Ikasgelarako Programazioa

HIZKUNTZA ETA LITERATURA I

1. Komunikazioa nonahi

Edukiak

Europako hizkuntzak eta euskara. K

Euskararen jatorria. K
Euskara eta inguruko hizkuntzak. K
Gramatikaren atalak. K
Perpausaren osagaiak. K
Perpausaren analisia. K
Izen-sintagma: izena eta inguratzaileak. K
Aditz-sintagma: aditza eta inguratzaileak. K
Lexikoa eta hiztegia. K
Morfologiaren aztergaia. K
Sintaxia: komunztadura. K
Komunikazio-elementuak: igorlea, hartzailea, mezua, kanala, kodea eta testuingurua. K
Hizkuntzaren funtzioak. K
Hizkuntzaren ahozko eta idatzizko erabilerak. K
Europako hizkuntzen eta euskararen ibilbideen azterketa. P
Euskararen jatorriari buruzko hipotesien ezagutza. P
Euskarak inguruko hizkuntzekin duen harremanaren behaketa. P
Gramatikaren atalen bereizketa. P
Perpausen atalen eta analisiaren azterketa. P
Izen-sintagmako elementuen (izena eta inguratzaileak) analisia. P
Aditz-sintagmako elementuen (aditza eta inguratzaileak) analisia. P
Lexiko eta hiztegi terminoen berrikusketa. P
Morfologiaren aztergaiaren identifikazioa. P
Komunztadura sintaktikoaren behaketa. P
Puntuazio-ikur eta maiuskulen erabileraren berrikusketa. P
Komunikazio-elementuen bereizketa. P
Hizkuntzaren funtzioen identifikazioa. P
Hizkuntzaren ahozko eta idatzizko erabileren ezagutza. P
Hizkuntz aniztasunaren balioespena kultur ondare eta aberastasun-iturri bezala (Giza
eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Bizimodu-ohiturak aztertzeko interesa (Osasun-hezkuntza). B
Teknologia berrien abantailen balioespena (Garapenerako hezkuntza). B

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Helburuak

Komunikazioaren beharrizanaz hausnartzea.

Hizkuntza nortasunaren adierazgarri izaki, hizkuntz aniztasunak duen garrantziaz ohartu eta
Europako hizkuntzak zein diren eta non hitz egiten diren behatzea.
Euskararen jatorriari buruz diren eta izan diren teoria nagusiak ezagutzea.
Euskarak historian zehar harremanak zein hizkuntzarekin izan dituen jakitea, bai eta
harreman horiek zertan islatu diren ere.
Hizkuntzalaritza zer den ezagutu, eta gramatikaren aztergaiak zein diren bereiztea.
Perpausa, bere egitura eta analisi-motak ezagutzea.
Izen-sintagmaren eta aditz-sintagmaren egitura eta osagaiak ezagutzea.
Oinarrizko zenbait eduki (lexikoa eta hiztegia; aditz-motak eta deklinabide-kasuak;
konmuztadura; puntuazio-ikur eta maiuskulen erabilera) berrikusi eta erabilera sendotzea.
Komunikazio-elementuak eta beren ezaugarriak aztertzea.
Hizkuntzaren funtzioak ezagutzea.
Bata bestearekin alderatuz, hizkuntzaren ahozko eta idatzizko erabileren bereizgarriez, bai eta
kode ez-berbalek eguneroko jardunean duten presentziaz eta garrantziaz ohartzea.
Zenbait balore onartzea: hizkuntz aniztasuna kultur ondare eta aberastasun-iturri bezala
baloratzea (Giza eskubide- eta bake-
-hezkuntza); bizimodu-ohiturak aztertzeko interesa izatea (Osasun-hezkuntza); teknologia
berrien abantailak balioestea (Garapenerako hezkuntza).

Ebaluazioa

Europako edo inguruko hizkuntz talde nagusiak geografikoki kokatzea.

Euskararen jatorriaz eman diren iritzietan oinarrituz norberaren iritzia ematea.
Euskarak inguruko hizkuntzekin izan duen elkarreragina nagusiki zein hizkuntzarekin izan
den esatea.
Gramatikaren atalak zein diren esan eta, adibideen bidez, bakoitza zertaz arduratzen den
azaltzea.
Determinatzaile, adjektibo eta izenordainak bereizi eta motaren arabera sailkatzea.
Perpausa eratzen duten aditz, objektu zuzen, zehar-objektu eta adberbio-sintagmak bereiztea.
Adberbio-mota bakoitzaren adibide pare bat ematea.
Aditz-mota bakoitzaren adibide pare bat ematea.
Perpaus batzuetan falta diren puntuazio-ikurrak jartzea.
Testu batean maiuskulaz joan behar diren hitzak identifikatu eta zuzentzea.
Komunikazio-egoera jakin batean partze hartzen duten elementuak identifikatzea eta
erabilitako kode-mota zehaztea.
Komunikazio-egintza baten (testu baten) funtzio nagusia zein den esatea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Testuinguruak kodearen interpretazioan duen garrantzia aztertu eta, kode ez-berbalek
eguneroko harremanetan duten garrantziaz jabetuz, gaur egun inkomunikatuta bizitzea ea
zenbateraino den posible hausnartu.
Mapa batean, Europako hizkuntz talde nagusiak zein diren eta non hitz egiten diren behatu eta
talde hitzaren zentzua ulertu.
Euskararen jatorriari buruzko teoria garrantzitsuenak ezagutu eta euskarak inguruko
hizkuntzekin izan duen elkarreraginaz jabetu.
Hizkuntza ikasgai
Gramatikari dagozkion baieztapen batzuk gramatikaren zein atali dagozkion zehaztu.
Arau gramatikalaren eta arau sozialaren aldea zertan den ezagutu eta bata zein bestea
ezagutzeak duen garrantziaz jabetu.
Perpausa zer den aztertu.
Perpausa analizatzeko moduak ezagutu eta erabili.
Perpausaren osagaiak ezagutu, beren sailkapenak behatu eta aztertu, eta perpausetan
identifikatu.
Berrikusketa
Lexikoaren eta hiztegiaren arteko aldea gogoratu eta norberaren hiztegia autoebaluatu.
Aditzetik eta deklinabidetik abiatuz, morfologiaren aztergai nagusiei erreparatu eta aditz eta
deklinabideari buruzko ariketa batzuk burutu.
Komunztadura zeri deritzon gogoratu, aditz deponenteek nola jokatzen duten aztertu eta
horren guztiaren inguruko ariketak burutu.
Puntuazio-ikur eta maiuskularen erabilera zuzena finkatzera bideratutako ortografi ariketa
teoriko-praktikoak burutu.
Diskurtso-aniztasuna
Komunikazio-elementuak zein diren eta beren arteko komunikazio- -jokoa zein den aztertu,
eta mezu- eta kode-motak ezagutu.
Asmo komunikatibo desberdinak aztertu eta, horren arabera, zenbait testuren funtzio nagusia
zein den zehaztu.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Ahozko eta idatzizko testuen ezaugarri testualak behatu eta, galdeketa baten bidez, testuaren
eraginkortasunean edo funtzionalitatean testuinguruak duen eragina aztertu.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

2. Hizkuntza eta herria

Edukiak

Hizkuntz egoerak: eleaniztasuna, elebitasuna eta diglosia. K

Normalkuntza-prozesua. K
Perpaus-motak. K
Perpaus koordinatuak. K
Mendeko perpausak. K
Galdegaia (aditz eta perpaus konposatu gisa). K
Lexikoa: sinonimia eta antonimia. K
Morfologia: hitzen deklinabidea. K
Sintaxia: mugagabearen erabilera. K
Testua. K
Testu-motak. K
Testu-erak. K
Testuaren funtzionaltasuna. K
Euskal Herriaren hizkuntz egoeraren analisia. P
Normalkuntza-prozesuan eragina duten faktoreen azterketa. P Perpaus-moten bereizketa. P
Perpausaren osagaien behaketa eta analisia. P
Perpaus koordinatuen identifikazioa. P
Mendeko perpausen azterketa. P
Galdegaiaren (aditz eta perpaus konposatu gisa) identifikazioa eta moldaketa. P
Sinonimia eta antonimiaren berrikusketa. P
Hitzen deklinabidearen behaketa. P
Mugagabearen erabilera-baldintzen azterketa. P
Zenbaki, data eta orduen idazkera. P
Testuei buruzko hausnarketa. P
Testu-moten bereizketa. P
Testu-eren identifikazioa. P
Testuaren funtzionaltasunaren azterketa. P
Euskararen normalkuntzarako konpromisoa (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Publizitatearekiko jarrera kritikoa (Kontsumo-hezkuntza). B

Helburuak

www.edebe.com 4
 Ikasgelarako Programazioa

Hizkuntzaren eta herriaren arteko loturaz hausnarketa egitea.

Euskarak bizi duen egoeraz jabetzea, inguruko hizkuntzei, legeari eta erabilera-eremuei
begira.
Perpaus-motak bereizten ikastea, eta perpaus konposatuak (koordinatuak eta mendekoak)
sailkatzen, zuzen eratzen eta erabiltzen jakitea.
Perpausaren elementuen ordenak esanahian daukan eraginaz jabetuz, galdegaiaren legeak
ezagutu eta betetzea, bai perpaus bakunetan, bai konposatuetan.
Oinarrizko zenbait eduki (sinonimia eta antonimia; hitzen deklinabidea; mugagabearen
erabilera; zenbaki, data eta orduen idazkera) berrikusi eta erabilera sendotzea.
Testua zer den ulertu eta testu-mota eta testu-eren arteko desberdintasunez eta sailkapen-
irizpideez jabetzea.
Testu funtzional eta eraginkorrak eratzeko, testuinguruak eta erabilpen-esparruak gogoan
izateak duen garrantziaz ohartzea.
Zenbait balore onartzea: euskararen normalkuntzarako konpromisoa (Giza eskubide- eta bake-
hezkuntza); publizitatearekiko jarrera kritikoa (Kontsumo-hezkuntza).

Ebaluazioa

Asmatutako edo egiazko hizkuntz egoera bat aztertu ostean, diglosikoa, elebiduna edo
eleaniztuna den esan eta arrazoitzea.
Perpausak zein motatakoak diren esatea, eta emandako juntagailu edota menderagailuez
baliatuz berridaztea.
Galdegaiaren legeak testuetan aplikatuz, perpaus jakin batzuek izan ditzaketen aukera guztiak
adieraztea.
Hitz-multzo batean sinonimoak eta antonimoak lotzea.
Deklinabide-ariketak burutzea.
Zenbakien, orduen eta daten ortografi arauak testuetan aplikatzea.
Testu jakin batzuk helburuaren arabera zer motatakoak diren esatea, eta zein erabilera-
eremutan sor daitezkeen zehaztea.

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Kontaktuan dauden hizkuntzen egoera sailkatzean erabiltzen diren irizpideak eta
terminologia ezagutu.
Iparraldean eta Hegoaldean euskararen erabilera arautzen duten lege politikoek zer dioten
ezagutu.
Iparraldean eta Hegoaldean euskararen erabilera nolakoa den aztertu, eta erabilera horretan
eragiten duten faktoreak ezagutuz, egiazko egoerak identifikatu.
Hizkuntza ikasgai

www.edebe.com 5
 Ikasgelarako Programazioa

Perpausa zer den aztertu eta, emandako irizpidearen arabera zein perpaus-mota dagoen
identifikatu, sailkatu eta berridatzi.
Galdegaiaren legeak aztertu eta erabili.
Berrikusketa
Sinonimia, antonimia eta sinonimia faltsua zertan diren gogoratuz, lexikoa aberasteko
ariketak burutu.
Hitzak deklinatzeko moduak eta arauak gogoratuz eta, bai eta mugagabea ere noiz erabiltzen
den berraztertuz, perpausak zuzendu, sortu eta deklinabide-atzizki egokiaz osatu.
Ortografi ariketak egin, honako hauen inguruan: z, s, s eta h letrak; zenbakiak letraz idatzita
eman; gaizki idatzitako ordinalak zuzendu; zenbakari banatzaileen erabilera zuzendu; gaizki
idatzitako datak zuzendu; orduaz letraz eman eta eskutizt bateko akatsak identifikatu eta
zuzendu.
Diskurtso-aniztasuna
Testu jakin batzuk helburuaren arabera zer motatakoak diren esan, eta zein erabilera-eremutan
sor daitezkeen zehaztu.
Testu-moten eta testu-eren sailkapenerako irizpideak zein diren ikertu eta testuen sailkapena
behatu ostean, testu jakin batzuk aztertu eta sailkatu.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Testuaren eraginkortasunean testuinguruak duen garrantzia aintzatetsiz, erabilpen-eremu
desberdinetako testuetan duen eragina aztertu eta testuon egokitasunaz hausnartu.

www.edebe.com 6
 Ikasgelarako Programazioa

3. Ahoz aho, belaunez belaun

Edukiak

Giza hizkuntzak. K
Hizkuntza. K
Hizketa. K
Hizkuntz eta hizketa-mailak: kolokiala, arrunta, jerga, argota, kultua eta zientifiko-teknikoa.
K
Euskalkiak. K
Perpaus konpletiboak: menderagailuak eta nominalizazioa. K
Zehar-galderak. K
Lexikoa: polisemia, homonimia eta paronimia. K
Morfologia: «a» organikoa. K
Sintaxia: partitiboaren erabilera (ik-/-rik). K
Testuaren egokitasuna. K
Testuaren koherentzia. K
Testuaren kohesioa. K
Kazetaritza-testuak. K
Euskara giza hizkuntza delakoen artean koka daitekeen hausnartzea. P
Hizkuntz mailen bereizketa eta identifikazioa. P
Euskalkien banaketa historikoen eta gaur egungoaren azterketa eta alderaketa. P
Perpaus konpletiboen eraketa (menderagailuak eta nominalizazioa) eta funtzioaren analisia
eta erabilera. P
Zehar-galderen eraketa eta funtzioaren analisia eta erabilera. P
Hitz polisemiko, homonimo, eta paronimoen identifikazioa. P
«a» organikodun hitzen behaketa eta erabilera. P
Partitiboaren erabileraren azterketa eta aplikazioa. P
Pisu, neurri eta edukien idazkera. P
Egokitasunean eragina duten faktoreen azterketa. P
Testu koherentearen ezaugarrien ezagutza. P
Kohesio-baliabideen azterketa, identifikazioa eta erabilera. P
Kazetaritza-testuen ezaugarri orokorren identifikazioa. P
Euskalki guztiekiko estimua (Gizarte-komunikabide-hezkuntza). B
Joera arrazisten gutxiespena (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Hizkuntza gutxituen arazoei buruzko kontzientziazioa (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Kultur ekintzekiko interesa (Garapenerako hezkuntza). B

www.edebe.com 7
 Ikasgelarako Programazioa

Helburuak

Hizkuntzaren garapena zeren edo noren esku dagoen hausnartzea.

Hizkuntz maila zer den ezagutu eta bereizten jakitea.
Euskalkien banaketa historikoak aztertu eta oraintsuagoko banaketarekin alderatuz aldaketak
zertan gauzatu diren ezagutzea.
Euskalki «ez-literarioen» balioa ezagutzea, komunikazio-tresna bizi eta kultur ondare gisa.
Mendeko perpausen artean izen-sintagmaren ordezkoak —konpletiboak eta zehar-galderak—
zein diren ezagutu eta zuzen erabiltzea.
Oinarrizko zenbait eduki (polisemia, homonimia eta paronimia; «a» organikoa; partitiboaren
erabilera; indikatiboko adizkiak; pisu, neurri eta edukiaren idazkera) berrikusi eta erabilera
sendotzea.
Testuak era egoki, koherente eta kohesionatuan idazteko gai izatea ezaugarri horiek zertan
dautzan eta zein baliabide darabilten aztertuz.
Kazetaritza-testuen ezaugarri orokorrak aztertu eta norberaren testuak sortzeko orduan
erabiltzea.
Zenbait balore onartzea: euskalki guztiekiko estimua (Gizarte-
-komunikabide hezkuntza); joera arrazisten gutxiespena (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza);
hizkuntza gutxituen arazoei buruzko kontzientziazioa (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza);
kultur ekintzekiko interesa (Garapenerako hezkuntza).

Ebaluazioa

Hizketa-mailaren arabera, testuak sailkatzea.

Euskal Herriko maparen gainean, euskalki bakoitzari dagokion gutxi gorabeherako eremua
adieraztea.
Perpaus konpletiboak eta zehar-galderak berridatzi edota zuzentzea.
Testu bateko edo hitz-multzo bateko hitz polisemiko, homonimo eta paronimoak
identifikatzea.
Testu edota perpausetan «a» organikoa duten hitzak identifikatzea edota «a» organikoa
kontuan ez izatetik datozen «akatsak» zuzentzea.
Partitiboaz baliatzea baiezko zein ezezko perpausak osatzeko.
Indikatiboko adizki laguntzaile zein trinkoez baliatuz, perpausak asmatzea, osatzea edota
zuzentzea.
Pisu, neurri eta edukiaren ortografi arauez baliatuz, perpausak berridatzi edota zuzentzea.
Ideia-multzo batean, ideia nagusiak, bigarren mailakoak eta baztergarriak zein izan daitezkeen
erabaki ostean, testu bat eratzeko erabiliko genukeen eskema eraikitzea eta, ondoren, testua
behar duen koherentziaz, kohesioz, egokitasunez eta zuzentasunez idaztea.
Desordenaturik aurkezturiko albiste bateko atalak identifikatu eta ordenatzea.

www.edebe.com 8
 Ikasgelarako Programazioa

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

“Txepetx”ek giza hizkuntzei buruz esandakoa aztertzetik abiatuz, euskararen egoerari buruz
hausnartu eta iritzia eman.
Hizketa-mailan eragina duten faktoreak gogoan hartu, hizketa-
-mailak zer motatakoak izan daitezkeen behatu eta bakoitzak zer ezaugarri testual dituen
aztertu ostean, emandako testuak zer motatakoak diren esan.
Dialektologia eta euskalkiak zer diren irakurri, historian zehar nola sailkatu diren ezagutu, eta
gaur egungo sailkapenetik abiatuz herri eta hiri jakin batzuetan zer euskalki hitz egiten den
esan eta hitz-zerrenda bat norberaren euskalkira ekarri.
Hizkuntza ikasgai
Perpaus konpletiboen eraketa aztertu ostean, perpaus konpletiboak berridatzi, zuzendu,
identifikatu eta esanahia zehaztu.
Zehar-galderen eraketa aztertu ostean, zehar-galderazko perpaus batzuk berridatzi eta
zuzendu, eta testu bat zehar-estiloan ematen edota itzuli.
Berrikusketa
Hitz polisemikoak, homonimoak eta paronimoak zer diren oroitu ostean, hiztegian nola
bereizten diren behatu eta zenbait perpausetan erabilitako hitzak zein motatakoak diren esan
eta perpaus batzuk osatzeko hitz egokienak aukeratu.
«a»organikoa zer den behatu eta adibideak gogoratuz,hitzak deklinatzean eta batez ere
partitiboa erabiltzean «a» organikoaren jokamoldea aztertu eta horren arabera perpausak
zuzendu edota, emandako hitz batzuetatik abiatuz, perpausak asmatu.
Indikatiboko adizki laguntzaile zein trinkoez baliatuz, perpausak asmatu edota eratu.
Adizki batzuei zein pertsona dagokien pentsatu eta hala behar izanez gero, zuzendu.
Atzikidun hitzak esanahiaren araberako multzotan sailkatu.
Ortografi ariketak burutu: testu bati falta zaizkion puntuazio-ikurrak erantsi; neurria
adierazteko egiturak ordezkatu esaldiak berridazteko; zenbait esalditako akatsak zuzendu,
pìsu, neurri edo edukiaren idazkerari dagokionez.
Diskurtso-aniztasuna
Testu orok izan behar duen ezaugarriak zein diren aztertu: egokitasuna, koherentzia eta
kohesioa; eta kohesio-elementu behinenak aztertu ondoren, aurkeztutako testu batek ea
ezaugarriok betetzen dituen eta nola betetzen dituen behatu eta ezaugarri horiek dituen testu
bat idatzi.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Kazetaritzako testu-mota eta -era nagusiak zein diren aztertu, edukia zeren arabera antolatzen
duten behatu eta beren egitura eta aurkezpenari buruzko oharrak irakurri ostean, egiazko
kazetaritza-testu batean nola gauzatzen diren aztertu eta era horretako testu bat idatzi, beti ere,
egokitasuna, koherentzia, kohesioa eta zuzentasuna zainduz.

www.edebe.com 9
 Ikasgelarako Programazioa

4. Hizkuntzaren gatza eta piperra

Edukiak

Euskalkiak. K
Fonetika. K
Fonologia. K
Alofonoa. K
Fonema. K
Letra. K
Bokal/kontsonante. K
Ahokari/sudurkari. K
Gor/ozen. K
Ahoskunea. K
Artikulazio-modua. K
Sinkopa. K
Epentesia. K
Asimilazioa. K
Disimilazioa. K
Alternantzia. K
Bustidura. K
Erlatibozko perpausa. K
Lexikoa: ondare-hitzak, kultismoak eta teknizismoak. K
Morfologia: hitzen eraketa. K
Sintaxia: postposizioak. K
Narrazio-testuak. K
Kazetaritza-testuak: albistea eta kronika. K
Euskalkien eta euskara batuaren arteko elkarreraginari buruzko hausnarketa. P
Euskalkien arteko bereizketa-irizpideen azterketa. P
Fonetika eta fonologiako zenbait kontzepturen ulerkuntza. P
Euskal fonemen sailkapen-taularen behaketa. P
Bizkaieraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoen behaketa. P
Sinkopa fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P
Epentesi fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P
Asimilazio fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P
Disimilazio fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P
Alternantzia fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P
Bustidura fenomenoaren azalpena eta adibideen bidezko identifikazioa. P

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Erlatibozko perpaus-moten (murrizgarri eta ez-murrizgarriak), osaeraren eta osaera-baldintzen

azterketa. P
Ondare-hitzen, kultismoen eta teknizismoen bereizketa eta identifikazioa. P
Hitzen eraketarako baliabideen ezagutza: hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena. P
Postposizioen jokamoldearen behaketa eta erabilera. P
Hitz elkartuen idaztarauen behaketa eta erabilera. P
Narrazio-testuen elementuen (narratzailea, gertaerak, pertsonaiak, denbora, espazioa) analisia.
P
Albistearen eta kronikaren arteko aldearen behaketa eta identifikazioa. P
Euskalkiekiko estimua eta euskalkien erabilera sendotzeko interesa (Kultur aniztasunerako
hezkuntza). B
Prentsa-artikuluen objektibotasunaren balioespena (Gizarte-komunikabide-hezkuntza). B
Joera arrazista eta xenofoboen gutxiespena (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B

Helburuak

Norberaren euskalkiak duen garrantziaz jabetu eta hura sendotzeko interesa suspertzea.
Euskalkien arteko bereizketa egin ahal izateko irizpideak eta terminologia ezagutzea.
Bizkaieraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktiko nabarmenenak
ezagutzea.
Erlatibozko perpausen osaera-baldintzak eta motak (murrizgarriak eta ez-murriztagarriak)
ezagutuz, zuzen eta egoki erabiltzeko gai izatea.
Oinarrizko zenbait eduki (ondare-hitzak, kultismoak eta teknizismoak; hitzen eraketa-motak;
hitz elkartuen eta postposizioen idazkera-arauak; baldintza-ondoriozko adizkiak) berrikusi eta
ezagutza irmotzea.
Narrazio-testuen osagaiak zein diren eta zein ezaugarri dituzten aztertu ostean, narrazio-
testuak identifikatzeko eta sortzeko gai izatea.
Narrazio-testu bakoitzak helburuaren arabera beren osagaiez egiten duen erabileraz kargutzea.
Albiste eta kroniken arteko berdintasun eta desberdintasunez jabetu ostean, era bietako
testuak identifikatzeko eta sortzeko gai izatea.
Zenbait balore onartzea: euskalkiekiko estimua eta euskalkien erabilera sendotzeko interesa
(Kultur aniztasunerako hezkuntza); prentsa-artikuluen objektibotasunaren balioespena
(Gizarte-
-komunikabide hezkuntza); joera arrazista eta xenofoboen gutxiespena (Giza eskubide- eta
bake-hezkuntza).

Ebaluazioa

Bizkaierazko testu batean bizkaieraren ezaugarririk aipagarrienak nabarmentzea.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Erlatibozko perpaus murrizgarriak eta ez-murrizgariak bereiztea, zuzentzea, berridaztea edota

itzultzea.
Testu bateko hitz berezitu (teknizismoak eta kultismoak) eta bereziak (toponimoak eta
patronimikoak) identifikatzea.
Hitz-multzo bat beren eraketaren arabera (bakun, eratorri edo elkartu) sailkatzea.
Gaizki erabilitako postposizioak zuzentzea.
Baldintzazko adizkiez baliatuz perpausak osatzea, asmatzea, edota zuzentzea.
Gaizki idatzitako hitz elkartuak identifikazea eta zuzentzea.
Narrazio-testu batean erabilitako elementuen ezaugarriak azaltzea.
Emandako ezaugarri-multzo batetik albiste bati eta kronika bati dagozkienak bereizi ostean,
prentsa-artikulu bat era batekoa edo bestekoa den esan eta arrazoitzea.

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Eukalkien eta batueraren arteko osagarritasunari buruzko aipuetatik abiatuz, norberaren iritzia
eman eta norberaren euskalkiaz duen ezagutzaz hausnartu.
Euskalkien arteko bereizketa-irizpideak aztertu eta fonetika--fonologian erabiliko diren
kontzepturik oinarrizkoenak ezagutu ostean (alofono, fonema, ahokari, sudurkari, gor, ozen,
ahoskunea, artikulazio-modua…), bizkaieraren ezaugarriak aztertu eta testuetan identifikatu.
Hizkuntza ikasgai
Erlatibozko perpausen osaera, osaera-baldintzak eta erlatibozko perpaus-motak (murrizgarriak
eta ez-murrizgariak) aztertu ostean, perpauson ondokoa identifikatu, erlatibozkoak eratu,
berridatzi eta gaztelaniatik itzuli.
Berrikusketa
Ondare-hitzak, kultismoak eta teknizismoak zer diren gogoratu ondoren, teknizismo batzuk
zein jakintzagaitan erabili ohi diren esan, eredu batetik abiatuz kultismoak eratu eta testu
bateko hitz berezitu eta bereziak identifikatu.
Esamolde batzuen esanahia argitu adierazpena aberasteko.
Eraketaren (morfologia) arabera hitzak zer motatakoak izan daitezkeen behatu ondoren, hitz-
multzo baten sailkapena eta letra-zopa bat egin.
Postposizioak zer diren eta beren ezaugarriak zein diren gogoratu ostean, postposizio jakin
batzuk erabiliz perpaus batzuk osatu eta gaizki erabilitako postposizioak zuzendu.
Baldintza-ondoriozko adizkiez baliatuz perpausak osatu, asmatu, eta gaizki osatutakoak
zuzendu.
Hitz elkartuen ortografi arauak zenbait ariketatan aplikatu.
Diskurtso-aniztasuna
Narrazio-testuaren elementuak, ezaugarriak eta azpisailkapenak aztertu ondoren, erabilpen-
esparru desberdinetako narrazio-testu bitan (literaturakoa bat, eta kazetaritzakoa bestea) nola
erabili diren aztertu.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Hizkuntzaren erabilera funtzionala

Kazetaritzan ohikoak diren bi testu-era (albistea eta kronika) aztertuz eta ereduari jarraiki era
horretako beste testu bana idatzi eta prentsan identifikatu.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

5. Euskalkiak altxor

Edukiak

Literatur euskalkiak: gipuzkera. K

Diptongoa. K
Azpieuskalkia. K
Adizlagunaren ordezko perpausak: denborazkoak, moduzkoak, konparaziozkoak. K
Lexikoa: maileguak. K
Morfologia: aditzaren aspektu-marka. K
Sintaxia: -t(z)en aspektu-marka. K
Azalpen-testua. K
Kazetaritza-testuak: erreportajea. K
Gipuzkeraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfositaktikoen analisia. P
Denborazko, moduzko eta konparaziozko perpausen bereizketa eta erabilera. P
Maileguen azterketa, behaketa eta identifikazioa. P
Aditzaren aspektuen behaketa. P
-t(z)en aspektu-markaren erabilerak dituen mugen ezagutza. P
Mailegu-moten eta beren idaztarauen azterketa eta erabilera. P
Azalpen-testuen atal eta azalpen-moten azterketa eta idazketa. P
Erreportajeen ezaugarri eta moten analisia eta idazketa. P
Gizakiak ingurugiroan daukan eraginaren jabekuntza (Ingurugiro-hezkuntza). B
Testuen objektibotasunaren eta subjektibotasunaren balioespena (Gizarte-komunikabide-
hezkuntza). B
Norberaren ezaugarri fisikoetara egokituz kirola egitearen komenientziaren onarpena
(Osasun-hezkuntza). B

Helburuak

Euskara batuaren beharrizanaz kargutzea, bai eta euskalkien balioa onartu eta berenganako
interesa piztea.
Gipuzkeraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak ezagutzea
(bereizgarriak eta komunak) euskalki hori hobeto ezagutzeko eta hizkuntz gaitasuna
hobetzeko.
Mendeko perpausen artean denborazko, moduzko eta konparaziozko perpausen eraketa
aztertu eta zuzen erabiltzeko gai izatea.
Oinarrizko zenbait eduki (maileguak;-t(z)en aspektu-markaren gehiegizko erabilera; aditzaren
aspektua; ahalerako adizkiak; maileguen idazkera) berrikusi eta egoki erabiltzeko irizpidea
finkatzea.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Azalpen-testuaren ezaugarri nagusiak (helburua, egitura eta motak) aztertuz, azalpen-testuak

egoki eta zuzen sortzeko irizpidea izatea.
Kazetaritzan, azalpena testu ia guztietan erabili arren, erreportajeen oinarria izaki erreportaje-
motak eta beren ezaugarriak aztertzea, eta era horretako testuak identifikatzeko eta sortzeko
bideak ezagutzea.
Zenbait balore onartzea: gizakiak ingurugiroan duen eraginaz kargutzea (Ingurugiro-
hezkuntza); testuen objektibotasuna eta subjektibotasuna balioestea (Gizarte-komunikabide
hezkuntza); norberaren ezaugarri fisikoetara egokituz kirola egitearen komenientziaz ohartzea
(Osasun-hezkuntza).

Ebaluazioa

Gipuzkeraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak identifikatzea.

Denborazko, moduzko eta konparaziozko perpausen eraketa aztertu ostean, mota horretako
perpausak zuzentzea edota berridaztea.
Maileguak identifikatzea, sailkatzea eta hala behar izanez gero baztertu eta euskarazko
ordainaz baliatzea.
-t(z)en aspektu-markaren zuzenketa-ariketak egitea.
Ahalerako adizkiez baliatuz, perpausak osatzea edota zuzentzea.
Azalpen-mota bakoitzaren (sekuentziala, deskribatzailea, konparatiboa, kausa/ondorioa eta
arazoa/konponbidea) adibide bana asmatzea.
Erreportaje bat hartzaile-mota jakin batentzat egokitzea, leihotzat zein pasarte erabiliko
luketen esatea eta erreportaje horretarako irudiak proposatzea.

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Batuerari eta euskalkiei buruzko aipuetatik abiatuz, norberaren inguruan duten presentziaz
hausnarketa egin.
Gipuzkeraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak ezagutu
(bereizgarriak eta komunak) eta testuetan identifikatu.
Hizkuntza ikasgai
Denborazko, moduzko eta konparaziozko perpausen eraketa aztertu ostean, mota horretako
perpausak zuzendu eta berridatzi.
Berrikusketa
Maileguak zen diren eta jatorriaren arabera (anglizismoak, galizismoak, germanismoak,
arabismoak, latinismoak...) bai eta idazkeraren arabera (erdi irentsiak, irentsiak eta

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

baztergarriak) zein eratakoak izan daitezkeen behatu ostean, maileguak identifikatu, sailkatu,
perpausak osatzeko baliatu eta ordain jatorragoa eman.
Aditzaren aspektuak eta aspektu-markak zein izan daitezkeen behatu, noiz eta nola erabili
behar diren aztertu eta, hori guztia gogoan, sailkapen- eta zuzenketa-ariketak burutu.
-t(z)en aspektu-markaren erabileraren mugak aztertu eta horren araberako zuzenketak egin.
Ahalerako adizkiez baliatu perpausak osatu edo zuzentzeko.
Maileguek testuaren barruan zer puntuazio-ikur eskatzen duten behatu eta testu batean ageri
diren maileguen idazkera aztertu ostean, testua beste hartzaile-mota batentzat egokitu.
Diskurtso-aniztasuna
Azalpen-testuaren helburu, ezaugarri eta atal nagusiak zein diren behatu, azalpen-motak
aztertu (sekuentziala, deskribatzailea, konparatiboa, kausa/ondorioa eta arazoa/konponbidea),
eta horretan guztian oinarrituz azalpen-
-testu bat sortu eta beste bat aztertu eta egokitu.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Erreportaje-motak eta ezaugarriak aztertu ostean, erreportaje bat komentatu eta beste bat
sortu.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

6. Euskararen arnasa

Edukiak

Literatur euskalkiak: lapurtera. K

Despalatalizazioa. K
Lapurtera klasikoa. K
Adizlagunaren ordezko perpausak: kausazkoak, kontsekutiboak, helburuzkoak. K
Lexikoa: laburtzapenak (siglak, laburdurak eta ikurrak). K
Morfologia: izenordain indartuak. K
Testu-mailako loturak: lokailuak. K
Argudio-testuak. K
Kazetaritza-testuak: iritzi-artikulua eta editoriala. K
Lapurteraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoen analisia. P
Kausazko perpausen, kontsekutiboen eta helburuzkoen eraketaren azterketa, bereizketa eta
erabilera. P
Izenordain indartuen sintaxiaren azterketa eta beren erabilera. P
Lokailuen azterketa,identifikazioa eta erabilera. P
Laburtzapenen azterketa eta identifikazioa. P
Argudio-testuen egituraketa (induktiboa, deduktiboa eta zirkularra), behaketa eta argudiaketa-
baliabideen azterketa eta aplikazioa. P
Iritzi-artikuluen eta editorialen ezaugarrien bereizketa, analisia, identifikazioa eta idazketa. P
Eztabaidetan izan beharreko jarreren balioespena (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Osasunaren zainketa (Osasun-hezkuntza). B
Ikasketen neurriko balioespena (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B
Hirugarren Munduarekiko elkartasunaren sustapena. B
Euskaral irakaskuntzaren arazo-konponbideekiko kontzientziazioa (Giza eskubide- eta bake-
hezkuntza). B

Helburuak

Gure eguneroko hizkuntz jardunaz kontzientzia hartu, jarduera--mota horren zergatiez

hausnartu eta honakoaz kargutzea: euskararen arnasa euskal hiztunongan dagoela eta ez beste
inorengan.
Lapurteraren ezaugarriak ezagutuz —bai gainontzeko literatur euskalkiekin (bereziki
zubererarekin) batean izan ditzakeenak, bai eta bereizgarri dituenak—, euskalki hori
identifikatzeko gai izatea eta balioestea.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Mendeko perpausen artean kausazkoak, kontsekutiboak eta helburuzkoak eratzeko baliabide

eta ezaugarriez jabetu eta zuzen erabiltzeko gai izatea.
Oinarrizko zenbait eduki (laburtzapenak eta idazkera; izenordain indartuak eta erabilera;
subjuntiboko adizkiak; lokailuak) berrikusi eta erabilera sendotzea.
Argudio-testuen helburu nagusia ezagutu eta baloratzea, egituraketa-motak (induktiboa,
deduktiboa eta zirkularra) eta norberaren argudioak indartzeko baliabideak ezagutuz, mota
horretako testuak identifikatzeko edota sortzeko gai izatea.
Argudio-testuek kazetaritzan duten lekua zein den balioestea; zein eratako testuetan islatzen
den behatzea —iritzi-artikulua eta editoriala, nagusiki—, eta era horretako testuen ezaugarriak
aztertuz, beren helburuaz jabetzea testuok identifikatu, baloratu edota sortzeko oinarriak
eskuratzeko.
Zenbait balore onartzea: eztabaidetan izan beharreko jarreraren garrantzia balioestea (Giza
eskubide- eta bake-hezkuntza); osasuna zaintzea (Osasun-hezkuntza); ikasketak beren
neurrian balioestea (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza); Hirugarren Munduarekiko
elkartasuna balioestea (Garapenerako hezkuntza); euskal irakaskuntzaren arazo-konponbideez
kontzientziatzea (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza).

Ebaluazioa

Lapurteraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak ezagutu

(bereizgarriak eta komunak) eta testuetan identifikatzea.
Kausazko perpausak bai eta kontsekutibo eta kontzesiboak berridaztea, zuzentzea, moldatzea,
osatzea edota identifikatzea.
Sigla, laburdura eta ikurren erabilera zuzentzea.
Gaizki erabilitako izenordain indartuak identifikatzea, zuzentzea eta zuzenketaren arrazoia
azaltzea.
Perpausak lokailu egokienen bidez lotzea, edota testu bateko lokailuak identifikatzea eta
sailkatzea.
Subjuntiboko adizkiez baliatuz perpausak osatzea, asmatzea, moldatzea edota zuzentzea.
Testu batean erabilitako argudiaketa-baliabideak identifikatu eta sailkatzea.
Zuzendariari eskutitza delako testua idaztea, beti ere egokitasuna, kohesioa, koherentzia bai
eta era horretako testuari dagozkion gainerako ezaugarri testual eta testuingurukoak zainduz.

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Euskararen erabilerari buruzko iritzi batzuetatik abiatuz norberaren eguneroko hizkuntz
jardunaz hausnartu eta hobetzeko aukerak pentsatu.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

Lapurteraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak ezagutu

(bereizgarriak eta komunak) eta testuetan identifikatu.
Hizkuntza ikasgai
Kausazko perpausen zein kontsekutibo eta kontzesiboen eraketa aztertu ondoren, mota
horietako perpausak berridatzi, zuzendu, moldatu, osatu eta identifikatu.
Berrikusketa
Sigla eta laburdurak zer diren gogoratu eta adibide batzuk aztertu.
Izenordain indartuen morfologia eta erabilera aztertu eta gaizki erabilitakoak zuzendu.
Testu-mailako loturak eratzeko lokailuen sailkapena eta erabilera behatu, perpausak lokailuen
bidez lotu, lokailuek perpausei eransten dien ñabardura zein den adierazi eta testu bateko
lokailuak identifikatu eta sailkatu.
Subjuntiboko adizkiez baliatuz perpausak osatu, asmatu, moldatu eta zuzendu.
Sigla eta laburduren ortografi arauez baliatuz testu baten idazkera zuzendu eta hortik abiatuz
euskaraz idatzitako idazkien zuzentasunaz gogoeta egin.
Diskurtso-aniztasuna
Argudio-testuaren helburu, egituraketa-mota (deduktiboa, induktiboa eta zirkularra) bai eta
argudiaketa-baliabideak aztertuz, testu batean erabilitako argudiaketa-baliabideak identifikatu
eta argudio-testu bat idatzi.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Kazetaritzaren esparruan argudio-testuen ezaugarriak dituzten iritzi-artikulu eta editorialen
ezaugarri eta motak aztertu, eguneroko prentsan iritzi-artikulu mota desberdinak identifikatu
eta egunkari edota aldizkari desberdinetan gai beraz dihartuten editorialak aztertu eta alderatu
ostean, ondorioak atera.

www.edebe.com 1
 Ikasgelarako Programazioa

7. Euskararen labela

Edukiak

Euskalkiak: zuberera. K
Adizlagunaren ordezko perpausak: baldintzazkoak, kontzesiboak. K
Aditz alokutiboa: hika eta zuka. K
Lexikoa: toponimoak eta jentilizioak. K
Morfologia: izenordain bihurkariak. K
Testu-mailako loturak: antolatzaileak. K
Jarraibide-testuak. K
Kazetaritza-testuak: iragarkiak. K
Zubereraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoen azterketa. P
Baldintzazko perpausen behaketa (ez-alegiazko eta ez-alegiazkoak) eta eraketa, eta perpaus
kontzesiboen bereizketa eta erabilera. P
Aditz alokutiboaren (hika eta zuka) izaera, azterketa, sailkapena eta erabilera. P
Izenordain bihurkarien jokabide sintaktikoaren azterketa eta beren erabilera. P
Antolatzaileen erabileraren ezagutza, identifikazioa eta sailkapena. P
Toponimoen eta jentilizioen idazkera eta erabilera. P
Jarraibide-testuen egitura eta ezaugarrien azterketa eta idazketa. P
Iragarkien (publizitatea eta propaganda) analisia eta idazketa. P
Gizartean bultzatzen diren ekimen ekologikoen balioespena (Ingurugiro-hezkuntza). B
Publizitate eta propagandarekiko jarrera kritikoaren piztea (Kontsumo-hezkuntza). B
Lanean edota gidatzean izan litezkeen istripuak ekiditeko prebentzioak daukan garrantziaren
oharpena (Osasun-hezkuntza). B

Helburuak

Hizkuntzaren egokitasuna eta zuzentasuna lantzeak eta garatzeak norberarentzat ez ezik

hizkuntzaren etorkizunerako duen garrantziaz jabetzea.
Zubereraren ezaugarriak —bereak propio direnak zein gainerako euskalkiekin (lapurterarekin
bereziki) batean dituenak ezagutuaz, euskalki hori hobeto ezagutzea.
Mendeko perpausen artean baldintzazkoak eta kontzesiboak bereizi, eta egokiro eratzeko
moduak ikastea.
Aditz alokutiboak zer diren eta zein eskualde eta testuingurutan erabiltzen diren ezagutzea,
bai eta erabilera-arauak aztertuz, beren erabileran aurreratzea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Oinarrizko zenbait eduki (toponimoak eta jentilizioak eta horien idazkera; izenordain
bihurkariak eta erabilera; aginterako adizkiak; antolatzaileak) berrikustea eta zuzen eta egoki
erabiltzea.
Jarraibide-testuen helburu, egitura eta ezaugarri nagusiak ezagutzea, bai eta mota horretako
testuak identifikatu zein sortzeko gai izatea.
Iragarkiek kazetaritzan duten lekuaz jabetu, eta publizitate-zein propaganda-testuen ezaugarri
eta helburuak kontuan, era horretako testuak identifikatzeko, ikuspegi kritikoaz balioesteko,
bai eta sortzeko ere gai izatea.
Zenbait balore onartzea: gizartean bultzatzen diren ekimen ekologikoez kargutu eta
balioestea (Ingurugiro-hezkuntza); publizitate eta propagandarekiko jarrera kritikoa hartzea
(Kontsumo-hezkuntza); lanean edota gidatzean izan litezkeen istripuak ekiditeko
prebentzioak daukan garrantziaz ohartzea (Osasun-hezkuntza).

Ebaluazioa

Zubereraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak testuetan

identifikatzea.
Hikako adizkera neutroa eta alokutiboa bereiztu, gaizki erabilitakoak zuzendu edota zukako
adizkera neutroan emandakoak hikako moldean adieraztea.
Baldintzazko perpausak zein perpaus kontzesiboak zuzendu edota berridaztea.
Toponimo eta jentilizioak adierazteko modu desberdinen artean aukeratzea edota norberak
adieraztea.
Pertsona-izenordain arrunt, indartu eta bihurkariak aukeratzea perpausak osatzeko, edota
gaizki erabilitako pertsona-
-izenordainak zuzentzea.
Aginterako adizkiez baliatuz perpausak osatzea, zuzentzea edota eratzea.
Testu batean erabilitako antolatzaileak identifikatzea edota falta direnak eranstea.
Ezaugarri batzuen artean jarraibide-testuari dagozkionak aukeratzea edota testu desberdinen
artean jarraibide-testutzat har daitekeena identifikatzea horretarako izan diren arrazoiak
azalduz.
Testu biren artean publizitate-tetua eta propaganda-testua zein den bereiztea eta arrazoiak
ematea.

Jarduerak

Hizkuntza eta hiztunak

Iritzi jakin batzuetatik abiatuz euskararen erabilerak duen zuzentasunaz hausnartu eta
zuzentasuna bermatzeko gure esku dagoenaz pentsatu.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Zubereraren ezaugarri lexiko, fonetiko-fonologiko eta morfosintaktikoak ezagutu

(bereizgarriak eta komunak) eta testuetan identifikatu.
Hizkuntza ikasgai
Aditz alokutiboaren eta neutroaren arteko aldea behatu eta alokutiboa (hikakoa eta zukakoa)
noiz erabili behar den aztertu ostean, hikako adizkera neutroa eta alokutiboa bereizi, gaizki
erabilitakoak zuzendu eta zukako adizkera neutroan emandakoak hikako moldean adierazi.
Baldintzazko perpaus-motak eta beren eraketa aztertu ondoren, baldintzazko zenbait perpaus
zuzendu.
Perpaus kontzesiboen eraketa aztertu ondoren zenbait perpaus berridatzi.
Berrikusketa
Toponimoak eta jentilizioak zer diren gogoratu eta beren idazkera-arauak behatuz, toponimo
zein jentilizioak adierazteko modu desberdinen artean aukeratu.
Pertsona-izenordain bihurkarien erabilera zein den irakurri eta pertsona-izenordain arrunt,
indartu eta bihurkarien artean aukeratu perpausak osatzeko.
Aginterako adizkiez baliatuz perpausak osatu, zuzendu edota eratu.
Antolatzaileak zer diren eta beren betekizuna zein den oroituz, testu batean falta direnak bere
lekuan jarri.
Diskurtso-aniztasuna
Jarraibide-testuen helburu eta egitura ohikoenak behatu, ezaugarriak aztertu, horren guztiaren
arabera testu jakin bat jarraibide testutzat har daitekeen esan eta arrazoitu, eta esandako guztia
kontuan jarraibide-testua idatzi bere ezaugarri propioak zainduz.
Hizkuntzaren erabilera funtzionala
Publizitate- eta propaganda-testuen desberdintasuna zertan den irakurri eta, testu-era bien
ezaugarri behinenak aztertu ondoren, egunkarietan sarrien noiz eta zein eratakoak agertzen
diren behatu eta horretarako izan daitezkeen arrazoiez gogoeta egin; halaber, emandako testua
propaganda ala publizitatea den esan, erabilitako kodea aztertu, osatu eta jarraibide-
-testutzat hartzeko izan daitezkeen arrazoiak eman.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

8. Literaturaren izaera

Edukiak

Komunikazio-elementuak literaturan: igorlea, mezua, hartzailea, kanala, testuingurua eta

kodea. K
Hizkuntzaren funtzioak literaturan: adierazkorra, eragilea, erreferentziala, fatikoa, poetikoa
eta metalinguistikoa. K
Hizkuntza literarioa eta ez-literarioa. K
Hizkuntza literarioa: hitz neurtua eta hitz laua. K
Literatur ingurunea. K
Literatura konprometitua eta «l`art pour l`art». K
Testu-iruzkina: lan-metodoa eta aplikazioa. K
Komunikazio literarioko elementuen analisia. P
Literatur lanetako hizkuntzaren funtzioen azterketa. P
Hizkuntza literario eta ez-literarioaren bereizketa. P
Hitz neurtuaren eta prosaren arteko erkaketa. P
Literatur ingurunearen azterketa. P
Literatura konprometituaren eta «l`art pour l`art» mugimenduen identifikazioa. P
Testu-iruzkina egiteko metodoren aplikazioa J. Sarrionandiaren “Irratiaren jabea” ipuinean. P
Pertsona adinduek dituzten arazoekiko sentiberatasuna. B
Etorkinekiko jarrera positiboa (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B

Helburuak

Literatura komunikazio gisa ulertzea.

Komunikazio literarioan parte hartzen duten komunikazio-
-elementuak bereiztea eta sailkatzea.
Komunikazio literarioan betetzen dituen funtzio guztiak eguneroko komunikazioan sortzen
direnekin alderatzea eta, bereziki, literaturan nagusitzen den funtzio poetikoa identifikatzea.
Literatur testua, komunikazioaz gain, produkzio estetiko moduan ikustea.
Hizkuntza literarioa eta ez-literarioa testu jakinen bitartez bereiztea.
Hizkuntza literarioa identifikatzea, hitz neurtuaren eta prosaren ezaugarriak zehaztuz.
Literatura kulturbide moduan antzematea.
Literatur ingurunearen garrantziaz jabetzea, testuak ingurunearekin duen harremana ulertuz.
Literatur testuak gizartean izan dezakeen eraginaz jabetzea.
Testu-iruzkina egiteko metodoa ezagutzea eta aztertzea, eta J. Sarrionandiaren ipuin baten
gainean aplikatu eta behatzea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Zenbait balore onartzea: pertsona adinduek dituzten arazoen aurrean sentiberatasuna azaltzea;
etorkinekiko jarrera positiboa izatea (Giza eskubide eta bake-hezkuntza).

Ebaluazioa

Testu batean ageri diren komunikazio-elementuak bereiztea eta sailkatzea.

Zenbait testutan nabarmentzen diren komunikazio-funtzioak antzematea eta funtzio poetikoa
bereziki komentatzea.
Testu biren artean literarioa eta ez-literarioa zein diren bereiztea eta bakoitzaren ezaugarriak
aipatzea.
Bi garai desberdinetako testuak irakurri eta bakoitza bere testuinguru sozio-kulturalarekin
lotzea.
Literatur testuak gizartean izan dezakeen eragina komentatzea.
Testu baten iruzkina talde zabalean egitea, metodoaren gaineko iritziak ematea eta ikaskideen
usteak komentatzea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Literatura: komunikazioa
Literaturaren funtzioak zein diren irakurri, hitzaren etimoaz ohartu ondoren.
Komunikazio-elementuek literaturan duten aplikazioa ikusi, taula eta eskema baten bitartez.
Hizkuntzak literaturan dituen funtzioak zertan dautzan behatu, adibideen bitartez. Jarraian,
ikusitakoa egiaztatu J. Sarrionandiaren “Amatxiren heriotza” poeman.
Literatura: estetika
Hizkuntza literarioaren eta ez-literarioaren ezaugarriak bereizi, A. Iturbideren testu bat eta
Elhuyar Hiztegi Entziklopedikoko testu bat oinarri.
Hitz neurtuaren eta hitz lauaren ezaugarriak aztertu, A. Egaña eta A. Iturberen testu bana
erreferentzia gisa hartuz.
Literatura: kultura
Literatur inguruneak literatur produkzioan duen eraginaren berri izan, J. Sarrionandiaren
poema baten bidez. Jarraian, ikusitakoa landu J. I. Iztueta, T. Irastortza eta G. Arestiren
olerkiak medio.
Literatura konprometitua zer den ikusi, J, Sarrionandiaren olerki bat adibide. «L`art pour
l`art» bezala ezagutzen den mugimenduaren ibilbidea ikusita, euskal literaturan joera horri
jarraitu dioten bi poema irakurri, bata Lauaxeta eta bestea Lizardirena). Jarraian, ikusitakoa
berraztertu B. Gandiagaren testu bitan.
Testu-iruzkina
J. Sarrionandiaren “Irratiaren jabea” ipuina irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-
metodoaren aplikazioa behatu eta aztertu.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

9. Literatur generoak

Edukiak

Narratiba. K
Narratzailea eta pertsona gramatikala: 1. pertsonakoa 3. pertsonakoa eta 2. pertsonakoa. K
Narratzailea eta gertaeren ezagutza: narratzaile orojakilea eta narratzaile lekukoa. K
Naratzailea eta gertaeren aurkezpena: fokua, ikuspuntua eta ahotsa. K
Pertsonaiak: pertsonaia biribilak eta pertsonaia lauak; pertsonaia nagusia, bigarren mailako
pertsonaiak eta pertsonaia osagarria. K
Pertsonaien karakterizazioa: zuzena, zeharkakoa eta nahasia. K
Espazioa: espazio itxia eta espazio irekia; espazio irreala eta espazio erreala. K
Espazioaren deskribapena: espazio subjektiboa eta espazio objektiboa. K
Gertaeren denbora: iragana, oraina eta etorkizuna. K
Denboraren antolamendua: lineala, in media res eta in extrema res. K
Denboraren iraupena: elipsia, laburpena, eszena eta luzapena. K
Lirika. K
Lirikaren ezaugarriak: funtzio adierazkorra, trinkotasuna, forma eta estatikotasuna. K
Poema. K
Poemaren zatiak: poema edo olerkia; estrofa, ahapaldia edo bertsoa eta bertso-lerroak. K
Metrika: neurria, erritmoa eta errima. K
Dramatikaren elementuak: egitura, pertsonaiak, elkarrizketa-baliabideak eta akotazioak. K
Testu dramatikoa: eszenografia, antzezpena eta zuzendaritza. K Narrazio-testuan parte
hartzen duten aztergaien (narratzailea, pertsonaiak, espazioa eta denbora) azterketa. P
Testu lirikoen elementuen analisia: ezaugarriak eta metrika. P
Testu dramatikoaren elementuen identifikazioa eta errepresentazioan parte hartzen duten
alderdien azterketa. P
Ordenadoreen abantailen balioespena (Garapenerako hezkuntza). B
Liburuen mailegutzak eskatzen dituen baldintzak betetzeko ardura (Kontsumo-hezkuntza). B

Helburuak

Literatur generoen ezaugarri behinenak antzematea.

Narratzailearen funtzioak behatu eta testuetan eman dezakeen jokoa ezagutzea.
Pertsonaia-moten sailkapena ezagutzea eta karakterizazioaren berri izatea.
Narratiban espazioari ematen zaion tratamenduaz ohartzea.
Narrazioan denboraren erabilerak eta testuaren antolaerak duen garrantziaz jabetzea.
Lirikaren ezaugarri bereziak eta olerkiak aztertzean gogoan izan beharreko zenbait irizpide
formal ezagutzea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Dramatikaren elementu nagusiak aztertzea.

Testu dramatiko bat erepresentatzeko behar diren elementuak behatzea eta beren funtzioa
ulertzea.
Poema baten testu-iruzkina pausoz pauso eginez lan-metodoaz jabetzea.
Liburutegia egoki erabiltzeko arauak eta funtzionamendua ezagutzea.
Zenbait balore onartzea: ordenadoreak eskaintzen dituen abantailez ohartzea (Garapenerako
hezkuntza); liburuen mailegutzak eskatzen dituen baldintzak betetzeaz arduratzea (Kontsumo-
hezkuntza).

Ebaluazioa

Literatur genero bakoitzeko testu bana irakurri eta, alderatu eta gero, ezaugarri nagusiak
adieraztea.
Testu bateko pertsonaiak sailkatzea eta karakterizazioa zehaztea.
Testu bateko narratzailearen funtzioak adieraztea eta zer motatako narratzailea den esatea.
Testu batean denborari emandako tratamendua zehaztea.
Testu batean ageri diren espazioen deskribapena komentatzea.
Poema bat irakurri eta beraren ezaugarriak ematea.
Antzerki-testu baten elementuak zehaztea.
Testu dramatiko baten antzezpena bideo bidez ikusi ostean, testuko eta testutik kanpoko
elementuei buruzko iritzia ematea.
Urrats batzuei jarraiki, testu baten testu-iruzkina egitea.
Liburu bati legokiokeen balizko liburutegi-fitxa idaztea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Aldez aurreko jarduera
A. Lertxundiren ipuin bat irakurri eta narratibaren elementuei buruzko galdera oinarrizkoei
erantzun.
Literatur generoak
Literatur genero nagusiak zein diren ikusi.
Narratiba
Narratzailea aztertu zenbait ikuspuntutatik: funtzioa, gertaeren ezagutza, pertsona
gramatikala, gertaren aurkezpena, J. M. Irigoien eta Harkaitz Canoren testuak erkatuz.
Pertsonaiak aztertu nortasunaren, partehartzearen eta karakterizazioaren arabera. Jarraian,
esandako egiaztatu J. Unzuetaren testu batean.
Espazio-motei buruzko sailkapena irakurri, A. Epaltzaren testu bat lagun. Jarraian, espazio-
mota zehaztu I. Mujikaren testu labur batean.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

Denborari narrazioan eman ohi zaizkion tratamenduak aztertu, P. Zubizarreta, J. A. Arrieta eta
R. M. Azkueren pasarte batzuen laguntzaz. Gertaeren antolaketa eskema bitartez behatu eta
denboraren iraupenaren aukerak aztertu B. Atxagaren testu labur batean.
Lirika
J. A. Arrietaren poema bat irakurri eta gero, lirikaren ezaugarriak -funtzio adierazkorra,
laburtasuna eta trinkotasuna, forma eta estatikotasuna- behatu zenbait olerkariren testuak
abiapuntu. Jarraian, ezaugarri horiek identifikatu J. M. Irigoienen poematxo batean.
Metrikaren aztergaiak -neurria, erritmoa eta errima- zertan dautzan behatu zenbait adibide
ikusiz. Jarraian, esandakoa identifikatu J. Sarrionandiaren olerki batean.
Dramatika
Jon Etxaideren antzezlan baten zati bat irakurri eta gero, antzerki-testuaren aldeak behatu.
Dramatikaren elementuei buruzko azalpena irakurri: egitura, pertsonaiak, elkarrizketra-
baliabideak eta akotazioak.
Errepresentazioa egiteko aintzat hartu behar direnak ikertu. Jarraian, B. Brecht-en antzezlan
baten pasartean ageri diren elementuak zehaztu.
Testu-iruzkina
G. Arestiren “Kontadore eta poeta” olerkia irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-metodoa
pausoz pauso aplikatu.
Ikasteknika
Liburutegia erabiltzeko jakin beharrekoak ulertu: liburutegiaren antolamendua, fitxen
erabilera -fitxa-eredua behatuz-, ordenadoreen erabilera eta liburu-eskabidea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

10. Ahozko literatura

Edukiak

Ahozko literaturaren ezaugarri nagusiak: ahozkotasuna, bat-batekotasuna, jendaurreko

jarduna, transmisioa eta estilizazioa. K
Ahozko literatur erak: herri-antzerkia, baladak, bertsolaritza, ipuingintza eta kantu lirikoak
(kopla zaharrak eta XVIII. mendeko lirika). K
Ahozko literaturaren ezaugarrien azterketa. P
Ahozko literatur eren bereizketa. P
Ahozko literaturaren estimua orotariko sentimenduen adierazpide gisa eta garai bateko
pentsamoldearen adierazgarri gisa (Gizarte-komunikabide-hezkuntza). B
Pertsonen edertasun fisikoaz haratago dagoen edertasunaren aintzatespena (Osasun-
hezkuntza). B
Etorkinekiko elkartasun-jarrera (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza). B

Helburuak

Ahozko literaturaren ezaugarri nagusiak, hala nola ahozkotasuna, bat-batekotasuna,

jendaurreko jarduna, transmisioa eta estilizazioa aztertzea eta identifikatzea.
Herri-antzerkiaren (pastorala, maskarada eta xaribariak) ezaugarri eta helburu nagusiak
antzematea.
Baladen izaera berezia zein ezaugarritan oinarritzen den jakitea.
Bertsolaritzaren teknika gainbegiratzea eta bat-bateko saioetako baliabideez kargutzea.
Ahozko ipuinen kontaketa-baliabideez eta egituraz ohartzea.
Kantu lirikoaren altxorra osatzen duten kopla zaharren eta XVIII. mendeko lirikaren
ezaugarriak eta baliabideak ezagutzea.
Testu-iruzkina burutzeko prozedura gogoratu eta erabiltzea.
Zenbait balore onartzea: ahozko literatura orotariko sentimenduen adierazpide gisa eta garai
bateko pentsamoldearen adierazgarri gisa estimatzea (Gizarte-komunikabide hezkuntza);
pertsonen edertasun fisikoa ez ezik izaera ere aintzatestea (Osasun-hezkuntza); etorkinekiko
elkartasun-jarrera piztea (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza).

Ebaluazioa

Herri-antzerki saio bat ikusi eta deskribapena egitea.

Balada baten ezaugarriak zehaztea.
Bertso-sorta baten gainean baliabide tekniko guztiak aipatzea.
Ipuin bat irakurri ondoren, zatiak eta baliabideak identifikatu eta sailkatzea.
Kopla zahar baten teknika aztertzea.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

XVIII. mendeko kantu liriko baten sinboloak komentatzea.

Ahozko herri-literatur testu baten iruzkina egitea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Aldez aurreko jarduera
“Zapatari txikia” izeneko herri-ipuin bat irakurri eta bere ezaugarriei buruzko funtsezko
galdera batzuei erantzun.
Ahozko literaturaren ezaugarri nagusiak
Ahozko literaturaren inguruan tradizional eta ez-tradizional kontzeptuak zein irizpideren
arabera erabiltzen diren konturatu ondoren, ahozko literaturaren ezaugarri nagusiak aztertu.
Ahozkotasunaren definizioa irakurri.
Bat-batekotasuna zertan datzan hausnartu.
Jendaurreko jarduna izateak testuan duen eragina aztertu.
Transmisioaren arazoak dakartzan ondorioak laukietan bilduta behatu.
Estilizazioaren balioa identifikatu. Jarraian, esandakoak aztertu herri-literaturako zenbait
eredu komentatuz (ikusitako ahozko literatur ekitaldiak aipatu, sailkatu eta entzuleen eragina
komentatu eta gero, balada bat irakurri, esanahia berreraiki eta istorio bera hitz lauz idatzi; eta
balada bereko aldaera bi irakurri ondoren, berdintasunak eta desberdintasunak aipatu eta beste
hiru baladen gainean gertatu diren kutsadurak antzeman).
Ahozko literatur erak
Herri-antzerkiaren motak eta ezaugarriak taula batean behatu.
Baladen ezaugarri behinenak identifikatu Jarraian, ezaugarri horiek bilatu balada batean.
Bertsoaren elementuak zein prozesua aztertu ezaugarri bakoitzeko adibide bana irakurriz.
Jarraian. A. Egañaren bertso-pare bateen neurria eta errima zehaztu eta gaiaren inguruko
gogoeta egin.
Ipuinginen berezitasunak irakurri eta herri-ipuin baten ezaugarriak bereizi;
Kantu lirikoaren barruko bereizketaz jabetu: batetik, kopla zaharren ezaugarriak kopla batean
behatuz; eta bestetik, XVIII. mendeko lirikari buruzko jakingarriak testu batean konprobatuz.
Testu-iruzkina
X. Amurizaren “Agur sagar beltzeran” bertso-sorta irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-
metodoa pausoz pauso aplikatu.

www.edebe.com 2
 Ikasgelarako Programazioa

11. Literatura idatziaren hastapenak

Edukiak

XVI eta XVII. mendeetako testuinguru kultural, erlijioso, politiko eta ekonomikoa. K
Literatura idatziaren hastapenak: B. Etxepare eta J. Leizarraga. K
Sarako Eskola: P. Agerre «Axular» eta J. Etxeberri Ziburukoa. K
Zuberoako idazleak: A. Oihenart eta J. Tartas. K
Bizkaiko idazleak: J. Betolaza, M. Otxoa Kapanaga eta R. Mikoleta. K
Literatura idatziaren hastapenen ulermena. P
B. Etxepareren bizitza eta lanaren azterketa. P
J. Leizarragaren bizitza eta itzulpenen analisia. P
Sarako Eskolako partaide nagusien helburuen ezagutza. P
Zuberoako idazle garrantzitsuenen ezagutza. P
Bizkaiko idazleen lan-pasarteen irakurketa. P
Mendeetan zehar erlijioek izan duten eraginaren antzematea. B
Kultur ondarearen balioespena guziton eskubide legez (Giza eskubide-eta bake-hezkuntza). B
Idazle klasikoek euskara suspertzeko egindako ahaleginaren balioespena (Gizarte-
komunikabide-hezkuntza). B
Liburuak zaintzeak duen garrantziaren onarpena. B

Helburuak

XVI. eta XVII. mendeetako testuinguru sozio-kulturalaz jabetzea.

XVI. mendeko literaturaren nondik norakoak ikertzea: euskal literaturaren lehen urratsak (B.
Etxepare), eta lehen itzulpenaren proiektua eta gauzapena (J. Leizarraga).
Lehen itzulpenak identifikatzea eta J. Leizarragaren proiektua eta gauzapena ezagutzea.
XVII. mendean literaturak izan zuen ibilbidea eta egile nagusiak aztertzea: batetik, Sarako
Eskolan, Axular eta J. Etxeberri Ziburukoa; bestetik, Zuberoako idazleetan, A. Oihenart eta
Tartas; eta azkenik, Bizkaiko lehen idazleen aurreneko urratsak: J. Betolaza, M. Otxoa
Kapanaga eta R. Mikoleta.
Lan monografikoak gauzatzen ikastea.
Testu-iruzkina burutzeko prozedura gogoratu eta erabiltzea.
Zenbait balore onartzea: mendeetan zehar erlijioek izan duten eraginaz ohartzea, kultur
ondarea guztion eskubide legez baloratzea (Giza eskubide- eta bake-hezkuntza); idazle
klasikoek euskara suspertzeko egindako ahalegina balioestea (Gizarte-komunikabide
hezkuntza); liburuak zaintzeak duen garrantzia onartzea (Gizarte-komunikabide hezkuntza).

Ebaluazioa

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

XVI eta XVII. mendeetan Euskal Herriak bizi zuen testuinguru sozio-kulturala labur-labur
deskribatzea.
B. Etxepareren poema baten ezaugarri adierazgarrienak aipatzea.
J. Leizarragaren motibazioa eta helburuak komentatzea.
Sarako Eskolan bildu ziren idazlerik garrantzitsuenak aipatzea eta talde horren bereizgarriak
eztabaidatzea.
Axularren testu bat irakurri eta bere prosaren ezaugarriak azpimarratzea.
J. Etxeberri Ziburukoaren poema bat irakurri ondoren, haren helburuak eta baliabideak
aipatzea.
A. Oihenart eta J. Tartas alderatzea bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz.
XVII. Bizkaiko literaturaren egoera komentatzea.
Gai baten inguruko lan monografikoa burutzea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Testuinguru sozio-kulturala
XVI eta XVII. mendeko testuinguru politiko, kultural, erlijioso eta ekonomikoari buruzko
laburpena irakurri, literaturan izan zezakeen eraginaz ohartzeko.
XVI. mendea
Euskal literaturaren hastapenak zein izan ziren ikusi.
Bernart Etxepareren bizitzari buruzko jakingarriak eta hark egindako literatur lanaren
ezaugarriak behatu. Jarraian, B. Etxepareren poema bateko atal batzuen zentzua argitu, gaia
zein den esan eta beste poema bateko gaia zehaztu eta gero, idazlearen eta lanaren arteko
erlazioa komentatuz, narratzaileak darabilen pertsona gramatikala aipatu eta metrika aztertu.
Joannes Leizarragaren bizitza, helburu eta lanaren nondik norakoak ikusi.
XVI. mendea
Sarako Eskolako idazleen motibazioak eta ardurak bereizi eta partaide zen E. Materreren testu
adierazgarri bat irakurri.
Axularren biografia eta bere lanaren ezaugarri batzuk ikusita, elementu aipagarrienak testu
batean aztertu eta gero, Axularren testuaren gaia hautatu emandako beste gai batzuen artean,
aipuen erabilera aztertu eta gai berbera jorratuz, ipuin bat idatzi.
J. Etxeberri Ziburukoaren bizitza, obra eta idazkera-estiloaren berri hartu ondoren, poema
bateko gaia eta errima aztertu ondoren, bina errima berri eman.
A. Oihenarti buruzko informazio irakurri poema baten argumentua zehaztu eta hitz-jokoak
argitu.
J. Tartasen testu baten gaia baikorra edo ezkorra den esan, manikeismoa aztertu eta testu
baten erakargarritasunari buruzko gogoeta egin, testuan agertzen den antzeratsu, amets bat
kontatuz.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

Bizkaiko idazleen —J. Betolaza, M. Otxoa Kapanaga eta R. Mikoleta— liburuen berri laburra
irakurri eta R. Mikoletaren metodoaren ezaugarriak behatu. Jarraian, R. Mikoletaren
elkarrizketa baten gaia zehaztu, elkarrizketak liburuan daukan helburua aipatu eta berorika
delako trataeraren gaineko gogoeta egin.
Testu-iruzkina
Axularren Gero obraren 6. kapituluko pasarte bat irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-
metodoa pausoz pauso aplikatu.
Ikasteknika
Lan monografiko bat egin ahal izateko burutu beharreko faseei buruzko azalpena irakurri:
dokumentazioa, antolakuntza eta idazkuntza.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

12. XVIII. mendeko literatura

Edukiak

XVIII. mendeko testuinguru kultural, sozial, politiko eta ekonomikoa. K

Literaturaren susperraldia: J. Etxeberri Sarakoa. K
Gipuzkera literarioaren sortzaileak: M. Larramendi, A. Kardaberaz, S. Mendiburu, J.
Lizarraga). K
P. I. Barrutia. K
Euskal Herriaren Adiskideen Elkartea eta X. M. Munibe. K
J. Etxeberri Sarakoaren bizitza eta lanen azterketa. P
M. Larramendi eta jarraitzaileen analisia. P
P. I. Barrutiaren dramatika-lanaren ezaugarrien azterketa. P
Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen baitan X. M. Munibek egindako lanaren behaketa. P
XVIII. mendeko ideia ilustratuek Euskal Herriko herri-irakaskuntzan izan zuten eraginaren
balioespena. B
Gaia alde batera, orduko lanek euskararentzat izan zuten garrantziaren antzematea. B

Helburuak

XVIII. mendeko testuinguru soziokulturalaz jabetzea.

XVIII. mendeko literaturaren susperraldia eragin zuten idazle-apologista nagusien ibilbidea,
lana eta ezaugarriak ezagutzea: J. Etxeberri Sarakoa, Lapurdin; eta M. Larramendi eta
jarraitzaileak (A. Kardaberaz, S. Mendiburu eta J. Lizarraga), Gipuzkoan.
XVIII. mendean Hegoaldeko antzerkigintzak izan zituen emaitzak ezagutzea: P. I Barrutia eta
X. M. Munibe.
Testu-iruzkinaren prozedura sendotu eta erabiltzea.
Zenbait balore onartzea: XVIII. mendeko ideia ilustratuek Euskal Herriko herri-irakaskuntzan
izan zuten eraginaren balioespena (Garapenerako hezkuntza); gaia alde batera, orduko lanek
euskararentzat izan zuten garrantziaz ohartzea (Gizarte-komunikabide hezkuntza).

Ebaluazioa

J. Etxeberri Sarakoaren helburuen onuragarritasunari buruz iritzi ematea.

M. Larramendiren eraginaren garrantzia zertan datzan adieraztea.
A. Kardaberazen testu bat irakurrita, idazle horren ezaugarri batzuk zehaztea.
S. Mendibururen testu bat irakurri eta gero, bere helburuen eta hizkeraren gaineko
komentarioa egitea.
J. Lizarraga Elkanokoaren testu baten ezaugarriak aipatzea.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

P. I. Barrutiaren pasarte bat talde zabalean komentatzea.

X. M. Muniberen antzerkigintzaren berezitasunak zehaztea.
Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen zentzuaz eta hark ekarritako onurez eztabaidatzea.
Gaur egun elkarte horrek burutzen dituen jarduerei buruzko informazioa bilatzea.

Jarduerak
Literatur diskurtsoa
Testuinguru sozio-kulturala
XVIII. mendeko gizartean, politikan, ekonomian, kulturan eta artean gertatutakoak behatuz,
garai hartako ikuspegi orokorraz jabetu.
Susperraldia
Euskal literaturaren susperraldia zertan adierazi zen konturatu.
J. Etxeberri Sarakoaren helburuak eta lanak taula batean sailkatuta behatu eta bere estiloari
buruzko ezaugarrien berri jaso eta gero, testu bat irakurri, gaia komentatu, gaur eguneko
giroarekin konparatu eta helburu berbera -irakurzaletasuna pizeta- duen gutun bat idatzi.
Gipuzkera literarioaren sortzaileen lanaz jabetzeko, M. Larramendiri buruzko informazioa
irakurri ondoren, Larramemdik Mendibururi bidalitako gutun baten esanahia zehaztu.
A. Kardaberazen bizitza eta lanei buruzkoak jakin eta gero, bere liburuko pasarte bati
izenburua eman eta esanahia argitu.
S. Mendibururen gaineko azalpenaz ohartu eta testu baten kohesio-baliabideak, metaforak eta
helburuak komentatu.
J. Lizarraga Elkanokoaren berri hartu ondoren, San Ignaziori buruzko testu batean erabilitako
hizkuntza eta testu hura idaztean izandako asmoa aztertu.
Dramatikaren bideak
XVIII. mendeko dramatikak izan zituen emaitzak behatu eta P. I. Barrutiaren bizitza eta
literatur lanaren ezaugarri nagusiez konturatzea.
Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen helburuak eta langintza zein izan ikusiz, X. M.
Muniberen bizitzako gorabeherak, lanak eta pasarteren bat irakurri.
Testu-iruzkina
P. I. Barrutiaren Gabonetako ikuskizuna antzerki-laneko pasarte bat irakurri eta testu-
iruzkinak egiteko lan-metodoa pausoz pauso aplikatu.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

13. XIX. mendeko literatura. Iparraldeko autoreak

Edukiak

XIX. mendeko testuinguru politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala Iparraldean. K

M. Larralde «Bordaxuri». K
P. T. Etxahun. K
J. B. Elizanburu. K
J. M. Hiribarren. K
G. Adema «Zaldubi». K
A. Abbadie eta Lore-jokoen ekarria. K
J. B. Daskonagerre. K
J. Duvoisin. K
J. Hiriart-Urruti. K
M. Larralde «Bordaxuri»ren bizitza eta lanaren behaketa. P
P. T. Etxahunen bizitza eta lanaren analisia. P
J. B. Elizanbururen bizitza eta lanaren identifikazioa. P
J. M. Hiribarrenen poesiaren ezaugarrien identifikazioa. P
G. Adema «Zaldubi»ren bertsoen azterketa. P
A. Abbadiek Lore-jokoen antolakuntzarrekin egindako ekarriaren azterketa. P
J. B. Daskonagerreren eleberriaren gorabeheren azterketa. P
J. Duvoisinen obraren ikerketa. P
Kazetaritzaren hastapenetan, J. Hiriart-Urrutiren lanak izandako eraginaren analisia. P
Sentimenduak literaturaren bidez adierazteko gaitasunaren balioespena (Gizarte-
komunikabide hezkuntza). B
Lanen aurkezpen onaren estimazioa. B

Helburuak
XIX. mendean Iparraldean nagusi zen testuinguru sozio-kulturala behatzea.
XIX. mendeko Iparraldeko literaturaren ikuspegi zabala antzematea, eta atzerriko ikerlariek
euskal gaiez izan zuten interesaren berri izatea.
Iparraldeko lirikaren gorakada aztertzea egile nagusiak aztertuz (M. Larralde «Bordaxuri», P.
T. Etxahun, J. B. Elizanburu, J. M. Iribarren eta G. Adema «Zaldubi») bai eta A. Abbadiek eta
berak sortutako Lore-jokoek euskal olerkigintzarentzat izan zuten garrantziaz jabetuz.
Iparraldeko narratibaren mesederako J. Duvoisin eta J. B. Daskonagerrek egin zuten lana
ezagutzea.
Iparraldeko euskal kazetaritzaren hastapenak ezagutzea, eta hastapen horretan J. Hiriart-
Urrutik egin zuen lanaz kargutzea.
Testu-iruzkina egiteko prozedura gogoratu eta erabiltzea.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

Lanak aurkezteko modu egokia ezagutzea.

Zenbait balore onartzea: sentimenduak literaturaren bidez adierazteko gaitasuna balioestea
(Gizarte-komunikabide hezkuntza); lanen aurkezpena estimatzea.

Ebaluazioa

M. Larralde «Bordaxuri»ren bertsoak hautatu eta kantatzea.

P. T. Etxahunen bertso batzuen ezaugarriak identifikatzea.
J. B. Elizanbururen bi poema erkatzea.
J. M. Hiribarrenen poema baten gaia eta trataera zehaztea.
G. Adema «Zaldubi»ren bertsoen ezaugarriak aipatzea.
A. Abbadiek eta Lore-jokoek izan zuten garrantziari buruzko idazlan bat egitea.
J. Daskonagerreren nobelaren pasarte bat irakurri eta laburpena egitea.
J. Duvoisinen ipuin bat ahots goraz irakurtzea.
J. Hiriart-Urrutik aldizkarigintzan izan zuen garrantzia azaltzea eta bere testu baten analisia
egitea
Hautatutako gai baten inguruko lan monografikoa burutzea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Testuinguru sozio-kulturala
XIX. mendean Iparraldeak bizi zuen egoeraren ikuspegi orokorra hartu, politika, ekonomia,
gizarte eta kulturaren arloetan gertatutakoen arabera.
Iparraldeko autoreak
XIX. mendean literaturak Iparraldean izandako bilakaeraren berri laburra hartu eta
hizkuntzalarien mendea zergatik izan zen ikusi.
Lirika
M. Larralde “Bordaxuri”ren bizimodua eta lana ezagutu.
P. T. Etxahunen bizitzari eta lanei buruzko jakingarriak irakurri ondoren, bertso batzuen gaia
eta metrika aztertu.
J. B. Elizanbururen bizitzako datu esanguratsuenak behatu eta bere lanaren ezugarri
aipagarrienak tonu desberdineko bi testutan ikusita, bertso-sorta baten gaia, hizkera eta
deskribapena nolakoak diren zehaztu. Ondoren, deskribapen bat asmatu.
J. M. Hiribarrenen obra eta ezaugarriak ikusi eta poema baten gaia, kontatzeko modua,
izenburua eta metrika analizatu. Ondoren gai berebera jorratuz, iritzi-artikulu bat idatzi.
G. Adema “Zaldubi”ren berezitasunak behatuz, Zaldubiren poema baten esanahia zehaztu, eta
konparazioak zein metaforak taula batean bildu. Ondoren, pertsona zahar baten deskribapena
egin.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

Antoine Abbadieren langintzaz eta Lore-jokoen eragin garrantzitsuaz ohartu ondoren,

“Bordele”ren bertso-sorta bat azaletik aztertu.
Narratiba
J. B. Daskonagerreren ibilbidea eta lana ezagutu eta bere eleberriaren pasarte bat irakurri.
J. Duvoisinen bizitza eta lanak ikusita, ipuin adierazgarri bat bat irakurri.
Kazetaritzaren hastapenak
Kazetaritzaren hastapenak nola gauzatu ziren behatu eta garaiako aldizkari esanguratsuenen
berri jaso.
J. Hiriart-Urrutiren bizitza eta lanari buruzko azalpen laburra irakurri ondoren, bere artikulu
batean iritziak eta datu objektiboak bereiztu eta taula batean bildu, zeri buruz hitz egiten duen
zehaztu eta zein testu-mota den ondorioztatu.
Testu-iruzkina
J. B. Elizanbururen “Gazte hiltzera doana” olerkia irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-
metodoa pausoz pauso aplikatu.
Ikasteknika
Lanen aurkezpenari dagokionez kontuan izan beharreko baldintzak aztertu: argitasuna eta
zatiak (azala, aurkibidea, gorputza eta bibiliografia).

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

14. XIX. mendeko literatura. Hegoaldeko autoreak

Edukiak

XIX. mendeko testuinguru politiko, kultural eta ekonomikoa Hegoaldean. K

Bizkaiera literarioaren sorrera: J. A. Mogel, P. A. Añibarro, F. Bartolome Santa Teresa. K
Alegilariak. K
Gipuzkoako idazleak: J. B. Agirre Asteasukoa, J. I. Iztueta. K
Lirika erromantikoa: E. M. Azkue, J. M. Iparragirre, I. Bizkarrondo «Bilintx», F. Arrese
Beitia. K
Donostiako Eskola: M. Soroa eta jarraitzaileak. K
Kulturgintza eta aldizkarigintza: J. Manterola. K
Bizkaiko literaturgileen lanen azterketa. P
Alegilarien helburu eta idazkeraren ezagutza. P
Gipuzkoako idazleen bereizketa. P
Poeta erromantikoen lanen ezaugarrien identifikazioa. P
Antzerki-mailan Donostiako Eskolak izandako eraginaren ulermena eta M. Soroa eta beste
antzerkigileen azterketa. P
J. Manterolak kulturgintzan eta aldizkarigintzan egindako urratsen ezagutza. P
Literaturak orotariko biziera, ideia eta pentsamoldeak adierazteko duen balioaren onarpena. B

Helburuak

XIX. mendean Hegoaldeak bizi zuen egoera sozio-ekonomikoaz jabetzea.

XIX. mendeko literaturak Hegoaldean bizi zuen egoera zein zen ezagutzea.
Narratibaren alorrean genero desberdinak landuz, Hegoaldean egin ziren lan eta izan ziren
egile garrantzitsuenak ezagutzea (J. A. Mogel, P. A. Añibarro, Frai Bartolome, B. A. Mogel,
J. M. Zabala, Agirre Asteasukoa eta J. I. Iztueta). Halaber, bizkaiera literarioan idatzitako
lehen testuak mende honetakoak direla konturatzea.
Lirikaren esparruan eta herri-bertsolaritzaren ildotik pixka bat aldenduz, poesia-mota
landuagoa egin zuten egileen lana ezagutzea: E. M. Azkue, J. M. Iparragire, Bilintx eta F.
Arrese Beitia.
Dramatikaren alorrean Hegoaldeko antzerkigintzan Donostiako Eskolak eta M. Soroak izan
zuten garrantzia ezagutzea.
XIX. mendean, Hegoaldeko kulturgintza eta aldizkarigintzak bizi zuen egoeraren berri izatea
eta mugimendu horren guztiaren eragile legez, J. Manterolak izan zuen garrantzia ezagutzea.
Testu-iruzkina burutzeko metodoa aplikatzea.
Zenbait balore onartzea: literaturak orotariko biziera, ideia eta pentsamoldeak adierazteko
duen balioa onartzea (Gizarte-
-komunikabide hezkuntza).

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

Ebaluazioa

J. A. Mogelen Peru Abarka obrako elkarrizketa bat antzeztea.

XIX. mendeko alegia bat irakurri eta zenbait elementu aldatuz berridaztea (pertsonaiak edo
bukaera, esaterako).
J. B. Agirre Asteasukoaren edo J. I. Iztuetaren testu bat irakurri eta ezaugarriak zehaztea.
E. M. Azkueren testu batean ezaugarririk behinenak identifikatzea.
J. M. Iparragirreren zenbait olerki aukeratu eta talde zabalean kantatzeko prestatzea.
Bilintxen poema bat hautatu eta errezitatzea.
F. Arrese Beitiaren poema bateko sinboloen gaurkotasunaz hitz egitea.
M. Soroaren testu batean garaiko antzerkigintzaren bereizgarriak aipatzea.
J. Manterolak egindako lanaren zentzuaz gogoeta egitea.

Jarduerak

Literatur diskurtsoa
Testuinguru sozio-kulturala
XIX. mendeko politika eta ekonomia behatuz, Hegoaldeak orduan bizi zuen egoeraz jabetu.
Hegoaldeko autoreak
Bizkaiera literarioaren sorrera nola guzatu zen konturatzeko, J. A. Mogelen bizitza eta lanei
buruzko azalpena irakurri.
P. A. Añibarrori buruzkok irakurri.
F. Bartolome Santa Teresaren bizitza eta lana ezagutu ondoren, hark idatzitako pasarte baten
helburua eta arrazoiketa aztertu.
B. Mogelen biografi laburpena irakurri ostean, berak idatzitako alegia bateko pertsonaiak
aztertu eta erabilitako baliabide nagusia zehaztu ondoren, gai bereko beste alegia bat idatzi.
J. M. Zabalaren gaineko esplikazioa irakurri.
Gipuzkoako idazleen artean, J. B. Agirre Asteasukoaren ibilbidea aztertu eta bere testu baten
helburua bereizi eta denbora baliabide gisa nola islatzen duen esan.
J. I. Iztuetaren bizitza eta lanak gaingiroki ikusi ondoren, hark idatzitako testu baten helburua
identifikatu.
Lirika erromantikoa
E. M. Azkueren bizitza eta lanen berezitasunak irakurri eta gero, poema baten darabilen
hikzera, joera erromantikoaren islada eta abar aztertu.
J. M. Iparragirreri buruzko jakingarriez kargutu.
Bilintxek poesia erromantikoan duen kokapenaz konturatuz, bertso bi irakurri eta satirikoa ea
zein den esan eta satirikoa ez denaren gaia zehaztu.

www.edebe.com 3
 Ikasgelarako Programazioa

F. Arrese Beitiaren ezaugarriez jabetu ondoren, testu bateko sinboloak eta lirikotasuna
zehaztu.
Dramatika
Dramatikaren garapenean Donostiako Eskolak izandako zerikusia ulertu, Martzelino Soroaren
eta jarraitzaileen berri hartuz.
Kulturgintza eta aldizkarigintza
Mende-bukaeran kulturgintzaren aldeko jarrerak zer proiektutan gauzatu ziren irakurri, hala
nola aldizakrietan.
J. Manterolak euskalgintzaren eragile moduan egindako lana eta horren alderdiak,
suspertzaile, sortzaile eta biltzaile moduan zein izan ziren behatu.
Testu-iruzkina
J. A. Mogelen “Esku, oin ta sabelarena” alegia irakurri eta testu-iruzkinak egiteko lan-
metodoa pausoz pauso aplikatu.

www.edebe.com 4