REFORMA 2012

Podstawy
fryzjerstwa
Teresa Kulikowska-Jakubik, Małgorzata Richter

Podręcznik do nauki zawodu

• FRYZJER
• TECHNIK USŁUG
FRYZJERSKICH
Podręcznik zawiera treści stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach fryzjer i technik
usług fryzjerskich. Omówiono w nim sposoby rozpoznawania rodzajów ludzkich włosów,
określania ich właściwości, rozpoznawania uszkodzeń włosów i chorób skóry głowy, sporządzania
szkiców i rysunków fryzur, przedstawiono także zasady projektowania salonu fryzjerskiego oraz
doboru wyposażenia i preparatów fryzjerskich.
Wiedza teoretyczna jest wsparta licznymi przykładami, ćwiczeniami i ilustracjami wskazującymi
sposoby jej praktycznego zastosowania.

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Warszawa 2014

Wydanie 1
ISBN 978-83-02-13644-3

Autorką rozdziałów 1.2, 1.4 i 5 w części II oraz rozdziału 2 w części III jest
Aleksandra Jakubik
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Tomasz Kompanowski
Konsultacje: Aleksandra Jakubik
Redakcja językowa: Grażyna Maluchnik, Maria Gładysz
Redakcja techniczna: Elżbieta Walczak
Projekt okładki: Katarzyna Trzeszczkowska
Projekt graficzny: Dominik Krajewski
Opracowanie graficzne: Eliza Goszczyńska
Ilustratorzy: Małgorzata Rajczykowska, Eliza Goszczyńska, Dominik Krajewski
Fotoedycja: Agata Bażyńska
Skład i łamanie: Eliza Goszczyńska

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
Tel.: 22 576 25 00
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Druk i oprawa: Othdruk sp. z o.o., Białystok

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują.
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki
 SPIS TREŚCI 3

CZĘŚĆ I. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY FRYZJERA

1. Środowisko pracy fryzjera
1.1 Charakterystyka salonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2 Stanowisko pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.3 Zagrożenia w salonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.4 Instalacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.5 Ergonomia w pracy fryzjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.6 Ochrona środowiska w salonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2. Zagrożenia dla zdrowia i życia w salonie fryzjerskim

2.1 Zagrożenia czynnikami fizycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2 Zagrożenia czynnikami chemicznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3 Zagrożenia czynnikami biologicznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.4 Zagrożenia czynnikami psychofizycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3. Środki ochrony indywidualnej fryzjera i klienta

3.1 Charakterystyka środków ochrony indywidualnej fryzjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.2 Charakterystyka środków ochrony indywidualnej klienta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.3 Dobór środków ochrony indywidualnej do zabiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4. Zasady bezpiecznego użytkowania i przechowywania

preparatów fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5. Dezynfekcja i sterylizacja w salonie

5.1 Pojęcie dezynfekcji i sterylizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.2 Metody dezynfekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.3 Dezynfekcja w salonach fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
5.4 Dezynfekcja rąk fryzjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.5 Zasady przeprowadzania dezynfekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.6 Kolejność czynności podczas wykonywania dezynfekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

CZĘŚĆ II. WSTĘP DO FRYZJERSTWA

1. Elementy rysunku
1.1 Linia i kreska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1.2 Linia jako kontur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1.3 Wykorzystanie elementów geometrycznych w rysunku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
1.4 Perspektywa. Proporcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
1.5 Symetria i asymetria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.6 Kontrast i harmonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.7 Rytm i ornament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
1.8 Statyka i dynamika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1.9 Złudzenia wzrokowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2. Techniki wykonywania rysunku

2.1 Ołówek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.2 Rysowanie grafitowymi pałeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4 P O D S TAW Y F RY Z J E R S T WA

2.3 Sproszkowany grafit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.4 Węgiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
2.5 Rysowanie gumką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.6 Długopis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.7 Kredki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.8 Pastele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.9 Flamastry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
2.10 Markery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.11 Tusz i piórko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
2.12 Akwarela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.13 Farby olejne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.14 Akryl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2.15 Techniki mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3. Techniki kopiowania
3.1 Kalkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.2 Skalowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3.3 Technika z zastosowaniem linii pomocniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.4 Nowoczesne techniki kopiowania rysunku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

4. Sylwetka człowieka
4.1 Proporcje ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4.2 Sylwetka kobiety i mężczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.3 Typy sylwetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.4 Zmiany w proporcjach sylwetki w różnych okresach rozwojowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.5 Budowa głowy dzieci i dorosłych, kobiet i mężczyzn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
4.6 Kształty głowy i twarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
4.7 Profile twarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.8 Deformacje głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
4.9 Dysproporcje i deformacje twarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.10 Kształty fryzur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4.11 Elementy konstrukcyjne twarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
4.12 Rysowanie głowy i całej sylwetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

5. Kolory i barwy
5.1 Znaczenie kolorów i barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
5.2 Widzenie kolorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.3 Podział barw: podstawowe i pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
5.4 Budowa koła barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
5.5 Właściwości barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
5.6 Barwy czyste, pastelowe i zgaszone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
5.7 Kolory neutralne i matowe we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
5.8 Barwy przeciwstawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
5.9 Barwy achromatyczne, chromatyczne i brązowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
5.10 Zasady mieszania kolorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.11 Wzajemne oddziaływanie barw – kontrast, harmonia i wibracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.12 Zjawisko światłocienia i rola światła w odbiorze barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

6. Wyposażenie salonu fryzjerskiego

6.1 Narzędzia fryzjerskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
6.2 Przybory fryzjerskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
6.3 Aparaty fryzjerskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
 SPIS TREŚCI 5

6.4 Bielizna fryzjerska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

6.5 Dobór sprzętu fryzjerskiego do zabiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
6.6 Bezpieczeństwo pracy a narzędzia, przybory i aparaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
6.7 Materiały do produkcji narzędzi i przyborów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

7. Zastosowanie komputera w salonie fryzjerskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

CZĘŚĆ III. ASPEKTY BIOLOGICZNO-CHEMICZNE

WE FRYZJERSTWIE
1. Budowa i właściwości włosa
1.1 Funkcje włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.2 Rodzaje owłosienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1.3 Budowa fizyczna i chemiczna włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1.4 Cykl wzrostu włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
1.5 Właściwości włosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1.6 Kolor włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.7 Kształty włosa. Kierunek porostu włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.8 Rodzaje uszkodzeń włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
1.9 Przyczyny nadmiernego wypadania włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
1.10 Łysienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
1.11 Choroby owłosionej skóry głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

2. Budowa i funkcje skóry

2.1 Budowa i funkcje skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2.2 Narządy pomocnicze skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2.3 Barwniki i zaburzenia barwnikowe skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
2.4 Choroby skóry: wirusowe, ropne, grzybicze, pasożytnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2.5 Zmiany alergiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.6 Łuszczyca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
2.7 Uszkodzenia mechaniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
2.8 Uszkodzenia skóry wywołane promieniami słonecznymi i ultrafioletowymi . . . . . . . . . . . 207

3. Związki nieorganiczne i organiczne stosowane

we fryzjerstwie
3.1 Woda i jej zastosowanie we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
3.2 Zastosowanie kwasów i zasad we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
3.3 Wykorzystanie nadtlenku wodoru we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
3.4 Składniki mineralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
3.5 Węglowodory i ich zastosowanie we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
3.6 Zastosowanie alkoholi we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
3.7 Tłuszcze i woski we fryzjerstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

4. Substancje pochodzenia naturalnego w preparatach

fryzjerskich
4.1 Zastosowanie witamin w preparatach fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
4.2 Wykorzystanie roślin do pielęgnacji włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
4.3 Substancje barwiące pochodzenia naturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
6 P O D S TAW Y F RY Z J E R S T WA

4.4 Zastosowanie ceramidów i fosfolipidów w preparatach fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

4.5 Aminokwasy i białka w preparatach fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
4.6 Zastosowanie węglowodanów w preparatach fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

5. Preparaty fryzjerskie
5.1 Charakterystyka i zastosowanie środków powierzchniowo czynnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
5.2 Formy występowania preparatów fryzjerskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
5.3 Skład i rodzaje szamponów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
5.4 Charakterystyka preparatów do pielęgnacji włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
5.5 Charakterystyka preparatów do układania i stylizacji fryzur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
5.6 Skład i działanie preparatów do trwałej ondulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
5.7 Charakterystyka preparatów do rozjaśniania i odbarwiania włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
5.8 Skład i działanie preparatów do koloryzacji włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Wykaz podstawowych pojęć w językach polskim, angielskim i niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . 251