Willys MB

Willys MB, potocznie znany jako jeep – wojskowy samochód osobowo-terenowy konstrukcji
amerykańskiej z okresu II wojny światowej. Jego bliźniaczym wariantem, produkowanym na
licencji w zakładach Ford, był Ford GPW. Oba modele były szeroko używane przez wszystkie
siły alianckie podczas wojny, a następnie także przez użytkowników cywilnych w wielu
krajach.
 Willys MB
Ford GPW

Willys MB

Dane podstawowe

Państwo Stany Zjednoczone

Producent Willys-Overland
Ford

Typ pojazdu Samochód osobowo-terenowy

Trakcja Kołowa (4x4)

Załoga 4

Historia

Prototypy 1940

Produkcja 1941–1945
Egzemplarze 639 245

Dane techniczne

Silnik Gaźnikowy, rzędowy, czterocylindrowy o

poj. 2200 cm³. Moc 60 KM

Transmisja Mechaniczna

Długość 3360 mm (132¼")[1]

Szerokość 1575 mm (62")

Wysokość 1772/1321 mm (z dachem rozłożonym /

opuszczoną szybą)[1]

Rozstaw osi 2032 mm (80")[1]

Prześwit 222 mm[1]

Masa 1115 kg własna

1479 kg całkowita[1]

Moc jedn. 57 KM/t

Osiągi

Prędkość 105 km/h[1]

Zasięg pojazdu 486 km[1]

 Pokonywanie przeszkód

Brody (głęb.) 457 mm[1]

Kąt podjazdu 45°, zjazdu 35°[1]

Dane operacyjne

Użytkownicy

Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Polska,

ZSRR i inni

Multimedia w Wikimedia Commons

Willys MA
Wczesny Willys MB (wyposażony
dodatkowo w skraplacz wody)

Willys MB z rozłożonym dachem

Willys MB

Ford GPW – dostrzegalna jest różnica w

poprzeczce ramy pod osłoną chłodnicy
 Hotchkiss M201

Historia

Prototyp Willys Quad

W związku z przygotowaniami Stanów Zjednoczonych do wojny, Departament Obrony w 1940
roku ogłosił przetarg na lekki samochód rozpoznawczy (ang. Reconnaissance Car) o
ładowności 1/4 tony wyposażony w napęd na cztery koła dla armii amerykańskiej. Wzięły w
nim udział tylko dwie firmy – American Bantam Car i Willys-Overland. 5 sierpnia 1940
przetarg i zamówienie na budowę 70 samochodów wygrał Bantam, który podjął się budowy
prototypu w wymaganym czasie 49 dni, podczas gdy Willys, mimo nieco tańszej oferty,
potrzebował na wykonanie zlecenia 120 dni. Willys nie miał jeszcze w chwili przetargu
gotowego projektu samochodu, a jedynie analizę kosztów i potrzebnego czasu. 23 września
1940 prototyp pierwowzoru jeepa – pojazdu Bantam BRC przedstawiono do prób, wypadły
one pomyślnie[2].

Pomimo przegranej w przetargu, Willys-Overland rozpoczął na własne ryzyko projektowanie i

budowę własnego prototypu. Chcąc uzyskać jak najlepszy projekt samochodu, Korpus
Kwatermistrzowski armii amerykańskiej (QMC) przekazał plany prototypu Bantama firmom
Willys i Ford do wykorzystania w swoich pracach; zapoznawały się one również z nimi
podczas testów[3]. Pierwszy prototyp samochodu terenowego Willys Quad, podobny do
Bantama i pokrewny z nim konstrukcyjnie, dostarczono do prób w Fort Holabird 11 listopada
1940. Drugi prototyp wykonano w wersji z wszystkimi kołami skrętnymi. Prototypy Willysa
miały wąską maskę silnika, z zaokrągloną kratą osłony chłodnicy z pionowych prętów.
Reflektory były umiejscowione na błotnikach, a przed uszkodzeniami chroniły je kratownice.
Masa własna samochodu wynosiła 1099 kg i przekraczała początkowo ustalony przez
wojsko poziom (podobnie jak w pozostałych projektach jeepów). Tak jak Bantam, Willys Quad
wykorzystywał układ przeniesienia napędu (reduktor, wały napędowe, osie) firmy Spicer.
Dzięki mocniejszemu silnikowi (65 KM) Go-Devil własnej produkcji, prototypy Willysa miały
jednak lepsze osiągi od oryginalnego Bantama i konkurencyjnego Forda GP, co zadecydowało
o powodzeniu konstrukcji[3].

Willys MA
W grudniu 1940 wojsko zamówiło 1500 sztuk ulepszonego modelu Willys MA (równolegle z
zamówieniem takiej samej liczby egzemplarzy Bantama BRC i Forda GP)[3]. Zmiany dotyczyły
głównie nadwozia: krata osłony chłodnicy stała się płaska, przednie błotniki straciły boczne
osłony, a powiększone wycięcia wejściowe w ścianach bocznych otrzymały zaokrąglony
kształt. Reflektory osłonięte kratami w dalszym ciągu znajdowały się na błotnikach.
Zmieniono przednią szybę i jej sposób składania na maskę. Dłuższa, tępo zakończona
maska, miała z przodu duży tłoczony napis „WILLYS” (litery trzycalowej wysokości)[4].

Standardowy model – Willys MB i

Ford GPW
W pierwszej połowie 1941 armia amerykańska wybrała konstrukcję Willysa jako podstawowy
samochód terenowy i w efekcie w lipcu tego samego roku zleciła firmie Willys-Overland
produkcję 16 000 samochodów. Do seryjnej produkcji jednakże trafił ulepszony standardowy
model oznaczony jako Willys MB. Główną wizualną zmianą była szeroka kratownica osłony
chłodnicy, z reflektorami w jej górnej części, pod płaską, szeroką maską silnika. Taka
konstrukcja przedniej części nadwozia została zaadaptowana z konkurencyjnego modelu
Ford GP i okazała się bardzo praktyczna – na masce można było np. rozkładać mapy, a
nawet przewozić rannych na noszach[5]. We wczesnej wersji kratownicy reflektory mogły być
odchylone do góry i do tyłu w celu oświetlania silnika przy naprawach[4]. Po wyprodukowaniu
25 808 sztuk[6], kratownica spawana z pionowych prętów została zastąpiona przez
charakterystyczną, prostszą w produkcji kratownicę tłoczoną z blachy, z 9 podłużnymi
pionowymi otworami, opracowaną przez Forda[4]. W stosunku do modelu MA spłycono
wycięcia wejściowe po bokach nadwozia, a pod lewym wycięciem pojawiły się specjalne
poziome wytłoczenia na umieszczanie narzędzia saperskie – łopatę i siekierę. Z tyłu
samochodu po lewej stronie montowano standardowo uchwyt na kanister. Dźwignię zmiany
biegów przeniesiono z kierownicy na podłogę. Szereg podzespołów zamieniono na typowe
wojskowe, używane w innych pojazdach (m.in. instalację elektryczną), inne części
ulepszono[6]. Oficjalnym oznaczeniem samochodu w armii amerykańskiej było: truck, ¼ ton,
4x4 – ciężarówka ćwierćtonowa z napędem 4x4[4].

Z uwagi na wielkość zamówień na potrzeby wojenne, niezbędny był drugi producent

samochodu. Zlecenie otrzymał 10 listopada 1941 Ford, któremu przekazano za darmo
dokumentację od Willysa pod warunkiem produkcji wyłącznie na zamówienia rządu USA.
Ford GPW (W od Willys) od pierwowzoru różnił się jedynie drobnymi szczegółami[6]. Części
obu samochodów mogły być stosowane zamiennie. Główną, chociaż trudno dostrzegalną
różnicę, stanowił poprzeczny łącznik ramy podwozia za osłoną chłodnicy silnika: wykonany z
wygiętej rury u Willysa MB, natomiast z tłoczonego ceownika w Fordzie GPW[4]. Od początku
Ford korzystał ze swoich nadwozi (zakłady w Lincoln), a od października 1943 do
zakończenia produkcji z nadwozi produkowanych przez American Central Manufacturing
(ACM), które wykonywało je także dla Willysa[7]. Wczesne samochody miały też tłoczoną
nazwę producenta na tylnej ściance[4].

W sumie wyprodukowano 639 245 sztuk jeepów standardowego modelu, z tego 361 349
Willysów MB i 277 896 Fordów GPW[6]. Willysy produkowane były w zakładach Willys-
Overland w Toledo, a Fordy – w sześciu fabrykach. Ostatniego Willysa MB zbudowano 20
sierpnia 1945[8]. Pierwszy model Willysa kosztował 739 dolarów[9].

Produkcja po wojnie
Pierwszy cywilny model, Willys CJ2A (CJ – Civilian Jeep) pojawił się jeszcze w 1945 roku.
Wywodził się on bezpośrednio z wojskowego Willysa MB. Główną różnicę wizualną stanowiła
osłona chłodnicy z siedmioma pionowymi otworami (stanowiącymi odtąd znak firmowy
Jeepa) w miejscu dziewięciu i z większymi reflektorami, mocowanymi na zewnątrz osłony,
zamiast wpuszczonych. W 1950 roku Willys zastrzegł nazwę Jeep.

W 1956 roku 882 (według innych danych 465) Willysy MB wyprodukował na licencji francuski
Hotchkiss. Następnie, w latach 1957–1966 Hotchkiss wyprodukował 27 628 egzemplarzy
nieco ulepszonego modelu M201[7]. Głównymi różnicami były: wzmocniona rama, instalacja
elektryczna 24V zamiast 6V i, w większości samochodów, nowe koła z oponami radialnymi.
Wyróżniającym detalem były zderzaki składanej szyby przeniesione z maski na górną ramę
szyby[8].
Użycie
Podstawowym użytkownikiem jeepów standardowego modelu Willys MB / Ford GPW
podczas II wojny światowej była armia USA, lecz za pośrednictwem programu Lend-Lease
trafiły one także na wyposażenie praktycznie wszystkich innych armii alianckich. Szczególnie
duże serie trafiły do armii Wielkiej Brytanii i jej dominiów (przede wszystkim Kanady i
Australii), a w dalszej kolejności do ZSRR. Znaczna część z nich została zmontowana w
Wielkiej Brytanii z zestawów. Jeepy wczesnych modeli (w tym Bantam) zadebiutowały na
polu walki w drugiej połowie 1941 w Północnej Afryce[10]. Według danych amerykańskich, do
ZSRR wysłano 43 728 standardowych jeepów (według danych radzieckich – 39 800), z czego
7-8% zostało zmontowanych na miejscu[11]. Także większość Willysów MA była wysłana do
ZSRR[4]. Według innych danych, przeznaczono dla ZSRR ogółem 48 993 jeepy, z czego 3657
utracono po drodze, 1378 przekierowano do innych odbiorców, a dostarczono ogółem 43 958
(liczby te zapewne obejmują także niewielkie partie wcześniejszych modeli)[12]. Armia
brytyjska nie miała własnych samochodów terenowych takiej lekkiej klasy, natomiast w ZSRR
w znacznie mniejszej liczbie produkowano własne modele GAZ-64 i GAZ-67 (inspirowane
prototypami jeepa). Bezpośrednio od USA lub za pośrednictwem Brytyjczyków jeepy
otrzymywały również „wolne” armie państw okupowanych przez Niemcy, przede wszystkim
Francji, Polski (Polskie Siły Zbrojne) i Holandii, a także armia chińska (6944 egzemplarze)[11].
Ludowe Wojsko Polskie z kolei otrzymywało jeepy z ZSRR[13]. Z drugiej strony, niewielka
liczba zdobycznych jeepów używana była przez wojska Niemiec i innych państw osi.

Jeep produkowany był w dużych seriach i stał się jednym z symboli wojsk alianckich,
zwłaszcza aliantów zachodnich. Generał Dwight Eisenhower zaliczył jeepa do trzech
narzędzi, które wygrały wojnę (obok samolotu Dakota i barki desantowej)[6]. Według
oficjalnych publikacji armii amerykańskiej, jeep był: "środkiem transportu ogólnego
zastosowania, personelu lub ładunku, szczególnie nadającym się do celów rozpoznania lub
dowodzenia"[10]. Jako typowe zastosowanie przewidziano także holowanie armaty ppanc 37
mm. W Armii Czerwonej służyły one natomiast do holowania armat przeciwpancernych
kalibru 45 mm[12].

Po wojnie jeepy wojennego modelu, wyprzedawane z demobilu w ramach redukcji nadwyżek

wojennych, trafiły do sił zbrojnych wielu innych państw, a także użytkowników cywilnych.
Używane były wciąż szeroko przez wojska koalicji podczas wojny koreańskiej, a później były
zastępowane nowszymi modelami.

Wkrótce po wojnie jeepy przekazywane z wojska (zastępowane tam przez GAZ-67),

otrzymywane z programu UNRRA lub kupowane przez władze z demobilu na Zachodzie, stały
się jednymi z powszechniejszym samochodów w polskich instytucjach państwowych, a
następnie także wśród użytkowników prywatnych, jako jedne z niewielu dostępnych
samochodów[13]. Używane były także w powojennym sporcie samochodowym[13]. Od lat 70.
ocalałe samochody używane są przez entuzjastów jazdy terenowej i kolekcjonerów[14].

Wersje wojskowe

Willys MA (1940–1941) – pierwsza

wersja, której powstało 1500 sztuk
Willys MB (1941–1945) – podstawowa
wersja wojskowego Jeepa. Powstało
361 349 sztuk
Ford GPW (1941–1945) –
podstawowa wersja produkowana na
licencji przez Forda. Wyprodukowano
277 896 sztuk
Ford GPA (1942–1943) – amfibia na
podzespołach jeepa GPW (zbudowano
12 778)
 Willys MT-Tug – eksperymentalny
wariant 6x6 (prawdopodobnie 24
sztuki)[15]

Konstrukcja

Nadwozie i podwozie
Otwarte stalowe nadwozie pozbawione drzwi posadowione było na prostokątnej stalowej
ramie podwozia składającej się z dwóch równoległych podłużnic, wygiętych nad osiami i
pięciu poprzeczek (w formie drabiny). Podłużnice połączone były z przodu stalowym
demontowalnym zderzakiem z ceownika, a z tyłu ostatnią poprzeczką, do której
przymocowane były dwa sprężyste zderzaki w formie spłaszczonych pętel. Ramy
standardowych jeepów wykonywane były przez firmę Midland Steel[16]. Silnik zamontowany
był podłużnie z przodu, za chłodnicą. Zawieszenie kół było zależne: sztywne osie na resorach
półeliptycznych, z teleskopowymi amortyzatorami hydraulicznymi[17]. Rozstaw osi wynosił
2032 mm (80 cali), natomiast rozstaw kół – 1245 mm (49 cali)[1].

Napęd
Silnik modeli MB i Ford GPW stanowiła jednostka Willys L-Head 134, nazwana Go Devil
(dosłownie: „naprzód, diable”). Był to silnik rzędowy, czterocylindrowy, dolnozaworowy, o
pojemności 2,2 l (2199 cm³, 134 cale sześcienne). Uzyskiwał moc 60 KM przy 4000 obr./min.
Większość produkcji była wyposażona silniki Go Devil Type 441, a od końca 1945 montowano
Type 442, różniący się m.in. bezłańcuchowym napędem rozrządu (także w cywilnych CJ2A i
francuskich licencyjnych Hotchkiss)[16]. Sprzęgło główne było suche, jednotarczowe[17].
Jedną z zalet samochodu była duża powierzchnia chłodnicy, umożliwiająca długotrwałą
pracę z małą prędkością lub pod obciążeniem bez przegrzewania silnika[12].
 Deska rozdzielcza

Napęd był przekazywany na osie za pomocą trzybiegowej skrzyni biegów Warner T84J (drugi
i trzeci bieg zsynchronizowane) oraz skrzyni rozdzielczej napędu z dwustopniowym
reduktorem terenowym Spicer Type 18. Przełożenia biegów do przodu wynosiły: pierwszy
bieg 2,665:1, drugi: 1,564:1, trzeci: 1:1, wsteczny: 3,554:1, a przełożenia reduktora: 1,97:1 i
1:1[17]. Dalej na koła napęd przekazywany był przez sztywne osie z hipoidalnymi mostami
produkcji Spicera (przełożenie 4,88:1). W przedniej osi napędowej stosowano przeguby
homokinetyczne typu Spicer, Rzeppa, Tracta lub Bendix-Weiss[17]. Napęd na tylne koła był
stały, na przednie dołączany (niższe przełożenie reduktora było włączane tylko z napędem na
4 koła)[17]. Hamulce na 4 koła bębnowe, hydrauliczne Bendix. Hamulec mechaniczny
postojowy na wał napędowy, uruchamiany dźwignią na desce rozdzielczej (uznawaną za
mało wygodną)[18]. Opony w standardowych jeepach miały wymiary 6.00x16".

Instalacja elektryczna
Instalacja elektryczna miała napięcie 6V (w Hotchkiss M201 – 24V). Rozrusznik elektryczny
uruchamiany był nożnym przełącznikiem w podłodze. Od połowy 1942 zrezygnowano ze
stosowania kluczyka zapłonu (co uczyniło pojazd łatwym do uruchomienia przez
niepowołanych użytkowników)[18]. Oryginalne oświetlenie obejmowało z przodu dwa
reflektory drogowe, a pod nimi dwa przysłonięte światła pozycyjne i jeden przysłonięty
reflektor drogowy na lewym błotniku, używane w warunkach zaciemnienia[4]. Z tyłu
samochody miały światła pozycyjne, stopu i odblaskowe oraz przysłonięte światło
pozycyjne[18]. Wiele jeepów zostało później przystosowanych do przepisów o ruchu
drogowym przez montaż nieoryginalnych kierunkowskazów.
Uzbrojenie

Willys Jeep uzbrojony w wkm Browning

na standardowej podstawie

Rekonstrukcja uzbrojonej wersji

pustynnej jednostki SAS

Jeep nie był co do zasady przewidziany jako pojazd bojowy i większość była nieuzbrojona,
lecz wszystkie były przystosowane do montażu uzbrojenia. Samochody standardowego
modelu MB/GPW mogły być wyposażone w wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7 mm
(.50 cala) Browning M2HB lub karabin maszynowy 7,62 mm (.30 cala) Browning M1919A4 na
podstawie słupkowej M31 (później M31C), montowanej centralnie do podłogi, za przednimi
siedzeniami (rama była w tym miejscu wzmocniona). Po prawej stronie maski przed
pasażerem mógł być także zamontowany 7,62 mm Browning M1919A4 na podstawie M48, z
ograniczonym polem ostrzału. Francuskie powojenne samochody miały wychylany uchwyt
dla karabinu maszynowego 7,7 mm AA52 po prawej stronie maski[19].

Istniały też niestandardowe modyfikacje, używane jako wozy bojowe przez siły specjalne, jak
Special Air Service, LRDG i Prywatną Armię Popskiego w Afryce Północnej. Najsilniejszy
wariant uzbrojenia znany ze zdjęć stanowił wkm 12,7 mm Browning przed pasażerem,
lotniczy km 7,7 mm Vickers K po lewej stronie maski przed kierowcą oraz podwójnie
sprzężony km Vickers K na centralnej podstawie za siedzeniami. W innych wariantach
montowano też rkm 7,7 mm Bren na uchwycie przeciwlotniczym lub chłodzony wodą km 7,62
mm Browning M1917A1 lub 7,7 mm Vickers[19].

Francuski Hotchkiss M201 z pociskami

ENTAC

Istniała możliwość zamontowania zamiast karabinu maszynowego, na podstawie M31C,

działa bezodrzutowego 75 mm M20, umożliwiającego walkę z celami opancerzonymi.
Później na jeepach montowano działa bezodrzutowe 105 mm M27 i M40 na podstawie
trójnożnej M79, z tyłu pojazdu. We Francji na jeepach od lat 50. montowano wyrzutnie
przeciwpancernych pocisków kierowanych SS.10, SS.11, ENTAC, a od lat 70. – MILAN[19].

Podczas II wojny światowej stosowano też na małą skalę od 1944 jeepy jako pojazdy bazowe
do montażu wyrzutni niekierowanych pocisków rakietowych. W ZSRR montowano na nich
wyrzutnię BM-8-8 z 8 pociskami kalibru 80 mm, a w USA ośmiopociskową wyrzutnię T36[11].

Nazwa
Istnieją różne teorie co do pochodzenia nazwy „jeep”, lecz najbardziej prawdopodobna łączy
się z faktem, że takim określeniem amerykańscy mechanicy wojskowi nazywali w latach 30.
każdy nowy pojazd otrzymany do testów, a spotykane było ono w odniesieniu do pojazdów
już podczas I wojny światowej[20][21]. W okresie międzywojennym nazywano tak też nowych
niedoświadczonych rekrutów[21]. Do upowszechnienia tej nazwy w stosunku do nowych
samochodów terenowych przyczynił się pokaz prasowy na początku 1941, podczas którego
prototyp Willysa, opisany w gazetach jako „jeep”, wjechał po schodach Kapitolu[20]. Inne
teorie wywodziły tę nazwę:

od Eugeniusza Dżipa (ang. Eugene the

Jeep), magicznego psa z kreskówki
 „Popeye”, znanego ze swoich
wyjątkowych sprawności i
umiejętności[22][21],
od prototypowego modelu Ford GP,
który powstał równolegle z Willysem
(G – government, (zamówienie)
rządowe, P – oznaczenie długości
podwozia 80 cali; fonetycznie
wymawiane podobnie do „jeep” – dżi-
pi)[21],
od General Purpose (ogólnego użytku,
wielozadaniowy), jednak takie
określenie wojskowe nigdy się w
stosunku do tego modelu nie
pojawiło[21].
Nawet podczas II wojny światowej nazwa „jeep” nie była uniwersalnie ani wyłącznie
stosowana wobec Willysa MB – w latach 1941–42 popularnie nazywano w ten sposób w
armii USA także półtonowe samochody rozpoznawcze, a wobec ćwierćtonowego Willysa
spotykane było określenie „peep” lub „baby jeep”[21]. Z kolei w zmotoryzowanej kawalerii USA
popularna była nazwa „bantam”[21]. W Wielkiej Brytanii podczas wojny samochód był znany
głównie jako Willys 4×4, a slangowo także jako „Blitz Buggy”[23]. Określenie „jeep” zaczęło być
jednak podczas wojny ostatecznie utożsamiane z Willysem, w dużej mierze dzięki
wykorzystywaniu go przez firmę Willys w reklamach prasowych[23]. Na skutek skargi
Bantama, w 1948 roku Federalna Komisja Handlu zakazała jednak Willysowi twierdzić, że jest
twórcą jeepa uznając, że idea skonstruowania jeepa powstała i została rozwinięta w firmie
American Bantam, we współpracy z pewnymi oficerami Armii USA[20].

Następcy
Od lat 50. następcami Willysa MB w armii USA i wielu innych stał się M38, bazujący na
cywilnym modelu Jeep CJ3A, a następnie jego rozwinięcie M38A1, z którego z kolei powstał
cywilny model CJ5. Budowano także sanitarkę M170 na przedłużonym podwoziu M38A1. Od
połowy lat 60. pojazdy wywodzące się z Willysa zastępowano całkiem nowym samochodem
Ford MUTT oznaczonym przez Armię USA jako M151, który jedynie z zewnątrz przypominał
Jeepa. Główną rzucającą się w oczy różnicą jest poprzeczne ułożenie żeber osłony chłodnicy.
Żołnierze Wojska Polskiego po wejściu do
Warszawy w 1945: widać jeepa używanego
przez polską armię

Zdobyczny jeep w służbie niemieckiej na

froncie wschodnim
Jeep przystosowany do roli drezyny

Medyczny Ford GPW w służbie

kanadyjskiej, z noszami na ramie nad
szybą, 1944
Jeep pustynnej jednostki LRDG, uzbrojony
w km 7,7 mm Vickers K

Płaska maska jeepa znalazła zastosowanie

jako ołtarz polowy
Willys w służbie 3 Karpackiego Pułku
Artylerii Przeciwpancernej.

Przypisy

1. Ware 2010 ↓, s. 150

2. Ware 2010 ↓, s. 14-20.
3. Ware 2010 ↓, s. 22-25
4. Crismon 1983 ↓, s. 216-220
5. Ware 2010 ↓, s. 26.
6. Ware 2010 ↓, s. 32-33
7. Ware 2010 ↓, s. 40-41
8. Ware 2010 ↓, s. 36-37
 9. Jeep Compass (http://auto.gazeta.pl/auto/1,
71362,3498967.html) . auto.gazeta.pl, 2006-
07-21. [dostęp 2011-08-08].
10. Ware 2010 ↓, s. 48
11. Jewgienij Koczniew, Wojennyje awtomobili
Sojuznikow, Moskwa: Juza-Eksmo 2010,
ISBN 978-5-699-41199-3, s.37-40
12. Willys MB/Ford GPW. „Awtoliegendy SSSR i
Socstran”. Nr 186, s. 10-11, 2016. Moskwa:
De Agostini. ISSN 2071-095X (http://worldca
t.org/issn/2071-095X) . (ros.).
13. Tarczyński i Szczerbicki 2012 ↓, s. 141, 156,
166, 173-184
14. Tarczyński i Szczerbicki 2012 ↓, s. 194-202.
15. Ware 2010 ↓, s. 50.
16. Ware 2010 ↓, s. 60-62
17. Ware 2010 ↓, s. 67-69
18. Ware 2010 ↓, s. 70-73
19. Ware 2010 ↓, s. 89-94
20. Ware 2010 ↓, s. 39
21. Zaloga 2005 ↓, s. 11-12.
22. 'EUGENE THE JEEP' (http://members.tripod.
com/HoboJeepers/eugene.htm) .
hobojeepers.tripod.com. [dostęp 2011-08-
09]. (ang.).
23. Zaloga 2005 ↓, s. 13.

Bibliografia

Pat Ware: Military jeep: 1940 onwards

(Willys MB, Ford GPW, and Hotchkiss
M201): enthusiasts' manual. Sparkford:
Haynes Publishing, 2010. ISBN 978-1-
84425-933-5. (ang.).
Fred Crismon: U.S. Military Wheeled
Vehicles. Motorbooks International,
 1983, seria: Crestline. ISBN 978-0-
912612-21-8. (ang.).
Jan Tarczyński, Tomasz Szczerbicki:
Samochody terenowe na ziemiach
polskich. Warszawa: Wydawnictwo ZP,
2012. ISBN 978-83-63829-29-2.
Steven Zaloga: Jeeps 1941-45. Osprey
Publishing, 2005, seria: New Vanguard.
117. ISBN 1-84176-888-X. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia prototypu Willys Quad (http://w

ww.olive-drab.com/od_mvg_www_jeep
s_willys_quad.php)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?
title=Willys_MB&oldid=71398000”

Tę stronę ostatnio edytowano 30 wrz 2023,

07:33. •
Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0 ,
jeśli nie podano inaczej.