Professional Documents
Culture Documents
www.triasi.ge
qimiuri elementebis periodulobis cxrili da atomis
eleqtronuli aRnagoba
1 1 18
IA IA VIIIA
1 1 2
H 2
H 2 13 14 13
15 16
14 17
15
He
16 17
1s1 IIA 1s1 IIA IIIA IVA VA
IIIA VIA
IVA VIIA
VA VIA
1s
2
VI
3 4 3 4 5 6 75 86 97 10
8 9
Li Be Li Be B C N
B O
C N
F O
Ne F
1 2 1 2 2 1 2 2 22 31 22 42 22 53 22 64 2
2s 2s 2s 2s 2s 2p 2s 2p 2s 2p 2s 2p 2s 2p 2s 2p 2s 2
11 12 11 12 13 14 13
15 14
16 17
15 18
16 17
Na Mg Na
3
Mg
4 53 64 75 86 97 10
8 9
11 10
12
Al
11
Si
12
Al
P Si
S Cl
P Ar
S C
1 2 1 2 2 1 2 2 22 3 1 22
4 2 22 53 22 64 2
3s 3s IIIB
3s IVB
3s VB
IIIB VIB
IVB VIIB
VB VIB VIIB
VIIIB IB
VIIIB IIB 3sIB3p 3sIIB
3p 3s 3p 3s 3p 3s 3p 3s 3p 3s 3
19 20 21
19 20
22 23
21 24
22 25
23 24
26 25
27 2628 29
27 3028 31
29 32
30 31
33 32
34 35
33 36
34 35
K Ca Sc
K Ca
Ti V
Sc Ti
Cr V
Mn Fe
Cr Co
Mn Ni
Fe Cu
Co Zn
Ni Ga
Cu Ge
Zn Ga
As Ge
Se Br
As Se
Kr B
1
4s2
2 11 2 2 2 22 31 12 52 22 53 21 65 22 75 22 6
8 21 710 2 2
10 8 2 1 1010 1 2 2
1010 2
4s23d 4p3
2 10
10 1 22
10 10 42 22 3 10
10 5 22 10
10 64 2 1
4s 4s4s3d 4s4s3d 4s 3d 4s 3d 4s 3d 4s 3d 4s4s3d
3d 4s4s3d
3d 4s 3d 4s4s3d3d 4s4s3d3d4p 4s4s3d3d4p 4s 3d 4p 4s 3d 4p 4s 3d 4p 4s 3d
37 38 37
39 40
38 41
39 42
40 43
41 42
44 45
43 4446 47
45 4846 49
47 50
48 49
51 50
52 53
51 54
52 53
Rb Sr Rb
Y Zr
Sr Nb
Y Zr
Mo Nb
Tc Ru Rh
Mo Tc Pd Rh
Ru Ag Pd
Cd In
Ag Sn
Cd In
Sb Sn
Te I
Sb Xe
Te I
1 2 2 1 1 2 22
5s14d 1
2 4 12 52
5s214d5
4 11 75 1
2 5 8 1 10
7 11 810
5s 5s 5s5s4d 5s5s4d 5s 4d 5s 4d 5s5s4d
4d 5s4d
4d 5s 4d 5s24d10 2 1 1010 1
5s5s
4d4d5p 2 2 1010 2
5s5s
4d4d5p 5s224d10
10 31
5p 5s224d10
10 42
5p 5s224d10
10 53
5p 5s224d10
10 64
5p 5s24d1
55 56 55
71 72
56 73
71 74
72 75
73 76
74 77
75 7678 79
77 8078 81
79 82
80 81
83 82
84 85
83 86
84 85
Cs Ba Cs
Lu Hf
Ba Ta
Lu Hf
W Re
Ta Os
W Ir
Re Pt
Os Au
Ir Hg
Pt Au
Tl Pb
Hg Bi
Tl Pb
Po At
Bi Rn
Po A
1 1
6s
1
6s2 6s24f14
1
6s 5d 6s24f6s1425d2 6s224f
6s
14 3
4f14 5d
5d 6s24f145d24 6s24f145d35 6s224f
6s 4f14
14 64
5d 6s6s24f
5d 2 1414 7 5
4f 5d5d 6s6s24f
1 1414 6 9
4f 5d5d 6s214f145d710 2 114 14 10 9 2 1 1414 10 101 2 2 14 14 10 102 22 14 10
6s6s
4f 4f5d5d 6s6s4f4f5d5d6p 6s6s4f4f5d5d6p 6s 6s 4f
4f 5d
14
5d106p
14
6p31 6s24f145d106p42 6s24f145d106p53 6s24f145d106p 4 6s24f145
6
87 88 87
103 88
104 105
103 106
104 105
107 108
106 109
107 110
108 109
111 112
110 111
113 112
114 115
113 114
116 115
117 118
116 117
Fr Ra Fr
Lr 1
Ra
Rf Db
Lr 1
Rf
Sg Db
Bh Hs
Sg Mt
Bh Hs Rg
Ds Mt
1 14 9 1 14 10
Cn
Ds
2 11414 109
Nh
Rg
1 14 10 2 14 10
Fl
Cn Nh
Mc Fl
Lv Mc Og
Ts Lv T
7s
1
7s
2
7s25f14
1
7s 6d 7s25f
142 2
7s 6d
14 3
2 14
6d
7s 5f 6d
2 1414 2
7s 25f 6d4 7s225f14
14 53
6d 7s225f14
14 64
6d
2 2 1414 7 5
7s7s5f5f 6d6d 7s7s25f5f
14 6
7s25f
6d6d 7s 5f146d
6d7 7s7s5f5f6d6d 7s25f146d107p1
7s 5f 6d 7s25f146d107p2
7s 5f 6d 7s25f146d107p3
7s25f146d107p1 7s25f146d107p4
7s25f146d107p2 7s25f146d107p5
7s25f146d107p3 7s25f146d107p6
7s25f146d107p4 7s25f146
57 58 57
59 60
58 61
59 62
60 63
61 62 64 65
63 6664 65
67 68
66 69
67 70
68 69 70
La Ce La
Pr Nd
Ce Pm
Pr Sm
Nd Pm
Eu Sm
Gd Tb
Eu Gd Tb
Dy Ho Er
Dy Tm
Ho Er
Yb Tm Yb
2 1 1
6s25d1 6s 4f 5d 4f31
6s25d 2 21 4 1
6s6s4f4f5d 6s24f53 2 64
6s 4f 6s24f75 2 76
6s 4f 5d
1 22 97
6s6s4f4f
2 710 1
6s 4f 5d 6s 4f
22 911
6s6s24f
2 1210
4f 2 13
6s 4f
11 2 14
6s 4f
12 2 13
6s 4f 6s 4f
2 14
89 90 89
91 90
92 91
93 94
92 95
93 94 96 97
95 9896 97
99 100
98 101
99 100
102 101 102
Ac Th Ac
Pa Th
U Np
Pa Pu
U Am
Np Pu
Cm Am
Bk Cf Bk
Cm Es Cf
Fm Md
Es No
Fm Md No
2 2 2 22 1 1 2 23 21
7s26d1 7s 6d 7s7s
5f6d6d 7s7s5f6d
6d 7s25f426d1 2 23 6 1
7s7s5f5f6d
2 24 7 1
7s7s5f5f6d 2 76
7s 5f 6d
1 22 97
7s7s5f5f
2 710 1
5f 6d
7s 5f 7s 5f
22 911
7s7s25f
2 1210
5f 2 13
7s 5f
11 2 14
7s 5f
12 2
7s 5f
13
7s 5f
2 14
s orbitalebi
z
s orbitalebi
z d orbitalebi
d orbitalebi
s, p, d da f orbitalebi
s orbitalebi z z
d orbitalebi
Y
z zY z z Y z
z z x
Y YY
x x
Y Y
Y Y Y Y x
x x
x
1s 2s
x
z x
s orbitali p orbitali d orbitali f orbitali
x x x
1s z 2s
1s 1s
z 2s z
Y
2s Y f orbitalebi
z
Y x
Y
x z
y z
3s
y y
3s x
x
3s x
3s
d orbitalebi p orbitalebi
z
f orbitalebi
x z f-2 x
z
y f-3 yz f-1
Y
p orbitalebi f orbitalebi
x z z
z x y z
Y p orbitalebi z f-3f orbitalebi
fz
p orbitalebi f y
x
y -2
orbitalebi y
z
z
x z y y
z y z y x
f1
Px orbitali Py orbitali x
y y f-1 y y x
x z
x x z xx f2
x f-3z f-3
f
x
z
f0y f-2
x f1 -2 f x
y
f-3 0
f-2 y
y
z z z x x z z z x
Px orbitali Py orbitali
Px orbitali
Px orbitali
Py orbitali
Pz orbitali P qvedone
Py orbitali
z
y yx y
f-1f-1
z y f3y
y
y f-1x y x
eleqtronuli formulebis Sedgenis sqema
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p
1s → 2s → 2p → 3s → 3p → 4s → 3d → 4p da a.S.
1s 1s
2s 2p
orbitalebis Sevsebis Tanmimdevroba
3s 3p s elementebi
4s 3d 4p p elementebi
5s 4d 5p
d elementebi
6s 5d 6p
7s 6d 7p f elementebi
4f
5f
1 H 1 H He He1 H 1 H He He
periodebi
3 Na Mg 3 Na Mg 3 Na Mg 3 Na Mg
periodebi
4 4 4 K Ca 4ScKTiCaV ScCrTiMnVFeCrCoMnNiFeCuCoZnNi Cu Zn
5
s 5
s p p 5 5
p p
6 6
d d 6
s 6
s d d
7 7 7 7
6 6 6 6
7 7
f f 7 7
f f
eleqtronuli formulebi
atomuri elementis sruli eleqtronuli Sekvecili eleqtronuli
eleqtronul - grafikuli konfiguracia
nomeri simbolo konfiguracia konfiguracia
4s 3d 4p
19 K 1s22s22p63s23p6 4s1 [Ar] 4s1
20 Ca 1s22s22p63s23p6 4s2 [Ar] 4s2
21 Sc 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
2 2 6 2 6 2 1
[Ar] 4s 3d
2 1
22 Ti 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
2 2 6 2 6 2 2
[Ar] 4s 3d
2 2
29 Cu 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
2 2 6 2 6 1 10
[Ar] 4s 3d
1 10
30 Zn 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
2 2 6 2 6 2 10
[Ar] 4s 3d
2 10
radioaqtiuri
elementi damuxtuli firfitebi
n ɑ
n + energia
neitroni n γ
(n)
235 236
92 U 92 U ꞵ
aramdgradi atombirTvi
radiusi izrdeba
H radiusi mcirdeba He
32 37
Li Be B C N O F Ne
130 99 84 75 71 64 60 62
Na Mg Al Si P S Cl Ar
160 140 124 114 109 104 100 101
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
200 174 159 148 144 130 129 124 118 117 122 120 123 120 120 118 117 116
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
215 190 176 164 156 146 138 136 134 130 136 140 142 140 140 137 136 136
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
238 206 194 164 158 150 141 136 132 130 130 132 144 145 150 142 (148) (146)
Na +
Cl
-
Na Na Cl Cl
tute metalebis atomebisa halogenebis atomebisa da izoeleqtronuli ionebis erTi elementis ionebis
da maTi ionebis radiusebi maTi ionebis radiusebi radiusebi (pikometri) radiusebi (pikometri)
(pikometri) (pikometri)
Li (130) Li (76)
+
F (60) F¯ (133) O ¯ (140)
2
Fe (61)
2+
Fe (55)
3+
Na (160) Na (102)
+
Cl (100) Cl¯ (181) F¯ (133) Cu (77)
+
Cu (73)
2+
K (200) K (138)
+
Br (117) Br¯ (196) Na (102)
+
Sn (118)
2+
Sn (69)
4+
Mg (72)
2+
Rb (215) Rb (152)
+ I (136) I¯ (220) Pb (119)
2+
Pb (78)
4+
Al (54)
3+
ionizaciis energia
wyalbadis atomis ionizaciis sqema meore periodis elementebis pirveli ionizaciis energia (IE)
∞
6 Ne
5
2000
C
2
1000 Be
B
Li
500
_
e 0
1
kaliumis ionizaciis energiebis (IE) Tanamimdevroba beriliumis da boris pirveli ionizaciis energiis sqema
2
atomis gareT
5.5
8 eleqtroni
∞
4.5
8 eleqtroni
4.0
3.5
3.0
2.5
2p
2.0 2p
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2s
Be 2s
ionizaciis energiebis ricxvi B
eleqtrouaryofiTobis cxrili
eleqtrouaryofiToba izrdeba
eleqtrouaryofiToba mcirdeba
H
He
2.2
Li Be B C N O F
Ne
1.0 1.6 2.0 2.6 3.0 3.4 4.0
Na Mg Al Si P S Cl
Ar
0.9 1.3 1.6 1.9 2.2 2.6 3.2
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br
Kr
0.8 1.0 1.4 1.5 1.6 1.7 1.6 1.8 1.9 1.9 1.9 1.6 1.8 2.0 2.2 2.6 3.0
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
0.8 1.0 1.2 1.3 1.6 2.2 2.1 2.2 2.3 2.2 1.9 1.7 1.8 2.0 2.0 2.1 2.7 2.6
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At
Rn
0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.7 1.9 2.2 2.2 2.2 2.4 1.9 1.8 1.8 1.9 2.0 2.2
ionuri bma da ionuri meseri
eleqtronuli konfiguraciebi
NaCl
+ F 1s222s22p
15 Li+ 1s22 2 5 + F– 1s22s22p6 + 2 – 2 2 6
Li 1s 2s + F 1s 2s 2p Li 1s + F 1s 2s 2p
+ F Li+ + F–
1s 2s 2p 1s 2s 2p 1s 2s 2p
Li + F Li+ + F–
–
1s 2sLi + F
2p Li+ + 1s F
2s 2p 1s 2s 2p 1s 2s 2p
–
Li + F +
Li + F
Li
F
liTiumis ftoridis kristali kalciumis ftoridis kristali
liTiumis 1 atomi ukavSirdeba ftoris kalciumis 1 atomi ukavSirdeba ftoris
–
6 atoms da ftoris 1 atomi ukavSirdeba F 8 atoms da ftoris 1 atomi ukavSirdeba
2+
liTiumis 6 atoms. Ca kalciumis 4 atoms.
z x C
y
LiF CaF2
Na
Cl F –
natriumis qloridis kristali Zvirfasi qva lali aris ionuri
natriumis 1 atomi ukavSirdeba qloris kristali
6 atoms da qloris 1 atomi ukavSirdeba
natriumis 6 atoms.
z x
y
NaCl
. . . . . . . . . .
Cl Cl
kovalenturi Br
bma Br I I kovalenturi bmis warmoqmnis meqanizmi
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. . . . . . . . . .
mizidva
_
H H O O N N
. .
. .
+
. .
+
_
H2 O2 N2 birTvi
saziaro
eleqtronebi
F Cl Cl dipoli
dipoli .. ..
C C N H O
..
O C O B dipoli
Cl Cl H H H H
F F H H
Cl H
H CO2 H H BF3 CCl4 CH3Cl NH3 H2O
O O O
N N N
δ_ δ_
wyalbaduri bma N O F O N
δ+ δ+ δ+ δ+
H H H δ+ H
H
δ_
δ_
O
N
δ+ δ+ δ+
H H δ+
myar mdgomareobaSi HF-is molekulebi erTmaneTs u
kavSirdebian
H δ+ H
wyalbaduri bmebiT da qmnian jaWvs. H
δ+ δ_
δ_
H F
δ+
H F
wyalbaduri bma
100 H2O
50
duRilis temperatura, 0C
HF oTaxis temperatura
H2Te
0
NH3 H2Se SbH3
H2S AsH
_ 50 3 HI
SnH4
_ 100 PH3 HBr
HCl GeH4
CH4 SiH4
yinulSi wylis molekulebi erTmaneTs ukavSirde _ 150
bian wyalbaduri bmebiT da qmnian 3-ganzomilebian
struqturas. _ 200
1 2 3 4 5
periodis nomeri
metaluri bma
iisferi oqro
metalis ioni
Al
savalento eleqtronebis `zRva~ Au
bmis gasawyvetad
saWiro energia
-2∆HH-Br= -732 kj
bmis warmoqmnis ∆HH-H = 436 kj
dros gamoyofili
energia
reagentebi (a)
H2 + Br2
∆H
enTalpia ∆H= -103 kj 2HBr
produqtebi (a)
enTropia
myari
siTxe airi
izrdeba mouwesrigebloba
izrdeba dispersia Txevadi da airadi bromi, Br2
izrdeba enTropia, S myari da airadi iodi, I2
qimiuri reaqciis siCqare
reaqciis meqanizmi
potenciuri energiis diagrama
(a) egzoTermuli airadfazuri reaqciis potenciuri
energiis diagrama
aqtivaciis energia
potenciuri energia
CH4(a) + 2O2(a)
A---B---B
reagentebi
energia
Ea
pirdapiri Ea
reaqcia gamoyofili
Sebrunebuli
siTbo = 890 kj
reaqcia
A + B2 ∆E
reagentebi
AB + B CO2(a) + 2H2O(Tx)
produqtebi
produqtebi
Ea reaqcia produqtebi
pirdapiri AB + B
reaqcia
reaqcia
mimdinareobs
reagentebi Sejaxeba produqtebi
reaqcia
ar mimdinareobs
reagentebi Sejaxeba reagentebi
reaqcia
ar mimdinareobs
reagentebi Sejaxeba reagentebi
for
foruncatalyzed
uncatalyzedreaction
reaction
Fraction
Fraction
a give
a give
katalizatorebis gavlena homogenuri da heterogenuri
K Kinetic
ineticenergy
energy
homogenuri heterogenuri
Ea
pirdapiri
Ea
energia
Sebrunebuli
reaqciis mimdinareoba
arakatalizuri Ea
energia
E
N ,
2 H
2O
CO
2
reaqciis mimdinareoba
qimiuri reaqciis siCqaris gazomva pirveli rigis gantolebaSi, naxevardaSlis
periodi aris mudmiva da ar aris damokidebuli
koncentraciaze.
1
pirveli naxevardaSlis
H2(a)+I2(a) → 2HI (a) Semdeg
[H2]
0.4 [H2]
-0.28 M [A]0/4
t t 1/2
mesame naxevardaSlis
0.2 40 wm [A]0/8 t 1/2
Semdeg
0
0 1 2 3 4
0 20 40 60 80 100 120
produqti
reagenti
(a)
0.08
reaqciis wonasworuli mdgomareoba
0.06
[NO2] izrdeba
koncentracia [M]
[N2O4] mcirdeba
0.04
qimiuri
wonasworoba
0.02
0.00
N2O4 gayinul wonasworul dro
gamTbari N2O4 gardaiqmneba
mdgomareobaSi mdgomareobaSi
moyavisfro NO2 airad
kargavs fers feri aRar icvleba
N2O4- is xarjvasTan erTad
pirdapiri reaqciis siCqare
iklebs
pirdapiri da Sebrunebuli reaqciebis
pirdapiri reaqciis siCqare (N2O4 → 2NO2)
siCqareebi Tanabaria
reaqciis siCqare
qimiuri wonasworoba
N2O4 (ა) 2NO2(ა)
Sebrunebuli reaqciis siCqare (2NO2 → N2O4)
ufero yavisferi
dro
mJava - fuZe wonasworoba, buferuli xsnarebi
+ susti fuZe Sesabamisi mJava
O H + O H H O H + O H
H H H
mJava fuZe mJava fuZe
mJava-fuZe wyvili
+ +
H H + −
+
buferuli
H A + H O H O + A xsnari
mJava-fuZe wyvili
+ +
H H H
NH3 H3O +
H N + O H O H + H N H
H _
H
NH3(xs) H2O(Tx) OH (xs) NH4 (xs)
+
+ - - +
+
+ - -
+ - - +
- -
Saqris wyalxsnari ar atarebs dens, ionuri naerTis wyalxsnari atarebs dens,
radgan xsnarSi moZravi neitralu- radgan xsnarSi moZravi ionebi kraven
ri nawilakebi ver kraven wreds. wreds.
Zn strip in solution Zn 2 ion
Atoms in Cu 2 ions
Zn strip in solution Zn 2 ion
Electrons move Cu atom
from Zn to Cu 2 2e
Jangva-aRdgenis reaqciebi da
Zn oxidized
Electrons move
from Zn to Cu 2 2e
Cu atom
eleqtrolizi
Zn oxidized
Cu 2 reduced eleqtrolizi nadnobSi
Cu 2 reduced
2 2
kaTodi (-)
2Na + 2e- → 2 Na(Tx) aRdgena
Zn( s) Cu (aq) Zn (aq) Cu( s)
Zn( s) Cu 2 (aq) Zn 2 (aq) Cu( s)
+
anodi (+)
-
kaTodi anodi
Cu2+ aRdga
Zn(m) + Cu 2+
→ Zn 2+
+ Cu(m) NaI-is wyalxsnaris eleqtrolizi
2e- + 2H2O(Tx)→ H2(a) + 2 OH-(xs)
(xs) (xs)
kaTodi (-):
e-
e-
: :
: :
O Si
Si Si
Si
: O. : Si
O
kvarcis SemadgenlobaSi siliciums
aqvs tetraedruli aRnagoba Si O
Si kvarcis struqtura
C60 fulereni
bakminster fuleris
geodeziuri gumbaTi almasis truqtura grifitis truqtura
azoti, fosfori, gogirdi da maTi wyalbadnaerTebi
S S
S S
azoti
(N2)
S S
S S
amiaki
(N2H4) S8 gogirdwyalbadi
(NH3) (zedxedi)
hidrazini (H2S)
S
S S
S S S
S8 S S
(gverdxedi)
TeTri fosfini
fosfori
(PH3)
fosfori fosfori
xuTvalentiania samvalentiania
(P4O10) (P4O6)
atlasi
Sedgenilia sabazo safexuris saxelmZRvaneloebis
axali standartis mixedviT
qimia
Sorena samakaSvili
8 atlasi
Sedgenilia sabazo safexuris saxelmZRvaneloebis
axali standartis mixedviT
qimia
Sorena samakaSvili
9 atlasi qimia
Sedgenilia sabazo safexuris saxelmZRvaneloebis
axali standartis mixedviT
10
Sorena samakaSvili
gamomcemloba `triasi”
Tbilisi, robaqiZis gamziri 7.
tel: +995 577 42 52 22
www.triasi.ge
Email: infotriasi@gmail.com
2022 weli
© gamomcemloba `triasi~
ISBN 978-9941-9765-7-5