Padişahım Çok Yaşa: Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında
Merasimler. İstanbul. Hakan T. Karateke (2017)’nin “Padişahım Çok Yaşa: Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler” adlı İş Bankası Yayınlarından çıkan eseri, Osmanlı son dönem merasimleri için aydınlatıcı bir çalışmadır. Çalışmada, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa etkisinde kalarak saray hayatı ve merasimlerini modernleştirmesi anlatılmaktadır. Çalışmada, Omanlı’da modernleşmenin öncüsü II. Mahmud’tan başlanarak hanedanın son yedi padişahı (II. Mahmud, Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murad, II. Abdülhamid, Mehmed Reşad ve Vahideddin) zamanında protokolde görülen değişimler hakkında bilgi verilmiştir. Diplomatik törenlerde Avrupa elçilerine daha fazla saygı gösterilmesi, günlük hayat pratiklerinin değişmesi ve Topkapı Sarayı yerine Dolmabahçe Sarayı kullanılmaya başlanması bu değişimlerin göstergesidir. Çalışmada öncelikle Osmanlı Devleti’nin son yedi padişahının saltanatında görülen en çarpıcı değişimler aktarılmış ardından son yüzyıl törenleri bir araya toplanmıştır. Bu törenler; cülus ve beyat merasimleri, kılıç kuşanma, muayede, Cuma selamlığı, kabul törenleri ve diğer dini merasimler bölümlerinde değerlendirilmiştir.
II. Mahmud (s.t. 1808-1839)
Küçük yaşta babasını kaybeden ve yerine tahta geçen amcasının oğlu III. Selim ile araları çok iyiydi. Çok sevdiği III. Selim’in yeniçeriler tarafından katledilmesi, yeniçerilere olan nefretine yol açtı. Yaptığı reformların başında 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kapatılması gelir (Karateke 2017: 3-4). Yaptığı yeniliklerle göze batan ve “gavur padişah” olara adlandırılmasına yol açan II. Mahmud döneminde görülen düzenleme ve değişimler şu şekilde sıralanabilir (Karateke 2017: 5-7): - Padişahın teşrif-i hümayun ya da gidiş adı verilen şehir gezilerinde alayın etrafını sarıp onu halktan ayıran solak ve peykler için yeni düzenlemelere gidildi. Bu kişilerin yaşlıları görevden alınıp yerine gençlerin alınmasıyla oluşturulan yeni gruba “rikab-ı hümayun hademesi” adı verildi. - Düşük rütbeli zabitlerden oluşan Mabeyn bostancıları, “Mabeyn-i Hümayun hademesi” olarak değiştirildi. - Tebdil-i kıyafet gezmeye çıkan son padişah olan II. Mahmud, yanına süvari ve peykler yerine kavasları aldı. - 1829’da Rami Kışlasında yapılan Ramazan Bayramı muayedesinde mehter yerine ilk kez muzıka dahil edildi. - Osmanlı sarayında hilat ve kürkün hediye olarak verilmesi kaldırıldı. Yerine cevher ve nişan verme usulü getirildi. - II. Mahmud’un portresi “tasvir-i hümayun”, törenlerle devlet dairelerine asıldı. - II. Mahmud, sarık yerine fes takıp kürk ve kaftan yerine redingot ve pantolon gitmeye başladı. Sakalını kısalttı. - Çeşitli vesilelerle düzenlenen balolarda, II. Mahmud katılmasa da devlet ricali katıldı ve Osmanlı Saray bandosu burada bestelerini seslendirdi.
Abdülmecid (s.t. 1839-1861)
Batı Sarayları ve yaşantısından son derece etkilenen Abülmecid, kısa sürede Osmanlı sarayını teşrifatını, adetlerin, mobilyasına ve günlük yaşayışına kadar Avrupa saraylarını benzetti. Rahat tavırları ve cesaretiyle adetleri bozması, diğer sultanlar için de ruhsat kabul edilerek adetlerin kolayca değiştirilebilceği günler başladı (Karateke 2017: 8-9). Abdülmecid zamanındaki en önemli değişimler şöyle özetlenebilir (2017: 10-13) - 1856 yılında barok-rokoko tarzdaki Dolmabahçe Sarayı’nın açılışı yapıldı. Tamamı Arvrupai mobilyalarla döşenen saray ilk defa Osmanlı Sarayının Mabeyni ile Haremini aynı çatıda topladı.