entre a intensidade do campo eléctrico E e o potencial eléctrico V é:
d V = − E  d r . E como Einterior = 0 N/C resulta que para un punto interior da esfera condutora, o
potencial eléctrico é constante: dV = − 0  d r = 0  V = cte , e coincide co potencial que ten na súa
k Q
superficie: Vinterior = , sendo R o raio da esfera.
R
9  109  4,3  10−6
V20 cm = −2
→ V20 cm = 1,29  105 V
30  10
b) Para un punto exterior á esfera condutora, situado á distancia r do seu centro, o valor da

167
 intensidade de campo eléctrico, Eexterior, creado por unha carga eléctrica Q en equilibrio
electrostático, calcúlase como se a carga fose puntual e estivese situada no centro da esfera:
k Q
Eexterior = 2 .
r
9  109  4,3  10− 6
Een r = 50 cm = → Een r = 50 cm = 1,55  105 N C−1
(50  10 )
−2 2

O potencial eléctrico V creado por unha carga Q, distribuída sobre unha esfera condutora de raio
R en equilibrio electrostático nun punto exterior a ela, é igual ao potencial creado por esa mesma
k Q
carga se fose puntual e estivera situada no centro da esfera: Vexterior = .
R
9  109  4,3  10−6
V50 cm = −2
→ V50 cm = 7,74  104 V
50  10
c)
10–4 ·V/V
10–5 ·E/(N C–1) 15 Vmáx.= kQ/R
6
Emáx.= kQ/R2 10
4 V = kQ/r
2 5
E = kQ/r2
r/cm r/cm
20 40 60 20 40 60

8. Unha esfera pequena, de masa 2 g e carga +3 μC, colga dun fío de 6 cm de lonxitude entre dúas
placas metálicas verticais e paralelas separadas entre si unha distancia de 12 cm. As placas
posúen cargas iguais pero de signo contrario. Calcula: a) o campo eléctrico entre as placas para
que o fío forme un ángulo de 45° coa vertical; b) a tensión do fío nese momento. Se as placas se
descargan, c) cal será a velocidade da esfera ao pasar pola vertical? Dato: g = 9,81 m s–2. (ABAU
xuño 17).

Resolución:

a) Dúas placas metálicas iguais, colocadas de forma paralela e separadas unha +Q –Q

pequena distancia (en comparación coas súas dimensións) por un 1 2
dieléctrico, constitúen un condensador plano. Cando as láminas metálicas E1
están cargadas, respectivamente, cunha carga +Q e outra ⎯Q, no seu interior A B
E2
aparece un campo eléctrico E , que é o creado por dúas láminas planas, que
suman os seus efectos debido ao signo contrario das súas cargas eléctricas: d
Q Q Q
E = E1 + E2 = + = = cte. y
2S  2S  S 
45º
Vemos que este campo eléctrico é constante en todos os l
puntos do interior do condensador: Trátase dun campo
uniforme. T
α m x
Para calcular E facemos uso da información de que a Gp GT
hmáx.
esfera cargada está en repouso ⇒ Fresultante = 0 . As forzas
que actúan sobre a esfera son as indicadas no debuxo, vmáx. G
resultando:

168
 Fe + Tx = 0 → − Fe + Tx = 0 → Fe = Tx = T  cos 45º

Ty + G = 0 → Ty − G = 0 → Ty = T  sen 45º = G

3  10− 6  E = T  cos 45º 

 −1
 → E = 6,54  10 N C
3
−3
2  10  9,81 = T  sen 45º 

G 2  10−3  9,81
b) T  sen 45º = G → T = →T= → T = 2,77  10−2 N
sen 45º sen 45º
c) Se as placas se descargan desaparece a forza eléctrica e a esfera queda sometida á forza do peso
e á tensión do fío. ao descompoñer o peso na dirección do fío e na perpendicular a este, vemos
que esta última compoñente é a resultante das forzas que actúan sobre a masa m, a cal inicia un
movemento de oscilación.
Supoñendo que a esfera oscila sen rozamento, consérvase a enerxía mecánica, podendo escribir:
Ep máxima = Ek máxima.
1 1
m  g  hmáxima =  m  vmáxima
2
→ g  ( l − l  cos 45º ) =  vmáxima
2 2
1 2
9,81  6  10− 2  (1 − cos 45º ) =  vmáxima
−1
→ vmáxima = 0,587 m s
2

9. Tres cargas de – 2, 1 e 1 μC están situadas nos vértices dun triángulo equilátero e distan 1 m do
centro do mesmo. a) Calcula o traballo necesario para levar outra carga de 1 μC desde o infinito
ao centro do triangulo. b) Que forza sufrirá a carga unha vez que estea situada no centro do
triangulo? c) Razoa se nalgún punto dos lados do triangulo pode existir un campo electrostático
nulo. Dato: K = 9 · 10⁹ N m2 C–2. (PAU xuño 16).

Resolución: y
∞
Q 3
a) WC = − Q  (VC − V )
i =3 i =3
Qi
V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri
C x
 1  10−6 1  10−6 ( − 2  10−6 ) 
VC = 9  109   + +  → VC = 0 V
 1 1 1 
Q 1 Q 2
WC = − 10−6  (0 − 0) → WC = 0 J
y
b) FQ1 , Q2 , Q3 −Q = FQ1 −Q + FQ2 −Q + FQ3 −Q Q 3
k  Q1  Q 9  109  1  10−6  1  10−6 F
FQ1 −Q = FQ2 −Q = = = 9  10−3 N F3
rQ1 −Q 1
2
F2 F2y F1y F1
k  Q3  Q 9  109  1  10−6  2  10−6 F2x F1x x
FQ3 −Q = 2
= = 18  10−3 N Q’
r 1
2

Q 1 Q 2

169
 FQ1 , Q2 , Q3 −Q = ( FQ1 −Q ) + ( FQ2 −Q ) + FQ3 −Q 
y y

( FQ1 −Q )y = ( FQ2 −Q )y = FQ1 −Q  sen 30º  

 → ( FQ1 −Q )y = ( FQ2 −Q )y = 4,5  10 N  →
−3
−3
FQ1 −Q = FQ2 −Q = 9  10 N  
−3

FQ3 −Q = 18  10 N 

FQ1 , Q2 , Q3 −Q = 27  10−3 N

Q 3
c) En ningún punto dos lados do triángulo existe un campo E3
electrostático nulo. E1
E2
En calquera dos tres lados do triángulo sempre hai unha
intensidade de campo eléctrico, debida á carga que está no x
vértice oposto ao lado que se estuda, que ao descompoñela na E3
dirección do propio lado e na perpendicular a este, resulta que E2 E1
o compoñente perpendicular nunca é anulado. Q 1 Q 2
10. Dúas láminas condutoras con igual carga e signo contrario están colocadas horizontalmente e
separadas 5 cm. A intensidade do campo eléctrico no seu interior e 2,5 · 10⁵ N C⎯1. Unha
micropinga de aceite cuxa masa e 4,90 · 10–14 kg, e con carga negativa, está en equilibrio
suspendida nun punto equidistante de ambas as placas. a) Razoa cal das dúas láminas está
cargada positivamente. b) Determina a carga da micropinga. c) Calcula a diferenza de potencial
entre as láminas condutoras. (Dato: g = 9,8 m s–2). (PAU setembro 15).

Resolución:

a) Como a micropinga de aceite está en equilibrio, a resultante das forzas que actúan sobre ela é
cero: primeira lei de Newton. E sobre a micropinga, situada entre as dúas láminas condutoras
cargadas, actúa a forza do campo gravitatorio, peso, G , de dirección vertical e cara abaixo, e a
forza do campo eléctrico, Feléctrica , que é vertical, e hai de ser de igual módulo á do peso e ter o
sentido de abaixo cara arriba para que Fresultante = 0 .

Como a carga Q da micropinga é negativa, o sentido da forza eléctrica é o contrario ao do campo

eléctrico E : Feléctrica = Q  E = − Q  E . En consecuencia, o sentido de E é cara abaixo: a lámina
superior é a positiva e a inferior a negativa.
+Q ② S ② S
S +Q +Q
–Q ② Feléc.
E d E d
d G
–Q –Q
① S ① S ① S

G = m g
b) G + Feléc. = 0 → G = Feléc. ⎯⎯⎯⎯
Feléc. = Q  E
→ m g = Q  E

4,90  10−14  9,80 = Q  2,5  105 → Q = 1,92  10−18 C

2 2
c) V = V2 − V1 = −  E  d r = −  E  d r  cos180 = E  d
1 1

V = V2 − V1 = − 2,5  105  5  10−2 → V = 1,25  104 V

170
11. Dúas cargas puntuais iguais de +2 μC atópanse nos puntos (0,1) m e (0,–1) m. Calcula: a) o vector
campo e o potencial electrostático no punto (–3,0) m; b) o traballo necesario para trasladar unha
carga de +3 μC desde o infinito ao citado punto. Se no punto (–3,0) m se abandona unha carga de
–2 μC e masa 1 g: c) calcula a súa velocidade na orixe de coordenadas. Dato: k = 9 · 10⁹ N m2 C–2.
(PAU setembro 14).

Resolución:
y
i =2
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) ur2Q2 (0,1)
i =1 ri2
E1 r2
−6
9,00  10  2  10
9
E α x
E1 = E 2 = → E1 = 1,8  103 N C−1
2
(⎯3,0) r1
(12 + 32 ) E2 ur1
(0,⎯1)
E = E1 x + E2 x = E1  cos  ( − i ) + E2  cos  ( − i ) Q1

3 3
E = 1,8  103   ( − i ) + 1,8  103   ( − i ) → E = − 3,4  103  i ( N C−1 )
10 10
i =2 i =2
Qi
V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

 2  10−6 2  10−6 
V( −3,0) = 9  109   +  → V( −3,0) = 1,1  10 V
4

 10 10 

b) W( −( 3,0 )
feito pola forza eléctrica )
= − Q  (V( −3,0) − V )

W( −( 3,0 )
feito pola forza eléctrica )
= − 3  10−6  (1,1  104 − 0 ) → W( −( 3,0 )
feito pola forza eléctrica )
= − 3,3  10−2 J

O traballo da forza eléctrica é negativo e a carga non se despraza desde o infinito ata o punto
(⎯3,0) de forma espontánea: o sentido da forza é oposto ao sentido do desprazamento. Hai que
aplicar unha forza externa á carga e se se esta se move con velocidade constante, o traballo
desenvolto pola forza aplicada é igual ao traballo da forza eléctrica, cambiado de signo:
W( −( 3,0 )
feito pola forza exterior )
= − W( −( 3,0 )
feito pola forza eléctrica do campo )
→ W( −( 3,0 )
feito pola forza exterior )
= 3,3  102 J

c) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu percorrido non é constante e, en
consecuencia, o movemento non é uniformemente variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como a forza á que está sometida é conservativa, podemos
facer uso da conservación da enerxía mecánica:
W((−0,0
3,0)
)
= E k = E k (0,0) − E k ( −3,0) = E k (0,0) 
 → E k (0,0) = − ( E p (0,0) − E p ( −3,0) )  2  ( E p ( −3,0) − E p (0,0) )
W((−0,0
3,0)
)
= − E p = − ( p (0,0) p ( −3,0) ) 
E − E
1
 → v( ) =
 0,0
m
E k (0,0) =  m  v(20,0) 
2 
−6
Q  = − 2  10 C
E p ( −3,0) = Q   V( −3,0) ⎯⎯⎯⎯⎯⎯
V = 1,1  104 V
→ E p ( −3,0) = − 2  10−6  1,1  104 V → E p ( −3,0) = − 2,2  10−2 J
( −3 ,0)

  2  10−6 2  10−6 
E p (0,0) = Q  V(0,0) → E p (0,0) = − 2  10−6  9  109   + −2
  → E p (0,0) = − 7,2  10 J
  1 1 

171
 2  ( E p ( −3,0) − E p (0,0) ) 2  ( − 2,2  10−2 − ( − 7,2  10−2 ) )
E p (0 ,0) = − 2,2  10−2 J
E p ( −3 ,0) = − 7,2  10−2 J
v(0,0) = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯→
m = 1  10−3 kg
v(0,0) = = 10 m s −1
m 1  10−3

A carga Q’, desde o punto (⎯3,0) ata o punto (0,0), desprázase con movemento rectilíneo
acelerado (non uniformemente), aumentando o valor da velocidade: v = 10 i ( m s−1 ) .

12. Unha esfera metálica de masa m = 8 g e carga Q = 7 μC, colga dun fío de 10 cm de lonxitude situado
entre dúas laminas metálicas paralelas de cargas iguais e de signo contrario. Calcula: a) o ángulo
que forma o fío coa vertical se entre as láminas existe un campo electrostático uniforme de
2,5 · 103 N/C; b) a tensión do fío nese momento. c) Se as láminas se descargan, cal será a
velocidade da esfera ao pasar pola vertical? (g = 9,8 m/s2). (PAU xuño 14).

Resolución:

a) A esfera cargada está en repouso ⇒ Fresultante = 0 . E as forzas que y

actúan sobre a esfera son: a forza gravitatoria G , a forza eléctrica Fe E

l = 10
α
e a tensión T do fío, resultando: G + Fe + T = 0

cm
Ty + G = 0 → Ty − G = 0 → Ty = T  sen  = G
T Ty
Fe + Tx = 0 → − Fe + Tx = 0 → Fe = Tx = T  cos  β Q x
Tx Fe
−3
8  10  9,8 = T  sen  
 8  10  9,8 −3

→ −6
= tx  →  = 77,4
E=2,5·103 N/C G
−6
7  10  2,5  10 = T  cos 
3
 7  10  2,5  103

β = 77,4
α = 90− β ⎯⎯⎯ → α = 12,6

b) T  sen 77,4 = 8  10−3  9,8 → T = 8,0  10−2 N

y
c) Se as placas se descargan desaparece a forza eléctrica Fe , e a esfera
queda sometida ás forzas do peso G e da tensión do fío T . Ao α l = 10
descompoñer o peso na dirección do fío G e na perpendicular a este
cm

G ⊥ , vemos que esta última compoñente é a resultante das forzas que T

actúan sobre a masa m, a cal inicia un movemento de oscilación. β
hmáx. Q x
Supoñendo que a esfera oscila sen rozamento, consérvase a enerxía G⊥
mecánica, podendo escribir: Ep máxima = Ek máxima. G
G
1 1 2
m  g  hmáxima =  m  vmáxima
2
→ g  ( l − l  cos 12,6 º ) =  v máxima
2 2
1 2
9,8  (10  10− 2 − 10  10− 2  cos 12,6 º ) =  vmáxima
−1
→ vmáxima = 0,22 m s
2

13. Tres cargas eléctricas puntuais de 10–6 C atópanse situadas nos vértices dun cadrado de 1 m de
lado. Calcula: a) a intensidade do campo e o potencial electrostático no vértice libre; b) módulo,
dirección e sentido da forza do campo electrostático sobre unha carga de – 2 · 10–6 C situada no
devandito vértice; c) o traballo realizado pola forza do campo para trasladar dita carga desde o
vértice ao centro do cadrado. Interpreta o signo do resultado. (Dato: K = 9 · 109 N m2 C–2). (PAU
setembro 13).

172
 Resolución:

i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) y
i =1 ri2
E3
9  109  10− 6 E2
E1 en P = i → E1 en P = 9  103 i ( N C−1 ) Q1 E2 y
12 E1 x
P E2 x
9  109  10− 6 9  109  10− 6
E2 en P =  cos45 i +  sen 45 j

1m
2 2
12 + 12 12 + 12
45○
E2 en P = 3,2  103 i + 3,2  103 j ( N C−1 ) Q2 Q3
Q = 10−6 C
9  109  10− 6
E3 en P = 2
j → E1 en P = 9  103 j ( N C−1 )
1
y
Etotal en P = E1 + E2 + E3 = 12,2  10 i + 12,2  10 j (NC
3 3 −1
)
E2 y
E
E total en P = (12,2  10 ) + (12,2  10 )
3 2 3 2
→ E total en P = 1,7  10 ( N C
4 −1
) E3

coa dirección da diagonal e cara a fóra. E1 E 2 x

P x
i =3 i =3
Qi
V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

 1  10−6 1  10−6 1  10−6 

Vtotal en P = 9  109   + +  → Vtotal en P = 2,4  10 V
4

 1 2 1 

→ Fen P = − 2  10−6  (12,2  103 i + 12,2  103 j )

−6
Q = − 2  10 C
b) Fen P = Q  Een P ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
E = 12,2  103 i + 12,2  103 j ( N C−1 )
en P

Fen P = − 2,44  10−2 i − 2,44  10−2 j (N)

( − 2,44  10−2 ) − ( − 2,44  10−2 )

2 2
Fen P = → Fen P = 3,5  10−2 ( N ) , coa dirección da diagonal do
cadrado e cara ao seu centro.

( feito pola forza eléctrica ) = − Q  (Vcentro − VP )

c) WPcentro 

 1  10−6 1  10−6 1  10−6 

Vtotal no centro = 9  109   + +  → Vtotal no centro = 3,8  10 V
4

 2/2 2/2 2/2 

( feito pola forza eléctrica ) = − ( − 2  10 )  (3,8  10 − 2,4  10 ) → WP ( feito pola forza eléctrica ) = 2,8  10 J
−6 −2
WPcentro 4 4 centro

O traballo feito pola forza eléctrica é positivo, o que nos indica que o sentido da forza que actúa
sobre a carga e o sentido do seu desprazamento son iguais. O traballo é feito de forma
espontánea pola forza do campo.

14. Dúas cargas eléctricas de +8 μC están situadas en A (0;0,5) e B (0;–0,5) (en metros). Calcula: a) o
campo eléctrico en C (1,0) e en D (0,0); b) o potencial eléctrico en C e en D. c) Se unha partícula
de masa m = 0,5 g e carga Q’ = – 1 μC se sitúa en C cunha velocidade inicial de 103 m/s, calcula a
velocidade en D. Nota: so interveñen forzas eléctricas. (Datos: k = 9 · 109 N m2 C–2; 1 μC = 10–6 C).
(PAU setembro 12).

173
 Resolución:
y
i =2
k  Qi QA A(0;0,5)
a) E =  E i , sendo: E i = 2 ( para ri  0 )
i =1 ri urA-C rA-C EB
D(0,0) α E x
9,00  109  8  10−6 C
E A en C = EB en C = → E A en C = EB en C = 5,76  10 N/C
4
urB-C EA
2 rB-C
(12 + 0,52 ) QB
B(0;–0,5)
Een C = E A x en C + EB x en C = E A en C  cos  i + EB en C  cos  i
y
−6
9,00  10  8  10
9
QA
E A en D = EB en D = 2
→ E A en D = EB en D = 2,88  105 N/C A(0;0,5)
0,5 EB
D(0,0) C x
Een D = EA en D + EB en D = 2,88 105 ( − i ) + 2,88 105 i = 0 (NC−1 )
EA
i =2 i =2
Qi QB B(0;–0,5)
b) V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

 8  10−6 8  10−6 
Ven C = 9,00  109   +  → Ven C = 1,29  10 V
5
 12 + 0,52 12 + 0,52
 

 8  10−6 8  10−6 
Ven D = 9,00  109   +  → Ven D = 2,88  10 V
5

 0,5 0,5 
c) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu percorrido non é constante e, en
consecuencia, o movemento non é uniformemente variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como a forza á que está sometida é conservativa, sabemos
que a enerxía mecánica se conserva:
Ek en D + Ep en D = Ek en C + Ep en C
−6
Q = − 1  10 C
Ep en C = Q  Ven C ⎯⎯⎯⎯⎯→
V = 1,29  105 V
E p en C = − 1  10−6  1,29  105 V → E p en C = − 1,29  10−1 J
en C

−6
Q = − 1  10 C
Ep en D = Q  Ven D ⎯⎯⎯⎯⎯
V
⎯
= 2,88  105 V
→ E p en D = − 1  10−6  2,88  105 V → E p en C = − 2,88  10−1 J
en D

1 1
 0,5  10−3  vD2 + ( − 2,88  10−1 ) =  0,5  10−3  (103 ) + ( − 1,29  10−1 ) → vD = 1000,3 m s −1
2

2 2
A carga Q’, desde o punto C(1,0) ata o punto D(0,0), desprázase con movemento rectilíneo
variado (non uniformemente), na dirección do eixe X e no seu sentido negativo (cando a carga
se acerca a D), aumentando o valor da súa velocidade: vD = − 1000,3 i ( m s−1 ) .

15. Tres cargas de +3 μC están situadas equidistantes entre si sobre unha circunferencia de raio 2 m.
Calcula: a) o potencial eléctrico no centro da circunferencia; b) o vector campo eléctrico no
mesmo punto; c) o traballo para traer unha carga q' = 1 μC desde o infinito ao centro da
circunferencia. (Dato: K = 9 · 109 N m2 C⎯2). (PAU xuño 12).

Resolución:

i =3 i =3
Qi
a) V =  Vi = k   ( sendo ri  0 )
i =1 i = 1 ri

174
 y
Q 3
 3  10−6 3  10−6 3  10−6 
Vtotal en C = 9  109   + +  → Vtotal en C = 4,05  10 V
4

 2 2 2 
i =3
k  Qi
b) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) C x
i =1 ri2
( ) (
Etotal en C = E1 + E2 + E3 = E1 x + E1 y + E2 x + E2 y + E3 ) 30°
Q 1 Q 2
→ Etotal en C = 0 ( N C )
Etotal en C = E1 y + E2 y + E3 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ E1 = E2 = E3
E1 y = E2 y = E1  sen 30 i
−1

( feito pola forza eléctrica ) = − Q  (Vcentro − V )

c) Wcentro  y
Q 3
( feito pola forza eléctrica ) = − 1  10  ( 4,05  10 − 0 )
−6
Wcentro 4
60°
−2
( feito pola forza eléctrica ) = − 4,05  10 J
Wcentro E2 E2y E1y E1
O signo negativo do traballo feito pola forza eléctrica indícanos E2x x
E1x
que non é desenvolto de forma espontánea polas forza eléctrica
30° E3
do campo, sendo necesario aplicar unha forza externa para Q
1 Q 2
desprazar a carga, que se se move con velocidade constante, esta
forza fai o mesmo traballo que a forza eléctrica, pero cambiado de
signo:
−2
( feito pola forza exterior ) = − W ( feito pola forza eléctrica do campo) → W ( feito pola forza exterior ) = 4,05  10 J
Wcentro centro centro

16. Unha carga puntual Q ocupa a posición (0,0) do plano XY no baleiro. Nun punto A do eixe X o
potencial é V = –100 V e o campo eléctrico e E = − 10 i ( N C−1 ) (coordenadas en metros): a) calcula
a posición do punto A e o valor de Q ; b) determina o traballo necesario para levar un protón
dende o punto B (2,2) ata o punto A; c) fai unha representación gráfica aproximada da enerxía
potencial do sistema en función da distancia entre ambas as dúas cargas. Xustifica a resposta.
(Datos: carga do protón: 1,6 · 10–19 C; K = 9 · 109 N m2 C–2). (PAU setembro 11).

Resolución:

a)
Q V = − 100 V −Q  ( *)

VA = k  ⎯⎯⎯⎯⎯⎯ → − 100 = 9  109  

r k = 9  109 N m2 C− 2
r  r = 10 cm
 →  −7
Q = − 1,11  10 C
( )
k Q E = 10 N/C 9  109  Q ** 
E A = 2 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯
k = 9  109 N m2 C− 2
→ 10 = 
r r2 
(*) O signo negativo do potencial, V = ⎯ 100 V, débese o y/m
signo negativo da carga Q. (2,2)
2
(**) Ao calcular o módulo da intensidade do campo
Q? x/m
eléctrico non se pon signo á carga, xa que o módulo dun
vector representa unicamente a súa grandura. (0,0) 5 E A(?;0)

b) W(A2,2) = − Q  (VA − V(2,2) )

− 1,11  10−7
V(2,2) = 9  109  → V(2,2) = − 353,2 V
22 + 22

175
 W(A2,2) = − 1,6  10−19  ( − 100 − ( − 353,2) ) → W(A2,2) = − 4,05  10−17 J

c) A enerxía potencial eléctrica Ep das cargas Q e Q’, separadas á distancia r, vén dada pola
k  Q  Q
expresión: E p = . Para o caso que nos ocupa, como as cargas Q e Q’ son de distinto signo,
r
a enerxía potencial é negativa:
k  ( − Q )  Q Ep·1017/J
2 4 6 8
Ep = e, en consecuencia, segundo 10 x/m
r
aumenta a separación entre as cargas tamén
aumenta a súa enerxía potencial, tomando o
valor cero para unha distancia infinita. –5

Obtida unha táboa de valores da enerxía

potencial fronte á distancia, facemos a súa –10
representación.

r/m 2 4 6 8 10
–15
1017 · Ep/J ⎯ 8,0 ⎯4,0 ⎯2,7 ⎯2,0 1,6

17. Unha carga q de 2 mC está fixa no punto A(0, 0), que e o centro dun triangulo equilátero de lado
3√3 m. Tres cargas iguais Q están nos vértices e a distancia de cada Q a A é 3 m. O conxunto está
en equilibrio electrostático: a) calcula o valor de Q; b) a enerxía potencial de cada Q; c) a enerxía
posta en xogo para que o triangulo rote 45ᵒ arredor dun eixe que pasa por A e e perpendicular ao
plano do papel. (K = 9 · 109 N m2 C–2). (PAU xuño 11).

Resolución: y
Q 3
a) A carga q, sita no punto (0,0), calquera que sexa o seu valor e signo,
vai estar en equilibrio: Ftotal en A sobre q = F1−q + F2−q + F3−q = 0 . 60°
F3 − q
( ) (
Ftotal en A = F1 + F2 + F3 = F1 x + F1 y + F2 x + F2 y + F3 ) F1x A q F2x
x
→ Ftotal en A = 0 ( N)
Ftotal en A = F1 y + F2 y + F3 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ F1 = F2 = F3
F1 y = F2 y = F1  sen 30 i
F1 − q F F F2 − q
30° 1y 2y

Q 1 Q 2
Pero para que cada unha das cargas Q situadas nos vértices do
triángulo estean en equilibrio hai de ocorrer que a forza que a
y
carga q exerce sobre cada unha delas, Fq −Q , sexa oposta á forza á
que están sometidas debido ás restantes cargas dos vértices, F1,2 − 3
FQ1 , Q2 −Q3 , FQ2 , Q3 −Q1 , FQ1 , Q3 −Q2 : F2y F
F2 − 3 1y F1 − 3

Fq−Q1 = − FQ2 , Q3 −Q1 F2x F1x x

Q 3
Fq−Q2 = − FQ1 , Q3 −Q2

Fq−Q3 = − FQ1 , Q2 −Q3 . Estas forzas valen:

q
k  Q1  Q3 3m
Q1 = Q3 = Q k  Q2
FQ1 −Q3 = ⎯⎯⎯⎯→ FQ1 −Q3 =
r12−3 (3  3 ) α
r = 3 3 m
1−3
2

Q 1 Q 2
3 3 m

176
 k  Q2 k  Q2
FQ1 −Q3 =  cos 60 i +  sen 60 j
(3  3 ) (3  3 )
2 2

k  Q2 k  Q2
FQ2 −Q3 = −  cos 60 i +  sen 60 j F1,2−3
(3  3 ) (3  3 )
2 2

Q 3
k Q 2
k Q 2
Fq −3
FQ1 , Q2 −Q3 = FQ1 −Q3 + FQ2 −Q3 =  sen 60 j +  sen 60 j
(3  3 ) (3  3 )
2 2

F3−q
q = 2  10−3 C −3 q
k  q  Q3 Q3 = Q k  2  10  Q F2−q
Fq−Q3 = ⎯⎯⎯⎯→ Fq−Q3 =
2
rq−Q3 rq−Q3 = 3 m
32 F1−q
1 Fq −1 Fq −2 2
F2,3−1 F1,3−2
FQ1 , Q2 −Q3 = Fq −Q3  Q Q

k  Q2 
FQ1 , Q2 −Q3 = 2   sen 60 k  Q2 k  2  10−3  Q
(3  3 ) →    = → Q = 3,46  10−3 C
2
 2 sen 60
(3  3 )
2 2
 3
k  2  10−3  Q 
Fq −Q3 = 
32
Como a forza que a carga q exerce sobre unha calquera das cargas dos vértices ten que ser
atractiva, o signo das cargas que interaccionan son opostos e, polo tanto, o signo das cargas dos
vértices é negativo: Q = ‒3,46 · 10‒3 C.
k  Q1  Q2 k  Q1  Q3 k  Q1  q
b) E p Q1 = + +
r1−2 r1−3 r1−q

 ( − 3,46  10−3 ) ( − 3,46  10−3 ) ( 2  10−3 ) 

E p Q1 = 9,00  109  ( − 3,46  10−3 )   + +  → E p Q1 = 2,07  10 J
4

 3  3 3  3 3 
Ep Q2 = Ep Q3 = Ep Q1 → Ep Q2 = Ep Q3 = Ep Q1 = 2,07  10 J 4

c) A enerxía potencial da disposición de cargas é a suma das enerxías potenciais de todos os pares
de cargas ou, o que e o mesmo, a metade da suma das enerxías potenciais de todas as cargas,
porque neste caso cada interacción contase dúas veces.
k  q  Q1 k  q  Q2 k  q  Q3
Ep q = + +
rq −1 rq −2 rq −3

 ( − 3,46  10−3 ) ( − 3,46  10−3 ) ( − 3,46  10−3 ) 

E p q = 9,00  109  (2  10−3 )   + +  → E p q = − 6,23  10 J
4

 3 3 3 
Como ao xirar 45°, as distancias relativas das cargas non cambian, a enerxía potencial da
disposición final coincide coa enerxía potencial que corresponde á disposición inicial, e a
enerxía total requirida e cero: E = E p total final − E p total inicial = 0 .

18. Tres cargas eléctricas de +1 μC están nos puntos A(–1,0), B(0,2) e C(0,–2) (metros); calcula, en
D(0,0) e en F(2,0); a) o campo eléctrico; b) o potencial eléctrico; c) se en D(0,0) se coloca unha
terceira carga q´ de +1 μC e de 10 g de masa, sometida solo á acción electrostática das outras tres,
calcula a velocidade coa que chega ao punto F(2,0). (K = 9 · 109 N m2 C–2; 1 μC = 10–6 C). (PAU xuño
10).

Resolución:

177
 i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) y
i =1 ri2 QB B(0,2)
urB−D
ED = EQA −D + EQB −D + EQC −D = EQA −D rB⎯D
EC
9  109  1  10−6 −1
ED = EQA −D = → ED = EQA −D = 9  10 N C
3
QA urA−F D(0,0) E
1
2 x
A(–1,0) F(2,0)
ED = 9  103 i ( N C−1 )
rC-D EB
urC−D
( ) (
EF = EQA −F + EQB −F + EQC −F = EQA −F + EQB x −F + EQB y −F + EQC x −F + EQC y −F ) QC C(0,–2)
9  109  1  10−6
EQA −F = 2
→ EQA −F = 1  103 N C−1
3
9  109  1  10−6 9 y
EQB −F = EQC −F = → EQB −F = EQC −F =  103 N C−1
22 + 22
2
8 QB B(0,2)

urB−F
EQB −F = ( EQB −F ) i + ( EQB −F ) ( − j ) rB-F
x y
EC
9 9 QA urA−F D(0,0) α E
EQB −F =  103 cos 45 i −  103 sen 45 j ( N C −1 ) x
8 8 A(–1,0) F
EB
EQB −F = 0,8  103 i − 0,8  103 j ( N C−1 ) rC-F
urC−F
EQC −F = 0,8 i + 0,8 j ( N C−1 ) QC C(0,–2)
EF = 103 i + 0,8  103 i + 0,8  103 i → EF = 2,6  103 i (NC−1 )
i =3 i =3
Qi
b) VD =  Vi = k   ( sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri

 1  10−6 1  10−6 1  10−6 

Vtotal en D = 9  109   + +  → Vtotal en D = 1,8  10 V
4

 2 2 1 
 1  10−6 1  10−6 1  10−6 
Vtotal en F = 9  109   + +  → Vtotal en F = 9,4  10 V
3

 8 8 3 

c) A carga q’, colocada en D(0,0), está sometida á forza eléctrica que as cargas QA, QB e QC exercen
sobre ela, causándolle:
 Un movemento rectilíneo ao longo do eixe X (a dirección e o sentido do movemento da carga
coinciden coa dirección e o sentido da forza).
 Un movemento acelerado non uniformemente (o valor da forza diminúe a medida que a carga
se despraza).
Como a forza á que está sometida q’ é conservativa, a enerxía mecánica consérvase, podendo
escribir: Ek en D + Ep en D = Ek en F + Ep en F
−6
q= 1  10 C
Ep en D = q  Ven D ⎯⎯⎯⎯⎯
V = 1,8  104 V
→ Ep en D = 1  10−6  1,8  104 → E p en D = 1,8  10−2 J
en D

178
 −6
q= 1  10 C
Ep en F = q  Ven F ⎯⎯⎯⎯⎯
V = 9,4  103 V
→ E p en F = 1  10−6  9,4  103 → Ep en F = 9,4  10−3 J
en F

1
0 + 1,8  10−2 =  10  10−3  vF2 + 9,4  10−3 → vD = 1,3 m s −1
2
A carga q’, desde o punto D(0,0) ata o punto F(2,0), desprázase con movemento rectilíneo
variado (non uniformemente), na dirección do eixe X e no seu sentido positivo, aumentando o
valor da súa velocidade: vF = 1,3 i ( m s−1 ) .

19. En dous dos vértices dun triángulo equilátero de 2 cm de lado sitúanse dúas cargas puntuais de
+10 μC cada unha. Calcula: a) o campo eléctrico no terceiro vértice; b) o traballo para levar unha
carga de 5 μC desde o terceiro vértice ata o punto medio do lado oposto; c) xustifica porqué non
necesitas coñecer a traxectoria no apartado anterior. (Datos: k = 9 · 109 N m2 C⎯2; 1 μC = 10⎯6 C).
(PAU xuño 08).

Resolución:
y
i =2
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0) E
i =1 ri2
E2y E1y
9  109  10  10−6 E2 E1
E1 = E2 = → E1 = E2 = 2,25  108 N C−1
(2  10 )−2 2
E2x E1x x
1 A
E1x = E2x = E1  cos  → E1x = 2,25  108  = 1,13  108 N C −1
2

22 − 12
E1y = E2y = E1  sen  → E1y = 2,25  108  = 1,95  108 N C −1
2
1 α B 2
E1 = 1,13  108 i + 1,95  108 j  
 → E = 3,90  10 j ( N C ) Q = 10 µC Q = 10 µC
8 −1

E2 = − 1,13  108 i + 1,95  108 j 

 2 cm
Unha resposta xeral, independentemente de como se elixan os vértices, sería: Eno terceiro vértice =
3,90 · 108 N/C; coa dirección da bisectriz do ángulo no que se calcula e co sentido de cara ao
exterior do triángulo.
b) WAB( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VB − VA )
i =2 i =1
k  Qi
V =  Vi =  ( sendo ri  0)
i =1 i =1 ri

10  10−6 9 10  10
−6
VB = 9  109  −2
+ 9  10  −2
= 18  106 V
1  10 1  10
10  10−6 9 10  10
−6
VA = 9  109  −2
+ 9  10  −2
= 9  106 V
2  10 2  10
WAB = − 5 10−6  (18  106 − 9  106 ) → WAB = − 45 J
O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para levar a carga de 5 μC con velocidade constante
desde A ata B, coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WAB( feito pola forza exterior ) = − WAB( feito pola forza eléctrica do campo) → WAB( feito pola forza exterior ) = 45 J
179
 c) A forza electrostática é unha forza conservativa e o traballo que unha forza conservativa realiza
soamente depende dos puntos entre os cales se desenvolve, sendo independente do camiño
seguido.

20. Dadas tres cargas puntuais: Q1 = 10⎯3 μC en (⎯8,0) m; Q2 = ⎯10⎯3 μC en (8,0) m e Q3 = 2 · 10⎯3 μC en
(0,8) m; calcula: a) o campo e o potencial eléctricos en (0,0); b) a enerxía electrostática; c) xustifica
que o campo electrostático é conservativo. (Datos: 1 μC = 10⎯6 C; K = 9 · 109 N m2 C⎯2). (PAU
setembro 07).

Resolución:

i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( sendo ri  0) y
i =1 ri2
Q3 (0,8)
9  109  10−3  10−6 9
E1 = 2
→ E1 = N C−1
8 64
9 Q1 E1 Q2
E1 = i ( N C −1 ) x
64 (−8,0) E2 (8,0)
9
E2 = E1 = i ( N C −1 ) E3 E
64
9  109  2  10−3  10−6 9
E3 = 2
→ E3 = N C−1
8 32
9
E3 = − j ( N C−1 )
32
9 9 9
E (0,0) = E1 + E2 + E3 = i+ i− j
64 64 32
9 9
E (0,0) = i− j ( N C −1 )
32 32
i =3 i =3
Qi
Vtotal =  Vi = k   ( sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri

9  109  10−3  10−6 9  109  ( − 10−3 )  10−6 9  109  2  103  10−6 9

V(0,0) total = + + → Vtotal = V
8 8 8 4
b) A enerxía potencial electrostática Ep da interacción de dúas cargas, Q e Q', separadas a distancia
k  Q  Q
r, vén dada pola expresión: E p = e a enerxía potencial total é a suma das enerxías de todas
r
as interaccións: Ep total = Ep 1−2 + Ep 1−3 + Ep 2−3.
 10−3  10−6  ( − 10−3 )  10−6 10−3  10−6  2  10−3  10−6 − 10−3  10−6  2  10−3  10−6 
E p total = 9  109   + + 
 16 8 2
+ 82
8 2
+ 8 2 
 
Ep total = − 5,63  10−10 J

c) Un campo de forzas é conservativo cando o traballa que desenvolve a forza do campo só depende
dos puntos inicial e final entre os cales se realiza, sendo independente do camiño seguido. Polo
tanto, ao longo dun ciclo, o traballo desenvolto vale cero.

180
 Sabemos que as forzas electrostáticas (atractivas ou repulsivas) debidas a cargas puntuais en
repouso son centrais e toda forza central é conservativa, podendo relacionar o traballo feito por
esta forza coa variación da enerxía potencial eléctrica (e coa variación do potencial eléctrico):
WA → B = − Ep = − ( EpB − EpA ) = − Q  (VB − VA )

21. Tres cargas puntuais de 2 μC sitúanse, respectivamente, en A(0,0), B(1,0) e C (1/2, 3/2) . Calcula:
(
a) o campo eléctrico nos puntos D(1/2,0) e F 1/2,1/ (2 3 ) ; b) o traballo para trasladar unha )
carga Q' = 1 μC de D a F; c) con este traballo, aumenta ou diminúe a enerxía electrostática do
sistema? (As coordenadas danse en metros; K = 9 · 109 N m2 C⎯2; 1 μC = 10⎯6 C). (PAU xuño 07).

Resolución:
y
i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( sendo ri  0) 1
i =1 ri2 Q C(1/2, 3/2)

9  109  2  10−6
E A en D = 2
→ E A en D = 7,2  104 N C−1
0,5

E A en D = 7,2  104 i ( N C−1 )

EB en D = − E A en D = − 7,2  104 i ( N C−1 ) Q EB EA Q x

A(0,0) D(1/2,0) B(1,0)
9  109  2  10−6 −1
EC
EC en D = → EC en D = 2,4  10 N C 4

( 3 2)
2

y
EC en D = − 2,4  104 j ( N C−1 )
1
Q C
Etotal en D = EC en D = − 2,4  104 j ( N C−1 )

9  109  2  10−6
E A en F = → E A en F = 5,4  104 N C−1 E By E A y
2 EB EA
 2 2 
 1 + 1   E Bx
x
 
  2   2 3   F EA x
 
A α EC B x
E ( A en F ) = E x ( A en F ) + E y ( A en F ) Q D Q

E A en F = E A en F  cos  i + E A en F  sen  j

0,5 1 (2  3 )
E A en F = 5,4  104  i + 5,4  104  j
2 2 2 2
1 +  1  1 +  1 
       
2 2 3  2 2 3 

E A en F = 4,7  104 i + 2,7  104 j ( N C−1 )

EB en F = − 4,7  104 i + 2,7  104 j ( N C−1 )

181
 9  109  2  10−6
EC en F = 2
→ EC en F = 5,4  104 N C −1
 3 1 
 − 
 2 2 3

EC en F = − 5,4  104 j ( N C−1 )

Etotal en F = E A en F + EB en F + EC en F → Etotal en F = 0 ( N C−1 )

b) WDF( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VF − VD )

i =2 i =2
Qi
Vtotal =  Vi = k   ( sendo ri  0)
i =1 i =1 ri

 2  10−6 2  10−6 
VD = 9  109   2  +  → VD = 9,28  10 V
4

 0,5 32 

 2  10−6 2  10−6 
VF = 9  109   2  +  → VF = 9,36  10 V
4

 2 2
3 1 
1 + 1  −
    2 2 3
  2   2 3  
WD→F ( feito polas forzas do campo ) = − 1  10−6  ( 9,36  104 − 9,28  104 ) → WD→F ( forzas do campo ) = − 8  10−4 J

O traballo exterior que hai que facer para que a carga Q' se desprace desde A ata B con velocidade
constante coincide co traballo feito pola forza do campo, con signo cambiado:
WDF( feito pola forza exterior ) = − WDF( feito pola forza eléctrica do campo) → WDF( feito pola forza exterior ) = + 8  10−4 J

c) Calculamos a enerxía potencial electrostática en D, ED, e en F, EF, e comparamos ambos valores.

E p D = Q  VD = 1  10−6  9,28  104 = 9,28  10−2 J 

 → Ep F  Ep D
 −6
E p F = Q  VF = 1  10  9,36  10 = 9,36  10 J 
4 −2

Cando a carga Q' se despraza desde D ata F, a enerxía electrostática do sistema aumenta polo
traballo exterior realizado (a carga positiva Q' vai desde o punto D de menor potencial ata o punto
F de maior potencial non de forma espontánea, senón como consecuencia dunha forza exterior
aplicada).

22. Dúas cargas puntuais iguais Q1 = 1 μC están situadas nos puntos A(5,0) e B(⎯5,0). Calcula: a) O
campo nos puntos C(8,0) e D(0,4); b) a enerxía para trasladar unha carga de ⎯1 μC desde C a D.
Datos: 1 μC = 10⎯6 C; k = 9 · 109 N m2 C⎯2; as coordenadas en metros. (PAU setembro 06).

Resolución:

i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)
i =1 ri2

9  109  1  10−6 Q = 1·10−6 C Q1 = 1·10−6 C E EC

E1 − C = 2
→ E1−C = 103 N C−1 2 2 −C x
3
B(−5,0) (0,0) A(5,0) C(8,0) E1 −C
E1−C = 10 i ( NC )
3 −1

182
 9  109  1  10−6
E 2− C = 2
→ E2−C = 53,3N C−1
13
E2−C = 53 i (NC−1 )

EC = E1−C + E2−C → EC = 1000 i + 53 i → EC = 1053 i (NC−1 )

9  109  1  10−6
E 1 − D = E 2− D = → E1−D = E2−D = 219,5N C−1
( )
2
5 +4
2 2
y
ED
E1 − D = ( E 1 − D ) x i + ( E1 − D ) y j 
 E1D E1Dy E2Dy E2D
E 2− D = ( E 2− D ) x i + ( E 2 − D ) y j  → E D = ( E 1 − D ) y j + ( E 2− D ) y j
 E1Dx E2Dx x
( E1 − D ) x i = − ( E 2− D ) x i  D(0,4)
Q2 = 1·10−6 C α Q1 = 1·10−6 C
( E1−D )y = ( E2−D )y = E1 −D  sen  x
B(−5,0) (0,0) A(5,0)
4
( E1−D )y = 219,5  2 2 → ( E1−D )y = 137 N C−1
5 +4

ED = 137 j + 137 j → ED = 274 j (NC−1 )

b) W CD( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VD − VC )

i =2 i =2
k  Qi
V =  Vi =  ( para ri  0)
i =1 i =1 ri

9  109  1  10−6 9  109  1  10−6

VD = + → VD = 2811 V
52 + 42 52 + 42

9  109  1  10−6 9  109  1  10−6

VC = + → VC = 3692 V
3 13
WCD( feito pola forza eléctrica do campo ) = − ( − 1  10−6 )  (2811 − 3692) → WCD( forza do campo) = − 8,81  10−4 J

WCD( feito pola forza exterior ) = − WCD(feito pola forza eléctrica do campo) → WCD( feito pola forza exterior ) = + 8,81  10−4 J

23. Dúas cargas puntuais negativas e iguais, de 10⎯3 μC, están situadas sobre o eixe de abscisas,
separadas unha distancia de 20 cm. A unha distancia de 50 cm sobre a vertical que pasa polo punto
medio da liña que as une colócase unha terceira partícula (puntual) de carga +10⎯3 μC e 1 g de masa,
inicialmente en repouso. Calcula: a) a intensidade de campo eléctrico e o potencial eléctrico creado
polas dúas primeiras na posición inicial da terceira; b) a velocidade da terceira carga ao chegar ao
punto medio da liña de unión entre as dúas primeiras. Datos: 1 μC = 10⎯6 C; k = 9 · 109 N m2 C⎯2; só
se considera a interacción electrostática. (PAU xuño 04).

Resolución:
k  Q1 k Q
a) E A = E1 A + E2 A = 2
 ur1−A + 2 2  ur2−A
r1− A r2− A

183
 y
9  10 9  10−3  10−6
E1 A = E 2 A = → E1 A = E2 A = 34,6 N C−1
( )
2
0,52 + 0,12 A Q3 x
E1A x E2A x
E1 A = ( E1 A ) x i + ( E1 A ) y j 

E2 A = ( E2 A )x i + ( E2 A )y j  E1A E2A
 → E A = ( E1 A ) y j + ( E 2 A ) y j
( 1 A )x
E i = − ( 2 A )x
E i 
 E2A y
( E1 A ) y j = ( E 2 A ) y j  E1A y

50
(E )
1A y = E1 A  cos  → ( E1 A )y = 34,6  → ( E1 A )y = 33,9 N EA
102 + 502

EA = − 33,9 j − 33,9 j → EA = − 67,8 j (NC−1 )

i =2 i =2
k  Qi
VA =  Vi A = 
i =1 i = 1 rQi − A

9  109  ( − 10−3 )  10−6 9  109  ( − 10−3 )  10−6

VA = + → VA = − 35,4 V
0,52 + 0,12 0,52 + 0,12
Q1 α B Q2

b) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu percorrido non é constante e, en
consecuencia, o movemento non é uniformemente variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como esta forza é conservativa, podemos facer uso da
conservación da enerxía mecánica:
WAB = E k = E k B − E k A = E k B 
 → Ek B = − Ep B + Ep A  2 ( Ep A − Ep B )
WAB = − E p = − ( E p B − E p A )   → vB =
1  m
E k B =  m  vB2 
2 
Ep A = Q3  V1 A + Q3  V2 A

Ep A = 10−3  10−6  ( − 17,7) + 10−3  10−6  ( − 17,7) → Ep A = − 3,54  10−8 J

k  Q1  Q3 k  Q2  Q3
Ep B = +
rQ1 −B rQ2 −B

9  109  ( − 10−3 )  10−6  10−3  10−6 9  109  ( − 10−3 )  10−6  10−3  10−6
Ep B = + → E p B = − 1,8  10−7 J
0,1 0,1

2  ( ( − 3,54  10−8 ) − ( − 1,8  10−7 ) )

vB = → vB = 1,7  10−2 m s −1
10−3
Das condicións do enunciado, cando Q3 pasa polo eixe de abscisas, a velocidade ten a dirección
do eixe de ordenadas, co sentido que vai desde o punto A cara ao B, − j :
vB = − 1,7  10−2 j ( ms−1 )

24. Dadas dúas cargas eléctricas, Q1 = 100 μC situada en A(⎯3,0) e Q2 = ⎯50 μC situada en B(3,0) (as

184
 coordenadas en metros), calcula: a) o campo e o potencial en (0,0); b) o traballo que hai que realizar
para trasladar unha carga de ⎯2 C dende o infinito ata (0,0). Datos: 1 C = 106 μC, k = 9 · 109 N m2 C−2.
(PAAU xuño 02).

Resolución:

i =2
k  Qi y
a) E(0,0) =  Ei (0,0) , sendo: Ei (0,0) = 2 ( para ri  0)
i =1 r
i ( 0,0) Q1 E1 E Q2 x
−6
9  10  100  10
9
−1 A(−3,0) (0,0) E2 B(3,0)
E1 (0,0) = → E1 (0,0) = 10 N C 5

32
E1 (0,0) = 105 i ( N C−1 )

9  109  50  10−6
E2 (0,0) = → E2 (0,0) = 5  104 N C−1
32
E2 (0,0) = 5  104 i ( N C−1 )

E(0,0) = E1 (0,0) + E2 (0,0) = 105 i + 5  104 i → E (0,0) = 1,5  105 i ( N C−1 )

i =2 i =2
Qi
V(0,0) =  Vi (0,0) = k  ( sendo ri  0)
i =1 i =1 ri (0,0)

 (100  10−6 ) ( − 50  10−6 ) 

V(0,0) = 9  109   +  → V(0,0) = 1,5  10 V
5

 3 3 

( feito pola forza eléctrica do campo ) = − Q  V = − Q  (V(0,0) − V ) = − Q  (V(0,0) − 0 )

b) W(0,0 )
  

W( ( feito
)
= − ( − 2)  (1,5  105 − 0) → W(0,0 )
0,0
( feito pola forza eléctrica do campo) = 3  10 J
5
pola forza eléctrica do campo)

Como o traballo calculado é positivo, é realizado de forma espontánea pola forza do campo: a
carga de ⎯2 C desprázase por acción da forza do campo desde o infinito ata o punto (0,0): as
cargas negativas desprázanse espontaneamente desde as zonas de menos potencial (V∞ = 0 V) ás
de máis potencial (V(0,0) = 1,5 · 105 V). O traballo exterior que hai que facer para que a carga de
⎯2 C se desprace, desde o infinito ata o punto, a velocidade constante é: Wexterior = −Wcampo =
−3 · 105 J.

25. Unha carga puntual Q crea un campo electrostático. ao trasladar outra carba Q' desde o punto A ao
infinito realízase un traballo de 10 J e se se traslada desde o infinito a B o traballo é de −20 J. a) Que
traballo se realiza para trasladar Q' de A a B? b) Se Q' = ⎯2 C, cal é o signo de Q?; que punto está máis
próximo de Q, o A ou o B? (PAAU setembro 01).

Resolución:
J
20 J
= − ∞ = 10
(
a) WAB(exterior ) = WB(exterior ) − WA(exterior ) = WB(exterior ) − − WA(exterior ) ) W∞
B
∞
A W
A
B
Q Q’
WAB(exterior) = ( − 20) − ( − 10) → WAB(exterior ) = − 10 J

Como o traballo feito por unha forza exterior á do campo

eléctrico é negativo; o traballo que desenvolve a forza
eléctrica é positivo e a carga Q' desprázase de A a B de forma

185
 espontánea.
b)
WA( exterior ) = + Q  (V − VA ) = Q  (0 − VA ) 
 → − Q  VA  0
WA( exterior ) = 10 J > 0   → VA  0
Q  0 
VA  0 

k Q  → Q >0
VA = 
r 
Tamén podemos razoar o signo positivo da carga creadora do campo eléctrico, Q, da seguinte
forma: Como WA(exterior)> 0, o traballo feito pola forza eléctrica do campo eléctrico, WA(campo)< 0 e
a carga Q' non se despraza espontaneamente por acción das forzas do campo, sendo as carga Q e
Q' de distinto signo. Como a carga Q' é negativa, a carga Q é positiva.
WA(exterior ) = Q  (V − VA ) → 10 = − 2  (0 − VA ) → VA = 5 V

WB(exterior ) = Q  (VB − V ) → − 20 = − 2  (VB − 0) → VB = 10 V

Como o potencial eléctrico é inversamente proporcional á distancia do punto onde se calcula á

carga que o crea, o punto B está máis próximo a Q que o A.
De outra forma: Como o traballo exterior de desprazar a carga Q' desde A ata B é negativo,
WAB(exterior) = ⎯10 J; o traballo feito pola forza eléctrica do campo é positivo: WAB(campo) = +10 J,
desprazándose a carga negativa Q' de forma espontánea desde o punto A de menos potencial cara
ao punto B, de máis potencial. E como a carga Q é positiva, e o potencial que crea diminúe de
forma inversamente proporcional á distancia, o punto B está máis próximo de Q que o punto
A.

26. Dúas cargas eléctricas puntuais de 2 e ⎯2 μC cada unha están situadas respectivamente en (2,0) e
en (⎯2,0) (en metros). Calcula: a) o campo eléctrico en (0,0) e en (0,10); b) o traballo para
transportar unha carga Q' de ⎯1 μC desde (1,0) a (⎯1,0). Dato: k = 9 · 109 N m2 C⎯2. (PAAU xuño 01).

Resolución:
E2(0,10)y
i =2
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)
i =1 ri2
E (0,10)
−6 (0,10)
9  10  2  10
9
E1 (0,0) = E2 (0,0) = 2
→ E1 (0,0) = E2 (0,0) = 4,5  103 N C−1
2
E1 (0,0) = E2 (0,0) = − 4,5  103 i ( N C−1 ) E1(0,10)

E total (0,0) = E1 (0,0) + E2 (0,0) = − 9,0  103 i N C−1 ( )

9  109  2  10−6
E1 (0,10) = E2 (0,10) = → E1 (0,10) = E2 (0,10) = 173,1 N C−1
( )
2
22 + 102

E1x (0,10) = E2x (0,10) = E1 (0,10)  cos 

Q1 E(0,0) E1(0,0) α Q2 x
2
E1x (0,10) = E2x (0,10) = 173,1  103  (−2,0) E2(0,0) 0 (2,0)
2 + 10
2 2

186
 E1x (0,10) = E2x (0,10) = 34,0N C−1

E(0,10) = E1x (0,10) + E2x (0,10) = 34,0 + 34,0 = 68,0 N C−1

E (0,10) = − 68,0 i ( N C−1 )

b) W((1,0 ) ( feito pola forza eléctrica do campo ) = − Q  (V( −1,0) − V(1,0) )

−1,0)


i =2 i =2
k  Qi
V =  Vi =  ( sendo ri  0)
i =1 i =1 ri

9  109  2  10−6 9  109  ( − 2  10−6 )

V(1,0) = + = 1,2  104 V
1 3
9  109  2  10−6 9  109  ( − 2  10−6 )
V( − 1,0) = + = − 1,2  104 V
3 1
W((1,0
−1,0)
(
) ( feito pola forza eléctrica do campo ) = − − 1  10
−6
)  ( − 1,2  104 − 1,2  104 ) → W((1,0−1,0) ) = − 2,4  10−2 J

Se a carga Q' se despraza a velocidade constante, podemos relacionar o traballo desenvolto pola
forza eléctrica do campo e traballo exterior segundo a expresión:
W((1,0
−1,0) ( −1,0) ( −1,0) −2
) ( feito pola forza exterior ) = − W(1,0) ( feito pola forza eléctrica do campo ) → W(1,0) ( feito pola forza exterior ) = + 2,4  10 J

27. Dúas cargas eléctricas puntuais de ⎯2 μC, están situadas nos puntos A(⎯4,0) e B(4,0). Calcula: a) a
forza sobre unha carga de 1 μC, situada no punto (0,5); b) a velocidade que terá ao pasar polo punto
(0,0)? (Datos k = 9 · 109 N m2 C⎯2, masa m = 1 g). (PAAU xuño 00).

Resolución:
y
a) FQA , QB −Q = FQA −Q + FQA −Q
FA x C Q FBx x
k  QA  Q 9  10  2  10  10
9 −6 −6
−4
FQA −Q = → FQA −Q = = 4,4  10 N
rQ2A −Q
( ) FA F F FB
2
42 + 52 A y By

4 F
(F QA −Q x) = FQA −Q  cos  → ( FQA −Q )x = 4,4  10−4  = 2,75  10−4 N QA α D QB
4 +5
2 2
(0,0) (4,0)
(−4,0)
5
(F QA −Q y) = FQA −Q  sen  → ( FQA −Q )y = 4,4  10−4  = 3,44  10−4 N
4 +5
2 2

FQA −Q = − 2,75  10−4 i − 3,44  10−4 j ( N )

FQB −Q = 2,75  10−4 i − 3,44  10−4 j ( N )

FQA , QB −Q = − 6,88  10−4 j ( N )

b) A forza eléctrica que actúa sobre a carga móbil ao longo do seu percorrido non é constante e, en
consecuencia, o movemento non é uniformemente variado, non podendo facer uso das fórmulas
cinemáticas deste movemento. Pero como a forza á que está sometida é conservativa, podemos
facer uso da conservación da enerxía mecánica:

187
 WCD = E k = E k D − E k C = E k D 
 → Ek D = − Ep D + Ep C  2 ( − Ep D + Ep C )
WCD = − E p = − ( E p D − E p C )   → vD =
1  m
E kD =  m  vD2 
2 
k  QA  Q k  QB  Q
Ep C = +
rQA −C rQB −C

9  109  ( − 2  10−6 )  10−6 9  109  ( − 2  10−6 )  10−6

Ep C = + = − 5,6  10−3 J
4 +5
2 2
4 +5
2 2

k  QA  Q k  QB  Q
Ep D = +
rQA −D rQB −D

9  109  ( − 2  10−6 )  10−6 9  109  ( − 2  10−6 )  10−6

Ep D = + = − 9,0  10−3 J
4 4

2   − ( − 9,0  10−3 ) + ( − 5,6  10−3 ) 

vD = → vD = 2,6 m s −1
1  10−3

vD = − 2,6 j m s −1 ( )
28. Dúas cargas puntuais de 8 μC e ⎯5 μC están situadas respectivamente nos puntos (0,0) e (1,1).
Calcula: a) a forza que actúa sobre unha terceira carga de 1 μC situada no punto (2,2), b) o traballo
necesario para levar esta última carga desde o punto que ocupa ata o punto (0,1). Datos: k =
9,00 · 109 N m2 C⎯2; as coordenadas danse en metros. (PAAU xuño 98).

Resolución:

a) FQ1 , Q2 −Q3 = FQ1 −Q3 + FQ2 −Q3

y FQ1 −Q3
k  Q1  Q3 9,00  10  8  10  1  10
9 −6 −6
Q3
FQ1 −Q3 = → FQ1 −Q3 = = 9,00  10−3 N
( )
2 2
r (2,2)
1 −3 22 + 22
FQ2 −Q3
1 Q2
(FQ1 −Q3 ) x
= FQ1 −Q3  cos  → ( FQ1 −Q3 ) x = 9,00  10  −3
= 6,36  10 N −3
(1,1)
2
1 Q1 α
(FQ1 −Q3 ) y
= FQ1 −Q3  sen  → ( FQ1 −Q3 ) y = 9,00  10−3  = 6,36  10−3 N
(0,0)
x
2

FQ1 −Q3 = 6,36  10−3 i + 6,36  10−3 j ( N )

k  Q2  Q3 9,00  109  5  10−6  1  10−6

FQ2 −Q3 = → FQ2 −Q3 = = 22,50  10−3 N
( )
2 2
r2 −3 12 + 12
1
(FQ2 −Q3 ) x
= FQ2 −Q3  cos  → ( FQ2 −Q3 ) x = 22,50  10−3  = 15,91  10−3 N
2
1
(FQ2 −Q3 ) y
= FQ2 −Q3  sen  → ( FQ2 −Q3 ) y = 22,50  10−3  = 15,91  10−3 N
2

188
 FQ2 −Q3 = − 15,91  10−3 i − 15,91  10−3 j ( N )

FQ1 , Q2 −Q3 = 6,36  10−3 i + 6,36  10−3 j + ( − 15,91  10−3 i − 15,91  10−3 j )

FQ1 , Q2 −Q3 = − 9,55  10−3 i − 9,55  10−3 j ( N )

b) WAB( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q3  (VB − VA )

y
Q3
i =2 i =2
k  Qi (2,2)
V =  Vi =  ( para ri  0) A
i =1 i =1 ri
Q2
9,00  109  8  10−6 9,00  109  ( − 5  10−6 ) B (1,1)
VB = + = 2,70  104 V
1 1

VA =
9,00  109  8  10−6
+
(
9,00  109  − 5  10−6 ) = − 6,36  10 3
V
Q1
x
(0,0)
22 + 22 12 + 12
WAB(da forza eléctrica do campo) = − 1  10−6  (2,70  104 − ( − 6,36  103 ) ) → WAB(campo) = 3,34  10−2 J

O traballo exterior, Wexterior, que hai que facer para que a terceira carga de 1 μC se desprace con
velocidade constante desde o punto (2,2) ata o punto (0,1) coincide co traballo feito pola forza
do campo, cambiado de signo:
WAB(da forza exterior ) = − WAB(da forza elétrica do campo) → WAB(da forza exterior ) = − 3,34  10−2 J

29. Nos vértices dun cadrado de 1 m de lado sitúanse catro cargas de valores ⎯1, +1, ⎯1 e +1, en μC, de
maneira que as de signo igual están en vértices opostos. Calcula: a) o campo eléctrico no punto
medio dun calquera dos lados; b) o traballo necesario para desprazar unha quinta carga de +1 μC
desde un a outro punto medio de dous lados calquera. Dato: k = 9,00 · 109 N m2 C⎯2. (PAAU setembro
97).

Resolución:

i =4
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)
i =1 ri2

9,00  109  1  10−6 y

E1 = → E1 = 7,2  103 N C−1
( )
2
12 + 0,52
E2y
0,5 E2
−1
E1x = E1  cos  → E1x = 7,2  10  3
= 3,2  10 N C
3

12 + 0,52 Q4 E2x A Q3 E4
x
1 −1 E1x E3
E1y = E1  sen  → E1y = 7,2  10  3
= 6,4  10 N C
3

12 + 0,52
E1
E1y
E1 = − 3,2  103 i − 6,4  103 j (NC−1 )

E2 = − 3,2  103 i + 6,4  103 j (NC−1 ) α B

Q1 Q2
9,00  109  1  10−6
E3 = → E3 = 3,6  104 N C−1
0,52

189
 E3 = E4 = 3,6  104 i ( N C−1 )

E = E1 + E2 + E3 + E4

E = ( − 3,2  103 i − 6,4  103 j ) + ( − 3,2  103 i + 6,4  103 j ) + (3,6  104 i ) + (3,6  104 i )

E = 6,56  104 i ( NC−1 )

b) WAB( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VB − VA )

i =4 i =4
Qi
V =  Vi = k  ( sendo ri  0)
i =1 i = 1 ri

 ( − 1  10−6 ) 1  10−6 ( − 1  10−6 ) 1  10−6 

VA = 9  109   + + +  = 0 V
 12 + 0,52 12
+ 0,52 0,5 0,5
 

 ( − 1  10−6 ) 1  10−6 ( − 1  10−6 ) 1  10−6 

VB = 9  109   + + +  = 0 V
 0,5 0,5 12 + 0,52 12 + 0,52
 
WAB( feito pola forza eléctrica do campo) = 0 J

O traballo exterior, Wexterior, para que a quinta carga de 1 μC se desprace con velocidade constante
coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo: Wexterior = 0 J.

30. Dadas as cargas puntuais Q1 = 80 μC, Q2 = ⎯80 μC, Q3 = 40 μC situadas nos puntos A(⎯2,0), B(2,0) e
C(0,2) respectivamente (coordenadas en metros), calcula: a) a intensidade do campo electrostático
no punto (0,0); b) o traballo necesario para traer unha carga de 1 μC desde o infinito ata o punto
(0,0). (k = 9 · 109 N m2 C⎯2). (PAAU xuño 96).

Resolución:

i =3
k  Qi
a) E =  E i , sendo: E i = ( para ri  0)
i =1 ri2

9  109  80  10−6
E1 = → E1 = 1,80  105 N C−1 y
22
Q3 C(0,2)
E1 = 1,80  105 i (NC−1 )

E2 = E1 = 1,80  105 i ( NC−1 )

Q1 D E1 Q2
−6 x
9  10  40  10
9
A(−2,0) B(2,0)
E3 = → E3 = 9,0  104 N C−1 E2
22 E3
E3 = − 9,0  10 j (NC4 −1
)
E = E1 + E2 + E3 = 1,80  105 i + 1,80  105 i − 9,0  104 j

E = 3,6  105 i − 9,0  104 j (NC−1 )

b) WD( feito pola forza eléctrica do campo) = − Q  (VD − V )

190
 i =3 i =3
k Qi
VD =  Vi = 
i =1 i = 1 ri

9  109  80  10−6 9  10  ( − 80  10 ) 9  109  40  10−6

9 −6
VD = + + = 1,80  105 V
2 2 2
V = 0 V

WD( da forza eléctrica do campo) = − 1  10−6  (1,80  105 − 0) → WD(da forza eléctrica do campo) = − 1,80  10−1 J

O traballo exterior, Wexterior, para traer con velocidade constante a carga de 1 μC desde o infinito
ata o punto (0,0) coincide co traballo feito pola forza do campo, cambiado de signo:
WD(da forza exterior) = − WD( da forza elétrica do campo) → WD( da forza exterior) = 1,80  10−1 J

191
192