treni ® prze ura biologia Fleece MsLULClr) fizjologia Zwierzat z elementami fizjologii ZlowiekaSpis TRESCI WSTEP UKLAD NERWOWY TKANKA NERWOWA Budowa neuronu Komérki neurogleju Rodzaje wlékien nerwowych Rodzaje neuronéw POBUDLIWOSC | POBUDZENIE POTENCJALY ELEKTRYCZNE KOMORKI NERWOWEJ Spoczynkowy potencjat btonowy Pompa sodowo-potasowa Potencjat czynnosciowy i jego geneza WYTWARZANIE | PRZEWODZENIE IMPULSOW W AKSONIE PRZEKAZYWANIE INFORMACJI INNYM KOMORKOM Rola synaps Potencjaty postsynaptyczne Neurotransmitery i modulatory synaptyczne BUDOWA I FUNKCJE OSRODKOWEGO UKLADU NERWOWEGO Podziat anatomiczny i funkcjonalny uktadu nerwowego Kresomozgowie Miedzymozgowie Pien mézgu Rdzen kregowy Opony mézgowia i rdzenia kregowego OBWODOWY UKLAD NERWOWY Nerwy czaszkowe Nerwy rdzeniowe Odruchowe dziatanie uktadu nerwowego tuk odruchowy Integracja informacji Gromadzenie i przetwarzanie informacji ROzne formy uczenia sie 15 15 15 16 18 19 20 2 2 22 23 25 27 27 29 30 38 38 39 42 45 47 48 49 50 51 52 DA 55 56 57"AUTONOMICZNY UKLAD NERWOWY Podziat anatomiczny i organizacja ‘autonomicznego uktadu nerwowego [UKLAD LINBICZNY |Wetyw UDYWEK I NIEKTORYCH SRODKOW FARMAKOLOGICZNYCH NA FUNKCJONOWANIE UKLADU NERWOWEGO RecePToRY Podzial receptorow ‘Wlasciwosci receptorow Eksteroreceptory CCaucie skérne Telereceptory Caucie smaku Narzad weroku Narzad stuchu i réwnowagi Zmyst powonienia Proprioreceptory LUKLAD DOKREWNY PODZIAL UKLADU DOKREWNEGO CGLOWNE RODZAJE HORMONOW | SPOSOBY ICH WYOZIELANIA BIOSYNTEZA HORMONOW I MECHANIZN ICH DZIALANIA Mechan2ny KONTROLUJACE WYDZIELANIE HORMONOW ‘UKLAD NEUROENDOKRYNOWY Podwagérze Neurohormony podwagérzowe Praysadka Gruczoly, ktérych funkcje sq catkowicie zalezne od dziatania hormonéw podwagérza i przedniego ptata przysadki Tarezyca Nadnercza Gonady tine gruczoty dokrewne Traustka 6 65 70 " n n B 1” 4 % % 76 2 86 3 3 "4 7 98 9 100 101 106 106 108 112 413 413 Praytarczyce 1 ich rola w regulacji metabolizmu, wapniowo-fosforanowego Szyszynka Grasica Tkanka tluszczowa HORMONY TKANKOWE RYTHY BIOLOGICZNE RODZAJE | CHARAKTER RYTMOW BIOLOGICZNYCH ZEGAR BIOLOGICZNY SEN | CZUWANIE JAKO PRZYKLAD RYTMOW OKOLODOBOWYCH Fazowosé snu Sen a procesy fizjologiczne Rota szyszynki w regulacji snu Test 1. UKLAD NERWOWY. UKLAD DOKREWNY. RYTMY BIOLOGICZNE ODZVWIANIE I TRAWIENIE SKLADNIKi POKARMOWE Zapotrzebowanie na sktadniki mineralne oraz ich rola Sktadniki organiczne Biatka Weslowodany Lipidy Witaminy STRATEGIE POKARMOWE ZWIERZAT BuDOWA | ZROZNICOWANIE FUNKCJI UKLADU POKARMOWEGO Watroba Ruchy przetyku, Zotadka i jetit ‘TRAWIENIE Sposoby trawienia Chemiczna obrobka pokarmu Enzymy trawienne WCHLANIANIE W PRZEWODZIE POKARNOWYM Wehianianie cukrow prostych Wehtanianie aminokwas6w 116 18 119 119 120 129 129 130 130 131 132 132 135 143 143 143 145 146 147 147 148 151 152 158 159 160 160 161 161 164 164 165sO ‘Wehtanianie produktow hydrolizy ttuszezow Wetvtanianie witamin, wody 1 sols mineratnych REGULACIA CZYNNOSCI PRZEWODU POKARNOWESO \WYMIANA GAZOWA PowerRzé | WOO JAKO FIZYCINE OSRODKT ODDECHOWE rman GAZOWA U ZWERZAT WODNYCH shrzela ~ podstawowe narzady wymiany gazowe} w wodzie ‘skrzeta zewmetrzne skraeta wewnetr2ne Wentylacja skrzeli wewnetrznych Wena GAZOWA U ZWIERZAT LADOWYCH Narzady wymiany gazowej u zwierzat ladowych luca ssakow Mechanizm wentylac}i pluc CCharakterystyka pojemnosct pluc Regulacja wymiany gazowe) KRAZENIE | FUNKCJE KRW! “TYPY URLADOW KRAZENIA FUNKCJONOWANIE UKLADU KRAZENIA ‘Budowa i cykl pracy serca ssaka ‘Automatyzm pracy serca ‘Cyklicanosé pracy serca Krazenie wieficowe ‘Budowa { funkeja naczyh krwionosnych Chintenie krwi Predkoié preepiywu krwi a powierzchnia przekroju naczyh Funkcje naczyh wlosowatych Uktad limfatycany Regulacja funkc}i uktadu krazenia SALAD | FUNKCIE KRW! Osocze { glbwne funkcje Jego skladnikiw Funkeje elementéw morfotycanyeh krwi Narzady krwiotworcze ~ geneza t rozw6j krwinek Erytrocyty, 165 166 167 175 175 7 7 178 178 179 180 180 183 185 186 187 193 193 194 195. 196 198 200 201 203 204 205 207 208 215 25 216 216 218 Budowa i wlasciwosci hemoglobiny Krzepniecie krwi ‘ODPORNOSE ORGANIZMOW RoDzAIE ODPORNOSC! Swoiste { nieswolste mechanizmy odpornosciowe Reakcja zapatna BUDOWA UKLADU ODPORNOSCIOWEGO Komérki ukladu odpornosciowego ANTYGENY | PRLECIVCIALA Biatka uktadu dopetniacza Przeciwciata monoktonalne GLOWNY UKLAD 2GODNOSCI TKANKOWES ‘ODPORNOSE HUNORALNA | KONORKOWA Odpowiedt pierwotna i wtorna Praeszczepy a reakcje odpornosciowe organizmu LUKLADY GRUPOWE KRW Caynnik Rh ZABURZENIA W FUNKCJONOWANIU UKLADU OOPORNOSCIOWEGO Choroby autoimmunizacyjne (autoagresyjne) Reakcje alergicane Niedobory immunologiczne \WSPOLDZIALANIE UKLADU ODPORNOSCIOWEGO, NERWOWEGO | HORMONALNEGO \W UTRZYMANIU HOMEOSTAZY ORGANIZMU ‘TEST. 2. ODEYWIANIE | TRAWIENIE, WYHIANA GAZOWA. KRALENIE | FUNKCJE KRWI, ODPORNOSC ORGANIZHOW MMETABOLIZM | TERMOREGULACJA -METABOLIZM PODSTAWOWY I CZYNNOSCIOWY Czynniki wplywajace na metabotizm TERMOREGULACIA Termoregulacja etologiczna (behawioratna) Termoregulacja u zwierzat zmiennociepinych Termoregulacja autonomiczna Termoregulacja zespotowa owadow 218 23 231 21 232 22 233 234 237 240 240 24 2a 244 245 145, 246 248 248 248 250 251 258 267 267 267 270 m m m 2B10 ——— “Termoregulacja u 2wierzat statociepinych (endoterméy) Zaleznosel pomiedzy temperatura otoczenia ‘a mechanizmami termoregulacyjnymi endoterméw mechanizmy chroniace endotermy przed przechtodzeniem ‘Mechanizmy chroniace endotermy przed przegrzaniem Homeostaza termiczna Zjawisko goraczki (Czy | BIERNY APARAT RUCHU UUntA MIESNIOWY Rodeaje wldkien miesniowych Rodzaje skurczow mieénia Poréwnanie budowy i dziatania migsnia szkieletowego, sercowego i gladkiego Mignie poprzecznie praikowane szkieletowe jesien sercowy Migénie gladkie Czynnoéci migéni szkieletowych w ustroju ‘UKLAD SzKIELETOWY Budowa i rodzaje kosci Potaczenia koéci Budowa szkieletu cztowieka (OSMOREGULACJA | WYDALANIE BILANS WODNY ZWIERZAT | CZLOWIEKA OSMOLARNOSE PLYNU POZAKOMORKOWEGO NARZADY OSMOREGULACAH | WYDALANIA Budowa nerki kregowca Budowa nefronu, Unaczynienie nerek FI2soL0cia WYOALANIA Etapy wydalania mocau Zageszczanie moczu Zwiazek miedzy érodowiskiem dycia ® produktem wydalania oraz osmoregulacja u zwierzat mn wn 74 2% mm 2 285 285 285 287 289 289 290 2 294 295 295 29% 298 307 307 308 309 308 310 att 312 313 315 317 HORMONALNA REGULACIA WYDALANIA MOCZU U KREGOWCOW FUNKCJE NEREK RozMNAZANIE | ROZWOS BUDOWA UKLADL ROZROOCZEGO CZLOWIEKA Uktad rozrodczy meski Uklad rozsodczy zeriski GAWETOGENEZA U ssaKOW Spermatogeneza Hormonalna regulacja spermatogenezy Oogeneza CCYKLE OWULACYINE Fotoperiadyczna regulacja cykli rozrodezych u zwierzat Praebieg cyklu owulacyjnego Regulacja hormonalna cyklu owulacyjnego Regulacja wydzielania estrogenow w fazie pecherzykowe} Regulacja hormonalna w fazie owulacyjne} j lutealne} ZAPLODNIEME ROZWO4 ZARODKA | PLODU Powstawanie i funkcje tozyska Faza rozwoju ptodowego Poréo DETERMINACIA PLCI ‘TEST. 3. METABOLIZM.I TERMOREGULACIA. CZYNNY | BIERNY APARAT RUCHU. OSMOREGULACJA | WYDALANIE. ROZRNAZANIE | ROZWOJ ‘ODPOWIEDZI Z KOMENTARZEM LUKLAD NERWoWY UKLAD DoKREWNY RYTMy BlOLOGICZNE ObaYWANIE I TRAWIENIE Witla GAZOWA KRAZENIE | FUNKCJE KRW! " 318 32 329 39 329 331 332 332 334 335 337 338 339 341 344 345 347 351 351 352 359 365 365 386 393 395 403 407‘onronnost oRGANZNOW amen sana ett poo! rinks Te ec tevin, Wymian gzo¥ ratente 1 funkcje kr. Odpornos orgay nizmov ert ee ecregacte. coy ra eae wydlrie. Roznetane | roz¥) a sma wesc TH woes 415 424 425 29 433 439 439 439 440 441 449 2 WSTEP Fizjologia jest nauka o koniecanych do utrzymania sie przyZyciu funk: Budowa tych zwiakiw zostala ‘chemicany i struktura, Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Krakéw 2004, PB ys. 4 Komérki mezosleju Rodzaje widkien nerwowych ‘Aksony i wyjatkowo dendryty, konczace sie w znacznej odlegtosci ‘od perikarionu, nazywamy wloknami nerwowymi. Pod wagledem czynnosciowym wlékna nerwowe dziela sie na; 1 przewodzace impulsy z obwodu do osrodkéw; sa to wldkna dosrodkowe, czyli aferentne; G przewodzace impulsy z osrodkow na obwad; sq to wlokna odérodkowe, czyli eferentne. Zasadniczy podziat widkien nerwowych opiera sie na kryterium posiadania lub braku ostonki mielinowej zbudowanej gtownie z fosfo- lipid6w (sfingolipidéw, lecytyny) i cholesterolu’. Wieksz0S¢ aksonéw jest okryta przez lemocyty (komérki Schwanna, neurolema). Wiokna pozbawione mieliny sq owiniete przez lemocyty tylko raz, we wtéknach mielinowych lemocyty owijaja akson wielo- krotnie, tworzac ostonke mielinowa (rys. 3.) — ostonka ta jest poprze~ rywana co 1-2 mm wezlami (przewezenia Ranviera). W weztach kolejne lemocyty, utozone wadtuz aksonu, stykaja sie ze soba, poz0- stawiajac niewielka przerwe eksponujaca btone komérkowa aksonu (ys. 1.). braedstaiona w pozycii Trening przed matura, Komérka. SHod EE me a = ae ticzba [nagie | jednoostonkowe, tytko | ednoaslonkawe, | dwuostonkowe, osionka | tee, fos [rset te [rcs [tue oa | Frees |" [eats iw font” nt oe | Sea aaa pe [rcs re [wsgernmewe assert [pa eevee fea ba ee eee | |w2rokowy ‘oraz nerwy rdzeniowe | Rodzaje neuronéw Neurony ze wzgledu na liczbe wypustek Klasyfikuje sie nastepujaco: _jednobiegunowe (jednowypustkowe), wystepujace np. w pod: wagorzu bedacym czescia migdzymézgowia (rys. 5.); _rzekomojednobiegunowe — pojedyncza poczatkowo wypust: ka neuronu rozdziela sie na dwie czeSci: jedna jest den- drytem, odbiera oraz przewodzi podniety do komérki, druga Jest aksonem i dochodzi do rdzenia kregowego nalezacego do ‘oérodkowego ukladu nerwowego; neurony tego typu wyste- Puja w zwojach czuciowych: w mézgu i rdzeniu kregowyms; . diubiegunowe z dwoma wypustkami, z ktérych jedna jest ddendrytem, druga aksonem; tego rodzaju komorki wystepuja, w nabtonku btony wechowe} i siatkéwce oka; ._wielobiegunowe — posiadaja liczne dendryty i jeden akson; naleza do najpospolitszych typéw neuronéw; ze wzgledu na dtugose aksonéw dzielimy je na: © wielobiegunowe z dtugim aksonem, ktore wystepuja w ner- wach Korowo-rdzeniowych oraz stanowia, wypustki neu: ron6w ruchowych (motoneuronéw) rdzenia kregowego; © jednobiegunowe z krétkim aksonem, ktore stanowia neu rony posredniczace, kojarzeniowe (interneurony) lezace Ww substancji szarej osrodkowego uktadu nerwowego.Feheblenowy — dvublegunowy eloblegunowy » aw a= As ys. 5 Typyneurondw Klasyikowanych ze waaledu na ze wypustek Pod wasledem czynnosciowym neurony Klasyfikowane sq nastepujaco: czuciowe, sensoryczne (dosrodkowe); biegna od receptora i sq neuronami rzekomojednobiegunowym 2 ruchowe (odfrodkowe), motoneurony, biegna do efcktora (np. migénia) 1 sq neuronami wielobiegunowymi z dtugim aksonem; @ posredniczace (kojarzeniowe), interneurony, wystepuia ‘m.in. pomigdzy neuronami czuciowrymi i motoneuronamf; sa rneuronami wieloblegunowymi z krotkim aksonem. POBUDLIWOSC | POBUDZENIE Pobudliwosé 1 pobudzenie sa to cechy aywych komérek. Pobudli Woe jest to zdolnoéé reagowania na bodziec. Neurony, obok komérek migéniowych, naleéa do komérek reagujacych bardzo szybko na bo dziec, ara poziomu pobudliwosci jest prog pobudliwosci. Przez pros pobudliwosci rozumie sig najstabszy bodziec zdolny do wywolania .w danych warunkach okreslonej reakcji. Jest to: 1 bodztec progowy, 1 bodaiec podprogowy; charakteryzuje sie natezeniem niz- szym od progowego, 2 bodziec o natezeniu wyészym jest bodicem nadprogowym. Odpowiedé na bodziec jest pobudzeniem komérki. Zjawiska po: pudliwosei zwiazane sa glownie ze zmianami bioelektrycznymi btony komérkowe} ENCJALY ELEKTRYCZNE KOMORKI NERWOWEJ spoczynkowy potencjat blonowy ‘We wszystkich Zywych komérkach w warunkach spoczynku istnieje réinica elektrycznych potencjat6w miedzy zewnetrza { wewnetrzna powierzchnia blony komérkowej. Od strony wewnetrzne} btona ta jest naladowana ujemnie w stosunku do strony zewnetrzne}. W zwiazku z tym mow sig 0 elektrycznej polaryzacfi Blony kemér owe), wywotane} swoistym rozdziatem przez btone tadunkéw dodat: nich i ujemnych, ys. 6. Akson w stane spoceynku Prayjmuje sie, Ze potencjat zewnetrzne} powierzchni blony jest potencjatem zerowym i w stosunku do niego okresla sig potencjat je} wewnetrzne} powierzchni. Wielkose potencjalu spoczynkowego zalezy ‘od typu komarki i wyniosi od —40 do —95 mY. Polaryzacja blony komérkowe} jest spowodowana: 1_Asymetria.w stezeniach jondw Na* i K’ po obu stronach blony komérkowe). > Wewnatrz komérki przewazaja kationy K’{ aniony ale dyfundujacych wielkoczasteczkowych biatek (7S. 7-)- > W plynie zewnatrzkomérkowym wystepuje stosunkowo due stezenie dodatnich jonow sodowych (Na’) 1 wjem- rych Cl”.srodowisko zewnatrakomérkove ys. 7. Parametry elektrochemicene w neuronie w czas spoczynku (strait oznaczaja transport bierny) Stetente jongw Nar jest okoto 10 razy wy2sze na zewnatrz komérki, ‘a8 stezenie jondw K okolo 30 razy wigksze wewnatrz komérki © Zr6énicowana przepuszczalnoscia dla jonéw. Pozostajaca ‘w spoczynku btona neuronu jest: (© nieprzepuszczaina dla anionéw organicznych, © wysoce praepuszezalna dla jonéw K’, mniej dla jonéw cts © minimalnie preepuszczatna dla jondw Na’. Utrzymanie blony Komérkowe} w stanie polaryzacji (duzego wew- natrzkomérkowego stezenia K* i matego steienia Na‘) wymaga akty¥- nego transportu obu tych kationow przez btonie komérkowa przeciWko sradientowi stezer, Odbywa sie to dzieki : Pomple sodowo-potasowej. Stanowi ja enzym Na‘/K" ATP-aza znajdyj Bra sing I sie W blonie komérkowej, ktéry trans: ee Ete ‘analy sodowe jony Na’ na zewnatrz btony- Dowierchn boy tana seer 2e soba kationy kz zewngtrzne) wnetrza komérk aoe Je przez btonowe kanaly potasowe 40 + Metekstamy obrét czastecaki Nat/K* ATP-azy prZe" mieszeza 3 jony Na’ na zewnatrz i jednoczesnie 2 jony k’ do wnetrza (os. 8.) ctoczente mole stezenie k kemort hve stezenie Na Dine omérkowa sea ie seeks ror bere ute stezenie K wre \. a8 +m, mate stezente Na 2K ys. 8. Funkcja pompy jonowe) — Na'/K" ATP-azy Optymaina praca pompy i zwiazana z tym optymalna pobudliwosé ‘wymmagaja: stalego doptywu O, i glukozy, stale} resyntezy ATP z ADP 1 P, w procesie oddychania ko- mérkowego, © odpowiedniego stosunku kationéw Na’ i K* w plynie ze- wmatrzkomérkowym, © odpowiednie} temperatury dla proces6w enzymatycznych (37°C), ©_obecnosci jonéw Mg" (jony Ca?* dzfataja hamujaco). Potencjat czynno: iowy i jego geneza Istnienie potencjatu spoczynkowego jest nieodzownym warunkiem dla powstania czynnosciowych zjawisk bioelektrycznych w neuronie. Punktem wyjécia dla zjawisk czynnosciowych jest zmiana stanu spola- "yzowania neuronu. Jezeli na neuron podziata sie bodicem, wzrasta Przepuszezalnosé blony dla jondw Na’, ktéra w znaczny sposob prze- ‘wyésza przepuszczalnosé dla jonéw potasu. Do wnetrza neuronu przez otwierajace sig kanaty sodowe naplywaja zgodnie z gradientem stezeh (transport bierny) jony Na’. Naptyw jonéw Na” powoduje najpierw ‘wyréwnanie ladunkéw elektrycanych pomiedzy wnetrzem a otocze- hhiem, 2a potem — na krétko — zmiang potencjatu wewnatrzkomér- kowego na dodatni, okreslany jako nadstrzat (rys. 11.).4 Zjawisko to okresla sie Jako depolaryzacje btony komérkowey Sony Nat poczatkowo wnikaja do wnetrza nevron tylko w miejscu za ie arieieraraaz na ypownen cunke elektrycanych w tym jednym miejscu fala depolaryzacja zaczyn2 SH rozprzestrzenia€ jako potencjat czynnosciowy tub iglicowy- rzesuwante se ali depolaryzacjiod miejsca zadzialania bodca na tone komérkowa do zakofczenia neuronu (Kolbek synaptycznych) na, zywamy impulsem nerwowym ("y5: 9-)- ierunek —— przemieszcrania sie oh frmpulsu A odtworzony stan spoczynkowy ys 9. Praemieszczanie sie potencjalu crynnofctowego wadlut neuron \Warost przepuszczalnosci blony dla jondw Na* trwa kréce} nit 41 m/s, po.czym gwattownie spada, poniewaz zamykaja sie kanaly sodo we, a otwieraja sie kanaly potasowe (rys. 10). Jony potasowe, zgodnie Zaradientem stezef, opuszczaja wnetrze komérki, przez co byw (a ‘dunkéw dodatnich wewnatrz komérki, czyli nastepuje repolaryzaci- epolaryzacia a | X -~§_1 aunt ‘spoczynkowego Rys. 10. Mechanizm depolaryzacii lon) ie y neuronu przez otwieranie ‘Vzamykanie setektywnych kanatéw Na” i K° Sh es 6 Tus po przejéciu fali depolaryzac)i zostaje praywrécone dziatanie pompy Jonowe) { nastepuje powrot potencjalu spoczynkowero. =| epolaryzacia| | | eine |_| o \ Thana | eran | Potencjat blonowy, mV 0 eed refrakela lbezwatedns ys. 11. 2miany potencjalu wewnatrz neuronu w odpowiedzi na bodziec W czasie depolaryzacji blony komérkowe} komérka staje sig niepobud- tiwa, nie reaguje na bodice, niezaleznie od ich sity, co okresla sie jako stan refrakeji bezwzgledne). Po okresie refrakcji bezwzgledne} nastepuje: ‘okres, w ktérym neuron odzyskuje swoja pobudliwosé, lecz prog de polaryzacji jest podwyzszony (do wywolania potencjatu czynnosciowe- ‘go konieczny jest silniejszy bodziec). Jest to okres refrakcji wzgledne} WYTWARZANIE | PRZEWODZENIE IMPULSOW W AKSONIE Gtowna strefa przewodzeniafali depotaryzacfi w neuronie est akson. Miejsce, w ktérym akson odchodzi od ciata neuronu, wane wegerkiem aksonu (rys.1.), jest bardzie} pobudlive, tatwie} generuje potenciat ézynnosciowy nif ciato komérki, zatem tam powstaja impulsy nerwowe, Potencjat czynnosciowy powstajacy w aksonie charakteryzuja na- stepujace cechy: 1. powstaje wedtug zasady ,wszystko albo nic”, kt6ra oznacza, +e powstanie on zawsze, gdy bodziec osiagnie co najmnie} wartosé progowa, przy czym jego amplituda nie zalezy od sity bodica;% Se Go sie bodica (wiekotc! sygnalu) Swiadezy czestotinig @ iso ss 12); ta sp030 Kodowanta Informacy ny, Zamna sie Kodowaniem cyfrovyins srptituda potenjalu nie maleje w mare PrZeSUWania sig potenjta wad aksonu ca! IMpUS 3st Preewodro, bez ubythu; «jest Jednokierunkowy, przemieszcza sie ZaWsze Od miejca powstania w kierunku zakoAczenia aksonu, otencjnl potent 7 Birrony rtetach 4H] = ys. 12. Zmiany w aksonie zachodzace pod wplywem bodicow o rézne} site Predkosé przewodzenia impuls6w wadluz wlokien nerwowych zaleiy od: Q Srednicy aksonu © wlokna o duzym praekroju maja zdolnosé praewodzeni# potencjaléw czynnosciowych z wieksza predkoscia, 735 ‘wlokna 0 przekroju mniejszym przewodza wolnie} (0 nose wl6kna, podobnie jak w ukladach nieazywions sys: 16 Possynaptycarypotencalhamusacy (A, nap Jonéw CI" waive Jonow K°() Néurotransmitery i modulatory synaptyczne Neurotransmitery dzieli sie na pobudzajace i hamujace. ‘a Neurotransmitery pobudzajace; naleza tu zwiazki depolary: Zzujace blone postsynaptyczna: acetylocholina syntetyzowana zcholiny i kwasu octowes0, © aminy biogenne (katecholaminy) powstajace w wynikt dekarboksylacji aminokwasow: @ dopamina, adrenalina, noradrenalina, stanowiace ty ‘ogniwa w taticuchu przemian aminokwasu tyrozynyi @ serotonina, ktéra jest metabolite aminokwast tryptofanu; © histamina, kt6ra powstaje na skutek dekarboksylac aminokwasu histydyny; © aminokwasy, np. kwas glutaminowy. a. Neurotransmitery hamujace powoduja hiperpolaryzaci Bl” ny 1 powstanie postsynaptycznego potencjalu. hamujaces? (USP); zasadniczym neurotransmiterem hamujacym J ‘2 kwas gamma-aminomastowy (GABA) powstajacy WY" ku dekarboksylacji aminokwasu ~ kwasu glutaminowes? 3 2. dziatanie hiperpolaryzujace wykazuje rowniez amino- kewas glicyna. Neurotransmitery po zwiazaniu sie z receptorami neuronéw post symaptycznych moga: 2 wywotaé zmiany potencjatu elektrycznego blony neuronow, © spowodowaé powstanie cAMP — drugorzedowego przekaini- ka informac}i, ktéry inicjuje zmiany metabotizmu neuronéw. Niezaleznie od neurotransmiterow (mediatoréw) zakoniczenia aksonéw rmoga uwalniaé modulatory synaptyczne, bedace biologicanie aktywnymi peptydami. Maja one wplyw na btony pre- i postsynaptyczne, zmienia jac ich wlasciwosci (wzmacniajac lub tlumiac dziatanie mediatoréw). ‘Osobna grupe modulatoréw stanowia peptydy opioidowe; naleza do nich enkefaliny produkowane przez komérki pnia mézgu, hamujace ‘caulosé synaps chemicznych. Przybywa dowod6w na to, Ze oSrodkowry uktad nerwowy wytwarza wiele substanc}i endogennych, ktére moga nie tylko usuwa€ bol (morfinopodobne), ale takze weywolywaé zmiany nastroju ‘ emocje. Grupuje sie je pod nazwa endorfin, okrestanych jako endo- genne morfiny zmniejszajace wradliwosé ofrodk6w bélowych, Zadanie 1. Neuron jest komérkq postadajaca, obok organelli wystepujacych powszech- nie w komérkach, takze struktury specyficzne, ktore pojawily sig na skutek specjalizacji czynnosciowej komérek nerwowych. ¥ Wskaz struktury swoiste dla neuronu, Zadanie 2. ¥ Wsklad tkanki nerwowej wchodzq — obok neuronéw — komérki glejowe. Podaj réénice i podobiertstwa migczy komérkq nerwowa i Komérkaslejowa. Zadanie 3. ¥ Podaj sktad i funkcje mietiny.. Zadanie 4, ¥ Podaj réénice migdzy pobudliwosciq a pobudzeniem. 4 Budowe | funkefe cANP przedstawiono w pozyei Trening przed matura. Metobolizm komérkowy, ‘ydavmictwo Szkoine OMEGA, Krakow 2004.2 Boe. ae Tadanie 5. cmérkinerwowe) zapewmia Je] 2doIno alry $e do Y kudryelement StrUktUralny TA ciatow eL@kIYCZNYCH? Poday ya Zadanie 6. i srwem. °% Podaj rozrdznienie miedey neuronem ane! Zadanie 7- veny nae do womerck charakteryzujacych sie wysokq wradtinos, vv Neurony iki srodowiska zewnetrznego. Wymieri rodzaje na niektére czynnil igounetcones Be eee: pavcme ynsoned wrastivodcl neuronéw na ich dziatanie. Zadanie 8. Y Jednym 2 czynnikéw warunkujqcyeh powstanie bionoweso potencay ‘poczynkowego Jest wieksza praepuszczainos¢ biony komérkowej dla Fotondye Kn kationéw Nar. Dlaczego kationy potasu dyfunduja szb- cie) nit jony sodu? Zadanie 9. Y estaw réinice miedzy potencfalem czynnosciowym a potencfatem spo cynkowym. Tadanie 10. ‘Na schemacie przedstawiono wykres zmian potencjatu elektryc2nego neuron. 0 = 0 0 10 «0 a 0 80 ‘potencjat blonowy (nV) ‘czas (ms) Rys. 17. 33 'Y_Ktérym symbolem literowym oznaczono potencjat spoczynkowy, a kté- rym potencjat czynnosciowy? zadanie 11. / Woniektérych stanach chorobowych mozna zaobserwowa¢ hiperpotase- mig, tj. zwiekszone stezenie jondw potasowych we krwi i plynach zewnatrzkomorkowych. Jak hiperpotasemia wptywa na potencjaly blo- rnowe neuronu? Zadanie 12. Na rysunku przedstawiono schematycanle przewodzenie impulsu nerwowego wzdtu2 aksonu. Okresl kierunek przewodzenia impulsu nerwowego na wl6k- nie nerwowym (A) 1 (B). Na sit Rys. 18, ¥ Podaj uzasadinienie wyboru kierunku. Tadanie 13. W potencjale czynnosciowym wyréinia sie dwie fazy: faze depolaryzacji, faze repolaryzacii Y Podaj, na czym polega zasadnicza réznica miedzy nimi. Zadanie 14. ~ Caymréini sie zasadniczo refrakcja bezwzgledna od refrakcji wzgledne)? Zadanie 15, Y Jakie jest znaczenie zjawiska refrakcji?x potencjaly CZynnosclowego we wes Tadanie 16. a na rsunka a przedstoviOn © uoskopu podezas przecietnie si, he any na ek neg eauciony, UEYEKOOY Tr ka. pesrninto Pl 1 aka ysunek, na kgm prawiclowo przedstawiono obraz potencjoy ponstajacego w wyriku sinelsz6g0 podraénienia. Q@Ge {Poa} narwe tego typu kodowania informacjtosile bodica. Tadanie 17. ‘Jako jest rbtnica miedzy przewodzeniem a przekazywaniem impulsbn rerwowych? Tadanie 18. ¥ Uzosadni) slusenose stwierdzenia: ,Wlasciwa réwnowaga pomiedzy Jo ami magnezu i wapnia jest niezbedna dla prawidtowego przewodzenia i preekainictwa nerwowego”. Tadanie 19. Punktem praetomowym w badaniach nad mechanizmami aktywacji i inakty ae rw czasle potencjatu czynnosciowego byto wprowadzenie 26 bd tetedtlsy (TTR), Jest to jad mytwarzany prac 2/88 soll wre Spokojnym ryby z rodziny Tetrodontidae. Jad ten dla Na’, Stosuje i) lokowania werostu przepuszczalnosci bton neuro™ puseczalnosl Maya ksyne, ustalono, ze blokowanie wzrostu Pi2* 1a" polega na t 2c tetto dotoksnyz jc kane sodomy, eae czqstectki 35 2 Wyjasnij, jaki jest wplyw tetradotoksyny na pobudliwosé neuronu. © Jakie informacje na temat btony neuronu uzyskano dzieki doswiadczeniu z tetrodotoksyna? zadanie 20. bilo prawidiowego funkcJonowania neurondw duze znaczenle ma réwnowoga wapniowa, Ww warunkach niedoboru wapnia w czasie, jaki uplywa pomigdzy kolejnymi jencjatami czynnosciowymi, kanaly sodowe nie domykaja sie w petni 1 Jak na funkcje neuronu wplywa niedobér wapnia? 2 Okresl stan migsnia unerwionego przez neuron pray nie: doborze wapnia. pot Zadanie 21. ¥ Testaw tabelarycznie réznice migdzy potencjatem czynnosciowym a po: tencjatem postsynaptycznym, uwzgledniajac nastepujace parametry: 2 amplitude, Q. sposéb rozprzestrzeniania, Q czas trwania, 2 rodzaj zmian w blonie, 2. sposéb kodowania informagji Zadanie 22. Y- Informacja o wielkosci sygnatu (sile bodéca) moze byé kodowana w spo- s6b cyfrowy i analogowy. Podaj zasadniczq réénice miedzy wymienio- nymi sposobami kodowania. Zadanie 23. ¥ Opisz sekwencje zdarzer', ktore zachodzq w trakcie przewodzenia sy- naptycznego. Zadanie 24, Y Oszybkosci przewodzenia impulsu w2dtuz sekwer liczba potacze synaptycznych. Dlaczego w tral nerwowego nastepowato wydluzanie sie aksonow? ancji neurondw decyduje kcie ewolucfi uktadusatel i Ed onach, w ktérych ‘getycene neurondw. Wskat procesy 72 shodzgce w neut ee rest uizywane energla pochodaqcaz rozkiad ATP. Se as ncjotow bioelektrycznych wnetrza neuro setts aio ot Sy pceazynania Imps PEON, Kir mp ‘oznaczono symbotami literowyrni- Rys. 19. ¥ Podaj nazwy potencjaléw dia poszczegdlnych oznaczer\ literowych. Tadanie 27. ¥ Diaczego miejscowe defatanie bardzo niskiej temperatury petni funkcie znieczulajgca? Zadanie 28. Dziolanie bodéca na pobudliwa tkanke nie zawsze wywoluje depolaryzode bblon komérkowych i powstanie stanu pobudzenia. Pod wptywem niektorych bodécéw dochodzi do wstrzymania generowania impulséw nerwowych. Na schemacie praedstawiono spoczynkowy potencjat blonowy oraz kierunek J zaktes jego zmian podezas dzialania réinych bodécéw. 37 +60 z oo | r : g spoceynkowy potencjalblonowy 70 90 | ea Rys. 20. © Okres! rodzaj zmian potencjatu btonowego, cznaczonych sym bolami titerowymi A, B, C. G._Ktéra zmiana powoduje powstanie taw. stanu hamowania? Podaj uzasadnienie. @ Jakie substancje chemiczne dziataja hamujaco na neuron postsynaptyczny? Zadanie 29. Y _Neurotransmiterami sq biologicanie aktywne zwiazki chemiczne, ktore mu- szq spetniaé pewne kryteria, aby mogly by¢ uznane za przekaéniki nerwowe miedzy komérkami nerwowymi. Wymier zasadnicze kryteria pozwalajace ‘okreslié, Ze dana substancja chemiczna peti funkcje neurotransmitera. Zadanie 30. Neurotransmiter wydzielony do szczeliny synaptycznej dziala przez okre Slony, krétki czas. YW jaki sposéb jest usuwany z przestrzeni synaptycznej? Zadanie 31. Y Niektére leki, np. strychnina, obnizajq hamowanie synaptyczne. Jakie objawy wystapia w przypadku zatrucia strychning?me shat dwa etopy transportu neurotransmicera od miejsca Jego powsta. a ne nizenia riecia er Tadanie 34. ‘Medyeyna stosuje wile substancji znieczulajaeych; jedne z nich dziatajg tdomie|scowo, Inne — u2ywane podczas zlotonych zabegow chirurgicznych ~ ‘miecrulaja wieksze partie ciata. Naleéq do nich m.in. prokaina, ktéra “mniejsza przepuszczainosé blon Komérkowych dla jonéw sodu, oraz po- chodne kurary, Ktére wigéac sie z receptorami blony postsynaptycznej, ‘znoszq odruchowe napiecie migsni. : : Y Ktéra z tych substancji dziala domiejscowo, a ktéra ogélnoustrojowo? Podaj wzasadnienie wyboru. BUDOWA I FUNKCJE OSRODKOWEGO UKLADU NERWOWEGO Podziat anatomiczny i funkcjonainy uktadu nerwowego Anatomicznie uktad nerwowy dzieli sie na: 1 osrodkowy uktad nerwowy, ktéry obejmuje mézgowie i rdzei kregowy; Q obwodowy uktad nerwowy, do ktérego naleza nerwy czasz” kowe i rdzeniowe oraz zwoje nerwowe. Funkcjonalnie uktad nerwowy dzieli sig n: G somatyczny uklad nerwowy, ktéry odbiera bodéce pocho- dzace z zewnatrz organizmu i reaguje na nie, kieruje CZy™ ‘nosciami migéni szkieletowych; 9 a autonomiczny uklad nerwowy, ktory odbiera bodice po: chodzace z wnetrza organizmu i reaguje na nie, wplywa na czynnosci migéni gladkich, mieSnia serca i gruczolow. OSRODKOWY UKLAD NERWOWY MOZGOWIE RDZEN KREGOWY noises wzcu PRZODOMOZGOWIE $RODMOZGOWIE TYLOMOZGOWIE KRESOMOZGOWIE MIEDZYMOZGOWIE OrDrEK ——_aozen (Momézaowie PRZEDLUZON ne) Kresomézgowie Kresomézgowie Jest zbudowane z dwéch pétkul mézgowych potaczo- nych spoidtem wielkim, utworzonym ze zmietintzowanych, szybkoprze- wodzacych aksonéw. Powierzchnia potkul tworzy fatdy, zwane zakre- tami, porozdzielane bruzdami. Bruzdy dziela, powierzchnig pétkul na eatery platy: czotowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny (rys. 21.). bruzda érogkowa Ei fat clemieniowy ask pee plat potyticzny bruzda bocena pat skroniowy Rys. 21. Ptaty mézgu (widok 2 boku)——— ~ mézgowe catowieka nie sa symetrycang thule jew Poniewaz Pi stronie jest nieco WiCKSZY, & Bruzda Bocas y skroniowy po tewe} S110" dutsza (1y5: 22:)- es ica on ae ene x ys, 22. Asymetra pélkul mézgowych cztowieka Whetrze pélkul mézgowych stanowia Komory wypetnione plynem mézgowo-rdzeniowym, ktore tacza sie z Ill komora miedzymézgowia, 1 przez wodociag mieszczacy sie w Srédmézgowiu — z IV komorg stanowiaca Swiatto rdzenia przedluzonego; przechodzi ona nastepnie wkanal centralny rdzenia kregowego (rys. 23.). komory bocene kresomézgowie ‘wodociag mara kanal rdzeniowy ys, 23. Schemat komér mézgowych nazwe Powierzchnie mézgu pokrywa istota szara mézgu, noszac@ a e me mézgowe}, w ktére) znajduja sie osrodki korowe. stota ncja) szara tworzy tex skupiska neurondw w lezacej pod nia Is biate), tzw. jadra mozgowe, czyll ofrodki podkorowe, ktére naleta do starych filogenetycanie czesct orodkowego ukladu nerwowego, Osrodek nerwowy stanowi skupienie ciat komérek nerwowych, ‘ograniczone do pewnego obszaru istoty szarej mézgu i rdzenia. Osrodki korowe prostych czynnosci ruchowych { czuciowych zostaly doktadnie zlokalizowane (rys. 24.): 1G w placie czotowym znajduja sie ofrodki ruchowe (kora ruchowa); plat ciemieniowy obejmuje osrodki czuciowe (kora somato- czuciowa) 2 wzagtebieniu bruzdy boczne}, miedzy platami ciemieniowym { skroniowym znajduja sig oSrodki smakowe (kora smakowia); @_w platach skroniowych mieszcza sig ofrodki stuchu (kora stuchowa); Ow czesci przysrodkowej platéw skroniowych umiejscowione a osrodki wechu (kora wechowa). KORARUCHOWA. brunt srodkowa KORASMAKOWA KORA SLUCHOWA KORA W2ROKOWA ys. 24. Obszary czynnosciowe kory mézgowe| Praewazajacy obszar kory mézgowej u cztowieka nie ma éciéle sprecyzowanej funkcji, dlatego obszary te nosza nazwe pél kojarze- niowych, ezyli asocjacyjnych (na rys. 24. widoczne jako szare pola kory mézgowe}).. U catowieka wyrézniamy nastepujace obszary (pola) Kojarzeniowe: D. Obszar przedczolowo-oczodotowy — uwazany 7a miejsce powstawania myslii poje¢ abstrakcyjnych. Zwiazany z plano- ‘waniem postepowania oraz hamowaniem popedéw i emocji,& oe aes Jest sledsem tntlektu | osobowescl. Ustkodzenie tq, ‘obszaru powoduje zaburzenia pamieci Swieze}. «9 obsarsroniowy praechowue wraZenia, J6B0 CrYNMOK wing sie z pamigcia trwala- a Obszar ciemieniowy odpowiada za integracje informacy cauciomych, ustalanie stosunk6w przestrzennych miedzy 2, swiskami, tu lokalizuje sie pamieé topografii miejsc. a Obszar potyliczno-skroniowo-ciemieniowy odpowiads 2 integracje informac}i cucionych potrzebnych w planowaniy ruchdw. Tu znajduje sie nadrzedny ofrodek mowy. Stag prackazywane sq informacje do ofrodka ruchowego mowy, téry mieéct sie w place czolowym dominujace} potkuis mézgowes (u wigkszoic!ludzt jest to lewa potkula) COprécz ory mézgowe), w Ktore} sa zlokalizowane flogenetycznie najmlodsze pola kojarzeniowe, w sklad kresomézgowia wchodza: 1G Jadra podstawy mézgu, ktére wspdtpracuja z méédzkiem \w planowaniu { Kontroli ruchow; ©. uklad limbiczny, ktéry obejmuje stare ewolucyjnie struktury resomézgowia (kiedy$ zaliczane do wechomézgowia"), kieru- {Jace zachowaniem organizmu i procesem zapamietywania. > (2) ora own MBN Kora stara ‘ys. 25. Uktad timbicay czlowieka (na rysunku oznaczony kolorem) eter EE Migdzymézgowie obejmuje: 2 Wagorze, stanowiace wana stacje przekaznikowa taczact ‘resombzgowie z pniem mézgu. We wzgérzu mieéci sie stO¥" ‘y ofrodek podkorowy czucia odpowiedzialny za integraci¢ eee ee oe » Struktura mirgu bezowedniowcéw praedstawiona pit ero poo Bom” late ee Sing zed met {informacii czuciowych przed ich wystaniem do kory mez: gowe} sceetina centralna korg czuciowa wagorze pale smahowe wagorze lokaliacia erzedowyeh ‘czucionyeh rdzeh kregowy zakoficzenie widkna neuron zakofczente wdkna ‘zuctowego (bal, temperatura, ‘neuronu cauciowego ‘yk, czucie 2 narzadéw plciowych) (mak). _akoticzenie widkna ‘euronu ezucloweyo (dotyk, vis) ys. 26, Informacja czuciowa, przenoszona przez oérodki czucta ziokalizowane we ‘wegbrzu do odpowiedniego pola kory czuciowe} Droga, ktéra przewodzi informacje czuciowa z powierzchni ciata przez osrodki (jadra) wzg6rza, nosi nazwe drogi swoiste). Drogi te sktadaja sie z trzech neuronév czuciowych (rys. 26.). Informacja prze- kazywana z prawej strony ciata trafia do lewej pélkuli i odwrotnie — zawsze na strone przeciwlegla. G Podwagorze, w ktorym mieszcza sie ofrodki: 2 termoregulacji, 2 glodu i sytosct, 2. pragnienia (rys. 27.), © agresji i ucieczki, © rozrodezy, jego czynnosé jest odmienna w zaleznoscl od pli (réznicowanie sig tego osrodka w kierunku okres- lonej ptci nastepuje w czasie Zycia ptodowego), © wyzwalajace reakcje w odpowiedzi na zmieniajace sie Srodowisko zewnetrzne i utrzymujace w ten sposob homeostaze.iodek oie ‘pragnienia/ deh sunt ltl pony erie eer 8 HGS ae ‘sytofcl | pragnienia w podwegorzu W migdzymézgowlu mieszcza si¢ dwa gruczoly dokrewne: przy- sada | szyszynka (rys. 28.). ae oe 45 Pies mozeu W sklad pnia mézgu wehodza: a Sredmezgowie Przez wnetrze érédmézgowia przechodzi kanal, nazywany wodo- ciagiem mézgu, Ktéry taczy komore Ill miedzymézgowia z komora IV rdzenia przedtutonego (rys. 23.). W srédmézgowiu znajduja sie wegorki czworacze (rys. 30.): 2 wzg6rki czworacze gérne odpowiedzialne za odruchy wzrokowe, np. zwezanie érenicy pod wplywem wiatla, > wagorki czworacze dolne kontrolujace odruchy oczu w od: powiedzi na déwiek. G. Mozdzek (tylomézgowie wtérne) Mézdaek lezy nad komora IV, sktada sie z dwoch pétkul { robaka (rys. 29.). Pokrywa go istota szara, zwana kora mézdzku, 0 pofatdo- wane} powierzchni, Méidzek kontroluje i koordynuje ruchy, a tym samym integruje informacje pochodzace z migéni szkieletowych, Scig- gien i stawow. petkula robak méidiku plat tyly 3G i pnt ta Ty 2 Schema buoy nb Wsktad tylomézgowia wtérnego wehodzi takze most (rys. 30.); jest ‘on utworzony z akson6w i skupieft substanci szare}. Pelni zasadnicza funkeje w przekazywaniu impuls6w z kory mézgu do kory mozdzku, ktore odbywa sig w ten sposdb, ze prawa potkula mézgu wysyla impulsy nerwowe do lewe} pétkuli mozdiku i odwrotnie.a Rdzet przedtutony ze przaony stanowi naybardzie) 2 tylu potoiona zen ot no rezeia pzeduioneg0 BGM Kal ty ya (rs. 3 fatto Komory WV (19S: 23-), 24 dO —W kanat 54 SY Pewee pranmorm THeSICTA se bro bell statne ata 2ycia rune Sato o#FOOK! + oddechowy, odpowiedzialny 22 ruchy oddechowe, 5, naceynioruchowy (WazomotOryezny), KieTUACY praca ge ‘a oraz reguujacy napiecie naczyniowe, 5 regulujace funkeje przewodu pokarmowego: sania, og ‘ykania, wydzielania sokow trawiennych, > adruchow obronnych: + wymiotny, + kasrlu i kichania, + mrugania powiekami, + yy/ézielania potu. \w rdzeniu praedtuzonym krzyzuja sie szlaki nerwowe, biegnace do rézenia kregowego, ktérymi informacja ruchowa przechodzi z prave) praechodzi w 5 ‘Uae pétkuli do lewe} potowy clala i odwrotnie. Bezposrednie potaczenia korowo-rdzeniowe sa zdobycza evolu cyjna ssakw naczelnych i dotycza precyzyjnych ruchow, np. pisanianm Kawiaturze Komputera. W czeéci brauszne} pnia mézgu ztokalizowany jest tw6r siat (ys. 30.). Rozpoczyna sie w rdzeniu kregowym i biegnte do miei mBzgowia. Stanow/ go sieé wzajemnie potaczonych neuronow, Ktbys aksony dziela sig na: kowaly G_wldkna biegnace do rdzenia kregowego, G_wlékna biegnace poprzez osrodki padkorowe 4 gowej. Droga, ktéra przewodzi informacje czuciowa przez twor siatkowat) do kory mézgowe}, nosi nazwe drogi nieswoistel. Zadaniem tworusiatkowatego jest kontrola narzad6w cZuc 8 Aas Feceptoréw, utrzymanie swiadomosci i stan’ a ty pobudza lub hamuje dziatanie kory 073 fo kory mo agit crworacte Sesmoagorra iN méek ) dz kresomy wer / ~ rues praeatuzony siathowaty most ys. 30, Lokalizacja tworusiatkowatezo Rdzen kregowy Razeh kregowy znajduje sig w kanale kregowym i ciagnie si¢ od rdzenia przedtuzonego do wysokoict Il kregu ledzwiowego, Istota szara, zbudowana z cial neuron6w, jest otoczona istota biata, ktora tworza peczki zmielinizowanych aksonow. korea lay v6 rdzeniowy et rdeeniowy inotaiata — jorzeh preednt ys. 31, Schemat rdzenia kregowego 2 Korzeniami nerwéw rézeniownych Z rdzenia kregowego wychodzi 31 par nerwow rdzeniowych. _Aksony neuronéw czuciowych wchodza do rdzenia od strony gr2bietowe} (korzeniam’ tylnymi). Gl Aksony neuronow ruchowych wychodza brzuszna czeécia rdzenia (korzeniami przednimi). Rdzeh kregowy jest ogrodkiem odruchéw bezwarunkowych oraz miejscem przewodzenia impulsacji do mézgu i z mézgu do narzadow ‘wykonawezych.piramidy ‘roa korowo rdzeniona rdzohkregowy ys. 32, Scat dog\impuls ruchowego zorodka ruchowego w Korze mézgowe} W istocie szarej rdzenia kregowego zlokalizowane sa oirodki kon trotujace’ @ ruchy przepony, @ ruchy kofczyn gornych, @_ruchy kofczyn dotnych oraz oérodki prostych czynnosci wegetatywnych, takich jak; © wydalanie moczu i katu, I odruchy ptciowe. Opony mézgowia i rdzenia kregowego Nézgowie i rdzef kregowy sa ostoniete trzema oponami ("ys 33) @ opona twarda, ktéra — lezac najbardziej zewnet/2n stanowi okostna jamy czaszki i rdzenia kregowes ‘opona pajecza znajdujaca sie pod opona twarda 4” Jama podpajeczynéwkowa (miedzy opona pajecza i migkka) wy: petniona jest plynem mézgowo-rdzeniowym, ktéry taczy sie z plynem komér mézgowych poprzez niewielkie otwory w sklepieniu komory WV. ‘pone tward ‘pena pajecza przestrei odoajecrynéone ~ pana mika lanka nerwows yn mézgowo-razeniowy ys. 33. Opony mézgowo-rdzeniowe Zadaniem plynu mézgowo-rdzeniowego jest: | ochrona mézgu przed urazami mechanicznymi, _zmniejszenie cigzaru mézgu, 2 amortyzacja wstrzasow, Q._utrzymanie réwnomiernego rozktadu cisnienia w jamie czaszki. OBWODOWY UKLAD NERWOWY Do obwodowego uktadu nerwowego naleza: Q Zwoje nerwowe Zwoje nerwowe stanowia drobne skupiska cial neuronéw (ok. 1% wszystkich neuron6w) poza istota szara mézgu i rdzenia. Zwoje nerwowe dziela sig na: © czaszkowe, | zwoje © rdzeniowe, } czuciowe © autonomiczne. Q Nerwy © caaszkowe — 12 par, © rdzeniowe ~ 31 par.a UU oe : sw (wyjatkowo — dtusie der rerwy starowia, wazkiatsondw TS ey Se aces} oocenenona™ utworzonymiztkankiacene, wiotkies* 1a poszczegdl ine widkna sa potaczone srédnerwiem; eee orem peak wsrne wepéinie stan nanerwie. azem z taka wiotka do sroaka nervt) wnikaja naczynia krwio. nosne i limfatyezne- Nerwy dziela sie na ; Sezuciowe —_wigzk wldkien neurondw czuciowych, 5 ruchowe —sadaja sie z kien neurondw ruchowych, 5. mieszane ~ zawieraja oba rodzaje wiokien. jace glia oczna, Zmieniajace kstalt ocaewh (komo: dacja),requusnee | Thank! zwierzeceaostana prtedstawione w poryc aD = reset, Wydavnktwa Soe OMEGA ene Reo _s ine ONEGA, Kak, rednoké org 2 2gby, séra wary, ‘cczosoly, oma usta ‘ nosowa [a kubki smakowe 2) hubki smakowe, blona miginieaujace 2 mieinie twarzy 4 Ainiank przysane, ean tine pla 2 marady wewnetrne: |S. src, | | er ar panel ecm ee” ee ee Nerwy rdzeniowe Nerwy rdzeniowe powstaja 2 potaczenia korzenia tyinego z ko rzeniem przednim. Ponizej tego potaczenia kazdy nerw rdzeniowy r02- dziela sig na trzy gatezie: 1 grzbietowa — obstugujaca skore i mieénie grzbietu, _brzuszna — obstugujaca skore i mieénie brzucha, © autonomiczna— obstugujaca narzady wewnetrzne (rys. 34.) _-istota sara stata bala ala grzbietows nerw edzeniowy sata bezusina —toraeh bray alg autonoricana ys. 34, Galezle ner rdzeniowes® Nerwy rdzeniowe sa nerwami mieszanym!, zawierajacymi: G1 somatyczne wlokna czuciowe i ruchowey @ whokna wegetatywne (ukladu autonamicznego)-sa sie 2 8 Par NEWOW Szyinych erwéw ledawiowych oraz 5 pay yeh (ys. 35.) aw edzeniowyecn $42 5 par rnerwow guzicen pilkule mozgowe smésdick duck preediutony exe piersiowa Tota cxeitledewiowa Urbs efit pon ery rdeniowe copie ravine cen New cagié ogonowa. ys. 35 Schematrdzenia kregowego | odchodzacych od niego nerwow czaszkowych ‘Ww poszcaegdinych ceSciach kregostupa Odruchowe dziatanie ukladu nerwowego ‘Odruichem nazywamy stereotypowa, automatyczna reakcje st nowigca odpowied? na pobudzenie receptoréw. Rodzaje odruchéw © Bezwarunkowe, wrodzone, czyli zdeterminowane gene tycanle, Naleza do nich charakterystycane dla danego gatunku odruchy: 2 obronne, 9 2wiazane z utrzymaniem postawy ciata i lokomocily 33 ©. ssanta, wydzlelania tiny —typowe dla wszysthich ssakow, druchy bezwarunkowe sa zwiazane 2 dziataniem oérodkéw rézenia regowego i osrodk6w podkorowych 2 Warunkowe, nabyte podczas Zycta osobniczego, Naleza do nich odruchy: 3. klasyezne, w ktérych obojetny bodziec warunkowy (nie adekwatny) jest kojarzony 2 bodicem bezwarunkowym (adekwatnym); B. wytwarzanie odruchu .odruch warunkowy ‘jcodruch bezwarunkowy = oe i iE & imate ‘ F | & ; és oe i Ne te capecen ydzielanie wyduclanie ys. 36. Schemat powstawanta odruchu warunkowego ©. instrumentalne, w ktorych okreslona czynnos¢ jest kara- na lub nagradzana, co zmniejsza lub zwieksza praw- dopodobieristwo jej powtérzenia, Odruchy mozna klasyfikowa€ w zalednosci od rodzaju efektora © somatyczne, jezeli w odruchu efektorami sa mieénie szkie- letowes ©. autonomiczne (wegetatywne), jezeli w odruchu efektorami sa narzady wewngtrzne, np. serce, przepona. Ze wagledu na czas trwania odruchy dzielimy na: 4. fazowe — przebiegajace szybko, np. odruchy obronne; 1 tonicane ~ trwajace dlugo, np. wiazace sie z utrzymaniem Postawy ciala,Luk odruchowy mputsu nerwowego od recePiO® do efektora (narzadu vy a i peseiarre miatrearucrowes- Stopieh zlozonoici an, raw ruchowe j tomicenejtuku odruchowea0 OL? byé rézny. W najprstszepostat sklada SI@ 09 > neuronu czuciowego be, poérednio taczacego s1€ 7 efektorem, np. u Wield parzydethowcsy (ns. 37.) Efektor a fys. 37. tuk ruchomy stony z Jed) Komorkt W typowe} formie tuk odruchowy sktada sie 2 5 czesci 1. receptora,ktory pod wplywem bodéca wyzwala impulsy we wldknie dosrodkowym;, 2, drogi dosrodkowej utworzonej przez wtdkna nerwowe dosrodkowe. (aferentne);, 3, ofrodkow nerwowych zlokalizowanych w substancji szarej rdzenia kregowego; 4, drogi odérodkowej (eferentnej) przewodzace} impulsy do efektora 5. efektora, stanowiqcego narzad wykonawczy. 2. Luk odruchowy zawierajacy jedna synapse pomiedzy droga doérodkowa a droga odérodkowa jest nazywany monosy%2? ‘tyeznym tukiem odruchowym (dwuneuratnym). Tego typ tuk odruchowy wystepuje w odruchach na rozciaganie, C7" ‘odruchach wtasnych migsni (rys. 37). tuk odruchowy, zawierajacy dwie lub wiecej synaps mie droga dosrodkowa a droga odérodkowa, nazywamy Pol)” naptycznym tukiem odruchovrym. W jego sklad wehod® mieszczacy sie w istocie szarej rdzenta interneuron (new posredniczacy), Jes ee acy a $2 miginle glagkie, jest to luk odruchowy #47 cso etOM ia ae uaiou rorclaganie we = migsien | potrsene a raakowany korres brauseny cfektor riesien poprzecenie prazkowany cfektor — mieiniegadkie ‘w écianie tetnic ‘alaé autonomiczna iE ys. 38, Luk odruchowy somatyczny: monosynaptyczny (A) {polisynaptyezny (8) ‘oraz tuk odruchowy autonomiczny (C) Integracja informacjt Luk odruchowy mona uwazaé za podstawowa jednostke integracit nerwowej. Integracja informa takim procesom, jak: 1 sumowanie praestrzenne 1 czasowe potencjatéw pobudza: Sacych (EPSP) i hamujacych (PSP) (paz ro2dz. Potencialy postsynaptyczne, s. 29); Ji dokonuje sie w osradkach nerwowych dziekikonwergencit(zbietnosci) i dywergenc}i (rozbieznosci) ino, acti (rys. 39-)- iim A sony trzech neuronéw tworza kontakt ys. 39, Konwergencja { dywergencja neuronéw. Aksony trzech tworra| syneniyeny 2 edym neuronem (A) Jeden akson tworzy polacrenia z trzema neuron (8) Dzieki potaczeniom migdzy neuronami impulsy moga krazyé w sie iach neuronéw przez dtugi czas, przechodzac przez wiele synaps, Ww kt6rych dochodz! do pobudzenia i wzmocnienia (ub zahamowanla wielu z nich, i przetwarzanie informacji W procesie gromadzenia i przetwarzania informacji biora udziat wa zasadnicze mechanizmy zapamigtywania: | pamieé Swieza, ktora zachowana jest tak dlugo, jak dtugo kraza impulsy nerwowe pomiedzy polami Kojarzeniowy™ w korze mézgu; pamiee trwala, dzieki ktérej zespoty bodzcow sa przechony” ‘wane w ukladzie nerwowym przez dlugi czas. Proces zmiany pamieci swiezej w pamiet trwata nosi nazwe Kons ac pamiecl. Jest to okres, w ktérym dochodzi do utrwatenia w20"e?" akeywnosci Komérek nerwowych w polach Kojarzeniowyeh w korze mozgu. allio pala ofarzaione Pee ma-oczodoiowe +" potyiczno-skroniowo- ‘lemieniowe | | i wegirce ——> zakrgtobrezty (ukladimbiczry) |_____["higoamp_]-———— cérodi motywacyine ys. 40. Schema struktur mézgowla uczestniczacych w tworzeniy pamiect (line praerywane ~ pamie¢ Swieda, lnie ciagle ~ pamieé trwata) — inputeacia Roine formy uczenia sig Précz tworzenia odruchéw warunkowych fstnieja inne formy ucze- nia sig, jak’ . habituacja, czyli preyawyczajenie, najprostsza forma ucze- nia sig, obserwowana w ciagu catego 2ycia organizmu; duigki nniemu z czasem zanika reakcja na dziatanie ciagle powta zajacego sie bodéca; umozliwia ono organtzmowi nauczenie sig, by nie reagowaé na bodziec nieodgrywajacy istotne roti biotogiczne} imprinting (pierwsze skojarzenie, wpajanie) to szybko za- chodzacy proces uczenia sig, obserwowany w najwezeénie}- szym okresie Zycia zwierzat, pozostawiajacy trwale Slady w pamigci oraz rzutujacy pééniej na spoteczne zachowanie sie zwierzat; 1 uczenie sie metoda prob i bledéw wiaie sie z warunko- waniem instrumentalnym (patrz rozdz. Odruchowe dziatanie ukladu nerwowego, s. 52); polega ono na tym, Ze zwierze podezas kolejnych prob uczy sie eliminowaé te reakcje, ktére nie doprowadzaja do zaspokojenia jego potrzeb; row- noczeénie czynnoéci zwiazane z otrzymaniem nagrody 70° staja zapamietane;ee 9 verenie se przez walad, kre odbywa sie na doze ry vmmeywanta. problerdn 2 WHKOTZYStANIEM WEZeinejsae, ofwiadcee; zwierze dostizega zaleznoici miedzy bog, cain a wywotywanymi przez nie TeaKC}AM Oraz migg jotami a zjawiskami ~ dzicki temu moze tworay Powe skojarzenia, Ktore prowadza do Pojawicnia sie ng Aryeh form zachowah pozwalajacych na osiagniecieokreig nego celu. LU sakbw wysoko rozwinietych stwierdzié mozna zaczatki mysteng Meckantamy mysienia zaleia od zestawiamia Jednych Sadow pamie ‘clowych 2 innymi. ‘Tnane sa rézne sposoby myslenia. 1 Myslente konkretne polega na poznawaniu konkretnych praeg niotow i sytuacfi majacych dla zwierzecia okresione znaczenie blologicane, Utrwala wrazenia zwiazane z czynnoéciami, kre ber dadnego planu i praewidywaf z Jego strony doprowadzily do zaspokojenia okreslone} potrzeby biologiczne). 1 Myslenie abstrakcyjne, wystepujace u czlowieka, wyprze dza i planuje jego dziatania oraz przewiduje wyniki Zadanie 35. ~ Ktéra exes mézgowia crtowieka jest najmlodsza ewolucyjnie? Pod) uzasadnienie, Zadanie 36. ¥ Podaj rétnice w budowie i funkcji pétkul mézgowych. Ktéra potkula jest zwykle dominujqca u wiekszosci ludzi? Zadanie 37. ¥ Jakie sq rdénice migdzy osrodkiem a zwojem nerwowym? Zadanie 38. W praeblegu stwardnienia rozsianego (sclerosis multiplex), choroby bye logiczne}, niektore fragmenty ostonki mielinowej ulegaja degenerai! stepowane sq przez tkanke bliznowata, = es 39 2 Okresl rodzaj wldkien, ktére ulegajq uszkodzeniu; wskaé ich okalizacje w ukladzie nerwowym cztowieka 2 Podaj gtéwne objawy chorobowe stwardnienia rozsianego, zadanie 39. Wskat miejsce w mézgu, do ktérego dociera informacja stodkim smaky konsumowanego clastka. Opisz droge, ktdra dociera informacja sma: owa do wskazanego miejsca w mézgu. zadante 40. Y Wskat strukture mézgowia, w ktérej dokonuje sie integracja réznego rodzaju czucia przed wystaniem informacii do kory mézgowe}. Tadanie 41. ¥ Dokona} rozréznienia miedzy: G. fstotq szarq.a wldknami szarymi (bezrdzennymi), @_istotq biatq a wlsknami bialymi (rdzennymi) Zadanie 42. ¥ Gdzie jest produkowany plyn mézgowo-rdzeniowy? Zadanie 43. ¥_ Ktory obszar kory asocjacyjnej (kojarzeniowej) ma najwigkszy wplyw na osobowosé cztowieka? Podaj uzasadnienie. Zadanie 44, ¥ Wymieri czesci mézgowia, w obrebie ktdrych mieszczq si¢ komory mézgowe. Tadanie 45, ¥ Ustal, 0 jakiej strukturze mézgowej jest mowa w poniészym tekscie. »Wladomo, ze draznienie te) struktury wzmaga aktywnosé, wywoluje bezsennosé i wyzwala gniew. Uszkodzenie tej struktury wywoluje sen, Z ktdrego chory nie daje sig obudzic”.a Tadanie 46. Y drogi, ktore mézgowe), gdzie zostae On! drietimy na drogi swoiste | nieswoi tmputaci ty cesar Toda npr eo SEEM Cal eo toy in praetworzona na informacje ruchow, ite. Opisz réinice w przewodzeniy Tadanie 47. ta} podonostrutury mbzgowia (Olu A) oraz ich funkcje (ko. lumna B)- Kolumna A Kolumna B 1. podwzgérze a. centrum koordynacji ruchowej, szcze- binle dotyczace) réwnowasl, postawy i poruszania, 2. wagérze b. kontroluje sen, gléd, pragnienie, ste denie glukozy, soli oraz wody, tempe: ature ciata i aktywnosé seksualng, 4, rdzef przedtidony _¢. centrum przetwarzania impulsow cau clowyeh (poza wechowymi) i impulsow ‘motorycznych zwiazanych z postawg i poruszaniem, 4, moidiek d, stanowi niésze centrum kontrolujace ‘eaynnosci ukladu oddechowego, krwio nosnego i pokarmowego. ¥ Testaw prawidtowo strukture mézgowia z funkcja, jaka peti Zadanie 48. ¥ Wyjasnij praycayne: 9 doznania hatasu w przypadku uderzenia w skrot, 1 doznania swiatta w przypadku uderzenia w ty! gtowy- Zadanie 49, Y Wskat i ska struktury, Kore petnia funkcje preesylania informacit prawa i lewa czesciq mézgowia, adanie 50- zadanie 51- VY praedstaw kolejno czesci mézgowia, uwzgledniajac ich wielkose (od najwiekszej do najmniejszej). zadanie 52. VW poblizu rdzenia kregowego kazdy nerw rdzeniowy ulega rozdzie: teniu na dwa korzenie: grzbietowy (tylny) f breuszny (przedni) zawie- rajacy wytacznie jeden rodzaj wldkien nerwowych. Przedstaw skutki uszkodzenia: ._korzeni grzbietowych (tyinych), Q_ korzeni brzusznych (przednich). Tadanie 53. Praezycie cztowleka z przerwana ciagtoscia rdzenia kregowego zalety od pozio ‘mu przecigcia. Jezeli nastapito ono w obrebie gérnych segmentow szyjnych, dochodzi do Smierci z powodu zatrzymania ruchéw eddechowych. Po przecieciu onizej doinych segmentéw szyjnych skurcze miesni miedzyzebrowych ustoja, ale czynnosé oddechowa utrzymuje sie dzieki skurczom przepory. Y Na podstawie podanego tekstu okresl lokalizacje osrodkéw nerwouych nerwiajacych: Q przepone, A. migsnie migdzyzebrowe. Zadanie 54, ¥ Ucztowieka najdtuaszymi nerwami rdzeniowymi sa te, ktére unerwiaia oricayny dolne. Wskaz najdluészy nerw czaszkowy; podaj jego naz"e oraz narzqdy, ktore unerwia.a adarie 55. si zenionyn a nerve CZOS2KOwymy simice miedey nerwol Yoda} rénice miet ‘adanie 56. “cone wegen ccs aie wyésza szybkoscia przewo, Nerwy 1 wow. Niektore bezkregowce ry ruchawe DezKTegOncON: me cdzenianizwyite 2 e— sqnimi aksony olbrzymie, znaczn ntsc od 20s PONT at ofolo dlesieclokrotnie wk vewodzenia w eych axsonach Jest Oko je wicksza nig rematch aksonach ceo sameso THe" ZECIa. kalmaréw (giowonogi) na pape eckson oloramin ca TUSKUVATS plaszcza mote slur mages pre rownoczenie, co jest konleczne do vywolania rucu oes ravage tego zlerzecl. Podobne u didiowmlcy, Kt6ra W wilgotne Porat vomina ote cit ze sel or, sony olbrayinie umodtiwidt prowie anyehtetone uate do ror! w odpowiedrl na bod#ce mechanic Kregonce nie majgoksonow olraymich, @ Jednak szybkose przewodzena wich newachruchowych Jest bardzo duza — najwigksza w calym krélestwe ‘wiertt. Ich aksony rdzenne (widkna biale) sq bardzo cienkle, poliyte cslonkq mietinwa, kre) clglosé przerywana jest w miejscach zwanych wezlami (przewezeniam Ranviera). Y- Na podstowie analizy powyaszego tekstu: © podaj parametry, od ktérych wielkoici zalezy szybkos¢ pr2e wodeenia w nerwach ruchowych zwier2at; 2 wyjainij, dlaczego preewodzenie za pornaca aksonow raze rch jest bardiziej korzystne niz za pomoca nagich aksono™ bez aslonki mielinowe}. Zadanie 57. ¥ Zesrécméngonia ockhodzanerwy casskowe unerwiajqce m-in. mies sol cane Wat ner odpowedrialny 2a zwgtanie zrenicy Pod WP wem Swiatt, a es nerwy kontroluja odruchy oczu zwane ruchami %° nia? ——— a je 58. ial ize} podano opisy odruch a A—uderzenie mloteczkiem w Sciegno miesnia ceworoglowe ‘go uda ponizej rzepki powoduje krotkotrwate rozciagniecie miesnia, przez co pobudza receptory wrzecion migsniowych i wywoluje jego skurcz (wyprostowanie nogi w stawie kola- nowym). w wystepuigcych u ludzi i zwierzat QB — Podezas dziatania na koticzyne silnego bodica bélowego wystepuje skurcz miesni zginajacych koriczyne 1 usuniecie Jej od miejsca draznienia — ,odruch ucieczki”. Skurczowi mieéni zginaczy towarzyszy zawsze odruchowe zwiotczenie imiesni prostownikew w tej samej koriczynte. 2 C—Nagte wtaczenle swiatta w ciemnym pokoju spowoduje natychmiastowe zwezenie Zrenicy oka u osoby tam prze: bywajacej. © D = Szczura zamknigto w klatce wyposazonej w déwignie, ktérej nacigniecie powodowato otwarcie drawiczek. Po pew- nym czasie secaur zamkniety w klatce nacisnat preypadkowo déwignie, co spowodowato Jego uwolnienie. Po ponownym zamknigciu szczura stwierdzono, Ze w krotkim czasie no- cisnat déwignie i otworzyt drawiczki klatki. ¥ Zaklasyfikuj podane przyktady odruchéw. Tadanie 59. Y Podaj zasadnicze kryterium podzialu odruchéw na niésze i wyasze czynnosci nerwowe. Tadanie 60. Osrodkowy uktad nerwowy zbudowany jest z milionéw neuronéw, ktére sq Zorganizowane w sieci, a te z kolei w specyficane szlaki, czyli obwody ner- wowe, Powszechng wtasciwosciq obwodow nerwowych jest ich zdolnost do Konwergencii i dywergencii. 2 Opisz, na czym polegaja konwergencja i dywergencia- ©. Okrest rodzaj neurondw bioracych udzial w dywergencii i konwergendi.resla sie krz Tadanie 61. iecia dlugotrwata wy le kr2ywe zap Na podstawie bad nad PaTIeS 0. rinaria (75.41) czas w dniach ys. 41 Kray zapominania 3 Na podstawie praebiegu kraywych zapominania wyznacz okres, Ww ktérym zapomina sie najwiece) przyswojonych informacj 1G Podaj prayktady czynnikéw, kt6re wplywaja na tempo i efek tywnose zapamietywania. Zadanie 62. Nite} podano prayklady réznych sposobéw zachowania sie I~ Szympans, aby siegnaé po zawieszony wysoko banan, wykorzystuje skrzynki, ustawlajac je Jedna na drugie). I= _Piskle chodel w slad za ciagnieta na sznurku drewniang zabawka, tora ujraato zaraz po wykluciu { wzielo za matke. = Osoba dorosia nie reaguje ucteczkq na warkot silnikéw, podczas s4/ dla dziecka stanowiq one syenaty zagrozenia, wyzwalajqce 0g0lne Pobudzenie objawiajqce sie krzykiem i placzem. Po umieszczeniu w odpowiednie} odlegtosci przed psem na uwie2! Praynety przytwierdzonej do sznura, koriczqcego sie u jego !0? rzedhich, zwierze probuje poczatkowo dosiegna¢ jej wprost. No Stepnie przez chuile prayelada sie uwaénie calemu uktadow!, OY ireszce,postuguja se przedhimi tapami ~ prayciagnat jazast™ do sebie, Pod, jake formy uczenia sie uzascni, v- rezentujapodane przyklady. Odpowie# ayTONOMICZNY UKLAD NERWOWY Autonomiczny uklad nerwowy, zvany vegetaywmnym, reguuje ikoordynuje funkcjonowanie narzadéw wewnetranych, Wspstpracujae z ukladem somatycznym, autonomiczny uklad nerwowy umodtivis adaptacje srodowiska wewnetrznego organizmu do zaklécen srode. wiska zewnetrznego. Podziat anatomiczny i organizacja autonomicznego ukladu nerwowego Uklad autonomiczny — podobnie jak uklad somatyczny — sktada siez © czeScl osrodkowej, ktéra stanowia oérodki nerwowe znajdu- Jace sie w pniu mézgu (érédmézgowiu i rdzeniu przedtu- Zonym) oraz osrodki zlokalizowane w istocie szarej rézenia kregowego; 2 czesc obwodowes, na ktéra sktadaja sie zwoje zlokalizowa- ne w poblizu rdzenia kregowego lub w narzadach efektoro- wych oraz nerwy rdzeniowe i niektére nerwy czaszkowe. Uklad autonomiczny, tak jak uktad somatyczny, podlega wplywowi kory mézgowej. Autonomiczny ukiad nerwowy dzieli sie na 1 uklad wspotezulny, zwany te? sympatycznym; Q uklad przywspotezuiny, zwany te? parasympatycznym, Cecha swoista uktadu autonomicznego jest z reguly podwéjne, 2wykle antagonistyczne, unerwienie wspétczulno-praywspélczulne tych samych narzadow (rys. 42). Zwieksza to modliwoéci regulacyjne zpunktu widzenia homeostazy. Cechy wspétne dla obu uktadow, stanowiace zarazem zasadnicza Oznicg w budowie uktadu autonomicznego i somatycznego, to: Q zwoje obwodowe, w ktérych mieszcza sie synapsy wiokien neurondw przedzwojowych i zwojowych; 1 dwuneuronowe drogi odsrodkowe skladajace sie neuronow Przedzwojowych i zwojowych.“Tab. 3. Poréwnanie budowy ukadu wspélczuinego i przywspelczulnego astepna wspéina cecha ala obu UKladew Jest obeCr0$é na jy, ach predawojowych ctenkie}ostonkl mielinowe) oraz bezmjgy, sen (ezaryen) wiokien zaZWojowyeh, PIZEZ CO Przewodzen tapusdw nerwanyen jest w nich o wile wolnle}sze lz W ukiagy, somatycznym. inna wspélna cecha obu ukladow jest wydzielanie acetylocholin, przez akofczenia wldkien przedzwojowych ~ dlatego te wldina tg Skredla sie jako przedzwojowe widkna cholinergiczne, LURLAD WSPOLCZULNY 20 ee wspétezuine 7 redzwojowe wtdkna chotinersicane =a 7azwojowe widkna cholinergiczne ~ _Rizwojowe wibkna noradrenersiane ys. 42. Schemat anatomit autonomicznego vktadu nerwowes? 1 slownych narzadéw przez niego unerwionychTab, 4, Poréwnanie vopranch efetoro¥ kdadu wspedczuines® + preywspétezulnego na caynnose [a zwezenie @_shurcz (akomodacja) ireniea ja rodlunenie ere ileabe ile skurczéw |obnia Licabe shurcz6w nie Sa szwighsza loddziatujac bezposrednio na ch sile Re ia ewezenie przewid pokarmowy © wydzielanie obfite}, 8 ‘ants ae: wodniste stiny amniejszenie perystalty,|Q zwighszenie perystaltyk, a. toad, sta ° Tamowenie wyéziciania | pobudzente wydzielanie | sokbwtrawlennych sokéw trawiennych | e a 2 skurez, wydzielanie 2c) egret aides 2_synteza gtkogens ee aa brak oddziatywania | shire 2 pobudzente [2 nl unerwione UKLAD NERWOWY SOMATYCZNY 1 stenuje Koordyracja zewnetrzng 1 nerwia micinie skieletowe Ttworzony 2 12 par nerwov Eeerkonych 131 par nerwow GGzenionych (mieszane) ‘AUTONOWIcaNY * sterufe hoorynacja wewngtrang * unerwia migéne glade, Imigsen serca oraz sgruczoly zeunate wewnatrawydzeinicze UKLAD “OK eso sPOLcZULy PrzvwsPotezulvy utworzony 2 nerw6w —_utworonyz new rézeniowych odcnta——_aashoweh iW Prrowoigiwowego —IXparyere theme ‘denioneh og Kexytowepe da neuony ys | werden odrchowe} Srodowe) ‘na neon y Praedawajgeh n mtobiizagja ([)* mln bale eraantzm, Of Preewodzene wiokna > es Tie (otoa win) ison ewer zeon9ch Prevodznte ee btoa are 2olone (Gezmieinowe) przenadrenie cle Gatowe a) rmiginie gtadkie, mine ache, Sleletone mesensera mises ‘bch ~ acetyochotina, NA noradrenaling i aii or W848. Schematyczne poréwmaniesomatyanego | atone tat nemenete Po wagledem budowy i funkciUKLAD LIMBICZNY stogenetycznie stare obszary kre, Be at Oe en en Ary kresg. wa oraz niektore strUKtury podkorowe potozone na kraweda; ozs iegowe}, Nateza do nich min ciata migdatowate, przegroga keory mi } { hipokamp. zat obreczy sporti ys. 44, Uklad limbiczny cztowieka Uktad limbiczny kieruje: Q. sfera emocjonaina cztowieka, a motywacja jego dziatan, {2 procesem uezenia sie i zapamietywania. ‘cena emacjonalna bodicéw dokonuje sig w ciele migdatowatym. CObustronne zniszczenie cial migdatowatych znosi reakcje agresji. Cito migdatowate oddriatuje na oérodki podwagerza zwiazane z wydziela em wewnetrenym. Impulsy wysylane przez neurony ciata migdale watego zvighszajg wydzielanie hormonu wrostu, Po uszkodzeniu ct ‘migdatowatych dojrzatose ptciowa wystepuje wczesniej. Przegroda jest czecigsktadowa potaczenia timbicano-sr6dmors> wiowego, Struktura poiredniczaca w przekazywaniu impulsow WO erunkach jest podwagérze (rs, 45.) Krag limbiczno-érédmézgowiowy jest mechanizmem zapewniajai™ iowa budweiéoirodkow kierujacych zachowaniem mo") rnalaym organizmu, tuktad timbiezny bdmézgowie — pote intine ~~ Ukladsiathowaty pia még podwagérze sp 1. ret co przovediace pace pomedy rss ata bcm Zakoficzenia aksonéw komérek nerwowych sradmézgowia wydzie- lajace dopamine kontaktuja sie 2 przegroda. Neurony dopaminer siczne stanowia zasadnicza strukture anatomiczna mézgowego ukia- du nagrody. Hipokamp ma istotne znaczenie w procesie zapamietywania. Neu rony hipokampu stanowia jedno 2 ogniw, poprzer ktore kraéa impulsy nerwowe w czasie zapamigtywania bodcéw i wraief zmystomych od: bieranych przez receptory (rys. 40.) WPLYW UZYWEK | NIEKTORYCH SRODKOW FARMAKOLOGICZNYCH NA FUNKCJONOWANIE UKLADU NERWOWEGO Tab. 5, Dziatani Dziatanie uzywek i wielu lekow polega na wywotaniu zmian w pozio- mie neurotransmiterow w mozgu. Sadzi sie, Ze poziom noradrenaliny, dopaminy i serotoniny ma znaczny wplyw na nasze samopoczucie. na organizm udywek i niektSrych Srockow farmakologicznych dzlata na kore mézgowa, znosi uczucie zmectenia | senna; bardzo duce dawkistymuluja ze przetutony, powodlae | ——__| wotnienie akcji serca ees ‘wage sie, podobne jak acetocalina,zreceptoramineuroné ranch oonta epic payer; zacre osIRamit | ————__|przewodnirwo nervone hoot zaburzenia ogrodkowego uktadu nerwowego, costabiente kordymacruchowe);wydutene caseabuser unl eurondv | traci neuron aburzente RECEPTORY iiania dopaminy {noradrenaliny; blokowanie dopaminy yet cmere rnd GABAeraicanich, stymulacja Sopaminersicanyc biokowante nevrondw Fndracyeh doznania DOIOWE, GABAergicznych w mozau, hamowanie impulsow w uktadzie Limbicznym; cbntdenie srioma dopaminy (dtugle ‘stosowanie moze wywolywac ee rr hy inet wa dapamineraicznego) biokowanie pobierania noradrenaliny Funkeja receptoréw jest dostarczanie do oérodkowego uktadu ner: wowego informacji 0 Srodowisku zewnetrznym i wewnetranym orga izmu, Receptorami nazywamy ‘odrebne komérki receptorowe; j cauciowych. Podziat receptoréw zaréwno wyspecializowane struktury, jak i zakoficzenia obwodowe neurondw RODZAJE RECEPTOROW nee POCHODZENE INFORMACST * erect —reesaca min Tenoreine cas ROR '# Telereceptory ~ reakcja na zmiany zac dian bt) ode ote # Interoreceptory — rejestracja zmian za- . Ginszacich wewnatrzorganizma roproreceptory ~ rejestracj informac} poe cai yo pastes a RODZAJ OBIERANED ENERG! « Fotoreceptory _odbleraja enersie viet Ww postal fotoniw 1 Chemoreceptory — odbiér substanci 10 puszcronych Ww tne, zmian pH rest? ‘ja zfan stezeniaosmotycznes0 PION ‘© echanoreceptory ~ odbior bodice Te cchanicanych zwlazanych z odkstatcenie®™ ane * Temorcetry cesta 2 ratury w sodowisk i 1 Nocycoptory (receptory polone) — eM bodicow uszkadzajacych thank! te diwosci receptorow wias Receptory mozna uwazaé za przetworniki, czyli urzad: tore przetwarzaja jeden rodzaj energii w inny. Niex ae rodzaju bodica receptor reaguje zmiana elektryczna leznie od cjalem receptorowym. Zwana poten: Proces przetwarzania energii bodica na energie elektryczn pulsu nerwowego odbywa sig nastepujaco: a G wodpowledzi na bodziec nastepuje zmiana przepuszczalno. rodopsyna ey men Rys. 56, Schemat cyhlu przemian rodopsyny Swiato, padajac na swiatiocrue elementy oka, powoduje W Mt Ee ie , Ktore rozpadaja sie na bialko i czesé barw™ nue Prowadza do powstania potencjatu receptorowes? ! se ia potencjatow czynnosciowych we wléknach nerwowych- Do Ateaian wors | oem -_edndaapee er wey [Feri rerwove anojone (oma nerwone drabiegstne [_Komérki warokowe czopkonoéne i precikonosne (iatkowia ys. 57. Schemat drogi wiatla w oku cziowieka \Wlokna nerwow wzrokowych krzyzuja sie u podstawy mézgu. U kre: gowcow, ktére maja oczy umieszczone po bokach slowy, wszystkie wldkna nerwu wzrokowego sa skrzyzowane. U ssak6w, ktore maja oczy z przodu slowy, skrzyzowanie nie jest catkowite, mianowicie widkna wychodzace z czeici nosowe} siatkowki wchodza do biegnacego po przecivnej stronie pasma warokowego, ze skroniowe} zaé nie ulegaja skrzyzowaniuw og6le. Zapewnia to rautowante lewego pola widzenia do prawej polowy mézgu i odwrotnie (rys. 58.) ys, 58. Drogi warokowei rownowagi F m Narzad ae rojestnarzadern uct (rownowa- W budowie Ucha wyréin, Jc sig (5 as sewmetrne, kre sada sie Z MaLZWINY USzNe} pra u . wwodu stuchowego zewnetr2nego; 4 ueho srodkowe obeimuace jae DebenkowaztrZema ox. ont stuchowym' (noteczek, Kowadelko, strzemiaczho) ora, tea stuchowa (tabke Eustachiusza, (4c23¢2 Jame been kowa z czeicia nosowa garda; 4 ucho wewnetrane, ktére sklada si 2 polaczonych ze sobg analéw { woreczkow, tworzacych blednik kostny, wystany biechikiem bloniastym; przestrzeri miedzy Btednikier kos. nym a bioniastym wypetniona jest peryiimfa (pr2ychtonta) biechnikbtoniasty jest wypetniony endolimta (Srédchtonka), Blednik sklada sie 3 kanatow potkolistych — narzadu czucia ruchw gtowy, @_przedsionka — narzadu czucia potozenia glowy, .Slimaka ~ narzadu stuchu ostecchi kanaly ptkoiste _— slimak fy. 59, Schemat budowy ueha Narzad réwnowagi stanowia kanaly pétkoliste oraz woreczek i giewka przedsionka, woreczek ys. 60. Schemat narzadu rownowagi w uchu wewnetranym clowieka 1 Kanaty pétkoliste ulozone saw trzech plaszczyznach prosto- padlych do siebie. Przy ujéciu kazdego kanatu wypetnionego endolimfa miesct sie rozszerzente, zwane amputka lub baka. W kazde} amputce znajduje sig skupienie komérek rzesa- tych, ktére sa pobudzane przez ruchy endokimfy. Komérki te reaguja na skrety (obroty) glowy, sktadajace sie na przy- spieszenie katowe (rys. 61.). ANPULKA (wana) masa galaretowa a = omérka raesata // Somtags lamb potproa ys. 61. Receptoryréwnowagi w amputce kanal plilste9> OQ Wmasie galaretowate} woreczka i tagiewkt przedsionka aa duja sig krysztatki CaCO, zwane otolitam! eae ae rikowymi). Ruch gtowy w titi proste) ~ PrzysPieszen't = we — powoduje praemieszczenie otto, ktére ucKa)8