iMAM NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ
METODU
Hamd; yarattıklannı, meydana ge-
tirdiklerini, insanlara rahmet olsun
diye va'zettiği hükümleri ve koyduğu
kanunları en iyi şekilde yapan Al-
lah(c.c.)'a mahsustur. Salat ve selam;
göklerin üzerine çıkartıp ve kendisine
yakınlaştırdığı Rasul ve Nebi Mu-
hammed (s.a.v.)'e olsun. O'nun AI ve
Ashabına, tümüne salat ve selam olsun.
Tefsirlerin özelliklerine vakıf ol-
mak ve alimierin kendi tefsirlerindeki
üslublannı bimek gerçekten önemli ve
zorunlu bir iştir. Aynı şekilde milles-
sirlerin biyografilerine ve onların tefsm
metodlarma vakıf olmak, bu tefsirlerin
etrafında oluşanları, bunların meydana
getirdiği fakirliği-zenginliği, cerh ve
ta'dil açısından müellifleri hakkında
söylenenleri, tenkid noktaları ile bun-
ların etrafında oluşan şüpheleri red-
dedişi arzulamak bu denli önemli ve
zorunlu bir ameldir.
Müfessirin yöntemine, tefsirinin
özelliklerine ve güzelleştirdiği ayırdedi­
ci özelliklerine muttali' olmak; şüphe
götürmeyecek şekilde onun tefsirdeki
yöntemi, kendisi sayesinde güzelleştiği
ve ayırdedici üslubları, tefsirdeki iyi ve
şüpheli yerleri bilme hususunda bize
yardımcıolacaktır.
Bu acele araştırmamızda-özet bir
tarzda da olsa-, İmam Nesefi (r.a.)'nin,
tefsirindeki yöntemine vakıf olmayı ar-
zuladık.
· Tefsir Sahibi:
Adı, İmam Abdullah b. Ahmed b.
Mahmud en-Nesefi'dir. 1 Nesefi, Sind
ve Maveraunnehir yörelerinde bulunan
Nesefe nisbei;tir. 2 H. 701 yılmda doğ-
1 İbn Hacer el-Askalani, ed-Dureru'l-
Kfunine fi Ay&nil-Mieti's-Sfunine, c. II, s.
252.
2 İmam el-Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 101-102.
-30-
Şfunil Şahin
Çeviri: Muhittin Özdemir
muştur. H. 710'da doğduğu da söylen-
3
miştir. Künyesi Ebu'l-Berekat'tır.
İmam N es efi'nin lakabı Celalud-
dtn'dir.4 Hatizu~din lakabını da almış­
tır ki, İmam bu lakabla tanınmış ve
meşhılr olmuştur. Yine Alametü'd-dün-
ya ve ez-Zahid lakablarını da almış­
tır.s
İmam Nesefi'nin mezhebi Hanefi-
dir.6 Hanefi mezhebi lehine tavır
takınır ve çoğu zaman muhalif olanlara
cevap verir .7 Genellikle mezhebinin
görüşlerini söylerken, tedlisde bulunur
ve onun yerine nükte koyar. 8
Muhammed b. Abdüssettar el-
Kerdevi, Ali Hamiduddin ed-Darir ve
Bedruddin Cevahirzade gibi hocalar-
dan ders almıştır. Ahmed b. Mu-
hammed el-Attabi'den, ez-Ziyadat'ı
rivayet etmiştir .9
Eserleri:
1-Tefsir Alanında:
-Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-
Te'vil: Çalışmamıza konu olan eserdir.
Eser, Nesefi Tefstri şeklinde şöhret ka-
zanmıştır. Orta hacimli tefsirlerden
kabul edilir, ne bık.tırıcı uzunlukta ne
de utandırıcı kısalıktadır. Nahivle ve
kıra'atlarla alakah mes'eleleri ve fı.khi
problemleri içerir.
3 İmam Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessiriin, c.
I, s. 307; Ömer Rıza Kehhale, Mu'cemu'l-
Müellifin, c. VI, s. 32.
4 İmam el-Kuraşi el-Hanefi, el-Cevahiru'l-
Hedie fi Teracümi'l-Hanefiyye, s. 294.
5 İmam Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 101-102.
6 Ömer Rıza Kehhale, Mu'cemu'l-Müellifin,
c.VI, s. 32.
7 ez-Zehebi, el-Tefsir ve'l-Mufessiriin, c. I,
s. 37.
8 İbn Hacer el-Askalani, ed-Dureru'l-
Kfunine, c. II, s. 352.
9 İmam Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 102.
 İMAM·NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ METODU
2-Akaid Alanında:
-Umdetu'l-Akciid adlı eseri. 10
-el-İ'timad Şerhu'l-Umde adlı ese-
. ıı
n.
3-Fıkıh Alanında:
-Metnu'l-VafiP adlı eseri. ·Hanefi
fıkhında fürıl'a dair hoş bir metindir
(Yazma).
-el-Kafi fi Şerhi'l- Vafi adlı eseri.
-Kenzu'd-Dakaik adlı eseri, Hanefi
fık.bında meşhür bir metindir (MatbU').
4-Fıkıh UsftlüAlanmda:
-Menılru'l-Envar adlı bir eseri ve
buna yazdığı Keşfu'l-Esrılr adlı bir şer­
hi vardır. (Matbü') 13
. Nesefi'nin "Medariku't-Tenzil
ve HakiHku't-Te'vU" Adlı Tef-
sirindeki Metodu:
Birincisi: N es efi Tefsiri'nin
Kaynakları. (Nesefi Tefsirini Kim-
lerden Almıştır):
Gerçekte Nesefi Tefsiri, Zem-
ahşeri'nin Keşşaf adlı eserinin bir muh-
14
tasarı olarak kabul edilir . Fakat
müellif, eserini . Zemahşeri'nin tef-
sirinde serpiştirdiği Mu'tezill görüşler­
inden muhafaza etmiştir. Aynı şekilde
soru-cevap yöntemini, belağat yönleri
ile i'caz sırlarındaki fesahati ve
10 İmam Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye :fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 102; İbn Hacer
el-Askaliini,ed-Dureru'l-K!hnine c. II, s.
352; ez-Zerkeli, el-İ'lam, c. IV, s. 192.
l l İmam Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye :fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 102; Ömer Rıza
Kehhale, Mu'cemu'l-Muellifin, c. VI, s. 32.
12 İmam Leknevi, el-Fevaidu'l-Behiyye :fi
Teracümi'l-Hanefiyye, s. 102; İbn Hacer,
ed-Dureru'l-Kiimine c. ll, s. 351; ez-Zerkeli,
el-İ'lam c. IV, s. 192; Rıza Kehhiile,
Mu'cemu'l-Müelli:fin, c. VI, s. 32; Şiimil eş­
Şahin, ed-Delilu'l-Cami' li'l-Kütübi
Usılli'l-Fıkıh, c. I, s. 270.
13 Ebu'I-Kasım MahmUd b. Ömer b.
Muhammed b. Ömer el-Hevarizm'i, el-
Keşşaf an Hakiiiki't-Tenzil ve 'Uyfı.ni'l·
Akavil :fi VucUlıi't-Te'vil, Mu'tezili Hanefi
imamıdır. Ayrıca Bkz. el-Leknevi, el-
Fevaidu'l-Behiyye, 209; ed-Davüdi,
Tabakatu'l-Mefessirin, c. II, s. 314-316.
14 Muhammed, el-Hadid'i et-Tayyar,
Tevdihu'n-Nese:fi, s. 3.
-31-
ma'nılların beyılnını terketmiştir ki;bu
Zemahşeri'nin meşhur olduğu yönte-
midir .
Eser, müteyatir yedi kıra'ata
dikkat çeken ve her kıra'atı kılriine nis-
bet etmeye ilitirnam gösteren tefsirler-
dendir.
N esefi her ne kadar eklemede ya
da kısaltmada, Zemahşeri'nin lılfizları,
üslübu, mizacı, fikirleri ve temayülü
bariz bir şekilde yazdıklarından belli
15
olmaktadır .
Bu konuda Dr. Remzi N a'na'a şöyle
söylemektedir: "Bu tefsir, müellifinin
Beydavi ve Zemahşeri'nin tefsirlerin-
den özetiediği bir tefsirdir. Ancak,
Keşşılfda bulunan Mu'tezili görüşleri
bırakmış ve Ehl-i Sünnet ve'l-
Cema'atin görüşlerini almıştır. Hılkeza,
Keşşılf sahibinin sürelerin fazileti
hususunda mevzü' hadisleri kullanmak
gibi bir hataya düşmeıniştir." 16
İkincisi: Nesefi'yi, "Tefsir"ini
Yazmaya iten Etken:
Nesefi (r.a.) bu konuda şunları kay-
detı:rı,ektedir: "Bir kısım insanlar
benden istekte bulundular ve onların
isteklerine icabet; i'rab yönlerini ve
kıra'atı içeren te'viller hususunda, Bedi
ve işılrat ilimlerinin inceliklerini, Ehl-i
Sünnet vel-Cemaat'in görüşlerini kap-
sayan, bid'at ve dalıllet ehlinin hurafe-
lerinden uzak, bıktıracak kadar uzun
ve utandıracak kadar da kısa olmayan
orta hacimli bir eserin meydana gel-
mesine katkıda bulundu. Bu hususta
tereddüd ediyor, bu amaca ulaşan ve
önemli bir metne girişme ehemmiyeti
yoluna başlayan insanoğlunun gücün-
den yardım diliyordum. Ta ki, Allah'ın
yardımıyla bu işe koyuldum ve kısa bir
zamanda tamamladım. Allah (c.c.), her
zoru kolaylaştıran, dilediğine güç ye-
15 Remzi Na'na'a, el-İsrailiyyat ve Eseruha
:fi Kütübi't-Tefsir, s. 310.
16 Remzi Na'na'a, el-İsrailiyyat ve Eseruha
:fi Kütübi't-Tefsir, s. 310.
 KUR'AN MESAJI iLMi ARAŞTIRMALAR DERGiSi, HAZİRAN 98, SAYI: 8
tiren ve layık olana: icabette bulunan-
dır."ı7
Zehebi de şunu kaydeder: "Bu tef-
sir, Nesefi'nin Beydavi ve Zemah-
şeri'nin tefsirlerinden özetiediği bir tef-
sirdir. Ancak müellif, Keşşafda bulu-
nan Mu'tezili görüşleri bırakmış ve Ehl-
i Sünnet ve'l-Cema'atin görüşlerini al-
mıştır."18 Zehebi şöyle devam eder: "E-
ser, ibaresi mu'ciz, kaynaklara kolay-
-dır. KeşşafTefsirinden özetlenerek, iyi
yönlerini alıp kötü yönlerinden kaçını­
larak ortaya çıkmıştır. Aynı yöntem
Beydavi'de sergilenmiştir. Hatta iba-
resini aynen ya da ona yakın bir ifadeyle
almış ve böylece tefsirini kapsamıştır.
Örneğin Necm Süresi'nde Beydavi ve
N esefi tefsirlerine müracaat edersek,
iki eserin ibareleri arasındaki teva-
fukun ve yakınlığın derecesini görmüş
oluruz."19
Nesefi Tefsiri, Kat'-u Rey Tefsir
kitaplarından kabili edilir.
20
Üçüncüsü: Nesefi'nin Istılahla­
ra Olan İhtimamı:
Nesefi Tefsiri kavrarnlara özen gös-
termiştir. Nesefi, kavramları açık, özet
olarak ve kavramların anlamlarını kap-
sayacak şekilde tefsir etmiş; bıktıracak
kadar uzatmadan ve utandıracak dere-
cede de kısaltınadan şerhetmiştir. Aynı
şekilde müellif, doğruya en yakın olan
faydalı ma'nalarını almıştır.
Onun tefsiri üzerinde düşünen
kimse bunu görür ve açık bir şekilde
idrılk eder. "Göklerin ve yerin yara-
tıc ıs ıdır." (2/11 7) ayetinin tefsiri bu-
nun iyi bir örneğidir. Der ki:" Geçmiş
17 Bu ibareyi müellef, kitabının başında
tefsirinin metodunu ve onu yazmaya iten
etkeni açıklamak için kaleme almıştır. Bkz.
Medariku't-Tenzil ve Hakiiiku't-Te'vil, c.
I, s. 20
18 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessiriin, c. I,
s. 305. . 22 Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil,
19 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessiriin, c. I,
s. 306.
20 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessirı1n, c. I,
s. 289.
-32-
örneklerin en yücesi olarak şekilde var
eden ve yaratan demektir. Benzeri
geçmemiş her fiile "ibda etmek" denir.
Bundan dolayı Ehl-i Sünnet ve'l-
Cema'ate aykın hareket edene "mübte-
di'" denmiştir. Çünkü, daha önce
Sahabe ve Tabiı1n (r. anhum)'un yap-
madığını İslam dininde türetmiştir."
21
Mezkür misali düşündüğümüzde,
onun kolay ve rahat olduğunu, halkın
anlamasının kolay olduğunu, alimin de
ondan faydalanabileceğjni görürüz.
Benzeri bir misal de, "Orada bir-
birleriyle çekişerek şöyle derler:"
(26/96) ayetinin tefsiridir. Ayetten,
dostluğun ve düşmanlığın doğru olması
için Allah'ın putlan konuşturmasının
caiz olması anlamı çıktığı gibi; bunun
asiler ve şeytanlar arasında cereyan et-
mesinin caiz olması anlamı da çıkar. 22
Dördüncüsü: Nahivle Alakab
Mes'elelere Dalması:
İ'rab açısından konulara pek fazla
değinmez. Tefsirinde nahivle alakah
23
ayrıntılara da girmez. Bu husus da,
belağat yönlerinde, i'cazm sırlarında ve
ma'naların beyanmda fasih bir üslüba
sahip olduğu gibi değildir.
"Keşfu'z-Zünün" sahibi, hakkında
şunları kaydeder:"Eser, te'villerde orta
hacimli, i'rab ve kıra'at yönlerini kap-
sayan, Bedi' ve İşarat ilimlerini içeren
bir eserdir. "24
Zehebi ise şunu kaydeder: "Eseri,
sahibinin söylediği gibi kıra'at ve i'rab
vecihlerini içine alan bir eser olarak
gördüm. Ancak, başkalarının yaptığı gi-
bi i'rab yönlerine pek fazla değinmez,
eserinde nahivle alakalı ayrıntılara da
dalmaz. Mesela: "Sana haram ay'ı,
yani onda savaşmayı soruyorlar. De
21 Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil,
c. III, s. 71.
c. III, s. 189.
23 Hiilid Abdurrahman el-Akk, Usiilü't-Tefsir
li-Kitabillahi'l-Münir, s. 221.
24 Hacı Halife, Keşfu'z-Züniin, s. 1.
 iMAM NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ METODU
ki: "0 ayda savaşmak büyük bir
günahtır. (İnsanları) Allah yolun-
da çevirmek, Allah'ı inkar etmek,
Mescid-i Haram'ın ziyaretine mani'
olmak ve halkını oradan çıkarmak
. lanılmasının çirkin kaçmasından
ise Allah katında daha büyük
günahtır." (2/21 7) ayetinin tefsirinde
böyle davranmıştrr.
İfadesi şöyledir: r'rl-1 ..ı..;,-ı.1 J ibaresi,
1iı1 J..,-,-- ibaresine ma'tılftur. Yani, "Allah
yolundan ve Mescid-i Haram'dan
alıkoymak" anlamına gelmektedir. Dil-
ciel-Ferra riJ-1 ..u,...J.I J ibaresinin yanında­
ki ~ de bulunan .L;JI zamirine ma'tUf
olduğunu zannetmektedir. Yani "Al-
lah'ı ve Mescidü'l-Haram'ı inkar etmek"
ma'nasmı vermektedir. Basra Ekolü'ne
göre, mecrür zamire atıf yapmak, ancak
harf-i cerrin tekrarlanması ile caiz olur.
Mesela J..;j J '-ı .::..J~ denilemez, ancak .::..Jr'
..ı..;_r. J '-ı denilebilir. Gerçekten burada .4)1
ya atfedilmiş olsaydı, bu durumda _rAS J
25
rl)-1 ..u,....l\.ı J '-ı denilecekti.
"Bu onlara .insanların ayetle-
Timize kesin bir iman getirmemiş
olduklarını söyler." (27/82) ayetinin
tefsirinde de aynı tutumu sergilemiştir:
"İmam Kılfi ve Sehl, mecrür kılan harfin
hazfedilmesinden dolayı ::ı1 yi meftüh
okumuşlardır. Diğerleri ise r";J.......S keli-
mesinin J_,...; anlammda olduğunu, yani
J_,_._; kelimesiıiin gizli olduğunu söyle-
yerek ;:,1 yi meksü.r okumuşlardır. Bu
durumda ma'na şöyle olmaktadır:
"Dabbe bunu söyler." Dolayısıyla ma'na
ayette Allah'ın kasdettiği şekilde, ya
da Allah (c.c.)'m bu esnadaki kavlinin
hikaye edilmesidir. "26
''Andolsun ki onlara da size ver-
mediğimiz kudret ve serveti vermiş-
25 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessirfuı, c. I,
s. 108.
26 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessirfuı, c. ID,
s. 222.
-33-
tik." (46/26) ayetinin tefsiri de aynı
şekildedir: .:ı1 nafiyedir, yani "Onda size
vermediğimizi" anlammdadır. Fakat ı_.
nın benzerleriyle birlikte aynı anda kul-
dolayı, bunun yerine .:ı1 in kullanılması
daha hoştur. Bilindiği gibi '--+-- nın aslı
ı..t.. dır. Fakat tekrarm verdiği çirkinlik-
ten kaçmak için ı_. nın elliini .u. ya kal-
betmiŞlerdir. Bazen .:ı1 sıla kabili edil-
miştir ve ....,; r5ı.:.s:... t.. nin benzeri olarak 1.;1
r5ı.:..s:... şeklinde te'vtl edilmiştir. Birinci
vecih, "Onlar eşya ve görünüş olarak
daha güzeldirler." ve "Onlardan daha
çokturlar, kuvvet ile eserler bakımm­
dan daha güçlüdürler." ayetleri doğrul­
tusunda tercihe şayan olan vecihtir. L..
kelimesi ..s lll ma'nasmdadır veya nekre-
i ma'sUfedir. 'ı27
Beşincisi: Bedi' ve İşarat İlim­
leri:
"Sebe'den sana, doğru bir haber
getirdim." (27/22) ayetinin tefsirinde
şunları kaydeder: t;J1 önemli ve özel bir
durumu olan habere denir. 4-cı ı.,.....,.. ibare-
sinin kullanılması, sözün daha güzel
olmasını sağlamak içindir ve mecaz
san'atmı içermektedir. Böylece lafız ve
ma'na açısından daha hoş ve daha hari-
ka olmuştur. Görüldüğü üzere, şayet
4-cı yerine .r.>-ı kullanılsaydı, ma'na doğru
olurdu. Zira bu -ileride de geleceği gibi-
durumun özelliğine mutabık olan bir
fazlalığın, Nebe' kelimesinde bulun-
masından dolayı daha doğrudur."
28
Altıncısı: Kavrarnlara Yakla-
şımı:
Nesefi Tefsiri, mütevatir yedi
kıra'atadikkat çekmeye ve her kıra' atı,
27 Medariku't-Tenzil ve Hakiüku't-Te'vil,
c. IV, s. 146.
28 Mediıriku't-Tenzil ve Hakiiiku't-Te'vil,
c. III, s. 208.
 l
KUR'AN MESAJ1 İLMİ ARAŞTIRMALAR DERGİSİ, HAZİRAN 98, SAYI: 8

kari'ine nisbet etineye özen gösteren mezhebinin lehine taassubda bulunur.

tefsir kitaplarındandır. Bunu gösteren misillerin birkaçı:
Bu konuda Zehebi şöyle der: "Sana kadınların ay hallerin-
"Kıra'at bakımmdan ele alınınca, müel- den sorarlar. De ki: "0, bir ra-
lif, her kıra'atı kan'ine nisbet etmekle hatsızlıktır. Bu sebeple ay halinde
beraber, mütevatir yedi kıra' atı göster- olan kadınlardan uzak durun.
miştir. Eser, i'rab yönlerini ve kıra'atı Temizleninceye kadar onlara yak-
.
ıçeren
b'ır eserdir.,29 laşmayın. Temizlendikleri vakit,
"Şu mektubumu götür, onu Allah'ın size emrettiği yerden on-
kendilerine ver." (27/28) ayetinin tef- lara yaklaşın." (2/222) ayetinin tef-
siri buna iyi bir örnektir. ifadesi sirinde şöyle der:
şöyledir: ......;ıu daki .t.. harfini, muhaffef "Ebu Hanife (r.a.) ve Ebu Yusuf
olarak sükün ile Ebu Amr, Asım ve (r.a.)'a göre peştemalın kapsadığı yer-
Hamza okumuşlardır. Mahzüf olan .L; den kaçınır. İmam Muhammed (r.a.)
ise, sadece edeb yerlerinden kaçınınayı
yı üstleurnesi için sükünu kesreye çevir-
vacib görür. Hz. Aişe (r.a.) şöyle der:
erek de okumuşlardır. Yezid, Kallin ve
((Kan izlerinden kaçınır, bunun
Ya'kub ise .~ yı isbat üzere oku- dışındaki yerler kişi için caizdir."
muşlarıdır." Ciına halinde (onlara yaklaşmayın"
"Andolsun Sebe' kavmi için otur- ya da "cimada buluunmaktan uzak du-
duğu yerlerde büyük bir ibret run" ma'naları vardır. 'Temizleninceye
vardır."(34/15) ayetinin tefsiri de konu-
kadar", Hafs hariç, Küfi ·~ yi şeddeli
muzun misallerindendir: Hamza ve
okumuştur. Yani "Yıkanıncayaltemiz­
hafs ~..;şeklinde okumuşlardır. Ali leninceye kadar onlara yaklaşmayın"
ve Halef ise ~ şeklinde okumuşlar­ ma'nası çıkar.::.,~ nin aslı .:ı~ dir.
dır. Bu da onların oturma yeridir Ye-
Mahreçlerinin yakınlığından dolayı .l;,
men'de oturdukları bölgeleri ve toprak-
larıdır, ya da onların her birinin
.u. ya kalbedilmiştir. Diğerleri;:,~ şek­
linde okumuşlardır. Buu durumda
meskenidir. Diğer Karı"'ler ~'---' diye
"Kanları kesilineeye kadar onlara yak-
okumuşlardır."
laşmayın." ma'nası çıkar. Bu iki kıra'at
..,ı_,J.-lS .:ıu...,. J (34/13) ayetinin tefsiri
iki ayet gibidir. İkisiyle de am el eder
de böyledir: <Siı_,.J..LS kelimesini Mekki, ve tahfif kıra' atma dayanarak hayzın
Ya'kub ve Sehl, vasl ve vakf ile oku- çok olması durumunda kanın inkıta'a
muşlardır. Ebu Amr vasl halinde onlara uğramasından sonra yıkanmamış olsa
mutabık olmuştur. diğerleri ise .L; sız bile kadına yaklaşabileceğini söyleriz.
olarak kesre ile iktifa ederek oku- Teşd!d kıra'atına dayanarak daha az
muşlardır."30 olması durumunda temzleninceye ka-
Yedincisi Fıkhi Mes'elelere Dal- dar ya da inkıta'ın üzerinden bir namaz
ması: vakti geçineeye kadar kadına yak-
İmam Nesefi, fıkhın füru'u laşamaz. Buna hamletmek, aksine
çıkarımını yaparken bir Hanefi olarak hamletmekten daha evladır. Zira bu du-
rumda -bilindiği üzere- ikisinden bi-
29 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessirfuı, c. I,
s. 306; Halid Abdurrahman el-Akk, Usill.ü't· riyle am el etmeyi terketmek gerekir.
Tefsir li-Kitabillaiıi'l-Münir, s. 220. İmam Şafi'i (r.a.)'ye göre, kanı kesilip
30 Medilıiku't-Tenzü ve Hakaiku't-Te'vü, c. temizleninceye kadar kadına yak-
III, s. 3.20.
laşamaz. Delili ise "Temizlendikleri

-34-
 iMAM NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ METODU

vakit onlara yaklaşın',aı ayet-i ke- bir rakamı gösteren hass bir isimdir;
rlmesidir. Yani "Cinsi temasta bulu- kendisi dışındaki rakamlan ifade et-
nun" demektir. Böylece İmam Şafi'i iki -mez.,a 7
kıra'atı cem' etmiştir.',a 2 N es efi, bütün bunlarda mezhebi
Yine Allah Teala'mn "üç kur"' olan Hanefiliğin lehine tavır takınİr ve
kelamını tefsir edişi de böyledir ifa- aykırı düşenlere "indimizde" -yani
33 38

desi şöyledir ~} kelimesi :;. ya da j} ke- - kendi mezhebinde- ibaresini tekrarla-

limelerinin çoğuludur. Bu da "hayız" -yarak cevap verir.
demektir. Zira Hz. Peygamber (s.a.v.)'in "Onları gücünüz ölçüsünde

"Hayızlı günlerinde namazı bırak. " i-

34 oturduğunuz yerin bir bölümünde
fadesi bunu göstermektedir. Aynı şekil­ oturtun." (65/6) ayetinin tefsirinde de
de "cariyenin boşaması iki boşama, şunu kaydetmektedir: "N afaka ve
kur'u ise iki hayız dönemidir." hadisi
35 bannmanın, boşanan her kadın için
de bunu gösterir. Çünkü "Kur'u iki tem- sağlanması vacibdir. İmam MaJ.jk'e ve
izlik müddetidir." dememiştir. "Kadın­ İmam Şafi'i'ye göre kesin olarak boşa­
larınız içinden adetten kesilmiş nan kadına nafaka yoktur. Dayanaklan
olanlarla, adet görmeyenler husu- Fatıma binti Kays'ın hadisidir.
sunda tereddüd ederseniz, onların Fatıma'yı kocası kesin olarak boş ar. Hz.
iddeti üç aydır.',a 6 ayetinde _rt-!-~1 keli- Peygamber (s.a.v.) ona "Sana nafaka
ve barınma yoktur." der. Hz. Ömer
mesinin yerine ._,:..)-1 kelimesi ikame edil- (r.a.)'in şöyle söylediği rivayet olunur:
miş, J41~1 kelimesi ikame edilmemiştir. "Bir kadının sözünden dolayı, Allah'ın
Ha keza, iddetten maksat, rahmin is- kitabını ve Rasülullah (s.a.v.)'ın sün-
tibrfudır; yani rahmin kendisini meşgUl netini bırakacak değiliz. Belki de
eden şeylerden uzak olmasıdır. Rabim- Fatıma unutmuş ya da kanştırmış ve
Ierin kendisi ile istibra olunduğu şey bu yüzden Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
hayızdır, tuhür değildir. Bundan "Ona barınma ve nafaka vardır."
dolayıdır ki, cariyelerin istibrfu hayız dediğini duydum" demek istemiştir.''
ile tesbit olunmuştur. Ve yine, eğer demektedir.
İmam Şafi'i'nin dediği gibi "kur"', "tu- Nür süresi 4. ayetin tefsiri de bu
hür" olsaydı, iddet iki kur' ve üçün- kabildendir. ''Ve artık onların şahid­
cÜsünün de bir kısmı ile sona ererdi. liğini hiç bir zaman kabul etmeyin."
Dolayısıyla sayı üçten eksiimiş olurdu. ayetinin tefsirinde ifadesi şöyledir: "Ne-
Çünkü tuhür döneminin sonunda fiyden sonra ;,~ kelimesi nekra olarak
boşarsa, bu dönem İmam Şafi'i'ye göre gelmiştir ve böylece her türlü şahidliği
iddetten sayılır. Ama hayız döneminin kapsamıştır. Şahidliğin kabUl edilme-
sonunda boşarsa, bize göre bu dönem yişi bize göre "had"dendir ve haddin
iddetten sayılmaz. Üç rakamı da, özel ya da haddin bir kısmının uygulan-
31 Bakara, 2/222. masıyla -bilindiği üzere- alakalıdır.
32 Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil, c. İmam Şafi'i (r.a.)'ye göre ise, şahidliğin
I, s. ll.
33 Bakara, 2/228. kabul edilmeyişi kazfin kendisiyle
34 Ebu Davud, Kitabu't-Tahare, c. I, s. 208; alakalıdır. Bize göre şartın parçalan
Tirmizi, Kitabu't-Tahare, 126-127, c. I, s. -ki bu, "iftira atmak"tır- celd ve şa.hid-
220.
35 Ebu Daviid, Talak; İbn Hacer, ed-Diraye, 37 Medariku't·Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil, c.
s. 227. I, s. 114.
36 Talak, 65/4. 38 Nesefi, "indimizde" ifadesi ile Hanefiliği
kasdetmektedir.

-35-
 KUR'AN MESAJ1 İLMİ ARAŞTIRMALAR DERGiSi, HAZİRAN 98, SAYI: 8
liğin sürekli olarak -bu da hayatlarının
bütünüdür- kabili edilmeyişidir." 39
Bu misalleri düşündüğümüzde,
İmam Nesefi'nin alıkarn ayetleriyle ala-
kası ve irtibatı olan fıkıh mezhebierine
karşı cephe aldığını görürüz. Nesefi,
görüşleri ayrıntıya dalıriadan, tafsilata
girmeden tevclh etmekte, bunda ba'zı
delilleri bu tarzda vermektedir. 40
Zeheb! şöyle söylemektedir: "Ah-
kılın ayetlerinden bir ayeti tefsir
ederken, ayrıntıya girmeden görüşleri
tevclh etmektedir.'.41
Sekizincisi: Mu'tezili Görüşler
Karşısındaki Konumu:
N es efi Tefsiri, Keşşılf Tefsrrinin
özet bir araştırması sayılır. Ancak, Ze-
mahşeri'nin tefsirinde serpiştirdiği
Mu'tezili görüşlerden eserini korumuş­
tur.42 Mu'tezili görüşlerden kaçınma­
sına rağmen eseri, az olmakla beraber,
bu görüşlerden hall değildir. Zem-
ahşeri'nin tefsiriyle mukayese edil-
diğinde bu görüşlerin gerçekten az
olduğu anlaşılacaktır. YUn.us süresinin
3. ayetinin tefslri buna verilecek iyi pıi­
sallerdendir: "Şüphesiz sizin Rab-
biniz, gökleri ve yeri altı günde
yaratan, sonra da Arş'a istiVti eden,
işleri de evirip-çeviren Allah'tır."
ayetinin tefsirinde şöyle demektedir:
''..sr-ı oturmak, işgal etmek demektir."
43
Nesefi burada sonraki alimierin gö-
rüşünü terclh etmiş ve Selefi terclh et-
memiştir. İlk devir alimlerinin
görüşlerine ve sahlh, sıllim akldeye mu-
halefet etmiştir. İmam N esefi'nin bu
görüşü, bu ümmetin ilk devir ıllimleri-
39 Medariku't-Tenzil ve Haklüku't-Te'vil, c.
IV, s. 226.
40 Yani ayetin tefslıine getirdiği kavilleri bu
tarzda vermektedir.
41 ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Müfessiriin, c. I,
s. 306; aynca bkz. Halid Abdurrahman el-
Akk, Usi'ilü't-Tefsir, s. 220.
42 Ebii Şe]:ıbe, el-İsrailiyyat ve'l-Mevziiat :fi.
Kütübi't-Tefsir, s. 194.
43 Medariku't-Tenzil ve Haklüku't-Te'vil, c.
I, s. 152.
• 36.
nin güzide imamlarının şu sözlerine
terstir: "İstiva ma'lılmdur, keyfiyyeti
mechilidür; onu sormak bid'attır; ona
lınan vacibdir."
44
Dokuzuncusu: İsrailiyyat Kar-
şısındaki Konumu:
Bu konuda İmam Zehebi şunları
kaydetmektedir: ''Bu tefsrr hakkındaki
mülahazamız şudur ki, eser İsrıliliyya­
ta gerçekten az yer vermiştir. Bu konu-
da söylediklerini, ba'zen araştırmak­
sızın geçmekte, ba'zen de araştırmi:ıkta
fakat kabili etmemektedir."
Dr. Remzi Na'na'a, Zehebi'nin
sözünü açıklayacak tarzda şöyle söyle-
mektedir: "Nesefi, Tefslri, İsrıliliyyata
dalan kendisi dışındaki eserlerle
kıyaslandığında, bunlara oldukça az
yer veren bir eser sayılır. Ancak İmam,
ba'zen bu İsrailiyyatın bir kısmını
araştırmaksızın anlatır. Genellikle
İsrailiyyatla alakah rivayetler, peyg-
amberin İsmet sıfatına halel ge-
tirmekte, müellif bu rivayetlerin siliha-
tini destekleyecek bir uyarıda bulun-
maksızın geçmektedir. Akla ya danakle
muhalif olmayan ba'zı rivayetleri ince-
45 ·,·
lemekten vazgeçer. .
Akla ya da nakle· ters düşmediği
için, araştırmadığı İsrıliliyyatla alakah
rivayetlere örnekler:
"Süleyman,"' Davud'a mirasçı
oldu ve dedi ki: "Ey insanlar! Bi-
zlere kuşların konuşma dili öğretil­
di ve bize herşeyden verildi."(27/16)
ayetinin tefslrinde şöyle söylemektedir:
''Rivayet olunduğuna göre Fahita ötün-
ce Hz. Süleyman (a.s.) onun şöyle ses-
lendiğini söyledi: "Keşke bu mahhlkat
yaratılmasaydı." Tavüs ötünce, onun
"Ettiğini bulursun!" dediğini haber ver-
di. Hüdhüd ötünce, onun "Allah'tan
bağışlanma dileyin ey günahkılrlar."
44 Genellikle bu söz İmam Malik'e nisbet edilir.
Ona ait olup olmadığı tartışmalıdır.
45 el-İsrailiyyat ve Eseruha fi Kütübi't-
Tefsir, s. 311.
 i+vfAM NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ METODU
dediğini söyledi. Hütaf ötünce, onun
''Hayır işlerseniz, onu bulursunuz." de-
diğini söyledi ... "
Sonra "Bize herşeyden verildi."
ayeti hakkında, söylemin herşeyi ince-
.. k onuşur. 46
l erneksızın
Benzeri bir misal de Nemi süresinin
ı 7. ayetinin tefsiri esnasında görülmek-
tedir: "Süleyman'a cinlerden, insan·
lardan ve kuşlardan orduları top·
landı ve bunlar bölükler halinde
dağıtıldı." ayetinin tefsirinde şöyle
der:
"Rivayet olunduğuna göre Hz. Sü-
leyman (a.s.)'ın karargahı yüz fersah
kare idi. Bunun yirmi beşi cinler, yirmi
beşi insanlar, yirmi beşi kuşlar ve yirmi
beşi de vahyt yaratıklar içindi. Ahşap
üzerinde camdan yapılmış bin evi vardı.
Bunların üç yüzü nikalılısı, yedi yüzü
cariyesi idi. Cinler Hz. Süleyman (a.s.)'a
altından ve ipekten bir fersah kare
kilim örmüşlerdi. Ortasında da tahtı
bulunmaktaydı. Tahtı altından ve
gümüştendi. Tahtına oturduğunda,
etrafında altından ve gümüşten
yapılmış altı bin kürsü bulunurdu.
Peygamberler altın kürsülere, evliyalar
ise gümüş kürsülere otururlardı. On-
ların etrafında halk, halkın etrafında
ise cinler ve şeytanlar bulunurdu. Onu
kuşlar kanatlarıyla gölgelendirirdi ve
böylece Güneş ona temas etmezdi.
Halıyı, Saba rüzgarı harekete geçirir
ve ona bir aylık mesafe kat'ettirirdi.
Rivayet olunduğuna göre, şiddetli
rüzgara emrederdi, rüzgar da onu
taşırdı. Hafif esen rüzgara emrederdi,
bu rüzgar da onu harekete geçirirdi.
Yer ve gök arasında seyrederken Allah
(c.c.) ona "Şüphesiz ben senin otorite·
ni artırdım. Bundan böyle herhan-
gi bir insanın söyleyeceği bir şeyi
rüzgar senin kulaklarına ulaştıra-
46 Medariku't-Teniil ve Hakıüku't-Te'vil, c.
I, s. 204-205.
• 37.
caktır." diye vahyeder. Aı:latıldığına
göre Hz. Süleyman (a.s.) bir rençberin
yanından geçerken, rençber şöyle der:
"Şüphesiz ki Davüd ailesine muazzam
pir mülk verildi." ve rüzgar bunu Hz.
Süleyman'a ulaştırır. Bunun üzerine
yere iner, rençbere doğru yürür ve
O'na"Ben sana güç yetiremeyeceğim
şeyi ummaman için geldim" der ve şöyle
devam eder: "Şüphesiz ki Allah'ın kabili
buyurduğu bir tek tesbihat, Davüd
ailesine verilenden dşha hayırlıdır."47
Bunun bir benzerini de N eml Süresi
35. ayetin tefsirini48 yaparken sergile-
mektedir. "Ben onlara bir hediye
göndereyim de, bir bakayım elçiler
neyle dönerler." ayetinin tefsirinde
müellefin Belkıs'ın Hz. Süleyman'a gön-
derdiği hediye ve ona "sınama hikaye-
si"ni anlattığını görmekteyiz. Bu
hikaye, hayalcilikte aşırıya kaçan
hayali bir şahsın kurgulandığı bir
hikayeye benzemektedir. Bununla be-
raber, buna bir tek kelimeyle bile değin-
memış
. tir .49
Peygamberin ismet sıfatına muarız
olan asılsız hikayelere dikkat çektiği,
bunları reddettiği ve bunda gevşek
davranmadığının örnekleri de vardır.
Belki de İmam N es efi, akideye
dokunan bütün bu hikayelerin salıili
olmadığı uyarısında bulunulması
gerektiğine inandığı
için yer vermiştir.
"Sana o davacıların haberi gel-
di mi? Hani onlar mihraba yüksek
duvardan tırmanmışlardı. Da-
viid'a girdiklerinde, o, onlardan
ürkmüştü; onlar dediler ki: "Kork-
ma, iki davacıyız, birimiz diğe­
rimize haksızlıkta bulundu. Şimdi
sen aramızda hak ile hükmet,
47 Medariku't-Tenzil ve Hakıüku't-Te'vil, c.
III, s. 206.
48 Medilıiku't-Tenzil ve Hakıüku't-Te'vil, c.
III, s. 210-211.
49 el-İsrailiyyat ve Eseruha fi Kütübi't·
Tefsir, s. 311.
 KUR'AN MESAJI iLMİ ARAŞTIRMALAR DERGiSi, HAZİRAN 98, SAYI: 8
karfırında zulme sapma ve bizi
doğru yolun ortasına yöne lt, ilet."
(38/21-22) ayetlerinin tefslrinde ibaresi
şöyledir: "Davud (a.s.)'un Urya'yı
defalarca Belku savaşma gönderdiği,
karısıyla evlenebilmesi için öldürül-
mesini arzuladığı hikayesi, bırakın en
iyi bilinen peygamberlerin bir kısmına,
Ralihlik vasfım kazanmış hiç bir Müs-
lüman adama yakışmaz. Bu konuda Hz.
Ali şöyle buyurmuştur: "Size kim
hikayecilerin anlattığı şekilde, Davıid
(a.s.)'un hikayesini anlatırsa; ona yüz
altmış değnek vururum. Bu, peygam-
berlere iftirada bulunma cezasıdır."
Anlatıldığına göre, Ömer b. Ab-
dülaziz olayı bu şekilde naklederken
yanmda bulunan Hak ehlinden biri an-
latılanı yalaniadı ve şöyle devam etti:
"Eğer bu hikaye, Kur'an'da bulunan
şekli üzere ise aksinin bilinmesine, bun-
dan büyüğü de "Böyle değil" denil-
mesine gerek yoktur. Eğer anlatılan
şekilde ise, Allah (c.c.) peygamberini
setretmeye ka.:fldir, bunu ortaya çıkar­
maya gerek yoktur." Bunun üzerine
Ömer b. Abdülaziz şöyle der:"Allah'a
andederim ki duyduğum bu söz,
Güneş'in üzerine doğduğu herşeyden
benim için daha sevimlidir.',so
Aynı şekilde, ''Andolsun, biz Sü-
leyman'ı denemeden geçirdik, tah-
tının üstünde bir ceset bıraktık.
Sonra -eski haline- döndü." (38/34)
ayetinin tefslrin.de ifadesi şöyledir: "An-
latılan yüzük ve şeytan ile Süleyman
(a.s.)'ın makammda putlara ibadet
olayiarına gelince, bunlar Y ahudllerin
yalaiılarıdır. "51
Nesefi'nin Tefsiri Hakkında
Söylenebilecek En Önemli Deza-
vantajlar:
Birincisi: Zemahşeri'den Nakil-
50 Mediiriku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil, c.
IV, s. 37-38.
51 Mediiriku't-Tenzil ve Haklüku't-Te'vil, c.
lv, s. 41-42.
-38-
de Bulunması:
N esefi zaman zaman Zemahşerl'nin
tefslrinden metııi tam nakille, herhangi
bir şerh, kısaltma, ekleme ve açıklama
olmaksızın nakletmiştir. Buna örnek
Tahrim suresinin 1. ayetini tefsir
edişidir. "Eşlerinin hoşnutluğunu
isteyerek" ayetinin tefsirinde aynen
şöyle der: "Bu cümle ya tahrimi tefsir
etmektir, ya hal cümlesidir ya da is-
ti'nafiyye cümlesidir. Bu da zelledir, Al-
lah'm helal kıldığını, haram yapmaya
kimsenin hakkı yoktur." 52
İlrlncisi: HurMe ve Mevzii Riva-
yetleri Anlatması:
Anlamsız ba'zı hikayelere ve olay-
lara yer vermiştir: "İnsanlardan da
çekinerek Allah'ın açığa vuracağı
şeyi kendi nefsinde saklı tutuyor-
dun." (33/27) ayetin tefsiri bu kabtl-
dendir. Hiç şüphesiz burada asılsız
görüşü zikretmiştir; bu da Hz. Pey-
gamber (s.a.v.)'in Zeyneb'e olan sevgisi-
ni kalbinde gizlernesi görüşüdür. ifade-
si aynen şu şekildedir: ''Yani, Zeyd'in
onu boşamasını ve böylece onunla ev-
lenmeyi içinde saklı tutuyordun. İşte
bu, Allah (c.c.)'m açığa vurduğu şeydir.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kalbinde saklı
tuttuğu şeyin; kalbinin onunla ilgilen-
mesi ve Zeyd'in ondan ayrılmasının ar-
zu edilmesi olduğu da söylenmiştir." 53
Benzeri bir misal de İnsan süresi
8. ayetine getirdiği tefsirdir. "Kendile-
ri, ona karşı duydukları sevgiye
rağmen yemeği, yoksulu, yetime ve
esire yedirirler." ayetinin Hz. Ali, Fat-
ma ve Hasan hakkında nazil olduğunu
söylemiştir. Fakat süre bütünüyle Mek-
kldir. ilim adamı Muhammed Ebu Şeh­
be bunu "el-İsraili)ıyat ve'l-Mevduat',s.ı
adlı eserinde söylemektedir; ancak N e-
52 Mediiriku't-Tenzil ve Hakiüku't-Te'vil, c.
IV, s. 369.
53 Mediiriku't-Tenzil ve Hakiüku't-Te'vil, c.
III, s. 304.
54 Shf. 195.
 . il\_1AM NESEFİ VE TEFSİRİNDEKİ METODU
sen Tefsiri'ne müracaat edince bunu
Tefsir'inde bulamadım. 55
Üçüncüsü: İsrailiyyata Yer Ver-
mesi:
İsrailoğullarının ba'zı metin,
hikaye ve hurafelerine yer vermiştir.
Buna örnek Fecr süresinin 7. ayetinin
tefsiridir: ''Yüksek sütunlar sahibi
irem'e" ayetinin tefsirinde, bundan
kastedilenin kent/şehir olduğunu
söylemiştir. Kente bu ismin verilmesi
hususunda garip ve acaip şeyler yaz-
maktadır. İrem hakkında şunları kay-
deder: "0, büyük bir kenttir. Köşkleri
altın ve gümüşten, sütunlan ise ze-
berced ve yakuttandır. Orada çeşit çeşit
nehirler ve ağaçlar vardır." 56
Dördüncüsü: Mevzu Hadisiere
Yer Vermesi:
Kur'an'ın faziletleri hakkında her
süre için mevzu hadisiere yer vermiştir.
Şüphesiz bu kaçınılması gereken bir
tavrrdır.
Beşincisi: Dilbilgisi Hatruarı:
Nesen'nin Kur'an'ı tefsir edişinde
dilbilgisi yanlışlıklarından kaynaklan-
an önemli eksiklikler vardır. Bunlardan
biri Talak suresinin 6. ayetinin tef-
siridir. "Boşadığınız kadınları, gü-
cünüz oranında oturmakta olduğu­
nuz yerin bir bölümünde oturtun."
ayetinin tefsirinde şöyle der: " .;....,...- .:r
~ buradaki .:r ba'diyyet içindir. Ken-
disinden bir parça olduğu şey ise
mahzUf olup takdiri şöyledir: 0-"rs::-.ı
~.;....,...-..,.;~LS::... Nesefi'nin yaptığı bu
açıklamalar doğru değildir. Çünkü ken-
disinden bir parça olduğu şey ardından
söylenmiştir. Bu da~ dur, ki bu ke-
lime mekarndir. MalızUf olup da takdir
olunan ~\5:.. kelimesi ise mevsUftur.
55 Medariku't-Tenzil ve Hakailru't-Te'vil, c.
IV, s. 361.
56 Medariku't-Tenzil ve Hakailru't-Te'vil, c.
IV, s. 354.
. 39.
Tefsirinin Güzellikleri:
Biraz önce dile getirdiğimiz ba'zı
dezavantajlarınarağmen eser, büyük
bir öneme, güzelliğe ve eseri tefsir ki-
tapları arasında önemli bir konuma ge-
tiren özelliğe sahiptir.
Eserinin güzelliklerinden biri de or-
ta hacimtilerden sayılması, bıktırıcı
uzunlukta ve utandırıcı kısalıkta olma-
ması; belağat yönlerini, i'cazın sırlarını
ve ma'na.Iarın beyanını dile getirirken
üslubunu fazla süslememesidir. Nesefi
Tefsiri, mütevatir yedi kıra'ata dikkat
çekmeye ve her kıra' atı kan'ine nisbet
etmeye özen gösteren eserlerdendir.
İsrilliyyata az yer veren ve ba'zılarını
anlatarak sahlh olmadığına dikkat çe-
ken bir eserdir. 57
Tefsir, Bedi' ve işarat ilimlerinin
inceliklerini kapsayan, Ehl-i Sünnet
ve'l-Cemaat'in görüşlerini kapsayan,
asılsız ve sapık görüşlerden uzak,
Keşşaf Tefsiri'nin içerdiği nükteleri,
belağatı ve eşsiz güzellikleri kapsayan,
gizli ve ince ma'naları açan bir eser
olarak karşımıza çıkar.
Tefsir Kitaplarındaki Yeri:
N esen Tefsirinin, Keşşaf ve Bey-
davi tefsirlerinden daha iyi olduğu
kabUl edilir. Zira Nesen, iki eseri cem'
etmiş, oıılann özünü almış, kolay ve
ince bir üslub içinde ortaya koymuştur.
Eser, Ehl-i Sünnet ve'l-Cema'at'in
görüşlerini açıklayan, Bedi' ve İşarat
ilimlerinin inceliğini içeren bir kitaptır.
Bundan dolayı insanlar çeşitli yerlerde
eserin tedrlsiyle meşgül olmuşlardır.
Çünkü, hem lafzi hem de ma'nevi
fazlletleri, gün ortasındaki güneşin
apaçık oluşu gibidir. Aynı şekilde, zeki,
tenkitçi ve kabiliyetti birinin gözünden
kaçmayan za'fiyet, noksanlık ve ba'zı
kusürlar gibi hataları yoktur.
Tefsiri, ilim adamlarının müracaat
57 el-İsrailiyyat ve Eseruha fi Kütübi't-
Tefsir, 311 .
 KUR'AN MESAJI İLMİ ARAŞTIRMALAR DERGiSi, HAZİRAN 98, SAYI: 8
kitaplarındandır. Eser, matbu' olup
defalarca basılmıştır. Allah (c.c.),
Nesefi (r.a.)'nin diğer te'11fleriyle insan-
ları faydalandırdığı gibi, bu eserle de
faydalandırmıştır.
Zürkani şöyle der: "Kitap yüce,
geçerli olan, meşhftr, kolay ve ince bir
eserdir. "58
llim adamı et-Tayr59 ise şunları
kaydeder: ''Medariku't-Tenztl ve Haka-
iku't-Te'vil kitabı, tefsfr kitaplan ara-
sında büyük kıymeti haiz bir te'liftir.
Üslubunu net bir dille ifade etmiş,
Kur'an-ı Kerim'in ma'nalannı izah et-
miş, nüzul sebebini yazmış, fesahat
yönlerine ve ondaki belağat delilleri ile
onu kapsayan i'rabı işaret etmiş, muh-
tasar birüslub ve çeşitli eğilimler ile
kıra'attaki vecdi anlatmıştır. Böylece
kitap; kapsamlı, uzun kitaplardan ve
karilerin tartışmalı noktalardaki kul-
lanımlarından daha zengin bir kitap
haline gelmiştir. Zemahşeri'nin Keş.:
şafını kendine asıl alması, kitabını sun-
masını kolaylaştırmıştır.
N es efi Tefsiri okuyucusu, onun
farklı anlamları toplayan ve ftkıhla,
usulle, nahivle ve çeşitli ilimlerle
alakah görüşleri toplayan bir hazine
olduğunu görür.
Şüphesiz Nesefi'nin sözkonusu ese-
rinde hatalan ve iyi yönleri mevcuttur.
Zira, hata ve unutkanlık her insan için
geçerli olduğu gibi, müellif için de geçer-
lidir. Fakat, insaflı biri, hatalan ve iyi
yönleri karşılaştırıldığında, iyi yönleri-
nin ağır bir şekilde üstün geldiğini
görür.
İyice incelersek, ba'zı İsrailiyyatı
anlatımını da ilaveten Zemahşeri'nin
ba'zı kusurlarının olduğunu görürüz.
Akideye dokunmadığı, nakle ve akla
58 Muhammeq Abdtilaziz ez-Zürkiini,
Menahilu'l-Irfiin fi Menahili'l-Kur'an, c.
I, s. 536.
59 Muhammed el-Hadidi, Tevdihu'n-Nesefi, s.
3.
-40-
ters düşmediği için -daha önce de söyle-
diğimiz gibi- bunlara karşı çıkmamıştır.
İmam Nesefi'nin, kendi tefsfrinde, icti-
hadın ve özet olarak söyleyip de kay-
nağını söylemediği görüşlerde hep
yalnız kaldığını görürüz. Bazen ibare-
leri kapalı bir üslub içinde özetler, onun
açıklamasını ancak aslında görürüz.
İlim adamı et-Tayr'ın dediği gibi,
Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil,
tefsir kitapları arasında büyük bir
kıymeti haiz bir te'liftir.
60
N es efi'nin kitabı, büyük bir te'lif
olup, elden ele dolaşmakta, kolay ve
ince olma özelliğini korumaktadır.
Keşşafve Beydavi tefsirlerinin zübdesi
kabUl edildiği gibi, ikisini toplamış ve
en iyisini iktihas etmişlerdir. Kolay ve
basit bir yolla, zorluktan ve ka-
palılıktan uzak bir üslubla kaleme
almış, çoğu zaman halk onu kolayca
anlamış, ilim yolcusu ondan fay-
dalanmış ve ilim adamı da ona i'tibar
etmiştir.
İnce bir üslubu, güvenilir bir yolu
ihtiva ettiğindenve büyük tanımları
başardığından; tefsfr ilminde önemli bir
kaynaktır.
Kitabın öneminden, yüce fay-
dalanndan dolayı günÜmüz llahiyat
Fakültelerinde, Tefsir derslerinde bir
metod olarak es ere yer verilmiştir.
Allah (c.c.) en iyi bilendir, ve son
duı1mız şudur: "Hamd alemierin Rabb'i
Allah'a mahsustur."
60 Muhammed el-Hadidi et-Tayr, Tevdihu'n-
Nesefi, s. 3.