Kompetencje Personalne I Społeczne Rozdziały 8-12

Anna Krajewska
KOMPETENCJE
PERSONALNE
I SPOŁECZNE
Ćwiczenia
Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Materiały do zdalnego nauczania - marzec 2020 r.
Zgodnie z ustawą o systemie oświaty książka stanowi materiał ćwiczeniowy. Materiały ćwiczeniowe nie
podlegają zatwierdzeniu przez Ministra Edukacji Narodowej i nie są wpisywane do żadnych urzędowych
wykazów. O ich wykorzystaniu przy realizacji programu nauczania decyduje nauczyciel, a dyrektor szkoły
corocznie podaje do publicznej wiadomości materiały ćwiczeniowe obowiązujące w poszczególnych klasach
w danym roku szkolnym.
Opracowanie redakcyjne:
Klaudia Bień
Korekta:
Zofia Średnicka
Projekt okładki, skład:

Jarosław Bralski
Fotografie i ilustracje:
FOTOLIA: okładka – Laurent; s. 16 – Pavel Losevsky; s. 20, 45 (głowy) – Twiggy Van Daele; s. 37 (u góry), 131 –
nataliya velykanova; s. 40 – rhg; s. 42 – Ihar Ulashchyk; s. 43 – Vadym Drobot; s. 68 – jameschipper
123RF: s. 8 – Marco Lachmann Anke; s. 28 (ręka) – Alexandr Gordeev; s. 37 (osoba u dołu) – captainvector;
s. 37 (grupa osób u dołu) – syntika82; s. 45 (linijka) – Ivan Ryabokon; ikony (oznaczenia ćwiczeń): otwarta książka
– Ahmed Mounir; osoba, 3 osoby – axsimen; gwiazda – arcady31, nożyczki – yupiramos
ANNA KRAJEWSKA: s. 24, 31, 33, 34
Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całej pracy lub jej fragmentów zarówno w postaci
papierowej, jak i elektronicznej bez zgody wydawcy zabronione.
© Copyright by Wydawnictwo Ekonomik – Jacek Musiałkiewicz
Wydanie I
Warszawa 2019
ISBN 978-83-7735-111-6
Wydawnictwo Ekonomik – Jacek Musiałkiewicz

ul. Zwierzyniecka 7 m. 1
00-719 Warszawa
NIP 521-104-39-48
tel./faks 22 840-19-25, tel. 22 851-70-31
e-mail: biuro@ekonomik.biz.pl
www.ekonomik.biz.pl
Druk i oprawa:
Drukarnia READ ME
ul. Olechowska 83
92-403 Łódź

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział 1. Kompetencje _________________________________________________________________ 9

Ćwiczenie 1.1. Co to są kompetencje? – chmura wyrazowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Ćwiczenie 1.2. Moje kompetencje personalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Ćwiczenie 1.3. Kompetencje społeczne – jakie zauważam ja, a jakie widzą inni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Ćwiczenie 1.4. Kompetencje zawodowe – najważniejsze w moim zawodzie i sposoby ich rozwoju . . . . . . . . . 12
Ćwiczenie 1.5. Kompetencje zawodowe – ogłoszenie o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Ćwiczenie 1.6. Konkurs na zawody przyszłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Ćwiczenie 1.7. Jak się uczę – drabina kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Ćwiczenie 1.8. Jestem dobra/dobry w... – autodiagnoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Rozdział 2. Porozumiewanie się ludzi _______________________________________________________20

Ćwiczenie 2.1. Zaszyfrowana definicja komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ćwiczenie 2.2. Elementy procesu komunikacji – interaktywna wykreślanka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ćwiczenie 2.3. Proces komunikacji – rysunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ćwiczenie 2.4. Co utrudnia porozumiewanie się ludzi – krzyżówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Ćwiczenie 2.5. Pytanie czy wyzwanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Ćwiczenie 2.6. Co mówię, a co słyszą inni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Ćwiczenie 2.7. Dobry słuchacz i zły słuchacz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Ćwiczenie 2.8. Wojna na pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Ćwiczenie 2.9. Krytyka czy korekta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Ćwiczenie 2.10. Instrukcja budowy maszyny liczącej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Rozdział 3. Mowa ciała ___________________________________________________________________ 28

Ćwiczenie 3.1. Złote zasady mowy ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Ćwiczenie 3.2. Wiarygodność uczuć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Ćwiczenie 3.3. Śledząc wzrokiem… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Ćwiczenie 3.4. Jaka to emocja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Ćwiczenie 3.5. Autoportret – mapa emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Ćwiczenie 3.6. Wojna na miny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Ćwiczenie 3.7. Zgadnij, co czuję… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Ćwiczenie 3.8. Kręgi znajomych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Ćwiczenie 3.9. Moja przestrzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Ćwiczenie 3.10. Zawodowe kalambury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Rozdział 4. Savoir-vivre, czyli zasady kultury i etyki w praktyce ______________________________ 39

Ćwiczenie 4.1. Dobrze wychowana krzyżówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Ćwiczenie 4.2. Definiowane rebusy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Ćwiczenie 4.3. Ukryta grzeczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Ćwiczenie 4.4. Mail kandydata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Ćwiczenie 4.5. Garderoba eleganckiej kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Ćwiczenie 4.6. Garderoba eleganckiego mężczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Ćwiczenie 4.7. Porządki w szafie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Ćwiczenie 4.8. Autotest dobrego wychowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Ćwiczenie 4.9. Powitanie na spotkaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Ćwiczenie 4.10. Rozsypana definicja netykiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Ćwiczenie 4.11. Zaszyfrowane zakazy VR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Ćwiczenie 4.12. Biurowe rozmówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 3

Rozdział 5. Etyka i odpowiedzialność w komunikacji ________________________________________ 48
Ćwiczenie 5.1. Czym jest etyczne wywieranie wpływu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Ćwiczenie 5.2. SMS z regułami wywierania wpływu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Ćwiczenie 5.3. Sytuacje wywierania wpływu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Ćwiczenie 5.4. Wielka krzyżówka o dialogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Ćwiczenie 5.5. Funkcje dialogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Ćwiczenie 5.6. Perswazja graficznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Ćwiczenie 5.7. Zakazane zachowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Ćwiczenie 5.8. Pomoc ofiarom przemocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Ćwiczenie 5.9. Komunikat JA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Ćwiczenie 5.10. Etyczne doświadczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Rozdział 6. Współpraca w zespole ________________________________________________________ 59

Ćwiczenie 6.1. Grupa a zespół – definicje na szlaku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Ćwiczenie 6.2. Jednostka, grupa, zespół – różnice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Ćwiczenie 6.3. Grupy w moim życiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Ćwiczenie 6.4. Fundamenty budowania zespołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Ćwiczenie 6.5. Wspólne rysowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Ćwiczenie 6.6. Warunki sprzyjające współpracy w zespole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Ćwiczenie 6.7. Destrukcja zespołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Ćwiczenie 6.8. Teoria ról zespołowych w krzyżówce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Ćwiczenie 6.9. Zespołowe postaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Ćwiczenie 6.10. Rzeźba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Ćwiczenie 6.11. Dorwać porywacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Rozdział 7. Negocjowanie _______________________________________________________________ 73

Ćwiczenie 7.1. Ukryte litery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Ćwiczenie 7.2. Tajemnicze pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Ćwiczenie 7.3. Kluczowe pojęcia negocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Ćwiczenie 7.4. Poszatkowane cechy negocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Ćwiczenie 7.5. Przykładne czynniki negocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Ćwiczenie 7.6. Mój styl negocjowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Ćwiczenie 7.7. Styl negocjowania i jego wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Ćwiczenie 7.8. Zasada WIN – WIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Ćwiczenie 7.9. Techniki negocjowania porozumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Ćwiczenie 7.10. Remontujemy boisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ćwiczenie 7.11. Braki w sklepie – negocjujemy porozumienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Rozdział 8. Postawa ____________________________________________________________________ 91

Ćwiczenie 8.1. Definicja postawy w wykreślance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Ćwiczenie 8.2. Pozytywnie wobec zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Ćwiczenie 8.3. Krzyżówka cech postaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Ćwiczenie 8.4. Złożoność postawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Ćwiczenie 8.5. Tajemnica prawem chroniona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Ćwiczenie 8.6. Krzyżówka otwarta na zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Ćwiczenie 8.7. Grunt to dobry plan na zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Ćwiczenie 8.8. Postawa wobec uczenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Ćwiczenie 8.9. Moje wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4 Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Rozdział 9. Kreatywność ________________________________________________________________ 100
Ćwiczenie 9.1. Ukryta definicja kreatywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Ćwiczenie 9.2. 9 kropek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Ćwiczenie 9.3. Słowa w lokomotywie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Ćwiczenie 9.4. Kreatywny dialog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Ćwiczenie 9.5. Zakodowane cechy kreatywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Ćwiczenie 9.6. Czynniki kreatywnej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Ćwiczenie 9.7. Autotest kreatywnej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Ćwiczenie 9.8. Metody kreatywnej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Ćwiczenie 9.9. Sposób na kreatywne „ja” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Rozdział 10. Rozwiązywanie problemów __________________________________________________ 108

Ćwiczenie 10.1. Co to znaczy „problem” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Ćwiczenie 10.2. Typy problemów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Ćwiczenie 10.3. Co to znaczy „konflikt” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Ćwiczenie 10.4. Konflikt zidentyfikowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Ćwiczenie 10.5. Podejście do problemu i jego skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Ćwiczenie 10.6. Krzyżówkowe rozwiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Ćwiczenie 10.7. Rozwiązuję problem maturalnych przygotowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Ćwiczenie 10.8. Sposób na domową sprzeczkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Ćwiczenie 10.9. Kreatywne rozwiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Ćwiczenie 10.10. Obrona granic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Rozdział 11. Planowanie i podejmowanie działań __________________________________________ 119

Ćwiczenie 11.1. Uporządkowane planowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ćwiczenie 11.2. Czas w procentach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ćwiczenie 11.3. Etapy planowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Ćwiczenie 11.4. Mądry cel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Ćwiczenie 11.5. Celowe studium przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Ćwiczenie 11.6. Pytania o cel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Ćwiczenie 11.7. Mój cel zawodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Ćwiczenie 11.8. Kryteria ważne – pilne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Ćwiczenie 11.9. Kalendarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Ćwiczenie 11.10. Mapa czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Rozdział 12. Pokonywanie stresu _______________________________________________________ 129

Ćwiczenie 12.1. Niszczyciel ludzkiej materii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Ćwiczenie 12.2. Zaplątana definicja stresu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Ćwiczenie 12.3. Poziomy stresu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Ćwiczenie 12.4. Fazy reakcji na bodźce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Ćwiczenie 12.5. Jak rozpoznać objawy stresu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Ćwiczenie 12.6. Dam radę z tym stresem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Słowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Wstęp
Zbiór ćwiczeń przeznaczony jest przede wszystkim dla uczniów szkół ponadpodstawowych i słuchaczy
szkół policealnych, którzy korzystają z napisanego przeze mnie podręcznika Kompetencje personalne
i społeczne. Mogą z niego jednak korzystać również inne osoby, które chcą rozwijać swoje kompetencje
personalne i społeczne.
Zamieszczone w zbiorze ćwiczenia zostały opracowane tak, aby wspomagały przyswajanie wiedzy i umiejęt-
ności oraz zachęcały do wykorzystywania ich w praktyce. Tak więc zgodnie z definicją kompetencji zadbałam
o każdą z jej składowych.
Opracowane przeze mnie ćwiczenia są oparte na różnorodnych metodach i technikach dydaktycznych –
od kreatywnego rozwiązywania rebusów i krzyżówek przez studium przypadku, pedagogikę teatru, metody
coachingowe po gamifikację. Wszystko po to, by zapewnić naukę przez zabawę oraz wspierać i inspirować
każdego użytkownika w jego procesie uczenia się. Szyfrowanie i kodowanie całych wyrażeń, ukrywanie
w chmurach słów ważnych określeń, quizy, testy, krzyżówki i przykłady z życia wzięte nawiązują do treści
nowej podstawy programowej w zakresie kompetencji personalnych i społecznych, a jednocześnie zacieka-
wiają formą i różnorodnością.
Zbiór ćwiczeń zawiera ponad 160 szyfrów, chmur wyrazowych, łamigłówek, krzyżówek, quizów wiedzowych
i testów oraz zadań opartych na przykładach praktycznych. Wszystkie pogrupowane są tematycznie w ko-
lejności analogicznej do treści rozdziałów znajdujących się w podręczniku.
Ćwiczenia są ułożone w taki sposób, by przede wszystkim utrwalać wiedzę oraz znaleźć jej praktyczne
zastosowanie. Wiele z nich zaprojektowałam także w wersji interaktywnej. Oznacza to, że aby je wykonać,
potrzebujesz rozmowy, działania razem z innymi osobami. Wymagają one zadawania pytań, poproszenia
o coś lub przekazania informacji. Możesz je wykonywać, współpracując z innymi w klasie lub grupie.
Dla ułatwienia rozpoznania sposobu wykonania ćwiczenia wprowadziłam następujące oznaczenia:
ćwiczenia utrwalające wiedzę;
ćwiczenia, dzięki którym poznajesz siebie i które przyniosą Ci korzyści w praktyce;
ćwiczenia do wykonania we współpracy z innymi, w mniejszych grupach lub w całej klasie;
jeśli obok ćwiczenia lub jego punktu umieszczone są zarówno ikona osoby, jak i zespołu, oznacza to,
że możesz wykonać ćwiczenie samodzielnie, z drugą osobą lub w małej grupie;
ćwiczenie dodatkowe o nieco zwiększonym poziomie trudności.
Na końcu książki znajdziesz indeks wszystkich ćwiczeń wraz z ich oznaczeniami. Możesz w nim łatwo
sprawdzić, które ćwiczenia przyniosą Ci korzyści w praktyce, które możesz wykonać samodzielnie, a które
warto wykonać zespołowo. Trening czyni mistrza, więc zachęcam – podejmij wyzwanie i wykonuj ćwiczenia
„z gwiazdką” – je również szybko odszukasz w indeksie.
Mam nadzieję, że po lekturze podręcznika rozwiązywanie ćwiczeń będzie prawdziwą przyjemnością, czego Ci
serdecznie życzę.
Anna Krajewska
www.akrajewska.pl
anna@akrajewska.pl
Warszawa, 22 sierpnia 2019 r.

8. Postawa
ĆWICZENIE 8.1 Definicja postawy w wykreślance

Odczytaj słowa umieszczone wśród liter i wpisz je w odpowiedniej odmianie i w odpowiednich
miejscach w ramce tak, by powstała prawidłowa definicja pojęcia „postawa”.
x p m c e c h y n s v q d
c g e w z f h z w o g v r
p r e d y s p o z y c j e
x u y m y p p k f b j u o
w o k o m p e t e n c j e
j m r n u x m u e t v b k
z a m i a r y c y b z v b
n e m o c j e t q d g x e
POSTAWA – system względnie trwałych .................................................., ..............................................,
.................................., ........................................, ...................................... do reagowania na daną sytuację.
ĆWICZENIE 8.2 Pozytywnie wobec zmian

W ramce zamieściliśmy przykłady nastawienia zarówno pozytywnego, jak i negatywnego. Podkreśl
przykłady wyrażania pozytywnego nastawienia wobec zmian.
„Moje życie zależy od mnie” „To za duży stres”

„Nastawiam się na sukces” „Nie mam tyle energii”
„Nie mam żadnego wyboru” „Chcę zrealizować cel”
„Mam marzenia, cele” „To nie ode mnie zależy”
„Tak się dłużej nie da wytrzymać” „Podejmę wyzwanie”
„Na pewno jest rozwiązanie” „Nikt i nic mi nie pomaga”
„Oni nie pozwolą mi się wybić” „Wszystko jest inspiracją”
„To nie jest w moim zasięgu” „Grunt to dobry plan”

ĆWICZENIE 8.3 Krzyżówka cech postaw
A. Rozwiąż krzyżówkę. Dla ułatwienia w nawiasach podaliśmy alternatywne znaczenie haseł.
1
2
3
4
5
6
7
Rozwiązanie: _ _ _ _ _ _ _
Objaśnienia haseł
1. Sytuacja, obiekt lub osoba, wobec której reagujemy w specyficzny sposób (rzecz).
2. Oznacza, że coś składa się z kilku elementów (wielowymiarowość).
3. Energia reagowania warunkująca rolę i pozycję człowieka w grupie (moc).
4. Zawiera wiedzę, niekoniecznie książka (informacja).
5. Wyznaczają go zdolności, doświadczenia i cechy człowieka (skala).
6. Umiejętność reagowania w ten sam sposób przez wiele lat (wytrzymałość).
7. Model reagowania na sytuację (typ).
B. Które z haseł to cechy naszego względnie trwałego systemu reagowania? Otocz kółkiem numery
tych haseł.
ĆWICZENIE 8.4 Złożoność postawy

Z chmury wyrazowej wybierz te słowa, które określają elementy złożoności
postawy. Zapisz je w wykropkowanych miejscach.
................................
................................
................................
Postawa

ĆWICZENIE 8.5 Tajemnica prawem chroniona
A. Wpisz brakujące słowo i zapisz w ramce definicję pojęcia, które określa poniższy przepis prawa.
Art. 11
4. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości
publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsię-
biorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których
przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.
Źródło: Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
T....................................... zawodowa – .........................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................
B. Uzupełnij teksty w brakujące wyrazy.
„Praca zawodowa bezwarunkowo zobowiązuje wszystkie zatrudnione osoby do zachowania

tajemnicy przedsiębiorstwa, której podlegają informacje dotyczące:
• procesów .......................................................;
• .................................. zarządzania;
• wartości ................................................... .”
„Pracownik jest obowiązany w szczególności:

1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
2) przestrzegać regulaminu .......................................... i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
3) przestrzegać przepisów oraz zasad ......................................... i higieny pracy, a także przepisów

przeciwpożarowych;
4) dbać o ............................................. zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w
.......................................... informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
5) przestrzegać ........................................... określonej w odrębnych przepisach;

6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.

ĆWICZENIE 8.6 Krzyżówka otwarta na zmiany
Rozwiąż krzyżówkę. Przygotuj się na hasła związane z otwartością na zmiany.
Pionowo
1. Zasada korzystania za opłatą z narzędzi lub domu, gdy nie mamy własnych.
2. Koniec.
4. Kierunek zmiany postawy.
5. Rodzaj postawy jednocześnie pozytywnej i negatywnej.
6. Zasługujesz na nie, gdy zwyciężysz (pisane po angielsku).
7. System względnie trwałych predyspozycji i kompetencji do reagowania na daną sytuację, rzecz, osobę.
9. Wyrażanie zamiarów i dążeń decydujące o sposobie komunikowania.
11. Uporządkowany według stopnia ważności zbiór wartości.
14. Zespół norm moralnych będących punktem odniesienia zachowań społecznych.
15. Rodzaj postawy polegający na odrzuceniu jej przedmiotu.
16. Może być pierwotna, ale w procesie zmiany jest też zwrotna.
21. Po niej będzie inaczej niż przed nią.
22. Odczuwamy ich wiele, gdy chcemy zmiany.
26. Królewski, błyskawiczny albo w drzwiach.
27. Szkolny, miejski lub turystyczny.
29. Spadek motywacji, obniżenie mocy, w meteorologii dotyczy deszczu.
30. Wytrwały człowiek jest twardy jak...
31. Natchnienie, zapał do tworzenia.
32. Czasem go zmieniamy, ale głównie w nim mieszkamy.
33. Narząd wzroku.
Poziomo
3. Rodzaj postawy, kiedy akceptujemy przedmiot postawy.
7. Rzecz, temat, problem w dyskusji.
8. Swoboda, stan bez stresu.
10. Indywidualne stany umysłu wynikające z reakcji na bodźce.
12. Może być specjalistyczna lub życiowa.
13. Informacja, którą trzeba chronić.
17. Potrzebny, by skutecznie osiągnąć cel.
18. Otrzymujesz je za pracę w szkole.
19. Angielskie powiedzenie, kiedy wszystko jest w porządku.
20. Kierujemy się nimi w życiu, stanowią to, co dla nas najważniejsze.
23. Najwyższy czas na zmiany, gdy masz już wszystkiego...
24. Tajemnica, do której dochowania zobowiązani jesteśmy wobec przedsiębiorstwa
25. Siódmy dzień tygodnia w judaizmie.
28. Niezbędna w działaniu, by zrealizować plan.
34. Odniesiemy go, gdy dokonamy planowanej zmiany.
35. Zmiana postawy na podstawie opłacalności, w rachunku korzyści i kosztów.

1 2
36 30
3 4 5 6
2 20 7 17 25 6 13 31 23
7
11 15 5 8 4 38 29
8 9
22 33 1 3 10
10 11 12
18 14 26 27 28 32 12
16 34 35
13 14 15 16
19 24
17
37
18
9
19
21
20
39
21
22
23 24
40
25 26 27
28 29 30 31
32 33
34
35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

ĆWICZENIE 8.7 Grunt to dobry plan na zmiany
A. Jarek często oglądał wideoblogi znajomych, sporo czasu spędzał z nimi na nagraniach. Ale zna-
jomi rozproszyli się do różnych szkół, większość zmieniła miejsce zamieszkania. Jarek po-
stanowił zmienić sytuację i stworzyć własny wideoblog. Potrzebował dokonać zmiany, którą
zaplanował – etapowo.
Przeczytaj plan Jarka dotyczący wprowadzania zmiany i odkoduj kolejne etapy, przestawiając
litery. Wpisz właściwe nazwy etapów w wykropkowane miejsca.
1. ULECEINELŚERKO ...........................................................................................................................................
Zakup sprzętu (kamery, mikrofonu, innych elementów) do końca przyszłego roku.
2. YNAIMZEINAWONALP .................................................................................................................................
Określenie zadań: 1) sprawdzenie cen, 2) określenie kwoty oszczędności, 3) określenie miejsc
pracy wakacyjnej, 4) praca, 5) zebranie ofert zakupu, 6) zakup i montaż sprzętu.
3. YBÓRPEICĘJDOP ..............................................................................................................................................
Sprawdzenie cen. Porównanie oszczędności z ceną – uzupełnienie brakującej kwoty.
4. ANTORWZAJCAMROFNI ............................................................................................................................
Po pierwszej wypłacie ponowne obliczenie, czy uda się zebrać potrzebną kwotę.
5. UNALPEINAWOKIFYREWZ ........................................................................................................................
Cena sprzętu okazuje się za duża. Szukanie promocji lub produktu używanego.
6. YNAIMZEINEŻORDW ....................................................................................................................................
Nauka i praca, oszczędzanie, sprawdzanie dostępności i cen sprzętu.
7. USECKUSEINEISEINDO ................................................................................................................................
Zebranie całej sumy pieniędzy – wystarczą na zakupienie dostępnego sprzętu. Zakup i mon-
taż. Nagranie pierwszego wideo!
8. ĆŚOŁZSYZRPANIKSOINW ....................................................................................................
Zastanowić się, czy w przyszłości wydłużyć czas oczekiwania, zaoszczędzić więcej pieniędzy,
czy znaleźć lepiej płatną pracę, by kupić droższy sprzęt.
B. Sporządź własny plan zmiany. Zaplanuj etapy analogiczne do planu Jarka – wpisz ich nazwy
i czynności, które wykonasz w ramach danego etapu.
Sytuacja, którą chcę zmienić, to .............................................................................. (wpisz stan aktualny)
Finalnie chcę, aby ........................................................................................................ (wpisz stan pożądany)
1. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................

2. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
3. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
4. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
5. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
6. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
7. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
8. Etap ...........................................................................................................................................................................
do zrobienia ...........................................................................................................................................................
ĆWICZENIE 8.8 Postawa wobec uczenia się

Zapisz odpowiedzi na następujące pytania.
• Czy i w jaki sposób angażuję się w swój rozwój? ............................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Jakie działania podejmę, by dbać o swój rozwój? ...........................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• W jakim stopniu angażuję się w naukę? ............................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co mnie interesuje najbardziej w uczeniu się? ................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co mnie naprawdę przekonuje do uczenia się? ..............................................................................................
..............................................................................................................................................................................................

• Wiedza z jakiego zakresu przekonuje mnie o tym, że warto się uczyć? ................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co zamierzam zrobić, by się uczyć efektywniej? ............................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Jak zamierzam aktualizować wiedzę? ..................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Wnioski
Z zapisanych odpowiedzi wynika, że mam ............................................................ (wpisz właściwą nazwę)
postawę wobec uczenia się. W skrócie polega ona na ........................................................................................
......................................................................................................... (wpisz 3 najważniejsze elementy danej postawy).
ĆWICZENIE 8.9 Moje wartości

Określ swoje wartości. Możesz to zrobić, korzystając z pytań pomocniczych. Zapisz odpowiedzi.
• Co cenisz w życiu najbardziej? ..............................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co najbardziej chciałbyś zmienić w swoim życiu? ........................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Za co cenisz swoich przyjaciół? .............................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co sprawia Ci radość, zadowolenie? ...................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Kogo chciałbym naśladować? W czym? ............................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Jeśli wygrałbyś milion złotych, co zrobiłbyś z pieniędzmi? .......................................................................
..............................................................................................................................................................................................

• Gdybyś rozbił się statkiem i mógł na tratwę zabrać tylko jedną osobę, kto by to był? ...................
..............................................................................................................................................................................................
• Co powoduje, że podejmujesz działanie? ..........................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
• Co powoduje, że chętnie wykonujesz zadania? ..............................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Zapisz 3 kluczowe dla Ciebie wartości: ....................................., ....................................., .................................... .
Jeśli nie bardzo wiesz, jak przełożyć odpowiedzi na nazwy wartości, możesz skorzystać z przy-
kładów wartości podanych w tabeli 18 podręcznika w podrozdziale 8.4. Otwartość na zmiany.

9. Kreatywność
ĆWICZENIE 9.1 Ukryta definicja kreatywności

W poniższym ciągu liter ukryliśmy definicję kreatywności. Odszukaj i zakreśl słowa znajdujące
się w ciągu liter. Następnie ułóż je w kolejności tak, by tworzyły prawidłową definicję – zapisz ją
w ramce.
KMNBVCDERTYUIOLKJHGYGVCDSEDRFTGYHYGFDESZXCVGHJXCVBNMKJHGFDERTY
UIKJNBHUYGFCFRDXSEDCGCVKREATYWNOŚCIĄHUYVTFXDESSSSDFVHJNKLLOIUYTR
EXCVBNMJHGFDFGHJKLJHGFXCGHBNJKMNBHJKNBFDESXDRTYUIKJHGFDCVBNJUGC
TRDXSEDXFNAZYWAMYGHJIUYTRCVGHJKUYDBJKUYTDDREWSDFBNMKGTDXESRTYU
IOLKJHGKJNNCBIBEBVKKKDODODUJNDKSNKDNWPNWERSDFKJKJKJKJKJKJJJJJGTW
ORZENIEHJKSXDCFVGBHNJBGTDFRTYWPŁYDGETYOJCUDBIFVEOJCUDBIFVEBTONSN
CSJINJUDJBJBEUUHHSJKDCNFGUJDEKKJHGFJHGFDUYTGFDSHWMWLMOJCUDBIFVE
BSNCSNJDJDHDHFUPOMYSŁÓWESDFERTYGHUJKUJEDCANJKFIKFUJTYGUIKOLASDER
JUDJBJBEUUHHSJKDKDUFJFNDNJDJDJNDMNDJDNFJGUHHDNDKOIIFJNJVKKDHYEBYT
EDFUGHIKLOSEDWAXCTRERPERFGRTYBCNHFHDHDGSDERGTYHWEHUDERFGUYSBS
VGTRGHJUIKLMNSJSVGTTTYHNUUSEDFERWDFNDNJDJDJNDMNDJDGSDERGTYHWEH
UDERFGUYSJHGFDSZXCVBNHYTFCXSWABĘDĄCYCHDRTYUIKJHGFDJBJBEUUHHSJKD
KDUFJFNDNJDJDJNDFDSAYUHKKJNDJDNFJGUHHDNDKOIIFJNJVK
FUNDAMENTEMDKOIIFJNJVKKDHYEBYTEDFUGHIKLOSEDWAXCTRERPERFGRTYJCBC
NHFHDHDGSDERGTYHWECZŁOWIEKAEXCVBNMJHGFDFGHJKLJHGFXCGHBNJKMNBHJ
KNBFDESXDRTYUIKJHGFDCVBNJUGCTRDXSEDXFGHJIUYTRCVGHJKUYDBJKUYTDDRE
WSDFBNMKGTDXESRTYUIOLKJHGFSDOMNBHJKNBFDESXKDHYEBYTEDFUGHIKLOSED
WANFJGUHHDNHUDEAGUJTRYUNXNBRDZIAŁANIAHYTREEDDCNKJHHDWSXDFGYHUJ
KMNBVCDERTYUIOLKJHGYGVCDSEDRFTGYHYGFDESZXCFGGFDFGHJKLJHGFXCGHB
NJKFGHJKXCFGHJKLOIJDXSEDCGCVBHUYVTFXDESSSSDFVHJNKLLOIUYT
KREATYWNOŚCIĄ ................................................ ............................................... ..........................................
....................................... ............................................................. ......................................... ......... .............................

ĆWICZENIE 9.2 9 kropek
Wykonaj test 9 kropek. Krąży legenda, że test powstał podczas rekrutacji pracowników do zespołu
kreatywnego w firmie Walta Disneya. Jeden z gości poproszony o wygłoszenie przemowy, nie
bardzo był na tę okoliczność przygotowany. Szukał inspiracji, rozglądając się po sali. Zauważywszy
kartonowe pudełko, powiedział „musimy nauczyć się «myśleć poza pudełkiem»” (ang. think out
of the box).
Połącz wszystkie 9 kropek 4 prostymi liniami bez odrywania długopisu od papieru.
ĆWICZENIE 9.3 Słowa w lokomotywie

A. Ułóż jak najwięcej słów z liter zawartych w słowie „lokomotywa”. Litery, które się powtarzają,
mogą powtórzyć się również w zapisanych słowach, ale tylko w takiej ilości, w jakiej już wy-
stępują, (czyli „O” może się powtórzyć 3 razy).
LOKOMOTYWA
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Ile słów udało Ci się utworzyć ? Zapisz wynik: .....................

Sprawdź, ile wyrazów utworzyli znajomi w klasie.

B. Ułóż jak najwięcej słów z liter zawartych w haśle „wywieranie wpływu”. Litery, które się powta-
rzają, mogą również powtórzyć się w zapisanych słowach, ale tylko w takiej ilości, w jakiej już
występują (czyli „W” może się powtórzyć 4 razy, „I” – 2 razy).
WYWIERANIE WPŁYWU
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Ile słów udało Ci się utworzyć ? Zapisz wynik: .....................

Sprawdź, ile wyrazów utworzyli znajomi w klasie.
ĆWICZENIE 9.4 Kreatywny dialog

Wyobraź sobie podróż samochodem i rozmowę między kierowcą a pasażerem. Pasażer komen-
tuje podróż w bardzo ogólny sposób. Kierowcy zależy na zadowoleniu pasażera, więc kreatywnie
docieka, co pasażerowi chodzi po głowie. Pomóż kierowcy i wymyśl jak najwięcej znaczeń słów
według przykładu.
A. Uzupełnij dialog.
Pasażer: Lepiej byłoby pojechać inną drogą.

Kierowca: „Lepiej” dla mnie oznacza: „bez korków”, „bezpieczniej”, ..............................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Co oznacza dla Ciebie?

Pasażer: Wymyśliłeś ..................... znaczeń. Mam na myśli .................................................................
Kierowca: OK. A droga? „Inna” droga to znaczy „krótsza”, „najkrótsza”, „przez las”, ........................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................?
Pasażer: Po prostu inna, tą już jechałem sto razy i mi się znudziła. Otwierasz mi oczy
na to, jak wiele znaczeń może mieć to samo słowo. Następnym razem powiem
to inaczej.

B. Z koleżanką/kolegą z ławki odczytajcie dialog z podziałem na role.
Wymieńcie się pomysłami, opracujcie nowe i zapiszcie jeszcze kilka znaczeń słów „lepiej” i „inna”.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
ĆWICZENIE 9.5 Zakodowane cechy kreatywności

Odkoduj cechy charakteryzujące kreatywność, zmieniając kolejność kostek z literami. Możesz je
wyciąć i przykleić we właściwej kolejności lub po prostu zapisać cechę w wykropkowanych miejscach.
KAW OŚĆ CIE
....................................................................................................................................................................................................
JI YCH ÓŻN FOR IN SOB IE
TAW ZE Ą R MAC IAN ZES
....................................................................................................................................................................................................

SPO NEG ENI UNK ZEN IA WID
E Z JRZ IN O P TU
....................................................................................................................................................................................................
WYK E D OŚW ŁAS /LU NEG B I
ORZ YST ANI Ń W IAD O I CZE
NNY CH
....................................................................................................................................................................................................
ĆWICZENIE 9.6 Czynniki kreatywnej pracy

Zapisz w punktach czynniki kreatywnej pracy i opisz je krótko.
1. ..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
2. ..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
3. ..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
4. ..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 9.7 Autotest kreatywnej pracy
A. Rozwiąż test, zaznaczając odpowiedzi TAK lub NIE zgodnie z prawdą.
1. Mam stałą porę, w której pracuję najbardziej efektywnie. ☐ TAK ☐ NIE

2. Mam ustalony harmonogram – wyznaczone godziny na pracę. ☐ TAK ☐ NIE
3. Mam miejsce wyznaczone do mojej kreatywnej pracy. ☐ TAK ☐ NIE
4. Mam własny kącik w jasnych, energetycznych kolorach, czuję się
w nim dobrze i bezpiecznie. ☐ TAK ☐ NIE
5. Mam mnóstwo karteczek, notesów, kartonów oraz tablice lub
inne narzędzia. ☐ TAK ☐ NIE
6. Zawsze mam piszące długopisy i zaostrzone ołówki. ☐ TAK ☐ NIE
7. Mam wyznaczony cel pracy, podzielony na etapy. ☐ TAK ☐ NIE
8. Pracuję tak długo, aż osiągnę cel, nie odkładam na później. ☐ TAK ☐ NIE
Podsumuj odpowiedzi. Liczba zaznaczonych TAK: ................., liczba NIE: ................ . Jeśli w Twoich
odpowiedziach jest większa liczba TAK, oznacza to, że zwykle jesteś przygotowany do pracy,
np. masz swoje ulubione miejsce, w którym czujesz się bezpiecznie, nic Cię nie rozprasza i mo-
żesz swobodnie myśleć. Wszystkie odpowiedzi TAK to czynniki sprzyjające kreatywnej pracy.
B. Wypisz czynniki, które w teście oznaczyłeś jako niezgodne z prawdą w odniesieniu do Twojego
sposobu pracy, zaznaczając odpowiedź NIE. Zapisz, co możesz zrobić, by te czynniki zaczęły
sprzyjać Twojej kreatywnej pracy.
Czynnik: ..........................................................................................................................................................................
Działanie ulepszające: ................................................................................................................................................
Czynnik: ..........................................................................................................................................................................
Czynnik: ..........................................................................................................................................................................
Czynnik: ..........................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 9.8 Metody kreatywnej pracy
A. Wymień 3 metody lub techniki kreatywnej pracy, które są dla Ciebie najskuteczniejsze. Zapisz,
dlaczego Ci odpowiadają.
Do wykonania ćwiczenia poszukaj informacji: przeczytaj w podręczniku o metodach i tech-
nikach kreatywnej pracy (tabela 22 w podrozdziale 9.2. Kreatywność), poszukaj informacji
w internecie (np. o zasadach Leonarda da Vinci lub innego artysty), porozmawiaj ze znajomymi
o ich sposobach na kreatywność.
1. Metoda to ................................................................................................................................................................
Polega na ...................................................................................................................................................................
Odpowiada mi, bo ...............................................................................................................................................
Wykorzystam ją do ...............................................................................................................................................
2. Metoda to ................................................................................................................................................................
Polega na ...................................................................................................................................................................
Odpowiada mi, bo ...............................................................................................................................................
3. Metoda to .................................................................................................................................................................
Polega na ...................................................................................................................................................................
Odpowiada mi, bo ...............................................................................................................................................
B. Porozmawiaj ze znajomymi, zapytaj o ich techniki kreatywnej pracy. Zapisz te, które przypadły
Ci do gustu. Krótko zanotuj, na czym polegają.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 9.9 Sposób na kreatywne „ja”
Zapisz swoje indywidualne sposoby na rozbudzenie kreatywności.
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................

10. Rozwiązywanie problemów
ĆWICZENIE 10.1 Co to znaczy „problem”

A. Zapisz jak najwięcej synonimów słowa „problem”.
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
B. Uzupełnij definicję o brakujące wyrazy ukryte w polu poniżej.
SY trudności
T UA
CJ
A
stwarza
KONSEKWENCJE
PROBLEM – każda .......................................... w życiu człowieka, która .................................. pewien
rodzaj ............................................... i ma określone ................................................................... .

ĆWICZENIE 10.2 Typy problemów
W zależności od przyczyny wyróżniamy kilka typów problemów. Odszyfruj typy problemów
według klucza (wybierając odpowiednią literę z danej kolumny) i krótko wyjaśnij (zapisz), czego
dotyczy każdy z nich.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
a b c d e f g h i
j k l m n o p q r
s t u v w x y z ż
D 5 7 9 7
W 1 3 1 1
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
P 9 8 5 3 9
Ą 9 5 5 9 5
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
U 2 9 3
D 5 9 5
N 9 5
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Z 1 7 9 6 9
E 5 9 5
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
K 6 5
F 3 9 2 2
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 10.3 Co to znaczy „konflikt”
A. Uzupełnij definicję w ramce.
Pomocne określenia to: „przeciwnik”, „komunikacja interpersonalna”, „strona”, „walka”, „prze-

ciwstawny”.
KONFLIKT to nieodłączny element ............................................. ..................................................... .
Uważany jest za ............................... co najmniej dwóch ...................... (osób, grup) mających
.................................................. cele, interesy i wzajemnie uważających się za ................................ .
B. Opisz pojęcie i podaj przykłady 2 rodzajów konfliktu:
• Destrukcyjny: ........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
• Konstruktywny: ........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 10.4 Konflikt zidentyfikowany
Wyobraź sobie, że słyszysz poranną awanturę w wejściu do szkoły. Pada deszcz, wszyscy są prze-
moknięci, zmarznięci, a tu ktoś blokuje wejście – próbuje złożyć parasol, akurat w drzwiach. Parasol
się zaciął, przejście zostało zablokowane. Słychać pomruki niezadowolenia, a nawet pokrzykiwania
i obelgi.
Narysuj poniżej tę sytuację: drzwi, parasol, kogoś w wejściu, zaznacz ilość osób, zagęszczenie,
spróbuj narysować emotikony emocji. Zastanów się, jakie miejsce zająłbyś w tym konflikcie –
narysuj siebie innym kolorem.

A. Zapisz odpowiedzi na pytania:
• Kim są strony w konflikcie? .............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
• Jakie mają interesy? Co chcą uzyskać? .........................................................................................................
Przeciwstawne: ......................................................................................................................................................
Zbieżne: ....................................................................................................................................................................
• Na czym polega trudność? ...............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
• Jak można ją przezwyciężyć? ...........................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
B. Narysuj nad poniższą osią czasu, co pozytywnego mogłoby się wydarzyć w tej sytuacji. Zaznacz
na osi jednostki czasu, a następnie opis zachowania stron konfliktu. Pod osią narysuj swoją
interwencję (opis swojego zachowania; słowa, których mógłbyś użyć, będąc stroną w podobnej
sytuacji).
punkt A plan punkt B

stan aktualny działania stan oczekiwany
Gratulacje! Wykonując to ćwiczenie, uczysz się prawidłowego określenia problemu.

ĆWICZENIE 10.5 Podejście do problemu i jego skutki
Wyobraź sobie, że za miesiąc masz przystąpić do egzaminu maturalnego. Masz także świadomość
tego, że nie przykładałeś się za bardzo do nauki, więc nie czujesz się przygotowany.
Opisz dwa różne podejścia, ich charakterystykę oraz konsekwencje w poniższej tabeli.
Rodzaj
Charakterystyka podejścia Konsekwencje
podejścia
Podejście
pozytywne
Podejście
negatywne

ĆWICZENIE 10.6 Krzyżówkowe rozwiązania
Rozwiąż krzyżówkę. Hasło jest sugestią jednego ze skutecznych sposobów radzenia sobie z pro-
blemami. Pamiętaj, że krzyżówka dotyczy właśnie tego tematu, więc hasła i podpowiedzi są ściśle
z nim związane.
3. Pogodzenie się 1. Sprawia, że bardziej 2. Może

5. … do celu
z faktem, że istnieje 1 chce Ci się działać wybuchnąć 19
8. Jednolite, 4. Współpraca
6. Źródło (problemu)
7 6 jednomyślne dźwięków 15 35 34 28
9. Intencja, masz
ją, zanim coś
5 12 26 16 9 45 32 11 47 zrobisz 51 39
10. Rezygnujące 7. Skutek,
podejście do konfliktu 46 konsekwencja 41 11. Praca 2 17 48
ramię
w ramię
24 37 20 14
13. Mężczyzna
8 23 27 25
12. To 14. Wzrost, nasilenie 15. Budujący
samo konfliktu (rodzaj konfliktu)
22 42 13 21
hasło
co
w nr 1 29 31 44 50
16. 17. Konfliktu
10
Obawa lub negocjacji 18
18. Bagatelizowanie
20. Kłopot,
19. Problem
przeszkoda,
wyzwanie w drewnie
21. Problem
w porozumiewaniu
30 się ludzi 4 38
43
23. Skutek pro-
22. Ubieganie się blemu, fizyczny
lub psychiczny 33
24. Spadek, zmniejsze- 25. Osiągnięcie,
nie nasilenia konfliktu 49
sukces
26. Pomyślnie,
korzystnie 36
27. Przeciwnik
3
40
29. Niszczycielski
28. Gniew
(rodzaj konfliktu) 52
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

ĆWICZENIE 10.7 Rozwiązuję problem maturalnych przygotowań
Matura to niestandardowa sytuacja, dla wielu osób stresująca i trudna. Można określić ją mianem
problemu. Przygotuj sześć kroków rozwiązania go. Możesz wykonać to zadanie zespołowo z wy-
braną osobą / wybranymi osobami. Możesz także posiłkować się tabelą 23 z rozdziału 10. Roz-
wiązywanie problemów z podręcznika.
Uzupełnij tabelę według wzoru.
Krok Pytania Odpowiedzi
Zdać maturę w 1. terminie, bez poprawek, średnio na ...............%.

Co chcę osiągnąć? Przedmioty podstawowe to ...................................................................
Dodatkowe to ............................................................................................
Zdefiniowanie Jaki jest aktualny stan?

i zaakceptowanie
Co wiem?
problemu
Czego potrzebuję?
Co mnie denerwuje?
Co mnie uspokaja?

ĆWICZENIE 10.8 Sposób na domową sprzeczkę
Rodzeństwo ma w domu jeden telewizor do dyspozycji. Pojawił się swego rodzaju konflikt, bo każde
z nich w tym samym czasie chce oglądać coś innego. W piątkowe wieczory, w tym samym prze-
dziale czasowym, na różnych kanałach są emitowane różne programy. W każdy piątek siostra chce
oglądać program przyrodniczy, a brat sportowy. Sprzeczają się, kto ma pierwszeństwo w wybieraniu
programu. Zapisz 2–3 przykłady rozwiązania tej sytuacji tak, aby każde z nich było zadowolone.
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
ĆWICZENIE 10.9 Kreatywne rozwiązania

Zanotuj swoje sposoby na kreatywne poszukiwanie rozwiązań.
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 10.10 Obrona granic
A. Poniżej znajdziesz 6 różnych sytuacji dotyczących oczekiwań i granic oraz przykłady ich wy-
rażania w pierwszych trzech przypadkach. Zapisz, w jaki sposób wyrazisz swoje oczekiwania
lub granice terytorium psychologicznego – podaj minimum 2 swoje przykłady w każdej z po-
szczególnych sytuacji.
1. Gdy chcesz samodzielnie podjąć decyzję

Ważne jest dla mnie, abym tę decyzję podjęła sama.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
2. Gdy ktoś przerywa twoją wypowiedź w pół słowa.

Chcę dokończyć wypowiedź, aby wiadomo było, jakie mam intencje.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
3. Kiedy ktoś daje Ci tzw. dobre rady, ale ich nie chcesz.
Dziękuję za radę, mam inny pomysł na poradzenie sobie z tą sprawą.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
4. Gdy oczekujesz punktualności od przyjaciółki, bo wstydzisz się, gdy razem się spóźniacie.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
5. Kiedy naprawdę nie możesz pomóc koleżance w pracy, a nie chcesz się tłumaczyć, odkrywać
swoich prywatnych spraw.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
6. Kiedy ktoś wymusza na Tobie jakieś działanie, na które nie masz ochoty.
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................

B. Zapisz 4–5 propozycji rozwiązania poniżej opisanej sytuacji, która zaszła w kinie. Pamiętaj
o otwartym komunikowaniu swoich oczekiwań.
Ćwiczenie możesz wykonać w dwu- lub trzyosobowym zespole, stosując burzę mózgów, by stwo-
rzyć więcej propozycji rozwiązań.
Skończył się czas na reklamy. Seans właśnie się rozpoczyna. Mimo to na sali dalej słychać sze-
lest foliowych opakowań z łakociami i jakąś rozmowę dwojga ludzi. Bardzo Ci to przeszkadza.
Zwykle zamiast czytać napisy wsłuchujesz się w dialog. Teraz jednak nie możesz skupić się ani
na dialogach, ani na napisach. Masz ochotę wrzasnąć: „To jest kino, a nie kawiarnia!”. Jednak
powstrzymuje Cię świadomość eskalacji konfliktu.
Propozycje rozwiązania
1. .......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
4. .......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
5. .......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................

11. Planowanie i podejmowanie działań
ĆWICZENIE 11.1 Uporządkowane planowanie

Uporządkuj, wpisując w kratkach podane niżej słowa tak, by utworzone zdanie prawidłowo defi-
niowało termin „planowanie”.
obietnic różnych
przyszłości zaistniałych osiąganie
to
dotrzymywanie i zobowiązań
przewidywanie projektowanie
Planowanie podjętych to skutków
drogi do przyczyn Ułatwia
wobec celów
.
,
ĆWICZENIE 11.2 Czas w procentach

Zaznacz odpowiedź, zakreślając kółkiem literę znajdującą się nad takim zestawem procentowym,
w którym podano najbardziej efektywne proporcje planowania czasu.
A B C D E
PLANOWANE DZIAŁANIA
80% 50% 60% 70% 20%
konkretne zadania, osiąganie celów
SPONTANICZNE CZYNNOŚCI
20% 25% 20% 10% 20%
kawa ze znajomymi, surfowanie w internecie
NIEPRZEWIDZIANE ZDARZENIA
10% 25% 20% 20% 30%
wizyta u lekarza, kolejka na poczcie

ĆWICZENIE 11.3 Etapy planowania
Ponumeruj wszystkie wymienione poniżej etapy, w jakich warto wykonać planowanie. Cyfrą 1
oznacz najwcześniejszy z etapów, cyfrą 6 – ostatni.
Określenie środków i narzędzi do realizacji zadań
Sporządzenie listy wszystkich czynności do wykonania (razem z zaległymi)
Dokładne określenie celu
Pogrupowanie zadań podobnych do siebie
Nadanie zadaniom kryteriów ważności i pilności
Określenie terminów wykonania i rezerw czasowych
ĆWICZENIE 11.4 Mądry cel

A. Rozwiąż krzyżówkę, by odkryć zasadę skutecznie określonego celu. Każde hasło w krzyżówce
mówi o tym, jaki cel powinien być. Rozwiązanie jest nazwą tej zasady.
1
2
3
4
5
6
7
1 2 3 4 5 6 7
Objaśnienia haseł
1. Ściśle określony, szczegółowy, wyróżniający się spośród innych.
2. Określony w czasie, z wyznaczoną końcową datą wykonania.
3. Dotyczący rzeczywistości, w której funkcjonujemy.
4. Policzalny, daje się zmierzyć, zważyć etc.
5. Będący wyzwaniem, satysfakcjonujący, gdy go osiągniemy.
6. Zgodny osobistymi wartościami i pozostałymi dziedzinami życia.
7. Zapisany, zaplanowany, podzielony na etapy.

B. Nazwą zasady skutecznie określonego celu jest skrót składający się z pierwszych liter cech,
które cel ten określają. Rozwiń skrót i zapisz pełne nazwy cech „mądrego celu”. Podpowiedzią
jest rozwiązanie powyższej krzyżówki.
?
?
?
?
?
?
?
ĆWICZENIE 11.5 Celowe studium przypadku

Wykorzystanie znanych technik do skutecznego określania celu sprawia, że szanse na ich osią-
gnięcie znacznie wzrastają. Tak zrobił Mateusz. Przeczytaj tekst ze zrozumieniem, a następnie
wykonaj polecenia.
A. Podkreśl najważniejsze informacje związane z charakterystyką określania celu zgodnie z przy-

kładem z pierwszego akapitu.
Mateusz określił swój cel zawodowy. W swojej przyszłej pracy chce wykonywać zadania związane
z archiwizowaniem dokumentów w administracji publicznej. Jedyne jego doświadczenie w tym
szczególnym zakresie to praktyki szkolne.
Czuje, że będzie to dla niego wyzwanie, zwłaszcza że chce jednocześnie nauczyć się obsługi no-
wego systemu IT do administrowania danymi, studiować zaocznie i mieć czas na jogę. Dlatego
wynagrodzenie, do którego osiągnięcia dąży, to przynajmniej 2500 zł brutto, a czas dojazdu nie
może przekroczyć godziny, co oznacza, że praca musi się znajdować maksymalnie 50 km od domu.
Mateusz ma świadomość, że dostać tę pracę może tylko w drodze konkursu, jednak wie, że mimo
niewielkiego doświadczenia ma pewną przewagę w postaci dodatkowych uprawnień. Posiada
poświadczenie bezpieczeństwa1 oraz certyfikat ECDL2. Zamierza też wykorzystać swoje mocne
strony, takie jak rzetelność, dokładność. Sądzi więc, że możliwe będzie znalezienie takiej pracy
w ciągu 6 miesięcy od zdania matury, a dokładnie 2 stycznia 2018 r. Wyniki są 30 czerwca, zatem
w nowym roku będzie już pracownikiem administracji publicznej. Będzie mógł opłacić studia
i pomyśleć o samodzielnym mieszkaniu.
Zapisał wszystko dokładnie, rozplanował działania w kalendarzu, a cel i skróconą wersję planu
powiesił w swoim pokoju nad biurkiem. Napisał też już CV – z celem w nagłówku oczywiście.
1
Dokument wymagany na stanowiskach przetwarzania szczególnie chronionych informacji.
2
European Computer Driving Licence – Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych.

B. Najważniejsze informacje o celu Mateusza przypisz odpowiednim cechom celu, wzorując się
na przykładzie.
Cecha Przykład
Zadania: archiwizowanie dokumentów
Specyficzny cel Praca z danymi
Administracja publiczna

ĆWICZENIE 11.6 Pytania o cel
Poniżej zamieszczamy listę pytań, które mogą pomóc Ci w skutecznym określeniu Twojego celu.
Wystarczy, że zapiszesz odpowiedzi i potraktujesz je jako własne dobrowolne zobowiązanie.
1. Co konkretnie chcę osiągnąć? ................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................
2. Jak to zmierzę/policzę? Po czym poznam, że cel jest osiągnięty? ............................................................
..............................................................................................................................................................................................
3. Co zrobię w tym kierunku? .....................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
4. Co mi da największą satysfakcję? .........................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
5. Czy to, co chcę osiągnąć, na pewno jest możliwe? ........................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
6. Do kiedy to osiągnę? ..................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
7. Czy na pewno ten konkretny cel nie zakłóca innych zadań w moim życiu? ......................................
..............................................................................................................................................................................................
8. Jaki mam plan działania? Jakie ma etapy? .........................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
9. Kiedy zaczynam? .........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
10. Ile czasu przeznaczę na wdrażanie zmian? .......................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
11. Jak pogrupuję zadania? Które są ważne, a które pilne? ................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
12. Kogo włączę do swoich zamierzeń? .....................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
13. Jakich wymówek użyję, żeby uniknąć wprowadzenia zmian? ..................................................................
..............................................................................................................................................................................................
14. Jakie trudności mogę napotkać? Jak sobie z nimi poradzę? ......................................................................
..............................................................................................................................................................................................
15. W jakich odstępach czasowych będę sprawdzać, co mi się udało? .........................................................
..............................................................................................................................................................................................
16. W jakim terminie zrealizuję pierwszy etap planu? ........................................................................................
..............................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 11.7 Mój cel zawodowy
Scharakteryzuj swój cel zawodowy za pomocą zasady S.M.A.R.T.E.R. w następujący sposób:
• Wpisz nazwę cechy skutecznie określonego celu przy każdej z podanych w pierwszej kolumnie
tabeli pierwszych liter.
• W drugiej kolumnie przy każdej z cech znajduje się grupa elementów – zaznacz znakiem × te,
które dla Ciebie są istotne.
• W trzeciej kolumnie na podstawie wzoru wpisz doprecyzowaną informację na temat każdego
z zaznaczonych elementów. Zapisz swój indywidualny prawdziwy przykład.
Cecha celu Elementy cechy do wyboru Doprecyzowana informacja
sporządzanie analiz finansowych

zadania w pracy  ...........................................................................
...........................................................................
typ zawodu 
Specyficzny warunki pracy 
rodzaj umowy 
branża 
firma 
rodzaj wynagrodzenia 
lokalizacja 
wysokość wynagrodzenia 
czas pracy 
liczba godzin 
M................................ wielkość firmy 
odległość od miejsca zamieszkania 
dane firmy 
okres zatrudnienia 
awans 
uprawnienia 
A................................ wiedza 
rozwój kompetencji 
prestiż społeczny 
przepisy prawne 
wymagania 
R................................ sytuacja rynkowa 
predyspozycje fizyczne i psychiczne 
stan zdrowia 
termin końcowy 
T................................ termin etapowy 
etyka 
sytuacja osobista 
E................................ religia 
niepisane zasady 
relacje w pracy 
etapy osiągania celu głównego 
Rejestrowany szczegółowa lista działań 
zapis celu zawodowego w CV 

ĆWICZENIE 11.8 Kryteria ważne – pilne
A. Ponumeruj ćwiartki zasady Eisenhowera we właściwej kolejności. Od której kategorii zaczniesz
i co będzie na końcu? Uzasadnij pisemnie odpowiedź pod rysunkiem.
ważne ważne
pilne mniej pilne
Ważność
mniej ważne mniej ważne

pilne mniej pilne
Termin wykonania
1. Zaplanuję zadania ................................................., gdyż ..................................................................................
B. Pogrupuj swoje zadania na najbliższy tydzień według zasady Eisenhowera.

ĆWICZENIE 11.9 Kalendarz
W planowaniu bardzo pomocny jest kalendarz. Nieważne, czy jest drukowany, czy elektroniczny
– ważne, żeby posiadał kilka kluczowych cech. Z poniższego ciągu liter odczytaj, jakie to cechy
i wpisz je przy odpowiednim opisie. Uwaga! Słowa są ukierunkowane we wszystkie możliwe strony.
y e l g a o q m p z f y e i
e j f o j f s j x b w m l s
y w o n i m r e t o g u ł d
e d z o w s q w ł f h l y b
r k b v v h g ó a v p h q y
f t m s m r g v n h u h y q
m h b l k e s v m p q v v t
t k a j z k h e y z q p x d
x t m c e d y t o w a l n y
x j z z e m k p g h d v a y
q s y t s y z r j e z r p t
......................................................................... – zawiera dokładne informacje.
......................................................................... – wydarzenia są opisane krótko, w jasny, czytelny sposób.
......................................................................... – można w nim zmieniać zapisane informacje.
......................................................................... – spójny z głównymi, odległymi w czasie celami.

ĆWICZENIE 11.10 Mapa czasu
A. W kalendarzu warto zagospodarować czas na aktywności z różnych dziedzin życia i wyraźnie
je oddzielić, używając różnych oznaczeń (symboli, kolorów, haseł).
Sprawdź, jak gospodarujesz czasem.
• Dla każdej aktywności wybierz inny kolor i zamaluj nim kratkę w tabeli 1 w kolumnie „kolor”.
• W tabeli 2 zaznacz kolorami, w jakich godzinach i których dniach tygodnia przeznaczasz
czas na daną aktywność. Puste miejsce przeznaczone jest na inną ważną dla Ciebie aktyw-
ność, której nie przewidzieliśmy.
Tabela 1
Aktywność Symbol Kolor
Czas dla siebie J (ja)
Czas dla rodziny R (rodzina)
Czas na edukację E (edukacja)
Czas na pracę zawodową Z (praca zawodowa)
Czas na życie uczuciowe U (uczucia)
Czas na sprawy finansowe P (pieniądze)
Czas na aktywność fizyczną F (aktywność fizyczna)
Czas na aktywność społeczną L (ludzie)
Czas na nicnierobienie N (nic)

Czas na sen S (sen)
Tabela 2
Godzina Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Niedz.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

• Podsumuj zagospodarowany czas w tabeli 3. Możesz również dodatkowo pokolorować
rubryki, dla większego zobrazowania swojego gospodarowania czasem.
Tabela 3
Aktywność Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Niedz.
Ja J
Rodzina R
Edukacja E
Praca zaw. Z
Uczucia U
Pieniądze P
Aktywn. fiz. F
Ludzie L
Nic N
Sen S
Jak Ci się podoba Twój sposób na gospodarowanie czasem? Chcesz coś zmienić? Jeśli tak,
zastanów się, na co będziesz przeznaczać więcej czasu, a na co mniej.
B. W tabeli 4 zapisz efekty swoich przemyśleń, a może nawet postanowień. Zapisz odpowiednim
kolorem liczbę godzin w ciągu doby, jaką chcesz przeznaczać na daną aktywność.
Tabela 4
Aktywność Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Niedz.
Ja J
Rodzina R
Edukacja E
Praca zaw. Z
Uczucia U
Pieniądze P
Aktywn. fiz. F
Ludzie L
Nic N
Sen S
Razem/doba 24 24 24 24 24 24 24

12. Pokonywanie stresu
ĆWICZENIE 12.1 Niszczyciel ludzkiej materii

Można go rozumieć w różny sposób. Jako bodziec potrafi motywować do działania i wywołuje
emocje. Czasem przedłuża się w czasie i jako swego rodzaju relacja człowieka z otoczeniem i jest
wyniszczającym organizm procesem. Najczęściej jednak jest odpowiedzią – reakcją naszego
organizmu na określoną, niestandardową sytuację – zarówno psychiczną, jak i fizjologiczną.
Co to takiego? Uzupełnij nazwę.
S _ _ _ S
ĆWICZENIE 12.2 Zaplątana definicja stresu
Odczytaj definicję stresu, wodząc wzrokiem za linią, i wpisz ją w ramce.
energię
Stres jest motywuje
stresor
wzmożone
emocje to
otoczeniem napięcie
sytuacja
psychicznej
zachwianie i
równowagi
działania
wystąpienia fizycznej
zjawiskiem w
człowieka
z różnicy czasie
naturalnie możliwościami
działania wyniku
a
zarówno
pomiędzy trwa
wymaganiami się
uniwersalnej i której
w powoduje
sytuacji znalazł
codziennej
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 12.3 Poziomy stresu
Nasilenie stresu odbywa się na wielu poziomach. Zapisz krótką charakterystykę każdego
z poziomów i opisz ich skutki. Następnie odpowiedz na pytanie zawarte w punkcie D.
A. Zbyt wysoki poziom stresu może być przyczyną .........................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Wypisz choroby, które mogą być związane ze zbyt wysokim poziomem stresu.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
B. Optymalny poziom stresu to poziom potrzebny w ....................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
Wymień korzyści płynące z takiego poziomu stresu.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
C. Zbyt niski poziom stresu, podobnie jak zbyt wysoki, może być przyczyną .....................................
..............................................................................................................................................................................................
Wymień skutki tego poziomu stresu.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
D. Do jakiego lekarza udasz się, aby zdiagnozował chorobę i wyleczył zestresowanego pacjenta?
Zainicjuj dyskusję w klasie i zapisz kilka przykładów.
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................

ĆWICZENIE 12.4 Fazy reakcji na bodźce
W stresie wyróżniamy 3 fazy reagowania na bodźce. Posługując się kluczem – tabelą, odkoduj ich
nazwy. Pomogą Ci w tym opisy poszczególnych faz.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
a b c d e f g h i
j k l m n o p q r
s ś t u v w x y z
Faza 1 3 1 9 4 6 6 1
Organizm doznaje szoku i przeciwdziała; organizm mobilizuje się do obrony; zauważalne są

pierwsze objawy stresu.
Faza 6 4 7 6 9 5 6 2 3 9
Organizm wstępnie akceptuje atakujące go bodźce; mechanizm obronny stara się sobie radzić,
choć czasem ulega; organizm przyzwyczaja się do stresu.
Faza 6 8 3 9 5 9 7 1 5 9 1
Organizm przestaje się bronić; poddaje się szkodliwemu działaniu bodźców; rozpoczynają się
zaburzenia biologiczno-chemiczne w organizmie.
ĆWICZENIE 12.5 Jak rozpoznać objawy stresu?

Przypisz każdej z grup objawów stresu (psychologiczne, emocjonalne, fizjologiczne, behawioralne)
charakterystyczne dla niej objawy, łącząc je liniami. Jeśli chcesz, możesz uzupełnić rysunek o po-
zostałe objawy.
trudność w chaotyczne myśli
podejmowaniu decyzji apatia
psychologiczne
zaburzenie koncentracji
problemy z pamięcią
odczucie wrogości roztargnienie

OBJAWY STRESU
zawroty głowy emocjonalne

spadek motywacji
bezsenność
przyspieszone bicie serca lęk

pocenie się
fizjologiczne
zimne stopy i dłonie
mdłości
zmiana nawyków
żywieniowych
zaburzenia trawienia
uzależnienia behawioralne
obniżona samoocena
drżenie kończyn tiki nerwowe

ĆWICZENIE 12.6 Dam radę z tym stresem
Radzenie sobie ze stresem pozwala na zachowanie zdrowia i harmonii w życiu. Przydaje się w szkole,
w pracy, w domu, w towarzystwie znajomych. Pomaga osiągać cele i odnosić sukcesy. Aby radzić
sobie ze stresem, warto podjąć kilka kroków. Wykonaj ćwiczenie.
• Odkoduj naszą propozycję 10 kroków na drodze do radzenia sobie ze stresem – ponumeruj
sekwencje kratek z literami we właściwej kolejności.
• Zapisz każdy krok.
• Zastanów się, co konkretnie możesz zrobić, podejmując dany krok. Zapisz pomysły działań
w wykropkowanym miejscu przy każdym z kroków.
• Wykonaj ćwiczenie samodzielnie lub zapraszając kogoś do wykonania ćwiczenia z Tobą. Mo-
żesz przedyskutować pomysły w klasie, posłuchać pomysłów innych osób i dopisać te, które
Cię zainspirowały.
Krok pierwszy to ..............................................................................................................................................................
CZYW POCZ UCIE ŚCI. _RZE ISTO
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok drugi to .....................................................................................................................................................................
PRZY POWI ŚCI. JĘCI ALNO E_OD EDZI
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok trzeci to ......................................................................................................................................................................
ANIE NS_I DOST RZEG ATYW _KRE _SZA NOŚĆ.
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok czwarty to .................................................................................................................................................................
ANIE REAL _CEL IZOW ÓW.
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................

Krok piąty to ......................................................................................................................................................................
IE_D PLAN AŃ. ZIAŁ OWAN
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok szósty to ....................................................................................................................................................................
WY_S A. TYL_ ZDRO ŻYCI
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok siódmy to ..................................................................................................................................................................
TREN PORO EWAN IĘ. ZUMI ING_ IA_S
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok ósmy to .....................................................................................................................................................................
ERES ROZW OWAŃ ÓJ_Z AINT
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok dziewiąty to ..............................................................................................................................................................
Ć_NA_ OTWA ZMI RTOŚ ANY.
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
Krok dziesiąty to ..............................................................................................................................................................
CZYW ODPO ANIE.
Mogę ......................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................


Kompetencje Personalne I Społeczne Rozdziały 8-12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kompetencje Personalne I Społeczne Rozdziały 8-12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Anna Krajewska

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Projekt okładki, skład:

© Copyright by Wydawnictwo Ekonomik – Jacek Musiałkiewicz

Wydawnictwo Ekonomik – Jacek Musiałkiewicz

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Rozdział 1. Kompetencje _________________________________________________________________ 9

Rozdział 2. Porozumiewanie się ludzi _______________________________________________________20

Rozdział 3. Mowa ciała ___________________________________________________________________ 28

Rozdział 4. Savoir-vivre, czyli zasady kultury i etyki w praktyce ______________________________ 39

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 3

Rozdział 6. Współpraca w zespole ________________________________________________________ 59

Rozdział 7. Negocjowanie _______________________________________________________________ 73

Rozdział 8. Postawa ____________________________________________________________________ 91

4 Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Rozdział 10. Rozwiązywanie problemów __________________________________________________ 108

Rozdział 11. Planowanie i podejmowanie działań __________________________________________ 119

Rozdział 12. Pokonywanie stresu _______________________________________________________ 129

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 5

ćwiczenia utrwalające wiedzę;

ćwiczenia, dzięki którym poznajesz siebie i które przyniosą Ci korzyści w praktyce;

ćwiczenia do wykonania we współpracy z innymi, w mniejszych grupach lub w całej klasie;

ćwiczenie dodatkowe o nieco zwiększonym poziomie trudności.

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 7

ĆWICZENIE 8.1 Definicja postawy w wykreślance

POSTAWA – system względnie trwałych .................................................., ..............................................,

.................................., ........................................, ...................................... do reagowania na daną sytuację.

ĆWICZENIE 8.2 Pozytywnie wobec zmian

„Moje życie zależy od mnie” „To za duży stres”

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 91

ĆWICZENIE 8.4 Złożoność postawy

92 Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Źródło: Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

T....................................... zawodowa – .........................................................................................................

B. Uzupełnij teksty w brakujące wyrazy.

„Praca zawodowa bezwarunkowo zobowiązuje wszystkie zatrudnione osoby do zachowania

„Pracownik jest obowiązany w szczególności:

2) przestrzegać regulaminu .......................................... i ustalonego w zakładzie pracy porządku;

3) przestrzegać przepisów oraz zasad ......................................... i higieny pracy, a także przepisów

4) dbać o ............................................. zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w

.......................................... informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;

5) przestrzegać ........................................... określonej w odrębnych przepisach;

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 93

94 Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 95

Sytuacja, którą chcę zmienić, to .............................................................................. (wpisz stan aktualny)

Finalnie chcę, aby ........................................................................................................ (wpisz stan pożądany)

96 Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl

ĆWICZENIE 8.8 Postawa wobec uczenia się

• Czy i w jaki sposób angażuję się w swój rozwój? ............................................................................................

• Jakie działania podejmę, by dbać o swój rozwój? ...........................................................................................

• W jakim stopniu angażuję się w naukę? ............................................................................................................

• Co mnie interesuje najbardziej w uczeniu się? ................................................................................................

• Co mnie naprawdę przekonuje do uczenia się? ..............................................................................................

Wydawnictwo "Ekonomik" - Jacek Musiałkiewicz | www.ekonomik.biz.pl 97

• Co zamierzam zrobić, by się uczyć efektywniej? ............................................................................................

• Jak zamierzam aktualizować wiedzę? ..................................................................................................................

postawę wobec uczenia się. W skrócie polega ona na ........................................................................................

......................................................................................................... (wpisz 3 najważniejsze elementy danej postawy).

ĆWICZENIE 8.9 Moje wartości

• Co cenisz w życiu najbardziej? ..............................................................................................................................

• Co najbardziej chciałbyś zmienić w swoim życiu? ........................................................................................

• Za co cenisz swoich przyjaciół? .............................................................................................................................