uganan Kalkan leer i de dye zanne BBY ects sriespacar-serbest eae pola. nya ve emel demolratikkurumlarl allinma- ile birlikolup, kallinmakta olan dlkelere be 1, hatta uygulanmasim srt kostlan plitkala, nla al wan poitikalar dei Bilaks hepsi, sanayilerntglsuimek ‘arife korumast ve tesvik kullandilar, Kalkimialarinin erken talarinda, demokrasi, merkez bankast ve profesyonel bir ka darest gibi temel kurumlardan yoksundular. Patent, ifls, st sorumluluk, kadin ve cocuk igi, bunlarn hepsi onyllar sinde dazenlendi. Peki simdi neden kendi Kallanmalanint yan politikalan degil de neo-liberal politikalan oneriyorlar? Ui bir ktsatcr olan HaJoon Chang, kalkinmus dlkelerin onla- kar gikaran “merdivent ittiklrini" ve Boylelikle daha yoksul erin kallonma sanslarinellerinden aldiklarim iddia ediyor. ig, zengin bir tarihsel malzeme kullanarak,ortodols kalkin: 2cetesinin dayanakdanim cardtayor. Avrupa Evrimet Ekono alti Vakfnin 2003 Myrdal Odin alan bu kitap, bugin iye dahil pek cok olkeye dayatiln ve protestolrlakarsilagan enin gergek yz0nd gosteriyor. “Dedighmi yap, yaptgim: va” diye Ozetlenebilecek bir recete bu. Chang’ Kitabs, bu + Tesetenin ve tabi bu “coban doktop* misal-TeGeTeI yazan tideolojisinin weak yapryor. 5 sth 1 SBFI05875 oops ii a} 326.801 CHA Kalkinma @ Recetelerinin Gercek YuztiSAGs. C29 Te, slen Soin dle 19,2003 et HaJoon Chang + Kallanma Recetelerinin Gergek Yiiza[AJOON CHANG Cambie Dieta Katona Gagan Yoel a ‘dcr Ci BM lantean (ONCIAD, WIDER UND? re UNDO), Darje {Keon we Ae Ka Bin ed pk hin cmon ey ‘malcom The Flite any nl Ply aca, 199) ‘Bibs de Joh Sisto homme lan Dede hc ‘ns Jog Sigh nd he Md ans The Win (em Pres, 200. Don: pave an rete, po arom Mair yk ok Fonds aera Kicking ay the Ladder Develop Strategy nxvl Perspective (© 2002 Wimbledon Publishing Company Li Tesi Vana 938 + Aragurm Inedleme Dist 153 Isa 975-0501748 (© 2003 engin Vpn A$. 1-BASKE 2003, Istanbul (1000 at) DITOR Asena Gant Aen Utes Loma RADAR FAL 4 Nola Grafik LUrcULANa Sot aye DOZELT Asde Eines Mow Sahin Eyinez [MskI ve CIT Sena fet ‘etisin Yayinlan lodlaer Ca esi Han No. 7 Calf 34122 Istanbul “eh 212.516 22 6041-82 «Fax 212316 1258 al eet comm t we woven com tt HA-JOON CHANG Kalkinma Recetelerinin Gercek Yuzu Kicking Away the Ladder Development Strategy in Historical Perspective (GEVIREN Tuba Akimeilar Onmus [: | 105875. $15. 30/ CHAICINDEKILER “Torkge besa nat Teer een MeOH Zengin Olksler Gercekten Niasl Zenginlogtiler?.< 7 45 1 18 12 San yontembiimeakondlae Sten dae ak 7 18 13, Botmer. eo sou Tktisadl Kalkinma Politikalar:Tarihsel Perspektiften Sanayi, Tiaret ve TeknololiPolitkalari--- 24. Giri, 22, Yakslam Strateje — 23, Oneo kein dgerterini cekne Stratos ve arkagan geet Olkserincovab- Stay ve onu ieieyen keer aT 24, sina kallnna poitkalan: Soa cartel soylenceler ve darter. N08gonco ao. xKurumlar ve Ekonomi. Jaiel Porson i Yong 31. Gi a 5 23.2. Kalonm kelerde kurumsal geliynnin tar ne 233. Kalnmaita ols akelerde kurumsal ‘elime Greek ve sdk durum ‘gonooncogo.om. Bugine Yénelik Dersler... 207 1, Ginn aor 42. Kalkimaye yonellc tsa politlanmyeniden doyonmek 208 43, Kurumalgelimayiyeniden dogonmek.. 28 444, Muhtemel teal. 7 ey 445. Sons ntie B28 Kaynakea. ao TORKGE BASKIVA ONSOZ 1970lerde ulkem Kore'de bayarken, ikokulda danyanin ‘bayak siyastlderlrinin devietin yayinladgn yasarnoykale- ini okumaya tesvik edilirdik. Elbette 0 donemin gacla dliktatora General Park Chung Hee de bunlardan biriyd. Digerlidererin arasinda one gikan isimler, George Was- hhington, Abraham Lincoln, Winston Churchill ve Charles de Gaulle ‘Amcak, danya sahnesinde sadece Amerikahlann ve Av- rupablann yerinin oldugunu dognen Uganea Danyah bir ‘okul gocugu icin bu liderlerin arasmaa bir de Tark lideri- nin bulunmas ilging bir durumdu. Bu Tork lider, General Kemal Paga ya da Kore'de daha gok bilinen adiyla Kemal ‘Atatorkta, Kemal Atatark’an yasaméyktisond okuyan bir ‘kcal gocugu bile gok uzaklarda bir olkeyi (mesafe olarak ‘uzak ama linguistik olarak yakin, Turkge de Korece de, Ural-Altay dilleridir) yonetmis olan bu liderin General Park igin bir rol modeli oldugunu anlaysbiliyordu. Her iddsinin de matevazt bi gegmi arch, he ikisi de bir ds‘eyle bags gecmis askerlerdi ve en Onernlisi her tkist de kendilerini,alkelerin yoksulluktan kurtarmay: hedefle- yen kararht ve gogu kez kat modemlestriiler olarak go- riyorlar,oyleydiler de. Yllr sonra bir universite Ogren- cisi olarak Kallanma itsads olkudugumda Kemal Ata- tark'an gergekten de daha sonra devlet godimla kallonms stratejst diye adlandinlaak olan stati ilk uygulayan ‘Ucanea Donya lide oldugunu oprendim. General Paréin versiyonunun Kemal Atar¥¢onkinden daha bagan oldu- gu idl eli ‘Aradan da da uzun bir zaman geetikten sonra bu Iie tapla ig sragurma yaparken aslinda devlt gicimla kal- Jonma strateisil ilk uygulayanin ne Kemal Atstark, ne ‘Meiji donemi Japon imparatorlat ne de Almanya'nin De- mir Sansolyes! Otto von Bismarck oldugunu anladvn Stratejinin, o donemde sanayislaninda Inglltere'den daha ‘stan olan Hollands’: al etmek isteyen, ilk Ingiliz Basba- kant Robert Walpole ile ortaya gikmig oldugunu gorda, Bu stratejyt destekleyen kuramlan gelistirense herkesin zannettigi gibi Alman sktisatgi Friedrich List degil ‘ABD'nin ilk Hazine Sekretert parlak Alexander Hamil- ton‘dh, Bayak ozgorlok savunueusu olarak taninan Abra- hham Lincoln'un, ayn zamanda bayok Korumact oldugu- ‘nu, ABD'nin uyguladii gomrak tarifelerini daha once go- ralimedite dazeylere yokselttigini Kolelige Karst verdigh rmucadeleye serbesttearete kargt verdgl macadeleyle de- vam etigin gordam. Devlet gadumia Kallanma statejierinin bu kadar eskile- re gidiyorclinas elbette bu stati adina yepilan yaiishik- lan mazut gostermez, Vine de, dogru uygulandipind, dev- let gadorml0Kallanma statist ger kalmts bir allenin kal- ‘annus olkelere yetigmesini salayabili,oysaserbest caret saglayamaz. Kitab en temel ameci, suman tarihsel ger~ . ceklerin ypiginda, buganin Kallanmig olkelerinin Kallen smakta olan ulkelere, kendilerinin kallanurken degilkallon- diktan sonra benimsedilleri politika ve kurumlanttavsiye ve atta empoze etmelerinin arkasindaki nedenleti ve gizlt emelleri sorgulamamiz i Kitabimn ilk tercamesinin Tarkiye'de -kagak bir gocu- un zihnine, daha sonra bu kitaba konu olan tarihsel karst- Tasurmaya donisecek ilk tohumu atan yagamoykasonan sahibinin olkesinde- yayinlanmasmndan buyak mutluluk dduyuyorum. HaJoon Chang Haziran 2003 "ian al nlc ni Kiki Amey the Lad” karan yy ‘Alani iin alee be Seog Baller ney lds ‘Seren eee stmt ng, samen ‘Splenda naa glo Be ee tm are pen Tak {ir demons gn sph rb ters et“TESEKKOR Bu kitabin ortaya cikmasmda katalizor gorev! goren o¢ isim var. Birinclst inanilmaz tktisat taht ve iktisad da ‘sance tarihi bigisiyle basla tarla varlgindan bile haberdar olmayacagim kaynaklara dikkatimi geken Eric Reinert Ikineisi James Putzel kitabin ana bolomlerinden ikincisi- nin (3, bolomdn) temelini olusturacak olan keurumsal ksl- Janmann tarihi projesine kalligmama verdipt destekle tabin devamt igin kritik bir itiel gag saglamigur. Son ola- tak, filty ayriklanna ragmen kitabin daha Oncekd bir ver- siyomuna yapug istisnal derecede detayl ve bilgilendirict clegtrilerle Charles Kindlebergerin adim zikretmeliyim. ‘Aym zamanda Friedrich Listin kitaba adimt veren saurlar- na dikkatimi de o gekrmisti. Wolfgang Drecshler, Michael Ellman, Stanley Engerman, Peter Evans, Ben Fine, Ilene Grabel, William Milberg, Eyap Gaveren, Peter Nolan, Howard Stein, Lance Taylor ve Larry ‘Westphal’ kitabin ilk verslyonlarim bayak bir dilekatle okuduklan, kitabin son versiyonunda hepsine yer vereme- ris olsam da cok oneri yorumlarda bulunduklan iin te-sgekkar borgluyum. Van Anantha-Nageswaran, Ashvrini Deshpande, Jacob Gulman, SunMok Ha, Irfan ul Haque, John Grieve Smith, Haider Khan, Tony Miller, Leon Mon- tes, Gabriel Palma, John Sender, Jang-Sup Shin, Judith ‘endler, John Toye, Tianbiao Zhu da faydah onerilerde bu- lundutae. Jonathan Pincus sadece entelektel yorumlarda bulunmadi ayn zamanda editoryal tavsiyeler de verdi Duncan Green, Jonathon di John, Richard Kozul-Wright, Sandra Pepera, Bob Rowthorn, Peter Temin, ve Roger Wil- son daha sonra 3. bolama olusturacak olan makaleye tg yararh yorumlar yaptilar, 3. bolorale ilgili mali deste iin Angiltere Hakameti Uluslararasi Kelkinma Departmanina rminnettanm. Ug tane son derece becerikli ve kendilerint Islerine ada- ‘mu asistanin yardum olmaksizin Ktapla ilgll ¢aligmalann ‘tamamlanmasi mamkon olamazdh, Elaine Tan, 3. bolamle igi arasurmalan son derece basanh bie gekilde yapti ve ki- tabun taslagumn birgok bolamayile ilgili onemlt yorurlar yapt. Bente Molenaar kitap boyunea cok ysratici ve dlkkat- Ii bir asistandi ve Iskandinav dillerindeki kaynaklen benim {cin terete ett, Edna Armendariz Ispanyolea, Portekizce ve Fransizce kaynaklan benim icin buldu ve tercame ett ‘ymca, harika bir editoryal caligma yapan Daniel Hab’ da teseldkar etmeliyim, Kamaljit Sood, Noel McPherson ve Anthem Pressteki ckipleri Bugunun yavas gleyen ve kisisellikten uzak yayin- calc anlayiginin dtesinde bir yayin deneyimiedinmemizi sagladilar. Tom Penn, Anthem'dekd editordm, sadece deger- Ii bir editoryal calisma yapmakla kalmadi, dzellikle Tudor tarihiyl igit onemli tavsiyelerde bulundu, ‘Bu kitabin yazilmast icin gereklt olan yogun gabaytistik- rarlt ve sevgi dolu bir ale hayat salad). Annem babar ve esimin anne babast her 2aman silemize temel olusturmus- tur Son olarak allem ayelerine tegekkar etmek itiyorum, kant Hee-Jeong, lazim Yuna ve ogluim Jin-Gyulya, goster- diklertsevgi ve geflat icin ve ézelikle tuhafsaatlerde twtan ‘yazma krizlerimde ve ale gorevlerimi ihmal ettigimde gos- terdikleri hoggora icin tegekear etmek istiyorumn 2‘alnivcl Boom IRIS: ZENGIN OLKELER (GERCEKTEN NASIL ZENGINLESTILER? 1.1. Girig Halen, kalkinmakta olan alkeler dzerinde bir dist “dogeu politika” ve "dogru kurum"u benimsemeleri yontnde, kal Jonmig alkeler ve onlann denetledigi ulustararasi kalkinma polickast kurumlan tarafindan uygulanan bayok bir bask vvardir!' Buna gore, “dogru politikalar” genel olarak Was hhington Uslagmas! tarafindan onerilenlerdix. Bunlar, daral- tnct makrockonomik politikalan, uluslararasi tiaret ve yati- ‘nmin serbestlestrilmesini, szelletirmeyi ve deregolasyonut (kuralsialastirma) igerirler* “Dogru kurumlar” ise temel olarak kalkinmis alkelerde, dzellikle de Anglo-Amerikan alkelerinde bulunanlardr. En onemiileri, demokrasl, “iyi” 1 Ya alana lee ut ve gk ras al dete verte ‘en ehonom gar uae" ig pr dae le sim 2 Rana nH fede Willan 1990 Sn donee yop as ce eign be, Sighs 201 Ocampo 201bir borokrasi, bagimst bir yar, let molliyet alan: da dahil olmak dere gol bir sekilde Korunan malkiyt hak- Jan, sella ve plyasaya yonelik kuruml yonetsim (corpo rate govemance) ve siyastten bagomsiz bir merkez bankast dahl olmak uzere fnans kuruelandir Kitabinilerleyen bolumlerinde gorecegimiz gibi, tavsiye edilen bu politika ve Kurumlann gunamuzon Kalkanmak- ta olan olfelerinin durumuna uygun olup olmadig ates tarusmalaraKonu olmustur. Anak, tubaf bir biginde, bu tavsiyelerin uygulanabilirligint sorguayan elesirlrin b- Je cogunda, kalkinmis dkelerin Kalkinma sOrecinde bu “dogra” politika ve kurumlan: benimsemis olduklan va sayimsur Omegin, Britenyatnin lassezfaire politikast sayesinde dlonyani ik sanayi soper goca haline geld, Franss'ansa rndahaleci politkalan yozonden geride kaldas genig ka bul gormektedit. Benzer bir bigimde, Bayake Bunalim'in (1930) basinda ABD'nin,serbes ieareuen vazgegip Koru- saci Smoot-Hawley tarifesini benimsemesinin, meshur ser- best tcaret yanis iktsate Bhagwatinin sozeriyle “ucaret, arg ilginligin en agikar ve dramatik edimi? olduguna Inanilmaktadhe. Kalkinmig tikelerin iktisadt dazeylerine “dogru” poitikalar ve Kurumlarsayesinde exgtiklet inan- can bir baska omegide,skhika die getrilen,patentlr ve diger ozel fikrt malkiyet haklan olmaksizin bu olkelerin zenginlesmelerini saglayan teknolojier yaratamayscaklon, ‘ddlside. ABD merkezli Amerika Tel SerbestTicaret icin Uiusal Hulk Merkeanin (National Law Centr for Inter Amerilan Free Trade) ddiasina gore “kallanmalet olan ol- keler olarak yoa cikan endustilemigtlkelerdeki taht ka- ya, ike! malkiyetin korunmasinn; iktisad Kalkan, 6 ‘ihracatin bayamesinin ve yeni teknolojilerin, senatin ve kalearon yayilmasnin en gogla araclanindan biri oldugunu -gosterir" Ve bu boylece devam eder Bugan kallunmakta olan dikelere tavsiye edilen politika ve kururnlann kallonmu alkelerin kallunmakta iken benimse~ diklert politkalar ve kurumlar oldugu dogra mudur? Ya~ zeysel duzeyde bile, Bunun dogru olmadigimu one saren ta- ‘ht kamt parcaciklant var gibi goronmektedit, Aramizdan basilar Franstz devletinin, on seklzinel ve yirminci yozyil- lardaki yapisinin aksine, on dokuzuncu yazyilda oldukga ‘muhafazakar oldugunu ve modahalect olmadigin biliyor olabilir. Bir yerlerde ABD'de, en azindan I¢ Savag sonrast donemde yuksek tarfeler uygulendigim okumus olabiliriz, Birkagimiz ABD Merkez Bankasi Federal Reserve Boardun 1913 gibi gec bir tarihte kuruldugunu duymus olabilir ‘Aramizdan bit veya iki kisi Isvigre’nin, on dokuzuncu yaz- yilda bir patent kanunu olmaksizin donyanin en onemli {eknaloji anealerinden bir oldugun bilebilir. Kapltalizmin tarihine dair ortodoks gortse karsu boylesi argt-kanutlarin igiginda kallanmis alkelerin bir sekilde silarinin sirlanns” saklamaya calisip calismadiklarim. sormak uygun olur. Bu kitap kapitalizmin tarthine dair dortodoks gorasle geligen cesitlitariht bilglert bir araya ge- Urmekte ve kalkanmis alkelerin kallanmakta ken bentm- sedikleri politika ve kurumlarm kapsamh ama 6zet bir resmini ortaya koymaktadit. Baska bir deyisle, bu kitap *zengin ulkeler gergekten, nasil zenginlestiler?” sorusunis sormaktadir. Bu soruya kasa yoldan verilebilecel cevap, Kallinmas kelerin bulunduklan yere, bugan kallanmakta olan alkele- 4 Naan aw Cet nterdnscn Fe ede 1997, 81 wre onerdikleripoltikelar ve Kurumlarla gelmemis oldukla- nit. Gogu etkin bir bicimde, bugon DTO (Danys Ticaret Orgotd) tarafindan kort karsilanan veya yasaklanan, bebek sanayi Korumast (infant industry protection) ve ihracatte5- vikler gibi “yank” ticaret ve sanayi politikalanm uygula- risa Bu tlkeler kalkamana kadar (yani on dokuzonca yyzyil sonlan, yirminet yozyil baslarina kadar), merkez ‘bankas ve limited siketler gibi en *temel” kurumlar dahil olmak dzere bugin kalkmmakta olan alkelere zaruri oldu {Bu soylenen kurumlann gok azia sahiptier ‘Bu durumda, kallanmms alkeer, dogru” politika ve ka- ‘rumlartavsje etme kif alinda daha Onceleri kendilesinin kalkanmak iin kullanchklan politika ve kururslarin kallam- makta olan dlkeler tarafindan Kullanilmasim: gaclestimis ‘olmuyoriar mi? Kitsbm cevaplamayy umdugu sora budur. 1.2. Bazi yéntembilimsel konular Tarihten ders almak On dokuzuncu yazyil Alman iktisatgisi Friedrich List (2789-1846) bebek sanayi argamaninin, yani Kalkanmis-0l- keelerin varliginda, geri kalrmgtlkelerin devletin madahale- si, Ozellikle de tarife korumast olmakstz yen! endastiler gelistiremeyecegi gorasamin babasi olarak bilinte. Basyapits ‘Siyasal Itisadin Ulusal Sistemi (The National System of Po- litical Economy) ilk olarak 1841'de yayinlanmasti.® 5 Kubin 1836 gehen br rte ABD eve yaaa enderson 195,521 ABD ve Anat “elt” one a ere Sl Yoln iid delle gsterneld aya la ovine 105, Ba es 1986 Hedin 200) Fa es be palin pice time anek 1885 yas Ba do dokzumen yy orto Binoy srt ene ols ne eee epee eugone gtr tekedi List ktabuna uzun bir tarihsel aetismayla-baslar. Toplam, 435 sayfabc ktabunun 115 sayfasim Batt donyasinun onemlt lkelerinin o zamana kadar izlediklerttlearet ve sanayi po- Iitikalarim gézden gegirmeye avin. Venedik’in (ve diger Italyan devieterinin), (Hamburg ve Labeck’in basim gekti- i) Hansa kentlerinin, Hollanda, Ingiltere, Ispanya ve Porte- ‘kz, Fransa, Almanya ve ABD'nln deneyimlerint inceler. ‘Anlaulanlarin cogu, bu ulkelerin tklsat tarthiye lg bil- diklerimizle (veya bildigimizt sandikdarimizla) celismekte- dic* Ganomozin okuyucusu igin dzelliile, Listin liberal ‘ktsat politikalarnmn vata olduklan varsayilan- Britanya vve ABD'yle ilgili snalisleri diekatgekicidir. List, birgok alkeyi zenginlige gotaren yoldaki en onernli ‘unsur oldugunu dusondaga bebek sanayi kerumasi sana- tunda mokemmellige ulasan ile alkenin Britanya oldugun fone surer. Hata, bebek sanayi argamaniyla ikna olmamig herhangl bir ksinin, once Ingiliz sanayiinin tari dzerine calismas: gerektigini soyleyecek kadar ilri gider? Ingilte- rei smal basariya gotdren yolu ozetledigt bolam uzun wz ddiya shnulanmaya deger. Setbest caret yoluyla belt bir gelimishlk dozeyine ulag- rig olan (Brtanya'nin) monarilerl, medeniyet, gg ve zenginlgin en st derecesine anal inalat ve ticaretin ‘uml bir aays gelmesiyle ulaplabilecegin! kawramsard Yen! kurulmus yerliimalaun yabancilzin [Ialyanlanin, 6 Atalay aan il leads a plata vero thon ols Konuenda spleen yea eemsedan dees Us, "ek tk clr ne ind gaan tl jt ve a aa un Liz haul eligi olsen Tah Boe Mein ret pce byl orn nd ld pla run Ve oj a denn ne” deel 107)Hansa Kentlerinin, Belehallnin ve Hollandahlann] esi ve yerlesieimalaanya serbestrekabete bas etmeyi amit edemeyeceginianlamglad, Bu nedenle, bir Istamalar, ayncahiklar ve tesviklersisterl yoluylatopraklarina ye Dbanciann zenginligin,yetenekerint ve giriimeiik rah nu nakletmeyeeabalalar® Bu, Brtanystnan sina Kallanmasina dair, Brtanys’nin e0- retkar serbest tlearet ve serbest piyasa ekonomsinin, Kita Avrupastinin kumandaci ulkelerine karg. savagtigh bicimin- deki yaygin gorusle temelden gegen ve insanlik tarihinde daha once goralmemis bir sinai basariya yol agen politika- Jarman astonlagana kamtlayan bir nitelendirmedir. List serbestticaretin benzer sinai kalkinma dazeyindeki alkelerarasinda yararltolup (ki bu yazden Alman devlet- Teri arasinda yapilacak bir gomrulk birligini, Zollverein' siddetle savunmustur), farkl kalkinma dazeyine sahip al- keler arasinda yararh olmadigim savunarak devam eder, Buitanya'y. yakalamaya caligan olkelerdela cagdaslarimin bir cogu gibi serbesttcaretin Brtanya'min yararina oldugu- nu, daha az Kallanms Ukelerin yararina olmadigim savu- nur, Serbest tcaretin bu ekonomilerdeki tarim aranler th- racatgtlarmin yararina oldugunu kabul eder, ancak bu, ulusal imalaun gelismesi ve Olkeriin uzun vadelltktisadl refaht pahasmadir, Ona gore, bu nedenle, doneminin Ingl- liz politikacalann ve iktisatglarimin setbest ticaretin er- demlerine dozdaklert methiyeler, kendisinin "kozmopoli lik doktrin* dedigt genellestirmect bir dille yapilmis olma- lanina ragmen milliyetgi emellee dayamir. Bu konuda uzun ‘wzadiya alinulanmays hak eder. 6 sore dev eer “Bap i lupo, aa en y ft plana ennsenen lien amar gun sup cman Ye Be ‘renee ve st pgm oan ape” (111. Birinin, boyoklagon ziryesine ulaguiguida digerterinin endisinden sonra trmanmasin engellemek igin, orays ‘ormanmasin:saglayan merdiven iomesi sk rastlanan, 2€- Ince bir hiledt, Adam Smithin kozmopoitk doktrini- nin, eagdagt boyake Wiliam Pittin Kezmopolithk egilim- lerinin ve Brltanya kamu idaresindekitakipeilerinin sir. Yburada yaar. Denlzlligine gomrak vergisi ve lstlamalar uygulamis oan bie lke, malat gacana ve deniztignieylesine ge- listrr Ki, Kendlsint hayakage gotaren merdven’imelten, Aigerolkelereserbest tlerein yararlanm evmekten,sn- diye dele yanslar yaprgins ve tk kez dograya bulduguna tovbekar bir tonla agiklamaktan daa allica bir ey yapo- ‘maz [italiker bana alte]? List, ABD'nin “Polonya gibi” tarima bel baglamaya mah- ‘kum oldugunu soyleyen Adam Smith ve Jean Baptiste Say gibi bayolke iktisat kurameslarimin yanlis bir degerlendirme yyapugina isaret eder."* Gergekten; Adam Smith Ulustarin Zenginliginde Amerikallan sert bir gekilde bebek sanayi orumasina karst uyarmaktadie: Eger Amerikalilr, bir raya glerele veya bagka bir sidet yoluyla Avrups’dan mamul mal ithal eumeye son versler- se-ve boylece Kendi vatandaslarinn mamul mallards ve bbenzer drdnlerdetekel olmalanna izin verilerse, serma- yelerinin bayale bir bolomana bu tarden bir isthdama syanrlarss, yl Gretimletnin degerindeki arustgecikt riser ve alkelerinin gercek refah ve bayakloge ulagmasint cengellerie.™ 9 e085 22056 1 Sah 1937 (177663478 a1k Kusak sonra, List Iitabin yazarken birgok Avrupalt hla Smlthin goraslerni paylagmaktaydt. Onlra gore List, ‘Amerialilarn, Smith'n anlizine “sagéuyu” ve “ulus fin neyin gerekli olduguna dairiggado"Terine govenerek sd dete karg ikuklarins ve 1816'dan ibaren bebek sanayile- ini baydk bir basanyla koruduklanm iddia edyordu. Bunlarin yenlmasindan bir yazyil sonra Listin gozlemini hha ckararak ABD, Korumactgin en gayretl uygulaynest «ve enteletel vatam- olmakla Kalmayip, soz Konusu o- ‘nemin sonunda dtnyanin sanayi lider olmustur (bk. Ko- mu 2, 2.2.2), List aynca, "merdivent itmeye” dalr trib clayava ilgl yaptgt yorurlarda da hak cums, ABD, line Donya Savas ardindan stad astonlaga kesin ola rak ortaya giktktan sonra on dokuzuneu yazyil Brtan- yasindan farklt davranmadi ve kendisi, ustonlagona sik ‘orumaclgymillyeilemellere kullanarak elde etmis ol- ‘masna ragmen, serbest icaretsavunuculuguna soyundu ‘Bunlar, bir sonraki bolamde daha detayl olarak inceleyece- Bimiz tarhsel gergekler. §u anda okuyucunan dikkatini Listin metodolojsine yan sktisada tarhsel yaklasima gel tek ister, Bu yaklagnm, dogra uygulandiginda, Kendlighnden bir model ortaye gikscagi umuduyla tarthsel gergeklerin top- Ianmast ve kataloglanmasiyla sich degildi, Daha ziyade bu yaklasim, devamlihk arz eden taihse bir model arayis- nl, bu modeller agiklayan kuramlann yapilandinlimasiny, ve tekmolojk, kurumsal ve siyasi kopullardaki deisiklikler de goz ontne kaularak bu kuramlann gincel sorunlara y- gulanmasin igri. Somut ve tmevarme: bu yaklag, soyut ve tomdenge- a | lime yontemleredaysinan, gunaindede egemen olan neok- lasik yaldaginla taban tabana tur Bu metodoto}, Ikinl anya Savayndan once birgle Kua Avrupas: lkesinde ege- men olan Alman Taihselet Okulun en éneml katklanndan bividir ve Inglizcede Polanyi ve Shonfield gibi yazaelann eserlerinde bulunabilie” Bu Okulun onde geen oyeer rae sinda Wilhelm Roscher, Bruno Hildebrand, Karl Knies, ‘Adolph Wagner (meghur Wagnerin Kanun'nu yazan), Gustav Schmoler, Werner Sombart ve (trtismalt bir sek. dle) Max Weber yer si, Weber gonamuzdeyanls bir ski de sosyolog olatak tantomaktadir, aslinda Freiburg ve He- delberg dniversitelerinde iktsat profesorliga yaprmgtic!* Bugan, Ikinei Donya Savastncan once Alman Tarhselet Okulun etkisinin Kita Avrupastn siirlarinn étesine ya- ym oldugu pek Kabul gormes. Ancak bu okulun, neok- Task iistdm kuruculanndan bir olan Alfted Marshallin zerinde boyDk etkis olmustut. Marshall, Aman Taribselei Okulun galigmalan igin “daganeelerimiz) genisletmeye, eendimiz hakkandake bilgimis\ arcumaya, merkezt plan adeta Tane’nin donyaya hokmedisi gibi anlamamuza her seyden cok katkda bulunmmustur”demistr® On dokuzuneu yazyl sonlan yinminct yazyl balannda broke Amerika kisate, dogradan veya dolayh olarak bu ‘oluldan etkllenmigti” Daha sonra bu ekiden gikmisolsa 12 Bota 1957 (94 Shon (1965), Ay manda Mim bel i Tern (mein Mavi eck deer avandia hha |) de gorinelaede 1 Wigner Yin gv ken grt Boyle plan gle Ue dopa rg rine eplinede 15 Ble, Babin 198 li be 195, odyen 200 16 Maal Prince me, 6 bal 7 ran Hachem 185, 528 1 aie 1988, lm 6 Hoda 201: eenan 1955 Bins Arapada op ie ein ray ln Arnelle yansun Amanat oe ‘Saugus isen 106 ri oan acer 188,295),bile, Amerikan neoklasik ktsadininazislerinden, aims bugin en presi gene Amerika tkisatr ada verien John Bates Cla, 1873 yinda Almanya'y tig ve Roso- hor ve Kniesle beabereaismisn* Zamaninin onde glen Ameria tkesatglarndan olan Richard Ely de Knies tle ahs Ely daba sonra, ogrenilerinen john Commons dzerinden Amerikan Kurumssie Okulunu etkled.” Ey ‘Amerikan Tktisat Deregnin (AEA) Kuruculanndandir ve byagon bile demefin birgok yest onun kit oldugonu bil mese de, ylbk toplantlanin en onemli Konugmas onun onan yap. Ikinei Danya Savapindan sonra somorgeciien Ieurta- tan alketesin kallanmas: nem bir kon halinegeldginde tarhsel yaklagim "Kallamma iktisadmin” kurueulan tar findan basanyla uygulanmise2® Arthur Lewis, Walt Ros- tow, Simon Kuznets ve digeriert eveeler"tzerine forme etter itisad Katina karamlann kala lkelerin senayesme tashininkpeamhbilgisine dayandurmisar- du" Rusya dogumls Amer sian tachi Alexandre Gerschenkron,Avrupe'dala senayilesme deneyiminden yo- ln chara, sanaylesmeyi hedefleyen alkelerde,teloloi- rin sarki erlemesi nedenyle kalkinmanin fnans eile- bilmest gin gst kurumsal araglarm deveeye sokulmas, gereltigini one sarmagtar. Gerschenion'un galgmastkal- Jnma ikisadinn onctlerinden Hirschmann caligmalan- na nem bir kare ep ede. Kindlebergerinkallanma 18 Babs 1988.95, Comin, 1980, 31. 19 Rane 1988595; Catan ve Mle 90, 280; Cokin 1980,» 311 20a sla hee bran ph in le. Agere ve Singh Ws 2 Be kaa epgaan in Ma, Lents 1935; Ros 1060, Kuen 1965 aa ‘Mtisadtdzerine Klasikiesm ders Kitab Kallonmis alkele- rin tarihsel deneyimlerine ve yine Gerschenkron'a gok sa- yda gonderme ier Xalkanma iktisadinin en parlak donerl olan 1960tarda, ‘alan alkelerintarthsel deneyimlerinden kallonmakia olan olkeler adina ders ikantmast amaciyladerlemelerya- ynlanmaktayd.” 1969 gibi gg br tarihte, nde geen (da- ha yast ve nazik ir kusaktan) bir neoklask kallanma kt! satgist olan Gustav Ranisin, en Onemli dergilerden olan ‘American Economic Review da “Tarihsel Perspekulten Iktise- ‘4 Kalama” bask bir makaesi yayinlanmgic™ We yazk ki, son birkag on yilda, tarhsel yaklagmin uy- gulanmasioin en yerinde oldugu tt kusat alt alan olan Aallanma iktisadh ve iktsat tah bile timevaromsal usevur- rmayt kategorik olarak reddeden neoklasik tktsadin ege- rmenligine glemistir. Bunun talsiz bir sonucu olarak, ga- rnamazde ssadKallanesa politkast targa: ozelikle tart dig ir hal lait. Xallanma literatira, kuramsal temell olan onermelerle dloludur (omegin serbest are herkesin yararadn) ve Or negin Dogu Asya *Kallanmact devlet” (developmental state) literatora gibi guncel deneyimlere de genis er vert. Ancak ‘buganan Kalkan olkelernin (bundan boyle BKOTer) te rihsel deneyimleipek aragmaz, Dagiakbir akin tarhsel {gandermelee ras la ancak bunlargogunlukiatarisel de- neyimlerin faslsiylastilize edilmis ntelendirmelerine da yandinir ve dabastcogunlukla yalnizea ABD'den veya Brl- tanys’dan soz eder. Bu olkelerin sozde serbest-ticaret,ser- best-piyasatarihler Kallanmalta olan dlklere mek goste- 22 Genchano 195; Hts 1958; Kinde 1958. 2, Oren Supe 186; Fallas 1968, 2vil, Ancak Britanya'nin ve ABD'nin deneyimlesi bu Kitapta anlanlacags gibi son derece kasi ve yanlis yonlendirmelere yol agacak bir bicimde ele alinmaktadir Sonug olarak, ne yazi ki, birkag dikkate deger istisna di- anda gectigimiz birkag on yida iktisadi Kelkinma alaninda tarihsel yaklagumt benimseyen cok az sayida caligma yapil- misur2® Bu nedenle, bu kitabin amaclanindan bir, tarihse] yyaklagim ganamazin popdler soylemlerinden olan *dogra politikalar” ve “iyi yonetisim"in eletirisine uygulayarak bu yyaklagimin ne kadar ysrath oldugunu bir kez daha dogrula- maktr. Bu gekilde soylenince kitabin amacinin politika me- selesini bir hammadde olarak kullanarak bir yaklagimin ge~ seriligin’ kanulamak oldugu zannedileblir. Amag bu degil- dix. Bu Kitabin amaci, goncel bir sorunu tarih yardumayla taruigmakur, Daha da Heri giderek bu yaklagimn “dogru” politikalar ve kurumlar azerine bugan yapilan tartigmalar- da bilhassa yerinde oldugunu one strayorum. Bu kitap, dogal olarak, on dokuzuncu yazytla ve yirminci yozyil aslarmna, kabaca Napolyon Savaslannin (1815) so- na ermesiyle Birinci Dona Savastnin baslamast (1914) ara- sindaki, buganan kalkinmis alkelerinin cogunun sanayi devrimlerini gerceklegtindigi doneme yogunlasacaktur. An- ceak, bazt durumlarda zaman dillmint genisletecegiz. Ore- ‘Bin Beitanya'nn, ltisat politikas ve kurumsal gelisme ala- 25 sens 1985 noc 199; We ve Hono 1995; Amin 200g o- fake bu sega lk aga bs Heap Bada gent Hapa deg Be ‘och epman. ek a le Hapaor alas pe al a pollen ose Sengase aka de gk sys li nee ‘iti anak lana lise anne sys tm wn ‘hr eve tno daa gen poi ype sual aay ee ‘male palitaian) acl sap lke nee Ban, Fran, ry, ge, sy, me ABD). Amsden alysis kl Find deneyli Hk es lanl sen ole {atonal klein tte deny ko eine nindski onca Konumu nedeniyie on dordunea yozytidan itibaren incelenmesi erekiyor. On sekizinet yzyil Prusyast sgerceklestirdigi burokratik reformlar ve sanayinin devlet _godumunde tesvik edilmesine yonelikgelistirdigl yeni yon- temler nedeniyle bir baska Ozel ornektr. Savas sonrast kok ten bir kurumsal donogim temelinde gercellestirdikleriet- kileyiciiktisadi bayame ile Franse ve Japonya gibi alkele- vin Ikinet Donya Savast sonrast deneyirleri burada tartgl- ras gereken digeristisnalard. ‘Momkon oldugu kadar fazla sayida lke konu edilmeye calgtimgur. Momleon oldugu kadar fazla seyida kamu bir araya getirmek temel bulgularimzt goclendirir ancak bir yandan da bu olkelerin iktisat tarihi uzmanlariun elestii- lerini davet eder. Bu, arzu edilmektedir ve memnuniyetle karglanacakut. Conk sadece iktisadi kallanma uzmanlan- sn‘kuramlarmu tarihsel temelini gozden gecirmeye davet cetmelde Kalmyor, iktisat tarthgilerinin de galismalsrimin kkuramsal sonuglarmnin farkina varmalarim arzuluyoruz, Eger bu kitap genellemelerin ve bu kitapta ele alnanlarin ‘tarusilmasim saglarse amacina lagmis olur Daha genel desler cikanlabilmesi amacryla kitapta“onem. 1, dolayrsila iy bilinen ornekierin (yant Brtanya, ABD, Al- rmanya, Fransa ve Japonys'nin) disinda Kelan drnelderin de yer almast iin ozel bir cabs sarf edilmistir. Anca yine de di ger olkelere iligkin degerlendirmeler Ingilizce calimalarin azliy nedeniyle daha dar kapsarli olmak zorunds Kalmaste Bu sorun kismen yabaner dil komugan arastrma asistanlar- rn yardimuyla aslmaya calyamisur, ancak apiktir ki boylesi bir yontem de sorunludur. Ustelk, daha iyi bilindigi varsayt- Jan alkelere bakmak da tarileriyle ligt birgok soylencenin ve yankis kanmun goralmesi acsindan gok onemlii, ‘Bu kitapta benimsenen politika ve kurum aynmt tama smen keyfidi, Kurumlann daha kali dozenlemeler oldugu,politkalann ise Kolayca depistirileilirnitelikte oldugu soylenebili. Omegin, baz endastrilede tarielerin yoksel- tulmesi bir *politika” olarak kebul edilirken, “taifenin” keendist kurum olarak goralebilr. Anca, bu tar best rnalar Kolayea dagilabilr. Ornein, patent yasas bie “ku- rum? olarak gOrOleblc, ancak bir ofke,-yiminet yazyin baslarna kadar Isvigre ve Hollands'mn yaptigtgbi-patent- Jeri tammamay bir “politika” olarak benimseyebii. Benzer bir bighnde,rekabet yasas: hem kurumsal yonetisim Ku rumlan baglaminda hem de senay politikasni bir boluma olarak ineelenecelai. 1.3. Béliimler ‘kine bolom temel olarak sanay,tearet ve teknoloji polite alarm (asaca STT politkalan) konu edinmektedi. Can- ka, benim gorostme gore, bax olkelerin buydmeyt sae mada ve yapisal depisikiklert gergeklestirmede digererin- den daha basanit olmalafinin nedent, bu poliikalardaki forliiklarde. STT polttalan, yazyldan uzun bir sede iktisedl kallanma kurarlanindakitartigmalanin merkezinde yer almaktadh. Bu, elbette ki, diger poitikalann onemsiz ldugunu gostermez Baydmenin genis tanumh bir ikisa- di Kallanmann anahvtari lduguna inanilmast, stisadt bo ymenin (yada sna bayamenin) tk onemli mesele oldu guanlamia da gelmez ‘inl bolomde kueumlar azerine olan br sonea bolom- den daha az saya tke Ozerine epiliamektedi Bu, poliika- 26 Ome aye may ve pr pian mloehano mk Senn ss ‘unmanned pn! SH ie Ane en, leockonomk ann ba int ordain oe strdis gi see elyonun dg cs (mein Ysde Si a) Inde at alaps tanvlanmasn ar edlyorm ayes Me, Sg dls. 35). Jann, benim taumladigim sltiyle daha depigken olmalan nedsnile korumlaraorana daha zor tanimlanr olla dan Kaynakanmakiai. Omefin, sur sorumflak ze ne yaslar veya merkez bankas ile igh belilemek (lorumlarin tam orale hang noktada gen kab! gorda lerini veya etn oldldarinybeirlemele pe Kola olmasa a) mirnkinddr, ancek ome, Fansanm on dokezuncu yay sonlannds serbet caret uygulanp wygulamadigim, saptamak gok daha zordr. Bell baztpoitkalrm vari ve yogunlugunu asksa onaya gkamaltakigoclokler nedeniy- le akeler temlindet anlatmlar air bastnaktadr ve bu ne- denle kurumlar azerine olan boloméekt (3. bolo) kadar ‘ok yids alien bahseilememistir 3, bolam cografi ve kavramsal olarak genis bir yelpazeyi Igermektedi, Bu balmde, kasmen modem tophimmlardakt ‘eurumsal karmagiklik nedeniyle lasmen de hangi kurumla- nin iktsadi kallanma icin krtik Gneme sahip olduklan ko- nusunda sink Bilge sahip oldugumuz icin goreceli ola- tak daha fazla sayida kurum incelenmigtit, Bunlar, demok- rasi, barokrasi, yarg, malkiyet haklan (ozellikle fiket mal- ‘yet haklan), kurumsal yonetisim kurumlars (sinirt so- rumluluk, ifs yasas, denetleme/bilginin agiklanmastgart- lan, rekabet yasesi);finans Kurumlan (bankaciik, merkez bankacii, menkul kiymet dozenlemeleri, kamu finansma- ri kurumlan); sosyal gavenlik ve iggica kurumlandr (go cuklarin calstrimasiny, yetiskinlerin caligma saatlerinl ve kogullarim dizenleyen yasala). Bilindigi kadanyla bu ki- tap, bu kadar fazla sayida olkedeki bu kadar fazla sayida kurumu inceleyen tek kitap. Kitabin son boloma olan 4. bolum, temel soruya gert don- rmektedir: Kalkamis tlkeler, Kendilerinin benimsemis ol-duldan kurumlan ve polititalan Kallanmaka olan alkele vin benimsemelerintengelleyerek “merdiventitmeye tnt caligmaktadielar? Ben, bugankn politika ortodokssinin “merdvent tte” anlamina geldign iddia ediyorum. Bebek sanayi korumnat Geadece arlfeKorumasi olmadipi aceleyle elder) bigok alkede Kallanmann anabtan olmustur ve istsnala, danse nun teknolt snurlannda veya bu siirlrin gok yalanunda yer alan, Hollanda ve Isvicre gibi kagak alkelerle sinc Kalkinmakta olan alkelerin bu politkalsn benimsemeleri- nn engellenmest onlann iksad Kallanmaytsaglama kepa sitelerni cit bir bigimde kata Xurumlar konusunds durum daha karmagiue. Varigom sonu, bugon isa kallanmaigin gel oldugu dog Jen kurumfann gogunun, boyak oranda, bugonon kallan- ig aMkelenindeK sad Kalkennaya neden olmaktan ziya- de kallanmanin sonucunda ora. ikaigoldultand. Bu, tallanmac olan olkelerin allan alkelere bugon varo- Jan kurumfan benimsememelert gereluig anlamina gelmez (ncak bugan kallunmgolelerin uyguladigsanay ve tea ret politikalan wygulamamslan geekir) Bu kurumlardan bazilan tam olarak almalan gereken bgim konusunda deg sik gortsler olmasina ragmen, kallanmakts olan olkeerin eps in olmasa da bigogu igi yararh lable. Omnegin, ‘merkez bankalan sistem finansal risk yonetm Komusunda sgereldidirancak bugan ortodokstninortaya koydugu sly te neredeyse mutlak siastbagumsizhga sahip olmast ve sa dece enflasyonla mncadeeye odaldanmasinin geek olup colmadigstarusmaldir. Gergekt, potansiyel olarak yararh birgok koruman act ktst devserninardindan gelsiigh dosonolorse fallanmakta olan olkelerin multemel bir “ku runs yakalama"nun (nsttutonal catch-up) avantajlanndan ‘Yaagecmelerinl beklemek pek deakalica olmayacalur ‘Anca, *koresel stadarlardale” furumlar baton kal- tanmakta olan ulkeer icin yaar veya gereli olmadig gi ‘1 kurumsal yakalamanin da yararlat abarulmamalid aha sonra derinlemesine trtiglacak baz omeklere gon- dderme yapilacak olunursa, fkot malkiyet baklavimin ko- runes birgok kalktnmakca olan ale igin yararh olmaya- bili. Ayo sekilde, ant-iost dzenlemeler gibi bau baska keurumlar gerekli olmayabilir,zira kurumlan olusturmake ve sordurmek kaynak gerektirdginden, talkanmakia olan alkelerde de gogu kez nitelikl-insan kaynaklan: kt oldu fgundan, bu kurumlan olusturmanm ve strdarmenin net sonucu negatif bile olabilie. Bir de *gligmis" kurumlanin bu kurumlara haz olmayan tlkelerde, cligmast gerektig, sii caismamast sorunu vardv. Ostet, kurumsal gelisme balammndan, kalkanmakts olan olkelerin, buganan Kalkan- ‘iy olkeleriin kallanmalaeinin benzer agamalanin oranla daha iyi durumda olduklarmin da gozden kaginlmamast gerekir (blz. 3. bolum, 3.33). Eger durum boyleyse Fass donemde bu allelerdeki kururlann etkin br bigimde iyi- lestirime olasigdagoktwr. ‘Bu perspektifien bakldiginda, Kalkinmakta olan olkeler- den talep edilen urumlarm bazilariin yersiz, bazlariin da kallonmisik dazeylerine gore mally oldugu goz ono- ne aliarak, Kurume! lyilestirme tzerineegemen Kalkinma soylemlerinde bir oldugun soyleyebiliri erdiven lime” unsurunun s62 konusu. 1.4. Bir “Saglik Uyarisi” Bu kitabin saylemek azere oldulklan, birgok insams, ente- lektuel ve ahlaki bakimdan rahatsiz edeceltir. Dogrulu- gundan emin olduklani ve hatta tutkuyla inandhklan bir- ok soylenceye meydan okunmaktadu. Aya gekilde aras- aturma boyunca benim bazi varsayimlarima da meydan cokunmustur, Ulagtgim sonuclardan bazilan bazt okurlar icin ablaken rahatstzhk verii olabilir. Elbette, one strda- gam argomanlarin ablaken aston oldugu gibi bir Mddiam yok. Ancak, uzun zaman tarih dig ve ahlake1 argomantarla jgolgelenmis olan bu konulan cevreleyen karisikuklart bir ‘miktar aydinlatmays umuyorum, ‘kiN eum IKTISADI KALKINMA POLITIKALARI: ‘TARIHSEL PERSPEKTIFTEN SANAYI, TICARET VE TEKNOLOJt POLITIKALART 2.1. Giris Bir oneekt bolum, Kalkanms tkelevintarihsel deneyim- lerinden gtkanlan derslerin ganamazan kalkinma soruna- rina uygulanmasi konusunda cok az sayida gleigim oldugu boelirlmisti. Aynea,ileride daha agik bir gekilde ortaya gi- kacagi gibi, bu tarihsel deneyimlere yapilan az sayida gon- derme de BKU'erin tktsat politikast arihlerinin ortodoks yorumunu destekleyen, serbest ticaretin ve laisse faire sa- nayi polit kasimn yararlarin: vurgulayan birgok soylenceyle doludur. Washington Uzlagmastnin ongorduga politika tavsiyelerinin alum cizen hikaye yaklasik soyledix* 1 Suh e Wane 1955 bum, ab deg ve dor ger gen ie de ae teijonadur gw (08, 10) dau a deg ene len ens aa yack ar vesocuna sno. Athar Dusk sana ‘Ursa Rod (19869) Dull, GAT gel deren germ pliner sn Dawa ve Hie (198 gh ernst ln Shr geen sees oils Urnn yn yr lune. she dead open de Cle Rogge alk deemed 2(On sekizinel yozylldan itbaren laissez fair’ Britanya'nan sinai basanist serbest-piyasa ve serbest-ticart politikalariun Astonloganun kaniudit. Bu politikalar ulusun girigimei ‘enerjsini agiga cikarm, 0 donem Britanya'mn en buyak ralibi olan mudahaleci Fransa'ya kargi astanlak saglamast- ra neden olmus ve Britanya'nun kendisini danyanin en ba- yk tktisadi goca olarak kabul ettirmesin! saglamstir. Boy- lece, Britanya, (Tahul Yasos'yla) tarum korumaltan vazgec- tiginde ve 1846%da eski korumaci merkantilist onlemleri terk eutiginde, yeni, “liberal” danya ekonomik dizeninin ‘miman ve hakimi rolund oynayabilmis ‘Bu liberal dozen arayiginda Britanya'nin en gucla silaht serbest-plyasa/serbest-ticaretsistemine dayal iktisadi basa- nist olmustur; bu durara diger alkelerin merkantilis polit kkalarn simrlanim fark etmelerine ve 1860arda serbest (en azindan daha serbest) ticaret ilkelerint benisemelerine ne- den olmustur. Ancak, Britanya bu projede, laissez faire poll- Uikalarmin ozellikle de serbesttlcaretin astanlagana ku- ramsal olarak kamtlayan Adam Smith ve David Ricardo gibi Ilaskiktisatelarin caligmalanindan da boyak oranda yarar- lanmstir. Uruguay Roundun ilk ganlerinde (1985-9) Dig Ekonomik Hligkilerden sorumlu Avrupa Komisyonu Uyesi olan Willy de Clereqle gore: David Ricardo, John Stuart Mill ve David Hume, Adam Smith ve Iskog Aydinlanmasmun der isimlerinin yaygin rerkantilizme kargi serbest tieaete sagladhgt kuramsal rmesriyet ve on dokuzunco yoryin tkinelyansinds tele ve gorecelt olarak iyi niyel bir sper gag olan Bilslc ‘Krall sagldigtgoreclistkrarsonueunda (on doka ‘zuncu yzyl sonlarinda) serbesttearet ilk kez yaygnnl sbilmisi:? 2 De Cec 1988, 286, u Agz0'erde mokemmellige.ulagan liberal danya dazent- rnin temelinde, alke iginde laissez faire sanayi politikalan, uluslararasi mal, sermaye ve isgiet hareketlerine konan engellerin dagak olmasi;-denk batce prenstbi ve Alun Standard ile garanti alta alinmig olan makroekonomile istikrar bulunmaktadit. Bunu, daha once gordlmemis bir zenginlesme izlemisticg Hikayeye gore, ne yazik ki, Birinci Daya Savast basladi- frida igler tersine donmeye baslad, Danya ekonomi ve yasal sisteminin istikrarsz bir hale gelmesiyle birlikte, al- keler tekrar ticarete engeller Roymaya bagladilar, 1930 yt- linda ABD serbest tcaret terk edip meshur Smoot-Hawley tarifesini yasalasurdh. De Clereql gore, bu tarifenin *ulusla- rarest tlearet uzerinde daha sonra da Amerika'nin iktsadi Dayomest ve istihdam: azerinde fecietklleri oldu", Bugan- lerde bazt iktsatcilar Bayok Bunalim'n asil nedeninin bu tarlfeler olduguna bile inanmaktalar? Almanya ve Japonya sibi lkeler, earete koydoklaiengelleriyakeseltiler ve da- hha sonraki yillarda alkelerinit diganiya Kars. salduganlag- rmasiyla ve fasizmle de yakandan iliskli gaglo karteller olus- turdular* En sonunda 1937%de o ana dek serbestticaretin sampiyonu olan Britanya da taifelerin cazibesine dayana- madi ve yeniden tarife uygulamaya baslad, Bunlarin sonu- cu olarak danya ekonomisinde ortaya cikan daralma ve is tikrarsizhk, ve daha sonra da Tkinci Donya Savas Birinet anya liberal dazeninden kalanlat da yok et Hikaye syle devam eder: Ikine! Danya Savagtndan son- ta, GATT (Gamer ve Tarifeler Genel Anlasmast) gorag- 3 Dec 862012, 4 laa ba veo pr, det midi ve ost sad ‘wis tape, na Dons Sr so sc ond, Ane nll Otter bu cee aed legen a ‘ertllertyasaklamasyla halt. “ .rmelerinin baslamasiyla birikte ticareti serbestlestirmede fonemli agamalar kaydedildi. Ancak, kalknm alkelerde 197Ollere kadar, kallanmakta olan alkelerde 1980'erin be sna kadar (Komanist alkelerde de 1989'daki rejim depisik- ligine kadar) iktisat yonetiminde kumandact yaklasimlar cegemen oldu. Sachs ve Warnera gore, kalkinmakta olan al- Kelerin korumacihgi ve midahaleciligi benimsemelerinde biggok etken rol oynadi* Bunlar arasinda bebek sanayi ar- ‘goman, Rosensetin-Rodan'in Bayak Itki (Big Push) kuramt (2943), Latin Amerika yaprsaleiigy, gesill Marksist yak samlar gibi "yanhs” kuramlar etal oldu, Korumact poiti- kelarin one cikmasinda aynica ulus kurma sarect ve bazi ¢i- ker gruplarmn “satin alimmasi” gibt siyasi nedenler de rol foynadi. Ayn zamanda savag zaman denetim anlayisinm, ‘bang zamanina devrolmast da s6z konusuydu, Hikayeye gore, neyse ki, mUdahelect politikalar, kacake hhokeametlerin erdemlerini, laissez faire poitikalan ve ulus- lararasi aiklige vurgulayan neo-liberalizmin 1980"Ierdeki yyukslisiylebirlkte tim donyada bayak oranda terk edi 070Verin sonlarina dogru, zaten “dogru® politikalar, wygu- lamaka olan Dogu ve Ganeydogu Asya alkelerinin disinda ‘ised boyome yavaslamaya baslamis. 1980'lerin basin- aki iktisadi krilerle kendinl gosteren bayamedeki bu ba- ‘ganszhk, ski usul madahaleciligin ve korumacahgin sim Tam ortaya koyuyordu, Sonug olarak, Kallanmakta olan alkelerin cogu neo-libe- itika reformlarina kucak acular. Bu degisimlerin en lik olanlari Bhagwatiye gore; Brezilya’nin 1980'ere kadar énde gelen bagumliik kurameist olan Fernando Hen- rique Cardoso'nun baskanliginda neo-liberal dokcrini be- ‘nimsemesi; ABD kargin Meksika’nin NAFTAya (Kuzey 5 Sache ve Winer 19956121, 36 — ‘Amerika Serbest Ticaret Anlasmasi),girmesi; bir 2amanlar korumaciligin ve dizenlemenin kalest olan Hindistan’in sik, liberal ekonomiye yonelmesidir# Liberallesme yonan- deki tendi taclandiran, savas sonrastyillarda kapalt bir caret sistemi bigimindeki “tarihsel anomali"y” sona erdiren ‘olaysa, 1980'da komanizmnin coknga oldu. DTO gibi yeni korese! kurumsal yénetisim kurumlannn ‘olusturulmasiyla beraber ulusel dizeydeki bu politika de- Bistkikleri, refah potansiyell bakimundan ancak liberali2- ‘min daha dnceki “Alun Cagr'yla (1870-1914) karglastn- labilecek bir yeni koresel iktisadi sistemi ortaya cikard® DTO'nun ilk genel direktsra Renato Ruggiero'ya gore bu yeni danya dozen sayesinde “bir sonraki (yirmi birinei) yyazyildan iubaren yoksullugun ortadan kaldinlmass, bir kag yil Once bir atopya iken bugin arn gercek bir olas luk" haline geld? Hikaye boyle anlauldigmal ortaya yanilucs ama yine de et- laleyiel bir rsim gikar. Ot yandan, bszt bakamlardan om dlokuzuncu yazyihn, gercekten de bir “Isissez faire” dOne-_ inl olarak tanumlanabilecegini kabul etmek zorandayz. Tablo 2.1'de gorebilecegimiz gibi on dokuzuneu yozyil sonlannda asa olmakla beraber bir sire serbest ticaretre- jimleri anya ekonomisinin éneral bir belomonde egemen oldu, 1846'da Tahul Yasas?'nun iptalinden iubaren Britany, (1860arda tam anlamyla gerceklesmek tzere tek tral, olarak serbestticaret rejimine kararh bir dongs yapu. An- cak bu donds, Brtanya'nun 0 donem tarugilmaz tisadt as- 7d, acs ve Winer 195, 8 Sichs ve Were ge bale af” 160-01 tr andi © uggeo 198,613)= tanlaga ve somorgect politikalanyla da yakandan ilgili 1860-1880 arasinda birgok Avrupa dlkesi tarife oranlanm, bayak oranda dagnemaslerd. Ayn zamanda dunyanin ger kealminin bayak bir boloma ya somargeciik yoluyla (blz 23.1), ya da iemen bagumsiz az sayida lkede oldugu gibi (Latin Amerika alkeler, Cin, Tayland -0 zaman Siyam-, Iran -o zaman Pers alkesi-, ve Torkiye -o zaman Osman Imparatorlugu) elsizantlasmalr yoluyla(bkz. 23.2) ser- best ticarete zorlandi. En Onemliistisna butin bu donem boyainea yaksek fe oranlant uygulamis olan ABD idl Ancak, ABD'nin 0 dénem danya ekonomisinin half gorece- 1 olarak kagok bir bolamand olusturdugu g6z ontne al nirsa bu donemin dtnyanin serbest tearete en yaklastigt ner oldugusoylenebili. = ” ‘irinel Daya Sevagindan once (belki de tkinci Danya Savag'na kadar) devletin midahalesinin gontmdz stan- dartarina gore sturl Kalmus oldugunu belrtmek gerekte Omegin, 1930%dan once, denk baice prensibi ve vergilen- dirmenin sir olmasi (bicok alkede gelirvergisi ve ku- rumlar vergsi bulunmamaktaydi) nedeniyle etki bir mali- ye politikest uygulamak zordu, Hakametler kaynaklan kal- Janmaaeiamaclaraayurmaya yet olsla bile vergitabant- run darlgt batgeyi kositladgn ign bu niyetlerini gergeklest- remiyorlard (demiryollan birgok alkede bu durumaiststa tesliletmistir). Gok sayidatlkede yirminei yazyilbaslarina kadar genig tnumiyla metkez bankacilgi meveit degild, dolaysiyla para polidkasuygulama imként cok kestiy Genel olarak, bankalar dzel sektoran molkiyetindeydl ve ‘hokameter taraindan cok az denetlenmekteydi, bu neden- le savas sonrastJeponys, Kore, Tayvan ve Fransatda yaygin ve etkin bir igimde Kullanalms olan “yonlendirlms kredi programlanmi" uygulama olanagi da son derece kesthy Birgok Avrapa alkesinn, ozllikle de Frans Avusturya ve x Norvegin uyguladygt sanayinin mililegrimest ve yatnm planlarmasi gibi onlemterin Ikinci Danya Savagindan nce, ‘savas Kogullan diginda uygulanamaz oldugu dasunolayor- du, Botan bu araclarin yoklugunda paradoksal olarak tarife korumast on dokuzuncu yozyilda bugon oldugundan daha ‘neta bir politika aracy St avn GL ALAR EN DOMES (aa ONTALAWA, Yor DtenLEN acters! _ wr teas_amt_t950 Bea TN “on fae Bon & & Seca ESS stecman =. Feces eatin eee SS Ses 2»Bu lasitlamalara ragmen, 1. bolamde gosterldigi ve bu bolumman geri Kalaninda daha detayh bir gekilde gosterilece- i gibi, bugonan batan kallanms alkeleri (BKO'er), yaka- Jama doneminde, bebek sanayileri korumak amaciyla mads- haaleci Sanayi Ticaret ve Teknoloji (ST) politikalan uygula- dilar.® Daha sonra gorecegimiz gibi, Isvigre ve Hollanda gibi istisnalar bulunmakla beraber, bu lkeler ya teknoloji sim- ronda ya da teknoloji siminmn yakiunda yer almaktaydilar ‘ve bu nedenle tanum icab bebek sanayi korumasina gereks- nim duymuyorlardh. Baz alkeler yakalama donern baga- nnyla tamamladikten sonra bile (on dokuzuacu yazyilbasla- nina Britany, yirminct yozyil baslarmda ABD) etkin STT politkalan uygulamaya devam ettller. Tare korumast bu- gonan kellanmis dlkelerinin kullandigr gok onemli bir ST politika araciy, ancak gorecegiz ki bu akelerin kullandhik- Jan tek yada en onemili politika araci dei, Ticaret cephesinde, tegvlder ve thrag mallaninn girdiler- ne vergi indirimi saglanmas, thracatin tesvik edilmesinde sik rastlanan uygulamalardandi. Hakametler, hem sanayl keesimine tesvikler sagladilar ve hem de ozellikle altyapt ve Iimalat sektdrane yénelik gesitli kamu yatuam programlant uygulamaya Koydular. Bazen efitim gesilerinl ve stajlan f- nanse ederek yasal yollardan bazen de sanayi casuslugu, ma- kine kagakgtig, yabanci patentleri ummayt eddetme gibi yyasal olmayan yontemlerle yabanctteknolojininedinilmest- ni desteklediler. Yerll teknolojinin geligmesi, arasturma ve agelismeye, egtime ve yetlstirmeye (traning) finansman sag- lanarak desteklendi. Gelismigteknolojierle ilgili farkmdal- ‘artirmak amaciyla gesiti onlemler alms (Oregin, mek fabrikalar Kuruldu, fuarlar dazenlendi, serbest sekiore ue- retsizithal makine saglandi). Aynica bazt hokometler kamu- 10 Yalan deg a agai bl, Above 196,988 éoelkesim bing Kolyasracak kumi mekaizma- lar olisardlar kam-ozel stor ork, hakomee akan balan olan say kes onger gf. rah ve Gol ral anigalryoloyiaysaklanmams cela ile bs Polialann gopubugon pel de karplnmamakad KD er, cholo sma ultra mevest ve msh- temel rakiplern arasndansiynlina iin bigok politika ‘ygulmslard, Banya “sm ekonomi” konumun ko modu sec ba damon en bars mega olustarn franca baka akeler de mtnkan ldugunda benzerpo- ital basvrmoslandBrtnya mubemel akperne tckocofinsferaldenedemekamaciyla One alm, CGmefin alive gl goa veya makine fea zernde denen), gerekiginde gg allaarak lallanalta olan lke pieclanegmayezolamsf.Anct, gli a ele yatalamaya clan est yd fl stmorgeler dr sind talan aller oylecectrup bu fasta Kabul lenmeye ynasmarislrd,Onlar da bu stoma ort ya qr engllert mak amacrylamakine kasi ve Fre! kagsa gb “yan” yon kadar uzaan cok teil lemler uygulamay Koymslard: 2.2. Yakalama Stratejileri Bu bolumde, gok sayida BKU'nun -Britanya, ABD, Alman- ya, Fransa,Isvee, Beleika, Hollanda, Isvicre, Japonya, Kore ‘ve Tayvan- kallemma deneyimalerini ve Kellanma asamasin- dda hangi trden STT politikalan uyguladiklan incelenecek- tir. Bu ulkelerin gogunda gantmnz ortodoksisinin kalkin- 1 sn abc nal ine ald, re “aah Beane ‘santa give unmlarmakiad,balbls Bemys nian “eye” ger alilrtrcae amer sla (ogame eee te yoni.maka olan tlkelere, KOler bunlan uyguladi” diyerek nerd polidkalann tam ters yapiimite 2 Britanya ‘Modern laisse faire doktrinlerinin entelektnel kaynagt olan ve tarihinin bir asamasinda her bakumdan serbest tlearett uygulamig oldugunu iddia eden Britanya'nin devlet moc hhalesine basvurmadan Kallang bir olke oldugu dagon Tur. Ancak bu dogru degildir. Britany feodalizm sonrasi doneme (on agbnea ve on dor- danca yazyillar) goreceli olarak geri kalmig bir-ekonomi olarak girdi. 1600den once Avrups'dan teknolojiithal et ‘mekeyd* Ham yon thracatina ve bir miktar da, o donem daha geligmls olan Hollanda'ya (6zellikle Bruges, Gehent, Ypres gibt bugon Belcika'ya dahil olan Flaman sehizlerine) sgergeklestrdigh dugak katma degerli yanta giysi (o donem- deki adiyla “short cloth") ihracatna bagimliyd." Zaraaran hhokumdarlan bu tranleriasil olarak gelirsaglamak ama- cryla vergilenditmekteydi ama giysinin ham yonden daha dusk oranda vergilendirilmesi yon giyside ithal Ikamest- nin tegvik edilmesine ve thracatn bir miktar artmasina ne- den olimustu." 11 Edward'un (1327-1377) yerli yanla giysi ‘malatim geligtiemeyi hedefleyen ilc kral olduguna inamil- maktadir. Ulkesinde yasayanlara ornek olmak icin sadece Ingiltere mal giysiler glyiyordu, ayrica Flaman dokumact- 1 ieee 1996 10, 13 Ramsey 198558; Daves 1998 536, 15 Bu, sarap sons ned, pone ve Koni “le kei” ade de ak esi lan els dente yon pol bye Beton er Chang 91 lar getirtmis, ham yan tcaretint merkezilestirmig ve yanla siysilerin ithalauma yasakamis.” ‘Tador hakomdarlan, bunu-dahs da ileri gotandater ve bu gon bebek sanayi Korumasi poitikast olarak tamimlanabi- Tecek bir bigimde bu sanayi dalmm gelismesini destekle- diler, Unla on sekizmel yaayil tdccan, poitikecst ve 1o- mancist Daniel Defoe, bugin neredeyse unutulmus olan 1728 tari ingilterenin Ticaretinin bir Plan (A Plan of the English Commerce) isimal eserinde bu politikayy anti.” Bu kitapta Tudor hokimdarlannin Vil. Henry (1485- 1509)ve I. Elizabeth'n (1558-1603) Ingiltere'yi Hollan- da’ya ham yan thracatina bagi bir tke olmaktan keur- tanp nasil danyanin en Oneali yonld mal imalatgst hal ne getirdigini anlati."* Defoe'ya gore, Vil. Henry 1485%e tag giymeden once “Bargonya Dagesi olan halasinin maiyetind bir cesit sigm- rmaet gibi yasamist” [ital orijinal metinde}” Oradayken Hollands‘dale yonla mal imalatmun salad zenginlikten ok etklendi ve 1489'danitibaren Ingilz yanlo mal imla- tum tegik edie onlemler wygulamaya Koydu. Bu onlemler arasinda imalata uygun yerlerin arastinimast amaciyia gezi- 16 Dives 1009, 2349; 2yca Me Dai 196,528. 17 Ek Rene galgn r. Rees 199) eee ati be be ‘eli eer or 1 Delo 1728, 81-101, 18 Delo 1728, 94 Anal Do brad yl an aki: VIL Heney atm ka ged Gel vgn plano Brgy’ del Bande ‘ac mi (on 985,29, ak fi a a Jaye clin ngatian gov one shndids (Eton 1997, 5-8 gO" ey a wy fd tn Latin sn ot ‘he atgonpay spn! la hrm Ebee Dabo ‘GIVI ley daenine Brits ylalama blr al olan Br ecjtan da i oda Halas yobs yoni laps geet ‘egies a okay ele Tom Pn tee een,lerdazenlenmesi® Hollands daki yetenekiigilerin kact- smasi," ham yon ihracatina giderek artan gamnrak vergilrt konmast ve hatts ham yon thracatuu yasaklanmes sayila- bilir. Ramsay, ayrice 1489, 1512, 1513 ve 1536 tarihli belt bir piyasa degerinin altndaki kabs parcalar harig bitmemis siysi thracatim yasaklayan mevzuati belgeler. Ona gore ba- tn bunlar,o donem egemen olan, yand ham haliyle degil siysigeklinde thrag etmenin, aymt gekilde yoni giysilert de “harptlmamis ve traslanmamns” yani yart mamul halde de- ail de boyanmig ve dikilmis olarak gemiye yaklemenin da- hha iyi olduguna one saren goraga yansitir® Defoe'nin vurguladigi gibi VIL. Henry, Britanys’nin, Hol- lana ile arasindaki teknolofi agigt ortadayken, bu déndsa- mun uzun bir vakit alacagimn farkmdaydi ve bu yazden kademeli bir yaklasim benimsedi.® Bu nedenle ham yun thracatina konan vergiler ancak sanayi tam anlamiyla ku- rulduktan sonra arurdh. Ancak Britanya'nnn, Oretigh baten hham yana Islemesinin mamktin olmadhg ortaya ciktyginda hham yon thracatna uyguladigt yasaklan geri gekti® De- 20 Delogy gir, VL Henny “ee bat ln Wifi, Let ve atfr gh bu te eg ela nen ve ay su byrla, K ‘Br rakan ve bu denen yrs a se ee ‘estip bapdlrde yn mltanter nmr: (ele 128-295), 21 Deen ge, VI Henry “pice, iat esr olan ta ac be ig apeiron ta elon ai inl a ung” (Defoe 178 80 22 Raney 166,461 25 VL ery Femanann be ve deen lhl, bi get Fler an ree ei, ise eat tet erence ele mal retin vee nee adel la Selene pt ‘ake (Dele 1728, 96). Yan" ban ol Seal ir gi cape ‘that ei greidiin,elerdamanlnama gerkeiio an ege 98, 24 Vil Hey ams yn hag tsi heen ylang een yin anton gor eta seats pena Defo 128, 6) Hes yon ent nac Dfo,VHeeyy padi a — foe'ya gore, VIL. Henrynin ithaltkamect politkalan uygu- Jamaya koymaya baslamasindan (1485) neredeyse bir yoz- yil sonra . Eizabethvin donemninde (1587), Britanya, bara yun ihracatim tamamen yasaklayacak kadar yonlO. ral imalatmin uluslararasirekabet gacanden emin olabildi> Bu, Hollanda dal imalatglann mabyina neden old Defoe'nun analizine gore, I. Elzabethin doneminde Bri tanyatni yon sanayinde elde ewig basin ardnda thal ilamesinden baska elkenler de var. Bu etkenlerden ba lan Protestan Flaman teksti igglerinin 1567de Ispan- yatnun bagumsialiim takiben goq etmest gibi tesadafiyal, ‘Ancak bagka baztetkenler de devlettarafindan Kasten meydana getiildl. Yen pazarlar agmak ameryl I. Elizs- beth Papaliga, Rusye, Mogolstan ve Trans tcaretkafleleri yollad, Branya'nin denizeliteustonloge saglamak arma- ‘eryla yapugi yogun yaunmlar yeni pazarlara agilmayt, on- lant Kolonlestirmeyi ve zorakt piyasalar haline getimmeyi olaylastuc,™ Yonla mal imalatnda Britanya'nn basarsinda yukarda sayilan unsurlann angisinin tam olarak ne aleade etki oldugunu belilemek zovdur. Ancak, VI. Henry tarafindan baslatilan ve haleflerttaafindan devam etrlen, modern bebek sanayi Korurasimin on alte yazyildakt musdit saylabilecek strate olmasaydh, Brtanya'nin sanayiesme- lk ik bagarsintyakslamastimknsiz die de gok 20r- di; on sekizinci yazyil boyunce Britanya'mihracat geli- Terinin en azmdan yarsim olusturan bu anahtar sanay ol Yapmnkian wink aldugun, het tps yn scum bit ‘aye yuma bi Gey +90, Yn VI Hey yn sca ‘larg yma nee ima hl ni on yr roped” ages 87‘madan, Sanayi Devrima'nin gerceklesmesi en hafiftabitiyle sles.” 1. George doneminde (1714 1727) ilk Britanya basbakamt olan Robert Walpole'un 1721'de uygulamaya koydu tica- ret yasastreformu, Britanya'nin sanayl ve tiearet politikala- ‘nda nem bir depisilige Igaret eder Bundan once, Britanya hokumetinin politikalan. genel olarak ticaret (gogunlukla somurgecilik yoluyla ve Britan- yale yapilacak olan tlearetin Ingiliz gemileriye yapilmasi. ‘m gart Kogan denizeilik yasalan yoluyla) Kontrol etmeye™ vve kamu gelilerini arurmaya yonelikt Yukanda da anlaul- lug gibi yanla mal imalatnin tesvik edilmest en One is- tisnayel ama orada da hedef kismen kamu gelirlerini arur- ‘maktt. Buna karphk, 1721'den sonra uygulamaya konan politikalar, bilingli olarak imalat sanayiini tesvik etmeye yo- relia, Walpole, parlamentoya yapugt konusmada yeni ya- say! tanuurken “halkin refahinin artmasina, higbir seyin rmamul avon thracan ve hammadde ithalaundan daha fazla keatkida bulunamayacaggm” soyledi® 1721 mevauan ve sonrasinda gerceklegen tamamnleyici po- litika degisiklikteri guntan igermekteyd* 1k olarak Imalat- ta kullanilan hammaddelere konan ithalat vergileri ya daga- folda ya da tomden kaldinlé." Ukinei olarak, -William ve 27 iy aa (gopunaa yl) gis tp hacnnin 1700 yds ‘ohn, 177 kadar da % 30den cay olgcrmakya CMeseon 9785 8. 28 ken den dsl ysl en Bs, Ween 19845: 1648. 20 ie 1885, seep gh Ltn gbeyane ge ba, daha ‘lex entra are polo mn ry dye, gli ‘re pli land darters omar Cage 0) 20 Ayan. Bo 1007, 113,148.95, 160-7; MeCanhr 196, 3 lg bre, yam yon Kimya gue lat ege “6 Mary‘den beri alkede dygulanmakta olin bir politika olan- Unrag edilen matoul mallarda Kullanilah ithal hammaddeler icin verilen vergi iadeleri aruridi2? Omegin, kunduz dersi- ne Konan vergi azalldi ve ihrag edilmesi durumunda éde- zen verginin yansinin geri odenmesi kararlagtinidi®* Ucan- co olarak mamul mallann cogunda thracat vergisi anlarlt bir miktarda artntél.* Dordnca olarak, ithal edilen yaban- 1 manvul mallara uygulanan vergiler tamamen kaldirld BBesinci olarak, yelken bezi (1731) ve rafine gekere (1733) uygulanan thracat teyvikler artunlirken, thracattepviklerinin ‘kapsarmipeldl arunler (1722) ve barutu da (1731) kapsayae cak gekilde genisletdi® Alunet olarak, Ingiliz aranlerinin yabanet plyasalardaki dnanan zedelenmemesi amaciyla bzellikle teksti! oronlerinde imalann kalitesini denetlemek ‘sere dazenlemeler uygulanmaya basland.™ ‘oyna ender detemek anal aime Anca "hat ‘tn abe alga imam moc bl ss omar” ee 807. 13, 32 eso veg nininn Wa ve Mary daceids ave el ea {olesinntacuneyplandigen ri GSO, 193. Bur sae ere ‘lead Dog A llerndl ah yale ps Tir (ated 227, 34 On yen pps adr hss elon Royal alas ‘nds vengindieeyh I Willa ait vet lam 1525 ‘han sca neat vertigo Gnde 5 mda ak (Dae {2310-1 Wipe doneninde wel bn aan rads al i, lina, tren en kom, be yn gy ve athnenda dram emit yoga bz Beso 1907, 131,81. 235 rca, Wipe dbseninde treat ier eek stoner il, er Tei sae veri bel 00, = 1. 236 Bsn sep, “Wal, pander bateiin Yale su area slams al ak eee fae Heel lan lt nessa alten gnc ve bonds ote nl linn ekyeseeCrslere yl auras alan De Yo [vedo ds kietn aa goin datas” 1907, «185, Bir ls dnb plan mate i vensjora sro sora doemale jo poop ve Kove gt lide grin, Bu olde deve, sade gh