You are on page 1of 7

I

Posted on May 27, 2017

IZAGA LENGCAZELO

zaga lengcazelo

1.Ababuyisi baphambili- okubi kubi ungaze ubalekele ulaywa uzafika ulaywe ngokufanayo lapho oya
khona.

2. Abake babonana bayaphinda babonane- uma abantu bevalelisana babalesifiso sokuphinda


bahlangane, bahlalisane njengakuqala.

3.Abantwana bensimba bahamba belandelana- kuyabe kulaywa abantwana bomfazi ukuthi bangalwi
bangahluphani.

4.Agelezela lapha okwehle khona- kulula ukwethesa icala komeyisayo kulalowo omesabayo.

5.Akubeyelwa muva kunge mkhondo- konakele konakele , ukukhala akusizilutho

6.Akubuyelwa nganxanye kungemanzi- nxa kukhulunywa indaba abantu abaze bavumelana bonke.

7.Akunkwali yaphandela enye- kuyingozi ukuthuma omunye umuntu ukuba akwenzele olunye ulutho
olwaziyo ukuthi laye uyalufuna ngoba hlezi akuphambanise.

8.Akuntombi yagana inyamazana- lanxa ungangala uzakwendela komunye onjengami.

9.Akuqili lazikhotha emhlane- kukhuzwa umuntu othanda ukwenza okubi ngoba esithi uhlakaniphile,
ngelinye ilanga uzabanjwa.

10.Akusilima sindlebende kwabo- ububi bomuntu bubonwa ngabangaphandle, abazalana laye


kababuboni.

11.Amajodo awela abangela mbiza- empilweni izinto kazivamanga ukuthi ziqondane/ okuhle kutholwa
ngabangela ndaba lakho.

12.Ameva ayabangulana- sinceda abasincedayo lathi.

13.Awumbiwa godi linye- zinengi indlela zokwenza ulutho oluthile.

14.Ayikhabi zibaya zimbili- ungaze uphunyuke entweni embi, ungacabangi ukuthi uzaphinda uphunyuke
njalo, uyazikhohlisa/ kutshiwo intombi esekukade iwala amajaha isithe yabanjwa ngelinye ijaha
eliyinkonjwa.

15.Abapheki abanengi bayabona ububende- omunye angathi ngiyazi lomunye laye athi ngiyazi
kuyonakala.
16.Buchitheka bugayiwe- kungonakala abantu bona besithi sokulungile.

17.Elenxeba ilenxeba- loba befihla kodwa olecala uzabonakala.

18.Elethunga ayisengelwa phansi- umuntu olusizo kuwe ungamtshaphazi, mphathe kuhle ngoba
ungamtshaphaza uzakuncitsha izinto zakhe ubusuhlupheka.

19.Emuva kuphambili- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.

20.Enyathele udaka inathile- olecala uhle abonakale ngokudliwa ngumzwangedwa.

21.Eyomdeni ayingenwa- kuxwayiswa umuntu ukuthi angangeneli ezomuzi wabantu ngoba isisusa sazo
engasazi.

22.Guga sithebe kade wacholela- yekela ngiluphale kade ngangizenza izinto ezinhle

23.Ibele lendlela kalivuthwa- intombi enguvuma zonke iphetha ngokuswela oyithathayo/umuntu


osekuhluphekeni kavamanga ukuphumelela.

24.Icala kaliboli- isenzo esibi kasipheli loba umuntu angaze azame ukubalekela isijeziso ekucineni uzafica
silokhu simlindele.

25.Icala lembula ingubo lingene- icala lingakufica ungazi lutho.

26.Idlozi liyaphakelwa- kuxwayiswa umuntu othi angaphumelela azenze ozuze leyonhlanhla yedwa
akhohlwe amadlozi.

27.Igadigadi idiniwe- umuntu osecela uncedo ukuba lokho akwenzayo sokumehlula kanti uyabe eqale
esithi angazenzela yedwa.

28.Igwababa liphethe umgodo- kubatshazwa ulutho oluhle olwenziwe ngumuntukazana


okungakhunjulelwe ukuthi angaluthola.

29.Ihlonipha lalapha engekugana khona- umuntu kumele ahloniphe abantu bonke, angakhethi.

30.Ikhotha eyikhothayo- kulula ukuthi usize umuntu ojayele ukukusiza lawe/unceda okuncedayo lawe.

31.Ikhula lamanono ayo- umuntu ukhula lezenzo zakhe ezinhle ezavele zabonakala esesemncane.

32.Imbila yaswela umsila ngokulayezala- othanda ukuthuma katholi lutho.

33.Imbuzi igudla iguma- kafuni kuphumela egcekeni ngenkulumo yakhe.

34.Imbuzi iphekwe lempondo- into kayenziwanga kuhle, yenziwe ngumuntu ongaziyo.

35.Impethu ingena ngenxeba- kuxwayiswa umuntu ukuba ananzelele lokho akwenzayo ngoba
kungamngenisela okunengi okubi.
36.Indlela ibuzwa kwabaphambili- kufundiswa abantwana ukuba izinto abangazaziyo kumele bazibuze
ebadaleni ngoba bona sebabona okunengi.

37.Indlu yegagu iyanetha- kuhletshwa umuntu ozenza igqala ngolutho alwenza abanye kukanti okwakhe
ukuyekela kusonakala.

38.Induku enhle iganyulwa ezizweni- into/intombi enhle iyahanjelwa kayimponguzifikela nje ikulande
uhlezi.

39.Induku kayakhi muzi- ungahlali ngokulwa nsuku zonke emzini wakho.

40.Inhlanzi itshelwe ngamanzi- usehlupheka kanti ubehlezi kuhle.

41.Inhlwa kayibanjwa ngekhanda- ungenzi amawala , yekela into iphumele egcekeni.

42.Inja ingeke ifuye enye inja- umyanga ngeke agcine omunye odubekileyo.

43.Inkomo ingazala umuntu- ngeke kwenzeke/kuyazila/ kungabayimihlolo.

44.Inkomo ixakelwe linkonyane- usephelelwe yingqondo kasakwazi angakwenza.

45.Inkosi yinkosi ngabantu- kuxwayiswa umuntu ophethe isikhundla ukuthi aphathe kuhle abantu ngoba
ekuleso sikhundla ngabo.

46.Inkukhu inatha amaqanda ayo- umzali uzibulalela abantwabakhe.

47.Inkunzi emnyama iyawona amathole- umkhokheli ongalunganga wenza lalbo abaholayo bengalungi.

48.Inotho/ubukhosi ngamazolo- kuxwayiswa umuntu ukuthi angaboziqakisa ngesikhundla alaso loba


inotho ngoba kuzaphela.

49.Inqina laphuma embizeni- wasila engozini embi/ into isiphunyukile sithembile.

50.Intandane enhle ngumakhothwa ngunina- kungcono ukufelwa nguyihlo kulokufelwa ngunyoko.

51.Into yomuntu ngumhluzi wempisi- into yomunye kayithenjwa ngoba umniniyo angakuthathela
ungalindelanga.

52.Inxeba lendoda kalihlekwa- ungahleki osebunzimeni/ ungathokozeli ukuhlupheka komunye ngoba


kungaba nguwe kusasa.

53.Inyathi ibuzwa kwabaphambili- kufundwa ebantwini abadala/ buza abadala kuqala ngoba yibo
abalolwazi..

54. Inyembezi zendoda zehlela esifubeni- umuntu wesilisa akumelanga athi nxa elohlupho oluthile
ahambe ekhuluma ngalo ebantwini bonke.

55.Inyoni itshayelwa abadala- umntwana angaze abelecala olomlandu ngumzali.


56.Inzimakazi izala ilungakazi- umuntu omubi kumbe ongalunganga uyamzala untwana omuhle kumbe
olungileyo/ ivila lingazala umuntu okhutheleyo.

57.Iqaqa kalizizwa ukunuka- uthanda ukuhleka izici zabanye esakhe engasiboni

58.Isalakutshelwa sibona ngomopho- umuntu olihlongandlebe uzwa ngokuzibona esehlelwe yingozi.

59.Isigogo sigoqwa sisemanzi – umntwana ufundiswa ukuziphatha kuhle esemncane.

60.Isihuba sakutsha- sezakufa/ ogulayo usephefumulela okokufa.

61.Isikhuni sizala umlotha – umntwana ufuza abazali bakhe lobubi bezenzo zabazali bakhe.

62.Isilonda sisola imbilaphi- olecala ulinindela komsulwa.

63.Isisu somhambi kasinganani singango phondo lwembuzi- isihambi kasincitshwa ukudla ngoba singeke
sikuqedele konke.

64.Isitsha esihle kasidleli- ulutho oluligugu kaluhlali uya uthi usakholisa ngalo lwedlule.

65.Ithendele elihle ngelikhala ligijima- ukuthi nxa umuntu esefikelwe yingozi kumele azame amacebo
okuphunyuka kulokuthi azilingane aze alimale.

66.Ithunga liyagcwala ngompehlo- ungaze wadelela izintwana ezincane ngoba yizo izingakwenza
uphumele/uma ungaphumelelanga kuqala zama njalo.

67.Izandla ziyagezana- kulula ukunceda lowo ojayele ukukunceda lawe.

68.Izolo liyembelwa- lokho abantu abaxabane ngakho njalo bathethelelana ngakho kufanele
bakukhohlwe.

69.Kazalanga wabola amathumbu- wazala abantwana abangahloniphiyo njalo abangalunganga.

70. Kubomvu umkhiwa ukhithikile- qaphela kulengozi, abanye njalo bathi sitsho ukuthi nanku ukudla
kuchaphakele wozani lizitike.

71.Kusasa kuyizolo- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.

72.Kwafa igula lamasi- kukhalwa ngomuntu osetshonile obe elusizo phakathi kwabantu.

73.Libalele ngitsho lasebukhweni bezinja- emini, ilanga likhanya kungela ngitsho leyezi
elilodwa/kubatshazwa ukutshisa kwelanga.

74.Loba kungela qhude kuyasa- loba ungekho ungacabangi ukuthi abantu bazahlupheka.

75.Ngikubeka isikhupha- ungonile kodwa angizukulwa lawe lamuhla sizahlangana ngelinye ilanga.

76.Ngumanxiwa kawamili mbuya- ngumuntu ohlezi ethuthile njalo nje.


77.Ngumnyankomo- abanye bathi kutsho umuntu ongaziwa lapho avela khona abanye njalo bathi
kutsho ukudana kakhulu.

78.Okuvuthiweyo kubolile- ukucebisa abanye ukuthi badle bengakhali ngoba ukudla kuzaphela.

79.Oxamu baxhulene- kuhletshwa ububi babantu abathatheneyo ukuba baqondene ngobubu babo.

80.Selidumela emansumpeni- kukhuthazwa umuntu ukuthi sezaphumelela.

81.Sizoyicela isivuthiwe- kuxwayiswa umuntu ongathandi ukwelulekwa ngabanye.

82.Sobohla manyosi- kuzaze kukuphele lawe.

83.Ubude abuphangwa- kukhuzwa umntwana ogagamela izinto eziphezu kwakhe ukuba kufanele aze
azenze esefike kulelobanga.

84.Udiwo lufuze imbiza- umntwana ufuze abazali bakhe.

85.Udlela emakhukhwini- uyancitshana.

86.Udwayi ufa lensiba zakhe- lokho umuntu oyikho khona uze afe lakho.

87.Ugandwa yini lenyoka kazisela mazinyo- engasake afe.

88.Ugegelela imbuya wesaba ulude- ulanda abadeleleyo etshiya lowo omqalileyo ngoba emesaba.

89.Uhamba phezu kwamawa- impilo yakhe isengozini.

90.Uhlobo olungabekwa nhlanyelo- ukuthetha ngezenzo zomuntu ezitshengisa umdabuko wabakibo


ababevele bebabi.

91.Ukhala eziwela esiswini- kukhulunywa ngomuntu olento emdlayo kodwa owehluleka ukuthi ayibike
ebantwini ngoba ingamthelela ihlazo.

92.Ukhala ngelihlo linye- uzenza olosizi yena engelalo.

93.Ukhuni olungaziwayo kaluthezwa- kuxwayiswa labo abazimisele ukuthatha ukuthi ijaha loba intombi
kumele ithande lowo emaziyo lapho adabuka khona ukuze kusasa kungamhluphi.

94.Ukungazi kufana lokufa- kukhulunywa ngento eyabe isiwonakele ngoba bekungaziwa lutho ngayo.

95.Ukusuza komnumzana kwesulelwa kumfokazana – isono somuntu omdala kasibatshazwa.

96.Ukuzala yikuzelula amathambo/yikuzimbela- ukubuka isenzo esihle esenziwe ngumntwana.

97.Ukwanda kwaliwa ngumthakathi- sibonga umntu ngoba esihlangule singasakwazi esingakwenza.

98.Umcaba owasala emasini- intombi eyasala ekhaya ezinye zisenda.


99.Umendo kawuthunyelwa gundwane/kawutshayelwa mathambo- ukuzikhala kowendileyo esebona
uhlupho ayengazi ukuthi uzalubona emendweni.

100.Umenzi kakhohlwa kukhohlwa umenziwa- abantu abonela anye kabalutho ukukhohlwa kodwa labo
abezwe ubuhlungu kabakhohlwa lanxa kungaze kwedlule isikhathi eside okunganani.

101.Umfazi kalankosi- umfazi kayesabi indoda yakhe kakukhathalekile ingabe ilesikhundla esikhulu
kanganani.

102.Umkhwenyana yinxoza- umkhwenyana akumelanga adinwe yikupha abakwabozala izipho.

103.Umlahlise okwenyongo yenyathi- umale/umlahle kazafuna ukuthi asondele kuye njalo.

104.Umlomo litshoba lokuziphungela- ukuphendula uzama ukuzisiza kulelocala oletheswayo.

105.Umlungisi ngumoni/umuntu kalamcoli- abantu babasole nxa besenzelwa okuhle, ngomona wokuthi
usuzazisa ngezenzo zakho ezinhle.

106.Umntwana wenyoka yinyoka- umuntu nxa ezalwa ngabantu abasolwayo lanxa angaze azame njani
ukuba ngumuntu olungileyo ungamethembi.

107.Umntwana wesilwane yisilwane- umntwana uhle akhanye ukuthi uzalwa yindoda enjani esemncane.

108.Umntwana yindla ngaye- umuntu omdala oyayathi ulutho lufunwa nguye alucele ngomntwana athi
uyalukhalela.

109.Umqokolo wendwangu uvuthelwa emlonyeni- okwakhe akumelelwa ukuthi kuze kulunge.

110.Umthunywa kalampontsho- othunyiweyo kalacala.

111.Umthwente uhlaba usamila- impawu zokuhlakanipha zihle zizikhanyele lanxa umuntu


esesengumntwana.

112.Umuntu kazizali- abantwabakhe kabamfuzanga ngezimilo zabo.

113.Umzenzi kakhalelwa- ngumuntu osesenkathazweni ngenxa yokungalaleli ezluleko zabadala.

114.Ungena ngenxeba njengempethu- umuntu ohluphekayo abantu bangamenzela umona ngoba besazi
ukuthi uyadubeka.

115.Unxiwa luka Ha! alwakhiwa- lokho osekubonakele akumelanga kukuqede amandla qina uzame
amanye amacebo.

116.Unyawo kalula mpumulo- phatha abanye kuhle ngoba kusasa kungenzeka ukuthi udinge usizo
lwabo.

117.Usenga inkomo, asenge inkonyane – umuntu ongahloniphiyo, okhombisa umfazi abuye akhombise
indodakazi yakhe.
118.Uthango ludla amakhomane- umzali nguye othakatha abantwabakhe.

119.UTshaka usekhaya- oqeda abantu ukhonapha ekhaya.

120. Utshaya inja ngekhanda- ngumyanga.

121.Uwelwe ngamazolo- ubelenhlanhla.

122.Uye kwelongwelumatha – uhambe kazaphenduka.

123.Uyibambe ngesidukwini- amandla akuye.

124.Uyisikela emunweni- uhlezi kuhle kasweli lutho.

125.Uzidle izibeka amathambo- uma kusenda intombi engela simile zingabuyela inkomo zamalobolo.

126.Wafa kabili njengomkhobo- ubekhala ngobubi obumehleleyo sekuphinda kusenzakala okunye okubi.

127.Waqothula imbokodo lesisekelo- ukubhujiswa komuzi wonke, abazali labantwana.

128.Wanyiwa yinyoni- umuntu oxwaywa ngabantu ngenxa yezenzo zakhe okwenza aswele izihlobo
labangane.

129.Yawuchitha umuthi inkonyane- ukuveza ulutho obeluyimfihlo ngesikhathi esingayisiso.

130.Zinqunywa amakhanda ziyekwe- izindaba ezithinta amabizo abanye abantu akumelanga zihlale
ziphathwa zilamacala.

Umthapho (References)

Mnkandla P.N (1978) Ulimi Lwethu, Mambo Press, Gweru

Mnkandla P.N (1970) Ilifa labobaba, MamboPress, Gweru

Nyamambi A. M and Dladlazela P (1975) Izaga, Mambo Press, Gweru

You might also like