You are on page 1of 120

GAMOTHTHO DOONA

TAMAARE MAXAAFE
10THO KIFILE
GIIGISSIDAYSATI

XAARA AMELEWORQO (BA-GAMOTHTHON)

ZAKKE ZAMALA (BA-GAMOTHTHON)

NACHE AYYALA(BA-GAMOTHTHON)

QORETHIDAY

GOOBAZE ABAATA( MA)


TISHSHATETHTHA XEELLIDAY

GONDARE SAMMEELA(PH.D)
GIIGATETHTHA DHISHISSIDAY

MAALLA INGIDA

ZAARETHTHI NABBABIDAY

QOONNA QAYDA

MISILIDAY:
TARIKU TESFAYE
MAKKISIDAYS
TADIYOS LUKAS (BSC - IT)

2014 M.L
ARBAMINC’E
MAATAWATETHA
KESO
GIDDOBATA SINTHA

GELO.......................................................................................................................1

SHEMPO -1 .������������������������������������������������������������������������������������������������������������1
. 1. DOONANNE DERE ASA.................................................................................1
SHEMPO -2 ..����������������������������������������������������������������������������������������������������������9
2. BENI WODE GELO-EKO..............................................................................9
SHEMPO -3............................................................................................................22
3. MAC’C’ATANNE DICHCHA...................................................................22

SHEMPO -4............................................................................................................32
4.DUMMATETHAN ISSIPETETHA................................................................32

SHEMPO -5............................................................................................................45
5.BILA-HAASA’ATA .......................................................................................45

SHEMPO -6............................................................................................................74
6. GAAMMO BAYRATA BEERA...................................................................74

SHEMPO -7............................................................................................................88
7. GAAMMO DUNGUZA YUUSSA,OOSETETHANNE

GO’ATETHA.................................................................................................88

SHEMPO -8............................................................................................................97
8. OOTHO QAADA MEDHO.........................................................................97

SHEMPO -9..........................................................................................................109
9. OOTHO QAADA MEDHO......................................................................109
GELO

Doonay issi dere issipeteththa duussas, dichchasinne gaagoteththa medhdhanas

immiza go’ay keehippe dhoqqa woykko issi dere asas de’iza ay qommo

wogay(leemisos:yeeho,yeththa,bullachcha,dom’e birsho,muussa,ushsha h.h.m.) wogati

wuri doonan qonc’osona. Ha tumatethan baasottidi xeellishin Gamoththo doonaykka


dere asas kumeththi ha’i gakkanas gita go’anne maado immishe gam’ides. Hayssa

keena gita go’anne maado dere asas immishe gam’ida Gamoththo doonay timirte

doona gididi ubba kifile dethatan timirtey aakora imettishe de’es.

Xaaxi waaxi xeellishin, ha maxaafey ha’’i wode zaarettidi giigiday Tophphiya ooraththa

timirte woga baaso ooththidi gidishin be gaaththan: Doonanne dere asa, Beni Wode

Gelo-eko, Mac’c’atanne Dichcha, Dummatethan Issipetetha, Bila-Haasa’a, Bayrata

Beera, Gaammo Dunguza yuussa oosetethanne go’etetha ,Deretetha Miidiyanne

Ootho Qaada Medho giza kaarata shiishshi oykkides.


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

1
1. DOONANNE DERE ASA

Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 NibaabeppeKiitaezgidihaasa’anqonc’issandettes.
🗝 Adarsowoganaagidixaafandettes.
🗝 Meegaqofasuureogenxaafandettes.
🗝 Dakkokochchatamedhidigo’ettandettes.
🗝 Gaseththiyakochchatago’ettidimeegaqofaxaafandettes.
🗝 ummadummakochchatassuurebirsheththaqonc’issandettes.

Shaako 1: Ezgo

Meeze 1:

Kaallidi shiiqida oyshatas inteni kase heerappenne hara asatappe ezgidi


demmida erateththa baason suure zaaro immite.
1. A. Doona guussi aazi guussee? ___________________________________
2. N. Dere asa guussi aazi guusse? _________________________________
3. E. Doonanne dere asa giddon de’iza issipetethaynne dummatethay
4. aazee? __________________________________________________
5. D. Nu dere Tophphiyan haasa’ettiza doonatappe awayssata
6. akeekay? __________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1 1


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Meeze 2

Ha garsan shiiqida nibaabeppe neni ezgada demmida eratethago’ettada Kaallidi


shiiqida oyshatas suure zaaro imma.
7. A. Dirathonne doona gaathan de’iza issipetethaynne dummatethay aazee?
8. _______________________________________________________
9. N. Doona gallassa gallassa qaaxon go’ettizay oonee?
10. _______________________________________________________
11. E. Tophphiyan haasa’ettiza doonati paydon ay keenee?
12. _______________________________________________________
13. D. Salosa bolla haasa’ettiza doonati issi qommo gidanas
14. danda’izoo? ____________________________________________

Shaako 2: Haasa’a

Meeze 1

Kaallidi nibaabeppe shiiqida oyshata haasa’an zaarite. A. Eranchati doona


birsheththa bolla issi qommo maayetetha bolla gakkanas danda’onta gaasoy aazee?
15. A. Doonay asa na’a gallassa gallassa qaaxo bolla immiza go’atapaattidi
16. yootite.
17. N. Doonanne dere asa giza kaara bolla intes de’iza qofa tobbidappe guyen
18. haasayan qonc’isite.
19. E. Dirathoy doonan de’anas bessizee? woykko bessennee? Gaaso immidi
20. tobbidappe guye qofaza inte kifile laggetas haasayan shiishshite.
21. D. Doonanne dere asa giza kaaran shiiqida nibaabeppenne hara dabbotiza
22. Pultotappe inte demmida naqashatan baaso ooththidi ayfe qofata
23. xaafidappe guye inte astamaaresinne kifile laggetas haasaya
24. shiishshite.
25. I. Kobide-19 xeellizayssan ayfe gidida qofata c’ugan tobbidappe guye

Shaako 3: Nabbabo

Meeze 1

2 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Kaallidi shiiqida oyshatas nees de’iza kase era go’ettada zaaro imma.
26. A. Hayssappe kase doonanne dere asa giza kaaran aykko xaafettida xuufeta
27. nabbaba eray?
28. N. Ne zaaroy koyro oyshas “ee!” gidikko, nabbabada ay qofa
29. demmadii?
1. DOONANNE DERE ASA
Doonay qofa gaagetethas, asabatetha haaridi qofay bayndan haasa’ettontayssa,
qofa kochchiza malaatatan maadettidi asa nayta shene, amo, ixo, dosa h.h.m
aaththanas maaddiza gaagotetha miishshakko. Salosa bolla dumma dumma doonati
de’iza gidishin ha shempoy daro wudatizay Tophphiya doonatanne eeta(izeta)
dabbotethabollakko.
Ha’’i wode Tophphiyan haasa’ettiza doonati paydon hayssa keena giidisuure qooda
qonc’issanas wayses. Gido attin, dumma dumma markatan baaso ooththidi xeellishin
Tophphiyan haasa’ettiza doona qommoti paydon 75-80 gakkanas danda’osona. Ha
qooda suure gidida hanotan qonc’issanas meto gididay nam’u gaasotanakko. Ha
gaasotappe koyroy, Doonata qommo paattiza xuufeti go’ettida issi issi sunthati
issi doona xeyssa gidonta be gaaththan dumma dumma doonata oyikkida c’uga
xeyssa suntha gididayssako. Nam’antho gaasoy qasse, keehippe matattiza gido
attin dumma dumma sunthatan xeysettiza haasa’a qommo(doonati) bena danda’ida
doonata woykko issi doonan de’iza dumma dumma dirathota gididayssi pilgeththan
erettibeenna gishshassa.
Issoti issoti matattiza haasaya qommota bena danda’ida doonatadan paattishin, harati
qasse issi doonadan qonc’issosona.Doona woga saynsen issi haasaya qommoy bena
danda’ida doona woykko issi hara doona diratho gididayssa awarshonta hanotan
yootoy danda’ettes. Nam’u dumma dumma doona qommota haasa’iza haasayanchati
be haasa’a qommota go’ettidi be qofa laameto danda’ikko nam’u haasa’a qommoti
issi doona diratho gidoosona geetettes. Gaagotetha medhdhanas danda’onta aggikko
qasse, ha nam’’u haasaya qommoti nam’’u doonata geetettidi qoodettosona.
Ane ha qofa leemison zempidi xeellos: Gaammo Zoone woradatan de’iza dalga dere
asa xeellishin leemisos Borodda woradan de’iza issi asinne Diita woradan de’iza hara
asi be diratho go’ettidi qofa suure gaagotetha medhanas danda’osona.Gidikkokka,
issoy haasa’izayssa giddon haray eronta zawatida (guuththa) kochchati woykko

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1 3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

qonc’issoti de’anas danda’osona. Heyssati koyrozas ooraththa gidiza go’etethata


gidikkokka nam’u asati gaagotetha medhdhonta mala teqqizayta gidokkona.
Gaasoykka ha kochchati zawatidayta gidida gishshassa. Heyssa gishshas, ha nam’u
Gaammo heeratan haasa’ettiza doonay guuththa hanotan diratho gidanas danda’osona
guussakko. Ha nam’u haasaya qommo haasa’anchata gaaththan gaagotetha medhoy
danda’ettontakko qasse dumma dumma doonata gididi qoodettanashin guussakko.
Ha bollan shiiqida qofatappe issi ayfe miishsha akeekanas danda’oos. Hessikka, issi
doonay be gaaththan dumma dumma dirathota oykkanas danda’izayssa, qassekka
diratho giissizay issi doonata gaaththan zawatida dummatethati gaagotetha
kumeththan diggontayssa gididi beetokko.
Issi asi be doonara harata doona woykko haasa’a qommoza ezgidi zawatida deththan
gidikkokka misetizan aggizan, qassekka matatetha deththata haasa’anas danda’ettes.
Leemisos, issi Gamoththo doona haasa’anchay koyro wodes Goofaththo woykko
Wolaythatho doona ezgizakko aykkokan issi issi kochchatinne go’etethati izi eriza
Gamoththora misetiza gididayssa akeekanas danda’ikkoka daro wode ekkontan
Gamoththoy Goofaththo woykko Wolaythathoppe dummatiza doona gididayssa
akeekanas danda’es. Gujon, doonata gaaththan dabbotethay de’es.He dabbotetha
deththaykka doonappe doonan dummatanas danda’es. Leemisos: Goofaththo doonay
wolaythatho doonappe aadhon, wolaythathoykka qasse, Dawurotho doonappe
aadhon Gamoththos matattizaysa yootoy danda’ettes. Ha qofatappe nuni akeekanas
danda’izay doonata gaaththan dabbotethay de’anas danda’izayssanne dabbotetha
deththaykka doonappe doonan dummatanas danda’izayssakko.
Doona gallassa gallassa duussa qaaxo hanotan gaagotethas go’ettizay dere asakko.
Dere asay issi heeran be dosan issoy issuwara de’iza gaagotethan baasottidi
maaraninne wogan de’izaytakko.
Kumeththan, doonanne dere asa giddon mino issipetethaynne qasseka issi doonay
hara doonara dabbotanasinne dummatanas danda’ees.
Pulto: 12tho Kifile Gamoththo doona tamaare maxaafeppe timirtes haniza mala zaarettidi
ekettides.

Meeze 2

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “TUMA” woykko “Wordo” gaada


zaara.

4 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

30. A. Salosa bolla de’iza medhetethay wuri doona gaagotethas go’ettees.


31. N. Tophphiya doonata ubbas dabboteththi baawa.
32. E. Dirathoy doona dummatetha gidenna.
33. D. Oona geetettida doona guye baggara dere asay de’ees.
34. I. Gamoththo doona giddon dumma dumma dirathoti de’anas danda’osona
35. .
Shaako 4: Xaafo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben zempada suure zaaroxaafa.


36. A. Doonanne dere asa giza kaarara dabbotethi de’iza hara kaara ekkada
37. adarso xaafa. _____________________________________________
38. N. Gamoththo doonara missetiza nam’’u dumma dumma doonata doorada
39. izeti misetiza gaaso naqashon(markan) zempissada xaafa.
40. _____________________________________________________.
41. E. Doonati massatizanne dummatiza wudata era asa oychon woykko
42. maxaafe nabbaboni hessappe ne demmida qofa issi daassan xaafa.
43. _______________________________________________________
2. DOONA KANDOTA
Kumeththa ha salosa bolla de’za doonata ubbas c’ora qommo kandoti de’osona.
Ane hayssatappe kaallidi de’iza doona kandota be’oos.
2.1 Doonay Asayssakko
Hayssa guussi salo sa’a deththan doona qofa gaagotethas go’ettizay asa na’a xalala
gidoyssa besses. Gujanikka, hara medosati dumma dumma malaatata go’ettidi qofa
gaagotethi medhdhanas danda’ikkokka doonay izetas baynta gishshas doonay asa
naytas xalala imettidayssa besses.
2.2 Doonay Qaadakko
Hayssa guussi issi miishshas imettida sunthanne he miishsha giddon ay qommo
gaagotethikka baynnayssa besses.
Leemisos: “oyde” giza qommos imettida sunthayinne “oyde” misile giddon
gaagotethi baawa.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1 5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

2.3 Doonay Salosa’ayssakko


Hayssa guussi salosa’an woykko alame deththan de’iza asa na’i wuri gaagotethas
doona go’ettizayssa besses.
2.4 Doonay Garxerettes
Salosa’a deththan de’iza doonati ubbay go’etetha wode misenne suure gidida
kochchi dhayishin gelana bessiza sohon hara doonappe kochcha garxerettees. Ha
kandoykka heyssa qonc’isses guussako.
Ane kaallidi shiiqida leemiso xeellos.

🔹 Gamoththoy Amaarathoppe garxishin


hgthrjtjthktkykyjkylluiluiluiluluululuu
Leemiso:
🔹 loome
🔹 saate
🔹 paappaya
🔹 Amaarathoy Gamoththoppe garxishin
Leemiso:
🔹 gaabe
🔹 bullukko
🔹 Gamoththoy Ingilizathoppe garxishin
Leemiso:
🔹 kompitere 🔹 telebizhine
🔹 mango 🔹 bayrese
2.5 Dooni yelettees, dic’c’ees, hayqqees
2.5.1 Dooni yelettees
gaanas danda’ettizay dumma dumma kochcha medho hiilla go’ettidi ooraththanne
losettonta kochchati issi doona giddon medhettishinakko.
Leemisos
Gamoththo doona giddon mata wode yelettida ooratha kochchati:

6 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Wobessa: wodenne bessa


🔹 Hago: Haasa’anne ezgo
🔹 Dozata: doliza, zaa’izanne aac’izayssata
🔹 Medossa: Mehe, do’anne asa
🔹 Zabirsho: Zaaridi birshethi
🔹 Qabirsho: Qaala birshe h.h.m
2.5.2 Dooni Dic’c’ees
Dooni dic’c’ees gaanas danda’ettizay kaallidi shiiqida gaasotanakko.
Heyssatikka:

🔹 Doona eronna hara dere asati tamaaridinne losetidi he doonara qofa


laamereteththi polishin,
🔹 Doonay xuufenne timirte doona gidishin h.h.m hanotatanakko.
2.5.3 Dooni Hayqqees
Dooni hayqes gishin daro wode issi doona gaagotethas go’ettiza dere asi
dhayshinakko. Hara baggara qasse, issi doonay xuufenne timirte doona giigidi
uttennan aggikko hayqqanas danda’es.
2.6 Dooni Imotakko
Dooni imota gishin, asa na’i be aayi uloppe yelettidi wodhidappe woykko ha alame
yidappe guye aykko gate(bira) c’iggonta doona c’oo erida gishshasikko.
2.7 Doonay Kumeththikko
Oona doonaykka he doona go’ettiza dere asatas qofa qonc’issanas danda’ikko
kumeththikko. Kumeththan xeellishin, ay doonikka kumeththikko geetettiza huuphe
gaasoy oonakko geetettiza doonata guyen asa na’i de’iza gishshasikko.
2.8Doonay Giigakko
Issi miishshas imettida sunthati koyro giigatethan hayssi hayssas gido! geetettidi
sunthettides. Issoy issuwara giigatetha medhdhidi qofa qonc’issanas danda’izayssa
yootes.
2.9 Doonay Wogakko
Hayssa guussi issi doona giddon de’iya koosheti wogara issi bolla shiiqidi uttishe

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1 7


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

kochcha, kochchati qasse wogara issi bolla shiiqidi uttishin sura/tura woykko meega
qofa medhdhosona.
Hara baggara qasse doonay wogakko gishin, issi doonay haasa’ettishin awan?aazi?
oonas? Oonara?haasa’ettizan eridi wogaa naagidi, maara oyqqidi haasayanas
bessizayssa qonc’issees.
2.10 Doonay Birsheththakko
Doonay doona geetettizay birsheththi de’ishinakko. Birsheththi
baynnan doonay doona gidennakko woykko c’oo haasa’ettiza dooni
baawa.
Meeze :2

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada suure zaaro xaafa.


45. A. Doona kando gishin aazi guussee?
46. _________________________________________________________
47. N. Doonay asayssa gishin aazi guussee?
48. _________________________________________________________
49. E. Doonay garxettes gishin aazi guussakkon leemiso immada
50. xuufenqonc’issa.
51_ __________________________________________________
52. D. Ubba doonatas koththa gidida kandotappe nam’ata xaafa.
53 _________________________________________________________
54. I. Gamoththo doona timirten doonatas de’iza kandota tamaaroy
55. aazaskoshshizee? Gaaso immada xuufen qonc’issa.
56. ___________________________________________________________

Shaako 5: Kobe

Meeze 1

Kaallidi imettida kochchatas mise birshetha imma.


57. A. dere_____________________________________________________
58. N. baaso____________________________________________________
59. E. ixo______________________________________________________

8 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

60. D. gaagotetha________________________________________________
61. I. dabbotetha________________________________________________
62. Y. qaaxo____________________________________________________

Shaako 6: Qawosa

Meeze 1

Hayssappe garsan imettida gaseththiya kochchata go’ettada meega qofa medhdha.


63. A. gido attin_______________________________________
64. N. gaasoyka_______________________________________
65. E. hessa gishshas___________________________________
66. D. -nne___________________________________________
67. I. qasse___________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -1 9


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

2
1. BENI WODE GELO-EKO

Timirte Qoppobata
Ha Shempo timirte tamaaridappe guyentamaareti:
🗝 Hara asata haasa’a ezgidi zaaro immandettes.
🗝 Suure gidida ogen palama medhandettes.
🗝 Xuufeta nabbabidi qofata akeekandettes.
🗝 Dumma dumma hiillata go’ettidi xaafon be qofa qonc’issandettes.
🗝 Haasa’aninne xaafon timirtenne hiilla kochata go’ettandettes.
🗝 Dumma dumma meega qommota shaakkandettes

Shaako 1: Ezgo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata “Beni wode gelo-eko” giza kaaran giigida nibaabey
nabbabettishin ezgada zaara.
2. A. Gelo-eko guussi aazi guussee? ________________________________
3. N. Gelo-eko wogan ooni oonara gelettizee/ekettizee?__________________
4. E. Gelo-eko hanotay aappun qommon polettizee?____________________
5. D. Hinte heeran asay ay qommo hanotan gelettizee/ekettizee?
6. _________________________________________________________

10 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

7. I. Laata gelo-eko wogay ay qommo hanotan polettizee?__________________

Shaako 2: Haasa’a

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata bolla c’ugan tobbidappe guyen palamettite.


8. A. Beni wode gelo-eko wogappenne ha’’i wode gelo-ekoppe awaysi lo’’oo?
9. Ha qofas lo’’o naqaashan zempidi palamettidappe guyen kuushsha qofa
10. kifile laggetas haasayan shiishshite.
11. N. Beni wode gelo-eko wogan yela asas c’ima yeddidi eko-geloy lo’’oye
12. nam’’u mattumati bees dosettidi ekettizayssi lo’’oo?
13.
Shaako 3: Nabbabo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata ne kase eran zempada suure zaaro imma.


14. A. Beni wode gelo-eko wogay nayta dosan woykko soo asa dosan hanizee?
15. N. Inte heeran machcho oysha biza c’ima asataqooday aappunee?
16. E. Beni wode gelo-eko wogay ubba deren issi qommo gidanas danda’izee?

17. 2.BENI WODE GELO-EKO


Gelo-eko gishin nam’u asati/attumanne mac’c’a/ gididi gelonne eko laythi
gakkiza woden qofa issino ooththidi sinthe bagga de’o laythata issi bolla suganaw
eenotoninne ammaneton medhdhiza tango woykko gelo-eko guussakko. Dere woga
hanotan attumanne mac’c’a asati ekettinne geletti de’ikko azinanne machcho gididi
beettiza hanotakko.
Salosa yuushon gelo-eko wogay asata dummatetha mala dumma dumma seeranne
woga oykkes.Ha ootho hanotay, he asata de’o loseninne aqo-peyshsha maaran
geeddarettidi aadherettizayssa paatethan qonc’ees.Issi derey ba aqo-peyshsha

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 11


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

kaseppe oykkidi de’o laytha wursetha gakkanas oothon polizayssi dumma


dumma dere qofanne kaseppe gam’ida lose bonchota yeletappe yeletas laatison
bena erissizayssakko.He dere hanotay, issi guththan xalala oothettidi hara wode
qasse duuxxidi attizayssa gidonta yeletan yeletan naagettidinne bonchettidi qofa
aassidinne ooraththa wogara geeddaridi daabura miyey de’ikko minisidi, mino miye
adda dhoqqison wodeppe woden dicho amo ekkidi biza hanotakko.
Gaammo heeran de’iza woga maaran qonc’e hanotan gelo-eko poloppe sinthe
asho gaketethi koyettenna.Gaasoykka, geloza woden mac’c’iya kumeththi gidoysi
erettiko izis gidin izi dabbotas dhoqqa bonchoynne woytoy dizayssako.
Gaammo heeran polettiza gelonne eko hanotay daro qommo gidishin izetikka: laata,
uteththa/daahe/,bonqanne c’iman oychon gelo-eko geetettidi erettosona.
Laata gelo-eko wogay bayra ishay hayqqikko, iza machchiyo kaalo ishay ekkishin,
ha wogay laata geetettes. Gujan, ha wogay polettiza gaasoy bayra ishay hayqqishin,
mac’c’asiya hara azina baada gelishe nayti qohetanayssa ashshanas dabbotinne so
asay giigetti zorettidi geedosa(kaalo na’ay) mac’c’asiyo ekkana mala ooththes. Hara
baggan qasse, utetha/daahe/ gelo-eko guussi na’iya be dosan na’a soo baada “yelana
dolana yadis! biikke!” gaada poliza gelo-eko wogakko.Gido attin, gelana yida na’iyo
ekissonta hara gaasoy de’iza gidikko woykko dabbotethi de’iza gidikko bonchidi,
mayzzidi yeddettes. Bonqa gelo-eko wogay na’iya dosontan na’aza laggeti issi bolla
shiiqettidi dosay donta hanotan tookkidi na’a so efidi immiza gelo-eko wogakko.
Hayssata ubbatappe dummatizanne lo’’o gidida gelo-eko wogay c’iman oychon
polettizayssa gidishin ha wogan na’ay c’ima na’e yela asas yeddidinne maara naagidi
bonchidi ekkiza wogakko. Gaammo deren de’iza 42 dereta giddon machcho oychos
biza asata(c’imata) qoodaykka heedzdzappe dhoqqa gidanas danda’ees.
Salosa deththan gelo-eko hanotas dumma dumma eranchati dumma dumma qofata
immidosona. Leemisos: Nancy, geetettiza xaafanchiya, “machchonne azina gididi
de’anas lo’oshin issi addezi dosonta dishe haraza qofan naaqon be qofa dosonta
mittidi haraza qofa bollatethan duussa hanotay dees” gadus. Hayssa gishshas, gelo-
eko wogan lo’o qofati de’ikkoka hara baggara qasse, de’o tangon ziqqa dhoqqa
metoti de’izayssa doganas koshshenna giza qofakka ha xaafanchiya paattadus.
Xaaxi waaxi xeellishin, salosa yuushon de’iza gelo- eko wogay dereppe deren
dummatees. Gido attin, bayratethan nam’u mattumata giddon de’iza issipeto qofay

12 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

wodeppe woden dic’c’i dic’c’i biidinne de’o laythan mal’i mal’i beeththan hara
yeletasikka lo’o marka gididi de’o kaalloda gidanas danda’ees. Gujanikka, beni
wode gelo-eko wogay aahon xeellizay, dereteththa woganne losekko attin kawo
seera bochchenna. Gaasoykka, ha woga hanotay polotika gaageta gidonta aawa
mayzzappe dendidi erettidanne hachchi gakkanas kase baaso dendo dogonta go’eto
bolla de’izayssa besses.
Pulto:Gaammo zoone woga turuzumenne isportte kaaletho laytha maxeete.

Meeze 2

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “Tuma” woykko “wordo” gaada


zaara.
18. A. Beni wode gelo-eko wogay aahon xeelliza dereteththa woganne losekko.
19. N. Salosa deththan gelo-eko hanotas dumma dumma eranchati issi qommo
20. qofata immidosona.
21. E. Gaammo deren de’iza oyddu tammanne nam’u dereta giddon machcho
22. oychas biza cimata qooday nam’a xalaalakko.
23. D. Bonqa gelo-eko wogay nam’u mattumata dosan polettiza gelo-eko
24. qommokko.
25. I. Beni wode gelo-eko wogay kaseppe hachchi gakkanas maara naagidi
26. yeletappe yeletas aadhiza wogakko.
Meeze 3

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “N” baggapp “A” bagga Suure
birshethan dabbotha.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 13


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

“A” “N”

1. Oycho 27. A. Na’e dosan polettiza gelo-eko


2. Laata 28. N. Wolqan polettiza gelo-eko
3. Utetha/daahe 29. E. Mac’c’asi leqqiko yela asas c’ima yedon
4. Bonqa 30. giigiza gelo-eko woga
31. D. Maaranne woga naagon polettiza gelo-eko
32. I. Bayra ishay hayqqiko kaalo ishay bayra
33. machchiyo ekkiza gelo-eko woga
34. Y. Na’e aawa eenoteththan xalaala poletiza gelo-eko
Woga
35. O. Na’e aaye dosan xalaala haniza gelo-eko woga

Shaako 4: Xaafo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchata go’ettada meega qofata xaafa.


36. A. tango__________________________________________
37. N. eenoteththa_____________________________________
38. E. amo__________________________________________
39. D. woyto_________________________________________
40. I. gaketeththa_____________________________________
41. Y. eqo___________________________________________
42. O. qooda_________________________________________
43. S. c’uuleto_______________________________________
44. T. baaso_________________________________________
45. M.yuusho______________________________________
Meeze 2

14 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Kaallidi shiiqida oyshata c’ugan tobbidi suure zaaro xaafite.


46. A. Inte heeran daro wode polettiza gelo-eko wogay awayssakon c’ugan
47. tobbidappe guyen kuushsha qofa xaafidi inte astamaare bessite.
48. N. Beni wode gelo eko wudan issi daassa xaafidi inte astamaares bessite.

Shaako 5: Kobe ( Kochcha birshe ero)

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchati nibaabeppe ekettida. Ha kochchatas nibaaben


zempada gelsa baaso oothada mise birshetha imma.
49. A. salosa______________________________________
50. N. seera_______________________________________
51. E. bollateththa__________________________________
52. D. xaaxi waaxin_________________________________
53. I. heera________________________________________
54. Y. mayzza______________________________________
55. O. deththa______________________________________
56. S. meto________________________________________
57. T. elana dolana__________________________________
58. M. c’ima_______________________________________
59. R. aqo peyshsha_________________________________
60. G.ammaneto____________________________________aako 6:Qawos
6.1 Haasaya Meega Aazateththa
Haasaya meegay sohadenne peesho oykkidi issi kumeththa kiita aaththanas
danda’izayssakko.
Haasaya meegata go’anne enc’ere baaso oothidi shaakkanas danda’os.
🔹 Go’a baaso ooththidi shaakkishin, haasaya meegati oyddan shaakettoosona.
Izetikka:

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 15


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

1. Paate haasaya meega 3. Oysha haasaya meega


2. Azazo haasaya meega 4. Mallalo haasaya meega
1.Paate Haasaya Meega
Ha haasaya meegay yeda haasayan kiita aathanas,nashosinne tosseta yootanas
go’izayssakko.
Leemiso:
61. a. Minnin michchiya isha c’eeqqawus.
62. n. Ta laggey Tunga bides.
63. e. Anjulloynne Anqara giya biidi dunguza shammidosona.
64. d. Timirtey dichcha ubbas baasokko.
Meeze 1

Ha kaaran shiiqida timirteppe neni demmida era o’ettada paate haasaya meegas
ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
2. Azazo Haasaya Meega
Ha haasaya meegay issi ootho ooththana malanne oothizayssa essana mala azazo
immizayssa gididi daro wode mallalo malaatan wurees.
Leemiso:
65. A. Dano oothoppa!
66. N. C’o’’u ga!
67. E. Gamoththo doonan haasaya!
68. D. Ne dere boncha!
69. I.Paac’es nabbaba!

16 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

70. Y. Waashuro gade goya.


71. O. Anqare ne sintha meec’c’a.
72. S. Daabulo wula gorda.
Meeze 2

Ha kaaran shiiqida timirteppe neni demmida era go’ettada azazo haasaya


meegas ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
3. Oysha Haasaya Meega
Ha haasaya meegay oysha oychidappe guyen imettiza zaaro baaso histidi issi
miishshas de’iza aybatetha eranas go’’izayssakko.
Ha haasaya meega qommoy wurseththa bolla oysha malaata(?) ekkees. Gujanikka,
issi issi wode ha haasaya meegas wurseththan de’iza nabbabissiza pidaley(bawoley)
daabulees.
Leemiso:
73. A. Gamoththo doona timirte dosay?
74. N. Birbira katamay awan de’izee?
75. E. Ne sunthay oonee?
76. D. Guugge zumay awan beettizee?
77. I. Timirte geeshshatetha ehanas aazi ootho bessizee?
Meeze 3

78. Ha kaaran shiiqida timirteppe neeni demmida era go’ettada oysha haasaya
meegas ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 17


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
4. Mallalo Haasaya Meega
Ha haasaya meegay mallalissiza, ufayssiza, daganthiza haasaya meegata qonc’issanas
go’izaysa gididi wurseththa bolla mallalo malaata (!) ekkees.
Leemiso:
79. A. Dubbushay pirdo! 82. D. Poora!
80. N. Ay palee hayssi! 83. I. Olay tana!
81. E. Ero naadde!

Meeze 4

Ha kaaran shiiqida timirte inte tamaaroyssappe demmida era go’ettidi mallalo


haasaya meegas ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
Nuni haasaya meegata shaakkiza nam’antho ogey enc’ere baason
gidishin ha ogen baasottidi shaakkishin haasaya meegati qasseka
oyddan shaakettosona.
Izetikka:
1. Palo haasaya meega 3. Kardiqa haasaya meega
2. Dakko haasaya meega 4. Dakko kardiqa haasaya meega
1.Palo Haasaya Meega
Ha haasaya meega qommoy bena danda’idi eqqizayssa woykko be giddon issi

18 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

sohaaddenne issi peesho haaridayssakko.


Leemiso:
84. A. Makkitey giya bides.
85. N. Orc’oy Diita bides.
86. E. Dargasoy quma mides.
87. d. Baalota pila shammadus.
88. i. Tamaarey paac’ezan aadhides.
Meeze 1

Ha kaaran shiiqida timirte tamaaridayssappe neni demmida era go’ettada palo


haasaya meegas ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
2.Dakko Haasaya Meega
Ha haasaya meegay nam’u bena danda’idi eqqiza turata shiiqo gididi be
giddon gaseththiya kochchata (-nne,gidoppe attin, woykko,gaasoykka,h.h.m)
haaridayssakko.
Dakko haasaya meegay issi issi wode hookko(,) malaata ekkanas danda’es’
Leemiso:
89. a. Iza miixattadanne yeladus.
90. n. Tolchay gaabbula midinne maaththa uyides.
91. e. Dorsay ordides gidoppe attin, modhibeynna.
92. d. Na’azi nabbabides gidoppe attin, paac’en kundides.
93. i. Kanazi boc’c’es attin saxxenna.
Meeze 2

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 19


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Ha kaaran shiiqida timirteppe neni demmida era go’ettada dakko haasaya


meegas ichchashu leemisotaimma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
3. Kardiqa Haasaya Meega
Ha haasaya meegay issi bena danda’idi eqqida turanne issinno woykko issinippe
daro gidida bena danda’idi eqqenna turata shiiqotan medhettizayssakko.
Leemiso:
94. A. Gaammo heeran dom’ey medhettiza wode,bayrati irxa maata oykkidi
95. zarbissosona.
96. N. Bitanezi qofa immidappe guye, yohozi wurana gatho gam’ana qachchides.
Meeze 3

97. Ha kaaran shiiqida timirteppe neni demmida era go’ettada kardiqa haasaya
meegas ichchashu leemisotaimma
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
4. Dakko Kardiqa Haasaya Meega
Ha haasaya meegay nam’u bena danda’idi eqqida turanne guuxxes giikko issi bena
danda’onta tura shiishshidi oykkida haasaya meegakko.
Leemiso:
98. a. Nam’u ishati be giddon ooyettidappe guye, banta dabbota zoren gelidi siga
99. medhidosonanne bu’ettidi derera giiga gididosona.

20 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

100. n. Taas lo’’o na’i de’ikkoka pathenna; be timirten kundidesinne tamaare


101. sohoppeka goodettides.
Meeze 4

Ha kaaran shiiqida timirteppe neni demmida era go’ettada dakko kardiqa


haasaya meegas ichchashu leemisota imma.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -2 21


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

3
1. MAC’C’ATANNE DICHCHA
Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti
🗝 Miidiya ezgidi mac’c’atanne dichcha bolla haasayanchati giza qofa
yiggandettes.
🗝 Mac’c’atanne dichcha xeelliza wudata bolla qofa haasa’an shiishandettes.
🗝 Mac’c’atanne dichcha bolla giigida xuufeppe kuushsha qofata issi
daassan xaafandettes.
🗝 Mac’c’ata dichchay dere asas immiza maado paattandettes.

Shaako 1: Ezgo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshatas inteni kase ezgidi demmida era baaso ooththidi zaaro
immite.
A. Inteson telebizhiney woykko iradoney de’izee?
N. Koyro oyshas ne zaaroy “Ee! De’es!” gidikko mac’c’atanne dichcha
giza kaaran qofay shiiqizee?
E. Nam’antho oyshas ne zaaroy “Ee! Shiiqees!” gidikko mac’c’atanne dichcha
giza kaaran shiiqida qofappe ne ezgidayssa ne kifilelaggetasinne astamaares
paattada yoota

22 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Shaako 2: Haasaya

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshas zaaro haasayan imma.


A. Neni de’iza heeran de’iza dere asatasinne eranchatas mac’c’ata dichcha
go’a baaso ooththiza oyshata oychchidappe guyen demmida zaaro kifile
laggetasinne astamaares haasayan qonc’issa.
N. Mac’c’ata dichchan wudattiza tosse haasayata shiishshada
ne kifilelaggetas duunan yoota.

Shaako 3: Nabbabo

Meeze 1

Kaallidi shiiqada oyshas zaaro immite.


A. Inteni hayssappe kase “mac’c’atanne dichcha” giza kaaran giigina
xuufeta nabbabidi demmida era go’ettidi inte qofa kifile laggetasinne
astamaaretas nibaaben shiishshite.
3. MAC’C’ATANNE DICHCHA
Mac’c’ati salosa bollan de’iza dere asas baggakko. Heyssa guussaykka, izeti
baynnan issi dere issipeteththaynne dichchay kumeththa gidonnayssa bessees
guussa. 1948 M.L. giigida salosa deththan asa na’a maata naagissiza awajjoy
attumasinne mac’c’a asas gina maata immides. Gidoattin, kase aadhdhida laythatan
mac’c’ati deretetha duussaninne mac’c’atetha gaason dere asappe ziqqan xeelettidi
gam’’ida. C’iimmon xeellishin, mac’c’ati issi deretethan de’iza hara dere asatappe
shaakettidinne dummatidi de’anas danda’izayta gidonnan wuri dere asatara issi
bollako.
Dumma dumma deretetha giddon mac’c’atanne attumata giddon mattumatethay gina
gidikkokka wolqa dummatethay de’anas danda’es. Dumma dumma pilgetha oothoti

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3 23


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

qonc’issiza mala mac’c’asati attuma asay de’onan de’anas danda’ennayssanne


qassekka attuma asaykka mac’c’a asati baynan de’anas danda’ennayssa besoppe
aadhon ha hanotay medhetan uttida wogakko.
Dichcha hanotan baasottidi xeellishi, dumma dumma naqaashati bessiza mala mac’c’a
asati salosan de’iza asa qoodas bagga keena gididi hara gujanikka qasse, salosa bolla
asa na’i ooththana bessiza ootho wodeppe daro bagga oothos go’ettosona. Gujan,
salosa bollan de’iza haaroppe issi tammantho(1/10) go’ettosona, salosan de’iza
haaroppe issi xeetantho(1/100) ayssosona, dumma dumma aawateththa bessatan
utethaninne haaro ayso baggan ziqqa sohon de’oosona. Heyssa gishshas, ha metota
birshanas mac’c’ati pirda imoninne deretetha gaaththan polettiza dumma dumma
dichcha ootho qaaxotan izeta beera dhoqqu histana koshshes.
Mac’c’atas dichcha ootho qaaxo bolla polettiza oothoti salosa deththan asa na’a
maata bonchisonne ginatetha dicho hanotadan xeelettanas bessees.Mac’c’ata beeray
dereteththa giddon dhoqqu giidi beettananne dichcha biiramonikka halchettidi
seeranne woga maaran uttana koshshees.Issi dereteththa dichcha giddon mac’c’ata
gishshay dhoqqa gidanas besses.Heyssi qasse, dichcha bolla de’iza deretan polotika
ikkonoomenne dere dichchas gita go’a immes.
Ubba deretetha giddon mac’c’atasinne attumatas dumma dumma ootho aawatethi
de’ees. Heyssi qasse, issi deres de’iza ikkonomenne deretetha dichchas gita
go’a immes. Gido attin, mac’c’ata bolla de’iza ootho gishati keehippe dalgakko.
Heyssatika: Nayta yelidi dichonne ishaliso, shaafa biidi haaththe duuqo, eetho
miththa shiisho, puutto suqethi, goshsha oothon polo, giya zal’o, maata buuchcha,
imatha moko, mehe hentha, osha keso, uuththa haashethi, kumeththan so giddo
oothota bollatethan poloosona.
Bollan qonc’ida qofata paatethan xeellishin, mac’c’a asati, dereteththa giddoninne
dichcha ootho biiramon gita beera kaa’oosona. Hessatappekka issinozi keeththa
giddon nayta lo’ethidi dicho oothokko

24 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Misile 1: Mac’c’a asi nayta dichchishininne ishalisishin


Mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera kaa’osona.
Hessatappekka nam’anthoy shaafa/shoore/ biidi keeththa giddo oothos go’iza haathe
duuqqidi eho oothokko.

Misile 2:Mac’c’a asati shaafappe haathe duuqqidi ehishin


Gujan, mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera
kaa’osona. Hessatappekka heedzdzanthoy quma kathanas go’iza eetho miththa
mixidi(qoridi) ehoosona

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3 25


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Misile 3: Mac’c’a asati miththa qoridi(mixidi) simmishin


Mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera kaa’osona.
Hessatappekka oyddanthoy dumma dumma dere woga afila woykko mayo daddanas
go’iza puutto suqqidi gashe naytas, c’imatas ,mac’c’atas wuri asas haniza afala
(gaabe, bullukko, naxala, h.h.m) dadissosona.

Misile 4: Mac’c’a asati puutto suqqishin


Mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera kaa’osona.
Hessatappekka ichchashanthoy goshsha oothon hashetethi gidishin goshsha giddon
tokettida dumma dumma puutetanne dan’o dozata shaafappe haathe duuqqidi

26 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

ushshosona. Ha hanotanika dere asay quman bena danda’ana mala gita maado
immosona

Misile 5: Mac’c’a asidan’o dozata harummishin


Mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera kaa’osona.
Hessatappekka usuppunthoy gallassa gallassa duussas koshshiza miishshata giya
biidi zal’osona

Misile 6:Mac’c’a asi giya zal’ishin


Mac’c’a asati deretetha giddoninne dichcha ootho biiramon gita beera kaa’osona.
Hessatappekka laappunthoy uutha haashoosona. Ha uutha haashidappe guyen
beettida unc’anne itima qumatethas go’ettosona. Gujanikka, unc’a, itimanne gola

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3 27


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

bayzidi demisha(bira) demmidi dumma dumma dichcha oothotas go’ettosona

Misile 7: Mac’c’a asi uutha haashanas giigettishin


Kumeththan xeellishin, mac’c’a asati salosa bollan de’iza asa naytara mattumatethan
ginanne asa qoodanikka salosa bolla de’iza asa na’a c’oratethan qasse baggakko.
Heyssas, mac’c’ati dumma dumma dichcha ootho qaaxotan, ikkonoome hanotan,
polotika qaaxon usappe lo’o qaaday izetas imettikko kumetha dichcha sinthe efanas
keehippe go’’iza gishshas izeta timirten,maata ginatethan, izeta bolla polettiza
dumma dumma naqoota diggidi izetas bessiza bonchonne bessa immiko dere
dichcha sinthe efanas danda’ettes.
Pulto: Gaammo Zoone Mac’c’ata, Yelagatanne Gashe nayta wuda kaaleththo Ootho
Keeththa
Meeze 2:

Kaallidi giigida oyshas nibaaben zempada zaaro imma.


A.“Mac’c’anne dichcha” giza kaara nabbabashe ne demmida ayfe qofa
qanthan giigissada ne kifile laggetasinne astamaares nibaaben sissa.

Meeze 3:

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada tuma woykkowordo gaada zaara.


A. Mac’c’ati salosa bolla de’iza dere asas saysokko.
N. Issi deren de’iza dere asa giddon mac’c’ata dichcha ootho qaaxoy ziqqa

28 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

gidikkoka metoy baawa.


E. Attumatasinne mac’c’atas de’iza maatay gina gidenna.
D. Mac’c’ata beeray deretetha giddon dhoqqu giidi beettanakoshshees.
I. Mac’c’ati deretetha giddon gitanne daabursiza ootho oothikkokaikkonoome
ayso baggan lo’’o aawatethay imettibeynna
Meeze 4

Kaallidi giigida oyshatas nibaaben zempada suure zaaro doora.


1. Mac’c’ati salosa bolla de’iza haaroppe ay keena go’ettizoo?
A. Issi tammantho E. Nam’u tammantho
N. Heedzdzu tammantho D. Oyddu tammantho
2. Dereteththa giddon mac’c’ata bolla de’iza ootho gishay aazee?
A. Yelido nayta dicho E. Maata buuc’ethi
N. Haaththe duuqo D. Ubbay zaaro
3. Mac’c’ati salosa bolla asa na’i oothana bessiza ootho wodeppe aykeena
go’ettizoo?
A. Guuththa bagga E. Ubbaka go’ettokona
N. Daro bagga D. Ubbay zaaro
4. Kase aadhida laythan mac’c’ati deretetha duussaninne mac’c’atetha
gaason dere asappe ziqqan xeelettidinne toochettidi gam’ida.
A. Tuma N. Wordo
5. 1948 M.L. giigida salosa deththan asa na’a maata naagissiza awajjoy
attumasinne mac’c’a asas aazi immidee?
A. Dhoqqa maata E. Ziqqa maata
N. Gina maata D. Ubbay zaaro gidanas danda’e

Meeze 2:

Kaallidi shiiqida kaarata go’ettada qantha daassaxaafada ne astamaare bessa.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3 29


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

A. Mac’c’ata minotetha
N. Mac’c’ata ootho gisha
E.Mac’c’atan polettiza naaqo
D. Mac’c’ata beera
Shaako 4: Xaafo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchati nibaabeppe ekettidayta go’ettada haasaya meega


qofa xaafa.
A. salosa_________________________________________
N. awajjo_________________________________________
E. maata_________________________________________
D. mattumatetha_________________________________
I. dichcha________________________________________
Y. bagga__________________________________________
O. haaro__________________________________________
S. pirda__________________________________________
T. dhishiso_______________________________________
M. beera__________________________________________
R. gisha__________________________________________
G.daabura_______________________________________
B. ayso__________________________________________
K. polotika_______________________________________
L. ginateththa____________________________________
Z. naaqo_________________________________________
Meeze 2:

Kaallidi shiiqida kaarata go’ettada qantha daassa

30 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

xaafada ne astamaare bessa.


A. Mac’c’ata minotetha
N. Mac’c’ata ootho gisha
E.Mac’c’atan polettiza naaqo
D. Mac’c’ata beera

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -3 31


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

4
1. DUMMATETHAN ISSIPETETHA
Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:-
🗝 Dumma dumma asata haasa’a ezgidi paattandettes.
🗝 Ooraththa kochchata birshetha nabbabidi erandettes.
🗝 Ziba haasa’ata qofa laameretethas go’ettandettes.
🗝 Kochcha kifileta shaakkandettes.
🗝 Kochchatas misenne misenna birshetha immandettes.
🗝 Turata aazatetha paattandettes.

Shaako 1: Ezgonne Haasa’a

Beegotho Oyshata
Kaallidi shiiqida beegotho oyshatas suure zaaroimmite.
2. A. Hayssappe kasen “dummatethan issipetetha” giza qaala ezgi eretii?
3. _________________________________________________________
4. __________________________________________________________
5. N. Koyro oyshas inte zaaroy “Ee!” gidikko awude, awan ezgidetii?
6. _________________________________________________________
7. _________________________________________________________

32 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

8. E. Dummatethan issipetetha medhoy dere dichchas ay go’a immanas


9. danda’izee?_________________________________________________

4.DUMMATETHAN ISSIPETETHA
Dummatethan issipetetha guussi issi dere giddon de’iza dere asata woykko zare
zangarata giddon beettiza woga, oonatetha, doona, ammano, muussanne ushsha,
yeehonne yetha, bullachcha kumethan h.h.m hanotata dummatetha giddon
siiqotethanne danda’etetha medhidi shaakoy baynnan bonchettidi de’o hanota
woykko lose guussakko.
Salosa bolla de’iza asa nayta giddon wuri wode issipetetha woykko dummatetha
xalaala de’anas danda’enna. Gido attin, asa nayti issoy harayssa oonatetha, woga,
ammano,muussanne ushsha meezeta bonchidinne bonchettidi de’anas danda’ettes.
Hayssi polettiza wode qasse, asa nayta giddon ammanetethinne siiqoy aakki aakki
baanas danda’es.
Nu dere Tophphiyan kase wodeppe doommidi ha’’i gatho qooday 80ppe bolla
gidida zare zangarati issinozi haraysa oonatetha, ammano, woga,doona ginatetha,
muussanne ushsha, yeehonne yeththa, h.h.m wogata bonchidinne bonchettidi
issipetethaninne siiqon de’osona. Haysi qasse, dere dichcha eesoyoppe aadhidi dere
sarotetha issippe naagissanas gita maado immishe de’es.Hara baggan, issi deren
de’iza dere asata issino histizanne dummasiza wudati xeelettidi giigiso oothoti
polettennan aggiko issi dere asata giddon sarotethas, dichchas, dere siiqotethas
dhube gidanas danda’osona.Hayssa mala gaason salosa bolla metonne dom’e bolla
kundida deretikka de’osona.
Gido attin, ha’’i wodekka nu dere Tophphiyan de’iza dere asati wuri issoy haraza
oonatetha, woga, ammano, muussanne ushsha ,yeehonne yetha, bullachcha wogata
bonchidinne bonchettidi de’iza hanotay dere sarotetha naagissanasinne dere
dichchakka sinthe efanas keehi gita maado imo bolla de’es.
Xaaxi waaxi xeellishin, issi dere asay bees de’iza dummatethan issipetetha
medhdhidi haratara bonchettidi de’ikko gujanikka, ha’’i ooratha yeletaykka ha lo’’o
eeshsha ammani ekkidi ootho bolla peeshikko, dere sarotethanne dichcha usappe
ammanthiza lo’’o baaso bolla yegganas gita maadoy de’es

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 33


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Misile 8: Dummatethan issipetetha medhdhidi bonchetethan de’iza ooratha yeleta-


ta
Pulto: Heera hanotara gaaggiza hanotan interneeteppe Gamoththon Zabirshettidi ekettides
Shaako 2: Nabbabo

Meeze 1:

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada Tuma woykko Wordo gaada zaara.
10. A. Dummatethan issipetetha guussi nam’u dumma dumma oonatethati
11. bonchettonnan duussa guussakko.
12. N. Dumma dumma dere asata giddon bonchetethay baynnan aggikkoka
13. metoy de’enna.
14. E. Nu dere Tophphiyan kase wodeppe doommidi ha’’i gatho dumma dumma
15. zare zangarati issipetethan de’osona.
16. D. Dere asata giddon de’iza doonanne ammano dummatethay bonchettonta
17. mala ha’i wode yeletatas timirtey imeto besses.
18. I. Issi heeran de’iza wogay hara heeran de’izayssappe dummatanas
19. danda’enna.
Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada suure zaarodoora.
1. Issi deren de’iza dere asata issino histizanne dummasiza wudata giigiso
20. oothi polettenna aggiko medhettiza metoy ___kko.dere sarotetha dhayo
21. N. dere dichcha guutho

34 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

22. E. dere siiqotetha dhube gido


23. D. ubbay zaaro
2. Nu dere Tophphiyan aappun qommo zare zangarati de’izoo?
24. A. Laappun tamma E. Xeetuppe bolla
25. N. Hospun tammappe bolla D.Usuppun tammappe garsa
3. Issi dere giddon dummatethan issipetethi de’iza gidikko
26. A. dere dichcha dhoqqu histees E. dere dichchas dhube gidees
27. N. dere dichcha ziqqi oothees D. ubbay zaaro
4. Nu dere Tophphiyan aaza aaza lo’’o wogati de’izoo?
28. A. Ammano woga E. Yeehonne yeththa woga
29. N. Muussanne ushsha woga D. Ubbay zaaro gidanas danda’es.
5. Dere asay dummatethan issipetetha medhdhidi haratara bonchettidi
30. de’anas aazi koshshizee? A.Ha’’i wode yeleta tamaariso
31. N.Be oonatetha dhoqqu ootho
32. E. Issi ammano bollatetha eriso
D. Sarotetha dhaysiza asata boncho

Shaako 3: Xaafo

Meeze 1

Kaallidi imettida kaarata zempada adarso xaafadane astamaare bessa.


33. A.Zare zangara__________________________________________
34. _______________________________________________________
35. N. Sarotetha go’a_________________________________________
36. _______________________________________________________
37. E. Ammano Dummatetha__________________________________
38. _______________________________________________________
39. D. Bonchetetha__________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 35


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

40. _______________________________________________________
41. I.Asa nayta ginatetha__________________________________
42. _______________________________________________________

Shaako 4: Kobe

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchati nibaabeppe ke’idaytas mise birshechcha xaafa


43. A. zare____________________________________________
44. N. qooda__________________________________________
45. E. ginatetha_______________________________________
46. D. yeeho__________________________________________
47. I. wuri____________________________________________
48. Y. gita____________________________________________
49. O. dhube_________________________________________
50. S. lose____________________________________________
51. T. shaako_________________________________________
52. M. xalala__________________________________________

Meeze 2

Kaallidi shiiqida kochchati nibaabeppe ke’idaytas mise gidenna woykko phalqe


birshechcha xaafa.
53. A. dummatetha___________________________________
54. N. maado________________________________________
55. E. siiqo__________________________________________
56. D. bonchetetha____________________________________
57. I. dom’e_________________________________________
58. Y. ooratha________________________________________

36 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

59. O. meto__________________________________________
60. S. kundides_______________________________________
61. T. kase___________________________________________
62. M. giddon________________________________________

Shaako 5: Qawosa

5.1 Kochcha Kifileta


Beegoththo oyshata
5.1.1. Suntha
SunthayGamoththo doonan kochcha kifile gididi asas, medosatasinne dumma dumma
miishshatas aybatetha yootanas imettizayssakko. Sunthati paydettizayssatanne
paydettontayssata ubbatas imettosona. Haray qasse, haasaya meegatasikka sohadde
gididi go’oosona.
Suntha Leemiso:
🔹 Darota 🔹 Boora
🔹 C’olbo 🔹 Shuchcha h.h.m
🔹 Haaththa

Meeze 1

Kaallidi shiiqida haasaya meegappe suntha shaakkada xaafa.


63. A. Bangay giya bides.
64. Sunthay__________________________
65. N. Booray maata mides.
66. Sunthay__________________________
67. E. Baalota quma madus.
68. Sunthay_________________________
69. D. Iray hachchi bukkides.
70. Sunthay_________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 37


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

71. I. Gaammoy woran gudides.


72. Sunthay__________________________
5.1.1.1 Suntha Qommota
Suntha qommoti dumma dumma c’ugan shaaketanaw danda’osona:
Izetika:

73. A.Buzo suntha 75. E.Shiiqo suntha


74. N.Koththe suntha 76. D. Geema suntha
A. Buzo Suntha
Ha sunthati issi buzo miishshatas xeessa suntha gididi beettosona. Heyssa gishshas,
asa suntha, issi bessa suntha, shaafa suntha, abbanne bare abba suntha gidanas
danda’es.
Leemiso:
1. Asa suntha:
🔹 Zaazoto 🔹 Atarqo
🔹 Orc’o 🔹 Ufaysso h.h.m
2. Shaafa Suntha:
🔹 Hare shaafa 🔹 Zaage shaafa
🔹 Deme shaafa 🔹 Kulufo shaafa
🔹 Masta shaafa 🔹 Baabba shaafa h.h.m
3. Bessa suntha:
🔹 Bonke 🔹 Adaama
🔹 Miraabe Abbaya 🔹 Gondare
🔹 Qoggota 🔹 Jeremene h.h.m
🔹 Zigitti
4. Abba Suntha
Leemiso:
🔹 C’aamo 🔹 Ziwaye
🔹 Abbaya 🔹 Xaana

38 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Shaala h.h.m
N. Koththa Suntha
Ha suntha qommoy issi mala miishshata koththara xeesettiza suntha qommoko.
Leemiso:
🔹 Hare 🔹 Quma
🔹 Para 🔹 Asa
🔹 Zuma 🔹 Maxaafe h.h.m
🔹 Parso
E. Shiiqo Suntha
Ha suntha qommoy suntha c’ugatappe issinoza gidishin eetikka imettizay dumma
dumma miishshatas woykko medosatas issi bolla imettiza suntha qommoko.
Leemiso:
🔹 Wude 🔹 Iddire
🔹 Dago 🔹 Giya
🔹 Xiire 🔹 Dubbusha h.h.m.
D. Geema Suntha
Geema sunthati ayfera beettanas woyikko kushera oyqqanasinne paydanas
danda’ettonta suntha qommoko.
Leemiso:
🔹 Dhuma 🔹 Siiqo
🔹 Era 🔹 Miichcha
🔹 Ootho 🔹 Xalahe
🔹 Kaassa 🔹 Ayyaana h.h.m
5.2.2 Sunqo
Sunqoy kochcha kifile gididi sunthappe sinthan gelidi suntha qonc’issizayssakko.
Leemiso:
🔹 Kareththa boora 🔹 Lee’e na’a
🔹 Guuththa shuchcha 🔹 Lo’’iza dunguza

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 39


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Orde adde 🔹 Irxa haaththe


🔹 Arsa na’iyo 🔹 Modhdho dorsa h.h.m
Bollan yafarettidayti wuri sunthatappe sinthen gelidi sunthata qonc’issosona.Heyssa
gishshas, sunqo geetettosona.

Meeze 2

Kaallidi shiiqida meega qofatappe sunqo shaakkada xaafa.


77. A. Orde shuchchay zumara genderettides.
78. Sunqoy____________________________
79. N. Qantha addezi yides.
80. Sunqoy_____________________________
81. E. Daama na’iya giya badus.
82. Sunqoy______________________________
83. D. Ho’’o maaththa uyides.
84. Sunqoy______________________________
I. Gilqa booray hayqqides.
Sunqoy________________________________
5.2.3 Peeqo
Peeqoy kochcha kifile gididi peeshoppe sinthen gelidi peesho qonc’issizayssakko.
Leemiso:
🔹 Eeson bides. 🔹 Gaaththappe anjides.
🔹 Keehi siiqides. 🔹 Loddan mides.
Bollan yafarettida kochchati peeqota gidishin peeshota hanota qonc’issosona.

Meeze 3

Kaallidi shiiqida meega qofatappe peeqo shaakkada xaafa.


85. A. Booray maata elle mides.
86. Peeqoy_________________________________________

40 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

87. N. Kawoy dere asa keehi siiqides.


88. Peeqoy________________________________________
89. E. Gaammo dere asay usappe anjetidayssa.
90. Peeqoy______________________________________
91. D. Aaway quma loddan mides.
92. Peeqoy______________________________________
93. I. Torc’ay giyappe ha’’i yides.
94. Peeqoy_______________________________________
5.2.4 Peesho
Peeshoykochcha kifile gididi kochchata gidin surata suure gatheththidi qachon
kumeththa qofa immana mala maaddizayssakko.
Peeshoy haasaya meegan xapho woykko baaso gidida kochchakko.
Leemiso:
🔹 Paashshay laaxa mides. 🔹 Ufayssa giya baada pila
🔹 Anqara mal’o quma shammadus.
kaththadus. 🔹 Dashoy Tunga bides.
🔹 Tangay boora shukkides.
Ha haasaya meega wurseththa bolla yafarettida kochchati wuri peeshotakko.

Meeze 4

Kaallidi shiiqida haasa’a meega qofata giddoppe peeshota shaakkada xaafa.


95. A. Balchay gade goyides.
96. Peeshoy_________________________________________
97. N. Dorsay maata miidi modhdhides.
98. Peeshoy_________________________________________
99. E. Gooba goshshanchay wodera harummees.
100. Peeshoy_________________________________________
101. D. Tamaarey paac’en aadhides.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 41


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

102. Peeshoy_________________________________________
103. I. Astira nayta dhanthadus.
104. Peeshoy________________________________________

5.2.5.Gugame(Guye bagga some)


Gugame kochcha kifile gididi kochchatas guye baggan gelidi someteththa beera
kaa’izayssa woyikko some haggazo immizayssako.
Leemiso:
kko,-ra, -ta, -ppe, -dan, -n h.h.m.
5.3 Sura(Phrase)
Beegotho Oyshata
105. A.Sura guussi aazi guussee?
106. __________________________________________________________
107. __________________________________________________________
108. __________________________________________________________
109. N. Sura qommoti oonantee?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Suray kochchappe dhoqqu giidi dalga woykko kumeththa kiita aaththanas danda’enna
xuufe medhokko.
Leemiso:
🔹 Gooba tamaare 🔹 Oge gaxan
🔹 Laaxa miidi 🔹 Zuma bolla
🔹 Kase wode 🔹 Tama eethidi
🔹 Giya giddon 🔹 Toho meec’c’idi
5.3.1 Sura Shaakota
Sura Shaakoti oyddakko.

42 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Izetikka:

110. A. Sunththa Sura 112. E. Peeqo Sura


111. N. Sunqo Sura 113. D. Peesho Sura
Ane ha bollan shiiqida sura shaakota paateththan xeellos.
A.Suntha Sura
Suntha suray sura shaako gididi sunthata surateththakko laammiza dachcheta
(leemisos: -y ,-zi, -ya,-y h.h.m.) koosheta be giddon shiishshi oykkidayssako.
Leemiso:
🔹 Gaammoy 🔹 Kuttozi
🔹 Dorsazi 🔹 Kanazi
🔹 Na’iya 🔹 Goday
🔹 Ayyalay 🔹 Miizziya
N.Sunqo Sura
Sunqo suray sura shaako gididi sunqos wurseththan gelidi sunqota suratetha
qonc’issiza dachcheta oyikkidayssakko.
Leemisos:
🔹 Lee’ey 🔹 Goobazi
🔹 Kehay
E.Peeqo Sura
Peeqo suray sura shaako gididi peeqoppe sinthan gelidi peeqota suratetha
qonc’issizayssakko
Leemiso:
🔹 Keehi loddan 🔹 Keehi akeekan
🔹 Usappe eeson
D. Peesho Sura
Peesho surayy sura shaakotappe issinoza gididi peesho qonc’issees. Peesho suray
issi oothoy wostidi, awude, awan, aaza gishshas, oonan giza oyshata zaaro immes.
Leemiso:

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4 43


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Baalota yexxashe badus. 🔹 Kanay boc’ishe aqides.


🔹 Gaammoy guppidi wodhdhides. 🔹 Toophiya dic’ashe bawus.
Bollan yafarettida kochchati wuri peesho suratakko.
5.4 Tura
Beegotho Oyshata
114. A.Tura guussi ay guussee?
115. _________________________________________________________
116. _________________________________________________________
117. _________________________________________________________
118. N.Tura shaakoti aappunee? Izeti oonantee?
119. __________________________________________________________
120. __________________________________________________________
121. __________________________________________________________
Turaysurappe dhoqqu gidinne kumeththa kiita aathanas danda’iza haasaya meega
kifile gididi bena danda’idanne bena danda’onta tura geetettidi nam’an shaakettes.
5.4.1Bena dan
Ha tura qommoy berka eqqidi kumeththa kiita aathizayssanne meega qofa
gidanasikka danda’izayssakko.
Leemiso:
hankay muuze shammanas Moolle bides.Ha bollan shiiqida leemiso nuni
xeellishin,
🔹 Moolle bides= bena danda’ida tura
5.4.2 Bena danda’enna tura
Ha tura qommoy berka eqqidi kiita aaththanas danda’ennayssakko.
Leemiso:
Tolchay hargikkoka Shankay muuze shammanas

44 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -4


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

5
1. BILA-HAASA’ATA
Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 Bila-haasa’a aazatetha birshandettes.
🗝 Bila-haasa’ata xapho qofaa paattandettes.
🗝 Dumma dumma bila- haasa’a qommota shaakkandettes.
🗝 Dumma dumma bila- haasa’a go’a paattandettes.
🗝 Adussa medhdhi-xaafo aazatetha paattandettes

Beegoththo Oyshata
Nees de’iza kase era go’ettada kaallidi shiiqida oyshatas suure zaaro imma.
A. Bila-haasa’a guussi ay guussee?
_______________________________________________________
N. Gaammo dere asay bila-haasa’a awude awude go’ettizee?
_________________________________________________________
E. Bila-haasa’a dere asas ay go’a immanas danda’izee?
_________________________________________________________
D. Bila-haasaya moodettiza haasa’a qommota shaakkada era y?
_______________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 45


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

5.1 Bila-haasa’a birsheththa


Bila-haasa’ay Gamoththo doonan de’iza haasa’a qommotappe issinoza gididi doona
ezgizayssatasinne nabbabizayssatas kaha ekkizayssa, gaaththa ufayssa keehi dhoqqu
histiza, tamaaridanne tamaaronta dere asay wuri issi gina gaagotetha medhdhanas
go’iza haasa’a qommokko.
Kumeththan xeellishin, bila haasa’ay issi dere asas de’iza gam’ida kaxa qofa haratas
yooton, yeththan, gufan qonc’issiza dere buqurakko.
5.2 Bila-haasa’a qommota
Gaammo heeran haasa’ettiza bila-haasa’a qommoti keehippe daro gidishin izetikka
kaallidi paateththan shiiqidosona.
1. Tosse 8. Gayro
2. Haysu’e 9. Malle haasa’a
3. Ziba haasaya 10. Zilalsa
4. Qan’ishe 11. Dumma dumma yeththata
5. Dhooringe/dhenke (ufayssa, gashe nayta yeththi,
bullachcha, kayo, ootho, agina)
6. Anjo
yeththata oykkes.
7. Gerersa
A. Tosse
Tossey bila-haasa’a mac’ara gididi issi dere asay dumma dumma hanotataninne
sohon kiita aathanasinne gaagotetha medhdhanas go’ettiza bila-haasa’a qommokko.
Tossey issi deres woga ,ammanuwa, meto birshechcha ogetanne kumetha deretetha
goobatethanne allaallera oykettida qofatas pulto gidanas danda’es.
Dumma dumma tossetas dumma dumma birsheththay de’izayssi
tumakko. Ane kaallidi shiiqizayta aakon xeelloos.

🔹 Garo/gadho/ geliday gafetenna.


Garoy /Gadhoy kawoy be shuure giddon be dere asas koshshiya pirda, woga, h.h.m
immiza bessakko. Hara odan qasse, Garo woykko Arba Minc’e yida asi minni
ooththikko waayonna demmidi ba koshsha alisanayssa yootiza tossekko. Gujjishin
qasse, Garon neni koyida ba leemisos haaththa, miththa-ayfe, mole, muuze ubba
xoossi medhdhida gishshaw Garo yiikko kallada simmanayssa bessiza tossekko.

46 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Asa ammanoppite asho kana naagisoppite


Ay ooththin asa giddon wordoy dhayenna; asakkon ammaneteththi pac’e
gididayssanne asas ne immida deththay dhoqqa gidi uttin izi kalxidi geellason
pe’ishin hayssa mala tosse go’ettassa guussa.
🔹 Asayssi ayfe lagge bayssi balla miththi
Hayssa guussi neeyssa gidonnabay c’oo ayfen xeelossappe attin harabas
maaddonnayssa bessees.Asa miishshi palahay de’ikkokka nena metoppe ashhenna.
Gido attin, guuxxin darin, neyssi nena metoppe kessi ekkes guussa.
🔹 Quuroy qoollo qullada be qefe taman heemmaws
Ba era gidonnaban danda’ay baynnason asayssa be’idi hara asatho oosoy/hanoy
meton yeggizayssa bessees.
🔹 Asa na’a yelo gikke agina poo’o gikke
Asaba gididabi ubbay go’ettanaw injjetenna/otorsenna /
ammanthenna guussa.
🔹 Ac’o iitappe guufe lo’o ekkeettes
Haysa guussi issi asi hara asappe tal’ida miishsha gelido c’aaqo maaran wode naagidi
zaaronta ixxiko, c’oo hada attanagappe guuxxikokka be miishshas go’a demoy lo’o
giza qofa oykkees.
🔹 Asan asi dees ashon paashshi dees
Asa giddon asaas lo’o qoppizay, deres lo’o qoppiza asi dhayenna guussa. Asi lo’o
ooso dethan ubbay issi gina gidennaysa besses.
🔹 Asho kallin zo’o miizi iitees
Issi ba ne issitoho demma simmidappe guye wontoppe iza misatiza demmikkokka
dari koshshenna misatees woyikko demmidappe guye shaatetetha/ixa qonc’isees.
🔹 Awa wullay qamma adde gelay c’ima
Laythay gakkenna gidikkokka asi ooththiza miishshi oothizay asara ginattis guussa.
Wodey yelaga gidikkokka ekkidappe woykko gelidappe guye na’atethi deenna
dondzadan qoppanaw bessees guussa.
🔹 Aawu dishin dhe’a away dishin woxxa

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 47


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Ubba miishshikka wodera oosetti polettikko lo’o; wodey aadhdhikko giigennaysa


bessanas maaddiza tosse.
🔹 Ayfe c’addana miththi ayfes beettenna
Ha tossey qonc’isizay be bolla gakkana meto keeththa aaway erennayssa bessees.
🔹 Azalla xoyllen kafoy she’ees
Azallay ooso dosonnaysa bessees.Bees imettida ooso polonna aggikko hara
giigennabay gaytanaysanne azallatethi lo’ennaysa bessiza tossekko.
🔹 Azallay aawa gade aggidi asa gade goyees
Ooso dosonna asi oosettanaw bessiza miishshi ooththonnayssa yootanaw go’a bolla
pe’iza tosse qommokko.
🔹 Be kallo kammonta firifithiya zaalla kammawsu
Ha tossey qonc’isizay issi asi bees aykkoy baynashin hara asas issi miishsha
immizaysa besses.
🔹 Pude woxxishin ixxikko duge woxxeettes
Wolqappe darida metoy gakkishin bees hanennabata ubba ooththi xeellizaysanne
dooroy dhaydayssa bessees.
🔹 Baadhay c’o’’u c’oommay c’o’’u
Erizaynne erontay ubbay issi hanidaba oychishin yashshas gido usa c’oo gidi
odonnayssa besses.
🔹 Baana gidabay baaththappe bees
Ha tosse qonc’isizay nees anjettonnabi neni ay qosin, minjin naagin dhayana giikko
attennayssa qonc’issees.
🔹 Baaththa dulle gakki meec’ana gay ba dulle bessees
Hara asa bolla gakkido meton maado aggidi miic’c’iza gidikko izakka simmidi
metoy gakkanaw danda’izaysa bessees.
🔹 Baaththi baynnason xaaroy ta baaththi gees
Haysiwaanakko hanidi issinno soho demmida asi zaari yedisanaw keehi
waayisizaysa bessees. Woykko, hanotazi gina gidiza asi dhaykko dizaysa ekkeettes
gizaysa bessees.

48 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Baas gin baac’ay unc’a qanxees


Ay waaysikkoka asi baas gididaban daaburanaw yayyenna gaanas go’iza tossekko.
🔹 Baboy ba na’a banga muzees
Ha tossey qonc’isizay, wogas, seeras, deres, gutas baboy lo’’o gidoyssa bessees.
🔹 Badala badalan burcheettes
🔹 Kana kana hayththa muzeettes.
🔹 Aguntha agunthan kesseettes.
Neba nees immidi nena balethiya woykko c’immiya asa bessees
woykko metos dhaley matan de’izaysa besses.
🔹 Gathontaso gakkay koolontasoppe meqqes
Asa miishsha giddo shoobbonna geloy hara meto gujjeesippe attin qopa sigethenna
guussakko.
🔹 Boozaya baqqida ukethay bashen laappuna ke’es.
Hayissi qonc’isizay issi miishshi hiillatethi eronna asan oothisoy hara guja meto
bolla gathizayssakko.
🔹 Bena demmonta geleshshoy be na’a tellon miic’ees.
Hayssi qonc’isizay asi be mooro woykko iitatethi demmi erennashin hara asa mooro
eeson demmizaysa yootees woykko bena geeshshi eronna asata leemiso bessanaas
go’iza tossekko.
Gujanikka, tosse asa na’a gallassa gallassa de’on asa nayta dumma dumma hanotata
qonc’isiza bila-haasaya qommokko.
Ane gujanikka kaallidi shiiqida leemisotanne qonc’isota xeellos.
1.Mac’c’ata goobateththa qonc’isses.
Leemisos:
Mac’c’inne maxiney mal’eththees.
Mac’c’i bayinna keeththinne miizzi baynna zadaloy maaddenna.
Ha bollan paatettida nam’u leemiso haasa’ata xeellishin, kumeththan mac’c’a asata
minotetha qonc’issizayta.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 49


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

2. Gagga woykko minja lo’otetha qonc’isses.


Leemisos:Yeddi bessay yeekki geles,shiishshi oykkay siiti ganxees.
* :Haariday harpa, maayiday c’urqa.
* :Gaggay baynna gac’inoy goda taybes.
3. Otoro iitateththa qonc’isses.
Leemisos :
Otoroy michche dhantha oythees.
:Kallennay guppenna, guppennay meqqenna.
Ha leemiso haasa’ata xeellishin, bana ziqqi histizanne naagettiza asi
bonchettizayssanne bena otoron kunthidi dhoqqu dhoqqu histiza asi guuxxizayssa
qonc’isses.
4. Ac’o iitatetha qonc’isses.
Leemisos:
Haaththe uyidara haatturashe aqin,parso uyidara
paachurashe aqawus.
:Ac’oy baynna manqo,hargey baynna gilqa.
:Ac’oy de’iyoy giya gelenna.
Ha bollan qonc’ida tosseta xeellishin, ac’oy bayinnan duussay woppatethanne
sarotetha gidoyssa qonc’issosona.
5 .Asa na’a iita eeshsha(kando) bessoosona.
Leemisos:
Iita asi iissi c’ayees.
:Kayso kushe duufon qaaxxes.
:Iita na’i hayqa gin yeletti kumes.
Ha heedzdzu leemisotikka asa na’as de’iza iita eeshsha qonc’issosona.
6. Ootho bonchotetha qoncisses.
Leemisos:
Duc’ay ixxin uttay ganjey ixxin laawes.

50 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

:Zokkoy ixxin oothay gac’oy ixxin c’oommes.


Kumethan ha leemisota paattidi xeellishin,daro daaburidi oothoppe guyen gita
duretethi woykko bonchoy de’izayssa besses.
7. Eeso iitateththa qonc’sses.
Leemisos:Eeso godarey kac’e saxxees.
:Eesotidara laalada maxawus.
:Eesoy boora maaththees.
Ha bollan qonc’ida tosseta paattidi xeellishin, eesotethi ehiza qoha qonc’isso-
sona.
8.Asa na’a azallatetha qonc’issosona.
Leemiso:Azallay sanbatan goyees.

🔹 :Azallay aawa gade shaachches.


Azalla na’appe adussa gatumi keha.

🔹 :Azalla doore bolla geleshshoy kaa’ees.


Ha tosseti qonc’issiza mala, azalla asi be wode halchon go’ettennaysanne pathennaysa
qonc’issosona.
9. Qaada iitatetha qonc’issosona.
Leemiso:

* :Qaada iita dhiilley tambora gaagges.


* :Aaway qangido na’ay bone oyssa zal’idi balgo maxine zal’es.
Ha tossey qonc’isizay asa na’as qaadi iitikko lo’’onne koydoba demmonnan iita
sohon attizayssa besses.
10. Xillotetha qonc’ssosona.
Leemisos:
Xillosinne c’uwas ogey dhayenna.
Ha tossey bessizay issi xillo asa bolla hara genenne makkala qoppiza asati ay iitaba
oothikokka he iitanne gene qofay iza gakkonnayssa besses.
11. Yelo lo’otetha qonc’isses.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 51


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Leemisos:
Iita ginka iri bukko, booza ginka yeloy moogo.

* :Na’inne toori sinthato.


* :Biitta dhaley ira, hayqo dhaley yelo.
Ha tosseti asa na’as yeloy lo’’o gidoyssa qanthara bessosoona.
12. Issipeteththa go’a qonc’isses.
Leemisos:
C’oray c’uttidi baaththa kunthes.
:Xeetu loome xeetu asas alleqo,issi asas deexo.
Kumethan xeellishin, ha leemisoti bessizay issipetethay de’ikko ay miishshakka
polanaw danda’ettizayssa besses.
13. Wode suuren go’eteththa qonc’isses.
Leemisos:
Away de’ishin woxxa,aaway de’ishin dhee’a.
* :Wodey aadhdhin wooron zerin kaxxenna.
* :Wontos giikko wode gaththes.
Bollan shiiqida tosseta paattidi xeellishin, wodey al’o gidida gishshas bonchon
go’ettanaw koshshizayssa bessoosona.

Meeze 1

Intes de’iza kase era go’ettidi kaallidi shiiqida qofatara gaaggiza tosseta paattidi
xaafite.
a.Goobateththa yootiza tosseta
n. Azallatethi yootiza tosseta
e. Zore immiza tosseta
d. Issi asas de’iza ammanora oykettiza tosseta

Meeze 2:

Kaalli imettida tosseta kumeththa histana danda’isizaqofata xaafa.

52 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

a. Wodey wobbin gadhan _____________________________

n. Ufara mida geleshshoy ________________________


e. Goda ammanida kanay ________________________
d. Iita kanay _____________________________________
i. Ammanido mashshay___________________________
y. Kalthana kaththay_____________________________
o. Daro maana giday _____________________________
s. Wordo haasa’aynne bongoti she’ay______________
t. Baana iray _____________________________________
m. C’inc’ay c’immin _______________________________
2. Haysu’e
Haysu’e bila-haasa’a mac’ara gididi aadhdhiza woden hanin aggin erizay baynnashin
erizayssa masatissidi asay asas yootishin kase wodeppe doommidi yizayssakko.
Haysu’e yootettishin, haasa’iza addey “haysu’e hanees!” giikko ezganchay/
ezganchati “Haniddi wogees!” giidi zaaro immosona.
Haysu’e haasayay nam’u woykko nam’uppe bolla gidida asata qoodan
polettanas danda’es.

Haysu’e giddon kaallidi shiiqida qorunthati woykko yarati de’anas danda’osona.


A. Taarike
N. Gusima/Guye sintha maara/
E. Hanancha
D. Dom’e
I. Wobessa/Wodenne bessa/ Y. Ayfe qofa(Kiita)

A.Taarike
🔹 Issi haysu’e ezgida asi he ezgizaysa simmidi oyshettishin “ tana keehippe
kayosiza, ufaysiza, yeessiza, miichchiza haysu’e ezgadis “ giidi zaaro
immanas go’iza kifilekko.
N. Gusima

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 53


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Gusimay issi taarikey polettida(hanida) wode gaasonne muuruta baaso


oothon guye sintha maara naagidi qofa lic’idi shiisho hanota guussakko.
🔹 E. Hanancha
🔹 Ha qorunthay issi haysu’en shiiqida taarikey oonaysee? giza oyshatas zaaro
immizayssakko.
D. Dom’e
🔹 Dom’ey issi taariken de’iza hananchata giddon qofa dummatethaninne
eenotetha dhayon medhettizayssakko.
I.Wobessa
🔹 Wobessay hananchati issi taarike polida (oothida) wodenne bessa woyikko
soho erissizayssakko.
🔹 Wode: balgo,bone, gallassa,qamma(omarsa),Gustama,Guxe h.h.m gidanas
danda’es.
🔹 Bessa(soho): Bonke, Abba giddo, Quc’a, zuma bolla, So giddon,
Arbaminc’e,Zafine ,Gaammo Dubbusha h.h.m gidanas danda’es.
🔹 Y.Ayfe qofa(Kiita)
🔹 Ayfe qofay issi haysu’e haasa’anchay ezganchatas aaththana koyda baaso
kiitakko.
Haysu’e Leemiso: Ec’erenne Gawara Kaasse
Paydon keehi c’ora ec’ereti demba ke’idi kaa’ishe issi c’inc’a gawariya gakkada
eeta kaassan walakettada kaa’anas oychishin ec’ereti “akkay neeni nuna maana
nenaara kaa’okko!” gin gawariya” taani entena maana giyakko koyroppe oykada
miikkinaa?” gada balethin eeya ec’ereti” ero kaa’a!” gin c’inc’a ec’ereti,qasse” ero
nunara kaa’a! gizaytara neeni kaa’ishin nuuni be’idi kaa’ana” giidi gaxa ke’ida. Izeti
kaassa bolla de’ishin gadey qammin gawariya bantaso baana dendashe “inteppe issi
ec’ere nu so be’idi yaanas immite, taani intenara pe’oho” gin “eeya ec’eretappe
issoy bo!” giidi azazin saron ekkada baada bantaso gathonta ogen margadus. Wonto
yaada “ intesoppe taani efida ec’eriya nu soo duussa lo’’uwa be’ada yiikke! gadus
biidi be’ite!” gaada simma simmada daro ec’ereta efada bantaso dabbotas gathada
daro ec’ereta mizin wursethan c’inc’a ec’erey “ nunikka baana, gidoppe attin kase
nu heerappe bidaysatappe issuwa ekkada yaada nuna wursa efa,akkay giikko nu

54 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

dabbotethay atto!” gin izakka, “efikke!” gin wursethan kac’ettida.Gawares de’iza


qofay ubba ec’ereta ma wursoshin c’inc’a ec’ereti attidi ec’ere zerethi dhommidi
dhayonta mala ashshida geettes.
Pulto: Gamoththo Haysu’eta Maxaafe, Shaye76
Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshatas bollan shiiqida haysu’e baaso ooththada suure zaaro
xaafa.
A.Ha haysu’es kaaray aazee?
_________________________________________________________
N. Hasu’e bolla c’inc’a geetettiday oonee?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
E. Haysu’e bolla eeya geetettiday oonee?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
D. Ha haysu’es poloy aazi gididee?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
I.Bollan shiiqida haysu’en taarikey aazee?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
Y. Gusima paattada xaafa.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 55


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

O.Hananchati oonantee?Paattada xaafa.


___________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
S.Medhettida dom’e qonc’issada xaafa.
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
T.Wobessa paattada xaafa.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
M. Ha haysu’es ayfe qofay aazee?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
3.Ziba Haasa’a
Ziba haasa’ay bila-haasa’a qommo gididi issi yohoy qonc’idi beettenna mala
ooththidi haasa’iza haasa’a qommoko.Woykko ha haasa’a qommon kiitazi suuren
gidonnan yuusho hanotan xuura gididi aadhdhes.
Leemiso:
a.Kafo Kana maduntha gido !
n. Tas uu’e ulaley gathides!
Koyro ziba haasa’as birshethay madunthay eeson paxo giza qofa aaththes guussako.

Meeze 1

Kaallidi shiiqida ziba haasa’atas leemison zempada birshe imma.


A. Bangay Barza mooton shatummis.

56 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

______________________________________________________
_____________________________________________________
N. Afilay hadirsa wodhdhides.
______________________________________________________
______________________________________________________
E.Tangay kawo boorakko.
______________________________________________________
______________________________________________________
D. Giyan pilay tama mides.
_____________________________________________________
______________________________________________________
I. Mac’asaya zayzarekko.
______________________________________________________
______________________________________________________
Y. Giyan santha kanay xaallides.
_____________________________________________________
______________________________________________________
O. Kana siidhe
_____________________________________________________
_____________________________________________________
K. Kana inxarsa
_____________________________________________________
______________________________________________________
4.Qan’ishe

Beegotho Oyshata
A. Qan’ishe aazee?

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 57


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

_______________________________________________________
_______________________________________________________
N. Qan’ishe awudenne awan kaa’ettizee?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
E. Kase asay qan’ishe aazas kaa’izee?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Qan’iishey bila-haasa’a mac’ara gididi asa nayta gaaththa akeeka deththa yiggi
xeellanaw dubbushaninne shempo wodetan asati wode aaththanaw issipetethan
haasa’iza haasa’a qommo.
Qan’ishe daro wode kase asati kaa’izay dumma dumma oothota gallassi polidi
simmidi omarsi wode aathanasikko.
Qan’ishe kaa’ishin, Oychizay “Nena qan’ishe!” giikko, Zaaro immizay qasse,
“qashe!” giidi zaaro immes.
Zaarizaaddey zaaro eronna aggikko qasse, “mokkis!” gees. Heysappe guyen
oychizaddey zaaro yootees guussakko.
Qonc’iso: O= Oychizaadde
Z=Zaaro immiza adde
Leemiso:
O: Nena qan’ishe!
Z: Qashe!
O: Irsase xeeray c’addennan xaafes.
Z: Mokkadis.
O: Tamaarida asa ayfe xompennan poo’es.
O=Qan’ishe
Z=Qashe
O=Haaththay sa’an gukkes

58 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Z=Ne wordoy kutto suqisses.


O= Aafo duunan anka
Z=Adde duunan shaala
O=Abban gurba togga
Z=Guson ayfe meec’c’a
O=Ankappe luuley baawashin tuussi eqqenna
Z=Ne aawappe goobay baawashin shooge ashshenna.
O=Bazzo baqqa c’aaqqa
Z=Duufo c’arqa meec’c’a danc’a
O=Giya giddoththa
Z=Giro laggeththa
O=Gooza uuththas gobbay baawa
Z=Ne mala dhaaqas toori baawa
O=Qan’ishe
Z=Qashe
O=Salo sansalata duuththa
Z=Mokkis
O=Duufo/duuho daannatetha ekka
O=Qan’ishe
Z=Qashe
O=Woxxashe woxxashe Wolayththi gakka
Z=Hargashe hargashe meqeththi atta.

Meeze 1

Ane intenikka kifile laggetasinne inte astamaares waaththan gididi qan’ishe


yootite/haasa’ite.
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 59


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
5. Dhooringe/Dhenke
Dhenkey(dhoringey) bila-haasaya mac’ara gididi nam’u asata(c’ugata) giddon
oysha shiishoninne zaaro imo hanotan polettiza haasaya qommo gididi issi asa kaha
beegotetha lo’ethi yiggizayssakko.
Gujan,Dhenke(dhooringe) guussi Gaammo heeran, beni asati kase wode nam’anne
nam’appe bolla gididi issay issaddeson dubbusha uttidi bena ufayssanas omarsi
kaa’iza kaassappe issinozakko. He wodezan, odizaysi(haasa’izaysi) dhooringe(
dhenke) giikko dhose/dhose/gaare) geettes.
Gaammo dere asay dhooringge haasa’ishin oychchiza asi, “nena
dhooringe” giikko, zaariza asi qassi, “dhose” giidi zaaro immes
guussako.

Leemiso:
O= Oychizadde, Z=Zaarizadde

O: Nena dhooringe!
Z: Dhose!
O: Aayi uloppe kezada aayo shoc’izaro era wodha!
Z: Kibirite.
O=Bees shoc’idi bees waasses.

60 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Z= Xurqafe
O=Yelo erees dicho erenna
Z=Shooshsha
O=Hamettes xeellin beettenna
Z=C’arko
O=Kareththa woran kareththa do’a
Z=c’uuchcha
O=Mishin mal’idi singishin sawenna
Z=Maxine

Meeze 1:

Kifile giddon ne laggera dhooringe/dhenke kaa’a.


O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
6.Anjo
Anjoy bila-haasa’as issi kifile gididi Gaammo dere asay issoy issinozara duussa
maaran gaagotetha medhdhanas go’ettizayssakko.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 61


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Gaammo dere wogan dere asay beni wodeppe doommidi ha’i gatho bila-haasa’an
qofa laamerethishe gam’ida bila-haasa’ata leemisoti kaallidi shiiqidosona.
🔹 Banga maxishin=Baraato
🔹 Uuthi haashiza asa= Itimay utto
🔹 Ooraththa keeththa keexxishin=Keeththay mehe woosso, tuussay attuma
na’a immo
🔹 Badala bul’ishin=Karexxo,ayfo
🔹 Kaththa zerishin gakkiko=Maadhdho, biitta c’ayi dolo
🔹 Ooraththa mayo shammishin=Nena yeggi wuro,gaaratto
🔹 Banga bukkishin=Baley eello
🔹 Dono tokkishin=Mooho mentho
🔹 Na’a yelikko=Dic’c’o, oshinchi oykonta dic’c’o
🔹 Mehe shammikko=Zedhe oyikko, gophphe kumo,zadalo kumo
🔹 Machcho ekkiko=Yelu,gam’u,gaarattu
🔹 Boye bookkishin=C’aayo
🔹 Uuthi tokkishin=Goobo
🔹 Yelida mac’c’a anjishin=Hashshu ne huuphey attides,hashshu Xoossi
birshides, Mayrama neekko habba gakkadus.
🔹 Oto shammishin=Gal’o
🔹 Qaxxarettida attuma asa anjishin=Kana kafo maduntha gido,irxan kesso
🔹 Duufo bookkishin=Duufoy mayno h.h.m geetettidi anjettes.
Meeze 1

Ha bollan imettida leemiso go’ettada neni de’iza heeran de’iza dere asay be gallassa
gallassa duussan go’ettiza anjotappe ichchashata xaafada ne astamaaresinne kifile
laggetas haasa’an sissa.
A._______________________________________________________
N. _______________________________________________________

62 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

E. _______________________________________________________
D._______________________________________________________
I._______________________________________________________

7.Gayro
Gayroy bila-haasay’s issi mac’ara gididi toora olanchatinne dereteththa giddon
gooba ootho polida asati be goobatetha haasa’an garmamishe nashshiza hanotakko.
Leemiso:
Tana mo! tana mo!tana mo!
Gakkashsha! Gakkashsha!gakkashsha!
Pala olan iita olan ta gakkis

Ola asa na’ay tana olas yelin


Sintha achchi mokkonta
Guye guutoy gaaggonta
Ola asa biya olas yelin ta olan gakkis
Madipey matiresey shachchadan bukkosan
Gooba massaran goochcha goyrada
Xaalane mishshiga menthe gelada
Allaga otoro adeza oykka omoddada
Gakkashsha! Gakkashsha! Gakkashsha!
Pantha duunappe c’uchchi melin
Parazo dulleppe panday dhayin
Salo kezana gin ilkay dhayo son
Biittan gelana gin xoo’ey dhayo son
Gakkashsha! Gakkashsha! Gakkashsha!
Mokki eriza asa na’aw
Moyzi eriza asa na’aw

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 63


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Tana mo! Taassa! Tana mo!

Meeze 1

Ane inte heeran poletiza gayroppe issinnoza ekkada ne kifile laggetanne ne astamaare
sinthan eqqada gayra.
8.Gerersa
Gerersay bila-haasa’a qommo gididi asay asara issi bolla shiiqidi kaa’ishin issi asi
bees de’iza eratethan som’o birshidinne ufayttidi kaa’iza kaassa qommokko.
Gerersas dumma dumma qommo hanotati de’oosona.

Heyssatikka: diiththa diixxiza asi, duriza asinne lanqen uttidi ho’eththiza qommoy
de’es. Issi asi gererishin be de’iza deththa maara, be lagge qommo, bees adappe
keha asa, be so asanne be dere taarike yootees guussakko.

Meeze 1

Issi kaara dooridi gerersa gereridi inte kifile laggetanne astamaare sissite.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________

9. Malle Haasa’a
Beegotho Oysha
Malle haasa’a guussi ay guussee?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
N. Malla haasa’ati aappun qommoo? Izetika oonantee? Ane
paattu!
___________________________________________________________

64 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

___________________________________________________________
9.1 Malle Haasaya Aazateththa
Malle haasayay haasaya keehi lo’ethanasinne mintheththanas daro asati eriza
hanotatappe dummatidi shiiqiza haasaya woykko oda hiillakko. Mallen haasayettida
yohoy keehi mal’es, kahan ordidi beettes, qofas dhoqqa deththa immanas danda’es.
9.2 Malle Haasa’ata Qommo
Gamoththo doona timirte giddon de’iza malle haasa’a qommotappe uugati(guuththati)
kaallidi shiiqida.
1. Geeddaro Malle 4. Mirqe Malle
2. Laame Malle 5. Gujo Malle
3. Asatho Malle
1. Geeddaro Malle
Geeddaro malley malle qommo gididi nam’u miishshata, qofata,
kandota,oosota,geeddaridi woykko mixxidi medhdhiza haasayakko.Ha malle
haasayan nam’u geeddarettizayti dumma dumma kandota oykidayta gidanas
bessees. Gido attin, eti geeddarettizay issi koththe gidiza kandonikko. Ha malle
qommon geeddaranas maaddiza kochchati: -dan,masatides, mala,-tho.
Leemiso:
🔹 Anjay horophilledan paallides
🔹 Yelagazi gaammo mala gudides.
🔹 Aawazi gooshsha mala tappitappes.
🔹 Sekki na’azi geegge masates.
🔹 Na’azi ec’eredan keeththa lukkees.
Meeze 1:

Bollan shiiqida qofanne leemison zempada geeddaromalles haniza ichchashu


leemiso xaafada ne astamaare bessa.
6. _______________________________________________________
7. ______________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 65


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

8. ______________________________________________________
9. _______________________________________________________
10. _______________________________________________________
2. Laame Malle
Laame malley issi miishshas woykko issibas de’iza kando haras imon medhettiza
malle haasaya qommokko.
Leemiso:
🔹 Ufayssa zayzarekko.
🔹 Addezi miishshas godarekko.
🔹 Tonjoy asas giyakko.
Meeze 2:

Bollan imettida leemisonne qofa baaso oothada laamemalles haniza ichchashu


leemisota xaafada ne kifilelaggetasinne ne astamaare nabbabada sissa.
1. ________________________________________________________
2. ________________________________________________________
3. ________________________________________________________
4. ________________________________________________________
5. ________________________________________________________
3. Asaththo Malle
Asaththo malley malle qommo gididi asa na’as de’iza dumma dumma kandota,
oothota, erateththata, asa gidenna hara medhetatas imon polettiza haasaya
qommokko.

Leemiso:

🔹 Zumay pirdo!
🔹 Dubbushay pirdo!
🔹 Garoy haasayo!
Meeze 3

66 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Bollan imettida leemisonne qofa baaso ooththada asaththo malles haniza ichchashu
leemisota xaafada ne kifile laggetasinne ne astamaares nabbabada sissa.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
5. _______________________________________________________
4. Mirqe Malle
Mirqe malley malle haasaya mac’ara gididi galatiza woykko anjiza, mal’iza masatidi
c’ammiza beeray imettiza malle qommokko.Mirqe malle haasa’ay yootettida
hanotanne haasa’iza asa sintha laameteththa woykko bolla kifileta qaaxeteththa
maaran akeeko bessees. Ha malle haasayay miichchan, kayoteththan, ufayssan,
mindateththan, zoren,c’ashsha, boncho, guuxeteththa,xoononne xooneteththa h.h.m
gedeththidi haasa’an qonc’issizayssakko.
Leemiso:
🔹 Ero naadda xinaatoppa kaasse kaa’a і
🔹 Pala ne mala gooba oosanchay beettenna і
Meeze 4

Bollan imettida leemisonne qofa baaso ooththada mirqe malles haniza


ichchashu leemisota xaafada ne kifile laggetasinne ne astamaares nabbabada
sissa.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
5. _______________________________________________________
5. Gujo Malle
Gujo malley malla haasa’a qommo gididi issi miishshas medhetan de’iza hanotanne

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 67


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

eeshsha usappe dhoqisidinne gujjidi qofa laamereteththa hanota guussa.


Leemiso:
🔹 Darotay Tampi zumakko!
🔹 Makkite nayti boolekko!
🔹 Addezi zumaza issi biradhdhen sugi yeggides!
Meeze 5

Bollan imettida leemisonne qofa baaso ooththada gujomalles haniza ichchashu


leemisota xaafada ne kifile laggetasinne ne astamaares nabbabada sissa.
1. __________________________________________________________
2. __________________________________________________________
3. __________________________________________________________
4. __________________________________________________________
5.3 Adussa Medhi-xaafo(Novel)
Beegoththo Oyshata
A. Adussa medhi-xaafo guussi aazi guussee?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
N. Adussa medhi-xaafon de’iza qorunthati ay ay gidanakkon intes de’iza
kase lose go’ettidi xaafite.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Adussa medhdh-xaafoy guugge agumon ooraththa miishshe medho woykko

68 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

issi tuma gidonta hanota medhdhidi xaafo, ooraththa miishsha demonne ooraththa
miishsha agumetethi guussakko.
Adussa medhdhi -xaafoy kaallidi shiiqida qorunthata be giddon
oykkees.

A. Taarike D. Dom’e
N. Gusima/Guye sintha maara/ I. Wobessa/Wodenne bessa/
E. Hanancha Y. Ayfe qofa(Kiita)
A.Taarike
🔹 Issi haysu’e ezgida asi he ezgizayssa simmidi oyshettishin, “ tana keehippe
kayosiza, ufayssiza, yeessiza, miichchiza qofa ezgadis” giidi zaaro
immanas go’iza kifilekko.
N. Gusima
🔹 Gusimay issi taarike hanotay guye sinthan kaalerettidi polettidayssa
malaatizayssakko.
🔹 Gusimay taariken de’iza oothoti maaran uttiza woyikko shiiqiza hanotakko.
🔹 Gusimay issi taarikey polettida(hanida) wode gaasonne muuruta baaso
oothon guye sintha maara naagidi qofa lic’idi shiisho hanota guussakko.
E. Hanancha
🔹 Hananchay issi taarike giddon asa woyikko mehe, do’a gididi taariken
hanota polizayssakko. Adussa medhi-xaafoy paydon c’ora hananchata
oykkes.
🔹 Ha qorunthay issi adussa medhdhi-xaafon shiiqida taarikey oonaysee? giza
oyshatas zaaro immizayssakko.
D. Dom’e
🔹 Dom’ey issi taariken de’iza hananchata giddon qofa dummatethaninne
eenoteththa dhayon medhettizayssakko.
I.Wobessa
🔹 Wobessay hananchchati issi taarike polida(ooththida) wodenne bessa

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 5 69


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

woyikko soho erissizayssakko.


Wode:balgo,bone,gallassa,qamma(omarsa),Gustama,Guxe h.h.m

gidanaw danda’es.

Bessa(soho): Bonke, Abba giddo, Quc’a, zuma bolla, So giddon,

Arbaminc’e, Zafine ,Gaammo Dubbusha h.h.m gidanasdanda’es.


Y.Ayfe qofa(Kiita)
* Ayfe kiitay issi taarikey aaththanas koyda ayfe qofa woykko xaafanchay
nabbabanchas yootana/tamaarissanas koyda ayfe kiita guussakko.
* Ayfe qofay issi adussa medhdhi-xaafon haasa’anchay ezganchatas aaththana
koyda baaso kiitakko.

70 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -5


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

6
1. GAAMMO BAYRATA BEERA

Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 Palama ooththidi suure pirda immandettes.
🗝 Xuufe nabbabidi qofa be guussan qonc’issandettes.
🗝 Gaammo bayrata beera paattidi yootandettes.
🗝 Ootho dabidaabbe xaafandettes.
🗝 Pinnizanne pinnonta peeshota shaakki go’ettandettes

Shaako 1:Ezgo

Beegoththo Oyshata
Kaallidi shiiqida oyshatas zaaro immite.
2. A. Hayssappe kase Gaammo bayrata gishin ezgi ereetii?
3. ____________________________________________________________
4. ____________________________________________________________
5. ____________________________________________________________
6. N. Koyro oyshas inte zaaroy “Ee eros!” gidikko izeta beeray woykko
7. oothoy aazikon inteni heerappe ezgidi demmida qofata kifile laggetasinne

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 71


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

astamaares yootite.
8. E. Inte heeran bayrati(c’imati) dom’e birshiza hiilla ezgi eretii?
9. ____________________________________________________________
10. ____________________________________________________________
11. ____________________________________________________________

Shaako 2: Haasa’a

Meeze 1

Kaallidi imettida kaaratan zempidi kifile giddon haasa’anpalama ooththite.


12. A. Bayrata bonchoy bessizeyee? bessennee?
13. N. Dom’e birshoy go’izeyee? go’enee?
14. E. Gaammo bayrati saroteththa naagizoyee? naagokkonaa?
15. D. Gome babissizeyee? babissenee

Shaako 3: Nabbabo

Nibaabeppe Sinthe Oyshata


16. A.Bayra guussi aazi guussee?
17. _________________________________________________________
18. _________________________________________________________
19. _________________________________________________________
20. N. Gaammo bayrati ay ay ootho polizoo?
21. _________________________________________________________
22. _________________________________________________________
23. _________________________________________________________
24. E. Gaammo bayrati dubbushan uttidi ay ay qommo ootho
25. polizoo?
______________________________________________________________

72 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

26. _________________________________________________________
6.GAAMMO BAYRATA BEERA
Gaammo bayrati dereteththa giddon yootanas duuna kumiza gita ootho
ooththishe gam’ida. Izeta oothotappe issinozi, dereteththa giddon ammanthiza
saroteththay,issipeteththaynne siiqoy aakkidi, dalgidinne gam’idi de’ana mala
ooththidosona woykko dereteththa giddon aadhdhi aadhdhi geelladan guuththappe
doommidi gita gatho medhettiza dom’etas lo’onne hiillan kumida birshe immishe
gam’ida.
Dom’ey asa nayta gallassa gallassa duussa qaaxo giddon koshsha dummateththan
medhettiza hanotakko.Dom’e gaason kaallidi yiza siiqoteththa dhayo birshanas
dumma dumma deretaninne heeratan dumma dumma birshe hiillay de’es. Issi
dereteththa giddon, leemisos: laggey laggera, so asay so asara, azinay machchera,
shooroy shoorora, derey derera dom’ettanas danda’osona. Gido attin, Gaammo
bayratasikka hayssa mala dom’eti medhettishin salosa deththan haratasikka lo’o
leemiso gidanas danda’iza dom’e birshe hiillay woykko wogay de’es. Ha dom’e
birshe hiillay, wogay awude doomettidan hanni wodenikko giidi bessiza naqaashoy
de’onnan aggikkoka, ha wogay kumeththan dere asara gina doomettidayssa woykko
medhettidayssa dumma dumma naqaashoti qonc’issosona.
Gaammo bayrati dereteththa giddon aadhdhi aadhdhi medhettiza dumma dumma
dom’etas eesoninne ammanthiza hanotan birshe imoy dereteththa giddon de’iza
dere asas ikkonoome, polotika, issipeteththa h.h.m dichcha qaaxon gita inje hanotata
medhoppe aadhdhidi kawosikka gita maado immishe gam’ides. Leemisos: wodey,
wolqaynne miishshay toochettonta mala teqqishe gam’ides guussakko.Hayssa
guussayikka, asa na’a (dere asa) gallassa gallassa duussa giddon qoppidi woykko
qopponta hanotan dom’ey medhettiza wode issi qohettida asi(cugay) mooto ekkidi
kawo keeththa( poolise, pirda keeththa) biza woykko hanqon dendidi hara dano(mooro)
giddo geliza wode gita gidida wode, wolqanne miishsha toocheteththay de’es. Gido
attin, Gaammo bayrati be woganinne maaran he metota birshishin medhettanas
danda’iza wode, wolqanne miishsha toocheteththay dhayoppe aadhdhidi gita gidida
ammaneteththaynne siiqoy dere giddon medhetanas danda’ees.
Gaammo bayrati dereteththa giddon medhettiza issi issi dom’e birshanas zorettidi
giigissida wogay de’es. Ha wogatappekka issinozi “Tuuge” geetettees. Tuugey

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 73


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

medhettiza dom’ey keehippe aakkonta mala irxissanas woykko zarbissanas go’’iza


hiillako. Ha wogaykka polettizay bayrati dom’ey medhettiza bessa biidi medhettiza
dom’e giddo gelidi nam’u dumma dumma asati woykko c’ugati issinozi hara
wodhenna woykko suuthi gukkenna , haaro bolla qohay gakkenna mala medhettiza
metozakka “nuuni birshana! Saro medhana!” giidi heeran de’iza irxa maata woykko
maayo( gaabe,bullukko,kuta) woykko maahe ite ,Gaammo galba kushen oykkidi
miththa bolla tuuge essidi dom’e zarbana mala ooththidappe guyen dubbushan
uttidi dom’es gaasoy aazikon lo’eththi ezgidinne yiggi xeellidi pirda immosonanne
iginthosona.
Gujan, dom’ey medhettiza bessan geelladan aayeti de’ikko xeessappe danc’o
birshidinne giddo gelidi gade(sa’a) bolla zin’idi “tana ekka!taani mayramokko!
mayramo yedhdhidi buussay hanenna! dom’ettoppite!” giidi ililishe tuma wozinappe
woossosona.

Misile 9: Gaammo bayrati dom’ey birshanas irxa maata c’uc’umidi giigettishin

Misile 10: Gaammo bayrati dom’e zarbisanas gulbatidinne irxa maata kus-

74 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

hec’uc’umidi woossishin

Misile 11: Gaammo bayrati dom’ey eqqana mala miththa bolla maahe galbauuge
essishin
Hara bagganikka qasse, Gaammo bayrati dom’ey medhettiza bessa yidi tuuggishin
woykko maqanthanasinne medhettiza meto zarbissanas woossishin “chii! ixxadis!”
gaanas danda’ettenna. Gaasoykkka “chii ixxadis!” giikko gome gidiza gishasikko.
Gaammo dere wogan gomey issi asi woykko derey ooththiza iita ootho kaallidi yiza
hanqo guussakko.
Xaaxi waaxi xeellishin, Gaammo bayrati woykko dere c’imati dereteththa
giddon medhettiza dumma dumma dom’etas lo’onne hiillan kumida birshe imon
dere sarotethaynne siiqoy ammanthiza hanotan de’ana oothon dere asa gallassa
gallassa issipetetha,ikkonoomenne polotika qaaxoy lo’o gidana malanne kaalliza
yeletatasikka lo’o timirte imon ha’i gatho gita beera kaa’ishe de’osona’.
Pulto:Gaammo Zoone Ayso Dere Gaagotetha Xifate Keethan giigida Woga

Maxeete(2011) paydo 18 shaye 29-30 Zabirshetidi ekettides.

Nabbaboppe Guye Oyshata


Meeze 1:

Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben zempada zaaro imma.


27. A. Bollan shiiqida heedzdzu misiletappe aazi akeekidetii?

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 75


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

28. _________________________________________________________
29. _________________________________________________________
30. _________________________________________________________
31. N. Gaammo bayrati dereteththa giddon ay gita ootho ooththizoo?
32. _________________________________________________________
33. _________________________________________________________
34. _________________________________________________________
35. E. Issi dere giddon dom’e gaason aazi kaallidi yizee?
36. _________________________________________________________
37. _________________________________________________________
38. _________________________________________________________
39.
40. D. Gaammo bayrati dereteththa giddon medhettiza dom’es birshe imoy
41. ay go’a immizee?
42. _________________________________________________________
43. _________________________________________________________
44. _________________________________________________________
45. I.Gaammo bayrati kaalliza yeletata aazi tamaarissizoo?
46. _________________________________________________________
47. _________________________________________________________
48. _________________________________________________________
49. _________________________________________________________

Meeze 2:

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “tuma” woykko “wordo” gaada


zaara.
50. A. Issi heeran dom’ey medhetiko dere c’imati tuugen esoy dere asas gido

76 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

51. kawos gita maado immees.


52. N. Tuugey medhettida dom’e keehippe aakkananne irxenna malaoothees.
53. E. Gaammo bayrati dom’e birshishin irxa maata oyththi gita go’a immees.
54. D. Gaammo dere wogan gomey issi asi woykko derey ooththiza ootho
55. kaallidi yiza anjo guussakko.
56. I. Gaammo bayrati deretetha giddon medhettiza dom’etaslo’onne hiillan
57. birshe imon gita beera kaa’osona.

Shaako 4: Xaafo

4.1Dabidaabbe Aazatetha
Dabidaabbey postanne waraqate go’ettidi poliza issi kiita woykko qofa laameretethas
maaddiza xaafo hiilla.Issi bessan gaaggidi qofa laammanas danda’onta hanotas
dosin ixxin xaafo ogen go’ettos.Hayssadan, ootho keethatan dabidaabbe xaafoy
meezetidabakko.
Leemisos:
azazanas, kiittanas,qofa aathanas issi hanotay medhettanappe sinthatidi erissanas,
issi miishshi qonc’ssanas, oychchanas, yootanas h.h.m. ootho polanas dabidaabbey
xaafettes.
4.2 Dabidaabbe Qommota
Kumeththan xeellishin dabidaabbe qommoti nam’akko.
Izetikka:
1. Sarota dabidaabbe
2. Ootho dabidaabbe
4.2.1.Sarota Dabidaabbe
Hayssa mala qommo dabiddaabbey nu lagges, dabbos, matanne keehippe eriza
asatas sarota xaafiza dabidaabbe qommokko. Ha dabidabbes ayfe wuday dabbotethi
woykko laggetethi medhdhanas woykko naaganasikko.
Hayssa mala dabidaabbe xaafo hanotay woykko ogey woga naagonta xaafo ogen
laggetanne mata gaagetethay de’iza hanotanikko.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 77


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Issi sarota dabidaabbey be giddon kaallizayta oykkes.


🔹 Xaafancha(yeddancha) duussa soho ,Posta paydo
🔹 Gagila(gallassa, agina,laytha)
🔹 Ekkanchanne Sarota
🔹 Kiita
🔹 Pirma
🔹 Xaafancha Suntha
58. Sarota Dabidaabbe Misile
59. Posta Paydo 65
60. Arba Minc’e
61. Gustama 24,2014 M.L.
62. Ta siiqo ishaa Dagato Darza__________________________________
63. _________________________________________________________
64. kiita_____________________________________________________
65. _________________________________________________________
66. _________________________________________________________
67. _________________________________________________________
68. _________________________________________________________
Duuqo(ግልባጭ) Ne siiqo ishaa
69. Pirma
70. Darza Dayshoole

4.2.2 Ootho Dabiddaabbe


Ootho dabidaabbey issi asi woykko ootho eqotati ootho wudan baasotidi dumma
dumma kawonne kawo gidonna ootho keeththatas woykko xaafanchay eronna
asatas xaafiza dabidaabbe qommokko.
Ootho dabidaabbey woga naagidi xaafettiza dabidaabbe qommokko.

78 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Ootho dabidaabbey kaallidi shiiqidabata be giddon oykkanas danda’es.


🔹 Dabidaabbe paydo
🔹 Gagila(gallassa,agina,laytha)
🔹 Xaafancha duussa soho(Posta paydo, heera)
🔹 Ekkancha duussa soho(Posta paydo, heera)
🔹 Wuda/allaalle
🔹 Paatetha Kiita
🔹 Kuushsha kiita
🔹 sarota
🔹 Xaafancha pirma
🔹 Xaafancha suntha
🔹 Xaafancha ootho aawatetha
🔹 Koshshiza wode:dabidaabbe duuqoy, oykettida gujo naqaashota
qonc’isotinne maytemey uttana danda’es.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 79


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

71. Ootho Dabidaabbe Misile


72. Posta paydo_______
73. Dabidaabbe Paydo_______
74. Ekkancha Gallassa
75. Bessa/soho
76. Wuda_____________________________________________________
_
77. Paatetha kiita_______________________________________________
78. __________________________________________________________
79. __________________________________________________________
80. __________________________________________________________
81. __________________________________________________________
82. __________________________________________________________
83. Kuushsha kiita______________________________________________
84. __________________________________________________________
85. __________________________________________________________
86. Boncho Sarotara
87. Pirma
88. Xaafancha Suntha
89. Ootho aawatetha

Meeze 1:

Bollan imettida leemison zempada kaallidi imettida kaaratappe


issinoza doorada sarota dabidaabbe xaafa.
90. A. Ne lagges N. Ne aawas
91. E. Ne ishas D. Ne michches

80 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

92. I. Ne aayes Y. Ne dabbos


93.

Meeze 2:

Bollan imettida leemison zempada kaallidi imettida kaaratappe


issinoza doorada ootho dabidaabbe xaafa..
94. A. Ne Timirte keeththas
95. N. Ne qabale ayso keeththas
96. E. Ne worada timirte xifate keeththas
97. D. Ne worada polise xifate keeththas
98. I. Neni usappe eronna issi asas

Meeze 3:

Kaallidi shiiqida kochcha go’ettada haasaya meega xaafa.


99. A. bayra_______________________________________
100. N. duuna_______________________________________
101. E. qaaxo_______________________________________
102. D. siiqotetha____________________________________
103. I. hiilla________________________________________
104. Y.teqe_________________________________________
105. O. hanqo_______________________________________
106. S.dano/mooro/__________________________________
107. T. irxa_________________________________________
108. M. dubbusha____________________________________
109. R. zarbiso______________________________________
110. G. danc’o_____________________________________

Shaako 5: Kobe

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 81


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Meeze 1:

Kaallidi shiiqada kochchati nibaabeppe ekettidaytas mise birshe xaafada bessa.


111. A.giddo__________________________________________
112. N. aadhdhi aadhdhi_________________________________
113. E.dhayo__________________________________________
114. D. shooro_________________________________________
115. I. maado______________________________________________
116. Y. mooto______________________________________________
117. O. tooche_____________________________________________
118. S. bessa______________________________________________
119. T. bolla_______________________________________________
120. M. yiggi-xeelo_________________________________________
121. R. chii________________________________________________
6.1 Pinnizanne Pinnonta peesho
🔹 Pinniza peeshoy Gamoththo doonan hara gujjidi be’anaw koshshizayssa
sohaddera oykettidi biza peesho gidishin hayssika oothoy sohaddeppe
pinnidi oothettizayssa malaatishin pinniza peesho geetettees.
Leemiso:
122. A. Taani maata buuc’c’ayis.
123. N. Taani nabbabo erayis.
124. E. Izi iradoone ezgides.
Pinnonta peeshoy qasse, sohadde bolla xalaala oothoy pe’idayssa yootiza gishshas
pinnonta peesho geetettes.
Leemiso:
125. A. Na’ay iita maaththi uydi ulo sakettides.
126. N. Daanita ha’ikka xoonanaw woxxawus.

82 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Meeze 1:

Bollan imettida leemiso baaso oothidi pinniza peeshos ichchashu leemiso


xaafada ne astamaare bessa.
127. A.______________________________________________
128. N.______________________________________________
129. E.______________________________________________
130. D.______________________________________________
131. I.______________________________________________

Meeze 2:

Bollan imettida leemiso baaso ooththidi pinnonta peeshosichchashu leemiso


xaafada ne astamaare bessa.
132. A.______________________________________________
133. N.______________________________________________
134. E.______________________________________________
135. D.______________________________________________
136. I.______________________________________________
Kuushsha Oyshata
Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben baasottada suure zaaro xaafa.
1. Gaammo dere wogan c’illilo irxa maatay ay leemiso gidandes giidi
qoppeetii?
2. Yelagati c’imata bonchidinne eeno giidi de’onnan aggiko ay
metoymedhettandee?
3. Gaammo bayrati polida lo’’o oothoppe hara heera asay aazi tamaaranas
danda’izee?
4. Gaammo bayrati poliza lo’’o ootho baaso oothidi kaalliza yelagay aazi
oothana bessizee?
II.Kaallidi shiiqida oyshata “Tuma” woykko “Wordo” gaada zaara.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO - 6 83


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

1. Ha’i wode yelagati keehi wozinama gidida gishshas woga erin aggin
metenna.
2. Dom’ey issi dere dichcha dhuphanas danda’enna.
3. C’ima boncho wogay yeletappe yeletan aadhana bessiza iita wogakko.
4. Issipeteththa duussan dom’ey woykko qofa dummatethi medhetoy
attontayssakko.
5. Issi deren de’iza woganne lose bonchoy dere asata giddon ammanetethi
medhdhanas danda’es.

84 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -6


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

7
1. GAAMMO DUNGUZA YUUSSA,

OOSETETHANNE GO’ATETHA
Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 Gaammo dunguza aazatetha qonc’issandettes.
🗝 Dunguza medhata paattandettes.
🗝 Dunguza go’a yootandettes.
🗝 Dunguza daththa hiillata paattandettes

Beegoththo Oysha
2. A. Dunguzay aazee?
3. ___________________________________________________________
4. ___________________________________________________________
5. ___________________________________________________________
6. N. Dunguzay aazappe oosettizee?
7. ___________________________________________________________
8. ___________________________________________________________
9. ___________________________________________________________
10. E. Dunguzay ay qommo medha(qalametappe) oosettidee?
11. ___________________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7 85


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

12. ___________________________________________________________
13. ___________________________________________________________
14. D. Dunguza dere asay awude maa’izee?
15. ___________________________________________________________
16. ___________________________________________________________
17. ___________________________________________________________
7. GAAMMO DUNGUZA YUUSSA,OOSETETHANNE GO’ATETHA
Gaammo Zooney Dugeha Tophphiya Zare Zangaratanne kochchata killilen de’iza
zoonetanne dumma woradatappe issinozakko. Gaammo dere asay qasse, Tophphiyan
de’iza zare zangaratappe issinoza gididi hara heeratan aadhi aadhi de’izanne
Gidichonne Zayse gujjidi Gaammo zoone giddon de’iza hara zare zangaratappe
c’ora asa paydo oykidayssakko.
Gaammo zare zangaray bees gidida goshsha, muussa, ushsha,keeththa keexo,
machcho ekonne adde gelo, yeehonne yeththa,goyno, maayo mayi’o, dom’e birshe
h.h.m. ordenne anqara wogata godakko. Gidoppe attin, ha nibaabe xaafos dendo
gaaso gididay Gaammo dere asas boncho maayo/afila/ gidida dunguza yuussa,
oosetethanne go’etethakko.
Dunguza koyro wodes daddidi may’o doommiday Gaammo gezze heeran de’iza
dere asa(dorze dereta) gidishin izetikka beni wode dunguza ooththiday be heeran
de’iza miishshata shiishshidi dumma dumma medhata(qalameta) beni wode hiillan
giigissidi kushen suqettidi giigida puutto shalo qalamen muukon qalamen tiyettida
maayota oothidosona. Hayssa giddoppekka kareththadaththa kire demmanas
shaala oyssan munaqidi tiyon demmidosona. Hara baggan qasse, galal’o qalame
woybetha(galal’o) miththa poqo melisidappe guyen liiqissi gaac’c’idi oyssara
walakon beettidayssa gidishin zo’o qalamey qasse, zo’o biitta woyikko c’ol’o maata
melisidi liiqisidi gaac’idappe guyen oyssan munaqqi giigissidi go’ettidosona.
Dunguza bolla de’iza geli-kessa medhoy kawoteththa leemiso geetettidi erettishin,
hayssasikka hara sunthay mindaqe geetettishin giththas nam’u tohotappe giddon
de’iza bessay oyde(wonbara) geetettes.

86 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Misile12 :Gaammo Dunguza


Go’ateththa baggara dunguza halaqati, hudugati, maagati, bitane, kawo nne hara
deren bonchettida asati gixxidinne maayidi ooyettida asata maqanthanaw gede
dubbusha bishe xambaro(hororisso) kushen oykettes. Gujanikka, wogara suntha
ekkiza hanota bolla qasse, beni ayissizayti oorathi doorettidayssatas banta suntha
sheedhishin oorathati banta huuphe oyssa gorpettidi yancho baalleppe dumma
hiillan oosettida guchche geetettiza dere wogan suumettida asata bessiza malaata
banta huuphe bolla essidi xambaro(hororiso) oyikkidi sintha bolla kallachcha
qachidi,dunguza maayidi suntha(aawatetha) ekkana soho dubbusha beettes

Misile 13: Gaammo Bayrati Dunguza may’idi dubbushan duulatishin


Heyssappe haray deren erettida gooba asi (wodhatheti) hayqqishin yeekkanas bale
ke’ishin, he gita asati dunguza may’idinne bollara maahe woykko gaammo ite
maayidi xambaro woykko tooranne gondalle oykkidi bale ke’ettes. Hayssa wode,

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7 87


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

guchchey huuphe bolla eqqenna. Gujanikka, hayqqida asa soo asay yeeho woga
maaran polanas dunguza may’anas danda’osona

Misile 14: Deren erettida gooba asi hayiqqin heera asay bale ke’ishin
Hara bagganikka, Gaammo deren masqala bonchishin, tama kessishin, kaassa
kaa’izaso biiddika,woga aawati dunguza may’idinne xambaro c’ikka oykkidi
ooratha laythay saro ,ufayssa, dichcha wode gidana mala anjettes.Heyssappe dendo
oothidi dunguza Gaammo asas, boncho, ufayssa, kayo qonc’iso maayo gidoyssa
c’imati woykko bayrati yootettes.

Misile 15: Dere Asaynne Dere Ayssizayti Dunguza Maa’idi


Issipetethan Yoo… Masqala Tama Kessishin
Gido attin, ha’i ha’i Gaammo dunguza woga kaassa kaa’iza asati, yethanchati,

88 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

dumma dumma deththatan kawo ootho aawatetha bolla de’iza kaappoti, kare dere
asati( paranjati), zal’anchati, goshshanchati, kawo oosanchati, gashe(qeeri) nayti,
c’imatinne yelagati, hara zare zangaratikka wuri dumma dumma sohotaninne
hanotatan siiqidinne dosidi may’eettes.
Kumethan, dunguzay beni wodeppe doommidi ha’i gaso dere asa gallassa gallassa
issipetetha, ikkonoomenne polotika qaaxon go’atethay gita gidida gishshas, ha
may’oza dumma dumma deththaninne deretan de’iza asay aakon may’ana mala eriso
ootho lo’ethi oothidi kare dere giyasikka yedoy salosa deththan demisha woykko
bira demo pulto gidanasikka danda’iza gishshas ha’’i wode ha maayo daddidi dere
asas shiishshiza hiillanchata woykko dathanchata minthethonne minnidi daddana
mala inje hanotata gujjidikka medho bessees.
Pulto: Dere
Pulto Maxeete(2008 shaye 3)ppe Gamoththon zabirshettidi ekettides.
Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben baaso ooththada “Tuma” woykko “Wordo”


gaada zaaro imma.
18. A.Dunguza koyro wodes daddidi may’o doommiday Gaammo gadha
19. heeran de’iza dere asakko
20. N.Dunguza bolla de’iza geli-kessa medhoy kase wode Gaammo heeran
21. de’iza kawotetha leemiso geetettidi erettees.
22. E. Gaammo woga kaalethiza asati dunguza maay’anas danda’ettenna.
23. D.Gaammo deren erettida gooba asi woykko wodhathey hayqqishin bale
24. ke’ishe dunguza may’osona.
25. I. Dunguzay beni wodeppe doommidi ha’i gaso dere asas gallassa gallassa
26. qaaxon gita maado immishe de’es.
27. Y.Gaammo dunguzay beni wode lo’izanne xolqiza paabirka qalametappe
28. oosettides.
29. O. Beni-woden de’iza dere asay wuri dunguza maay’anas danda’ees.
30. S. Dumma dumma deretetha giddon de’iza asay wuri dunguza

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7 89


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

31. maay’anas dosiza gishshas dunguzay Gaammo dere asas buzo


32. buqura gidanas danda’enna.

Meeze 2

Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben zempada suure zaaro “N” baggappe “A”
baggas dabbotha.
“A” 33. “N”
1. Miththa bolla biratay gelida guufe mala 34. A. Dunguza
oykettizaysa
35. N. Bale
2. Gaammo c’imati oykkiza hororso guufe
36. E. Dubbusha
3. Dunguza bolla de’iza geli-kessa medho
37. D. C’ikka
4. Gaammo dere asay dorze deretanY.
38. I. Gaammo gezze
Xambaro
39. heeratan
5. Dunguza bolaalen nam’utohotappe
giddonde’iza bessa/soho/ 40. O.Orde wogata
godakko
6. Hiillan oosettida Guchche
41. S. Yancho baalle
7. Bonchettida asati maa’iza bonchoGaammo
mayo 42. T. Mindaqe

8. Yeeho gallassan yeekkiza soho heera/dere 43. M. Oyde/wonbara


9. C’imati dere meto birshe immiza bessa 44. R. Yoo---masqala

10. Dunguza koyro wodes go’etetha 45. G. Tama keso


doommida heera/dere/
Meeze 3: Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben baaso ooththidi suure
zaaro oykkida pidale doorite.
1. Gaammo zare zangaray orde wogata godakko gishin be giddon aaza aaza
wogata oykkizee?
46. A. Dom’e birshe 48. E. Goshsha woga
47. N. Muussanne ushsha 49. D. Ubbay zaaro gidanas danda’es.
2. Beni wode dunguza daddiza asati(dorzeti) dunguzan de’iza kareththa

90 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

kire aazippe medhizoo?

50. A Shaala oyssan munaqidi tiyon


51. N. Miththa poqo melissidappe guyen gaac’c’idi oyssara walakon
52. E. C’ol’o maata liiqissi gaac’c’idappe guyen oyssara munaqon
53. D. Galal’o poqo melissidi gaac’c’idappe guyen oyssara munaqon
3. Gaammo dunguza ay ay wode may’ettizee?
54. A. Yoo—masqala baala bonchishin
55. N. Ooratha doorettida halaqati suntha ekkishin
56. E. Gooba asi woykko wodhathey hayqqikko yeekkanas bale
57. ke’ishin
58. D. Ubbay zaaro
4. Ha’’i wode Gaammo zoonen de’iza zare zangarati kaallizaytappe
awaysatee?

59. A. Gaammo, Zayse, Gidicho


60. N. Goofa, Oroomo, Tigire
61. E. Sidaama, Kambaata, Guraage
62. D.Aari, oyda, Wolayththa
5. Ha’’i wode Gaammo zoonen de’iza zare zangaratappe qoodan dhoqqay
kaallizaytappe awayssee?
63. A. Zayse E.Gaammo
64. N. Gidicho D. Oroomo
6. Gaammo dere asas boncho maayoy woykko afilay aazi geetettizee?
65. A. Bolaale E. Pirze
66. N. Asara D. Dunguza
7. Kaallidi shiiqizaytappe Gaammo zoone giddon de’iza woradatiawayssatee?
67. A. Daramaalo, Kamba, Humbo
68. N. Miraabe Abbaya, Diita, Oofa

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7 91


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

69. E. Qoggota, Alpa Quc’a, Gaac’c’o Baabba


70. D. Gerethe, Borodda, Zaala

Meeze 4:

Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben zempada suure zaaro xaafadane astama-


arenne kifile laggeta nibaaben sissa.
71. A. Ha nibaabe xaafos dendo gaasoy aazee?Paattada xaafa.
72. _________________________________________________________
73. N. Beni wode asay dunguza medha(qalame) awappe? wostidi
74. medhidonaa? Ne zaaro paattada xaafidappe guyen haasayan ne
75. kifilelaggetasinne astamaares yoota.
76. ________________________________________________________
77. E. Beni wode wogan Gaammo dunguza wuri asay maayanas
78. danda’izee?Ne zaaro gaaso immada paattada xaafa.
79. _________________________________________________________

Meeze 5

Kaallidi shiiqida kochchata nibaabeppe ekettidaytasmise birshetha imma.


80. A. guchche__________________________________________________
81. N.xambaro__________________________________________________
82. E.dubbusha_________________________________________________
83. D. munaqa__________________________________________________
84. I. woga_____________________________________________________
85. Y.gorpetidi__________________________________________________
86. O. sheedhishin_______________________________________________
87. S. maqantho_________________________________________________
88. T. gashe____________________________________________________
M.inje_____________________________________________________

92 GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Meeze 6:

Kaallidi shiiqida kochchati nibaabeppe ekettida. Ha kochchatas misenna bir-


shetha imma.
89. A. boncho__________________________________________________
90. N.gooba____________________________________________________
91. E. saro_____________________________________________________
92. D. issipetetha________________________________________________
93. I. kare dere_________________________________________________
94. Y. beni_____________________________________________________
95. O. aaho____________________________________________________
96. S. kayo____________________________________________________
97. T. ayssizayta________________________________________________
98. M.liiqissidi_________________________________________________
Meeze 7

Kaallidi imettida kochchati nibaabeppe ekettidayta. Izeta go’ettada haasaya


meega xaafa.
99. A. puutto___________________________________________________
100. N. kushe____________________________________________________
101. E. kawotetha_________________________________________________
102. D.aawata____________________________________________________
103. I. demmisha_________________________________________________
104. Y.hiillancha_________________________________________________
105. O. oosancha_________________________________________________
106. S. biitta_____________________________________________________
107. T. suumo____________________________________________________
108. M. dalga____________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -7 93


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

8
1. DERETETHA MIIDIYA (SOCIAL MEDIA)

Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 Duuna haasa’an aadhdhiza kiita wozinappe ezgidi paattandettes.
🗝 Dereteththa miidiya ezgidi bori-nasho medhdhandettes.
🗝 Dereteththa miidiyan giigida xuufeta nabbabidi go’a shakkandettes.
🗝 Xuufezappe misenne misenna kochchata dooridi go’ettandettes.
🗝 Wode qonc’isiza peeshota ubba suuren go’ettandettes

Shaako 1: Ezgo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshas suure zaaro imma.


2. A. Hayssappe kase inteni de’iza heeran hara asati deretetha miidiya gishin
3. ezgi eretii?
4. __________________________________________________________
5. __________________________________________________________
6. N. Ha bolla oyshas inte zaaro “Ee!” gidikko deretetha miidiyan ay ay
7. ezgi erizan inte kifile laggetasinne astamaares haasa’an zaaro
8. immite.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


94
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

__________________________________________________________

__________________________________________________________

9. E. Hayssappe kase peesi buuke gishin ezgi eretii? Ha oyshas inte zaaroy“ee!”
10. gidikko peesi buuke guussi aazi guussakon zaaro haasa’an inte kifile
11. laggetasinne astamaares
12. ___________________________________________________________
13. ___________________________________________________________
14.
Shaako 2: Haasa’a

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata bolla ne kifile laggetara c’ugan tobbada zaaro


haasa’an shiishsha.
15. A. Dereteththa miidiyay dere asas ay go’a immizee?
16. N. Deretetha miidiya kaallidi dere asay demmiza lo’o miishshi de’ii?
17. E. Ubba wodekka deretetha miidiyan aadhiza kiitati tuma giidi ekkanas
18. danda’izonii?Gaaso immada haasayan shiishsha.
19. D. Peesi buukenne yuutube giddon de’iza issipetethanne dummatetha
20. c’ugan tobbidappe guyen qofa ne kifile laggetasinne astamaares
21. haasa’an shiishsha

Shaako 3: Nabbabo

Nabbaboppe sinthe oysha


22. A.Dereteththa miidiya gishin aazi guussee?
23. ___________________________________________________________
24. ___________________________________________________________
25. ___________________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 95


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

8. DERETETHA MIIDIYA(SOCIAL MEDIA)

Dereteththa miidiyas dumma dumma pilganchatinne eranchati kaallidi shiiqida


birshetha immidosona. Heyssatikka: Dani’el Nashine (2010) geetettiza eranchay,
“Dereteththa miidiyay dere asay issi guththa nam’u bagga gaagotetha oothanas
keehippe go’iza miishshakko” gishe birshe immides. Gujjidikka ha eranchay,
“Dereteththa miidiyay salosa deththan de’iza dumma dumma asataranne eqotatara
dalga gidida gaagotetha polanas lo’’o gaagotetha hiillako” gishin birshethi immides.
Hara bagganikka qasse, Bedell(2010) geetetiza eranchay “Deretetha miidiyay, issi
asi woykko eqotay issi bessan uttidi poliza gaagotetha hiillappe attin issi asi woykko
eqotati issi bessa biidi xomoosiza miishsha gidenna” gishe birshetha immides.
Bollan imettida qofatan zempidi xeellishin, deretetha miidiyay issi asappe aadhdhidi
dalga dere asaynne eqotati dumma dumma miishshata(kushe silke, kompitere
h.h.m) go’ettidi be gallassa gallassa duussa qaaxon issoy issinozara buzoninne
cugan eesonne inje gidida gaagotethanne qofa laamereteththa medhdhanas go’iza
ha’’i wode dic’ida hiilla(tekinooloje) gididi koyro wodes giigidi ootho doommiday
Awuropa dere wode paydo maaran 1970 bollakko.
Dereteththa miidiyay be giddon kaallidi shiiqida miishshata oyikkides. Izetika:
Feesi buuke(face book), bilooge(blog), Yuutube. Fees buukey issi deren de’iza
dere asaynne eqotati eesonne inje gidida sinthen gaagotetha medhdhiza oge gididi
salosa deththan koyro wodes ootho doommiday Awuroppa dere wode paydo maaran
wogayza, 2004kko. Peesi buuke koyro wodes giigissiday Mark Zukenberg geetettiza
eranchanne Harbard yunburusten izara tamaaro bolla de’iza iza laggetakko.
Heyssappe guyen Awuropa wode paydo maaran 2006 laythan laythay tammanne
heedzdzappe bolla gididanne emeyley de’za wuri asi go’etetha doommides. Ha’’i
wode peesi buukey salosa deththan asa na’i dalgan gaagotetha medhiza ogenne issi
biiloneppe dariza go’ettiza asaykka de’es.
Peesi buukey ha’’i wode gaagotetha medhanas salosa deththan koyro deththan
uttida lo’onne eeso gaagotetha hiillakko. Peesi buukey issi mala koshshay de’iza
asati ootho bessan, timirte keeththan, hara hara bessatan de’iza asati issi bolla gididi
c’ugan go’ettanas danda’iza gaagotetha polo ogekko. Hara baggan qasse, yuutuubey
koyro wodes giigidi ootho bolla pe’iday Awuropa dere wode paydo maaran 2005
bolla gidishin salosa bolla de’iza dalga derey ho’’o gidida kiitatanne qofata suuren

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


96
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

biido xeellidi demmizanne qofa laameretiza ogekko.


Deretetha miidiyay salosa dethan doommida wodeppe doommidi ha’i gaso dere
asatasinne eqotatas gita go’a immishe gam’izaysa gidishin izetikka: Dumma dumma
eqotatan oothiza oosanchati be kaappotara gaaggana mala oothes, oosanchati ba
ootho losenne eratetha haratas shaakkana mala oothes, dumma dumma xuufetaninne
biidon giigida kiitatanne qofata haratas suuren aathana mala go’es, dumma dumma
bessan de’iza ubba asatara bizzaninne cuga gaagotetha medhanas go’es, dumma
dumma oothonne zal’e eqotati banta oothonne zal’e haratas lo’ethidi erissanas
go’es, dere asay dumma dumma hiillanne eratetha go’ettidi banta muruta dichana
mala maaddes.
Gidoppe attin, ha’i wode asa nayti salosa deththan deretetha miidiya hara bessennanne
koshshenna ogen go’ettiza hanotaykka keehippe dhoqqidi beettes. Leemisos,
dere issipetethanne siiqotetha bolla qoha ehanas danda’iza ixoynne boroy de’iza
haasa’ata, wordo haasayatanne qofata imo, siiqettidinne dosettidi de’iza dere asata
giddon ola denthethiza haasa’atanne qofata, dere laalanasinne bul’akanas danda’iza
qofata, derenne kawo,derenne dere giddon ammanetethay de’onna mala oothiza
haasa’atinne kiitati geellanne makkala gidida asatan dhoqqidi aadhishe beettosona.
Heyssa gishshas, deretetha miidiya woganne seera naagidi suurenne tuma gidida
ogen go’ettikko issi dere dichchanasinne laammanas danda’es.Hara baggan qasse,
iitanne wogappe karera wordo gidida hanotan go’ettikko issi dere dichcha guye
ehoppe aadhdhidi dere laalanasikka gita wolqay de’iza gishshas wuri salosa dethan
de’iza dere asay wuri deretetha miidiya suurenne wogay de’iza ogen go’etana
bessees

Misile 16: Dereteththa miidiyas go’’iza kompitere

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 97


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Misile 17: Deretetha miidiyas go’’iza dumma dumma kushe silketa


Pulto: Gaammo Zoone Kawo Gaagotetha wudata ootho keethappe

Gamoththon zabirshettidi ekettides

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “Tuma”woykko “Wordo” gaada


zaara.
26. A. Deretetha miidiyay salosa deththan de’iza dumma dumma asatara
27. woykko eqotara dalga gaagotetha polanas maaddes.
28. N. Deretetha miidiyan aadhdhiza qofati ubbay lo’o xalaalakko.
29. E. Deretetha miidiyay koyro wodes ootho doommida derey Amerikakko.
30. D. Deretetha miidiya go’ettiza asay suurera go’ettennan aggiko meto
31. medhanas danda’ees.
32. I.Ha’’i wode peesi buuke salosa dethan go’ettiza asa
33. c’oratethay issi biiloneppe bollakko

Shaako 4: Xaafo

4.1 Adarso Aazateththa


Adarsoy issi kaara woykko ayfe qofa bolla baaso ooththidi xaafettiza xuufe
qommokko.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


98
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Adarso xaafanas koyettishin adarsanchay koyrottidi eranas woykko akeekanas


bessiza c’ora ayfe qofati woykko kaallodati de’oosona.
Ha kaallodatikka xaafoppe sinthanne xaafo wode hanotata geetettidi shaakettosona.
4.1.1 Adarso xaafoppe sinthe oothota
A. Adarso Xaafo Qoppobata Shaako
Adarso xaafanas qoppida xaafanchay akeekanas bessiza wuday be xaafiza adarso
qoppoba geeshshi eranas bessees. He koshshiza gaasoykka adarso woykko xuufe
qommoy dummatiza mala qassikka qoppobatikka dummatettes. Heyssa gishshas,
adarsoy xaafettiza qoppoba koyrottidi akeekoy go’’es.
N. Halcho Giigiso
Halcho guussay doorettida kaara bolla zempidi koshshiza qopata qonc’isana
xaafanchcha kaallana oge bessiza giigisoko. Tuma adarso xaafanappe kasettidi qopa
halcho giigisoy, adarson gelana dandda’iza ayfe qofati gelidi oothoza murutancha
histanas wolqama deththa gides guussako.
E.Kaara Dooro
Issi adarsoy xaafettiza kaaray woykko ayfe qofay koyrottidi adarsancha
ufayssanasinne denthethanas besses.Heyssa gishshas, injetiza kaara dooroy koyro
ootho gidanas bessees.Gido attin, ha hanotay ubba wode tuma gidonta agganas
dandda’es.Gaasoykka, issi issi wode adarsanchay ammanonna qofa harata sugethan
xaafiza hanotayinne wodey de’anas danda’iza gishshassa.Heyssa gidikkoka,
adarsancha ufayssiza hanotan imettida kaara giigissidi xaafoy xaafanchas koyro
deththa oothokko.
D.Kaara Xuntho
Xaafettiza kaaray adarsoza qoppoba kunthizanne polo gathiza gidanas bessees.
Heyssa gishshas, keena, zawa h.h.m. kunthizanne ginattiza gido besses. Gaasoykka,
xaafettiza adarsoy woden, bessan, kochcha darotethan h.h.m zawatiza gidiza gishshas
hayssa ubbas haniza hanotan kaara xuntho woykko zawasoy bessiza oothokko.
I.Naqaasha Shiisho
Bollan qonc’idayti polettidappe guye kaalliza oothoy doorettida adarso kaara
yuushon bessiza naqaashata shiisho koshshees.Kaallidikka shiiqida naqaashata izeta
qommon qommon shaakkidinne lic’idi maara oythoy kaalliza oothokko.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 99


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Y. Nabbabancha Ero
Adarso qoppobay adarso nabbabanchatara suure gaagotethi de’es.Hayissa
guussaykka xaafanchay adarsoza oonantas xaafizakkon koyrottidi ero bessees.
4.1.2 Xaafo Deththa
A. Harxaxe Xaafo
Issi kaara denthishin daro woyikko c’ora qofati dendana danda’ettes.Gidoppe attin,
ha c’ora qofati yida gishshi ubbata woykko wursi xaafanas danda’ettenna gishshas
dooro bessees.Hayssa ooththanas qasse bollan qonc’ida qofa halchoy keehi maaddes.
Hayssa gishshas, ha qofa halcho bolla minni eqqidi yida qofa harxaxe xaafoy bessiza
hanotakko. Ha yida qofa xaafo ayfe qoppobay, wursetha adarso xaafo oothoy
kezanappe kasettidi giiganas bessiza giigisota ooththanasikko. Hayssas, yida qofata
(harxaxe) dumma dumma ogetan xaafanas bessees.
N. Zaareththo
Zaareththoy xaafettana koyettida adarson gelana bessiza qofati wuri harxaxe bolla
gelizan aggizan, qofa metoy de’izan baynnan zaaretti xeelliza deththakko.
E. Qoreththo/Giigiso/Lo’atho
Issi adarso harxaxe giigidi wuridappe guyen dumma dumma hanotan giigiso woykko
lo’atho hanotati oothetettes. Ha oothotappe issoy xaafanchay berka zaari xeellizanne
qorethizayssa hanotakko. Heyssa guussay xuufeza zaari-zaari nabbabonne ha wode
xuufe giddon gelida ayfe qofatanne paatetha bolla koshshiza xuumiso histon bessiza
hanotan qopay qonc’ontaytinne paatetontayti de’iko koshshiza giigisoy ooththettes.
Pidale (c’engursa), kochcha, haasaya meegata h.h.m. metoy de’onta mala mino
naagetethay ooththettiza deththakko.
D. Geeyda Adarso Xaafo
Ha deththay qoreththidi geeydanne ay qommo balinne mooroy baynna adarso
wursethan xaafiza deththakko.

Meeze:1

Kaallidi shiiqida oyshatas suure zaaro xaafa.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


100
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

34. A. Adarso xaafo doommanappe sinthetidi aazi oothanas bessizee?


35. ______________________________________________________________
__________________________________________________________
36. N. Ay eranchikka adarso xaafanas danda’izee? ne zaaro gaason zempissada
37. qonc’issa.
38. ______________________________________________________________
__________________________________________________________
39. E. Adarso xaafanappe kasetada dumma dumma maxaafeta nabbaboy
40. go’anas danda’izee?ne zaaro gaaso immada qonc’issa.
41. ______________________________________________________________
__________________________________________________________
42. D. Adarso xaafon harxaxenne wursetha adarso xuufo deththata giddon de’iza
dummatethay aazee?
43. ______________________________________________________________
__________________________________________________________
44. I. Adarso xaafo wode nabbabancha akeeko woykko eroy ay go’ammizee?
45. ______________________________________________________________
__________________________________________________________
46. Y. Inteni ha kaaran demmida eranne baaso ooththidi mala issi qantha
47. adarsoxaafidi kifilelaggetasinne asatamaares nabbabitte.
48. ______________________________________________________________
__________________________________________________________

Shaako 5: Kobe

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchatas “Deretetha Miidiya” gizanibaaben zempada mise


birshetha imma.
49. A. gaagotetha_________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 101


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

50. N. eqo_______________________________________________
51. E. xomooso_______________________________________
52. D. eeso___________________________________________
53. I. erancha_________________________________________
54. Y. kaabbo_________________________________________
55. O. ixo____________________________________________
56. S. laalanas________________________________________
57. T. geella__________________________________________
58. M. kiita___________________________________________

Meeze 2

Kaallidi shiiqida kochchatas “Deretetha Miidiya” giza nibaaben zempada


misenna birshetha imma.
59. A. suure__________________________________________________
60. N.go’a________________________________________________
61. E. dariza_____________________________________________
62. D. ho’’o______________________________________________
63. I. bizza_______________________________________________
64. Y. hiilla______________________________________________
65. O. qoha______________________________________________
66. S. iita________________________________________________
67. T. dichcha___________________________________________
68. M. polo______________________________________________

Shaako 6: Qawosa

Wode Qonc’iso
Gamoththo doona peeshoti wode bollaka qonc’iso gofa immettes.Hessikka,
odetizadey ha’’i hanidaysa haasa’ikko ha’’i wodeyssa, buro hananayssa haasa’ikko

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


102
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

sintha wodeyssanne oothettidi aadhidayssa gidikko aadhdhida wode giidi


qonc’issanas danda’ettes.
Dalga hanotan xeellishin, Gamoththo doona wode qonc’iso peeshoti heedzdzu
qommokko.
Heysatikka:
1. Aadhida wode qonc’iso peesho
2. Ha’’i wode qonc’iso peesho
3. Sintha wode qonc’iso peesho
1.Aadhida wode qonc’iso peesho
Hayssa mala wode qonc’iso peeshoti oothoy oothettidi wuridaysa woykko
polettidayssa qonc’issosona.
Leemiso:
🔹 Izi laaxa mides.
🔹 Banjay Gaac’c’o Baabba worada bides.
🔹 Nuuni gade goydos.
🔹 Almaaza na’a yeladus.
🔹 Addezi dorsa shammides.
Ha bollan yafarettida kochchati wuri aadhida wode bessiza qonc’iso peeshotakko.

Meeze 1

Bollan imettida leemiso go’ettada aadhida wode qonc’isopeesho bessiza


ichchashu haasaya meegata xaafa.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
5. _______________________________________________________
2. Ha’’i wode qonc’iso peesho

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 103


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Hayssa mala wode qonc’iso peeshoti oothoy oothetetha bolla de’izaysa


qonc’isizaysakko.
Leemiso:
🔹 Izi laaxa miiddi de’es.
🔹 Banjay Gaac’c’o Baabba worada biiddi de’es.
🔹 Nuuni gade goyddi de’os.
🔹 Izi inda bolla dhiskiddi de’es.
🔹 Addezi dorsa shammiddi de’es.
Ha bollan yafarettida kochchati wuri ha’’i wode bessiza qonc’iso peeshotakko.

Meeze 2

Bollan imettida leemiso go’ettada ha’’i wode qonc’iso peesho bessiza ichchashu
haasaya meegata xaafa.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
5. _______________________________________________________
3.Sintha wode qonc’iso peesho
Hayssa mala wode qonc’iso peeshoti oothoy sinthappe buro oothettanaysa
qonc’isizayssakko.
Leemiso:
🔹 Izi laaxa mandes.
🔹 Banjay Gaac’c’o Baabba worada bandes.
🔹 Nuuni gade goyandos.
🔹 Izi inda bolla dhiskandes.
🔹 Addezi dorsa shammandes.
Ha bollan yafarettida kochchati wuri sintha wode bessiza qonc’iso

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8


104
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

peeshotakko.

Meeze 3

Bollan imettida leemiso go’ettada sintha wode qonc’iso peesho bessiza


ichchashu haasaya meegata xaafa.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
5. _______________________________________________________

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -8 105


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

SHEMPO

9
1. OOTHO QAADA MEDHO

Timirte Qoppobata
Ha shempo timirte tamaaridappe guyen tamaareti:
🗝 Ezgidi be dosa woykko ixo naqashon zempidi qonc’isandettes.
🗝 Be qofa haasa’an qonc’issandettes.
🗝 Giigida xuufe nabbabidi ay giddoba izi qonc’isizakon shaakkandettes.
🗝 Ezgidabatappe qofa xuufen ekkandettes.
🗝 Ooratha kochchata birshetha xuufeppe shaakkidi erandettes.
🗝 Azallanne pilata peeshota meega qofa giddon go’ettandettes

Shaako 1: Ezgo

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshatas nees de’iza kase eranzempada zaaro imma


2. A. Neni de’iza heeran ootho ixxiza woykko dosiza asi de’iza woykko
3. baynnakon ezga eray? Ezgiza gidikko neeni ezgada demmida qofa ne
4. kifile laggetasinne astamaares haasa’an shiishsha.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


106
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

5. N. Ne heeran ootho qommo geetettidi erettiza oothota asay


6. haasa’ishin ezga erayii? Eriza gidikko dere giddon oothokko geetettidi
7. erettidayti awayssatee? Ne kifile laggetasinne astamaares paattada
8. haasa’an hiishsha.
9. E.Neni de’iza heera ootho koshshas wogi baynna ogen kare dere
10. buussay ehiza qohata kawoteththay dere asa tamaarissishin
11. ezga eray? Eriza gidikko nees akeekettida qofa ne kifile
12. laggetasinne astamaares haasa’an shiishsha.

Shaako 2: Nabbabo

Nibaabeppe Sinthe Oyshata


13. A.Ootho guussi aazi guussee?
14. ___________________________________________________________
15. ___________________________________________________________
16. ___________________________________________________________
17. N.Dere asas ootho qaada medhoy ay go’a immizee?
18. ___________________________________________________________
19. ___________________________________________________________
20. ___________________________________________________________
9. OOTHO QAADA MEDHO
Oothoy buzo issi asa duussa dichcha hanotay laamettana mala histoppe aadhdhidi
issi dere ikkonoome wolqay dic’ana mala go’iza lo’o ogekko. Gujanikka, oothoy asa
na’a asatetha bonchisizanne ikkonoome wolqakka dhoqisiza mac’ara woykko salosa
bolla asa na’i be de’on koshshiza miishsha kunthanas, maanas, uyanas, maayanas,
dhe’anas, haaranas, keexxanas, de’o kaalethanas, keeththa asa ayssanas, kumethan
baas koshshiza miishsha kunthidinne bonchettidi de’anas keehippe maaddiza asa
na’a gallassa gallassa de’ora dadetti uttida miishshakko.
Hara baggan qasse, ootho qaada medho guussi asa na’as ikkonoome woykko

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9 107


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

demisha pulto dichchas hanisiza ootho ogenne demisha demmanas inje hanotata
giigiso guussa. Asa na’i salosa bolla be ikkonoome wolqa dichchanas dumma
dumma oothota medhdhidi ooththanas danda’es. Ha tuman baasottidi xeellishin, nu
dere Tophphiyan dumma dumma ootho mac’aratinne qaadati de’anas danda’osona.
Heyssatappekka zawatidayti: Asa na’a tamaarida timirte deththa baaso ooththidi
kawoy immiza oothota, Kawo gidenna ootho keeththati immiza oothota, goshsha
oothota(katha murutiso, mehe haaro,),zal’e oothota, miththa oothota, birata oothota,
urqa oothota, Kushe hiilla oothota,dumma dumma elekitironikise miishshata
koolenne giigiso oothota, c’aamma geesho oothota h.h.m gidanas danda’osona.
Issi asi bollan qonc’ida ootho mac’arata gidin hara oothota medhdhidi muratancha
gidon bena, be so asa, be heeranne dere asa go’anas bessees. Hayssa oothon
peeshshanas guuxxis gishin kaallidi shiiqida hanotati de’anas koshshosona.
Heyssatikka: Oothos dendetethanne amotetha, ubba ootho mac’arata gina histidi
xeelo, halcho giigisonne oothon peesho, kushe bolla de’iza haaronne heeran de’iza
medheta imotata suuren go’eto, timirte tamaaridi woykko dumma dumma oothos
go’iza hiilla loohisota ekkidi be eranne akeeka dicho, hanida keena miishsha(gamma)
koshshizayssakko.
Gidoppe attin, ha’’i woden nu heerappe aadhdhidi salosa deththan dumma duma
ootho mac’arati de’ikkoka asa naytas ootho oothidi de’anas de’iza dendetethay, ootho
ginatethan ammanetethay, oothota hiillan kumidi polanas go’iza timirte deththay,
hanida keena dendo miishshay( gammay), amoy keehippe dic’ibeyinna. Heyssa
gishshas, daro asati timirte tamaaridi anjetidanne ongidappe guyen kawo oothoy
imettennan aggiko hara ootho qaadati baynnadan qopposona.Heyssappe dendoyssan,
daroti ootho koshshas hanenna ogen kare dere bishen buussa biiramoninne oge bollan
daroti meto bolla kundosona. Gido attin, nu dere Tophphiyan gidin nu Gaammo
zoone giddon asay ootho medhdhidi ooththanas lo’o ogeti de’iza gishshas ha’i
wode yeletay timirte tamaaridi anjetizayta gidin haratikka ootho demmana gishe
bessenna ogen heerappenne dereppe gangidi buussanne meto bollaka kundeththa
koshshenna woykko hara koshshenna hanotata giddokka gelo bessenna.
Xaaxi waaxi xeellishin, salosa deththan de’iza ootho qommotinne mac’arati wuri gina
gidida gishshas ha’i wode yeletay issi ootho qommoy harappe guuxxenna woykko
darennayssa eridi, ootho ginatethanne lo’otethan ammanettidi,ootho bonchidi, be

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


108
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

wode suuren ootho bolla peeshshidi, ootho medhidinne oothon bena, be duussa, be
keeththa asanne heera, be dere wuri go’ana bessees. Hayssa mala ootho dendetethay
medhettishin manqotethaynne koshay nu dereppe dhayana guussakko.

Misile 18: Afila daththa ootho

Misile 19: Yelagati issippe dumma dumma ootho oothishin


Pulto: Gaammo Zoone ootho qaada medho ootho keeththappeekettida naqaashay
Gamoththon zabirshettidi xaafettides.

Meeze 1

Kaallidi shiiqida oyshata nibaaben zempada “Tuma” woykko “Wordo” gaada


zaara.
1. Oothoy asa na’a asatethan bonchissizanne ikkonoomewolqakka dichchiza
mac’arakko.
2. Ootho qaada medho guussi asa na’as demmisha pulto dichcha hanenna ootho
ogenne demmisha demmanas inje hanotakka medhenna.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9 109


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

3. Kushe hiilla oothota oothoy ootho qaada medho oge gidenna.


4. Timirte tamaaridi anjettidappe guyen kawo ootho xalaala
xeellanas bessees.
5. Nu dere Tophphiyan de’iza asay ootho qaada medhdhanas karedere buussay
keehi lo’’okko.
6. Bashe, pil’e, oto, kere, unc’a qanxiza mashsha medhoy leqettida woykko
borettida ootho mac’ara gidanas danda’ees.

Meeze 2

Kaallidi shiiqida oyshatas nibaaben zempada suure zaaro doora.


1. Asa na’i salosa bolla be ikkonoome wolqa dichchanas ay ootho qommota
medhidi oothana bessizee?
21. A. Kaththa murutiso ootho xalaala
22. N. Kushe hiilla oothota kanche
23. E.Kawo oothonne kawoba gidenna oothota
24. D.Dumma dumma elekitironikise miishshata koolo xalaala
2. Kaallizaytappe nu dere Tophphiya kawon medhettiza ootho aaday
awaysee?
25. A.Tophphiyappe kare dere woga naagidi buussa
26. N.Goshsha ootho
27. E. Maabaran shuuyettidi poliza zal’e
28. D.Ubbay zaaro
3. Ubba asay be ootho medhdhidi ooththida gidikko nu dereppe aazi dhayanas
danda’izee?
29. A.Manqotethaynne koshay
30. N. Duretethay
31. E. De’o laammanas gangidi kare dere buussay
32. D. A nne E Zaarokko.
4. Ootho qaada medhdhidi go’ettanas aazi koshshizee?

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


110
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

33. A. Halcho giigisonne oothon peesho


34. N.Oothos dendetethanne amotetha gujo
35. E. Ekkida loohisota be eranne akeekara walakkidi oothon peesho
36. D. Ubbay zaaro
5. 5Ootho qaada medho mac’arata gidin hara oothotan muurutancha gidoy ay
go’a immanas danda’izee?
37. A. Benanne be so asa dichchees
38. N. Wode suuren go’etetha hiilla diggees
39. E. Heeranne dere dichchas dhube gidees
40. D. Zaaroy imettibeynna.
41.
Shaako 3: Xaafonne Kobe

Meeze 1

Kaallidi shiiqida kochchatas mise gidenna woykko phalqe birshe xaafa.


42. A. de’o__________________________________________________
43. N. kunthidi_______________________________________________
44. E. geesho________________________________________________
45. D. giigiso________________________________________________
46. I. loohiso________________________________________________
47. Y. era___________________________________________________
48. O. meto_________________________________________________
49. S. kundethi______________________________________________
50. T.manqotethi_____________________________________________

Meeze 2

Kaallidi shiiqida kochchatas mise birshe xaafa.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9 111


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

51. A. wolqa_________________________________________________
52. N. muurutancha________________________________________
53. E.mac’ara______________________________________________
54. D. dendetetha_______________________________________________
55. E. imota___________________________________________________
56. Y. halcho__________________________________________________
57. O. anjo____________________________________________________
58. S. gango___________________________________________________
59. T. kosha___________________________________________________
60. M.gina____________________________________________________

Meeze 3

Kaallidi shiiqida kochchatan meega qofa xaafa.


61. A. ikkonoome_____________________________________________
62. N.demisha________________________________________________
63. E. qaada__________________________________________________
64. D.koolo__________________________________________________
65. I.akeeka__________________________________________________
66. Y.anjo___________________________________________________
67. O. biiramo________________________________________________
68. S.ammanetetha____________________________________________
69. T.dhayo__________________________________________________
70. M. keena_________________________________________________

Shaako 4: Qawosa

1.1Azallanne Pilaata Peeshota


1.1.1 Pilaata Peeshota

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


112
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

Pilaata peeshoti peesho qommo gididi sohaddey ootho oothizayssa bessesikko.


Leemiso:
🔹 Iza gaabbula madus.
🔹 Qolchay kana wodhides.
🔹 Baazita haaththe duuqqadus.
🔹 Zaazota maata buuc’c’adus.
🔹 Izeti gawara shoc’ida.
🔹 Tantoy toora shammides.
🔹 Tamaareti Gamoththo dosida.
Meeze 1

Bollan imettida leemisota baaso oothada pilaata peeshota oykkida ichchashu


haasaya meegata medhdhada ne astamaare bessa.
71. A.________________________________________________
72. N.________________________________________________
73. E.________________________________________________
74. D.________________________________________________
75. I._________________________________________________
1.1.2 Azalla Peeshota
Azalla peeshoti peesho qommo gididi daro wode sohaddey oothoy iza bolla
oothettizayssa bessees guussako.
Leemiso:
🔹 Gaabbulay izin meetettides.
🔹 Kanay Qolchan wodhettides.
🔹 Haaththay Baazitin duuqettides.
🔹 Maatay Zaazotin buuc’c’ettides.
🔹 Gawaray izan shoc’ettides.
🔹 Tooray Tanton shamettides.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9 113


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

🔹 Gamoththoy tamaaretan dosettides.


Xaaxi waaxi xeellishin, Gamoththo azalla peeshoti daro wode /-tt/, /-ides/ giza
sometan qonc’es.

Meeze 2

Bollan imettida leemisota baaso ooththada azallapeeshota oykkida ichchashu


haasaya meegata medhdhada ne astamaare bessa.
76. A.________________________________________________
77. N.________________________________________________
78. E._________________________________________________
79. D.________________________________________________
MAADO MAXAAFETA
Alamirew G/Mariam. (2015). A Reference and Practice Book for Sophomore
English, RevisedEdition. Addis Abeba: Mega publishing and Distribution P.L.C.
Abbaynne Mezgenne Mekuwaninte Minaase.(2008).Gamoththo dentha qawosa
maxaafe, Addis Abeba
Zamala Zakke.(2010).Tossey Gaammo Zoonen Arba minc’e yuusho
woradaninne Miraabe Abbaya woradatan dere asas immiza go’a
paatetha giza kaaran Arba minc’e Yunburusteppe koyro digiren anjettanas oosettida
pilgetha ootho. Mengistu Wogayehunne Sintayehu Semu.(2003). Gamoththo
tamaare maxaafe10tho Kifile, Boole Attamo keeththa.
Asmamaw,Diyaqon,Getaneh,Molalign,Tamirat.(2008).Dere pulto maxeete
paydo 2 Gaammo Goofa zoone woga, turuzumenne kawo gaagotetha wudata
kaalethoBirihanu, M.(2009). Fundamentals of literature.Alpha Printers PLC.
Finnegan,R.(1970).Oral Literature in Africa. Nairobi: Oxford University Press.
Gistane Girmanne Zamala Zakke.(2012). 12tho Kifile Gamoththo Doona Tamaare
Maxaafe. Mihiretu,A.(2003). English-Amharic Dictionary of proverbs. Addis
Ababa,Ethiopia.
Williyame W,B.(1992).African folktales in new world. Indian University press.

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


114
GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

---------(2015.Mega Book of Modern English Grammar(24th ed.). Addis Abeba:


Mega Publishing and Distribution P.L.C.
-----(2000)፡፡የጋሞ ጎፋ ዞን ባሔረሰቦች ሥነ-ቃል፡፡በጋሞ ጎፋ ዞን ማስራወቂያና
ባሕል መምሪያ፣ሃለ ሉያ ማተሚያ ቤት፡፡ ሰለሞንተሾመ፡፡(2007)፡፡
ፎክሎርምንነቱናየጥናቱየትኩረትአቅጣጫ፡፡አድስአበባ፤ፋርእስትትሬዲንግ፡፡

ሽመልስናቡድኖቹ፡፡(2011)፡፡ወጋ፤በጋሞዞን አስተዳደር ሕዝብ ግንኙነት ጽ/ቤት የተዘጋጀ


ዓመታዊ

መጽሔት(ቁጥር 18)፡፡ ሮሚ ማተሚያ ቤት፡፡


ታምራትናቡድኖቹ፡፡(2008)፡፡ደሬፑልቶ፤በጋሞጎፋዞንባህልቱርዝምየታተመ፤ዓመታዊ

መጽሔት፤ቁጥር-2፡፡

አባይነህመዝጌናመኳንንትምናሴ፡፡(2008)፡፡በጋሞጎፋዞንየአምስቱብሔረሰቦችአፋዊ

ትዉፊት፡፡ዘርሁንአስፋዉ፡፡2004፡፡ስነ-ጽሑፍመሠረታዊያን፡፡ሦስተኛእትም፡፡አድስ

አበባ፤ንግድማተሚያድርጅት፡፡
ደበበሀይለጊዮርጊስእንግዳ (1994) ፡ዘመናዊየአማርኛቋንቋመማሪያ።አዲስአበባ፡፡አስቴር
ማተሚያቤት፡፡

ፈቃደአዘዘ፡፡(1991)፡፡የስነቃልመምሪያ፡፡አድስአበባ፡፡

KOCHCHATA BIRSHETHTHA
* Ayfe qofa=Ayfe kiita
* Awarshiza=Metiza, waayssiza
* Naqaasha=Qofi beettiza pulto
* Dan’o=Darko
* Diratho=Guta haasaya
* Dochiso=Irxiso, zarbiso
* Dom’’e=Qofa dummatethan medhettiza iita hanota
* Inje=Lo’’o, giiga, mole
* Salosa=Alame detha,salo gufantho
* Tamaaro oge=Tamaaro hiilla

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9 115


GAMOTHTHO DOONA KIFILE /10/ TAMAARE MAXAAFE

* Timirte Kaaletho=Tamaaro tamaariso oothoy polettiza oge


* Timirte Woga=Tamaaro tamaariso oothoy kaalliza seera
* Tuuge=Qangethi,meto irxiso,sarota medhanas baaxetethi
* Maqayntho=Igintho
* Miidiya=Tekinooloje ogen zempida gaagotetha hiilla
* Gaabbula=Banga dhiilleppe giigiza quma
* Gelsa=Heeran zempidi qofay geliza soho
* Gusima=Guye sintha maara/qofa suure lic’etetha
* Bayrata beera=Bayrata ootho
* Biiramo=Eqqenna hanota
* Kaabbo=Issi ootho sinthatethan kaalethizaysa
* Kase era=Koyro de’iza era
* Kobe=Kochcha birshe(issi kochchas imettiza birshetha
* Kobide-19=Peenoninne bochetethan aadhiza harge qommo
* Lose=Meeze
* Zawatida=Hanida keena, dhassi giigidaba
* Hananchata=Bila-xuufen ootho polizayta
* Hanqo=Shene, yiillo
* Harxaxe=Geeybeynna xuufe
* Hiillatethi=C’inc’atethi, qaratethi
* Wobessa=Oothoy polettiza Wodenne bessa
* Wuda=Allaalle
* Pilgetha=Saynise ogen meto birshshe hiilla

GAMOTHTHO DOONA SHEMPO -9


116

You might also like