Αρχαϊκή εποχή

Τέλος του 9ου π.Χ.  ομηρικές κοινότητες παρουσίαζαν σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση προκάλεσε
οικονομική κρίση λόγω:

1. των περιορισμένων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης

2. των περιορισμένων μέσων εκμετάλλευσης
3. της συγκέντρωσης της γης σε λίγους
4. της απουσίας εργασιακής ειδίκευσης
5. της έλλειψης άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση της γης.

Οικονομική κατάσταση, συνδυάζεται με τον περιορισμό της βασιλικής εξουσίας και την αύξηση της
δύναμης των ευγενών. Η έλλειψη ίσως οργανωμένου στρατού έδωσε τη δυνατότητα στους ευγενείς, να
αμφισβητήσουν την εξουσία του βασιλιά. Δύναμή τους στηριζόταν στην κατοχή της γης. Γνωστοί με τα
ονόματα αγαθοί, άριστοι, ευπατρίδες, εσθλοί υποδήλωναν την προέλευση και την κοινωνική τους
υπόσταση. Μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους  σωματική άσκηση, καλλιέργεια του πνεύματος. Έτρεφαν
άλογα, βρίσκονταν σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα ιππείς

Σε πόλεις-κράτη, πολίτες δεν ήταν μόνο οι ευγενείς αλλά και μεγάλος αριθμός μικρών/μεσαίων
καλλιεργητών ή και ακτημόνων. Γνωστοί ως πλήθος, όχλος, κακοί… Πολλοί από αυτούς στη συνέχεια
βιοτεχνία, εμπόριο, ναυτιλία + πλούτισαν. Δεν εξισώθηκαν εξ αρχής πολιτικά με τους ευγενείς.

Πρώτα στάδια της ιστορικής πορείας των πόλεων-κρατών συνδεδεμένα με την ανάπτυξη της δουλείας.
Ανάπτυξη θεσμού της δουλείαςσυνδέεται με την αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος
από τις εργασίες για να ασχολείται μόνο με τις υποθέσεις της πόλης, τα κοινά. Αριθμός των δούλων σε
άλλες πόλεις, αυξήθηκε λόγω των χρεών προς τους ευγενείς (Αθήνα μέχρι αρχές 6 ου) και σε άλλες λόγω των
κατακτητικών πολέμων (Σπάρτη).

Οικονομική κρίση ομηρικών χρόνων συνεχίστηκε και στα πρώτα στάδια της οργάνωσης των πόλεων, γιατί
δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπιστεί από το υπάρχον σύστημα της κλειστής αγροτικής οικονομίας.
Λύσεις αντιμετώπισης:

1. ανάπτυξη βιοτεχνίας, εμπορίου

2. κατακτητικοί πόλεμοι, εδαφική επέκταση
3. ίδρυση αποικιών

Κάποιες πόλεις-κράτη εφάρμοσαν κάποιες από αυτές τις λύσεις, κάποιες όμως τις συνδύασαν για να
αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους.
Αθήνα( ανάπτυξη βιοτεχνίας, εμπορίου) / Σπάρτη, Άργος, Ήλιδα (κατάκτηση γειτονικών περιοχών) /
Κόρινθος, Μέγαρα, Χαλκίδα, Μίλητος (ίδρυση αποικιών).

Όσα τμήματα του ελληνικού κόσμου παρέμειναν απομονωμένα, δεν είχαν συνεχείς επαφές με τους άλλους
έλληνες δεν ακολούθησαν την ίδια οικονομική πορεία και διατήρησαν τη φυλετική οργάνωση
Αρκάδες, Αιλωτοί, Ακαρνάνες, Ηπειρώτες, Μακεδόνες.
 Αρχαϊκή εποχή
Δεύτερος αποικισμός (8ος -6ος )

Όρος προέρχεται από το ρήμα αποικίζω και δηλώνει την αναγκαστική μετακίνηση, την εγκατάσταση σε
άλλη περιοχή και τη δημιουργία νέας πόλης. Φαινόμενο αυτό διαφέρει από την εξάπλωση των ελληνικών
φύλων στα μικρασιατικά παράλια. (11οσ-9ος ).

Ίδρυση αποικιών στην αρχαϊκή εποχή  οργανωμένη επιχείρηση εξ ολοκλήρου από την μητέρα πόλη. Οι
αποικίες ήταν νέες πόλεις-κράτη, αυτόνομες και αυτάρκεις. Οι δεσμοί τους με τις μητέρες-πόλεις ήταν
χαλαροί ή και ανύπαρκτοι, ενώ σε άλλες περιπτώσεις οι σχέσεις ήταν εχθρικές.

Αίτια ίδρυσης αποικιών:

1. στενοχωρία πρόβλημα που προέκυψε από την αύξηση του πληθυσμού και τις περιορισμένες
εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης
2. έλλειψη πρώτων υλών (μετάλλων)
3. αναζήτηση νέων αγορών για προμήθεια και πώληση αγαθών
4. εσωτερικές πολιτικές κρίσεις, οδηγούσαν σε απομόνωση μια ομάδα των κατοίκων
5. οι γνώσεις που διέθεταν για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές εγκατάστασης
6. ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των ελλήνων εκείνης της εποχής

Από μέσα 8ου μέχρι και μέσα 6ου έλληνες εξαπλώθηκα στη μεσόγειο και στον Εύξεινο πόντο,
περιορίζοντας τη δραστηριότητα άλλων λαών και ιδιαίτερα των φοινίκων. Αποικιστική εξάπλωση
επανασύνδεσε τους έλληνες με την μεσόγειο και είχε σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία , κοινωνία,
πολιτιστική εξέλιξη της περιόδου.

Όλα τα στοιχεία που καθορίζουν τον ελληνικό πολιτισμό (θρησκευτικές πεποιθήσεις, πολιτικές πρακτικές,
αισθητικές αντιλήψεις, τρόπος ζωής) τα μετέφεραν στις νέες τους πατρίδες. Οι αποικίες εξελίχθηκαν σε
χώρους πειραματισμού για τον ελληνισμό. Στις επαφές τους με τους γηγενείς πληθυσμούς, έδωσαν και
πήραν πολιτιστικά στοιχεία. Η χαρακτηριστική περίπτωση η διάδοση της γραφής (το χαλκιδικό
αλφάβητο, μορφή του ελληνικού αλφαβήτου, διαδόθηκε από τους χαλκιδείς αποίκους στους ιταλικούς
λαούς κι έγινε στη συνέχεια το πρότυπο διαμόρφωσης του λατινικού).

Το εμπόριο δεν περιορίστηκε στην ανταλλαγή αγαθών, απέκτησε χαρακτήρα εμπορευματοχρηματικό με

την κοπή και την χρήση του νομίσματος. Εφεύρεση νομίσματος δεν είναι μια απλή καινοτομία που
διευκόλυνε τις οικονομικές σχέσεις της εποχής. Το νόμισμα έγινε το κύριο μέσο συναλλαγής. Οικονομικές
μεταβολές συνέπειες και στην κοινωνία των πόλεων-κρατών. Νέα κατηγορία πολιτών πλούτισαν,
διεκδίκησαν μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας. Η αριστοκρατικά οργανωμένη κοινωνία πέρασε κρίση. Η
δουλεία αναπτύχθηκε λόγω της ανάγκης για περισσότερα και φθηνότερα χέρια. Πρώτη φορά
χρησιμοποιήθηκαν δούλοι αργυρώνητοι αγορασμένοι ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.

Πόλη-κράτος βασικός θεσμός πολιτικής οργάνωσης κατά την αρχαιότητα. Μέσα από αυτόν λειτούργησαν
οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί και ασκήθηκε εξουσία, από τις τότε ισχυρές κοινωνικές τάξεις. Οι κοινωνικές
συγκρούσεις και οι πολιτειακές μεταβολές είχαν διαφορετική εξέλιξη σε κάθε πόλη-κράτος.

Πορεία μεταβολής των πολιτευμάτων:

Βασιλείααριστοκρατίαολιγαρχίατυραννίδαδημοκρατία
 Αρχαϊκή εποχή
Δημιουργία πόλεων-κρατών συνδέεται με την παρακμή και πτώση της βασιλείας. Πολίτευμα βασιλείας,
παρέμεινε μόνο σε περιοχές που διατήρησαν το φυλετικό τρόπο οργάνωσης κι δε δημιούργησαν πόλεις-
κράτη (Ήπειρος, Μακεδονία).

Στα αριστοκρατικά καθεστώτα η εξουσία βρισκόταν στα χέρια των αρίστων, αυτών που αντλούσαν τη
δύναμη από την καταγωγή τους και την κατοχή γης.

Οικονομικές εξελίξεις που προκάλεσε ο αποικισμός με την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας,
έφεραν στην επιφάνεια νέες κοινωνικές ομάδες βιοτέχνες, έμπορους, ναυτικούς, τεχνίτες.

Νέες κοινωνικές ομάδες όξυναν τον ανταγωνισμό και διεκδίκησαν μέσα από συγκρούσεις μερίδιο στην
εξουσία. Στην κρίση την αριστοκρατικής δομής της κοινωνίας συνέβαλε και η οπλική φάλαγγα καινούριο
στρατιωτικό σώμα στο οποίο άνηκαν όσοι από τους πολίτες απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και
είχαν την οικονομική ευχέρεια να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα. Φάλαγγα των οπλιτών ανάπτυξη της
ιδέας της ισότητας και οδήγησε προς την άσκηση της εξουσίας