3

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Umuna a Kuarter - Modiul 4:
Napigsa ti Pakinakemko, Kabaelak nga
Aramiden
Edukasyon sa Pagpapakatao– Maikatlo a Tukad
Alternative Delivery Mode
Umuna a Kuarter - Modiul 4: Napigsa ti Pakinakemko, Kabaelak nga Aramiden
Umuna nga Edision, 2020

Sagudayen ti Akda Republika 8293, Seksion 176 a: Saan a maaddaan iti kalintegan iti
panagtagikua ti aniaman a sinurat ti Gobierno ti Filipinas. Nupay kasta, masapul met laeng ti
pammalubos ti ahensia wenno pangopisinaan ti gobierno a nangisagana iti sinurat no
daytoy ket maisangrat a panguartaan. Mairamanen kadagiti mabalin nga aramiden ti
nasao nga ahensia wenno pangopisinaan ti panangikeddeng iti umno a gated para iti
daytoy.

Dagiti gapuanan ( sarita, seleksion, daniw, kanta, ladawan, nagan ti produkto

wenno brand name, marka wenno trademark, pabuya iti telebision, pelikula ken
daddumma pay) a naaramat iti daytoy a modiul ket adda kadagiti makingapuanan ti
kalintegan iti panagtagikua kadagitoy. Naikagumaanan a matunton dagitoy tapno maala
ti pammalubos kadagitoy tapno maaramat dagitoy a material. Saan a tagikuaen dagiti
nangimaldit ken nagsurat dagita a kalintegan. Aniaman a pakaaramatanda malaksid
itidaytoy a modiul ket kasapulan ti pammalubos dagiti akin-aramid kadagitoy.

Saan a mabalin a kopiaen ti aniaman a paset daytoy wenno iprinta iti aniaman
a wagas nga awanan pammalubo ti Departamento.

Insagana ti Departamento ti Edukasion

Sekretario: Leonor Magtolis Briones
Katulongan a Sekretario: Diosdado M. San Antonio

Dagiti Nangbukel iti Modiul

Mannurat: Helen Grace A. Navaja
Editor: Althea S. Llameg, Arlene U. Lastimoso, Jocelyn E. Oyog
Nangisayangkat: Alejandre S. Fernandez Jr., Alemer O. Veloso, Edwin C. Pameroyan
Nangiladawan: Joseph C. Joseph
Nangiparang: Daryl L. Escobar, Marco R. Abellon
Nangimaton: Evelyn R. Fetalvero Lorenzo E. Mendoza
Janette G. Veloso Felix I. Antecristo
Analiza C.Almazan Ernie E. Agsaulio
Ma. Cielo D. Estrada Nelia Q. Madelo
Alirna O. Andoy

Naimaldit iti Filipinas

Departamento Ti Edukasion – Region XI
Office Address: F. Torres St., Davao City
Telefax: (082) 291-1665; (082) 221-6147
E-mail Address: regionxi@deped.gov.ph lrms.regionxi@deped.gov.ph
 3
Edukasyon sa
Pagpapakatao
Umuna a Kuarter - Modiul 4:
Napigsa ti Pakinakemko, Kabaelak nga
Aramiden
Pakauna
Para iti Mangbayabay:
Naragsak a panangawat iti asignatura a Edukasyon sa
Pagpapakatao 3 ti Alternative Delivery Mode (ADM) modiul para
iti leksion a Napigsa ti Pakinakemko, Kabaelak nga Aramiden.
Daytoy a modiul ket pinagbabadangan a dinisenio,
ininsiar ken tinaming dagiti edukador iti publiko ken
pribado nga institusion tapno bayabayannaka, sika a
mannursuro tapno matulongam dagiti agad-adal a
mangtun-oy iti naituding a pagbatayan ti K-12 Kurikulum
kabayatan ti panagballigida a mangsango iti karit ti
panagadal para iti bukodda a bagi, para iti komunidad
ken para iti ekonomia.
Mangnamnama daytoy a supusop iti panagadal a
mangbadang kadagiti agad-adal para iti nabayabay ken
nawaya a panakasursuro nga agaramid iti wagas a bukod
a kabaelan, pardas ken oras. Panggep pay daytoy a
matulongan dagiti agad-adal tapno magun-odda dagiti
21st century skills kabayatan a maigunam-gunam
kadakuada dagiti kasapulan ken kasasaad.
Kas nayon pay ti kangruaan a teksto, makitayo daytoy a
kahon iti linaon iti modiul:

Dagiti Notar para iti Mannursuro

Naglaon daytoy kadagiti tandaanan,tulong wenno
istrategia a mausar iti panangbayabay kadagiti
agad-adal.
Kas mangbayabay, manamnama a maitedmo kadagiti
agad-adal ti pakauna nga ammo no kasano nga usaren daytoy
a modiul. Masapul pay a bayabayen ken inotar ti progresoda
kabayatan met a pabus-oyan ida nga agwaywayas a
makasursuro. Malaksid pay kadagitoy, manamnama nga ad-
adda pay a maallukoy ken maiwanwanmo dagiti agad-adal
kabayatan ti inda panangisayangkat kadgiti aramid a naipalaon
iti modiul
Para iti Agad-adal:
Naragsak a panangawatmo iti Alternatibo a Wagas iti
Panagadal iti Edukasyon sa Pagpapakatao 3 ng Alternative
Delivery Mode (ADM) ti modiul maipapan iti Panangam-ammo ti
Kangrunaan a Kasapulan.
Naaramid daytoy a modiul kas sungbat iti pagkasapulam iti
panagadal. Daytoy a modiul ket addaan gagem a mangtulong
kenka kabayatan nga awanka iti uneg ti eskuelaan kabayatan ti
panagadalmo. Panggep pay daytoy a modiul a maikkanka iti
naisangsangayan a kapadasan iti panagbasam.

Addaan daytoy a modiul kadagiti paset ken pagilasinan

kadagiti rebbengna a maammuam.

Ammuen Iti daytoy a paset, maamuam no ania

dagiti rebbengna nga adalem.
Padasen Masubok babaen iti daytoy
nga eksamen ti ikutmon nga
adal. No korekmo amin
(100%),mabalinmon a libtawan
daytoy a paset.
Taldiapan Daytoy a paset ti agbalin a rangtay
tapno mapagsilpom ti naadalmo iti
naudi a leksion para iti sumaruno.

Sukisoken Mayam-ammo kenka iti daytoy a paset

dagiti nadumaduma a wagas iti
panagbasam iti leksion kas iti istoria, kanta,
daniw saludsod, wenno aramiiden
Adalen Adda maited kenka a
pannakailawlawag iti leksion.
Panggep daytoy a paset a
mailawlawag kenka dagiti konsepto
ken abilidad tapno maawatam ti
leksion.
Pasingkedan Buklen daytoy a paset dagiti aramiden
tapno mapasingkedan dagiti adal ken
pannakaawat kadagiti leksion. Adda
met ti Tulbek ti Koreksion a pakakitaan
kadagiti umiso a sungbat dagiti
saludsod ken aramid.

Tandaanan Masarakan iti daytoy a paset dagiti

saludsod wenno panangkompleto
kadgiti patang ken parupo tapno ad-
adda a maawatam ti leksion.

Aramiden Linaon daytoy a paset dagiti

aramid a makatulong tapno
maiyaplikarmo iti pudno a biag
dagiti inadalmo.
Tingitingen Panggep daytoy a paset a masa ken
marukod ti lebel iti pannakaawatmo
kadagiti napagadalamon a
kompetensia.
Nayon a Aramiden Maited kenka iti daytoy a paset dagiti
aramiden tapno mapasingkedan
dagiti adal ken kapadasan kadagiti
naadalmon.
Tulbek ti Koreksion Masarakan ditoy dagiti umiso a
sungbat kadagiti nadumaduma a
saludsod ken aramid iti daytoy a
modiul
 Iti taraudi daytoy a modiul, makitam ti:

Nagadawan Linaon daytoy dagiti babasaen a

nakaibasaran ti pannakasurat daytoy
a modiul.

Laglagipen dagitoy a pagalagadan iti panangusar

iti daytoy a modiul:

1. Annadam daytoy a modiul ken saan nga ikkan iti

aniaman a marka wenno surat. Agusar iti sabali a
papel iti panangsungbat kadagiti saludsod wenno
aramiden.
2. Laglagipen a sungbatan ti Padasen sakbay a mapan
kadagiti sabali a paset.
3. Awaten a naimbag dagiti pammilin sakbay nga
rugian dagiti maited nga aramiden.
4. Agbalin a napudno kadagiti maited nga sungbatan
wenno ken iti panagikorek kadagiti sungbat.
5. Leppasen ti agdama nga ar-aramiden sakbay a mapan
iti sabali.
6. No malpasmo nga adalen ken masungbatan dagiti
saludsod iti daytoy a modiul, isublim ken
maestram/maestrom wenno iti nadutukan nga umay
agidanon.

Mabalinmo ti agpatulong ken maestram/maestrom wenno iti

napusgan nga umay agidanon, kada tatang ken nanangmo
kasta met dagiti kakabsatmo a natataeng no adda sanmo a
maawatan iti modiul. Tandaanam saanka nga agmaymaysa.

Babaen iti daytoy a modiul, sinanamakami a maaddaanka

iti naun-uneg a kapadasan ken nalawlawa a pannakaawat
kadagiti leksion. Kabaelam daytoy.
 Ammuen

Daytoy a modyul ket inaramid para kaniam. Addaan daytoy

ti nadumaduma nga aramiden ti maysa nga ubing a kas kenka.
Pagsasaritaan tayo panggep ti kinapigsa ti pakinakem ken dagiti
mangipakpakita nga addaanda daytoy. Sapay kuma ta
makatulong daytoy kaniayo.
Daytoy a modyul ket addaan laeng ti maysa a leksion a
mangiwanwan kadagiti pakakitaan nga addaan ti napigsa a
pakinakem ken no kasano daytoy a maipakita ti inaldaw-aldaw a
situasion.
Kalpasan daytoy a modyul, masapul a maipakitam met ti
kabaelam a makaibaga dagiti nadumaduma a rikna nga
addaan ti napigsa a pakinakem (EsP3PKP-Ic-16).

1
 Padasen

Pilien iti letra ti kusto a sungbat. Isurat ti sungbat iti maysa a

papel.
1. Dagiti sumaganad ket mangipakpakita nga addaan ti
napigsa a pakinakem, malaksid iti maysa :
a. Panangbaga ti agpayso uray maungtan
b. Aklunen ti basol a sipupudno
c. Dumngeg kadagiti pammagbaga ti nagannak
d. Ngiwatan ti kaeskuelaam a kaguram
2. Adda mangsursuron kaniam, ania ti rumbeng nga aramidem?
a. Lumangan ti klase
b. Saan mo a sungsungbatan ti mangsursuron kaniam
c. Ibagam kenni maestram iti agpayso a napasamak
d. Makidinnanog ti kaeskuelaam a mangsursuron kaniam
3. Madama nga aglinlinis ni Rio diay siled-pagadalanda idi
nasagidna diay paso nga adda mulana a bagi ni maestrana
ket nabuong daytoy. Ania ti rumbeng nga aramiden ni Rio?
a. Agulimek laeng no kasao ni maestrana
b. Pabasulenna ti kaeskuelaanna nga isu ti nakabuong diay
paso
c. Idulinna diay nabuong a paso tapno saan a maammuan
ni maestrana
d. Masapul nga aklunenna ti basolna ken ibagana ti pudno
a napasamak
4. Makipilpila diay kantina ni Edgar tapno makagatang ti
makanna. Bigla a simmingit diay pila ni Ricky. Imbes nga
ungtanni Edgar diay inaramid ni Ricky, binaybay-an na
daytoy. Ania nga ugali ti ipakpakita ni Edgar?
a. Panagtalek ti bukod a bagi
b. Positibo a panagpanpanunot
c. Panaglapped iti rikna
d. Amin a naibaga

2
5. Sika ti napili diay klaseyo a makipaset ti maysa a pasalip diay
pagadalanyo. Ania ti rumbeng nga aramidem?
a. Agensayo ken agsagana para ti pasalip
b. Saan mo kasasao ni maestram gapu ta sika ti napilina
c. Lumangan ti klase iti mismo nga aldaw ti pasalip
d. Ipasindayaw a sika ti napili ni maestram a makipaset ti
pasalip

3
 Leksion Napigsa ti Pakinakem Ko,
1 Kabaelak nga Aramiden!
Iti kinaadda ti napigsa a pakinakem ket napateg ti kas
kaniam nga ubing. Kas ubing, ania dagiti pakakitaan nga
addaan ka ti napigsa a pakinakem? Adalem dagiti sumaganad
nga aramiden tapno mas lalo a tumibker ken maikkanka pay ti
napigpisa a pakinakem.

Taldiapan

Basaen dagiti sumaganad a situasion. Ikkan ti tsek () no

daytoy ket ar-aramidem ken (X) met no saan. Isurat ti sungbat iti
maysa a papel.
1. Nakaisemak a mangawat ti pannakaabakko.
2. Agmisuotak no ibaondak dagiti nagannakko.
3. Ibagak ti agpayso uray no maungtanak .
4. Dumawdawatak ti pammakawan kadagiti nakabasolak
5. Sitatalgedak a mangawat kadagiti pammagbaga dagiti
nataengan kaniak.

Kumusta ti inaramid mo? Daytoy nalpas mo nga inaramid ket

maysa a gundaway laeng tapno maammuam iti kabaelam nga
aramiden.
Para ti mangbayabay:
Kas mangbayabay, manamnama a maited mo kadagiti
agad-adal ti pakauna nga ammo no kasano ti aramiden da.
Masapul pay a bayabayen ken inotar ti progreso da
kabayatan met a pabus-oyan ida nga agwaywayas a
makasursuro ken agdamag ti mangbayabay kenkuada.

4
 Sukisoken

Adalen dagiti sumaganad a ladawan. Ania kadagiti

ladawan ti mangipakpakita iti kinapigsa ti pakinakem? Apay?

A. B.

___________________________ ____________________________

C. D.

___________________________ ____________________________

5
 Adalen

Ania a ladawan ti mangipakpakita ti kinapigsa ti pakinakem?

Isagana ti bagi tapnu mailawlawag ti sungbat kadagiti
sumaganad a saludsod.
1. Ania a ladawan ti mangipakpakita ti kinapigsa ti pakinakem?
2. Ania dagiti galad nga maipannakel wenno maipakpakita ti
ladawan a napili?
3. Ania a ladawan ti ahan a mangipakpakita iti kinapigsa ti
pakinakem? Ilawlawag?
4. Ania dagiti pakakitaan wenno rikna ti ubing nga napigsa ti
pakinakem na?
5. Maibagam kadi nga addaan ka iti kinapigsa iti pakinakem?
Apay?

Ania ti naadal mo iti nalpas a

leksion maipanggep iti kinapigsa
iti pakinakem? Isurat iti uneg ti puso. Napigsa a
Isurat iti papel ti sungbat. Pakinakem

6
 Pasingkedan

Aramiden 1
Ita agaramid ti maysa a graphic organizer. Aramaten a
tarabay ti situasion nga adda iti baba.
Situasion 1:
Adda pasalip iti kanta. Napili ka a nangitakder iti klase
yo. Ania dagiti aramidem a mangipakita iti kinapigsa iti
pakinakem mo?

Situasion 2:
Madama iti drowing iti kaeskuelam, iti kinadaras mo di
ka inggagara a napated mo isuna. Iti rorod na, inawis
naka a makiapa. Kasatnum nga maipakita iti kinapigsa iti
pakinakem mo.

Dagiti Aramid a Mangipakpakita iti Kinapigsa iti Pakinakem

7
Aramiden 2
Iti bukod mo a kapanunotan, Adda kadi kenka iti napigsa a
pakinakem?
Basaem ti situasion nga adda iti kahon ken sungbatan dagiti
sumaganad a saludsod.

Situasion:
Iti panagay-ayam ni Aaron, Haan na naigagara a
matamaan iti bola iti maysa a mula a taripatu ni nanang na.
Inuray na ni nanang na ket imbaga na ti pudno a napasamak.

1. Iti bukod mo a kapanunotan, Ania ngata ti narikna ni Aaron

sakbay a naibaga na ti umno a napasamak ken nanang na?
2. No add ka iti situasion ni Aaron, Aramidem met kadi iti inaramid
na? Apay?
3. Kasano nga naipakita ni Aaron iti kinapigsa ti pakinakem na?

Tandaanan

Adda dagiti pakakitaan ti kinapigsa ti pakinakem.

Sumagmamano kadagitoy ket ti panagtalek iti bagi a
mangipakita ti kabaelan ken panagpanunot sakbay a
mangaramid ti maysa nga aksion, panagteppel ti rikna,
panagaramid ti bukod a kabaelan ken dadduma pay.
Kas maysa nga agad-adal, rumbeng nga ikkan ti naan-anay
a panawen dagiti banbanag a mangpapigsa iti pakinakem
tapno makaaramid ti maysa nga aksion nga adda
kaipapananna. Ti kinapigsa ti pakinakem ket maysa a napateg a
kababalin a masapul nga ibiag. Maysa kadagiti pakakitaan iti
daytoy a kababalin ket ti addaan ti positibo a panangkita iti amin
a banag uray no narigat daytoy nga aramiden.

8
 Aramiden

Tatta ta ammomon ti senyales ti addaan ti napigsa a

pakinakem, kasatnum nga ipakita daytoy iti inaldaw aldaw?
Adalen dagiti sumaganad a situasion. Ania ti rumbeng nga
aramiden no mapadasam dagitoy? Isurat ti sungbat iti kuaderno.

Dagiti Situasion Ti rumbeng nga aramidek….

1.Ay-ayaban naka ti
kaeskuelaam ket imbagana a
panawam dagiti nangananyo.
2.Nagsagana ka para iti pasalip
ngem saan a sika ti pinili ni
maestram.
3. Saan nga impakada ti
kaeskuelam idi innala na ti
bolpen mo , kayat na pay ti riri idi
nagdamag ka.
4. Sobra ti naited a sukli ti tindera
ti kantina ti pagadalanyo.
5.Binagbagaannaka ni
manongmo maipanggep ti
saanmo panagtulong kadagiti
trabaho ti balay.

9
 Tingitingen

Pilien ti umno a sungbat. Isurat daytoy iti papel.

1.Ania kadagiti sumaganad iti mangipakpakita ti kinapigsa ti
pakinakem?
A. Panawan dagiti trabaho ti balay.
B. Panagulbod kadagiti nagannak.
C. Positibo a panangsango kagaditi problema.
D. Panangapa kadagiti kaesluelaan no maunaan kadagiti
aramiden.
2. Ni Allan ket kabarbaro iti pagadalanda. Maysa nga aldaw,,
isuna ket sursurunen dagiti kaeskuelaan na. Ania ti nasayaat nga
aramidenna?
A. Umalis ti pagadalanna.
B. Ibagana ken maestra a sursurunenda isuna.
C. Saanen nga agtagtagari ta maumadanto met laeng nga
agsursuron.
D. Hamunen ti dinnanogan dagiti kaeskuela a manursuron.
3. Ti ubing nga addaan ti napigsa a pakinakem ket
____________________________.
A. Addaan pammati ti bagina.
B. Panunuten na pay nga umuna iti aramidenna.
C. Addaan talna tapno saan a makadangran ti sabali.
D. Amin a nadakamat.
4. Nakipaset ka ti pasalip ti kinnantaan iti pagadalanyo , ngem
nagkiyak ti bosesmo iti katingngaan ti pasalip isu a naabak ka.
Kasatnum nga ipakita ti kinapigsa ti pakinakem mo?
A. Saan a sumrek ti klase gapu ta kantiyawandak.
B. Saanen a makipaset iti aniaman a pasalip.
C. Agmalmalem nga agpupok iti kuarto gapu ti bain.
D. Isaganaan ti sumaruno a pasalip babaen ti panagensayo a
nasayaat.

10
5. Saan a pinasakar ni Annie iti gayyemna iti eksamin.
Impatalged na a saan a nasayaat daytoy. Ania ti kababalin ni
Annie a mangipakpakita iti pigsa ti pakinakem ?
A. Kinatalged ti bagi.
B. Kinatalna
C. Panagbalin a positibo.
D. Panagpanunot sakbay nga agaramid iti aksyon.

Nayon nga Aramiden

Ania dagiti kababalin iti maysa nga ubing a kas kenka a

mangipakpakita nga addaan ti napigsa a pakinakem. Isurat ti
sungbat iti uneg dagiti bituin. Aramiden daytoy iti papel mo.

11
 12
Padasen 1-2 Pasingkedan p.5-6 Tingitingen p.8
1.D Dagiti mabalin a sungbat: 1.C
2.B 2.B
3.D Situasion 1 3.D
4.D  Agpraktis 4.D
5.C  Panagbalin a positibo 5.B
 Panagtalek ti bagi
Situasion 2
 Panagdawat ti
pammakawan
 Saan a patulan dagiti
humamhamon
 Ibaga ken maestra ti
napasamak
Tulbek ti Koreksion
Nagadawan
Maria Carla M. Caraan et. al. Edukasyon sa Pagpapakatao -
ikatlong baitang :
kagamitan ng mag-aaral sa sinugbuanong binisaya. Unang
Edisyon. Edited by Erico M. Habijan at Irene C. De Robles. Pasig
City: Department of Education-Instructional Materials Council
Secretariat, 2014, 17-23.

13
14