İBN EBÜ'l-VERD
r BİBLİYOGRAFYA :
İBN EBÜ'l-VERD
( ~.JS·ll ı.s? i W'! 1)
Ebü'l-Hasen Ahmed
b. Muhammed
b. Isa b. Abdirrahman
(ö. 263/876)
ilk zahid ve sufilerden.
L l.!i1lJ
Bağdat'ta doğdu. Esmer olduğu için
Habeşi lakabıyla tanınır. Gençlik yıllarında
özellikle hadis ilmiyle meşgul oldu. Daha
sonra tasawufi hayata yönelen İbn Ebü 'l-
Verd o yıllarda Bağdat'ta yaşayan Cüneyd-i
Bağdadi. Haris el-Muhasibi. Seri es-Saka-
ti gibi büyük süfilerin sohbetlerinden is-
tifade etmekle birlikte daha çok Bişr el-
Hafi'nin tasawuf anlayışını benimsedi.
Tasawufu. "Allah'a uzaklığın verdiği bu-
lanıklıktan kurtulup O'na yakınlığın du-
ruluğuna erişmektir" diye tarif eden İbn
Ebü'l-Verd, diğer ilk dönem zahidleri gibi
ahlaki konulara ve özellikle alçak gönül-
lülüğe ağırlık vermiştir. Ona göre gönül-
lerini dünya sevgisiyle dolduranları eleş­
tirmemek. ayıplamamak. Allah'ın onları
dünyaya düşkünlükten kurtarması için
dua etmek gerekir. Tasawuf yolunda
maksada ancak dostun kapısını ısrarla
çalmak. yasaklara riayet etmek. hizmete
dört elle sarılmak. musibetlere sabret-
mek ve kerametleri gizlemekle ulaşılabi­
lir. "Usule uymayan kişi vüsülü gerçekleş­
tiremez" (Ebü Nuaym. X, 316). İbn Ebü'l-
Verd'in üzerinde önemle durduğu bir ko-
nu da tasawufi hayatın edep ve usulleri-
dir. O veliyi Allah'ın dostunu dost. düşma­
nını düşman bilen kişi olarak tarif etmiş.
veli olan bir zatın Allah katındaki derece-
si yükseldikçe tevazu unun. malı çoğaldık­
ça cömertliğinin. ömrü uzadıkça ibadet
etme çabasının artacağını söylemiştir.
İbn Ebü'l-Verd. müridi "amellerindeki
gelişmeyi ve eksikliği gören kişi" olarak
tanımlar. Murad ise kendisinde sadece
Allah'ın tasarruf ettiğini müşahede et-
mektir.
Zühdü, dinı:tarlığı ve faziletiyle meşhur
bir zahid olan ağabeyi Muhammed b.
Muhammed de İbn Ebü'l-Verd diye ta-
nındığından tabakat kitaplarında ikisi-
ne ait sözler birbirine karıştırılmıştır. Ebü
Abdullah es-Saci'nin sohbetine devam
eden ve onun takdirini kazanan Muham-
med, farzları ihmal edip nafile ibadet-
lere yönelmenin ve kalp huzuru ile şuur­
lu bir biçimde ifa edilmeyen ibadetlerin
kişinin mahvına sebep olacağını söyle-
miştir.
476
Sülemi. Taba/s:at, s. 249-253; Ebü Nuaym,
lfilye, X, 315-316; Hatib. Tfırl!Ju Bagdad, V, 60-
61; Herevi, Taba/s:at, s. 328; İbnü'I-Cevzi, Şıfa­
tü 'ş-şafve, ıı, 394, 396; a.mlf.• el-Munf.a?am, V,
42-43;Zehebi. Mizanü'l-i'tidal, I, 70; İbnü'I-Mü­
Iakkın. Taba/s:atü'l-evliya', s. 372-373; Cami.
Nefei)iit, s. 128; Şa'rani, et-Tabafs:a.t, ı, 98-99;
Münavi. el-Kevakib, ı, 196. r:;:ı
ERHAN YETİK
r hos'un (m.ö. ll. yüzyıl) bulduğu sonuçtan
İBN EMACÜR
(.J~lol w-ı')
Ebü'l-Kasım Abdullah
b. Emacur et-Türki
(ö. N /X. yüzyılın ilk yansı)
Astronomi filimi.
L _J
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Li-
teratürde İbn Emacür künyesi. aslen Tür-
kistan'ın Fergana bölgesinden olan Ebü'l-
Kasım Abdullah ile oğlu Ebü'l-Hasan Ali'-
yi ve onun azatlı kölesi Müflih b. Yüsuf'u
ifade eder. 272-321 (885-933) yılları ara-
sında çok geniş gözlemler yapan ve birçok
astronomi tablosu hazırlayan İbn Ema-
cürlar çalışmalarının az bir kısmını Şiraz'­
da. çoğunu ise Bağdat'ta gerçekleştir­
miştir. Bazı müelliflerin Ebü'l-Kasım'ı He-
revi nisbesiyle anmasına bakılırsa (İbnü'l­
Kıftl. s. 149) onun bir süre Herat'ta bu-
lunduğu söylenebilir.
Kaynaklarda İbn Emacürlar'ın çalıştığı
herhangi bir rasathaneden bahsedilme-
mektedir; ancak yaklaşık elli yıl süren ve
birçok astronomi cetvelinin hazırlanma­
sına esas teşkil eden bu gözlem ve ölçüm-
lerin. rasathane denilebilecek tam teşek­
küllü mekanlarda yapılmış olması gere-
kir. Kendi ifadelerinden çalıştıkları yerde
"taruma" veya "tarum" denilen gözlem
yapmaya elverişli. yüksek bir platform
üzerinde bir yapının bulunduğu anlaşıl­
maktadır. Bu iş için belirli yönlere bakan
dar ve uzun pencerelerin bulunduğu da
ifade edilmektedir. Ne gibi aletler kullan-
dıkları konusunda da hemen hemen hiç-
bir bilgi yoktur. Yalnız Abdullah b. Ema-
cür. 28 Cemaziyelahir 316 (18 Ağustos 928)
tarihindeki güneş tutulmasını tasvir eder-
ken kullandıkları aletler hakkında bazı
ipuçları vermektedir. İbn Yünus'un nak-
lettiğine göre kendisi bu gözlemlerini
şöyle anlatmaktadır: "Ben bu tutulmayı
oğlum Ebü'l-Hasan ve Müflih ile birlikte
gözledim. Güneş, yüzeyinin dörtte birin-
den çok az bir kısmı tutulmuş vaziyette
yükseldi ve tutulma. diskin dörtte biri ka-
rarıncaya kadar farkedilir şekilde artış
gösterdi. Güneşi suda çok açık ve belirgin
şekilde gözledik. Nihayet tutulmanın sona
ermesi ve güneş diskinin tam olarak su-
da görünmesi üzerine doğuda yükseltisi-
nin 12 dereceden 1/9 derece kadar az ol-
duğunu ölçtük". Bu cümlelerde yapılan
gözlemin modern literatürdeki gibi tas-
vir edildiği görülmektedir (Sayılı. s. l 02).
Ebü'l-Kasım. ayın enlemini hesaplamak
üzere yaptığı ölçümlerde bunun Hipparc-
daha büyük olduğunu tesbit etmiş. sonra
kendi ölçümlerinin değişik çıkmasından
hareketle ay feleğinde değişkenlik bulun-
duğu görüşüne ulaşmıştı. Bu durum onun
ölçümlerindeki hassasiyeti göstermekte-
dir.
Eserleri. Cevami<u a]J.kami'l-küsü-
feyn ve ]f.ıranü'l-kevkebeyn, Zicü't-
taylesdn, ez-Zicü'l-ma<rüt bi'l-]Jdliş, ez-
Zicü '1-ma<rüt bi'l-müzenner, Zicü'l-
memerrdt, Zicü's-Sindhind, Zadü'l-
müsmir, Kitabü'l-~ann, ez-Zicü'l-ma<-
rüt bi'l-bedi', Zicü'l-mirrib <ale't-tfıri­
l].i'l-Fdrisi (ilk iki eserin yazma nüshaları
için bk. Sezgin, Vl. 177-178; DMBİ, lll, 36).
BİBLİYOGRAFYA :
İbnü'n-Nedim. el-Fihrist, s. 390; İbnü'l-Kıfti.
İi)biirü'l-'ulema', s. 149, 155; A. Sedillot, Prole-
gomenes des tables astronomiques d'Oloug
Beg, Paris 1847, 1, XXXV-XL; Suter. Die Mathe-
matikeı; s. 49-50; a.mlf.. "Nachtrage und Ber-
ichtigungen", Abhandlungen zurGeschichte
der mathematischen Wissenscha{ten, XIV. Le-
ipzig 1902, s. 165; Sarton. lntroduction, s. 630;
Brockelmann. GAL Suppl., ı. 397; Aydın Sayılı.
The Observatory in /slam,Ankara 1960, s. 101-
103; Sezgin. GAS, VI, 177-178; J. Vernet. "lbn
Amağjür". B 2 (İng.). ııı, 702-703; Mehdi Selma-
si, "İbn Emactir". DMBİ, ııı, 36; Ahmed Saidan.
"İbn Emactir ve ıevıihü", Mevsü'atü'l-l)aı;lare­
ti'L-İslamiyye, Amman 1993, s. 147.
!il FERRUH MüFTÜOGLU
r
İBN anım HAC
( <;:l> y..ııl 1.)11)
Ebu Abdillah Şemsüddin
Muhammed b. Muhammed
b. Muhammed el-Halebi
(ö. 879/1474)
Hanefi fakihi, müfessir.
L _J
825'te (1422) Halep'te doğdu. Dedesi
· namaz vakitlerini tesbitle görevli olduğu
için kendisine İbnü'l-Muvakkit de denil-
miştir. İlk öğrenimini Halep'te gördü. Bu-
rada İbrahim el-Kefernav'i. İbn Hatib en-
Nasıriyye. Ala el-Malati ve Şehabeddin İb­
nü'r-Ressam gibi alimlerden Kur'an-ı Ke-
rim. hadis. fıkıh ve Arap edebiyatı dersle-
ri aldı. Daha sonra Hama'da Ali b. Eşkar,