Professional Documents
Culture Documents
GornickaB - Metodykapracy
GornickaB - Metodykapracy
Opole University
https://repo.uni.opole.pl
Podrêcznik akademicki
– wybrane zagadnienia
Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
UNIWERSYTET OPOLSKI
INSTYTUT NAUK PEDAGOGICZNYCH
Beata Górnicka
Podrêcznik akademicki
OPOLE 2016
RECENZENCI
Danuta Marzec, Bo¿ena Matyjas
REDAKTOR
Grzegorz Staniszewski
REDAKTOR TECHNICZNY
Halina Szczegot
SK£AD I £AMANIE
Jolanta Kotura, Jolanta Brodziak
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
PROJEKT OK£ADKI
Beata Górnicka
ISBN 978–83–7395–636–0
ksi¹¿kê tê poœwiêcam
Dagmarze, mojej Córce,
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Spis treœci
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Czêœæ I.
Teoretyczne aspekty metodyki
pracy opiekuñczo-wychowawczej
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Czêœæ II.
Wybrane praktyczne obszary
metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Rozdzia³ 5. Podopieczny-wychowanek
w placówce opiekuñczo-wychowawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
5.1. Poznawanie wychowanków i diagnoza ich sytuacji
wychowawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
5.2. Tworzenie grup wychowawczych i organizacja ¿ycia
w grupie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
5.3. Problematyka specjalnych potrzeb edukacyjnych
w pracy opiekuñczo-wychowawczej . . . . . . . . . . . . . . . . 191
5.4. Proces usamodzielnienia wychowanków placówek . . . . . . . 195
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Zalecana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Rozdzia³ 6. Opiekun-wychowawca
w placówce opiekuñczo-wychowawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
6.1. Kompetencje opiekuna-wychowawcy . . . . . . . . . . . . . . . . 207
6.2. Rola opiekuna-wychowawcy w ¿yciu podopiecznego-
-wychowanka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
6.3. Wspó³praca opiekuna-wychowawcy z rodzin¹
podopiecznego-wychowanka i œrodowiskiem . . . . . . . . . . . 218
6.4. Problematyka wypalenia zawodowego opiekuna-
-wychowawcy – zagro¿enia i profilaktyka . . . . . . . . . . . . 224
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Zalecana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Czêœæ III.
Wybrane egzemplifikacje warsztatu pracy
opiekuna-wychowawcy
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Wprowadzenie
* * *
Pragnê jeszcze w tym miejscu z³o¿yæ serdeczne podziêkowa-
nia Osobom, które do powstania tej ksi¹¿ki bardzo siê przyczy-
WPROWADZENIE
16
Czêœæ I
1
Ko³owrotek (instytucja ko³owrotka) – idea zrodzona w œredniowieczu jako wyraz
przeciwstawienia siê œmiertelnoœci wœród podrzutków, ratuj¹ca ¿ycie wielu dzieciom
porzucanym na drogach, na progach koœcio³ów i dworów; polega³a na tym, ¿e
w otworze muru klasztornego montowano w p³aszczyŸnie poziomej ko³o od wozu
konnego, z umocowanymi koszami wiklinowymi, tak ¿e po³owa ko³a wystawa³a poza
mur, a druga po³owa – na dziedziniec klasztoru; pozostawiano tam dziecko
i przekrêcano ko³o, tak aby kosz znalaz³ siê po stronie dziedziñca; w ten sposób
zakonnicy czy zakonnice znajdowali dziecko i zapewniali mu opiekê i wychowanie
(Kulpiñski 2000, s. 19).
ROZDZIA£ 1
22
2
Rewalidacja – kompleksowe i usystematyzowane dzia³ania wobec osób nie-
pe³nosprawnych (fizycznie, sensorycznie, psychicznie, umys³owo) zmierzaj¹ce w kie-
runku maksymalnego przywrócenia im pe³nej sprawnoœci i mo¿liwoœci optymalnego
funkcjonowania w rolach ¿yciowych; obejmuje szereg oddzia³ywañ, takich jak:
usprawnianie, korektura, kompensacja (Hulek 1988).
TEORETYCZNE I PRAWNE PODSTAWY DZIA£ALNOŒCI...
29
3
System segregacyjny – polega na tworzeniu odrêbnych placówek dla dzieci
niepe³nosprawnych, system integracyjny – oznacza tworzenie oddzia³ów integra-
cyjnych w placówkach ogólnodostêpnych, natomiast system w³¹czaj¹cy – zak³ada
w pe³ni równe szanse uczestnictwa dzieci niepe³nosprawnych w formach ogólno-
dostêpnych. Wybór systemu zawsze powinien byæ podyktowany dobrem dziecka.
ROZDZIA£ 1
30
4
Wykaz dotyczy aktów posiadaj¹cych status „obowi¹zuj¹cy”, zosta³ sporz¹dzony
na podstawie Bazy Danych LEX, stan na dzieñ 20 marca 2014 roku; w nawiasach
podano Ÿród³a dokumentów, w których mo¿na odnaleŸæ pe³ne jednolite ich wersje.
ROZDZIA£ 1
34
Zgodnie z ustaw¹:
– Wspieranie rodziny prze¿ywaj¹cej trudnoœci w wype³nianiu funkcji
opiekuñczo-wychowawczych to zespó³ planowych dzia³añ maj¹cych na celu
przywrócenie rodzinie zdolnoœci do wype³niania tych funkcji (art. 2, p. 1);
– System pieczy zastêpczej to zespó³ osób, instytucji i dzia³añ maj¹cych na
celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach nie-
mo¿noœci sprawowania opieki i wychowania przez rodziców (art. 2, p. 2);
– Jednostkami organizacyjnymi wspierania rodziny i systemu pieczy za-
stêpczej s¹ jednostki organizacyjne jednostek samorz¹du terytorialnego wy-
konuj¹ce zadania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastêpczej,
placówki wsparcia dziennego, organizatorzy rodzinnej pieczy zastêpczej, pla-
cówki opiekuñczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuñczo-terapeu-
tyczne, interwencyjne oœrodki preadopcyjne, oœrodki adopcyjne oraz podmio-
Rodzinna pie- ty, którym zlecono realizacjê zadañ z zakresu wspierania rodziny i systemu
cza zastêpcza pieczy zastêpczej (art. 2, p. 3).
wed³ug ustawy
z 2011 roku
Dzia³ II ustawy dotyczy wspierania rodziny i reguluje miêdzy
(nowelizacja innymi zasady pracy z rodzin¹ znajduj¹c¹ siê w trudnej sytuacji
w 2013 roku) i wymagaj¹c¹ wsparcia z zewn¹trz, w tym na przyk³ad – funk-
TEORETYCZNE I PRAWNE PODSTAWY DZIA£ALNOŒCI...
37
Inne akty zaæ równie¿ inne, które nie bêd¹ tu bardziej szczegó³owo oma-
prawne regu- wiane (ich wykaz oraz Ÿród³a zosta³y zamieszczone w aneksie,
luj¹ce opiekê co z pewnoœci¹ u³atwi samodzielne studiowanie i poszukiwanie
nad dzieæmi
i m³odzie¿¹ wiedzy w tym zakresie).
Dziêki dokonaniu krótkiego przegl¹du najwa¿niejszych histo-
rycznych faktów dotycz¹cych rozwoju systemu opiekuñczo-wy-
chowawczego i ukazaniu aktualnych tendencji rozwojowych
w tym zakresie oraz przeprowadzeniu analizy najwa¿niejszych
aktów prawnych reguluj¹cych opiekê i wychowanie nad dziec-
kiem mo¿na mieæ wyobra¿enie, na jakim tle podejmowane s¹
i realizowane we wspó³czesnej rzeczywistoœci zadania z tego za-
kresu. Aby jednak dokonaæ pog³êbionej analizy wybranych za-
gadnieñ z metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej, konieczne
jest bardziej szczegó³owe spojrzenie na jej teoretyczne, naukowe
podstawy, a przede wszystkim dok³adne wyjaœnienie kluczo-
wych pojêæ i zale¿noœci, co jest treœci¹ dalszych rozwa¿añ.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
5
Pedagogika opiekuñcza – w ujêciu Zdzis³awa D¹browskiego jest nauk¹ o opiece
miêdzyludzkiej (g³ównie nad dzieæmi), jej wielorakich aspektach wychowawczych
i opiekuñczej waloryzacji wychowania (Okoñ 1995, s. 40).
ROZDZIA£ 1
40
PROCES OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZY
to ogó³ wzajemnych oddzia³ywañ pomiêdzy opiekunem-wy-
chowawc¹ a podopiecznym-wychowankiem, które wystê-
puj¹ w okreœlonej formie opieki nad dzieckiem
oznacza ci¹g nastêpuj¹cych po sobie zmian w osobowoœci,
które powstaj¹ pod wp³ywem zaspokajanych potrzeb, wza-
jemnie siê warunkuj¹ i s¹ adekwatne do kolejnych etapów
rozwoju samodzielnoœci i niezale¿noœci ¿yciowej podopiecz-
nego-wychowanka
w procesie tym urzeczywistnia siê zarówno opieka, jak
i wychowanie, czyli nastêpuje zaspokajanie potrzeb pod-
opiecznego-wychowanka oraz jego rozwój i kszta³towanie
osobowoœci
nicz¹ w nim wiêcej ni¿ dwie osoby, przy czym na ogó³ jeden jest
opiekun-wychowawca i wielu jest podopiecznych-wychowanków,
czyli grupa wychowawcza; ale równie¿: wychowankowie – wy-
chowankowie, grupa wychowawcza – spo³ecznoœæ placówki, pod-
opieczny-wychowanek – ca³a grupa wychowawcza).
w metodyce
rozdzia³ 3.1). Umo¿liwiaj¹ one ocenê aktualnego (lub projekto-
wanego) stanu dzia³alnoœci opiekuñczo-wychowawczej. Twier-
dzenia oceny dotycz¹cej rzeczywistego modelu to twierdzenia
diagnozy, natomiast twierdzenia oceniaj¹ce odnosz¹ siê do pew-
nego etapu (cz¹stkowego – w trakcie realizacji lub koñcowego –
po zakoñczeniu realizacji) realizowanego w praktyce modelu-
-wzorca, czyli w zasadzie dotycz¹ efektów dzia³añ opiekuñ-
czo-wychowawczych. Twierdzenia oceny pozwalaj¹ zatem okreœ-
liæ zgodnoœæ osi¹gniêtych efektów ze stanem realizacji zadañ
wynikaj¹cych z opracowanego i przyjêtego modelu-wzorca dzia-
³alnoœci opiekuñczo-wychowawczej w danej placówce (albo na
okreœlonym odcinku tej dzia³alnoœci – na przyk³ad ocena warun-
ków materialnych, ocena jakoœci dzia³ania). Twierdzenia oce-
niaj¹ce wymagaj¹ okreœlenia wskaŸników s³u¿¹cych dokonaniu
porównañ, na podstawie których mo¿na dokonaæ ogólnej oceny
pozwalaj¹cej na wyrównanie wykrytych dziêki nim ewentual-
nych niedostatków w tym zakresie, uzupe³nienie, modernizacjê
lub ca³kowit¹ zmianê funkcjonowania formy opieki lub procesu
opiekuñczo-wychowawczego.
Podsumowuj¹c powy¿sze rozwa¿ania, trzeba jeszcze podkreœ- Twierdzenia
liæ, ¿e konkretna praktyka – codzienna opieka i wychowanie w metodyce –
próba syntezy
dzieci i m³odzie¿y – wymaga oparcia jej na rzetelnych twierdze-
niach i dyrektywach metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej,
ROZDZIA£ 1
54
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
waniem?
6. Jakie s¹ twierdzenia i dyrektywy w metodyce pracy
opiekuñczo-wychowawczej i na czym polega ich zastosowanie
w praktyce?
7. Co stanowi Ÿród³a treœciowe metodyki oraz jakie jest ich
znaczenie dla praktyki?
Zalecana literatura
Rozdzia³ 1.1.
Balcerek Marian (1978), Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach
1918–1939, PWN, Warszawa, ss. 391.
Br¹giel Józefa (2003), Transformacje w opiece nad dzieckiem osieroconym
i jej wspó³czesne trendy, [w:] W s³u¿bie dziecku, t. I: Stulecie dziecka –
blaski i cienie, red. J. Wilk, Wyd. Katedra Pedagogiki Rodziny KUL,
Lublin, s. 297–307.
Kolankiewicz Maria (2006), Zapiski o instytucjonalnej opiece nad dzieæmi,
„Dziecko Krzywdzone”, nr 17, s. 6–35.
Kozdrowicz Ewa (1998), System opieki nad dzieckiem opuszczonym (1945–
–1998), [w:] Zagro¿one dzieciñstwo. Rodzinne i instytucjonalne formy
opieki, red. M. Kolankiewicz, WSiP, Warszawa, s. 9–56.
Marzec Danuta K. [red.] (1996), Opieka i wychowanie w okresie transfor-
macji systemowej, Wyd. WSP w Czêstochowie, Czêstochowa, ss. 421.
ROZDZIA£ 1
56
Rozdzia³ 1.2.
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuñczy, Dz.U.
z 2012 r., poz. 788 ze zm.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy za-
stêpczej, Dz.U. z 2011 r., Nr 149, poz. 887 ze zm.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo³ecznej, Dz.U. z 2004 r.,
Nr 64, poz. 593; Dz.U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593 ze zm.; Dz.U. z 2009 r.,
Nr 175, poz. 1362.
Rozdzia³ 1.3.
D¹browski Zdzis³aw (2006), Pedagogika opiekuñcza w zarysie, t. 1, Wyd.
Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn, s. 40–155.
Gurycka Antonina (1979), Struktura i dynamika procesu wychowawczego,
PWN, Warszawa, ss. 278.
Kelm Albin (1978), Podstawy teoretyczne dzia³alnoœci opiekuñczo-wycho-
wawczej, Wyd. Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu, Kalisz,
ss. 24.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Rozdzia³ 1.4.
D¹browski Zdzis³aw (1997), Wêz³owe problemy opieki i wychowania w do-
mu dziecka, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Olsztynie, Olsztyn,
s. 17–45.
Kamiñska Urszula (2002), Zarys metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej
w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania, Wyd. Uniwersy-
tet Œl¹ski, Katowice, s. 7–12.
Rozdzia³ 2
1) w sensie ogólnym
– dotyczy ogólnych zasad organizacji procesu opiekuñ-
czo-wychowawczego, z uwzglêdnieniem zarówno opieki wy-
chowawczej i wychowania opiekuñczego, formu³uj¹c w tym
zakresie ogólne cele i zadania, jak i metody i techniki ich
realizacji, a tak¿e wskazuj¹c kryteria i sposoby ich ewalua-
cji;
2) w sensie szczegó³owym
– dotyczy organizacji procesu opiekuñczo-wychowawcze-
go w wyodrêbnionych formach opieki i wychowania, opar-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
FUNKCJE
metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej
wyrównawcza
aktywacyjna opiekuñcza kreatywna kszta³c¹ca
samokszta³ceniowa
wychowawcza
Zadanie 1.
Poznawanie z³o¿onych spo³eczno-wychowawczych uwarun-
kowañ rozwoju osobowoœci wychowanków pod k¹tem ich
mo¿liwoœci psychofizycznych, kontaktów ze œrodowiskiem
rodzinnym, pobudzania aktywnoœci w przygotowaniu do
samodzielnego ¿ycia, aby odpowiednio prowadziæ indy-
widualny plan rozwoju wychowanka.
Zadanie 2.
Wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania
opiekuñczego, aby w przebiegu procesu opiekuñczo-wy-
chowawczego uzyskaæ jak najlepsze efekty pracy wycho-
wawczej.
Zadanie 3.
Modernizowanie dzia³alnoœci opiekuñczo-wychowawczej na
podstawie dotychczasowych, ju¿ sprawdzonych oraz nowo-
czesnych wzorów dzia³alnoœci, z uwzglêdnieniem specyfiki
zadañ konkretnej formy opieki.
Zadanie 4.
Akcentowanie koniecznoœci kszta³cenia i dokszta³cania na-
uczycieli, opiekunów i wychowawców, szczególnie w zakre-
sie specjalistycznej edukacji zawodowej.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Zadanie 5.
Akcentowanie zasadnoœci opisywania doœwiadczeñ i osi¹g-
niêæ konkretnych placówek w pracy opiekuñczo-wychowaw-
czej w celu wzbogacenia poziomu metodycznej dzia³alnoœci
praktycznej.
ŒRODOWISKO WYCHOWANIA
(grupy i instytucje)
1
Do wa¿niejszych autorów prac, w których znajduj¹ siê szczegó³owe analizy funk-
cji rodziny, nale¿y zaliczyæ: Stanis³aw Kawula, Józefa Br¹giel, Andrzej W. Janke
(2007), Pedagogika rodziny: obszary i panorama problematyki, Wyd. Adam Mar-
sza³ek, Toruñ, ss. 466; Zbigniew Tyszka (2003), Rodzina we wspó³czesnym œwiecie,
Wyd. Naukowe UAM, Poznañ, ss. 134; Franciszek Adamski (2002), Rodzina – wy-
miar spo³eczno-kulturowy, Wyd. UJ, Kraków, ss. 227; Maria Ziemska (red.) (1986),
Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa, ss. 479 i inne.
METODYKA PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
75
2
Pracownik socjalny – zgodnie z Ustaw¹ z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastêpczej (art. 11, Dz.U. z 2013 r., poz. 135 ze zm.) to
osoba, która dzia³aj¹c w strukturze oœrodka pomocy spo³ecznej, w sytuacji uzyska-
nia informacji o rodzinie prze¿ywaj¹cej trudnoœci w wype³nianiu funkcji opiekuñ-
czo-wychowawczych przeprowadza w tej rodzinie wywiad œrodowiskowy i dokonuje
analizy jej sytuacji, a gdy zachodzi taka potrzeba, podejmuje starania o przydziele-
nie rodzinie asystenta rodziny.
3
Asystent rodziny – zgodnie z ustaw¹ osoba towarzysz¹ca rodzinie z dzieæmi
w wype³nianiu jej funkcji i poszukiwaniu rozwi¹zania trudnej sytuacji ¿yciowej
w oparciu o potencja³ wszystkich cz³onków rodziny („mocne strony”) we wspó³pracy
z szerszym œrodowiskiem lokalnym i przy wykorzystaniu zasobów instytucji; celem
funkcjonowania asystenta rodziny jest podniesienie poziomu umiejêtnoœci ¿yciowych
cz³onków rodziny oraz kompetencji opiekuñczo-wychowawczych rodziców, aby ro-
dzina pokona³a kryzysy i odzyska³a mo¿liwoœæ efektywnego funkcjonowania oraz
wype³niania ról rodzicielskich w sposób sprzyjaj¹cy bezpieczeñstwu i optymalnemu
rozwojowi dzieci (Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastêpczej, art. 12–17, Dz.U. z 2013 r., poz. 135 ze zm.).
4
Pedagog rodzinny – zgodnie z ustaw¹ osoba towarzysz¹ca rodzinie z dzieæmi
w wype³nianiu jej funkcji i poszukiwaniu rozwi¹zania ¿yciowych problemów
i trudnoœci.
ROZDZIA£ 2
76
5
Rodzina wspieraj¹ca – zgodnie z now¹ ustaw¹ jest to rodzina, która stanowi
now¹ formê pracy z rodzin¹ naturaln¹ (biologiczn¹), maj¹c¹ trudnoœci w sprawowa-
niu opieki i wychowaniu dzieci. Zak³ada siê, ¿e pomoc rodziny wspieraj¹cej (pole-
gaj¹ca miêdzy innymi na: wypracowaniu nawyku wspólnego spêdzania czasu wolne-
go przez wszystkich cz³onków rodziny, w³aœciwej organizacji czasu wolnego dzieci,
udzielaniu wskazówek dotycz¹cych wychowania dzieci oraz dotycz¹cych elementar-
nych kwestii, jak nauka gospodarowania bud¿etem rodziny, utrzymywania higieny
otoczenia, prowadzenia gospodarstwa domowego) bêdzie Ÿród³em „przeszczepienia”
pozytywnych wzorców funkcjonowania rodziny. Rodzina wspieraj¹ca funkcjonuje
w œcis³ej wspó³pracy z asystentem rodziny (Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspie-
raniu rodziny i systemie pieczy zastêpczej, art. 29 pkt 1 i 2, Dz.U. z 2013 r., poz. 135
ze zm.).
ROZDZIA£ 2
80
PLACÓWKI
WSPARCIA DZIENNEGO
(œwietlice, ogniska)
rodzina placówka
adopcyjna opiekuñczo-wychowawcza
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
socjalizacyjna
rodzina zastêpcza dom
dziecka
spokrewniona
interwencyjna
niezawodowa pogotowie
opiekuñcze
zawodowa oœrodek
terapeutyczny* specjalistyczno-
pogotowie -terapeutyczna
rodzinne
rodzinny
specjalistyczna dom dziecka**
rodzinna
wioska dzieciêca
rodzinny oœrodek
dom dziecka szkolno- regionalna placówka
-wychowawczy opiekuñczo-terapeutyczna
m³odzie¿owy
oœrodek
wychowawczy interwencyjny oœrodek
preadopcyjny
-wychowawczych.
ORGANIZACJA WYPOCZYNKU – przez co nale¿y rozumieæ ró¿- Organizacja
norodne formy dzia³añ podejmowanych na rzecz organizowania wypoczynku
wypoczynku dzieci i m³odzie¿y w czasie wolnym od nauki szkol-
nej, przy czym dotyczy to okresu wakacji, ferii zimowych i d³u¿-
szych przerw œwi¹tecznych.
Organizacja wypoczynku dzieci i m³odzie¿y ma szczególne
znaczenie z punktu widzenia opieki i wychowania, gdy¿ do-
tycz¹c czasu wolnego, umo¿liwia spe³nianie bardzo wa¿nych
funkcji, jakie ten czas pe³ni w rozwoju dzieci i m³odzie¿y. Alek-
sander Kamiñski, omawiaj¹c funkcje czasu wolnego, podkreœla³
przede wszystkim: funkcjê odpoczynku (regeneracyjn¹) – czas
wolny umo¿liwia odreagowanie fizycznego zmêczenia i psychicz-
nego znu¿enia; funkcjê zabawy (rekreacyjn¹) – stwarza mo¿li-
woœæ zaspokojenia potrzeby ruchu, ekspresji, a tak¿e funkcjê
pracy nad sob¹ (wychowawcz¹) – czas wolny sprzyja samoroz-
wojowi i kszta³towaniu osobowoœci (Kamiñski 1982, s. 353–354).
Do najczêstszych sposobów organizacji wypoczynku dzieci
i m³odzie¿y w d³u¿szym czasie wolnym zalicza siê takie formy,
jak: pó³kolonie, kolonie, zimowiska, obozy stacjonarne i wêdrow-
ne, zloty, zjazdy, biwaki, wczasy dla dzieci i m³odzie¿y oraz
inne. Wypoczynek dzieci i m³odzie¿y organizowany jest zgodnie
z Rozporz¹dzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycz-
nia 1997 roku w sprawie warunków, jakie musz¹ spe³niaæ orga-
ROZDZIA£ 2
86
6
Nale¿y tu przypomnieæ, ¿e omawiana struktura systemu pieczy zastêpczej jest
form¹ przejœciow¹ w trakcie reorganizacji systemu (w ramach Krajowej Strategii
Rozwoju Spo³ecznego 2014–2020); dotychczas funkcjonuj¹ce placówki mog³y zdecy-
dowaæ o zakwalifikowaniu ich do okreœlonej kategorii formy opieki w okresie przej-
œciowym, decyzje podyktowane by³y dobrem dzieci przebywaj¹cych w placówkach
w czasie trwania tego okresu.
ROZDZIA£ 2
96
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
Zalecana literatura
Rozdzia³ 2.3.
Rozdzia³ 2.4.
Br¹giel Józefa, Badora Sylwia [red.] (1997), Formy pracy opiekuñczo-
wychowawczej, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Czêstochowie, Czê-
stochowa, ss. 433.
Br¹giel Józefa, Badora Sylwia [red.] (2005), Formy opieki, wychowania
i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy spo³ecznej, Wyd. Uniwer-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
ETAP WSTÊPNY
(PRZYGOTOWAWCZY)
ustalenie ogólnych
i szczegó³owych celów,
zaplanowanie zadañ,
dobór metod i œrodków realizacji
ETAP REALIZACJI
PLANOWANYCH DZIA£AÑ
ETAP KONTROLI realizacja zaplanowanych dzia³añ
UZYSKANYCH EFEKTÓW (z zastosowaniem okreœlonych
ocena poziomu realizacji metod oraz technik pracy
podejmowanych dzia³añ wed³ug ustalonego planu)
prowadz¹ca do wyznaczenia
dalszych kierunków pracy
1
Ewaluacja – oznacza systematyczne badanie wartoœci lub cech konkretnego
dzia³ania (planu, programu) z punktu widzenia przyjêtych kryteriów w celu jego
usprawnienia lub rozwoju.
ROZDZIA£ 3
106
2
Potrzeby ponadpodmiotowe – te spoœród potrzeb podopiecznych, których nie s¹
oni w stanie samodzielnie regulowaæ i zaspokajaæ, stanowi¹ w³aœciwoœci gatunkowe
i losowe jednostki, wyznaczaj¹ kierunek, zakres i treœæ dzia³alnoœci opiekuñczej
(D¹browski 2006b, s. 111).
ZASADY, METODY I FORMY PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
109
3
Primum non nocere – z jêzyka ³aciñskiego: Po pierwsze nie szkodziæ – jedna
z naczelnych zasad etycznych, której autorstwo przypisywane jest Hipokratesowi;
pocz¹tkowo znajdowa³a zastosowanie na gruncie medycyny, stopniowo zosta³a za-
adaptowana przez inne dyscypliny.
ROZDZIA£ 3
114
4
Prakseologia – ogólna teoria sprawnego dzia³ania, nauka badaj¹ca dzia³anie
z punktu widzenia jego skutecznoœci.
ZASADY, METODY I FORMY PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
115
miñski wyodrêbnia:
Metoda pracy – Metodê pracy z indywidualnym przypadkiem, która mo¿e byæ
z indywidu- traktowana jako sztuka, w której wiedza ¿yciowa i nauka
alnym przy-
padkiem
o cz³owieku oraz œrodowisku, a tak¿e umiejêtnoœæ obcowania
z ludŸmi s¹ u¿yte w celu zmobilizowania si³ w jednostce i odpo-
wiedniej pomocy w spo³eczeñstwie dla ulepszenia wzajemnego
przystosowania siê jednostki i jej œrodowiska (Kamiñski 1982,
s. 260). Metoda ta, w kontekœcie dzia³alnoœci opiekuñczo-wycho-
wawczej, polega na indywidualnym podejœciu do ka¿dej osoby
(podopiecznego, wychowanka) i jej potrzeb determinowanych
osobist¹ sytuacj¹ ¿yciow¹. Opiera siê na dok³adnym rozpozna-
niu cech wychowanka oraz jego mo¿liwoœci rozwojowych i po-
trzeb, a tak¿e ewentualnych zagro¿eñ i wp³ywów œrodowiska
spo³ecznego, w jakim on funkcjonuje. To rozpoznanie (diagnoza)
stanowi podstawê do zaplanowania i realizacji bezpoœrednich
oddzia³ywañ stymuluj¹cych po¿¹dany rozwój wychowanka oraz
dzia³añ na rzecz zaspokojenia jego potrzeb. Metoda pracy
z indywidualnym przypadkiem skoncentrowana jest na d¹¿eniu
do osi¹gniêcia przez wychowanka samodzielnoœci i zaradnoœci
¿yciowej (co w gruncie rzeczy stanowi nadrzêdny cel opieki i wy-
chowania).
5
Nie wolno jej myliæ z wystêpuj¹c¹ na gruncie metodologii badañ pedagogicz-
nych metod¹ badawcz¹ studium indywidualnego przypadku.
ZASADY, METODY I FORMY PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
119
6
Si³y spo³eczne – jedno z kluczowych pojêæ pedagogiki spo³ecznej, wprowadzone
przez Helenê Radliñsk¹, jeden z dwóch podstawowych czynników (obok œrodowiska)
wp³ywaj¹cych na wychowanie; oznaczaj¹ce aktualnie ujawniaj¹ce siê albo ukryte
potencjalne wartoœci jednostek i grup spo³ecznych, urz¹dzeñ i instytucji, daj¹ce pe-
dagogowi spo³ecznemu oparcie w jego pracach – jeœli zostan¹ one zaktywizowane, to
stan¹ siê czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilowaniu wartoœci (Radliñ-
ska 1935, s. 15).
7
Streetworking – praca prowadzona na ulicy, pedagogika ulicy – praca poza in-
stytucjami, realizowana w œrodowisku przebywania podopiecznych-wychowanków
(Michel [red.] 2011).
ZASADY, METODY I FORMY PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
121
8
Regulacja reaktywna (wrodzona lub nabyta) nazywana jest zwykle nawykiem.
Dobrze uformowane struktury nawykowe funkcjonuj¹ u cz³owieka niezale¿nie od jego
œwiadomoœci. Regulacja celowa ma bardziej z³o¿ony charakter i wi¹¿e siê œciœle
z antycypacj¹ wyniku podjêtego zachowania. [...] A œwiadome zachowanie oparte na
antycypacji wyniku nazywa dzia³aniem. W tym rozumieniu na dzia³anie sk³ada siê
szereg czynnoœci prowadz¹cych do osi¹gniêcia okreœlonego wyniku, czyli wykonania
zadania (Konarzewski 1987, s. 24).
ROZDZIA£ 3
122
ocenione.
Spe³nienie powy¿szych warunków skutecznoœci metody za-
daniowej powoduje, ¿e pog³êbia siê samodzielnoœæ wychowanka.
Najwiêksze trudnoœci, jakie mo¿e mieæ opiekun-wychowawca
w pos³ugiwaniu siê metod¹ zadaniow¹, wynikaj¹ przede wszyst-
kim z k³opotów z formu³owaniem zadañ, dostosowaniem stopnia
ich trudnoœci do mo¿liwoœci wychowanka i – co jest szczególnie
niekorzystne – ze sk³onnoœci do wyrêczania wychowanka oraz
z braku konsekwencji w egzekwowaniu wykonania zadania.
Metoda zadaniowa czêsto stosowana jest ³¹cznie z metod¹
dzia³alnoœci zespo³owej, co wystêpuje wówczas, gdy zadania s¹
formu³owane dla zespo³u wychowanków. Sytuacja taka zostanie
omówiona bardziej szczegó³owo podczas analizy metod grupo-
wych.
– Metoda nagradzania i karania – która, nale¿¹c do grupy me- Metoda
tod bezpoœrednich, w zasadzie mo¿e byæ rozpatrywana jako dwie nagradzania
i karania
ró¿ne metody: metoda nagradzania oraz metoda karania. Wyda-
je siê jednak, ¿e zarówno nagradzanie (stosowanie wzmocnieñ
pozytywnych), jak i karanie (stosowanie wzmocnieñ negatyw-
nych) warto traktowaæ jako komponenty tej samej metody
z uwagi na fakt, ¿e s¹ one ze sob¹ w specyficzny sposób
powi¹zane (w okreœlonych sytuacjach bowiem nagrod¹ mo¿e byæ
brak kary, ale te¿ brak nagrody nierzadko stanowi karê).
ROZDZIA£ 3
128
czo-wychowawczemu.
Wed³ug Mieczys³awa £obockiego (2010, s. 179–253) wœród
metod grupowych nale¿y wyodrêbniæ takie, jak:
– Metoda organizowania dzia³alnoœci zespo³owej – która ³¹czy Metoda
w sobie elementy wy¿ej omówionych metod i polega przede organizowania
dzia³alnoœci
wszystkim na tworzeniu w grupie wychowawczej kilkuosobo- zespo³owej
wych zespo³ów, które realizuj¹ okreœlone zadania (jest to – mo¿-
na by rzec – grupowa odmiana metody zadaniowej, o czym ju¿
wspominano).
U podstaw tej metody le¿y przekonanie, ¿e w wiêkszoœci sytu-
acji, jakie wystêpuj¹ w zorganizowanych formach funkcjonowa-
nia dzieci i m³odzie¿y, wiêksz¹ efektywnoœæ mo¿na uzyskaæ we
wspó³dzia³aniu ani¿eli w indywidualnym wykonywaniu zadañ
(oczywiœcie punkt wyjœcia w doborze metody zawsze musi stano-
wiæ okreœlony cel). Metoda organizowania dzia³alnoœci zespo³o- Zastosowanie
wej ma zastosowanie w ró¿nych sytuacjach i przy wykonywaniu metody
organizowania
ró¿nych zadañ: od czynnoœci porz¹dkowych (na przyk³ad sprz¹ta-
dzia³alnoœci
nie, urz¹dzanie wnêtrz), poprzez czynnoœci zwi¹zane z wykony- zespo³owej
waniem obowi¹zków szkolnych (na przyk³ad odrabianie zadañ
domowych), a¿ po zajêcia podejmowane w czasie wolnym (gry
i zabawy zespo³owe, spacery i wycieczki). Praca zespo³owa z jed-
nej strony stwarza ka¿demu uczestnikowi zespo³u mo¿liwoœæ
wykazania siê twórcz¹ postaw¹, pomys³owoœci¹, zdolnoœciami
ROZDZIA£ 3
132
FORMY
zajêæ opiekuñczo-wychowawczych
(formy wychowania i opieki przez dzia³alnoœæ)
KRYTERIUM PODZIA£U
zabawa
indywidualne
nauka
praca zespo³owe
sztuka
zbiorowe
sport
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
Zalecana literatura
Rozdzia³ 3.1.
Kotarbiñski Tadeusz (1970), Sprawnoœæ i b³¹d: z myœl¹ o dobrej robocie na-
uczyciela, PZWSz, Warszawa, s. 172–188.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Rozdzia³ 3.2.
Br¹giel Józefa (1984), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej. Wybrane
zagadnienia do æwiczeñ, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Opolu,
Opole, s. 12–15.
D¹browski Zdzis³aw (2006), Pedagogika opiekuñcza w zarysie, t. 2, Wyd.
Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn, s. 156–184.
Kamiñska Urszula (2002), Zarys metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej
w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania, Wyd. Uniwersy-
tet Œl¹ski, Katowice, s. 13–23.
£obocki Mieczys³aw (1982), Wybrane zagadnienia z metodyki pracy opiekuñ-
czo-wychowawczej, Wyd. Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin,
ss. 162.
Rozdzia³ 3.3.
Br¹giel Józefa (1984), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej. Wybrane
zagadnienia do æwiczeñ, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Opolu,
Opole, s. 15–17.
Kamiñski Aleksander (1982), Funkcje pedagogiki spo³ecznej. Praca so-
cjalna i kulturalna, PWN, Warszawa, s. 258–291.
Konarzewski Krzysztof (1987), Podstawy teorii oddzia³ywañ wychowaw-
czych, PWN, Warszawa, s. 24–276.
£obocki Mieczys³aw (2010), Teoria wychowania w zarysie, Wyd. Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 179–253.
Materne Jerzy (1999), Pedagogika socjalna: systematyzacja zagadnieñ i po-
jêæ, Wyd. „Mater”, Szczecin, s. 138–157.
ZASADY, METODY I FORMY PRACY OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
141
Rozdzia³ 3.4.
Górniewicz Józef (2008), Teoria wychowania (wybrane problemy), Wyd.
Olsztyñska Szko³a Wy¿sza im. Józefa Rusieckiego, Olsztyn, s. 64–67.
Sikorski Wies³aw (2003), Arteterapia, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI
wieku, t. I, Wyd. Akademickie „¯ak”, Warszawa, s. 177–188.
Zarzecki Leon (2012), Teoretyczne podstawy wychowania: teoria i praktyka
w zarysie, Wyd. Karkonoska Pañstwowa Szko³a Wy¿sza w Jeleniej Gó-
rze, Jelenia Góra, s. 89–102.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Czêœæ II
Organizacja pracy
w placówkach opiekuñczo-wychowawczych
i reedukacyjne
placówek sta³y deficyty rozwojowe (na przyk³ad fragmentaryczne zabu-
rzenia rozwoju w zakresie motorycznym) lub specyficzne trud-
noœci w nauce (na przyk³ad dysleksje rozwojowe) itp.;
Odrêbne Jako specyficzne w zasadzie nale¿a³oby wiêc traktowaæ jedy-
specyficzne nie zadania terapeutyczne, rewalidacyjne lub resocjalizacyjne –
zadania
placówek
te, które dotycz¹ dzieci i m³odzie¿y z ró¿nego rodzaju, bardziej
lub mniej nasilonymi, niepe³nosprawnoœciami, co wi¹¿e siê z ko-
niecznoœci¹ wzmo¿enia opieki medycznej czy psychologicznej,
z poszerzonym zakresem wiedzy i umiejêtnoœci opiekuna-wycho-
wawcy, koniecznoœci¹ stworzenia odpowiednich warunków do
dzia³alnoœci rehabilitacyjnej. Jednak w sytuacji, gdy powszech-
ne s¹ ju¿ d¹¿enia integracyjne oraz nasilaj¹ siê wspó³czeœnie co-
raz bardziej tendencje w zakresie kszta³cenia i wychowania
dzieci i m³odzie¿y w systemie szeroko rozumianej edukacji
w³¹czaj¹cej, równie¿ opieka i wychowanie musz¹ zmierzaæ
w kierunku pe³nej inkluzji spo³ecznej osób z niepe³nosprawnoœ-
ciami, w tym równie¿ na poziomie organizacji opieki i wychowa-
nia w placówkach opiekuñczo-wychowawczych. Tym bardziej, ¿e
jedn¹ z podstawowych ogólnych zasad dzia³alnoœci opiekuñczo-
-wychowawczej wobec ka¿dego dziecka jest dostosowanie tej
dzia³alnoœci do jego indywidualnych potrzeb. Zatem – niezale¿-
nie od typu placówki – jeœli ujawni¹ siê specjalne potrzeby
podopiecznego-wychowanka – powinny one zostaæ zaspokojone
ORGANIZACJA PRACY W PLACÓWKACH OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZYCH
149
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
Zalecana literatura
Rozdzia³ 4.1.
Rozdzia³ 4.2.
Rozdzia³ 4.3.
Br¹giel Józefa (1984), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej. Wybrane
zagadnienia do æwiczeñ, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Opolu,
Opole, s. 22–28.
D¹browski Zdzis³aw (2006), Pedagogika opiekuñcza w zarysie, t. 2, Wyd.
Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Olsztyn, s. 189–222.
Kotarbiñski Tadeusz (1970), Sprawnoœæ i b³¹d: z myœl¹ o dobrej robocie na-
uczyciela, PZWSz, Warszawa, s. 156–188.
Ploch Leszek (1997), Praca wychowawcza z dzieæmi upoœledzonymi umy-
s³owo w internacie, WSiP, Warszawa, s. 158–182.
Rozdzia³ 4.4.
Górnicka Beata (2003), Formy aktywizacji kulturalnej m³odzie¿y niepe³no-
sprawnej w placówkach opiekuñczo-wychowawczych, [w:] Zeszyty Nau-
kowe Forum M³odych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych
PAN, red. M. Gañko-Karwowska, L. Marek, Wyd. HOGBEN, Szczecin,
s. 337–350.
Górnicka Beata (2004), Profilaktyka w placówkach opiekuñczo-wychowaw-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Podopieczny-wychowanek
w placówce opiekuñczo-wychowawczej
1
Diagnoza (³ac. diagnosis – rozpoznanie, rozró¿nienie) oznacza wszelkie rozpo-
znawanie jednostkowych lub z³o¿onych stanów rzeczy i ich tendencji rozwojowych
w oparciu o znajomoœæ ogólnych prawid³owoœci (Jarosz 2006, s. 16). Pe³na rozwiniê-
ta diagnoza obejmuje piêæ etapów i sk³ada siê z: diagnozy klasyfikacyjnej, diagnozy
genetycznej, diagnozy celowoœciowej, diagnozy fazy oraz diagnozy prognostycznej;
pierwsze cztery stanowi¹ diagnozê poznawcz¹, której celem jest tylko poznanie
okreœlonego wycinka rzeczywistoœci, natomiast wszystkich piêæ etapów (czyli diag-
noza poznawcza wzbogacona o aspekt prognozy) tworzy diagnozê decyzyjn¹, silnie
skorelowan¹ z dzia³alnoœci¹ praktyczn¹, która s³u¿y nie tylko poznaniu rzeczywisto-
œci, ale przede wszystkim jej zmianie na lepsz¹ (por. tak¿e: Ziemski 1973; Mazurkie-
wicz 1995, s. 51–70).
ROZDZIA£ 5
176
wan¹ (po¿¹dan¹).
W obszarze dzia³alnoœci opiekuñczo-wychowawczej diagnoza
najczêœciej sytuuje siê pomiêdzy zauwa¿eniem przez opiekuna-
-wychowawcê jakiejœ sytuacji problemowej, to jest niew³aœciwe-
go zachowania podopiecznego, a oddzia³ywaniem wychowaw-
czym, które zmierza do zniwelowania tej sytuacji, to znaczy
rozwi¹zania problemu, czyli poprawy zachowania podopiecz-
nego-wychowanka (Janowski 2002, s. 11). Mo¿na to przedstawiæ
w sposób ukazany na schemacie 8.
dzinnego.
Opisane wczeœniej obszary poznawania podopiecznego-wycho-
wanka i jego sytuacji ¿yciowej sk³adaj¹ siê na niemal pe³n¹ dia-
gnozê indywidualnego przypadku, w której uwzglêdniæ nale¿y:
dotychczasow¹ i aktualn¹ sytuacjê rodzinn¹ (przed umieszcze-
niem w placówce i w trakcie pobytu w niej), stan zdrowia dziec-
ka oraz poziom jego rozwoju i funkcjonowania psychofizycznego,
emocjonalnego, umys³owego (w tym ewentualne zaburzenia),
mocne strony (uzdolnienia, zainteresowania, zami³owania), opis
funkcjonowania szkolnego (w roli ucznia), aspiracje i d¹¿enia
¿yciowe. To wszystko daje niemal pe³ny obraz rozwoju i funk-
cjonowania podopiecznego-wychowanka. Dope³nienie powinien Poznawanie
stanowiæ obraz sytuacji spo³ecznej podopiecznego-wychowanka grupy – socjo-
metria
w grupie wychowawczej, który mo¿liwy jest do uzyskania dziêki
szczególnej technice poznawania ucznia w kontekœcie jego pozy-
cji w grupie spo³ecznej, to jest socjometrii.
Zdaniem Tadeusza Pilcha socjometria oznacza zespó³ czynno- Techniki socjo-
œci werbalnych i manipulacyjnych maj¹cych na celu poznanie metryczne
uwarunkowañ i przemian nieformalnych zwi¹zków miêdzyoso-
bowych w grupach rówieœniczych (Pilch 1995, s. 101–104). Do
technik socjometrycznych zalicza siê miêdzy innymi plebiscyt
¿yczliwoœci i niechêci, technikê „Zgadnij kto?” i przede wszyst-
kim test socjometryczny – klasyczn¹ technikê Moreno.
ROZDZIA£ 5
184
2
Zwi¹zek zale¿noœciowy nale¿y tu rozumieæ jako wa¿ny mechanizm regulacyjny
z poziomu struktur poznawczych, który oznacza potrzebê posiadania w ¿yciu bliskiej
osoby (por. Jacuñska 1986, s. 349–388).
PODOPIECZNY-WYCHOWANEK W PLACÓWCE OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
187
Dzieñ wolny od nauki szkolnej: ró¿ni siê od dnia powszedniego, Zajêcia w dniu
czasami nawet doœæ znacznie. Te¿ rozpoczyna siê pobudk¹ – na wolnym
od nauki
ogó³ jednak nieco póŸniej, potem s¹ poranne czynnoœci higienicz-
no-porz¹dkowe i œniadanie. Nastêpnie jest czas wolny, ale
w znacznym stopniu zorganizowany, wype³niony prac¹ i za-
baw¹, zajêciami w grupie, przed po³udniem najczêœciej zajêcia-
mi porz¹dkowymi. Potem nastêpuje obiad, a po obiedzie – znów
odpoczynek. Jest czas na spotkania towarzyskie, trochê nauki
w³asnej, trochê zajêæ w grupie – wszystko wed³ug harmonogra-
mu. Na koniec dnia przypadaj¹ wieczorne czynnoœci higienicz-
no-porz¹dkowe i cisza nocna.
Dzieñ œwi¹teczny: przebiega niemal tak samo jak dzieñ wolny Zajêcia w dniu
od zajêæ szkolnych, tylko jest jeszcze mniej pracy i porz¹dkowa- œwi¹tecznym
nia, a wiêcej przyjemnoœci – uroczystoœci œwi¹tecznych, czasem
spotkañ z rodzin¹...
Tak przedstawia siê dzieñ niemal ka¿dego cz³owieka. Kolej-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
przewlek³e choroby
niepe³nosprawnoœæ
somatyczne
sytuacje niepe³nosprawnoœæ
traumatyczne/kryzysowe sprzê¿ona
trudnoœci szczególne
adaptacyjne uzdolnienia
nienie
do momentu, w którym bêdzie ono gotowe – jako m³ody, ale do-
ros³y ju¿ i zdolny do samodzielnego oraz niezale¿nego funkcjo-
nowania cz³owiek – opuœciæ rodzinne pielesze, tak te¿ wychowa-
nie w placówce opiekuñczo-wychowawczej jest, a przynajmniej
byæ powinno, od pocz¹tku ukierunkowane na usamodzielnienie
podopiecznego-wychowanka.
Usamodzielnienie, w odniesieniu do podopiecznych-wycho-
wanków placówek opiekuñczo-wychowawczych, rozumiane jest
jako proces przygotowania pe³noletniego wychowanka do nie-
zale¿nego uczestnictwa w ¿yciu spo³eczeñstwa i dotyczy, zgod-
nie z regulacjami prawnymi, m³odzie¿y wychowuj¹cej siê poza
rodzin¹ naturaln¹, zarówno w rodzinnej pieczy zastêpczej (na
przyk³ad w rodzinie zastêpczej), jak i w instytucjonalnych for-
mach opieki i wychowania (na przyk³ad w placówce opiekuñ-
czo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, takiej jak dom dziecka,
czy te¿ w regionalnej placówce opiekuñczo-terapeutycznej, jak¹
jest oœrodek szkolno-wychowawczy czy placówka resocjalizacyj-
na). Dotyczy ono m³odzie¿y, która osi¹gnê³a pe³noletnoœæ i wcho-
dzi w doros³e ¿ycie, rozpoczynaj¹c samodzielne, niezale¿ne funk-
cjonowanie po opuszczeniu placówki. Usamodzielnienie bêd¹ce
celem oddzia³ywañ wychowawczych stanowi jednoczeœnie natu-
raln¹ konsekwencjê wychowania, zamyka pewien etap procesu
wychowania (w tym rewalidacji lub resocjalizacji), stanowi¹c
„pomost do doros³oœci”.
ROZDZIA£ 5
196
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
Zalecana literatura
Rozdzia³ 5.1.
Janowski Andrzej (2002), Poznawanie uczniów. Zdobywanie informacji
w pracy wychowawczej, Wyd. Fraszka Edukacyjna, Warszawa, s. 7–43.
Jarosz Ewa (2006), Diagnoza psychopedagogiczna – ogólne za³o¿enia teore-
tyczne, [w:] Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i roz-
wi¹zania, E. Jarosz, E. Wysocka, Wyd. Akademickie „¯ak”, Warszawa,
s. 17–28.
Jarosz Ewa (2007), Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Wyd.
Uniwersytet Œl¹ski, Katowice, ss. 117.
Rozdzia³ 5.2.
Janowski Andrzej (2002), Poznawanie uczniów. Zdobywanie informacji
w pracy wychowawczej, Wyd. Fraszka Edukacyjna, Warszawa, s. 44–65.
Pilch Tadeusz (1995), Grupa rówieœnicza jako œrodowisko wychowawcze,
[w:] Pedagogika spo³eczna. Cz³owiek w zmieniaj¹cym siê œwiecie, red.
T. Pilch, I. Lepalczyk, Wyd. Akademickie „¯ak”, Warszawa, s. 174–186.
PODOPIECZNY-WYCHOWANEK W PLACÓWCE OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
205
Rozdzia³ 5.3.
Jas Ma³gorzata, Jasiñska Ma³gorzata (2010), Specjalne potrzeby edukacyj-
ne. Prawne ABC dyrektora przedszkola, szko³y i placówki, Wyd. MEN,
Warszawa, s. 9–44.
G³odkowska Joanna (2010), Model kszta³cenia uczniów ze specjalnymi po-
trzebami edukacyjnymi, [w:] Podniesienie efektywnoœci kszta³cenia ucz-
niów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materia³y szkoleniowe,
cz. I, Wyd. MEN, Warszawa, s. 37–92.
Rozdzia³ 5.4.
Bieñko Mariola (2006a), Proces usamodzielnienia wychowanków domów
dziecka, cz. 1, „Problemy Opiekuñczo-Wychowawcze”, nr 4, s. 15–22.
Bieñko Mariola (2006b), Proces usamodzielnienia wychowanków domów
dziecka, cz. 2, „Problemy Opiekuñczo-Wychowawcze”, nr 5, s. 21–30.
Górnicka Beata (2008), Usamodzielnienie wychowanków, [w:] Nowe oblicza
pedagogiki. Pojêcia. Przedstawiciele. Literatura, red. A. Marzec, E. Sa-
dowska, E. Piwowarska, Wyd. AJD w Czêstochowie, Czêstochowa,
s. 37–39.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Opiekun-wychowawca
w placówce opiekuñczo-wychowawczej
KOMPETENCJE
opiekuna-wychowawcy
PLANY ZAWODOWE
PLANY EDUKACYJNE
(najwa¿niejsze cele zwi¹zane
(najwa¿niejsze cele
z ¿yciem zawodowym – dotycz¹
edukacyjne – dotycz¹ nauki
zdobycia i wykonywania
i wykszta³cenia)
okreœlonego zawodu)
dzie¿y.
Opiekun-wychowawca w d¹¿eniu do optymalnego przygoto-
wania ka¿dego ze swoich podopiecznych-wychowanków do nie-
zale¿nego odpowiedzialnego funkcjonowania w samodzielnym
¿yciu powinien prowadziæ celow¹ i systematyczn¹ dzia³alnoœæ
opiekuñczo-wychowawcz¹, co ma na celu przekazanie m³odzie¿y
wartoœciowych norm spo³ecznych, uznanych i akceptowanych
spo³ecznie hierarchii wartoœci, celów ¿yciowych, stylów ¿ycia.
Od rodzaju treœci, które bêd¹ m³odzie¿y przekazywane, od okreœ-
lonego stylu wychowawczego i poziomu pracy opiekuñczo-wy-
chowawczej zale¿y w znacznej mierze przysz³oœæ podopiecznego-
-wychowanka (Lewowicki 1987, s. 36–38).
Zadania Wœród zadañ opiekuna-wychowawcy mo¿na wskazaæ zadania
opiekuna- bezpoœrednio realizowane wobec podopiecznego-wychowanka.
-wychowawcy
w kszta³to- Poza tymi, które zosta³y omówione ju¿ wczeœniej (jak na przy-
waniu planów k³ad kszta³towanie umiejêtnoœci ¿yciowych, organizacja czasu
¿yciowych pod- wolnego sprzyjaj¹ca rozwojowi, zajêcia profilaktyczne zmie-
opiecznego- rzaj¹ce do wyeliminowania zachowañ ryzykownych), s¹ to takie
-wychowanka
zadania, jak:
– Rozbudzanie aspiracji edukacyjnych w procesie opiekuñczo-
-wychowawczym m³odzie¿y, co w zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci
spo³ecznej jest szczególnie wa¿ne. S³u¿¹ temu miêdzy innymi
stosowane przez opiekuna-wychowawcê metody indywidualne
OPIEKUN-WYCHOWAWCA W PLACÓWCE OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
217
1
Wolontariat (³ac. voluntas – dobra albo wolna wola, gotowoœæ, chêæ, ochota) –
termin pierwotnie stosowany na okreœlenie praktyki pozwalaj¹cej poznaæ przysz³y
zawód (praca, ale bez wynagrodzenia); wspó³czeœnie oznacza bezp³atn¹, dobrowoln¹,
ochotnicz¹ i œwiadom¹ pracê na rzecz innych (nie licz¹c rodziny, przyjació³ i znajo-
mych, którzy pomagaj¹ sobie nawzajem i nie s¹ wolontariuszami); najczêœciej reali-
zuje siê w obszarach pomocy spo³ecznej, udzielanej szczególnie dzieciom i m³odzie¿y,
a tak¿e jednostkom odrzuconym i spo³ecznie wyalienowanym (por. Górecki 1999,
s. 335–336; Kromolicka 2008, s. 218–230).
ROZDZIA£ 6
224
Blok kontrolno-sprawdzaj¹cy
Zalecana literatura
Rozdzia³ 6.1.
Br¹giel Józefa (1994/95), Przemiany modelu wychowawcy placówek opie-
kuñczo-wychowawczych, [w:] Model nauczyciela-wychowawcy w zinte-
growanej Europie, red. S. Badora, D. Marzec, Wyd. Wy¿sza Szko³a
Pedagogiczna w Czêstochowie, Czêstochowa, s. 171–172.
D¹browski Zdzis³aw (1997), Wêz³owe problemy opieki i wychowania w do-
mu dziecka, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Olsztynie, Olsztyn,
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
s. 310–329.
Rozdzia³ 6.2.
Górnicka Beata (2005), Plany ¿yciowe m³odzie¿y, [w:] Encyklopedia peda-
gogiczna XXI wieku, t. IV, red. T. Pilch, Wyd. Akademickie „¯ak”, War-
szawa, s. 391–397.
Rozdzia³ 6.3.
Br¹giel Józefa (1984), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej. Wybrane
zagadnienia do æwiczeñ, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Opolu,
Opole, ss. 107.
Gajewska Gra¿yna, Kulpiñski Franciszek (1997), Kszta³towanie w³aœci-
wych stosunków miêdzy domem dziecka a rodzinami wychowanków i lo-
kalnym œrodowiskiem, [w:] Wêz³owe problemy opieki i wychowania
w domu dziecka, red. Z. D¹browski, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna
w Olsztynie, Olsztyn, s. 332–352.
Górnicka Beata (2009), Wolontariat w s³u¿bie osób niepe³nosprawnych,
[w:] Idea wolontariatu w kszta³towaniu spo³ecznoœci lokalnych, red.
D. Widelak, S. Œliwa, Wyd. Wy¿sza Szko³a Zarz¹dzania i Administracji
w Opolu, Opole, s. 96–113.
Kromolicka Barbara (2008), Wolontariat, [w:] Encyklopedia pedagogiczna
XXI wieku, t. VII, red. T. Pilch, Wyd. Akademickie „¯ak”, Warszawa,
s. 218–230.
Matyjas Bo¿ena (2009), Wolontariat jako dzia³anie prospo³eczne w obsza-
rze pomocy spo³ecznej i pracy socjalnej, Wyd. Wszechnica Œwiêtokrzy-
ska, Kielce, ss. 262.
OPIEKUN-WYCHOWAWCA W PLACÓWCE OPIEKUÑCZO-WYCHOWAWCZEJ
231
Rozdzia³ 6.4.
Palak Zofia (2007), Zespó³ wypalenia zawodowego w pracy nauczycieli
szkó³ specjalnych i ogólnodostêpnych, [w:] Nauczyciel kompetentny: teraŸ-
niejszoœæ i przysz³oœæ, red. Z. Bartkowicz, M. Kowaluk, M. Samuj³o,
Wyd. Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin, s. 32–42.
Sêk Helena [red.] (2004), Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie,
PWN, Warszawa, ss. 256.
Œliwerski Bogus³aw (1999), Wypalenie zawodowe nauczycieli, [w:] Szko³a
a wypalenie zawodowe, red. J. Kropiwnicki, Wyd. Kolegium Nauczyciel-
skie w Jeleniej Górze, Jelenia Góra, s. 5–15.
Turska Dorota (2009), Syndrom wypalenia zawodowego nauczycieli – prob-
lem indywidualny i spo³eczny, [w:] Nauczyciel, zawód, powo³anie, pasja,
red. S. Popek, A. Winiarz, Wyd. Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej,
Lublin, s. 287–296.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Czêœæ III
Wybrane egzemplifikacje
warsztatu pracy opiekuna-wychowawcy
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Rozdzia³ 7
i innych).
11. Okreœlaæ wymagan¹ dokumentacjê placówki (na przyk³ad
dokumentacjê dotycz¹c¹ wychowanków, realizacji procesu opie-
kuñczo-wychowawczego, organizacji okreœlonych zajêæ, zasad
ewaluacji itp.).
12. Zawieraæ przepisy koñcowe (informacje dotycz¹ce in-
nych dokumentów reguluj¹cych funkcjonowanie placówki opie-
kuñczo-wychowawczej, zasady dokonywania zmian w statu-
cie itp.).
Aktualnie obowi¹zuj¹cym aktem prawnym reguluj¹cym kwe-
stiê opracowywania statutu placówki opiekuñczo-wychowawczej
jest Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
7 marca 2005 roku w sprawie ramowych statutów placówek
publicznych (Dz.U. Nr 52, poz. 466), w którym za³¹czone s¹ rów-
nie¿ przyk³ady ramowych statutów, s³u¿¹ce jako wzór do opra-
cowania statutu konkretnej placówki opiekuñczo-wychowawczej.
Dokument dostêpny jest pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/
DetailsServlet?id=WDU20 050520466 [stan na 15.03.2014 r.].
Termin Osoby
Lp. Dzia³ Zadania Sposób realizacji Uwagi Rozliczenie
realizacji odpowiedzialne
– teatralnych
– sportowych
4. Inne formy 1. Rozwijanie sprawnoœci umys³owej poprzez: ca³y rok – opiekunowie
spêdzania czasu – czytanie czasopism, ksi¹¿ek – wychowawcy
wolnego – ogl¹danie telewizji
– zajêcia w sali komputerowej
237
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Termin Osoby
Lp. Dzia³ Zadania Sposób realizacji Uwagi Rozliczenie
realizacji odpowiedzialne
238
2 Kszta³towanie 1. Rozwijanie 1. Propagowanie higieny osobistej oraz nadzór nad dba³oœci¹ o czystoœæ ca³y rok – opiekunowie
samodzielnoœci umiejêtnoœci – wychowawcy
wrzesieñ–
z zakresu higie- 2. Pogadanki i filmy o higienie i zagro¿eniach wynikaj¹cych z braku higieny – pielêgniarka
listopad
ny osobistej
i dbania 3. Przeprowadzanie konkursów czystoœci ca³y rok
o czystoœæ 4. Propagowanie dba³oœci o czystoœæ i porz¹dek w oœrodku ca³y rok
2. Przyswajanie 1. Zajêcia dotycz¹ce stosowania zasad savoir-vivre’u w codziennym ¿yciu wrzesieñ – opiekunowie
zasad kultural- – wychowawcy
2. Uwra¿liwienie wychowanków na niew³aœciwe zachowania innych (u¿ywanie wulgaryz- ca³y rok
nego zachowania
mów, ignorowanie, agresja, k³amstwo itp.)
siê
3. Pogadanki i filmy na temat kultury w codziennym ¿yciu ca³y rok
wrzesieñ–
4. Konkursy dotycz¹ce kultury w ¿yciu prywatnym i spo³ecznym
paŸdziernik
3. Nabywanie grudzieñ– – opiekunowie
1. Nauka przygotowywania podstawowych potraw
podstawowych kwiecieñ – wychowawcy
umiejêtnoœci – kucharz
styczeñ–
kulinarnych 2. Konkursy kulinarne
maj
4. Kszta³towanie 1. Zajêcia na temat praw i obowi¹zków cz³owieka wrzesieñ – opiekunowie
w³aœciwego sto- – wychowawcy
2. Kszta³towanie umiejêtnoœci sumiennego wykonywania powierzonych zadañ ca³y rok
ROZDZIA£ 7
niepowodzenia szkolne
motywacja do nauki
aspiracje i plany edukacyjne
oceny uzyskiwa- w nauce
ne w szkole
w zachowaniu
Inne uwagi:
* Opracowanie w³asne.
WYBRANE ELEMENTY WARSZTATU PRACY OPIEKUNA-WYCHOWAWCY
243
CZÊŒÆ INFORMACYJNO-ROZPOZNAWCZA
– DANE O WYCHOWANKU, DANE O JEGO SYTUACJI RODZINNEJ
– INFORMACJE O DOTYCHCZASOWEJ DRODZE EDUKACYJNEJ itp.
8.1. opiekuñczo-wychowawczej
1. Cele zajêæ:
Zajêcia z zakresu metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej
maj¹ na celu zapoznanie studentów z ogóln¹ charakterystyk¹
metodyki pracy opiekuñczo-wychowawczej oraz ukazanie jej
Ÿróde³ treœciowych, twierdzeñ i dyrektyw. Omówione s¹ zwi¹zki
metodyki z innymi dyscyplinami naukowymi, a tak¿e jej funkcje
i zadania. Celem jest tak¿e poznanie klasyfikacji form opieki
nad dzieckiem (rodziny oraz œrodowisk zastêpczych rodzinnych
i instytucjonalnych) oraz omówienie zasad, form i metod pracy
opiekuñczo-wychowawczej. Prezentowane s¹ metodyki szcze-
gó³owe pracy opiekuñczo-wychowawczej w wybranych placów-
kach, w tym w: szkole i œwietlicy szkolnej, domu dziecka, bursach
i internatach, ognisku wychowawczym, œwietlicach terapeu-
tycznych w aspekcie organizacji dzia³alnoœci placówki, a tak¿e
planowania pracy opiekuñczo-wychowawczej i realizacji ich za-
dañ opiekuñczych i wychowawczych w analizowanych œrodowi-
skach.
2. Treœci kszta³cenia:
Treœci kszta³cenia powinny obejmowaæ miêdzy innymi szcze-
gó³ow¹ analizê obszarów zainteresowañ metodyki funkcji pracy
ROZDZIA£ 8
248
wawczej
2. Tworzenie grup wychowawczych i organizacja ¿ycia w grupie
3. Problematyka specjalnych potrzeb edukacyjnych w opiece
i wychowaniu
4. Usamodzielnienie wychowanków placówek
1. Przygotowanie badañ:
– ustalenie kryteriów socjometrycznych, liczby i rodzaju
wyborów, przygotowanie karteczek socjometrycznych.
3. Przeprowadzenie badañ:
– informacja o badaniach;
– wyjaœnienie celu;
– rozdanie karteczek socjometrycznych, wype³nienie ich
przez badanych i zebranie przez opiekuna-wychowawcê.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Karteczka socjometryczna
Data ............................
Imiê i nazwisko
........................................................................................................................
1. –
2. –
3. –
ROZDZIA£ 8
252
OSOBY WYBIERANE
SUMA
G£OSY (punkty) OTRZYMANE
TABELA
SOCJOMETRYCZNA
Gra¿yna
(TEST MORENO) P(+) N(–)
Heniek
Celina
Darek
Iwona
B³a¿ej
Janek
Filip
Ania
Ewa
Ania +1 +3 +2 — — 3 2
B³a¿ej +1 +3 +2 — — 3 2
G£OSY (punkty) ODDANE
OSOBY WYBIERAJ¥CE
Celina +2 — +1 +3 — 3 2
Darek +2 +3 — — 3 2
Ewa +2 +1 +3 — — 3 2
Filip +1 — +3 +2 — 3 2
Gra¿yna +1 — +2 — 3 2
Heniek +3 — +1 +2 — 3 2
Iwona +1 — +2 +3 — 3 2
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Janek +3 +2 +1 3 0
1 3 2 0 1 0 3 0 0 0 0
UZYSKANYCH
2 1 2 1 1 2 1 2 0 0 0
WYBORÓW
wybory
LICZBA
pozytywne
3 1 0 2 1 1 2 1 2 0 0
S 4 4 3 3
0 30 3 6 3 2 0
wybory
negatywne 0 1 1 2 1 0 1 5 0 7 18
PW =
Indywidualny LW/N – 1 0,44 0,44 0,33 0,33 0,33 0,67 0,33 0,22 0,00 0,00
wskaŸnik
pozycji PO =
socjometrycznej LO/N – 1 0,00 0,11 0,11 0,22 0,11 0,00 0,11 0,56 0,00 0,78
wychowanka
PX =
w grupie 0,44 0,33 0,22 0,11 0,22 0,67 0,22 –0,34 0,00 –0,78
P –P O W
Oznaczenia i wzory:
P(+) – wybory dokonane, pozytywne; N(–) – wybory dokonane negatywne
Pw = Lw/N – 1, gdzie: Pw – pozycja wyboru; Lw – liczba uzyskanych wyborów
= pozytywnych; N – liczba osób
Po = Lo/N – 1, gdzie: Po – pozycja odrzucenia; Lo – liczba uzyskanych
= wyborów negatywnych; N – liczba osób
Px = Pw – Po, gdzie: Px – pozycja socjometryczna; Pw – pozycja wyboru;
= Po – pozycja odrzucenia
F
6
5
A B
4
C D E G
3
H
2
1
I J
0
Ania B³a¿ej Celina Darek Ewa Filip Gra¿yna Heniek Iwona Janek
Oznaczenia i wyjaœnienia:
– liczby po lewej stronie diagramu oznaczaj¹ liczbê wyborów pozytywnych uzy-
skanych przez ka¿dego cz³onka grupy (takie rozwi¹zanie porz¹dkuje diagram)
– ! symbol oznaczaj¹cy podopiecznego-wychowanka
– strza³ki oznaczaj¹ kierunek i rodzaj dokonywanego wyboru:
wybór pozytywny , wybór negatywny , wzajemny wybór pozytywny
ROZDZIA£ 8
254
256
* W opisanej sytuacji opiekun-wychowawca stosuje metodê zadaniow¹, jednoczeœnie decyduje siê na wskazanie jednego z wychowanków, któ-
ry bêdzie wspiera³ realizacjê projektu dzia³añ. Wybór Ani jako „poœredniego realizatora” planowanych oddzia³ywañ wychowawczych podyktowa-
ny zosta³ faktem, ¿e obie dziewczynki maj¹ wspólne zainteresowania plastyczne, a ponadto Iwona dokona³a pozytywnego wyboru Ani (na pierw-
szym miejscu), natomiast Ania, jakkolwiek nie wybra³a Iwony, to jednak równie¿ jej nie odrzuci³a, co wskazuje na fakt, ¿e wspó³praca Ani
z Iwon¹ mo¿e zapocz¹tkowaæ przezwyciê¿anie problemu izolacji Ani w grupie wychowawczej.
TWORZENIE WARSZTATU PRACY PRZEZ STUDENTA...
257
DZIEÑ POWSZEDNI
PORANNE ZAJÊCIA
06.15 – 07.00
HIGIENICZNO-PORZ¥DKOWE
PRZYGOTOWANIE DO SZKO£Y
20.00 – 21.00
(na dzieñ nastêpny)
WIECZORNE ZAJÊCIA
21.00 – 22.00
HIGIENICZNO-PORZ¥DKOWE
DZIEÑ ŒWI¥TECZNY
(sobota i niedziela, dzieñ wolny od zajêæ lekcyjnych)
PORANNE ZAJÊCIA
08.00 – 09.00
HIGIENICZNO-PORZ¥DKOWE
WIECZORNE ZAJÊCIA
21.00 – 22.00
HIGIENICZNO-PORZ¥DKOWE
jesteœmy pomagamy
mili sobie
i uprzejmi nawzajem
dla w ró¿nych
siebie wspólnych
nawzajem obowi¹zkach
Podpisy:
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
– podsumowanie zajêæ;
– ewentualn¹ zapowiedŸ tematyki nastêpnych zajêæ.
III. Czêœæ koñcowa, która stanowi czêœæ ewaluacyjn¹ i sprawo-
zdawcz¹, mo¿e obejmowaæ ocenê zajêæ przez ich uczestników (na
przyk³ad w postaci krótkiej ankiety ewaluacyjnej) oraz uwagi
osoby prowadz¹cej zajêcia, które dotycz¹ ich realizacji.
W literaturze pedagogicznej mo¿na znaleŸæ przyk³ady kon-
spektów i scenariuszy zajêæ, które stanowi¹ cenne Ÿród³o inspi-
racji dla opiekuna-wychowawcy. Warto w tym miejscu wskazaæ
popularne i bogate wydawnictwa Stowarzyszenia Edukacyjnego
Pedagogów Praktyków „Cogito” czy te¿ Pracowni Edukacyjno-
-Konsultacyjno-Wydawniczej „Gaja”, miêdzy innymi z cyklu Ka-
lendarz metodyczny lub Teoretyczno-metodyczne aspekty war-
sztatu pedagoga (na przyk³ad: Gajewska Gra¿yna, Szczêsna
Anna, Doliñski Artur, Warsztat pracy pedagoga: zbiór scenariu-
szy, Wyd. „Cogito”, Zielona Góra 1999, ss. 239; Gajewska Gra¿y-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Cele ogólne:
– nauczenie siê przez dzieci kolêdy i wykonanie ozdób choin-
kowych,
– rozwijanie pamiêci i wyobraŸni wychowanków,
– rozwijanie zdolnoœci manualnych,
– nauka wspó³pracy oraz dyscypliny podczas wspólnej za-
bawy,
– integracja wszystkich wychowanków w grupie.
Cele operacyjne:
– wychowankowie potrafi¹ zaœpiewaæ kolêdê,
– wychowankowie potrafi¹ wykonaæ dekoracje œwi¹teczne na
choinkê,
– wychowankowie potrafi¹ wykonaæ kartki œwi¹teczne z ¿y-
czeniami,
– wychowankowie potrafi¹ wspólnie ozdobiæ choinkê,
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Metody pracy:
– s³owne – rozmowy z dzieæmi na temat tradycji œwi¹tecz-
nych,
– pogl¹dowe – pokaz dekoracji œwi¹tecznych,
– praktyczne – tworzenie ozdób œwi¹tecznych, dekoracji, kar-
tek z ¿yczeniami.
Formy pracy:
– indywidualne – dzieci samodzielnie wykonuj¹ kartki œwi¹-
teczne,
– grupowe – dzieci w grupach tworz¹ ró¿ne ozdoby choinkowe,
– zbiorowe – wspólne wykonywanie kolêdy, wspólne ozdabia-
nie choinki.
Œrodki dydaktyczne:
– pomoce dydaktyczne: tekst kolêdy, nagranie podk³adu mu-
zycznego, wzory gotowych dekoracji i ozdób œwi¹tecznych, pier-
niki,
– materia³y i narzêdzia: tektura, klej, papier kolorowy,
ga³¹zki œwierkowe, wst¹¿eczki, koraliki, bia³a i z³ota farba, no-
TWORZENIE WARSZTATU PRACY PRZEZ STUDENTA...
265
I. Czêœæ wstêpna:
1. Powitanie grupy.
2. Podanie tematu zajêæ: Bo¿e Narodzenie – tradycje i ozdoby
choinkowe.
3. ZapowiedŸ przebiegu zajêæ – przedstawienie poszczegól-
nych etapów zajêæ.
Za³¹czniki:
1. Tekst kolêdy PójdŸmy wszyscy do stajenki:
Temat zajêæ:
JESTEŒMY WOLNI OD UZALE¯NIEÑ
Cele:
– poznawcze: zdobycie wiedzy o istocie oraz podstawowych
przyczynach, mechanizmach i skutkach uzale¿nieñ;
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Metody:
– s³owne – miniwyk³ad, dyskusja;
– pogl¹dowe – pokaz prezentacji multimedialnej;
– praktyczne – burza mózgów, wype³nianie kart pracy.
Formy:
– zbiorowa – praca ca³ej grupy;
– grupowa – praca w podgrupach wyodrêbnionych na czas
trwania zajêæ;
– indywidualna – praca samodzielna uczestników zajêæ.
Œrodki dydaktyczne:
– prezentacja multimedialna, karty pracy (za³¹czniki).
ROZDZIA£ 8
268
Przebieg zajêæ:
1. Powitanie grupy (5 min):
– przedstawienie celu i przebiegu zajêæ; rozdanie kart pracy
ka¿demu uczestnikowi;
– wspólne ustalenie kontraktu (okreœlenie zasad zachowania
w czasie zajêæ, na przyk³ad: nie mówimy jednoczeœnie, nie prze-
rywamy sobie nawzajem itp.).
2. Rozpoczêcie zajêæ (15 min):
· okreœlenie tematu:
– zbiorowe rozwi¹zywanie anagramów wprowadzaj¹cych
do tematu zajêæ;
– wychowankowie g³oœno odczytuj¹ has³a i zapisuj¹ je na
tablicy (narkotyki, papierosy, dopalacze, alkohol, kawa,
herbata, jedzenie, czekolada, leki, praca, zakupy, plotkowa-
nie, gry, telewizja, film, seks, coca-cola, Internet, komputer,
narzekanie, lêk, znajomi, pub, Facebook, komórka, sola-
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
rium, piercing);
· ustalenie „wspólnego mianownika” dla uzyskanych hase³ –
s³owa klucza (UZALE¯NIENIE);
· zapisanie tematu zajêæ na planszy.
4. Czêœæ w³aœciwa zajêæ (60 min):
· istota i definicja uzale¿nienia – burza mózgów;
· omówienie istoty uzale¿nienia (za³¹cznik 1);
· medyczne, psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne teo-
rie uzale¿nieñ (za³¹cznik 2);
· praca w grupach:
– rodzaje uzale¿nieñ – „przyporz¹dkowywanie uzale¿-
nieñ do typów” (za³¹cznik 3);
– pozorne korzyœci z u¿ywania œrodków zmieniaj¹cych
stan œwiadomoœci (za³¹cznik 4);
– pozorne korzyœci z kompulsywnego wykonywania czyn-
noœci (za³¹cznik 5);
– omówienie podstawowych zagadnieñ dotycz¹cych:
² mechanizmów uzale¿nieñ (uzale¿nienie jako zabu-
rzenie wyuczone; warunkowanie);
² przyczyn uzale¿nieñ (uzale¿nienie jako sposób wy-
równania deficytu emocjonalnego);
² skutków uzale¿nieñ (fizyczne, psychiczne i spo³eczne
konsekwencje uzale¿nieñ; skutki aktualne i odroczone).
TWORZENIE WARSZTATU PRACY PRZEZ STUDENTA...
269
(Za³¹cznik 1)
UZALE¯NIENIE
(Za³¹cznik 2)
(Za³¹cznik 3)
RODZAJE UZALE¯NIEÑ:
(Za³¹cznik 5)
KOMPULSYWNE WYKONYWANIE CZYNNOŒCI
„UKRYTE UZALE¯NIENIA”:
KORZYŒCI, czyli ZYSK SZKODLIWE SKUTKI, czyli STRATA
U M I A R P R Z E S A D A
(POZYTYWNE STRONY) (NEGATYWNE STRONY)
TELEWIZJA
GRY
KOMPUTER
INTERNET
TELEFON KOMÓRKOWY
ZAKUPY (kupowanie)
ROZDZIA£ 8
272
PIERCING
0552-2188.
Borkowski Ryszard, Wysocki Dariusz (2001), Placówki opiekuñczo-wycho-
wawcze, Wyd. „Novum”, P³ock, ISBN: 83-88193-39-2.
Br¹giel Józefa (1984), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej. Wybrane
zagadnienia do æwiczeñ, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Opolu,
Opole, ISBN: [brak].
Br¹giel Józefa (1993), Propozycje zmian w kszta³ceniu studentów pedagogi-
ki opiekuñczo-wychowawczej, [w:] Przygotowanie pedagogów do pracy
opiekuñczo-wychowawczej, red. D. Marzec, J. Stochmia³ek, Wyd. Wy¿-
sza Szko³a Pedagogiczna w Czêstochowie, Czêstochowa, ISBN: [brak].
Br¹giel Józefa (1994/95), Przemiany modelu wychowawcy placówek opie-
kuñczo-wychowawczych, [w:] Model nauczyciela-wychowawcy w zinte-
growanej Europie, red. S. Badora, D. Marzec, Wyd. Wy¿sza Szko³a
Pedagogiczna w Czêstochowie, Czêstochowa, ISBN: 83-70980-44-9.
Br¹giel Józefa (1996), Zrozumieæ dziecko skrzywdzone, Wyd. Uniwersytet
Opolski, Opole, ISBN: 83-85678-68-9.
Br¹giel Józefa (2003), Transformacje w opiece nad dzieckiem osieroconym
i jej wspó³czesne trendy, [w:] W s³u¿bie dziecku, t. I: Stulecie dziecka
– blaski i cienie, red. J. Wilk, Wyd. Katedra Pedagogiki Rodziny Katolic-
kiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, ISBN: 83-86473-26-6.
Br¹giel Józefa (2005), Pogotowie opiekuñcze, [w:] Formy opieki, wychowania
i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy spo³ecznej, red. J. Br¹-
giel, S. Badora, Wyd. Uniwersytet Opolski, Opole, ISBN: 83-7395-139-3.
Br¹giel Józefa, Kawula Stanis³aw, Janke Andrzej W. (2007), Pedagogika
rodziny. Obszary i panorama problematyki, Wyd. Adam Marsza³ek, To-
ruñ, ISBN: 978-83-74415-53-8.
BIBLIOGRAFIA
281
Br¹giel Józefa, Badora Sylwia [red.] (1997), Formy pracy opiekuñczo-
-wychowawczej, Wyd. Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna w Czêstochowie,
Czêstochowa–Opole, ISBN: 83-70982-12-3.
Br¹giel Józefa, Badora Sylwia [red.] (2005), Formy opieki, wychowania
i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy spo³ecznej, Wyd. Uniwer-
sytet Opolski, Opole, ISBN: 83-7395-139-3.
Chêciñska Magdalena (1996), Plastyka leczy, uczy, wychowuje, „Plastyka
i Wychowanie”, nr 3, ISSN: 0867-518X.
Ciczkowski Wies³aw (1999), Instytucje opiekuñczo-wychowawcze w Polsce
u progu XXI wieku, „Kultura i Edukacja”, nr 1, ISSN: 1230-266X.
Czajka Barbara (2004), Problemy usamodzielnianych wychowanków, „Pro-
blemy Opiekuñczo-Wychowawcze”, nr 7, ISSN: 0552-2188.
Czerniachowski Ryszard (1996), Niektóre podobieñstwa dzia³añ opiekuñ-
czych i terapeutycznych, „Opieka – Wychowanie – Terapia”, nr 3, ISSN:
1230-0861.
D¹browska Teresa E., Wojciechowska-Charlak Barbara [red.] (1997), Miê-
dzy teori¹ a praktyk¹ wychowania, Wyd. Uniwersytet Marii Curie-
-Sk³odowskiej, Lublin, ISBN: 83-237-1076-3.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
83-8814-912-1.
Lewin Aleksander (1966), Metodyka wychowania w zarysie, PZWL, War-
szawa, ISBN: [brak].
Lewowicki Tadeusz (1987), Aspiracje dzieci i m³odzie¿y, PWN, Warszawa,
ISBN: 83-0107-394-2.
Le¿eñski Aureliusz (2003), Usamodzielnianie na wyspie, czyli za³o¿enia
programowe Fundacji „Robinson Crusoe”, „Problemy Opiekuñczo-Wy-
chowawcze”, nr 8, ISSN: 0552-2188.
Lipiñski Stanis³aw (2010), Zak³ady dobroczynne i domy poprawy w daw-
nej Polsce, Wyd. Wy¿sza Szko³a Edukacji Zdrowotnej, £ódŸ, ISBN:
978-83-61095-03-3.
Lubiñski Gerard (1987), Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania opie-
kuñczego, Wyd. Uniwersytet Gdañski, Gdañsk, ISBN: 83-70471-41-9.
Lubiñski Gerard (1997), Metodyka pracy opiekuñczo-wychowawczej, [w:]
Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomyka³o, Wyd. Fundacja Innowa-
cja, Warszawa, ISBN: 83-86169-03-6.
£ady¿yñski Andrzej (2012), Adopcja – rodzicielstwo na blogu odkrywane,
[w:] Rodzicielstwo w kontekœcie wspó³czesnych przemian spo³ecznych,
red. J. Br¹giel, B. Górnicka, Wyd. Uniwersytet Opolski, Opole, ISBN:
978-83-73955-05-9.
£obocki Mieczys³aw (1982), Wybrane zagadnienia z metodyki pracy opie-
kuñczo-wychowawczej, Wyd. Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej,
Lublin, ISBN: [brak].
£obocki Mieczys³aw (1985), Poradnik wychowawcy klasy, WSiP, Warsza-
wa, ISBN: 83-02025-66-6.
BIBLIOGRAFIA
287
£obocki Mieczys³aw (1992), ABC wychowania w zarysie, WSiP, Warszawa,
ISBN: 83-02-04833-X.
£obocki Mieczys³aw (1993), Rola informacji zwrotnych w pracy wychowaw-
czej, „Problemy Opiekuñczo-Wychowawcze”, nr 5, ISSN: 0552-2188.
£obocki Mieczys³aw (2004), Wybrane problemy wychowania: nadal aktu-
alne, Wyd. Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin, ISBN:
83-22723-016-01-6.
£obocki Mieczys³aw (2009), Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydaw-
nicza „Impuls”, Kraków, ISBN: 978-83-75870-81-7.
£obocki Mieczys³aw (2010), Teoria wychowania w zarysie, Wyd. Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków, ISBN: 978-83-7587-556-0.
Maciarz Aleksandra (2006), Dziecko przewlekle chore: opieka i wsparcie,
Wyd. Akademickie „¯ak”, Warszawa, ISBN: 83-89501-55-4.
Maciaszkowa Janina (1977), Rola szko³y w przygotowaniu m³odzie¿y do ¿y-
cia w rodzinie, WSiP, Warszawa, ISBN: [brak].
Maciaszkowa Janina (1991), Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuñczej,
WSiP, Warszawa, ISBN: 83-02042-45-5.
Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2024-03-22
Akty prawne