ფაუსტი XIX საუკუნის მუსიკაში

ფაუსტი გერმანული ლეგენდის მთავარი პერსონაჟია. როგორც ლეგენდა

მოგვითხრობს, ფაუსტი არის ძალიან წარმატებული მეცნიერი, მაგრამ ჯერ
კიდევ უკმაყოფილო თავისი ცხოვრებით. რასაც ის მიჰყავს ეშმაკთან
გარიგებამდე, რომლის მიხედვითაც ის საკუთარ სულს ცვლის შეუზღუდავ
ცოდნასა და ამქვეყნიურ სიამოვნებაზე. ფაუსტის ლეგენდა დიდი
პოპულარობით სარგებლობდა 16-ე საუკუნის გერმანიაში და მან მალე
მთელი ევროპა მოიცვა. აღნიშნული ლეგენდა გახდა უამრავი
ლიტერატურული, თეატრალური, კინემატოგრაფიული და მუსიკალური
ნამუშევრის საფუძველი.
ფაუსტის ლეგენდა გახდა საფუძველი არაერთი მნიშვნელოვანი ოპერისა
და ერთ-ერთი ასეთია ფრანგი კომპოზიტორის ჰექტორ ბერლიოზის
„ფაუსტის განკიცხვა“.
ჰექტორ ბერლიოზი XIX საუკუნის ფრანგი, ნეორომანტიკოსი,
კომპოზიტორი და დირიჟორია. ბერლიოზმა რომანტიკულ სიმფონიურ
მუსიკაში შემოიტანა კლასიკური ლიტერატურის სახეები. ერთ-ერთი
ასეთია გოეთეს „ფაუსტის“ მიხედვით „ფაუსტის განკიცხვა“ (1846). მან მას
"légende dramatique" (დრამატული ლეგენდა) უწოდა. ის პირველად 1846
წლის 6 დეკემბერს პარიზში, ოპერა-კომიკში შესრულდა.
ფრანგი კომპოზიტორი შთაგონებული იყო გოეთეს დრამატული პოემის
„ფაუსტის“ თარგმანით და შექმნა მუსიკალური ნაწარმოები, რომელიც,
ისევე როგორც შედევრი, რომელზეც დაფუძნებულია, ეწინააღმდეგება
მარტივ კატეგორიზაციას. ბერლიოზმა წაიკითხა გოეთეს ფაუსტის
პირველი ნაწილი 1828 წელს, ჟერარ დე ნერვალის თარგმანში; "ამ საოცარმა
წიგნმა თავიდანვე მომხიბლა", - იხსენებს ის თავის მოგონებებში. "ვერ
ვდებდი, ვკითხულობდი განუწყვეტლივ, ჭამის დროს, თეატრში, ქუჩაში "-
მასზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ამ წიგნმა. 1845 წელს, დაუბრუნდა
მასალას რათა შეექმნა უფრო დიდი ნამუშევარი, ალმირე განდონიერის
დამატებითი ტექსტით ბერლიოზის სპეციფიკაციით, რომელსაც მან ჯერ
"საკონცერტო ოპერა" უწოდა და, როგორც გაფართოვდა, საბოლოოდ
"დრამატული ლეგენდა". იგი მუშაობდა პარტიტურაზე 1845 წლის
საკონცერტო ტურნეს დროს, დაამატა საკუთარი ტექსტი "Nature immense,
impénétrable et fière" - ფაუსტის კულმინაციური მოწოდება მთელი ბუნების
შესახებ - და ჩართო რაკოჩის მარში, რომელიც დიდი წარმატება იყო პეშტის
კონცერტზე, უნგრეთში, 1846 წლის 15 თებერვალს.
სიუჟეტი ასეთია: დაბერებული მეცნიერი ფაუსტი ცხოვრების
განახლებაზე ფიქრობს. გლეხების სიმღერისა და ცეკვის მოსმენისას ხვდება,
რომ მათი უბრალო ბედნიერება არის ის, რასაც იგი ვერასოდეს განიცდის.
დეპრესიაში ჩავარდნილი ფაუსტი თავის კაბინეტს უბრუნდება. სიბრძნის
ძიებაც კი ვეღარ შთააგონებს მას. ცხოვრებით დაღლილი ფაუსტი აპირებს
თვითმკვლელობას, როდესაც ეკლესიის ზარების ხმა და სააღდგომო
საგალობელი ახსენებს ახალგაზრდობას, როდესაც ჯერ კიდევ ჰქონდა
რწმენა რელიგიის. უცებ მეფისტოფელი ჩნდება, რომელიც ირონიულ
კომენტარს აკეთებს ფაუსტის აშკარა გარდაქმნაზე. იგი ფაუსტს
სამოგზაუროდ წაყვანას სთავაზობს, ახალგაზრდობის აღდგენას, ცოდნისა
და ყველა სურვილის ასრულებას ჰპირდება. ფაუსტი თანხმდება.
მეფისტოფელი და ფაუსტი ჩადიან ლაიფციგში, აუერბახის ტავერნაში,
სადაც სტუდენტი ბრენდერი მღერის სიმღერას ვირთხაზე, რომლის
სამზარეულოში ცხოვრება შხამის დოზით დასრულდა. სხვა სტუმრები
გვთავაზობენ ირონიულ „ამინს“, მეფისტოფელი კი აგრძელებს სხვა
სიმღერას რწყილის შესახებ. ამ ყველაფრის ვულგარულობით შეწუხებული
ფაუსტი ითხოვს სხვაგან წასვლას. ელბას მდელოზე მეფისტოფელი
აჩვენებს ფაუსტს მშვენიერ ქალს, სახელად მარგარიტას. ფაუსტს ის
უყვარდება. მეფისტოფელი კი ჰპირდება, რომ მიიყვანს მასთან.
სტუდენტებისა და ჯარისკაცების ჯგუფთან ერთად ისინი შედიან ქალაქში,
სადაც მარგარიტა ცხოვრობს. შემდეგ ვხედავთ ფაუსტსა და მეფისტოფელს,
რომლებიც მარგარიტას ოთახში იმალებიან. ფაუსტი გრძნობს, რომ მასში
იპოვის თავის იდეალს სუფთა და უდანაშაულო ქალისა („Merci, doux
crépuscule!“). შემოდის მარგარიტა და მღერის ბალადას ტულეს მეფის
შესახებ, რომელიც ყოველთვის სევდიანად რჩებოდა თავისი დაკარგული
სიყვარულის ერთგული ("Autrefois, un roi de Thulé"). მეფისტოფელი იძახებს
სულებს გოგონას მოსაჯადოებლად და მოსატყუებლად და მღერის
სარკასტულ სერენადას მისი ფანჯრის მიღმა. როდესაც სულები გაქრებიან,
ფაუსტი წინ მიიწევს. მარგარიტა აღიარებს, რომ მასზე ოცნებობდა, ისევე
როგორც ფაუსტი ოცნებობდა მასზე და ისინი ერთმანეთს უცხადებენ
სიყვარულს. სწორედ ამ დროს შემოიჭრება მეფისტოფელი და აფრთხილებს
მათ, რომ გოგონას რეპუტაცია უნდა გადაერჩინათ: მეზობლებმა გაიგეს,
რომ მარგარიტას ოთახში მამაკაცია და დედამისს დაუძახეს. ნაჩქარევი
დამშვიდობების შემდეგ ფაუსტი და მეფისტოფელი გაიქცევიან.
მოვლენები ასე ვითარდება: ფაუსტმა აცდუნა, შემდეგ მიატოვა
მარგარიტა, რომელიც ჯერ კიდევ ელის ფაუსტის დაბრუნებას ("D'amour
l'ardente flamme"). იგი შორიდან უსმენს ჯარისკაცებსა და სტუდენტებს, რაც
მას ახსენებს იმ ღამეს, როცა ფაუსტი პირველად მივიდა მასთან სახლში.
მაგრამ ამჯერად ის მათ შორის აღარ არის.
შემდეგ ვხედავთ ფაუსტს, რომელიც მოუწოდებს ბუნებას, განკურნოს
იგი სამყაროს დაღლილობისგან ("Nature immense, impénétrable et fière").
მეფისტოფელი ჩნდება და ეუბნება, რომ მარგარიტა ციხეშია. სანამ ფაუსტის
დაბრუნებას ელოდებოდა, მან დედას მისცა საძილე წამალი, რომელიც
ფაუსტმა მანამდე მიაწოდა დედამისის დასამშვიდებლად მათი
სიყვარულის ღამეების დროს და ისე ხშირად იყენებდა, რომ მოხუცი ქალი
მოკლა და ახლა მეორე დღეს უნდა ჩამოახრჩონ. ფაუსტი პანიკაშია, მაგრამ
მეფისტოფელი ამტკიცებს, რომ მას შეუძლია მისი გადარჩენა - თუ ფაუსტი
მის სულს დაუთმობს მას. ფაუსტი თანახმდება. ორივე შავ ცხენზე ზის
ფაუსტი ფიქრობს, რომ ისინი მარგარიტასკენ მიდიან. იგი შეშინდება,
როდესაც დაინახავს დემონურ მოჩვენებებს. პეიზაჟი უფრო და უფრო
საშინელი და გროტესკული ხდება და ფაუსტი საბოლოოდ ხვდება, რომ
მეფისტოფელმა ის პირდაპირ ჯოჯოხეთში წაიყვანა. დემონები და
დაწყევლილი სულები მიესალმებიან მეფისტოფელს იდუმალი
ჯოჯოხეთური ენით და მიესალმებიან ფაუსტს მათ შორის. ფაუსტის
მოსვლის შემდეგ ჯოჯოხეთი გაჩუმდა - მისი ტანჯვა ენით აუწერელია.
მარგარიტა გადარჩა და სამოთხეშია.
მიუხედავად იმისა, რომ ბერლიოზმა გოეთეს „ფაუსტის“ მიხედვით
დაწერა „ფაუსტის განკიცხვა“ აღნიშნული ნაწარმოებები იდენტური არ
არის. გოეთეს ფაუსტი გარიგებას დებს მეფისტოფელთან ნაწარმოების
დასაწყისსშივე. გოეთეს ფაუსტი ცდილობს გამოსცადოს ცხოვრება და
საკუთარი ცხოვრებით უკმაყოფილო თავის სულს ცვლის ამქვეყნიურ
სიამოვნებაზე. მეფისტოფელი ჰპირდება ფაუსტს, რომ ყველაფერს
შეუსრულებს მანამდე სანამ ფაუსტი ამ ცხოვრებით კმაყოფილი არ იტყვის:
„შეჩერდი წამო, რა მშვენიერი ხარ“. სანაცვლოდ იგი მეფისტოფელს
ჯოჯოხეთში უნდა ემსახუროს. ხოლო ბერლიოზის ფაუსტი და
მეფისტოფელი გარიგებას დებენ ნაწარმოების ბოლოს, ფაუსტის საყვარელი
ქალის გამო, რომელსაც სიკვდილით დასჯა მიუსაჯეს. ფაუსტი მარგარიტას
სულს გადაარჩენს და სანაცვლოდ თვითონ მოხვდება ჯოჯოხეთში. კიდევ
ერთი განსხვავება არის ის, რომ გოეთეს ფაუსტი ბოლოს სამოთხეში ხვდება,
ხოლო ბერლიოზის - არა.