You are on page 1of 10

zim isindebele learners

IZAGA LENGCAZELO
snsingo 2 years ago

Advertisements

REPORT THIS AD

Izaga lengcazelo

1.Ababuyisi baphambili- okubi kubi ungaze ubalekele ulaywa uzafika ulaywe


ngokufanayo lapho oya khona.
2. Abake babonana bayaphinda babonane- uma abantu bevalelisana babalesifiso
sokuphinda bahlangane, bahlalisane njengakuqala.
3.Abantwana bensimba bahamba belandelana- kuyabe kulaywa abantwana
bomfazi ukuthi bangalwi bangahluphani.
4.Agelezela lapha okwehle khona- kulula ukwethesa icala komeyisayo kulalowo
omesabayo.
5.Akubeyelwa muva kunge mkhondo- konakele konakele , ukukhala akusizilutho
6.Akubuyelwa nganxanye kungemanzi- nxa kukhulunywa indaba abantu abaze

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 1 of 10
bavumelana bonke.
7.Akunkwali yaphandela enye- kuyingozi ukuthuma omunye umuntu ukuba
akwenzele olunye ulutho olwaziyo ukuthi laye uyalufuna ngoba hlezi
akuphambanise.
8.Akuntombi yagana inyamazana- lanxa ungangala uzakwendela komunye
onjengami.
9.Akuqili lazikhotha emhlane- kukhuzwa umuntu othanda ukwenza okubi ngoba
esithi uhlakaniphile, ngelinye ilanga uzabanjwa.
10.Akusilima sindlebende kwabo- ububi bomuntu bubonwa ngabangaphandle,
abazalana laye kababuboni.
11.Amajodo awela abangela mbiza- empilweni izinto kazivamanga ukuthi
ziqondane/ okuhle kutholwa ngabangela ndaba lakho.
12.Ameva ayabangulana- sinceda abasincedayo lathi.
13.Awumbiwa godi linye- zinengi indlela zokwenza ulutho oluthile.
14.Ayikhabi zibaya zimbili- ungaze uphunyuke entweni embi, ungacabangi
ukuthi uzaphinda uphunyuke njalo, uyazikhohlisa/ kutshiwo intombi esekukade
iwala amajaha isithe yabanjwa ngelinye ijaha eliyinkonjwa.
15.Abapheki abanengi bayabona ububende- omunye angathi ngiyazi lomunye
laye athi ngiyazi kuyonakala.
16.Buchitheka bugayiwe- kungonakala abantu bona besithi sokulungile.
17.Elenxeba ilenxeba- loba befihla kodwa olecala uzabonakala.
18.Elethunga ayisengelwa phansi- umuntu olusizo kuwe ungamtshaphazi,
mphathe kuhle ngoba ungamtshaphaza uzakuncitsha izinto zakhe
ubusuhlupheka.
19.Emuva kuphambili- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.
20.Enyathele udaka inathile- olecala uhle abonakale ngokudliwa
ngumzwangedwa.
21.Eyomdeni ayingenwa- kuxwayiswa umuntu ukuthi angangeneli ezomuzi
wabantu ngoba isisusa sazo engasazi.

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 2 of 10
22.Guga sithebe kade wacholela- yekela ngiluphale kade ngangizenza izinto
ezinhle
23.Ibele lendlela kalivuthwa- intombi enguvuma zonke iphetha ngokuswela
oyithathayo/umuntu osekuhluphekeni kavamanga ukuphumelela.
24.Icala kaliboli- isenzo esibi kasipheli loba umuntu angaze azame ukubalekela
isijeziso ekucineni uzafica silokhu simlindele.
25.Icala lembula ingubo lingene- icala lingakufica ungazi lutho.
26.Idlozi liyaphakelwa- kuxwayiswa umuntu othi angaphumelela azenze ozuze
leyonhlanhla yedwa akhohlwe amadlozi.
27.Igadigadi idiniwe- umuntu osecela uncedo ukuba lokho akwenzayo
sokumehlula kanti uyabe eqale esithi angazenzela yedwa.
28.Igwababa liphethe umgodo- kubatshazwa ulutho oluhle olwenziwe
ngumuntukazana okungakhunjulelwe ukuthi angaluthola.
29.Ihlonipha lalapha engekugana khona- umuntu kumele ahloniphe abantu
bonke, angakhethi.
30.Ikhotha eyikhothayo- kulula ukuthi usize umuntu ojayele ukukusiza
lawe/unceda okuncedayo lawe.
31.Ikhula lamanono ayo- umuntu ukhula lezenzo zakhe ezinhle ezavele
zabonakala esesemncane.
32.Imbila yaswela umsila ngokulayezala- othanda ukuthuma katholi lutho.
33.Imbuzi igudla iguma- kafuni kuphumela egcekeni ngenkulumo yakhe.
34.Imbuzi iphekwe lempondo- into kayenziwanga kuhle, yenziwe ngumuntu
ongaziyo.
35.Impethu ingena ngenxeba- kuxwayiswa umuntu ukuba ananzelele lokho
akwenzayo ngoba kungamngenisela okunengi okubi.
36.Indlela ibuzwa kwabaphambili- kufundiswa abantwana ukuba izinto
abangazaziyo kumele bazibuze ebadaleni ngoba bona sebabona okunengi.
37.Indlu yegagu iyanetha- kuhletshwa umuntu ozenza igqala ngolutho alwenza
abanye kukanti okwakhe ukuyekela kusonakala.

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 3 of 10
38.Induku enhle iganyulwa ezizweni- into/intombi enhle iyahanjelwa
kayimponguzifikela nje ikulande uhlezi.
39.Induku kayakhi muzi- ungahlali ngokulwa nsuku zonke emzini wakho.
40.Inhlanzi itshelwe ngamanzi- usehlupheka kanti ubehlezi kuhle.
41.Inhlwa kayibanjwa ngekhanda- ungenzi amawala , yekela into iphumele
egcekeni.
42.Inja ingeke ifuye enye inja- umyanga ngeke agcine omunye odubekileyo.
43.Inkomo ingazala umuntu- ngeke kwenzeke/kuyazila/ kungabayimihlolo.
44.Inkomo ixakelwe linkonyane- usephelelwe yingqondo kasakwazi
angakwenza.
45.Inkosi yinkosi ngabantu- kuxwayiswa umuntu ophethe isikhundla ukuthi
aphathe kuhle abantu ngoba ekuleso sikhundla ngabo.
46.Inkukhu inatha amaqanda ayo- umzali uzibulalela abantwabakhe.
47.Inkunzi emnyama iyawona amathole- umkhokheli ongalunganga wenza lalbo
abaholayo bengalungi.
48.Inotho/ubukhosi ngamazolo- kuxwayiswa umuntu ukuthi angaboziqakisa
ngesikhundla alaso loba inotho ngoba kuzaphela.
49.Inqina laphuma embizeni- wasila engozini embi/ into isiphunyukile
sithembile.
50.Intandane enhle ngumakhothwa ngunina- kungcono ukufelwa nguyihlo
kulokufelwa ngunyoko.
51.Into yomuntu ngumhluzi wempisi- into yomunye kayithenjwa ngoba
umniniyo angakuthathela ungalindelanga.
52.Inxeba lendoda kalihlekwa- ungahleki osebunzimeni/ ungathokozeli
ukuhlupheka komunye ngoba kungaba nguwe kusasa.
53.Inyathi ibuzwa kwabaphambili- kufundwa ebantwini abadala/ buza abadala
kuqala ngoba yibo abalolwazi..
54. Inyembezi zendoda zehlela esifubeni- umuntu wesilisa akumelanga athi nxa
elohlupho oluthile ahambe ekhuluma ngalo ebantwini bonke.

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 4 of 10
55.Inyoni itshayelwa abadala- umntwana angaze abelecala olomlandu ngumzali.
56.Inzimakazi izala ilungakazi- umuntu omubi kumbe ongalunganga uyamzala
untwana omuhle kumbe olungileyo/ ivila lingazala umuntu okhutheleyo.
57.Iqaqa kalizizwa ukunuka- uthanda ukuhleka izici zabanye esakhe engasiboni
58.Isalakutshelwa sibona ngomopho- umuntu olihlongandlebe uzwa
ngokuzibona esehlelwe yingozi.
59.Isigogo sigoqwa sisemanzi – umntwana ufundiswa ukuziphatha kuhle
esemncane.
60.Isihuba sakutsha- sezakufa/ ogulayo usephefumulela okokufa.
61.Isikhuni sizala umlotha – umntwana ufuza abazali bakhe lobubi bezenzo
zabazali bakhe.
62.Isilonda sisola imbilaphi- olecala ulinindela komsulwa.
63.Isisu somhambi kasinganani singango phondo lwembuzi- isihambi
kasincitshwa ukudla ngoba singeke sikuqedele konke.
64.Isitsha esihle kasidleli- ulutho oluligugu kaluhlali uya uthi usakholisa ngalo
lwedlule.
65.Ithendele elihle ngelikhala ligijima- ukuthi nxa umuntu esefikelwe yingozi
kumele azame amacebo okuphunyuka kulokuthi azilingane aze alimale.
66.Ithunga liyagcwala ngompehlo- ungaze wadelela izintwana ezincane ngoba
yizo izingakwenza uphumele/uma ungaphumelelanga kuqala zama njalo.
67.Izandla ziyagezana- kulula ukunceda lowo ojayele ukukunceda lawe.
68.Izolo liyembelwa- lokho abantu abaxabane ngakho njalo bathethelelana
ngakho kufanele bakukhohlwe.
69.Kazalanga wabola amathumbu- wazala abantwana abangahloniphiyo njalo
abangalunganga.
70. Kubomvu umkhiwa ukhithikile- qaphela kulengozi, abanye njalo bathi sitsho
ukuthi nanku ukudla kuchaphakele wozani lizitike.
71.Kusasa kuyizolo- okwenza lamuhla kuyakwenzeka lakusasa.
72.Kwafa igula lamasi- kukhalwa ngomuntu osetshonile obe elusizo phakathi

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 5 of 10
kwabantu.
73.Libalele ngitsho lasebukhweni bezinja- emini, ilanga likhanya kungela
ngitsho leyezi elilodwa/kubatshazwa ukutshisa kwelanga.
74.Loba kungela qhude kuyasa- loba ungekho ungacabangi ukuthi abantu
bazahlupheka.
75.Ngikubeka isikhupha- ungonile kodwa angizukulwa lawe lamuhla
sizahlangana ngelinye ilanga.
76.Ngumanxiwa kawamili mbuya- ngumuntu ohlezi ethuthile njalo nje.
77.Ngumnyankomo- abanye bathi kutsho umuntu ongaziwa lapho avela khona
abanye njalo bathi kutsho ukudana kakhulu.
78.Okuvuthiweyo kubolile- ukucebisa abanye ukuthi badle bengakhali ngoba
ukudla kuzaphela.
79.Oxamu baxhulene- kuhletshwa ububi babantu abathatheneyo ukuba
baqondene ngobubu babo.
80.Selidumela emansumpeni- kukhuthazwa umuntu ukuthi sezaphumelela.
81.Sizoyicela isivuthiwe- kuxwayiswa umuntu ongathandi ukwelulekwa
ngabanye.
82.Sobohla manyosi- kuzaze kukuphele lawe.
83.Ubude abuphangwa- kukhuzwa umntwana ogagamela izinto eziphezu kwakhe
ukuba kufanele aze azenze esefike kulelobanga.
84.Udiwo lufuze imbiza- umntwana ufuze abazali bakhe.
85.Udlela emakhukhwini- uyancitshana.
86.Udwayi ufa lensiba zakhe- lokho umuntu oyikho khona uze afe lakho.
87.Ugandwa yini lenyoka kazisela mazinyo- engasake afe.
88.Ugegelela imbuya wesaba ulude- ulanda abadeleleyo etshiya lowo omqalileyo
ngoba emesaba.
89.Uhamba phezu kwamawa- impilo yakhe isengozini.
90.Uhlobo olungabekwa nhlanyelo- ukuthetha ngezenzo zomuntu ezitshengisa
umdabuko wabakibo ababevele bebabi.

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 6 of 10
91.Ukhala eziwela esiswini- kukhulunywa ngomuntu olento emdlayo kodwa
owehluleka ukuthi ayibike ebantwini ngoba ingamthelela ihlazo.
92.Ukhala ngelihlo linye- uzenza olosizi yena engelalo.
93.Ukhuni olungaziwayo kaluthezwa- kuxwayiswa labo abazimisele ukuthatha
ukuthi ijaha loba intombi kumele ithande lowo emaziyo lapho adabuka khona
ukuze kusasa kungamhluphi.
94.Ukungazi kufana lokufa- kukhulunywa ngento eyabe isiwonakele ngoba
bekungaziwa lutho ngayo.
95.Ukusuza komnumzana kwesulelwa kumfokazana – isono somuntu omdala
kasibatshazwa.
96.Ukuzala yikuzelula amathambo/yikuzimbela- ukubuka isenzo esihle esenziwe
ngumntwana.
97.Ukwanda kwaliwa ngumthakathi- sibonga umntu ngoba esihlangule
singasakwazi esingakwenza.
98.Umcaba owasala emasini- intombi eyasala ekhaya ezinye zisenda.
99.Umendo kawuthunyelwa gundwane/kawutshayelwa mathambo- ukuzikhala
kowendileyo esebona uhlupho ayengazi ukuthi uzalubona emendweni.
100.Umenzi kakhohlwa kukhohlwa umenziwa- abantu abonela anye kabalutho
ukukhohlwa kodwa labo abezwe ubuhlungu kabakhohlwa lanxa kungaze
kwedlule isikhathi eside okunganani.
101.Umfazi kalankosi- umfazi kayesabi indoda yakhe kakukhathalekile ingabe
ilesikhundla esikhulu kanganani.
102.Umkhwenyana yinxoza- umkhwenyana akumelanga adinwe yikupha
abakwabozala izipho.
103.Umlahlise okwenyongo yenyathi- umale/umlahle kazafuna ukuthi asondele
kuye njalo.
104.Umlomo litshoba lokuziphungela- ukuphendula uzama ukuzisiza kulelocala
oletheswayo.
105.Umlungisi ngumoni/umuntu kalamcoli- abantu babasole nxa besenzelwa

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 7 of 10
okuhle, ngomona wokuthi usuzazisa ngezenzo zakho ezinhle.
106.Umntwana wenyoka yinyoka- umuntu nxa ezalwa ngabantu abasolwayo
lanxa angaze azame njani ukuba ngumuntu olungileyo ungamethembi.
107.Umntwana wesilwane yisilwane- umntwana uhle akhanye ukuthi uzalwa
yindoda enjani esemncane.
108.Umntwana yindla ngaye- umuntu omdala oyayathi ulutho lufunwa nguye
alucele ngomntwana athi uyalukhalela.
109.Umqokolo wendwangu uvuthelwa emlonyeni- okwakhe akumelelwa ukuthi
kuze kulunge.
110.Umthunywa kalampontsho- othunyiweyo kalacala.
111.Umthwente uhlaba usamila- impawu zokuhlakanipha zihle zizikhanyele
lanxa umuntu esesengumntwana.
112.Umuntu kazizali- abantwabakhe kabamfuzanga ngezimilo zabo.
113.Umzenzi kakhalelwa- ngumuntu osesenkathazweni ngenxa yokungalaleli
ezluleko zabadala.
114.Ungena ngenxeba njengempethu- umuntu ohluphekayo abantu
bangamenzela umona ngoba besazi ukuthi uyadubeka.
115.Unxiwa luka Ha! alwakhiwa- lokho osekubonakele akumelanga kukuqede
amandla qina uzame amanye amacebo.
116.Unyawo kalula mpumulo- phatha abanye kuhle ngoba kusasa kungenzeka
ukuthi udinge usizo lwabo.
117.Usenga inkomo, asenge inkonyane – umuntu ongahloniphiyo, okhombisa
umfazi abuye akhombise indodakazi yakhe.
118.Uthango ludla amakhomane- umzali nguye othakatha abantwabakhe.
119.UTshaka usekhaya- oqeda abantu ukhonapha ekhaya.
120. Utshaya inja ngekhanda- ngumyanga.
121.Uwelwe ngamazolo- ubelenhlanhla.
122.Uye kwelongwelumatha – uhambe kazaphenduka.
123.Uyibambe ngesidukwini- amandla akuye.

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 8 of 10
124.Uyisikela emunweni- uhlezi kuhle kasweli lutho.
125.Uzidle izibeka amathambo- uma kusenda intombi engela simile zingabuyela
inkomo zamalobolo.
126.Wafa kabili njengomkhobo- ubekhala ngobubi obumehleleyo sekuphinda
kusenzakala okunye okubi.
127.Waqothula imbokodo lesisekelo- ukubhujiswa komuzi wonke, abazali
labantwana.
128.Wanyiwa yinyoni- umuntu oxwaywa ngabantu ngenxa yezenzo zakhe
okwenza aswele izihlobo labangane.
129.Yawuchitha umuthi inkonyane- ukuveza ulutho obeluyimfihlo ngesikhathi
esingayisiso.
130.Zinqunywa amakhanda ziyekwe- izindaba ezithinta amabizo abanye abantu
akumelanga zihlale ziphathwa zilamacala.
Umthapho (References)
Mnkandla P.N (1978) Ulimi Lwethu, Mambo Press, Gweru
Mnkandla P.N (1970) Ilifa labobaba, MamboPress, Gweru
Nyamambi A. M and Dladlazela P (1975) Izaga, Mambo Press, Gweru

Advertisements

REPORT THIS AD

Categories: Uncategorized

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 9 of 10
Leave a Comment

zim isindebele learners


Create a free website or blog at WordPress.com. Back to top

Advertisements

REPORT THIS AD

https://zimndebele.wordpress.com/2017/05/27/izaga-lengcazelo/amp/ 3/31/19, 10@22 PM


Page 10 of 10

You might also like