Hakan T. Karateke. (2017).

Padişahım Çok Yaşa: Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında

Merasimler. İstanbul.
Hakan T. Karateke (2017)’nin “Padişahım Çok Yaşa: Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında
Merasimler” adlı İş Bankası Yayınlarından çıkan eseri, Osmanlı son dönem merasimleri için
aydınlatıcı bir çalışmadır. Çalışmada, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa etkisinde kalarak
saray hayatı ve merasimlerini modernleştirmesi anlatılmaktadır. Çalışmada, Omanlı’da
modernleşmenin öncüsü II. Mahmud’tan başlanarak hanedanın son yedi padişahı (II. Mahmud,
Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murad, II. Abdülhamid, Mehmed Reşad ve Vahideddin) zamanında
protokolde görülen değişimler hakkında bilgi verilmiştir. Diplomatik törenlerde Avrupa elçilerine
daha fazla saygı gösterilmesi, günlük hayat pratiklerinin değişmesi ve Topkapı Sarayı yerine
Dolmabahçe Sarayı kullanılmaya başlanması bu değişimlerin göstergesidir. Çalışmada öncelikle
Osmanlı Devleti’nin son yedi padişahının saltanatında görülen en çarpıcı değişimler aktarılmış
ardından son yüzyıl törenleri bir araya toplanmıştır. Bu törenler; cülus ve beyat merasimleri, kılıç
kuşanma, muayede, Cuma selamlığı, kabul törenleri ve diğer dini merasimler bölümlerinde
değerlendirilmiştir.

II. Mahmud (s.t. 1808-1839)

Küçük yaşta babasını kaybeden ve yerine tahta geçen amcasının oğlu III. Selim ile araları çok iyiydi.
Çok sevdiği III. Selim’in yeniçeriler tarafından katledilmesi, yeniçerilere olan nefretine yol açtı.
Yaptığı reformların başında 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kapatılması gelir (Karateke 2017: 3-4).
Yaptığı yeniliklerle göze batan ve “gavur padişah” olara adlandırılmasına yol açan II. Mahmud
döneminde görülen düzenleme ve değişimler şu şekilde sıralanabilir (Karateke 2017: 5-7):
- Padişahın teşrif-i hümayun ya da gidiş adı verilen şehir gezilerinde alayın etrafını sarıp onu
halktan ayıran solak ve peykler için yeni düzenlemelere gidildi. Bu kişilerin yaşlıları
görevden alınıp yerine gençlerin alınmasıyla oluşturulan yeni gruba “rikab-ı hümayun
hademesi” adı verildi.
- Düşük rütbeli zabitlerden oluşan Mabeyn bostancıları, “Mabeyn-i Hümayun hademesi”
olarak değiştirildi.
- Tebdil-i kıyafet gezmeye çıkan son padişah olan II. Mahmud, yanına süvari ve peykler yerine
kavasları aldı.
- 1829’da Rami Kışlasında yapılan Ramazan Bayramı muayedesinde mehter yerine ilk
kez muzıka dahil edildi.
- Osmanlı sarayında hilat ve kürkün hediye olarak verilmesi kaldırıldı. Yerine cevher
ve nişan verme usulü getirildi.
- II. Mahmud’un portresi “tasvir-i hümayun”, törenlerle devlet dairelerine asıldı.
- II. Mahmud, sarık yerine fes takıp kürk ve kaftan yerine redingot ve pantolon gitmeye
başladı. Sakalını kısalttı.
- Çeşitli vesilelerle düzenlenen balolarda, II. Mahmud katılmasa da devlet ricali katıldı
ve Osmanlı Saray bandosu burada bestelerini seslendirdi.

Abdülmecid (s.t. 1839-1861)

Batı Sarayları ve yaşantısından son derece etkilenen Abülmecid, kısa sürede Osmanlı
sarayını teşrifatını, adetlerin, mobilyasına ve günlük yaşayışına kadar Avrupa saraylarını
benzetti. Rahat tavırları ve cesaretiyle adetleri bozması, diğer sultanlar için de ruhsat
kabul edilerek adetlerin kolayca değiştirilebilceği günler başladı (Karateke 2017: 8-9).
Abdülmecid zamanındaki en önemli değişimler şöyle özetlenebilir (2017: 10-13)
- 1856 yılında barok-rokoko tarzdaki Dolmabahçe Sarayı’nın açılışı yapıldı. Tamamı Arvrupai
mobilyalarla döşenen saray ilk defa Osmanlı Sarayının Mabeyni ile Haremini aynı çatıda
topladı.