Professional Documents
Culture Documents
IZAGA LENGCAZELO
zaga lengcazelo
1.Ababuyisi baphambili- okubi kubi ungaze ubalekele ulaywa uzafika ulaywe ngokufanayo lapho oya
khona.
3.Abantwana bensimba bahamba belandelana- kuyabe kulaywa abantwana bomfazi ukuthi bangalwi
bangahluphani.
4.Agelezela lapha okwehle khona- kulula ukwethesa icala komeyisayo kulalowo omesabayo.
6.Akubuyelwa nganxanye kungemanzi- nxa kukhulunywa indaba abantu abaze bavumelana bonke.
7.Akunkwali yaphandela enye- kuyingozi ukuthuma omunye umuntu ukuba akwenzele olunye ulutho
olwaziyo ukuthi laye uyalufuna ngoba hlezi akuphambanise.
9.Akuqili lazikhotha emhlane- kukhuzwa umuntu othanda ukwenza okubi ngoba esithi uhlakaniphile,
ngelinye ilanga uzabanjwa.
11.Amajodo awela abangela mbiza- empilweni izinto kazivamanga ukuthi ziqondane/ okuhle kutholwa
ngabangela ndaba lakho.
14.Ayikhabi zibaya zimbili- ungaze uphunyuke entweni embi, ungacabangi ukuthi uzaphinda uphunyuke
njalo, uyazikhohlisa/ kutshiwo intombi esekukade iwala amajaha isithe yabanjwa ngelinye ijaha
eliyinkonjwa.
15.Abapheki abanengi bayabona ububende- omunye angathi ngiyazi lomunye laye athi ngiyazi
kuyonakala.
16.Buchitheka bugayiwe- kungonakala abantu bona besithi sokulungile.
18.Elethunga ayisengelwa phansi- umuntu olusizo kuwe ungamtshaphazi, mphathe kuhle ngoba
ungamtshaphaza uzakuncitsha izinto zakhe ubusuhlupheka.
21.Eyomdeni ayingenwa- kuxwayiswa umuntu ukuthi angangeneli ezomuzi wabantu ngoba isisusa sazo
engasazi.
22.Guga sithebe kade wacholela- yekela ngiluphale kade ngangizenza izinto ezinhle
24.Icala kaliboli- isenzo esibi kasipheli loba umuntu angaze azame ukubalekela isijeziso ekucineni uzafica
silokhu simlindele.
26.Idlozi liyaphakelwa- kuxwayiswa umuntu othi angaphumelela azenze ozuze leyonhlanhla yedwa
akhohlwe amadlozi.
27.Igadigadi idiniwe- umuntu osecela uncedo ukuba lokho akwenzayo sokumehlula kanti uyabe eqale
esithi angazenzela yedwa.
29.Ihlonipha lalapha engekugana khona- umuntu kumele ahloniphe abantu bonke, angakhethi.
30.Ikhotha eyikhothayo- kulula ukuthi usize umuntu ojayele ukukusiza lawe/unceda okuncedayo lawe.
31.Ikhula lamanono ayo- umuntu ukhula lezenzo zakhe ezinhle ezavele zabonakala esesemncane.
35.Impethu ingena ngenxeba- kuxwayiswa umuntu ukuba ananzelele lokho akwenzayo ngoba
kungamngenisela okunengi okubi.
36.Indlela ibuzwa kwabaphambili- kufundiswa abantwana ukuba izinto abangazaziyo kumele bazibuze
ebadaleni ngoba bona sebabona okunengi.
37.Indlu yegagu iyanetha- kuhletshwa umuntu ozenza igqala ngolutho alwenza abanye kukanti okwakhe
ukuyekela kusonakala.
38.Induku enhle iganyulwa ezizweni- into/intombi enhle iyahanjelwa kayimponguzifikela nje ikulande
uhlezi.
42.Inja ingeke ifuye enye inja- umyanga ngeke agcine omunye odubekileyo.
45.Inkosi yinkosi ngabantu- kuxwayiswa umuntu ophethe isikhundla ukuthi aphathe kuhle abantu ngoba
ekuleso sikhundla ngabo.
47.Inkunzi emnyama iyawona amathole- umkhokheli ongalunganga wenza lalbo abaholayo bengalungi.
51.Into yomuntu ngumhluzi wempisi- into yomunye kayithenjwa ngoba umniniyo angakuthathela
ungalindelanga.
53.Inyathi ibuzwa kwabaphambili- kufundwa ebantwini abadala/ buza abadala kuqala ngoba yibo
abalolwazi..
54. Inyembezi zendoda zehlela esifubeni- umuntu wesilisa akumelanga athi nxa elohlupho oluthile
ahambe ekhuluma ngalo ebantwini bonke.
61.Isikhuni sizala umlotha – umntwana ufuza abazali bakhe lobubi bezenzo zabazali bakhe.
63.Isisu somhambi kasinganani singango phondo lwembuzi- isihambi kasincitshwa ukudla ngoba singeke
sikuqedele konke.
64.Isitsha esihle kasidleli- ulutho oluligugu kaluhlali uya uthi usakholisa ngalo lwedlule.
65.Ithendele elihle ngelikhala ligijima- ukuthi nxa umuntu esefikelwe yingozi kumele azame amacebo
okuphunyuka kulokuthi azilingane aze alimale.
66.Ithunga liyagcwala ngompehlo- ungaze wadelela izintwana ezincane ngoba yizo izingakwenza
uphumele/uma ungaphumelelanga kuqala zama njalo.
68.Izolo liyembelwa- lokho abantu abaxabane ngakho njalo bathethelelana ngakho kufanele
bakukhohlwe.
70. Kubomvu umkhiwa ukhithikile- qaphela kulengozi, abanye njalo bathi sitsho ukuthi nanku ukudla
kuchaphakele wozani lizitike.
72.Kwafa igula lamasi- kukhalwa ngomuntu osetshonile obe elusizo phakathi kwabantu.
73.Libalele ngitsho lasebukhweni bezinja- emini, ilanga likhanya kungela ngitsho leyezi
elilodwa/kubatshazwa ukutshisa kwelanga.
74.Loba kungela qhude kuyasa- loba ungekho ungacabangi ukuthi abantu bazahlupheka.
75.Ngikubeka isikhupha- ungonile kodwa angizukulwa lawe lamuhla sizahlangana ngelinye ilanga.
78.Okuvuthiweyo kubolile- ukucebisa abanye ukuthi badle bengakhali ngoba ukudla kuzaphela.
79.Oxamu baxhulene- kuhletshwa ububi babantu abathatheneyo ukuba baqondene ngobubu babo.
83.Ubude abuphangwa- kukhuzwa umntwana ogagamela izinto eziphezu kwakhe ukuba kufanele aze
azenze esefike kulelobanga.
86.Udwayi ufa lensiba zakhe- lokho umuntu oyikho khona uze afe lakho.
88.Ugegelela imbuya wesaba ulude- ulanda abadeleleyo etshiya lowo omqalileyo ngoba emesaba.
91.Ukhala eziwela esiswini- kukhulunywa ngomuntu olento emdlayo kodwa owehluleka ukuthi ayibike
ebantwini ngoba ingamthelela ihlazo.
93.Ukhuni olungaziwayo kaluthezwa- kuxwayiswa labo abazimisele ukuthatha ukuthi ijaha loba intombi
kumele ithande lowo emaziyo lapho adabuka khona ukuze kusasa kungamhluphi.
94.Ukungazi kufana lokufa- kukhulunywa ngento eyabe isiwonakele ngoba bekungaziwa lutho ngayo.
100.Umenzi kakhohlwa kukhohlwa umenziwa- abantu abonela anye kabalutho ukukhohlwa kodwa labo
abezwe ubuhlungu kabakhohlwa lanxa kungaze kwedlule isikhathi eside okunganani.
101.Umfazi kalankosi- umfazi kayesabi indoda yakhe kakukhathalekile ingabe ilesikhundla esikhulu
kanganani.
105.Umlungisi ngumoni/umuntu kalamcoli- abantu babasole nxa besenzelwa okuhle, ngomona wokuthi
usuzazisa ngezenzo zakho ezinhle.
106.Umntwana wenyoka yinyoka- umuntu nxa ezalwa ngabantu abasolwayo lanxa angaze azame njani
ukuba ngumuntu olungileyo ungamethembi.
107.Umntwana wesilwane yisilwane- umntwana uhle akhanye ukuthi uzalwa yindoda enjani esemncane.
108.Umntwana yindla ngaye- umuntu omdala oyayathi ulutho lufunwa nguye alucele ngomntwana athi
uyalukhalela.
114.Ungena ngenxeba njengempethu- umuntu ohluphekayo abantu bangamenzela umona ngoba besazi
ukuthi uyadubeka.
115.Unxiwa luka Ha! alwakhiwa- lokho osekubonakele akumelanga kukuqede amandla qina uzame
amanye amacebo.
116.Unyawo kalula mpumulo- phatha abanye kuhle ngoba kusasa kungenzeka ukuthi udinge usizo
lwabo.
117.Usenga inkomo, asenge inkonyane – umuntu ongahloniphiyo, okhombisa umfazi abuye akhombise
indodakazi yakhe.
118.Uthango ludla amakhomane- umzali nguye othakatha abantwabakhe.
125.Uzidle izibeka amathambo- uma kusenda intombi engela simile zingabuyela inkomo zamalobolo.
126.Wafa kabili njengomkhobo- ubekhala ngobubi obumehleleyo sekuphinda kusenzakala okunye okubi.
128.Wanyiwa yinyoni- umuntu oxwaywa ngabantu ngenxa yezenzo zakhe okwenza aswele izihlobo
labangane.
130.Zinqunywa amakhanda ziyekwe- izindaba ezithinta amabizo abanye abantu akumelanga zihlale
ziphathwa zilamacala.
Umthapho (References)