IZAGA LENGCAZELO

1. Ababuyisi baphambili- okubi kubi ungaze ubalekele ulaywa uzafika

ulaywe ngokufanayo lapho oya khona.

2. Abake babonana bayaphinda babonane - uma abantu bevalelisana

babalesifiso sokuphinda bahlangane, bahlalisane njengakuqala.

3. Abantwana bensimba bahamba belandelana - kuyabe kulaywa

abantwana bomfazi ukuthi bangalwi bangahluphani.

4. Agelezela lapha okwehle khona - kulula ukwethesa icala komeyisayo

kulalowo omesabayo.

5. Akubeyelwa muva kunge mkhondo- konakele konakele , ukukhala

akusizilutho.

6.Akubuyelwa nganxanye kungemanzi- nxa kukhulunywa indaba

abantu abaze bavumelana bonke.

7.Akunkwali yaphandela enye- kuyingozi ukuthuma omunye umuntu

ukuba akwenzele olunye ulutho olwaziyo ukuthi laye uyalufuna ngoba
hlezi akuphambanise.

8.Akuntombi yagana inyamazana- lanxa ungangala uzakwendela

komunye onjengami.

9.Akuqili lazikhotha emhlane- kukhuzwa umuntu othanda ukwenza

okubi ngoba esithi uhlakaniphile, ngelinye ilanga uzabanjwa.
10.Akusilima sindlebende kwabo- ububi bomuntu bubonwa
ngabangaphandle, abazalana laye kababuboni.

11.Amajodo awela abangela mbiza- empilweni izinto kazivamanga

ukuthi ziqondane/ okuhle kutholwa ngabangela ndaba lakho.

12.Ameva ayabangulana- sinceda abasincedayo lathi.

13.Awumbiwa godi linye- zinengi indlela zokwenza ulutho oluthile.

14.Ayikhabi zibaya zimbili- ungaze uphunyuke entweni embi,

ungacabangi ukuthi uzaphinda uphunyuke njalo, uyazikhohlisa/
kutshiwo intombi esekukade iwala amajaha isithe yabanjwa ngelinye
ijaha eliyinkonjwa.

15.Abapheki abanengi bayabona ububende- omunye angathi ngiyazi

lomunye laye athi ngiyazi kuyonakala.

16.Buchitheka bugayiwe- kungonakala abantu bona besithi sokulungile.

17.Elenxeba ilenxeba- loba befihla kodwa olecala uzabonakala.

18.Elethunga ayisengelwa phansi- umuntu olusizo kuwe
ungamtshaphazi, mphathe kuhle ngoba ungamtshaphaza
uzakuncitsha izinto zakhe ubusuhlupheka.

19.Emuva kuphambili- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.

20.Enyathele udaka inathile- olecala uhle abonakale ngokudliwa

ngumzwangedwa.

21.Eyomdeni ayingenwa- kuxwayiswa umuntu ukuthi angangeneli

ezomuzi wabantu ngoba isisusa sazo engasazi.

22.Guga sithebe kade wacholela- yekela ngiluphale kade ngangizenza

izinto ezinhle

23.Ibele lendlela kalivuthwa- intombi enguvuma zonke iphetha

ngokuswela oyithathayo/umuntu osekuhluphekeni kavamanga
ukuphumelela.

24.Icala kaliboli- isenzo esibi kasipheli loba umuntu angaze azame

ukubalekela isijeziso ekucineni uzafica silokhu simlindele.

25.Icala lembula ingubo lingene- icala lingakufica ungazi lutho.

26.Idlozi liyaphakelwa- kuxwayiswa umuntu othi angaphumelela
azenze ozuze leyonhlanhla yedwa akhohlwe amadlozi.

27.Igadigadi idiniwe- umuntu osecela uncedo ukuba lokho akwenzayo

sokumehlula kanti uyabe eqale esithi angazenzela yedwa.

28.Igwababa liphethe umgodo- kubatshazwa ulutho oluhle olwenziwe

ngumuntukazana okungakhunjulelwe ukuthi angaluthola.

29.Ihlonipha lalapha engekugana khona- umuntu kumele ahloniphe

abantu bonke, angakhethi.

30.Ikhotha eyikhothayo- kulula ukuthi usize umuntu ojayele ukukusiza

lawe/unceda okuncedayo lawe.

31.Ikhula lamanono ayo- umuntu ukhula lezenzo zakhe ezinhle ezavele

zabonakala esesemncane.

32.Imbila yaswela umsila ngokulayezala- othanda ukuthuma katholi

lutho.

33.Imbuzi igudla iguma- kafuni kuphumela egcekeni ngenkulumo

yakhe.
34.Imbuzi iphekwe lempondo- into kayenziwanga kuhle, yenziwe
ngumuntu ongaziyo.

35.Impethu ingena ngenxeba- kuxwayiswa umuntu ukuba ananzelele

lokho akwenzayo ngoba kungamngenisela okunengi okubi.

36.Indlela ibuzwa kwabaphambili- kufundiswa abantwana ukuba

izinto abangazaziyo kumele bazibuze ebadaleni ngoba bona sebabona
okunengi.

37.Indlu yegagu iyanetha- kuhletshwa umuntu ozenza igqala ngolutho

alwenza abanye kukanti okwakhe ukuyekela kusonakala.

38.Induku enhle iganyulwa ezizweni- into/intombi enhle iyahanjelwa

kayimponguzifikela nje ikulande uhlezi.

39.Induku kayakhi muzi- ungahlali ngokulwa nsuku zonke emzini

wakho.

40.Inhlanzi itshelwe ngamanzi- usehlupheka kanti ubehlezi kuhle.

41.Inhlwa kayibanjwa ngekhanda- ungenzi amawala , yekela into

iphumele egcekeni.
42.Inja ingeke ifuye enye inja- umyanga ngeke agcine omunye
odubekileyo.

43.Inkomo ingazala umuntu- ngeke kwenzeke/kuyazila/

kungabayimihlolo.

44.Inkomo ixakelwe linkonyane- usephelelwe yingqondo kasakwazi

angakwenza.

45.Inkosi yinkosi ngabantu- kuxwayiswa umuntu ophethe isikhundla

ukuthi aphathe kuhle abantu ngoba ekuleso sikhundla ngabo.

46.Inkukhu inatha amaqanda ayo- umzali uzibulalela abantwabakhe.

47.Inkunzi emnyama iyawona amathole- umkhokheli ongalunganga

wenza lalbo abaholayo bengalungi.

48.Inotho/ubukhosi ngamazolo- kuxwayiswa umuntu ukuthi

angaboziqakisa ngesikhundla alaso loba inotho ngoba kuzaphela.

49.Inqina laphuma embizeni- wasila engozini embi/ into isiphunyukile

sithembile.
50.Intandane enhle ngumakhothwa ngunina- kungcono ukufelwa
nguyihlo kulokufelwa ngunyoko.

51.Into yomuntu ngumhluzi wempisi- into yomunye kayithenjwa ngoba

umniniyo angakuthathela ungalindelanga.

52.Inxeba lendoda kalihlekwa- ungahleki osebunzimeni/ ungathokozeli

ukuhlupheka komunye ngoba kungaba nguwe kusasa.

53.Inyathi ibuzwa kwabaphambili- kufundwa ebantwini abadala/

buza abadala kuqala ngoba yibo abalolwazi..

54. Inyembezi zendoda zehlela esifubeni- umuntu wesilisa akumelanga

athi nxa elohlupho oluthile ahambe ekhuluma ngalo ebantwini bonke.

55.Inyoni itshayelwa abadala- umntwana angaze abelecala olomlandu

ngumzali.

56.Inzimakazi izala ilungakazi- umuntu omubi kumbe ongalunganga

uyamzala untwana omuhle kumbe olungileyo/ ivila lingazala umuntu
okhutheleyo.

57.Iqaqa kalizizwa ukunuka- uthanda ukuhleka izici zabanye esakhe

engasiboni
58.Isalakutshelwa sibona ngomopho- umuntu olihlongandlebe uzwa
ngokuzibona esehlelwe yingozi.

59.Isigogo sigoqwa sisemanzi – umntwana ufundiswa ukuziphatha

kuhle esemncane.

60.Isihuba sakutsha- sezakufa/ ogulayo usephefumulela okokufa.

61.Isikhuni sizala umlotha – umntwana ufuza abazali bakhe lobubi

bezenzo zabazali bakhe.

62.Isilonda sisola imbilaphi- olecala ulinindela komsulwa.

63.Isisu somhambi kasinganani singango phondo lwembuzi- isihambi

kasincitshwa ukudla ngoba singeke sikuqedele konke.

64.Isitsha esihle kasidleli- ulutho oluligugu kaluhlali uya uthi

usakholisa ngalo lwedlule.

65.Ithendele elihle ngelikhala ligijima- ukuthi nxa umuntu esefikelwe

yingozi kumele azame amacebo okuphunyuka kulokuthi azilingane aze
alimale.
66.Ithunga liyagcwala ngompehlo- ungaze wadelela izintwana
ezincane ngoba yizo izingakwenza uphumele/uma ungaphumelelanga
kuqala zama njalo.

67.Izandla ziyagezana- kulula ukunceda lowo ojayele ukukunceda lawe.

68.Izolo liyembelwa- lokho abantu abaxabane ngakho njalo

bathethelelana ngakho kufanele bakukhohlwe.

69.Kazalanga wabola amathumbu- wazala abantwana

abangahloniphiyo njalo abangalunganga.

70. Kubomvu umkhiwa ukhithikile- qaphela kulengozi, abanye njalo

bathi sitsho ukuthi nanku ukudla kuchaphakele wozani lizitike.

71.Kusasa kuyizolo- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.

72.Kwafa igula lamasi- kukhalwa ngomuntu osetshonile obe elusizo

phakathi kwabantu.

73.Libalele ngitsho lasebukhweni bezinja- emini, ilanga likhanya

kungela ngitsho leyezi elilodwa/kubatshazwa ukutshisa kwelanga.
74.Loba kungela qhude kuyasa- loba ungekho ungacabangi ukuthi
abantu bazahlupheka.

75.Ngikubeka isikhupha- ungonile kodwa angizukulwa lawe lamuhla

sizahlangana ngelinye ilanga.

76.Ngumanxiwa kawamili mbuya- ngumuntu ohlezi ethuthile njalo nje.

77.Ngumnyankomo- abanye bathi kutsho umuntu ongaziwa lapho avela

khona abanye njalo bathi kutsho ukudana kakhulu.

78.Okuvuthiweyo kubolile- ukucebisa abanye ukuthi badle bengakhali

ngoba ukudla kuzaphela.

79.Oxamu baxhulene- kuhletshwa ububi babantu abathatheneyo

ukuba baqondene ngobubu babo.

80.Selidumela emansumpeni- kukhuthazwa umuntu ukuthi

sezaphumelela.

81.Sizoyicela isivuthiwe- kuxwayiswa umuntu ongathandi ukwelulekwa

ngabanye.
82.Sobohla manyosi- kuzaze kukuphele lawe.

83.Ubude abuphangwa- kukhuzwa umntwana ogagamela izinto

eziphezu kwakhe ukuba kufanele aze azenze esefike kulelobanga.

84.Udiwo lufuze imbiza- umntwana ufuze abazali bakhe.

85.Udlela emakhukhwini- uyancitshana.

86.Udwayi ufa lensiba zakhe- lokho umuntu oyikho khona uze afe
lakho.

87.Ugandwa yini lenyoka kazisela mazinyo- engasake afe.

88.Ugegelela imbuya wesaba ulude- ulanda abadeleleyo etshiya lowo

omqalileyo ngoba emesaba.

89.Uhamba phezu kwamawa- impilo yakhe isengozini.

90.Uhlobo olungabekwa nhlanyelo- ukuthetha ngezenzo zomuntu

ezitshengisa umdabuko wabakibo ababevele bebabi.
91.Ukhala eziwela esiswini- kukhulunywa ngomuntu olento emdlayo
kodwa owehluleka ukuthi ayibike ebantwini ngoba ingamthelela ihlazo.

92.Ukhala ngelihlo linye- uzenza olosizi yena engelalo.

93.Ukhuni olungaziwayo kaluthezwa- kuxwayiswa labo abazimisele

ukuthatha ukuthi ijaha loba intombi kumele ithande lowo emaziyo
lapho adabuka khona ukuze kusasa kungamhluphi.

94.Ukungazi kufana lokufa- kukhulunywa ngento eyabe isiwonakele

ngoba bekungaziwa lutho ngayo.

95.Ukusuza komnumzana kwesulelwa kumfokazana – isono somuntu

omdala kasibatshazwa.

96.Ukuzala yikuzelula amathambo/yikuzimbela- ukubuka isenzo esihle

esenziwe ngumntwana.

97.Ukwanda kwaliwa ngumthakathi- sibonga umuntu ngoba

esihlangule singasakwazi esingakwenza.

98.Umcaba owasala emasini- intombi eyasala ekhaya ezinye zisenda.

99.Umendo kawuthunyelwa gundwane/kawutshayelwa mathambo-
ukuzikhala kowendileyo esebona uhlupho ayengazi ukuthi uzalubona
emendweni.

100.Umenzi kakhohlwa kukhohlwa umenziwa- abantu abonela anye

kabalutho ukukhohlwa kodwa labo abezwe ubuhlungu kabakhohlwa
lanxa kungaze kwedlule isikhathi eside okunganani.

101.Umfazi kalankosi- umfazi kayesabi indoda yakhe kakukhathalekile

ingabe ilesikhundla esikhulu kanganani.

102.Umkhwenyana yinxoza- umkhwenyana akumelanga adinwe

yikupha abakwabozala izipho.

103.Umlahlise okwenyongo yenyathi- umale/umlahle kazafuna ukuthi

asondele kuye njalo.

104.Umlomo litshoba lokuziphungela- ukuphendula uzama ukuzisiza

kulelocala oletheswayo.

105.Umlungisi ngumoni/umuntu kalamcoli- abantu babasole nxa

besenzelwa okuhle, ngomona wokuthi usuzazisa ngezenzo zakho ezinhle.
106.Umntwana wenyoka yinyoka- umuntu nxa ezalwa ngabantu
abasolwayo lanxa angaze azame njani ukuba ngumuntu olungileyo
ungamethembi.

107.Umntwana wesilwane yisilwane- umntwana uhle akhanye ukuthi

uzalwa yindoda enjani esemncane.

108.Umntwana yindla ngaye- umuntu omdala oyayathi ulutho lufunwa

nguye alucele ngomntwana athi uyalukhalela.

109.Umqokolo wendwangu uvuthelwa emlonyeni- okwakhe akumelelwa

ukuthi kuze kulunge.

110.Umthunywa kalampontsho- othunyiweyo kalacala.

111.Umthwente uhlaba usamila- impawu zokuhlakanipha zihle

zizikhanyele lanxa umuntu esesengumntwana.

112.Umuntu kazizali- abantwabakhe kabamfuzanga ngezimilo zabo.

113.Umzenzi kakhalelwa- ngumuntu osesenkathazweni ngenxa

yokungalaleli ezluleko zabadala.
114.Ungena ngenxeba njengempethu- umuntu ohluphekayo abantu
bangamenzela umona ngoba besazi ukuthi uyadubeka.

115.Unxiwa luka Ha! alwakhiwa- lokho osekubonakele akumelanga

kukuqede amandla qina uzame amanye amacebo.

116.Unyawo kalula mpumulo- phatha abanye kuhle ngoba kusasa

kungenzeka ukuthi udinge usizo lwabo.

117.Usenga inkomo, asenge inkonyane – umuntu ongahloniphiyo,

okhombisa umfazi abuye akhombise indodakazi yakhe.

118.Uthango ludla amakhomane- umzali nguye othakatha

abantwabakhe.

119.UTshaka usekhaya- oqeda abantu ukhonapha ekhaya.

120. Utshaya inja ngekhanda- ngumyanga.

121.Uwelwe ngamazolo- ubelenhlanhla.

122.Uye kwelongwelumatha – uhambe kazaphenduka.

123.Uyibambe ngesidukwini- amandla akuye.

124.Uyisikela emunweni- uhlezi kuhle kasweli lutho.

125.Uzidle izibeka amathambo- uma kusenda intombi engela simile

zingabuyela inkomo zamalobolo.

126.Wafa kabili njengomkhobo- ubekhala ngobubi obumehleleyo

sekuphinda kusenzakala okunye okubi.

127.Waqothula imbokodo lesisekelo- ukubhujiswa komuzi wonke, abazali

labantwana.

128.Wanyiwa yinyoni- umuntu oxwaywa ngabantu ngenxa yezenzo

zakhe okwenza aswele izihlobo labangane.

129.Yawuchitha umuthi inkonyane- ukuveza ulutho obeluyimfihlo

ngesikhathi esingayisiso.

130.Zinqunywa amakhanda ziyekwe- izindaba ezithinta amabizo

abanye abantu akumelanga zihlale ziphathwa zilamacala.