Nie Ma Rozy Bez Kolcow Cwiczenia Ortograficzne

Ewa Lipińska
NIE MA RÓŻY
BEZ KOLCÓW
ćwiczenia ortograficzne
dla cudzoziemców
poziom
œrednio zaawansowany
B1, B2
universitas
NIE MA RÓŻY
BEZ KOLCÓW
dla cudzoziemców
JÊZYK POLSKI DLA CUDZOZIEMCÓW
SERIA POD REDAKCJ¥

W£ADYS£AWA MIODUNKI
KATEDRA JÊZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO

UNIWERSYTETU JAGIELLOÑSKIEGO
Ewa Lipińska
NIE MA RÓŻY
BEZ KOLCÓW
dla cudzoziemców
wydanie II, poprawione i uzupełnione
poziom œrednio zaawansowany

B1, B2
Kraków
© Copyright by Ewa Lipińska and Towarzystwo Autorów
i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2010
Wydanie II, poprawione i uzupełnione
ISBN 97883-242-1470-9
TAiWPN UNIVERSITAS
Tłumaczenie na język angielski

Jeffrey Lugowe
Tłumaczenie na język niemiecki

Jan Szurmant
Tłumaczenie na język rosyjski

Sergiy Tyupa
Redakcja
H.A. Gruszka
Projekt okładki i stron tytułowych

Sepielak
Rysunki
Sepielak
www.universitas.com.pl
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Предисловие . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1. Alfabet polski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2. Duże i małe litery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4. Spółgłoski miękkie i twarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5. Pisownia ji, ii, i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
6. Pisownia ą, on, om, ę, en, em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7. Pisownia ó i u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
8. Pisownia rz i ż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
9. Pisownia ch i h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
10. Podstawowe wiadomości o interpunkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
11. Pisownia nie łączna i rozdzielna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
12. Dyktanda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Zestaw 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Zestaw 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Zestaw 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Rozwiązania ćwiczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Transkrypcje dyktand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Spis treści
Wstęp
Ćwiczenia ortograficzne Nie ma róży bez kolców zostały opracowane z myślą o cudzoziemcach
uczących się języka polskiego jako obcego na poziomie średnio zaawansowanym B1 i B2. Mogą sta-
nowić również pomoc w pracy z młodzieżą szkolną w kraju i za granicą. Zawierają 11 zagadnień or-
tograficznych ułożonych w kolejności sugerowanej, lecz nieobowiązkowej:
1. Alfabet polski
2. Duże i małe litery
3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne
4. Spółgłoski miękkie i twarde
5. Pisownia ji, ii, i
6. Pisownia ą, on, om, ę, en, em
7. Pisownia ó i u
8. Pisownia rz i ż
9. Pisownia ch i h
10. Podstawowe wiadomości o interpunkcji
11. Pisownia nie łączna i rozdzielna
12. Dyktanda
Pewne uproszczenia i skróty w części teoretycznej są zamierzone, gdyż głównym celem Nie ma
róży bez kolców jest przyswajanie reguł poprzez praktykę, stąd bardzo duża liczba różnorodnych
ćwiczeń. Reguły mogą być przez uczących się poznawane dedukcyjnie lub odkrywane indukcyjnie
– na zasadzie uogólnień na podstawie podanych przykładów. Mają one jednak być opanowywane
świadomie.
Wśród omówionych zagadnień znajdują się dwa, które nie zawsze pojawiają się lub nie są opra-
cowane zbyt szeroko w pomocach dydaktycznych przeznaczonych dla Polaków: spółgłoski dźwięcz-
ne i bezdźwięczne oraz miękkie i twarde. Często sprawiają one poważne problemy obcokrajowcom,
dlatego warto do nich wracać co jakiś czas – podobnie jak w przypadku pisowni dużych i małych li-
ter oraz poprawnego zapisu liter.
Ortografia pozostaje w ścisłym związku z pozostałymi podsystemami języka: gramatyką, słow-
nictwem i wymową. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w typach ćwiczeń zamieszczonych w Nie
ma róży bez kolców. Wykorzystano m.in. techniki transformacji („przekształć”), wyboru („pod-
kreśl, zaznacz, skreśl”), dobierania („połącz”), wypełniania luk („uzupełnij”), porządkowania („ułóż
w odpowiedniej kolejności”), działania kreatywnego („wymyśl i zapisz”), grupowania („pogrupuj”),
odwzorowywania („przepisz”). Ważne miejsce zajmują także zadania polegające na świadomym od-
woływaniu się do reguł („dlaczego tak się pisze?”) oraz głośnym odczytywaniu. Operacje należy wy-
konywać na pojedynczych wyrazach i / lub zdaniach oraz na tekstach. W pojedynczych wyrazach
oraz zdaniach, które przeważają, występuje odpowiednie zagęszczenie trudności w danym zakresie,
co skupia uwagę uczących się na konkretnym problemie ortograficznym.
Wstęp
Na końcu, jako zagadnienie 12., zostały umieszczone różnorodne dyktanda, pogrupowane w trzy
zestawy. P i e r w s z y – to opracowane teksty fabularyzowane, odpowiednio „zagęszczone” dany-
mi problemami ortograficznymi, w postaci korespondencji oraz zapisu rozmów telefonicznych mię-
dzy przyjaciółmi. Pojawia się więc język potoczny, nieformalny, rzadziej spotykany w podręcznikach
kursowych. Przy okazji można zapoznać się z formą listu tradycyjnego, elektronicznego, SMS-a,
rozmowy bezpośredniej i nagranej na pocztę głosową, gdzie realizowane są różne funkcje językowe,
np.: zaproszenie, kondolencje, gratulacje, zawiadomienie, pozdrowienia, prośba, rada, podziękowa-
nie, życzenia. Zestaw ten jest wzbogacony tekstami autentycznymi, tematycznie związanymi z wąt-
kiem głównym. Są tu m.in. przepisy kulinarne, teksty informacyjne (z zakresu turystyki, zdrowia,
przyrody, obrzędów), instrukcje (regulamin), prognozy pogody. Większość tekstów ma charakter
dyktand częściowych w postaci uzupełniania liter lub wyrazów, wyboru właściwych liter oraz pisa-
nia pod własne dyktando (autodyktando) w dwóch wariantach: tekstów ciągłych i coraz dłuższych
zdań. W celu ćwiczenia poprawnej interpunkcji zamieszczono teksty „ślepe” (pozbawione znaków
interpunkcyjnych) – w tym fragment tekstu literackiego.
Zestaw d r u g i zawiera 15 krótkich prasowych, autentycznych tekstów (lub fragmentów) z róż-
nych obszarów tematycznych. Najkrótszy ma 67 wyrazów, a najdłuższy – 225. Wszystkie stanowią
materiał do dyktand ciągłych; pięć ostatnich, najdłuższych – do dyktand gramatycznych (dicto-
gloss). Teksty nie odnoszą się do konkretnych zagadnień ortograficznych, zawierają więc różne pro-
blemy z poprawnym zapisem.
Zestaw t r z e c i – to zbiór 15 wierszy lub ich fragmentów, autorstwa różnych poetów, o zróżni-
cowanej tematyce. Najkrótszy tekst ma 28 wyrazów, najdłuższy – 89. Mogą być dyktowane w for-
mie ciągłej lub fragmentami / wersami jako wariant autodyktanda wzrokowego poobserwacyjnego
(tekst widziany i słyszany). Przy okazji teksty te przybliżają użytkownikowi kulturę polską.
Mimo że w Nie ma róży bez kolców znajduje się klucz do ćwiczeń oraz dyktand (także trans-
krypcje dyktand), podręcznik jest przeznaczony do pracy z nauczycielem. Szczególnie należy zwró-
cić uwagę na ćwiczenia z gwiazdką *, która oznacza, że muszą być one głośno odczytane przez
uczącego – bez tego nie można ich wykonać. W związku z tym nie mogą być zadawane jako praca
domowa.
Niniejsze ćwiczenia ortograficzne zostały tak opracowane graficznie, aby ułatwić zapamiętywa-
nie reguł: jedna część wiadomości teoretycznych znajduje się po prawej, a druga (niejako kontra-
stowa) – po lewej stronie. Ponadto poszczególne ikonki wyznaczają stałe miejsca różnych części: na
początku każdego zagadnienia pojawia się rysunek róży, w środku – kaktusa, jeżyk otwiera część
praktyczną, a kasztany kończą lekcję. Wszystkie one są kolczaste, ale sympatyczne i miłe.
Wydanie II Nie ma róży bez kolców zostało znacznie poszerzone w stosunku do wydania I.
Przede wszystkim dodana jest lekcja 1. – alfabet oraz cała część zawierająca dyktanda. Pojawiło się
także wiele nowych ćwiczeń – zwłaszcza wymagających kreatywności oraz świadomego używania
reguł, są także gry („wykreślanki”). Większość ćwiczeń została uporządkowana technicznie, co uła-
twia kontrolę poprawnych rozwiązań w kluczu, który również został znacznie zmieniony.
Vide, A. Seretny, E. Lipińska (2005), ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, Uni-
versitas, Kraków.
Wstęp
Introduction
Exercises in orthography Nie ma róży bez kolców were compiled with students of Polish at the
intermediate-advanced B1 and B2 levels in mind. This volume may also be used with Polish school-
children both in Poland and abroad. It is made up of 11 sets of exercises in orthography. These are
presented in the following sequence, though it should be noted that this is merely a suggested se-
quence, and by no means need be followed strictly in this order.
1. The alphabet
2. Upper- and lower-case letters
3. Voiced and unvoiced consonants
4. Soft and hard consonants
5. Spelling rules for ji, ii and i
6. Spelling rules for ą, on, om, ę, en, em
7. Spelling rules for ó i u
8. Spelling rules for rz i ż
9. Spelling rules for ch i h
10. The basic rules of punctuation
11. Rules governing when to write nie as part of a word vs. separately
12. Dictations
Some simplifying was done to the theoretical section of this volume. This was intentional, as the
main aim of Nie ma róży bez kolców is the mastery of grammatical rules gained through prac-
tice – hence the sheer quantity and variety of exercises. It is intended that the student will either
familiarize himself with these rules through deduction or uncover them through induction, with
the idea being that he will observe general patterns emerging using the examples given. The gram-
matical rules, however, are intended to be learned in a deliberate, conscious way.
Among the exercise sets mentioned above are two which either are not presented in much depth
or tend not to appear at all in teaching materials intended for native Poles: voiced and unvoiced
consonants, and soft and hard consonants. These two areas tend to cause foreigners serious prob-
lems, which is precisely why it is important to devote some attention to them on a regular basis.
The same is the case for the chapter on spelling rules for upper- and lower-case letters as well as
for spelling generally.
Orthography is, of course, closely connected to the remaining sub-systems of a language: gram-
mar, vocabulary and pronunciation. This fact is reflected in the sort of exercises presented in Nie
ma róży bez kolców. A wide range of methods are relied upon in this volume: transforming
things („przekształć”); choosing between items („podkreśl, zaznacz, skreśl”); drawing connections
(„połącz”); filling-in-the-blanks („uzupełnij”); organizing items („ułóż w odpowiedniej kolejności”);
thinking creatively („wymyśl i zapisz”); grouping things together („pogrupuj”); and copying items
(„przepisz”). Exercises that require the student to actively refer to rules previously learned are also
stressed in this section („dlaczego tak się pisze?”), as is reading aloud. All of the aforementioned
processes should be applied to the words and/or sentences being analyzed, as well as to the texts.
In the simple words and sentences which predominate in this section, there is a steady increase in
the level of difficulty of the concept being taught. This is intended to ensure that the student’s at-
tention is focused on the particular orthographic problem at hand.
Introduction
At the conclusion of the volume is Exercise Set 12, which is a collection of diverse dictations.
These are presented in three groups. The first are imaginary exchanges and texts, which are, in
turn, filled with particular orthographic problems, in the form of written correspondences or tran-
scripts of telephone conversations featuring two friends. The student therefore comes into contact
with the language that is colloquial, informal, and rarely encountered in a textbook. In this way,
he is able to familiarize himself with written forms as diverse as the traditional letter, e-mail, text
message, real-time conversations, and voice mail messages. These forms showcase a whole host
of linguistic functions: the invitation, expressing condolence and congratulations, the formal an-
nouncement, greeting people, making requests, asking for advice, expressing gratitude and mak-
ing well-wishes. Authentic texts related to the main threads of the lesson enrich this presentation
of linguistic forms. Texts presented here include culinary recipes, informational texts (touching on
the areas of tourism, health, nature and ceremonies), instructions (regulations) and weather fore-
casts. The majority of these texts can be called partial dictations, or dictations with gaps, and call
upon the student to fill in words and letters, to choose between spelling using particular letters,
and to re-produce texts he has both seen and heard previously (auto-dictation). These auto-dicta-
tions have two forms: cohesive texts and texts containing sentences which get progressively more
lengthy. So-called “blind” texts (those where punctuation has been removed) are presented with
the aim of practicing use of correct punctuation. A literary text is included in this section.
The second section contains 15 authentic media texts – some of them in abridged form – from a
wide range of subject areas. These range from 67 words to 225 words in length. All of them are suit-
able for use as cohesive texts, while the final five – which also happen to be the lengthiest – may be
used as dictations which focus on grammar (dictogloss). These texts deal not with a concrete set of
issues related to orthography, but with various problems connected with writing correctly.
The third section is a collection of 15 poems – or fragments thereof – by various poets dealing
with a wide range of subjects. The shortest of these poems is 28 words, while the longest is 89. They
can serve as the basis for real-time dictation or be broken down into sections or verses as a kind
of auto-dictation. In the process, the poems included will increase the student’s familiarity with
Polish culture.
Although a key to the exercises and the dictations is included in the volume – as well as tran-
scripts of the dictations – the textbook is intended for study undertaken under the supervision of
a teacher. In particular, students should note which exercises are marked with a star *. These ex-
ercises are to be read aloud by the instructor, as they cannot be completed any other way. As such,
exercises that are starred cannot be assigned as homework.
The exercises in orthography that follow include some illustrations. The aim of this is to ease the
process of remembering new rules, with one set of theoretical information on the right side of each
page and information that in a way contrasts with that already presented on the left side. In addi-
tion, particular icons indicate the beginning of particular selections: at the start of each exercise
is a drawing of a rose; a cactus appears in the middle of each exercise; a little hedgehog introduces
practical sections; and chestnuts appear at the close of each lesson. All of these icons are “spiky” in
form, but are intended to be cute and inviting to the learner.
This second edition of Nie ma róży bez kolców has been expanded considerably in relation to
the first edition. The first set of exercises on the alphabet is entirely new, as is the inclusion of dic-
tations. There has also been an increase in the number of exercises, in particular those demand-
ing that the student be creative while consciously using new rules he has learned. There are also
a number of games (crossword-puzzles). In addition, a majority of the existing exercises have been
refined, enabling students to check their work using a key located in the back of the book. This key
has also undergone changes.
versitas, Kraków.
Introduction
Einleitung
Die Rechtschreibübungen Nie ma róży bez kolców wurden erarbeitet im Hinblick auf Aus-
länder, die Polnisch als Fremdsprache auf der Stufe B1 und B2 des Gemeinsamen Europäischen
Referenzrahmens GER lernen. Sie können ebenso eine Hilfe für die Arbeit mit jungen Schülern in
Polen oder im Ausland sein. Sie enthalten 11 orthographische Sachverhalte, die in der vorgeschla-
genen Reihenfolge zusammengestellt sind, allerdings nicht obligatorisch:
1. Alphabet
2. Groß- und Kleinschreibung
3. Stimmhafte und stimmlose Konsonanten
4. Weiche und harte Konsonanten
5. Rechtschreibung von ji, ii, i
6. Rechtschreibung von ą, on, om, ę, en, em
7. Rechtschreibung von ó und u
8. Rechtschreibung von rz und ż
9. Rechtschreibung von ch und h
10. Grundlegende Regeln der Interpunktuation
11. Zusammen- und Getrenntschreibung von nie
12. Diktate
Bestimmte Vereinfachungen und Abkürzungen im theoretischen Teil sind beabsichtigt, denn
das primäre Ziel von Nie ma róży bez kolców ist die Aneignung der Regeln durch praktisches Ar-
beiten, daher gibt es auch eine große Anzahl an verschiedenen Übungen. Die Regeln können vom
Lernenden deduktiv (ableitend) oder induktiv (entdeckend) erlernt werden – als Grundlage einer
Verallgemeinerung, indem man sich also auf die vorgeschlagenen Beispiele stützt. Sie sollten den-
noch bewusst erlernt werden.
Unter den besprochenen Sachverhalten befinden sich zwei, die in den für Polen bestimmten di-
daktischen Hilfen nicht immer vorhanden oder aber nicht ausführlich genug ausgearbeitet sind:
Stimmhafte und stimmlose Konsonanten sowie weiche und harte Konsonanten. Oft bereiten sie
Ausländern ernsthafte Probleme, weswegen es sich lohnt, regelmäßig auf sie zurückzukommen
– ähnlich wie im Fall der Groß- und Kleinschreibung sowie der richtigen Verwendung der Buchsta-
ben.
Die Rechtschreibung verbleibt in einem engen Zusammenhang mit den folgenden Untersy-
stemen einer Sprache: Grammatik, Wortschatz und Aussprache. Das spiegelt sich auch in den
Aufgabentypen wider, die in Nie ma róży bez kolców zusammengestellt wurden. Es wurden
u.a. folgende Techniken benutzt: diejenigen der Transformation („przekształć” – verändere), der
Auswahl („podkreśl, zaznacz, skreśl” – unterstreiche, markiere, streiche durch), der Zuordnung
(„połącz” – verbinde), des Lückenfüllens („uzupełnij” – ergänze), des Ordnens („ułóż w odpowied-
niej kolejności” – bringe in die geeignete Reihenfolge), des kreativen Bearbeitens („wymyśl i za-
pisz” – denke dir etwas aus und schreibe es), der Einteilung („pogrupuj” – teile in die richtigen
Gruppen ein), der Musterwiederholung („przepisz” – schreibe ab). Einen wichtigen Platz nehmen
auch Übungen ein, welche die bewusste Anwendung der Regeln („dlaczego tak się pisze?” – warum
schreibt man das so?) oder ein lautes Vorlesen erfordern. Die jeweilige Vorgehensweise ist für ein-
zelne Wörter und/oder Sätze sowie in ganzen Texten erforderlich. In der Mehrzahl der einzelnen
10 Einleitung
Wörtern und Sätzen gibt es eine angemessene „Dichte” von Schwierigkeiten im gegebenen Bereich,
welche die Aufmerksamkeit der Lernenden auf ein konkretes orthographisches Problem lenkt.
Am Ende, als Punkt 12., wurden verschiedene, in drei Gruppen eingeordnete Diktate ange-
fügt. Die e r s t e enthält bearbeitete fiktionale Texte, angemessen „dicht” an den gegebenen or-
thographischen Problemen, in Form einer Korrespondenz und einer Abschrift von Telefongesprä-
chen unter Freunden. Dabei wird die Umgangssprache, also eine nicht formelle Sprache benutzt,
die in Kursbüchern eher seltener vorkommt. Bei dieser Gelegenheit kann man sich mit den For-
men von traditionellen Briefen, Mails, von SMS, direkten Gesprächen und Aufnahmen auf einem
Anrufbeantworter oder einer Mailbox vertraut machen, bei denen jeweils verschiedene Sprach-
funktionen realisiert sind, z. Bsp.: eine Einladung, Beileidsbekundungen, Gratulationen, eine Be-
nachrichtigung, Grüße, eine Anfrage, Ratschläge, eine Danksagung, Glückwünsche. Diese Gruppe
ist mit authentischen Texten angereichert, die thematisch durch einen roten Faden miteinander
verbunden sind. Es handelt sich dabei z. Bsp. um Kochrezepte, Informationstexte (aus den Berei-
chen Tourismus, Gesundheit, Natur, Bräuche), Instruktionen (Vorschrift), Wettervorhersagen. Die
Mehrheit der Texte weist den Charakter von Diktaten auf, die teilweise in einer Form auftreten,
bei der Buchstaben oder Wörter ergänzt oder die richtigen Buchstaben ausgewählt werden sollen,
bzw. als Schreiben nach eigenem Diktat (Autodiktat) in den zwei folgenden Varianten: Texte mit
gleich bleibend langen und solche mit immer längeren Sätzen. Mit der Zielsetzung von Übungen
für die richtige Interpunktion wurden Texte „blind” (Interpunktionszeichen wurden vermieden)
aufgenommen – darunter der Teil eines literarischen Textes.
Die z w e i t e Gruppe beinhaltet 15 kurze authentische Pressetexte (oder Fragmente) aus ver-
schiedenen Themenbereichen. Der kürzeste dieser Texte hat 67 Wörter und der längste 225. Sie
alle bilden Material für durchgehende Diktate; die fünf letzten, die längsten, hingegen für gramma-
tikalische Diktate (Dictogloss). Die Texte beziehen sich nicht auf konkrete orthographische Proble-
me, sondern enthalten stattdessen verschiedene Probleme mit der Rechtschreibung.
Die d r i t t e Gruppe ist eine Zusammenstellung von 15 ganzen Gedichten oder Fragmenten, die
von verschiedenen Poeten über diverse Themen verfasst wurden. Der kürzeste Text hat 28 Wörter,
der längste 89. Sie können diktiert werden, und zwar vollständig oder in Teilen bzw. Versen als Va-
riante des visuellen und durchgesehenen Autodiktats (gesehener und gehörter Text). Gleichzeitig
bringen die Texte dem Benutzer die polnische Kultur näher.
Obwohl sich in Nie ma róży bez kolców ein Schlüssel zu den Aufgaben und Diktaten (ebenso
Transkriptionen der Diktate) befindet, ist das Lehrbuch für die Arbeit mit einem Lehrer gedacht.
Es ist besonders notwendig, auf die Übungen mit dem Stern * zu achten, der bedeutet, dass sie vom
Lernenden laut gelesen werden müssen – ohne dieses Vorgehen kann man sie nicht durchführen.
Daher können sie nicht als Hausaufgabe gestellt werden.
Die vorliegenden Rechtschreibübungen wurden grafisch bearbeitet, so dass es ein Merken der
Regeln erleichtert – der eine Teil, das theoretisch Neue, befindet sich auf der rechten und der an-
dere (gewissermaßen als Kontrast) auf der linken Seite. Außerdem kennzeichnen besondere Pikto-
gramme die festen Stellen der verschiedenen Teile: am Anfang jedes Themas steht die Zeichnung
einer Rose, in der Mitte die eines Kaktus, ein Igel hingegen öffnet den praktischen Teil und eine
Kastanie beendet die Lektion. Sie alle sind stachelig, aber auf sympathische und nette Weise.
Die zweite Ausgabe von Nie ma róży bez kolców wurde im Vergleich zur ersten Ausgabe signi-
fikant erweitert. Vor allem wurde die 1. Lektion beigefügt – das Alphabet und der gesamte Teil, der
Diktate enthält. Es kommen auch viele neue Übungen vor – besonders solche, die Kreativität und
ein bewusstes Anwenden der Regeln erfordern, es gibt aber auch Spiele („wykreślanki” – Buchsta-
benquadrat). Die Mehrzahl der Übungen wurde technisch geordnet, was die Kontrolle der richti-
gen Lösungen im Schlüssel erleichtert, der ebenfalls deutlich verändert wurde.
versitas, Kraków.
Einleitung 11
Предисловие
Сборник орфографических упражнений Nie ma róży bez kolców был создан для иностранцев, из-
учающих польский язык на среднем продвинутом уровне (B1 и B2). Упражнения также могут по-
мочь в работе со школьниками в Польше и за рубежом. Сборник содержит 11 орфографических тем,
составленных в предложенном порядке, который не является обязательным:
1. Алфавит
2. Заглавные и прописные буквы
3. Глухие и звонкие согласные
4. Mягкие и твердые согласные
5. Написание ji, ii, i
6. Написание ą, on, om, ę, en, em
7. Написание ó и u
8. Написание rz и ż
9. Написание ch и h
10. Основы пунктуации
11. Слитное и раздельное написание nie
12. Диктанты
Определенные упрощения и сокращения в теоретической части были сделаны сознательно, по-

скольку главная цель сборника – содействовать усвоению правил через практику, отсюда и такое
большое количество разнообразных упражнений. Учащиеся могут познавать правила методом де-
дукции либо открывать их через индукцию – на основе обобщений с опорой на приведенные при-
меры. В любом случае, усвоение правил должно проходить сознательно.
Две из вышеупомянутых тем не всегда появляются либо не достаточно широко рассматривают-
ся в учебных пособиях, предназначенных для поляков, и именно глухие и звонкие, а также твердые
и мягкие согласные. Зачастую они вызывают значительные трудности у иностранцев, поэтому к ним
необходимо время от времени возвращаться – так же, как и в случае с написанием заглавных и про-
писных букв и правильной записью букв.
Орфография тесно связана с остальными подсистемами языка: грамматикой, лексикой и про-
изношением, что отражено в типах упражнений, представленных в сборнике. Среди прочего, ис-
пользованы техники трансформации («przekształć»), выбора («podkreśl, zaznacz, skreśl»), подбирания
(«połącz»), заполнения пропусков («uzupełnij»), упорядочивания («ułóż w odpowiedniej kolejności»),
творческой деятельности («wymyśl i zapisz»), группирования («pogrupuj»), копирования («przepisz»).
Важное место занимают также задания, которые заключаются в сознательном обращении к прави-
лам («dlaczego tak się pisze?») и чтении вслух. Операции следует проводить на отдельных словах и/
или предложениях, а также на текстах. В отдельных словах и предложениях, которые преобладают,
происходит повышение трудности в рамках данной тематики, благодаря чему учащиеся сосредота-
чивают внимание на конкретной орфографической проблеме.
12 Предисловие
В качестве 12-ой темы в сборнике помещены разнообразные диктанты, объединенные в три
группы. П е р в а я группа – это обработанные сюжетные тексты, соответственно «заряженные» рас-
сматриваемыми орфографическими проблемами, в виде корреспонденции и записи телефонных раз-
говоров между друзьями. Благодаря этому в сборнике появляется разговорная неформальная речь,
которая в учебниках встречается редко. При случае можно познакомиться с формой традиционного
и электронного письма, текстового сообщения, непосредственного разговора и сообщения, остав-
ленного на голосовой почте, в которых реализованы разнообразные речевые функции: приглашение,
соболезнование, поздравление, извещение, приветствие, просьба, совет, благодарность, пожелания.
Эту группу дополняют подлинные тексты, тематически связанные с главным мотивом. Среди про-
чего, здесь представлены кулинарные рецепты, информационные тексты (из области туризма, здра-
воохранения, природы, обрядов), инструкции (устав), прогнозы погоды. Большинство текстов носит
характер тренировочных диктантов, в которых необходимо вставить букву или слово, выбрать со-
ответствующую букву либо написать их под собственную диктовку (автодиктант) в двух разновид-
ностях: беспрерывных текстов, а также предложений, которые с каждым разом увеличиваются. Так
называемые «слепые» тексты без знаков препинания – в том числе и фрагмент литературного про-
изведения – помещены с целью тренировки пунктуации.
В т о р а я группа состоит из 15 коротких подлинных публицистических текстов (либо фрагмен-
тов) с разнообразной тематикой. Самый короткий из них содержит 67 слов, самый длинный – 225.
Все они представляют собой материал для беспрерывных диктантов, а пять последних, самых длин-
ных, для диктантов грамматических (диктоглосс). Тексты не относятся к определенным орфографи-
ческим темам, однако могут представлять проблемы для правильного написания.
Т р е т ь я группа – это подборка 15 стихотворений либо их фрагментов авторства разных поэтов
и с разнообразной тематикой. Самый короткий текст содержит 28 слов, самый длинный – 89. Их
можно диктовать беспрерывно или отрывками/строфами как разновидность зрительного автодик-
танта (текст видимый и слышимый). Кроме этого, тексты знакомят учащегося с польской культу-
рой.
Несмотря на то, что сборник Nie ma róży bez kolców содержит ключ к упражнениям и диктантам
(а также их расшифровку), он предназначен для работы с преподавателем. Особое внимание следует
уделить упражнениям со звездочкой *, которая означает, что учащийся должен прочитать их вслух
– без этого выполнить их не удастся. Ввиду этого данные упражнения нельзя задавать на дом.
Представленные здесь орфографические упражнения были графически обработаны таким обра-
зом, чтобы облегчить запоминание правил – одна часть теоретических сведений находится по пра-
вой стороне, а вторая (для контраста) – по левой. Кроме того, отдельные иконки определяют посто-
янное место разных разделов: в начале каждой темы появляется рисунок розы, посредине – кактуса,
еж открывает практическую часть, а каштаны заканчивают лекцию. Все они с колючками, но выгля-
дят мило и симпатично.
Второе издание сборника Nie ma róży bez kolców значительным образом расширено по сравне-
нию с предыдущим. Прежде всего, добавлена первая лекция – алфавит – а также весь раздел с дик-
тантами. Появилось также много новых упражнений – особенно на творческий подход и сознатель-
ное применение правил, а также игры («вычеркни-ка»). Большинство упражнений было обработано
технически, что облегчает проверку правильных ответов в ключе, который также существенно пре-
образился.
versitas, Kraków.
Предисловие 13
1 Alfabet polski
Alfabet polski składa się z 35 liter, z czego trzy: q, v oraz x, stosowane są tylko w wyrazach
obcego pochodzenia.
litery drukowane duże A Ą* B C Ć D E Ę* F G H I

litery drukowane małe a ą b c ć d e ę f g h i
nazwy liter a ą be ce cie de e ę ef gie ha i
litery drukowane duże J K L Ł M N Ń* O Ó P Q R

litery drukowane małe j k l ł m n ń o ó p q r
nazwy liter jot ka el eł em en eń o o z kreską pe ku er
litery drukowane duże S Ś T U V W X Y Z Ż Ź

litery drukowane małe s ś t u v w x y z ż ź
nazwy liter es eś te u fau wu iks igrek zet żet ziet
litery ze znakami diakrytycznymi

(modyfikującymi: ogonkiem, kreseczką i kropką) ą ę ć ń ś ź ó ł ż
dwuznaki ch cz dz dź dż rz sz
W alfabecie polskim występują samogłoski:
samogłoski a ą e ę i o ó/u y
Reszta – to spółgłoski:
b c ć ch cz d dz dż dź f
spółgłoski g h j k l ł m n ń p
q r rz sz t v w x z ż ź
*nie występuje na początku wyrazu
14 1. Alfabet polski

Maszynowe / komputerowe znaki są oddzielone, ale w piśmie odręcznym wymagane jest łą-
czenie znaków. Za niepoprawne uznaje się:
 pisanie literami drukowanymi,

 pisanie literami niepołączonymi,
 nieużywanie znaków diakrytycznych – w tym: stawianie kreseczki w literach t oraz ł
w nieodpowiednim miejscu, a także pomijanie kropek nad i oraz j.
Np.
POZYCJA LITER W WYRAZIE

LITERY
LUB GRUPY LITER NA POCZĄTKU W ŚRODKU NA KOŃCU
a akcent plan cena

ą – mądry (oni) czekają
b burza kobieta chleb [p]
c centrum policja owoc
ć ćwiczenie pięćset płacić
ci cisza chcieć prezydenci
ch chwila wychodzić dach
cz czas oczy rzecz
d data moda głód [t]
dz dzwonić bardzo pieniądz [c]
dż dżem dżdżysto brydż [cz]
dź dźwięk źdźbło gwóźdź [ć]
1. Alfabet polski 15
dzi dzisiaj rodzina młodzi
e egzamin wtorek południe
ę – piętro imię [e]
f film kaftan golf
g góra ogórek pociąg [k]
h herbata Bohdan druh
i igła kino polski
j jesień jajko maj
k kot mokry rok
l luty klasa sól
ł łóżko koło stół
m morze zamek muzeum
n numer maszyna sen
ń – kończyć kieszeń
ni niebo koniec gospodyni
o obiad pogoda masło
ó ósemka córka –
p praca zupa sklep
r rachunek kura doktor
rz rzeka jarzyna talerz [sz]
s serce miasto sos
ś śnieg roślina wieś
si siła prosić Eskimosi
sz szpital zaproszenie mysz
t tekst partia tort
u uwaga duży tu
w walizka nowy najpierw [f]
y yeti syn okulary
z zegar nazwa mróz [s]
ż żona róża mąż [sz]
ź źle późno gałąź [ś]
zi zima łazienka duzi

ĆWICZENIA
I. Proszę zaznaczyć, jaka litera występuje w alfabecie
przed literą: po literze:

B A Ą C A B C Ą
P Ó Ń Ś E Ę F D
M L N Ł Z Ź Ż W
K J H T U Y R V
Z Ź W Y C D Ć E
H G Ę J Ń O N M
T R Ś U K Ł Ń L
II. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym nazwy kontynentów.

Ameryka 1. Afryka
Azja 2. ��
Australia 3. ��
Antarktyda 4. ��
Afryka 5. ��
III. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym nazwy stolic.
Moskwa 1. Amsterdam Berno 11. ��

Ateny 2. �� Wiedeń 12. ��
Madryt 3. �� Sofia 13. ��
Berlin 4. �� Bruksela 14. ��
Paryż 5. �� Praga 15. ��
Rzym 6. �� Kopenhaga 16. ��
Londyn 7. �� Warszawa 17. ��
Amsterdam 8. �� Oslo 18. ��
Bukareszt 9. �� Sztokholm 19. ��
Helsinki 10. �� Budapeszt 20. ��
IV. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym imiona żeńskie i męskie.
Maria 1. Anna Paweł 1. Adam

Jadwiga 2. �� Henryk 2. ��
Krystyna 3. �� Andrzej 3. ��
Zofia 4. �� Zygmunt 4. ��
Natalia 5. �� Stefan 5. ��
Barbara 6. �� Adam 6. ��
Elżbieta 7. �� Łukasz 7. ��
Anna 8. �� Tadeusz 8. ��
Urszula 9. �� Jerzy 9. ��
Ewa 10. �� Marek 10. ��
Halina 11. �� Piotr 11. ��
Katarzyna 12. �� Krzysztof 12. ��
V. Proszę wpisać imiona żeńskie i męskie z ćwiczenia V w porządku alfabetycznym.

Czy znają Państwo inne imiona polskie? Proszę je wpisać (także w porządku alfabetycznym).
A Adam, Andrzej, Anna

B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
P
R
S
T
U
W
Z

VI. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym następujące wyrazy.
zdanie, życie, zadanie, źródło, żółty, zachód, żona, źle, zupa, zwierzę, zebra,
żaba, zielony, źrebak, żurek, zima, zęby, zysk, zawód, życzenia, ziemia
zachód,��
��
VII. Proszę przeliterować swoje imię i nazwisko, używając polskich imion – jak w przykładzie.
Szczepan Trzaska
S– jak Stefan T– jak Tomasz
Z– jak Zygmunt R– jak Ryszard
C– jak Celina Z– jak Zenon
Z– jak Zofia A– jak Anna
E– jak Ewa S– jak Stanisław
P– jak Paweł K– jak Krystyna
A– jak Andrzej A– jak Antoni
N– jak Natalia
VIII. Proszę podać co najmniej 8 części garderoby i akcesoriów na literę K oraz S i zapisać
je w porządku alfabetycznym.
K:
1. kalosze 2. �� 3. �� 4. �� 5. ��
6. �� 7. �� 8. �� 9. �� 10. ��
S:
1. sandały 2. �� 3. �� 4. �� 5. ��
6. �� 7. �� 8. �� 9. �� 10. ��
IX. Proszę utworzyć wyrazy zaczynające się na ostatnią literę wyrazu poprzedniego.
Przykład:
klasa – ananas – stół – łokieć – ćwierć – ćma – atrament – trener – rok – korytarz – rząd
– dach – chodnik – komin – nos – serce – efekt – tom – mięso – osoba – alkohol – lalka
– atak – król – lód – dywan – nastrój – jabłko – odwaga – anioł – łódź – dźwięk – kurz
– rzeźbiarz – rzeka – atom – młodzież – żaba – anons – sok
To jest gra dla całej grupy. Może być przeprowadzona ustnie lub pisemnie. Pierwszy wyraz podaje
nauczyciel lub uczący się. Należy podawać tylko rzeczowniki w mianowniku.
X. Proszę dokończyć zdanie „KOT NASZEGO AMBASADORA JEST… (jaki?)” na wybraną przez
nauczyciela lub kolegę literę. Przymiotniki mogą być dowolne, nie zawsze pasujące do kota.
Przykład (wyrazy występują w porządku alfabetycznym; lista nie jest kompletna):
KOT NASZEGO AMBASADORA JEST (na literę M)

majowy, malowany, mały, materialny, mądry, mechaniczny, męczący, męski, miejski,
międzynarodowy, miękki, milczący, miły, młody, mocny, modny, mokry, morski, mozaikowy,
mroźny, mrukliwy, muzyczny, mydlany.
XI. Proszę dokończyć zdanie „KOT NASZEGO AMBASADORA… (co robi?)” na wybraną przez
nauczyciela lub kolegę literę. Czasowniki mogą być dowolne, nie zawsze pasujące do kota.
Przykład (wyrazy występują w porządku alfabetycznym; lista nie jest kompletna):
KOT NASZEGO AMBASADORA (na litery S / Ś / SZ)

schnie, siedzi, siwieje, skacze, słabnie, słodzi, słucha, smaruje, smaży, spaceruje, spada,
spieszy się, spóźnia się, sprząta, sprzedaje, starzeje się, stoi, straszy, studiuje, szepcze,
szuka, szyje, ślepnie, śmieje się, śpi, śpiewa, świętuje.
XII. Wykreślanka. Proszę ułożyć w kolejności alfabetycznej podane wyrazy, a potem wykreślić je
z diagramu. Wyrazy zostały umieszczone poziomo i pionowo (wprost i wspak).
królik / kura / kogut / koza / kangur / koala / koń / krowa / kot / kaczka / kuropatwa / krokodyl
1. �� 7. �� C R K Ń J Ś F A H

2. �� 8. �� K U R O P A T W A
3. �� 9. �� O G Ó K B R O O R
4. �� 10. �� A N L A Z O K R U
5. �� 11. �� L A I T U G O K K
6. �� 12. �� A K K A C Z K A T
D L Y D O K O R K
To jest gra dla całej grupy. Może być przeprowadzona ustnie lub z zapisywaniem przymiotników
na tablicy, a potem alfabetycznym ich porządkowaniem. Wszyscy uczestnicy kolejno kończą zdanie; wy-
grywa osoba, która zna najwięcej przymiotników na daną literę.
To jest gra dla całej grupy. Może być przeprowadzona ustnie lub z zapisywaniem czasowników na
tablicy, a potem alfabetycznym ich porządkowaniem. Wszyscy uczestnicy kolejno kończą zdanie; wygry-
wa osoba, która zna najwięcej czasowników na daną literę.

XIII. Proszę utworzyć jak najwięcej wyrazów (rzeczowniki w mianowniku) z podanego wyrazu.
Można je potem poukładać w kolejności alfabetycznej.
Proponowane wyrazy:
CHARAKTERYSTYKA
ZAINTERESOWANIE
REWALORYZACJA
PROFILAKTYKA
PRAWDOPODOBIEŃSTWO
Przykład:
KOMPUTERYZACJA
komputer racja akcja muza car jar tom port zakup(y) oracja
kot raj arka maca cera jama tur pora zatoka okazja
kora rampa aport mak cuma jot tok por zapora
koza rok amok mat cyrk tor pot zamek
koc ropa amor(ek) mata czar trakcja para zator
kopa rum atom meta czary trup pat zet
komar ryk metr czat teza pajac zero
katar ryj mur czapa paczka zupa
kara rzepa muzyka pyza
kac rzut mutacja pet
kra motyka
krata morze
kret mop
kuter
kura
kuracja
2 Duże i małe litery
Dużymi literami pisze się:
1. imiona własne ludzi, zwierząt, bogów, np.

Adam, Henryk Sienkiewicz, Reks, Zeus, Apollo;
2. przezwiska, pseudonimy, przydomki, np.

„Gruby”, „Wulkan”, „Hubal”, Zygmunt Stary;
3. nazwy dynastyczne, np.

Jagiellonowie, Habsburgowie, Andegaweni;
4. nazwy świąt, np.

Wielkanoc, Wigilia, Nowy Rok, Wszystkich Świętych;
5. nazwy planet i konstelacji, np.

Księżyc, Wenus, Wielki Wóz, Krzyż Południa,
a l e: ziemia, księżyc, słońce (jeśli są nazwami pospolitymi);
6. nazwy państw, regionów, prowincji, stanów, miast, dzielnic itp.,

np.
Norwegia, Mazury, Lotaryngia, Ohio, Rzym, Stare Miasto;
7. nazwy mieszkańców części świata, krajów, członków narodów,

prowincji, ras, np.
Azjata, Niemiec, Żyd, Aborygen, Słowianin, Ślązak;
8. nazwy geograficzne i topograficzne, np.

Bałtyk, Pacyfik, Tatry, Sekwana, Mont Blanc, Sahara, Wyspy
Owcze, Morze Egejskie;
UWAGA! Pisze się:
ocean Pacyfik, ale Ocean Spokojny
morze Bałtyk, ale Morze Bałtyckie
półwysep Hel, ale Półwysep Bałkański
góra Giewont, ale Góra Kościuszki
(mian. + mian.)
22 2. Duże i małe litery

9. jednowyrazowe nazwy dzielnic, ulic, placów, ogrodów, zabytków, np.
aleja (l. poj.) Róż, a l e Aleje (l. mn.) Trzech Wieszczów,
(ulica) Zwierzyniecka, (most) Grunwaldzki, (plac) Matejki,
(kościół) Na Skałce, Kleparz, Sukiennice, Wilanów, Łazienki,
Barbakan;
UWAGA!
W nazwach wielowyrazowych piszemy dużą
literą wszystkie wyrazy, jeśli wchodzą ściśle
w skład nazwy własnej, np.
Brama Floriańska, Pałac Kultury,
Wybrzeże Kościuszkowskie;
10. tytuły książek, gazet i czasopism:

 jednowyrazowe tytuły gazet i czasopism, np.
„Polityka”, „Przekrój”, „Focus”
 wszystkie wyrazy w odmiennych tytułach czasopism, np.
„Dziennik Polski”, „Poradnik Językowy”, „Twój Styl”,
„Wszystko dla Ogrodu”
 tylko pierwszy wyraz w nieodmiennych tytułach czasopism,
np.
„Żyjmy dłużej”, „Gotuj lepiej”,
 pierwszy wyraz w tytułach utworów literackich i nauko-
wych, np.
„Gramatyka języka polskiego”, „Legendy warszawskie”,
„Pieśni o domu”, „Za chlebem”;
11. nazwy instytucji, urzędów, organizacji, np.

Urząd Ochrony Państwa, Bank Spółdzielczy,
Organizacja Narodów Zjednoczonych;
12. nazwy orderów i odznaczeń, np.

Legia Honorowa, Virtuti Militari, Order Uśmiechu;
13. ze względów uczuciowych i grzecznościowych wyrazy, za

których pomocą wyraża się podziw, szacunek, miłość, np.
Rodzice, Babcia, Prezydent, Papież;
14. nazwy osób, do których i o których piszemy, a także zaimki

i przymiotniki odnoszące się do nich, np.
Kochany Tatusiu! Jak się czuje Twoja Mama?
Pozdrów Ją ode mnie. Napiszę do Was wkrótce.
2. Duże i małe litery 23

Małymi literami pisze się:
1. nazwy dni tygodnia, miesięcy, okresów kalendarzowych,

np. piątek, luty, jesień, karnawał, adwent;
WYJĄTKI:
Wielki Tydzień, Wielki Piątek, Niedziela Palmowa;
2. nazwy okresów, epok, prądów kulturalnych, np.
średniowiecze, renesans, gotyk, pozytywizm;
3. nazwy modlitw, obrzędów, tańców, np.
litania, polka, krakowiak, ślub;
4. nazwy członków organizacji politycznych i wyznawców
religii, np.
socjaldemokrata, komunista, ewangelik, katolik;
5. nazwy wytworów przemysłowych, np.
camele, mercedes, fiat, seiko;
6. nazwy jednostek monetarnych, np.
marka, lir, dolar, rubel, korona, złotówka;
7. nazwy mieszkańców miast i wsi, np.
warszawianin, paryżanka, wiedeńczyk, rzymianka;
8. nazwy oznaczające położenie geograficzne, stron świata
i okręgów administracyjnych, np.
wschód, południk, równik, biegun północny;
9. przymiotniki utworzone od nazw
kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, np.
państwa afrykańskie, języki europejskie,
kultura polska, zabytki krakowskie;
UWAGA!
Dużą literą pisze się przymiotniki, które
wchodzą w skład nazw geograficznych, np.
Morze Północne, Górny Śląsk, Ameryka Południowa.

ĆWICZENIA
I. Od podanych niżej wyrazów (nazw kontynentów, państw, miast, regionów) utworzono nazwy
mieszkańców w rodzaju męskim. Proszę zdecydować, czy pierwsza litera ma być duża, czy mała.
Przykład: Ameryka – Amerykanin

Londyn – londyńczyk
Kaszuby – Kaszub
1. Europa – …uropejczyk 8. Australia – …ustralijczyk

2. Berlin – …erlińczyk 9. Warszawa – …arszawianin
3. Azja – …zjata 10. Francja – …rancuz
4. Nowy Jork – …owojorczyk 11. Meksyk – …eksykanin
5. Wrocław – …rocławianin 12. Śląsk – …lązak
6. Paryż – …aryżanin 13. Włochy – …łoch
7. Mazury – …azur 14. Praga – …rażanin
II. Proszę uzupełnić tabelę.
kraj / kontynent nazwa mieszkańca nazwa mieszkanki przymiotnik

Polska Polak Polka polski
Afryka Afrykanin Afrykanka
Ameryka Amerykanka amerykański
Australia Australijczyk
Azja Azjatka azjatycki
Europa Europejka
Anglia Anglik angielski
Argentyna Argentyńczyk Argentynka
Austria Austriak austriacki
Belgia Belg Belgijka
Białoruś Białorusinka białoruski
Brazylia Brazylijczyk brazylijski
Bułgaria Bułgarka
Chiny Chińczyk Chinka
Chorwacja Chorwat Chorwatka

kraj / kontynent nazwa mieszkańca nazwa mieszkanki przymiotnik
Polska Polak Polka polski
Czechy Czech czeski
Dania Dunka duński
Egipt Egipcjanka
Finlandia Fin fiński
Francja Francuz
Grecja Grek Greczynka
Hiszpania Hiszpanka hiszpański
Holandia Holender
Irak Irakijczyk iracki
Irlandia Irlandka
Japonia Japończyk
Kanada Kanadyjka
Kenia Kenijczyk kenijski
Korea Koreanka
Kuba Kubańczyk kubański
Litwa Litwinka litewski
Łotwa Łotysz łotewski
Mongolia Mongoł Mongołka
Niemcy Niemiec niemiecki
Nigeria Nigeryjka
Norwegia Norweżka norweski
Nowa Zelandia Nowozelandczyk nowozelandzki
Peru Peruwiańczyk Peruwianka
Portugalia Portugalka portugalski
Rosja Rosjanin Rosjanka
Rumunia Rumunka rumuński
Serbia Serb Serbka
Słowacja Słowak słowacki
Sudan Sudańczyk Sudanka
Szwajcaria Szwajcar szwajcarski
Szwecja Szwed Szwedka
Tunezja Tunezyjczyk
Turcja Turczynka turecki
Ukraina Ukrainiec ukraiński
Węgry Węgier
Włochy Włoszka

III. Proszę wybrać 12 przymiotników z ćwiczenia II, połączyć z rzeczownikami umieszczonymi
w ramce i ułożyć z nimi zdania.
Przykład: Anglia – angielski akcent

Paweł mówi bardzo dobrze po polsku, ale słychać u niego angielski akcent.
Japonia – japoński – japońska piosenkarka
Wybieram się na recital japońskiej piosenkarki.
samochód, kuchnia, literatura, kultura, aktor(ka), balet, muzyka, film(y),

język, piwo, drużyna, pisarz
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
IV. Proszę skreślić niewłaściwą literę.
Przykład: Irena przyjedzie do nas w (b|B)oże (n|N)arodzenie.
1. Urodziłem się w (m|M)aju, a moja siostra w (g|G)rudniu.

2. Chodzę na (j|J)udo w (p|P)iątki, a na (k|K)oszykówkę w (ś|Ś)rody.
3. Czy ta wyspa znajduje się na (o|O)ceanie (s|S)pokojnym, czy na (a|A)tlantyku?
4. Gdzie leży (g|G)óra (k|K)ościuszki? W (a|A)ustralii czy w (e|E)uropie?
5. Zwiedziliśmy już (w|W)awel, (c|C)ollegium (m|M)aius i (m|M)uzeum (c|C)zartoryskich.
6. Lubisz chodzić do (f|F)ilharmonii? Tak, ale tylko do (f|F)ilharmonii (n|N)arodowej.
7. Jutro w (p|P)ołudniowej (e|E)uropie wystąpią silne wiatry, a pojutrze w (a|A)meryce
(p|P)ołudniowej przewidywane jest (t|T)ornado (f|F)eliks.
8. Bardzo piękny jest (k|K)rzyż (p|P)ołudnia, ale wolę (w|W)ielki (w|W)óz.
9. Jesteś (k|K)rakowianinem i nie umiesz tańczyć (k|K)rakowiaka?
10. Nie każda (p|P)olka musi umieć tańczyć (p|P)olkę.
11. Czy wiesz, jaka jest odległość między (k|K)siężycem a (s|S)łońcem?
12. Jutro (s|S)łońce zajdzie o 1920.

V. Proszę skreślić niewłaściwą literę.
1. Kupuj „(w|W)prost” – to ciekawe czasopismo!

2. Byliście już na filmie „(m|M)ały, (m|M)niejszy i (n|N)ajmniejszy”?
3. Muszę wymienić (d|D)olary na (e|E)uro.
4. W (w|W)ielki (p|P)iątek sklep będzie nieczynny.
5. Eryk jest (p|P)rotestantem czy (a|A)nglikaninem?
6. Mieszkam przy (u|U)licy (j|J)aśminowej, a (b|B)artek przy (p|P)lacu (t|T)rzech
(k|K)rzyży.
7. Interesuję się literaturą (r|R)osyjską z epoki (o|O)świecenia.
8. Jego ojciec pracuje w (b|B)anku? Tak, jest dyrektorem (b|B)anku (ś|Ś)ląskiego.
9. (n|N)owy (r|R)ok spędziliśmy u (b|B)abci (s|S)tasi.
10. W (n|N)owym (r|R)oku przeprowadzimy się do (g|G)dańska.
11. Ze wszystkich (o|O)grodów (b|B)otanicznych najbardziej lubię (o|O)gród (b|B)otaniczny
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
12. Na wielu (w|W)arszawskich ulicach wiszą plakaty informujące o V Międzynarodowych
(w|W)arszawskich Spotkaniach Teatralnych.
VI. Proszę zdecydować, czy podana w nawiasie litera ma być duża, czy mała, i wpisać ją w puste
miejsce.
Przykład: 1 (c) czerwca obchodzi się w Polsce (d) Dzień (d) Dziecka
1. Chciałabym pojechać do (ż)…elazowej (w)…oli, gdzie urodził się (f)…ryderyk (c)…hopin.

2. Kiedy obchodzi się w (p)…olsce (d)…zień (m)…atki?
3. Wolisz architekturę (b)…arokową czy (g)…otycką?
4. Ten (i)…ndianin miał na imię (s)…okole (o)…ko.
5. Kupię mojej (p)…rzyjaciółce „(p)…rzyjaciółkę”.
6. Postaw koszyk na (z)…iemi.
7. Jutro przepłyniemy (r)…ównik.
8. Podaruję mojej (a)…ustriackiej koleżance „(h)…istorię (f)…ilmu (p)…olskiego”
9. Wiedziałeś, że ludność (p)…odhala mówi gwarą (g)…óralską?
10. W (n)…iedzielę pójdziemy na (k)…opiec (k)…ościuszki.
11. Na (b)…liskim (w)…schodzie szykuje się wojna.
12. Ten film opowiada o przyjaźni (z)…iemianina i (m)…arsjanina.

VII. Proszę zdecydować, czy podana w nawiasie litera ma być duża, czy mała, i wpisać ją w puste
miejsce.
(t)…arnów, 12 (m)…arca, 20… r.
(k)…ochana (m)…ałgosiu!
Dawno nie pisałam do (c)…iebie, ale bardzo chorowałam. Miałam (g)…rypę, choć bez go-
rączki. Przeczytałam mnóstwo książek – nie mogłam się oderwać od „(w)…iosny z (a)…n-
tarktycznym wiatrem”. Jeśli nie czytałaś, gorąco polecam! Nadrobiłam też zaległości w lek-
turze gazet – zwłaszcza „(z)…drowia i (ż)…ycia” oraz „(ż)…yj (m)…ądrze”.
Ostatnio odwiedziła mnie „(m)…ała”. Właściwie nie wiem, dlaczego tak (j)…ą nazywały-
śmy – przecież jest tak samo wysoka jak (t)…y. Wiedziałaś, że przeprowadziła się z (p)…od-
górza do (ś)…ródmieścia?
Ciekawa jestem, jak się czuje (t)…woja (c)…iocia (e)…leonora. Ile (o)…na ma już lat – 92
czy 90? Czy ciągle tak lubi słuchać (w)…alców (w)…iedeńskich?
Małgosiu, może przyjechalibyście do (n)…as w (n)…iedzielę po (b)…ożym (n)…arodze-
niu? Serdecznie zapraszamy! Przyjedźcie z (a)…resem – wiesz jak (m)…arcin lubi psy.
Trzymaj się i pozdrów (w)…szystkich! Do zobaczenia!
(j)…ulia
VIII. Proszę podkreślić odpowiednią literę.
Przykład: Droga A/aniu! Napisz do M/mnie.
1. Interesuję się literaturą A/amerykańską i kulturą P/polską.

2. Jaka jest odległość od S/saturna do J/jowisza?
3. Mój przyjaciel jest A/afrykaninem, ale mieszka w E/europie.
4. W każdy W/wtorek chodzę do T/teatru.
5. Umiesz tańczyć M/mazura? Niestety nie, ale uczę się tańczyć P/poloneza.
6. W L/lutym zacznę studiować M/medycynę.
7. Naszym ulubionym K/kompozytorem jest C/czajkowski.
8. Mój O/ojciec codziennie czyta „G/gazetę W/wyborczą”.
9. Każdy P/polak wie, kto to jest K/kopernik.
10. Nasza koleżanka jest A/angielką; zwiedziła wiele państw E/europejskich i niektóre kraje
A/azji.
11. Sandra mieszka w R/rzymie, więc chyba jest R/rzymianką.
12. Nowa wyprawa astronautów na W/wenus rozpocznie się w P/październiku.
13. Znasz język S/słowacki? Nie, znam tylko C/czeski.
14. Bardzo lubię G/góry, ale najbardziej T/tatry. Dla mnie krajobrazy T/tatrzańskie są najpięk-
niejsze!
15. Jaka religia ma więcej wyznawców: K/katolicyzm czy P/prawosławie?

IX. Proszę podkreślić odpowiednią literę.
1. Nasza S/samba urodziła wczoraj 4 (czworo) kociąt.

2. Przeprowadzili się z M/mokotowa na P/pragę.
3. Ten pisarz został odznaczony O/orderem U/uśmiechu.
4. Wiersz pt. „O/ostatni K/krzyk” zamieszczony w „G/gazecie K/krakowskiej” zdobył najwięcej
głosów w konkursie.
5. Ela z Witkiem poznali się w K/karnawale, a w W/wielką S/sobotę już się zaręczyli.
6. Twój wujek pracuje w S/szpitalu? Tak, jest dyrektorem S/szpitala im. K/konopnickiej
w O/olsztynie.
7. Czy wasz P/prezydent jest K/komunistą?
8. Wyprawa M/marka K/kamińskiego na B/biegun P/północny trwała 3 miesiące.
9. Urodził się w S/starym S/sączu, ale od 40 lat mieszka w M/mediolanie i czuje się M/medio-
lańczykiem.
10. Ukradziono mu 100 D/dolarów A/amerykańskich i 150 F/franków S/szwajcarskich.
11. Przyjadę do was w N/niedzielę P/palmową.
12. Zaprosiłam Łucję na S/sylwestra, a Jarka na moje I/imieniny.
13. Gdzie leżą W/wyspy W/wielkanocne?
14. Co byś zabrał na B/bezludną W/wyspę?
X. Proszę przepisać tekst, zwracając uwagę na pisownię małych i dużych liter.
Andrzej Wajda
Nagrody i wyróżnienia
JEST DOKTOREM HONORIS CAUSA KILKU UCZELNI WYŻSZYCH (M.IN. UNI-

WERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO, WARSZAWSKIEGO, GDAŃSKIEGO I ŁÓDZKIE-
GO) ORAZ KAWALEREM ORDERU LEGII HONOROWEJ. W ROKU 1981 OTRZYMAŁ
ZŁOTĄ PALMĘ NA FESTIWALU W CANNES, W 1982 NAGRODĘ CÉSARA, A W 1990
FELIKSA. OD 1997 JEST CZŁONKIEM GRONA NIEŚMIERTELNYCH FRANCUSKIEJ
AKADEMII SZTUK PIĘKNYCH.
W 2000 ROKU ZA CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI ZOSTAŁ UHONOROWANY OSCA-
REM. 15 LUTEGO 2006 R. RÓWNIEŻ ZA CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI OTRZYMAŁ
NA 56. MIĘDZYNARODOWYM FESTIWALU FILMÓW W BERLINIE NAGRODĘ ZŁO-
TEGO NIEDŹWIEDZIA. NAGRODZONY KRZYŻEM WIELKIM ORDERU ODRODZE-
NIA POLSKI (2005), BUŁGARSKIM ORDEREM CYRYLA I METODEGO (1979), JAPOŃ-
SKIM ORDER OF RISING SUN (1995), KRZYŻEM OFICERSKIM (1982) I KOMANDOR-
SKIM (2001) FRANCUSKIEJ LEGII HONOROWEJ, KRZYŻEM WIELKIM ORDERU
ZASŁUGI REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC (2001), KRZYŻEM KOMANDORSKIM
Z GWIAZDĄ ORDERU ZASŁUGI REPUBLIKI WĘGIERSKIEJ (2006).
OTRZYMAŁ NOMINACJĘ DO OSCARA ZA FILM KATYŃ.
(Fragm.: http://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wajda)

Andrzej Wajda
Nagrody i wyróżnienia
Jest doktorem honoris causa kilku uczelni wyższych (m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego,
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
(Fragm.: http://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wajda)

XI. Proszę przepisać tekst ze zwróceniem uwagi na pisownię małych i dużych liter.
Podziękowanie
CAŁEMU ZESPOŁOWI
ODDZIAŁU CHIRURGII OGÓLNEJ
SZPITALA IM. JANA PAWŁA II W WADOWICACH
SERDECZNE PODZIĘKOWANIA ZA POŚWIĘCENIE,
HEROICZNĄ WALKĘ O ZDROWIE I ŻYCIE NASZEJ MATKI
ORAZ OKAZANE JEJ SERCE
składają
Jerzy i Maciej Dec
Podziękowanie
��
��
��
��
��
��
składają
Jerzy i Maciej Dec
(Dziennik Polski, 24 X 2008 r.)
XII. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
i pionowo (wprost i wspak).
1. Pojezierze 9. Szczecin K Y C Z Ś K A S Z U B Y M Ł S
2. Bieszczady 10. Łódź R W I E L K O P O L S K A O Z
3. Wielkopolska 11. Wrocław O R Ź Ó Ą E N A P O K A Z Ą C
4. Śląsk 12. Suwałki S O D P S R M I K Ł A W U S Z
5. Mazury 13. Katowice N C Ó B K P O J E Z I E R Z E
6. Mazowsze 14. Zakopane O Ł Ł B I E S Z C Z A D Y U C
7. Kaszuby 15. Opole M A Z O W S Z E L A H D O P I
8. Podhale 16. Krosno C W O P O L E C I W O T A K N

NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��

3 Spółgłoski dźwięczne
i bezdźwięczne
Spółgłoski dźwięczne Spółgłoski bezdźwięczne

b p
d t
g k
w f
z s
ż (rz) sz
dź ć
ź ś
dz c
dż cz
inne spółgłoski dźwięczne niemające
odpowiedników bezdźwięcznych:
r, l, ł, m, n, ń, j
UWAGA!
Wszystkie samogłoski (a, ą, e, ę, i, u/ó, o, y) są dźwięczne.
Dla większości Polaków ch/h nie ma odpowiednika dźwięcznego.
W języku polskim oznaczanie spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych na końcu i w środ-

ku wyrazu na ogół n i e z a l e ż y od wymowy. Aby się upewnić, jakie litery trzeba napisać na
końcu lub w środku wyrazu, należy:
1. dobrać (znaleźć) taką formę tego samego wyrazu, w której ta spółgłoska znajdzie się przed
samogłoską. To może być m.in.:
• dopełniacz liczby pojedynczej lub mnogiej, lub mianownik liczby mnogiej, np.
chleb – chleba, chleby, chlebów
sąsiadka – sąsiadek
paw – pawia, pawie
śnieg – śniegu, śniegi
gaz – gazu, gazy, gazów
34 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

• inna forma czasownika, np.
maż! – maże, mażesz
wierz! – wierzę, wierzymy
zrób! – niech zrobi! zróbmy!
2. dobrać taki wyraz pokrewny (z tej samej rodziny wyrazów), w którym ta spółgłoska znaj-
dzie się przed samogłoską lub spółgłoską wymawianą zawsze dźwięcznie:
r, l, ł, m, n, ń, j.
Przykłady:
liczba – liczyć jedwab – jedwabny weź! – weźmiesz, weźmie
Na końcu wyrazu
Spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki (pary) bezdźwięczne (b, d, g, w, z, ź,

ż, dz, dź, dż), stojące na końcu wyrazu pisze się niezgodnie z wymową, tzn. wymawia się bez-
dźwięcznie, a pisze jako dźwięczne, np.
mróz [s] róg [k] ryż [sz] przyjdź [ć] pieniądz [c]
Spółgłoski, które nie mają pary bezdźwięcznej (r, l, ł, m, n, ń, j), wymawia się i pisze tak
samo:
rower parasol stół dom syn koń maj
W środku wyrazu
Wymawia się bezdźwięcznie spółgłoski dźwięczne, które znajdują się w sąsiedztwie spółgło-
sek bezdźwięcznych, np. (wym. [f])
twarz kwiat swój szwagier ćwiartka świat czwartek
Wymawia się dźwięcznie spółgłoski bezdźwięczne, które znajdują się w sąsiedztwie spółgło-
sek dźwięcznych, np.
bransoletka [z]
prośba [ź]
Zjawisko ubezdźwięcznienia spółgłosek zachodzi często w formach deminutywnych (zdrob-

nieniach), np.
torebka [p], a l e torba
główka [f], a l e głowa
3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 35

ĆWICZENIA
I. Proszę zamienić liczbę mnogą na pojedynczą, a potem przeczytać głośno obie formy.
Przykład: chleby – chleb
1. błędy – �� 13. kąty – ��

2. sądy – �� 14. śniegi – ��
3. soki – �� 15. rogi – ��
4. czołgi – �� 16. kody – ��
5. węże – �� 17. koty – ��
6. sady – �� 18. gołębie – ��
7. ogrody – �� 19. noże – ��
8. pierogi – �� 20. ptaki – ��
9. sarkofagi – �� 21. papierosy – ��
10. limity – �� 22. gwoździe – ��
11. kołnierze – �� 23. Szwedzi – ��
12. sosy – �� 24. płoty – ��
II. Proszę zamienić formy deminutywne na podstawowe, a potem przeczytać głośno obie formy.
Przykład: główka – głowa
1. walizka – �� 7. ławka – ��

2. szybka – �� 8. gniazdko – ��
3. trąbka – �� 9. drzewko – ��
4. bluzka – �� 10. wdówka – ��
5. łóżko – �� 11. łezka – ��
6. torebka – �� 12. kawka – ��

III. Proszę zdecydować, którą z podanych liter wpisać w puste miejsce, a następnie znaleźć inną
formę tego wyrazu (np. dopełniacz liczby pojedynczej lub mnogiej).
Przykład: pieniądz (dz/c) – pieniądza

księżyc (dz/c) – księżyca
1. obia… (d/t) – �� 11. zą… (b/p) – ��

2. móz… (g/k) – �� 12. gara… (ż/sz) – ��
3. leka… (rz/sz) – �� 13. pocią… (g/k) – ��
4. obru… (z/s) – �� 14. szali… (g/k) – ��
5. obra… (z/s) – �� 15. śnie… (g/k) – ��
6. gło… (z/s) – �� 16. dowó… (d/t) – ��
7. mió… (d/t) – �� 17. ku… (rz/sz) – ��
8. bu… (d/t) – �� 18. ner… (w/f) – ��
9. kalenda… (rz/sz) – �� 19. sej… (w/f) – ��
10. ry… (ż/sz) – �� 20. mą… (ż/sz) – ��
IV. Proszę wypisać z ćwiczenia III wyrazy, których zapis jest zgodny z wymową.
��
��
��
��
��
��
��
��
V. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: dowód osobisty masz?

Masz dowód osobisty?
1. Katowic szalik do Żołnierz swój pociągu. zgubił w

��
2. obrus. wylał chrzanowy Danuty na Mąż sos

��
3. soku Nie ani kupiliśmy kawy. ryżu,
��
4. koło gniazda na budują drzewie garażu. Ptaki
��
5. babci Pamiętam i pierogi. sad wspaniałe jej
��
6. walizkach torbach pełno Na było kurzu. i
��
7. jest jaki sejfu. do kod zapomniał, Brat
��
8. buty Muszę i bal dziadka. na kupić oraz dla bluzkę prezent
��
VI. Proszę znaleźć inną formę czasownika, która wyjaśnia pisownię podanych form trybu
rozkazującego, i przeczytać głośno obie formy.
Przykład: gryź! – (on) gryzie
1. rób! – �� 9. otwórz! – ��

2. zostaw! – �� 10. mów! – ��
3. jedz! – �� 11. noś! – ��
4. jedź! – �� 12. powieś! – ��
5. wróć! – �� 13. uderz! – ��
6. chodź! – �� 14. leż! – ��
7. siedź! – �� 15. pokaż! – ��
8. pisz! – �� 16. bądź! – ��

* VII. Proszę uzupełnić wyrazy za pomocą spółgłosek
p–b t–d k–g f–w s–z sz – ż (rz) c – dz
i wyjaśnić swój wybór w przypadku niezgodności pisowni i wymowy.
A: B:
kremówka bo: kremowy okładka bo: okładać
matka zgodnie z wymową agrafka zgodnie z wymową
1. widokó…ka �� 1. sąsia…ka ��

2. sze… �� 2. ły…ka ��
3. młodzie… �� 3. gwiaz…ka ��
4. szwe…ki �� 4. ście…ka ��
5. sło…ki �� 5. żaró…ka ��
6. cię…ki �� 6. ry…ka ��
7. nazwi…ko �� 7. skarpe…ki ��
8. go…ki �� 8. koryta… ��
9. papie… �� 9. ko…mos ��
10. ch…alić �� 10. konie… ��
11. grzy…ki �� 11. bli…ki ��
12. obra…ki �� 12. mró… ��
13. ś…ieca �� 13. marche…ka ��
14. wyści… �� 14. nó…ki ��
15. podró… �� 15. truska…ki ��
VIII. Proszę uzupełnić zdania wyrazami z ćwiczenia VII (pierwsze litery są podane). W niektórych
przypadkach należy zmienić formę wyrazu. Proszę przeczytać głośno uzupełnione zdania.
Przykład: Ryszard poszedł na film pt. „Kosmos”.
1. Dyrektor często ch . . . . . . . . . . . . m . . . . . . . . . . . . naszego liceum za dobre wyniki

w nauce.
2. Teresa ma kupić dla s . . . . . . . . . . . . ż . . . . . . . . . . . ., dwie ś . . . . . . . . . . . . i kilo
m . . . . . . . . . . . . ..
3. Dominik narysował dwa o . . . . . . . . . . . . – na jednym jest niebo i złote g . . . . . . . . . . . .,
a na drugim trzy kolorowe r . . . . . . . . . . . . w akwarium.

4. Piotrusiowi na spacerze zmarzły n . . . . . . . . . . . ., bo jest m . . . . . . . . . . . ., a on miał
za cienkie s . . . . . . . . . . . . ..
5. K . . . . . . . . . . . . wakacji b . . . . . . . . . . . ., a ja jeszcze nie wysłałam w . . . . . . . . . . .
z pozdrowieniami do sz . . . . . . . . . . . . ..
6. P . . . . . . . . . . . . wybrał się w kolejną p . . . . . . . . . . . . .. Odwiedzi Łotwę i Litwę.
IX. Podane zdania proszę zamienić na liczbę mnogą, a potem przeczytać je głośno.
Przykład: Kiedy zmieniono ten kod? Kiedy zmieniono te kody?
1. Mój przyjaciel je obiad o czwartej. ��

2. Pociąg jeździ wolniej niż samochód. ��
3. W naszej grupie jest Szwed i Francuz. ��
4. Nóż leży na stole. ��
5. Ten grzyb jest trujący. ��
6. Mąż wyciera kurz. ��
7. Tu powieszę kalendarz, a tu obraz. ��
8. Babcię boli ząb. ��
9. Na tym zdjęciu jest sarkofag. ��
10. Narysuj łódź i staw. ��
11. Mój kuzyn lubi oglądać wyścig psów. ��
12. Umyj korytarz! ��
X. Proszę uzupełnić tabelkę, przeczytać wyrazy głośno i uzasadnić ich pisownię (niezgodność
wymowy z zapisem).
rzeczownik przymiotnik przysłówek

szybkość szybki szybko
miód
lądowy
ogrodowo
śniegowy
lud
po ludzku
grzyb
gwiazdkowy
błąd
listopadowo

XI. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B i ułożyć z wybranymi parami wyrazów
5 zdań.
A: B:
0. rzadki a. łóżko
1. gorzkie b. chleb
2. brzydka c. bagaż
3. świeży d. błąd
4. ciężki e. chwila
5. twarde f. odpowiedź
6. serbski g. drzewko
7. słodka h. lekarstwo
8. pierwsza i. okładka
9. szybka j. nalewka
10. krzywe k. piłkarz
0. d, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. …
0. Popełniłeś rzadki błąd.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
*XII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek dźwięcznych lub bezdźwięcznych.
1. Wolę kuchnię gre…ką ni… irlan…ką.

2. Jaki gro…ny le…!
3. Stamtą… lepiej widać lą….
4. Jej mą… jest wcią… s…rustrowany.
5. W k…ietniu zostanie tu ot…arty sz…ajcarski bank.
6. Jadę taksó…ką dzisiaj ju… cz…arty ra….
7. Ukradziono mi port…el, dowó… i klucze.
8. Doką… prowadzi ta ście…ka?
9. Sekreta… prze… ch…ilą wyszedł.
10. Sie…cie cicho!
11. Zapal ś…iece i …sta… k…iaty do wazonu.
12. W lecie modny będzie brą… i be….
13. Włó… paró…ki do lodó…ki.
14. Krako…ski rynek jest więk…y od tarno…skiego.
15. Wolisz dostać bran…oletkę czy pier…cionek?

*XIII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek dźwięcznych lub bezdźwięcznych.
1. Mój sąsia… remontuje gara….

2. Zgubiłam tu… do rzęs i ró… do policzkó….
3. Połó… nó… obok ły…ki.
4. Kup sześć pączkó…, trzy kremó…ki i kilo brzosk…iń.
5. Pot…ebne mi dwa ołó…ki i trzy agra…ki.
6. Podpi… się tutaj i nie mó… o tym nikomu!
7. Uwielbiam truska…ki, ja…łka i śli…ki.
8. Jutro będzie mró… i śnie….
9. Po…tó…cie końcó…ki dopełniacza.
10. Pogrze… artysty odbędzie się w cz…artek.
11. Lubię chodzić w kla…kach.
12. Nie je…cie teraz na cmenta….
13. Nie je…cie tyle bananó…!
14. Powie… dzia…kowi, że p…yjdę we …torek.
15. Nie cierpię ostry… i ch…anu.
*XIV. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek dźwięcznych lub bezdźwięcznych.
Przykład: Kupić prezenty gwiazdkowe:
1. dla dzia…ka – ksią…kę „Łó…ki listopa…” i czekola…ki

2. dla ba…ci – powie…ć „Go…kie ch…ile” i k…adratowy obru…
3. dla mamy – album „Ogró…ki na tara…ach” i krem do t…arzy
4. dla taty – poradnik „Gara… – mój ś…iat” i port…el
5. dla cioci – album „Sąsia… ś…iętego” i mió…
6. dla siostry – poradnik „Cz…oronogi …śród nas” i per…umy „Szmarag…”
7. dla ku…yna – ostatnią płytę zespołu „Ner… i móz…” i pasek do spodni
*XV. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek dźwięcznych lub bezdźwięcznych.
Pawełku!
Bardzo się cieszymy, że pod naszą nieobecność dom będzie pod dobrą opieką.
Mamy do Ciebie parę próśb – jak sygnalizowaliśmy:
Przykład: Nie noś przy sobie wszystkich pieniędzy!
1. Powie… pranie!
2. Włó… napoje do lodówki!
3. Zje… owoce!

4. Otwór… okienko w piwnicy!
5. Ku… kwiaty dla pani Jadzi (na czwartek)!
6. Poka… Agnieszce zdjęcia (są w szafce)!
7. Zró… porządek w gazetach!
8. Nie le… na dywanie!
9. Przeka… panu Władkowi pozdrowienia od Adriana!
10. Nie mó… sąsiadce, kiedy wracamy!
11. Zawie… Piotrowi wiertarkę!
12. Przyje… po nas na lotnisko w sobotę w przyszłym tygodniu!
Całujemy – Rodzice
XVI. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. gwiazdka 7. krzew Z G A Ł Ą Z K A S O
2. wiatr 8. gołoledź Ó A W E Z R K Y B K
3. drzewko 9. listopad R Ś B T R A W K A W
4. gałązka 10. mróz M N H R T A I W T E
5. trawka 11. śnieg L I S T O P A D N Z
6. kwiatek 12. zamieć Ć E I M A Z T Ś P R
E G O Ł O L E D Ź D
G W I A Z D K A F J

4 Spółgłoski miękkie
i twarde
Spółgłoski miękkie Spółgłoski twarde
ś (si) s
ć (ci) c
ź (zi) z
dź (dzi) dz
ń (ni) n
O wymowie spółgłosek miękkich i twardych decyduje udział środkowej części języka.

Jeśli wznosi się ona lub dotyka podniebienia, powstają spółgłoski miękkie.
W piśmie oznaczamy miękkość spółgłosek za pomocą:
1. kreseczki nad literą oznaczającą odpowiednią spółgłoskę twardą: ś, ć, ź, dź, ń.

Używa się tych spółgłosek n a k o ń c u wyrazu lub p r z e d inną spółgłoską;
Przykłady:
pisać, koń, ćwierć, zaświecić, słońce, dźwięk, przyjaźń, gałąź
2. litery i dodanej do odpowiedniej spółgłoski twardej (c + i = ci, n + i = ni itd.).

Pisze się tak przed samogłoską (ci + asto).
Przykłady:
ciemny, ciepły, ziemia, udział, październik, kwiecień, kosiarka
44 4. Spółgłoski miękkie i twarde

UWAGA!
W tym przypadku litera i jest tylko znakiem miękkości, tzn. n i e p e ł n i funkcji samo-
głoski. Można to rozpoznać po tym, że i nie tworzy sylaby, np. cie-pły, kwie-cień, zie-mia, gdy
tymczasem w słowach: zima, cisza, tani, siwy litera i jest jednocześnie znakiem miękkości i sa-
mogłoską: zi-ma, ta-ni, si-wy.
Zarówno miękkie spółgłoski w pozycji przedsamogłoskowej, jak i te, zmiękczone za pomocą

kreseczki, wymawia się tak samo, tzn. nie słychać wyraźnie i.
Przykłady:
ciepły – ćma siano – śmiech ziemia – źródło
Natomiast w spółgłoskach miękkich, w których i pełni rolę znaku miękkości oraz samogło-
ski, słychać wyraźnie i.
Przykłady:
cichy, siwy, zimny, dziki, niski
PROSZĘ PORÓWNAĆ WYMOWĘ:

ciepły – cichy siano – siwy ziemia – zimny dziecko – dziki
ĆWICZENIA
Część A
* I. Proszę wpisać w puste miejsca ś lub si.
A: B:
1. miesiąc 7. w…adać 1. …mierć 7. li…ć
2. pro…ć 8. wie… 2. …erpień 8. o…ć
3. …wieży 9. wła…nie 3. …liczny 9. kto…
4. …więto 10. osobi…cie 4. o…emna…cie 10. dzie…ęć
5. …miech 11. …ła 5. …rodek 11. jako…ć
6. …ciana 12. …wiat 6. wymy…lić 12. do…wiadczenie
4. Spółgłoski miękkie i twarde 45

II. Proszę wypisać z ćwiczenia I wyrazy, w których stosuje się pisownię ś.
��
��
��
��
III. Proszę wybrać 12 wyrazów z ćwiczenia I i ułożyć z nimi 6 zdań w taki sposób, aby w każdym
zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z ś i/lub si.
Przykład: W sierpniu spędziłam dziesięć dni nad morzem.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
* IV. Proszę wpisać w puste miejsca ź lub zi.
A: B:
1. wyraźny 7. …emia 1. zaka…ny 7. …ma
2. …rebak 8. pó…no 2. wyobra…ć 8. gu…k
3. ła…enka 9. wo…ć 3. …ródło 9. …emniak
4. pa…dziernik 10. we…! 4. Ka…o 10. …elony
5. wię…enie 11. …mny 5. …renica 11. bu…a
6. gro…ba 12. wyobra…nia 6. gałą… 12. ła…nia
V. Proszę wypisać z ćwiczenia IV wyrazy, w których stosuje się pisownię ź.
��
��
��
��

VI. Proszę wybrać 12 wyrazów z ćwiczenia IV i ułożyć z nimi 6 zdań w taki sposób, aby w każdym
zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z ź i/lub zi.
Przykład: Weź ten guzik!
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
* VII. Proszę wpisać w puste miejsca ć lub ci.
A: B:
1. pociąg 7. …sza 1. …emny 7. liś…
2. osobiś…e 8. bab…a 2. jakoś… 8. …ągle
3. …wiczenie 9. …śnienie 3. …astko 9. dwieś…e
4. …eń 10. …wier… 4. …ężki 10. ś…eżka
5. złoś… 11. …ekawy 5. bo…an 11. …ma
6. ś…ana 12. ch…eć 6. pła…ć 12. le…eć
VIII. Proszę wypisać z ćwiczenia VII wyrazy, w których stosuje się pisownię ć.
��
��
��
IX. Proszę wybrać 12 wyrazów z ćwiczenia VII i ułożyć z nimi 6 zdań w taki sposób, aby w każdym
zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z ć i/lub ci.
Przykład: Ćma leci do płomienia świecy.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��

* X. Proszę wpisać w puste miejsca dź lub dzi.
1. dźwięk 7. …wigać
2. …eło 8. odpowie…
3. uro…ny 9. nig…e
4. bu…k 10. …ewczyna
5. …adek 11. …wny
6. zło…ej 12. nie…wiedź
XI. Proszę wypisać z ćwiczenia X wyrazy, w których stosuje się pisownię dź.
��
��
XII. Proszę wybrać 6 wyrazów z ćwiczenia X i ułożyć z nimi 3 zdania w taki sposób, aby w każdym
zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z dź i/lub dzi.
Przykład: Usłyszał dziwny dźwięk.
1. ��
2. ��
3. ��
* XIII. Proszę wpisać w puste miejsca ń lub ni.
A: B:
1. kwiecień 7. …ebo 1. więzie… 7. bada…e
2. kuch…a 8. ko… 2. sierpie… 8. wyraź…e
3. dło… 9. piw…ca 3. ko…czyć 9. ko…ec
4. …eśmiały 10. stycze… 4. tech…kum 10. …ewiele
5. ś…ć 11. kamie… 5. …gdzie 11. ta…ec
6. ś…adanie 12. ta… 6. wspa…ały 12. cie…
XIV. Proszę wypisać z ćwiczenia XIII wyrazy, w których stosuje się pisownię ń.
��
��

XV. Proszę wybrać 12 wyrazów z ćwiczenia XIII i ułożyć z nimi 6 zdań w taki sposób, aby
w każdym zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z ń i/lub ni.
Przykład: Koń Zorro w tym filmie jest wspaniały.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
* XVI. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek.
ś – si ź – zi ć – ci dź – dzi ń – ni
1. Mój …adek ma uro…ny w pa…dzier…ku.

2. Ka…o jest nie…miały.
3. W ko…ciele było …mno i …emno.
4. Ta …liczna …ewczyna u…miecha się do mnie.
5. Je…enią li…cie lecą z drzew.
6. Nie …erpię …em…aków! A jakie da…e lubisz najbar…ej?
7. Oni wyra…nie u…eszyli się na nasz widok.
8. Moja ła…enka jest …ebieska, a kuch…a …elona.
9. Na grubej gałę… …e… jaki… …wny ptak.
10. Mu…my już ko…czyć.
11. Jó…o ma …epłe dło…e.
12. Kot ma wielkie …renice.
13. Jej …ecko bierze u…ał w konkur…e.
14. Wypowie… premiera została skomentowana w …enniku.
15. „Nie ma ryby bez o…ci i kobiety bez złoś…”.
16. Zga… …wiatło w piw…cy!
17. Jedli…cie już …niada…e?
18. Gdy spadnie …nieg, to poje…emy na wie….
19. Muszę zje…ć co… kwa…nego.
20. Pój…emy w …rodę na …wietny film.
21. Sło…ce …wieci, ale …ś…enie spada.
22. Ka…a ma bilety w …ódmym rzę…e.
23. Bę…emy u …ebie za go…nę.
24. Sło… z naszego zoo zachorował.
25. Mary…a ma w ży…u szczę…cie.
26. Ma…ek u…cisnął mu rękę.

27. To bardzo …ekawa powie…ć .
28. Czy pia…no jest …ęższe niż fortepian?
29. Na …rodku ś…eżki stał wielki nie…wie….
30. Kup …wier… kilo po…omek.
Część B
*I. Proszę wpisać w puste miejsca s lub ś/si.
A: B:
1. siano 6. …anki 1. o…a 6. Ba…a
2. …ny 7. …amotno…ć 2. pro…ba 7. no…!
3. u…ą…ć 8. miło…ć 3. te…ć 8. …ędzia
4. …wit 9. …ostra 4. …ekret 9. …atka
5. …owa 10. …yn 5. ro…a 10. ko…ć
*II. Proszę wpisać w puste miejsca z lub ź/zi.
A: B:
1. Zuzia 6. ko…a 1. …le 6. fi…yka
2. je…oro 7. ba…e 2. Ka…a 7. ga…eta
3. prze…ębienie 8. we…my! 3. …osia 8. …oła
4. bu…a 9. …ródło 4. …ły 9. wo…ć
5. mro…ny 10. wa…on 5. ka…anie 10. pó…no
*III. Proszę wpisać w puste miejsca c lub ć/ci.
A: B:
1. praca 6. pła…ć 1. pra… 6. ko…
2. pała… 7. …ena 2. …emny 7. …sza
3. wró…ć 8. …asny 3. pa…erz 8. bile…k
4. kon…ert 9. no… 4. …eń 9. o…ean
5. …ały 10. …ało 5. …ałować 10. częś…

*IV. Proszę wpisać w puste miejsca dz lub dź/dzi.
1. dzwonić 7. je…my!
2. ro…aj 8. …wig
3. …wić (się) 9. wie…ma
4. ro…ć 10. bu…ć
5. …eń 11. sie…enie
6. je…my! 12. …ura
*V. Proszę wpisać w puste miejsca n lub ń/ni.
A: B:
1. konik 6. ta…czyć 1. kamie…ny 6. wrzesie…
2. pa… 7. li…a 2. ko…ecznie 7. powierzch…a
3. więzie…e 8. wi…o 3. po…czochy 8. koro…a
4. zgi…ąć 9. mi…uta 4. wcześ…e 9. kro…ka
5. Karoli…a 10. błękit…y 5. de…tysta 10. pie…
VI. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B i ułożyć z wybranymi parami
wyrazów 7 zdań.
A: B:
0. cichy a. pałac
1. nieśmiały b. sok
2. wspaniały c. dzień
3. tani d. kazanie
4. świetne e. koc
5. śliczna f. wazon
6. niebieski g. dźwięk
7. zielone h. syn
8. dziwna i. wino
9. świeży j. dentysta
10. ciemne k. koncert
11. ciężki l. spodnie
12. zimne m. siostra
13. cały n. jezioro
14. zły o. prośba
0. g, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. …, 11. …, 12. …, 13. …, 14. …

0. Przez otwarte okno słychać było cichy dźwięk fortepianu.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
7. ��
* VII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek.
s – ś/si z – ź/zi c – ć/ci dz – dź/dzi n – ń/ni
1. Moja …ostra lubi je…dzi… na …ankach.

2. Ela no… błękit…e po…czochy.
3. Dzi…ejsze kaza…e w naszym koś…ele było …trasznie nud…e.
4. Zo…a ma …liczną bu…ę.
5. Nie je…cie kwa…nych …liwek.
6. Zu…a jest prze…ębiona i pije …ółka.
7. Poje…my na wie…!
8. Umiesz mówi… pa…erz po polsku?
9. Morder…a udu…ł swoją te…ciową.
10. Eweli…a pięk…e ta…czy.
11. Wie…ma je…dzi no…ą na miotle.
12. …owa i…e …pać o …wicie.
13. …ecko ma ręce …ne z …mna.
14. Boli go …ałe …ało.
15. Po ko…cer…e przez chwilę trwała …sza.
16. Masz …urę w …pod…ach.
17. Ba…e stoją w wa…o…e na parape…e.
18. Podarowali…my mu …wny bu…k, który …woni co pię… seku…d przez dwie mi…uty.
19. Ka…u, nie no… tak …emnych …ukienek.
20. Czy ten ko… można wypra… w pral…e?
21. Dzi… jest bardzo mro…no.
22. Jaka jest …ena tych go…dzików?

VIII. Od podanych bezokoliczników proszę utworzyć formy trybu rozkazującego w 2. osobie
liczby pojedynczej lub w 1. osobie liczby mnogiej. Proszę przeczytać głośno drugą i trzecią
kolumnę, zwracając uwagę na wymowę bezdźwięczną spółgłosek twardych i miękkich na końcu
wyrazu i wymowę dźwięczną w środku wyrazu.
bezokolicznik 2. os. l. poj. 1. os. l. mn.

jeść jedz! jedzmy!
przyjść przyjdź!
powiedzieć powiedzmy!
wziąć weźmy!
być bądź!
wejść wejdźmy!
sprawdzić sprawdź!
znaleźć znajdźmy!
zgodzić się zgódź się!
siedzieć siedźmy!
kłaść kładź!
Część C
*I. Proszę wpisać w puste miejsca s lub sz.
A: B:
1. kasa 6. ka…a 1. …ala 6. ba…
2. ko…yk 7. …er 2. …os 7. …um
3. Ka…uby 8. …osa 3. ki…ony 8. …eroki
4. …ynka 9. pa…ek 4. …uma 9. pu…ty
5. ka…taniety 10. bo…o 5. ru…ać 10. bok…
*II. Proszę wpisać w puste miejsca z lub ż/rz.
A: B:
1. zebra 6. …ebra 1. …ąd 6. …ąb
2. ró…a 7. …upa 2. …ebrać 7. …ona
3. bu…a 8. wie…yć 3. …ebrać 8. po…nać
4. brą…owy 9. ka…dy 4. obra…ek 9. gnia…do
5. …egarek 10. …ycie 5. gwia…da 10. ko…eń

*III. Proszę wpisać w puste miejsca c lub cz.
A: B:
1. kaczka 6. …yklon 1. …ekać 6. s…ena
2. uli…a 7. …ęsto 2. pa…ka 7. po…ta

3. …apka 8. …órka 3. …ygaro 8. …oło
4. u…ucie 9. …as 4. pła… 9. …ela
5. …udny 10. wie…ór 5. …ek 10. o…ena
*IV. Proszę wpisać w puste miejsca dz lub dż.
1. wiedza 4. bar…o
2. …okej 5. …banek
3. …ungla 6. …em
* V. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek.
s – sz c – cz z – ż/rz dz – dż
1. Moja …órka …ęsto pła…e.

2. Bar…o lubię …emy, …ery i …osy, ale nigdy nie jadam ka…y.
3. …ebra ma …łamane …ebro.
4. W ten …udny wie…ór chodził bo…o po pia…ku i …łuchał …umu mo…a.
5. Ka…a na po…cie jest nie…ynna.
6. …ta…ek …edł …eroką …o…ą i gwi…dał.
7. Jó…ek pali …ygara, a Wa…ek papiero…y.
8. …okej …gubił …apkę.
9. Nie cierpię …upy z ki…onych ogórków.
10. …egar na wie…y w…ka…uje …wartą.
11. Daj …ebrakowi …eść …łotych.
12. Nie ru…aj …banka!
13. Czy ka…da gwia…da ma swoją na…wę?
14. Mą… śpiewa ba…em, a …ona …opranem.
15. Podobają ci się …ółte ró…e?
16. W …afie na …trychu są ko…e ze …tarymi ubraniami.
17. Ten …alik jest …byt wą…ki.
18. Sz…epan …abrał mój …ary …weter.
19. Nie …woń do mnie w …asie bu…y.
20. Po…ukam klo…ków w dziale …abawek.

Część D
*I. Proszę wpisać w puste miejsca ś (si) lub sz, a potem przeczytać głośno pary wyrazów.
1. wie… – wie…
2. …yny – …iny
3. Ka…a – ka…a
4. ko… – ko…!
5. …osa – …ostra
*II. Proszę wpisać w puste miejsca ź (zi) lub ż/rz, a potem przeczytać głośno pary wyrazów.
1. …ebra – …ęba
2. bu…a – bu…a
3. …ółtko – …ółko
4. w …ymie – w …mie
5. ba…e – (w) ba…e
6. …eka – …emia
*III. Proszę wpisać w puste miejsca ć (ci) lub cz, a potem przeczytać głośno pary wyrazów.
1. …eszę – …eszę
2. …ekawy – …ekać
3. …oło – …ało
4. pła…! – pła…!
5. bo…ek – bo…ek
6. …ąstka – …ągłe
7. …as – …asto
8. …emny – …emu
IV. Proszę wpisać w puste miejsca dź (dzi), dz lub dż, a potem przeczytać głośno pary wyrazów.
1. …em – …eń
2. …wny – …wonek
3. …ura – …ungla
4. …okej – …obak
5. wie…a – wie…ał

* V. Proszę uzupełnić zdania za pomocą spółgłosek.
ś/si – sz ć/ci – cz ź/zi – ż/rz dź/dzi – dz/dż
1. Co …eń jem …em wi…niowy.

2. Te…ciowa …ęsto pie…e py…ne …aste…ka.
3. W tym ba…e są zaw…e …tu…ne ba…e.
4. Czy w …mie pada …nieg w …ymie?
5. …ekawe, na co on li…y?
6. Dyrektor wystawił …ek bez pokry…a.
7. Ka…a chętnie je ka…ę.
8. Dawniej woleli…my mie…ka… w mie…cie, a teraz – na w… .
9. Czy wie…, gdzie le…y ta wie…?
10. …otka …e…y się, że się …e…esz nową sz…otką.
11. Dodaj do zupy …mietanę i …ółtko.
12. …ymek no… …epłą …apkę nawet w le…e.
13. Nie pła…, Ba…u!
14. Zapła… za mnie!
15. …e…ek ko… trawę i wkłada ją do ko…y.
16. Zamówili…my …erwony bar…cz, bo…ek z grilla w …ołach i ki…oną kapustę.
17. …elona …abka ch…ała po…lubić bo…ana.
18. Nasz najlepszy …okej boi się bu…y.
19. Nie wie…ał, że cała ro…na …eka na niego nie…erpliwie.
20. Po wypadku na …osie miał stłu…one …ebra i po…nia…one …ało.
21. Czy …obak mie…ka w …ungli?
22. Kieli…ki, …klanki i tale…e schowaj do pomarań…owego pudła, a …tu…ce – do
…arnego.
VI. Od podanych bezokoliczników proszę utworzyć formę trybu rozkazującego (TR) w 2. osobie
liczby pojedynczej oraz formy trybu oznajmującego w 3. osobie liczby pojedynczej i 3. osoby
liczby mnogiej. Proszę zwrócić uwagę na sposób zapisu spółgłosek miękkich w trzech pierwszych
kolumnach i pojawienie się spółgłoski twardej w czwartej kolumnie. Proszę wszystkie formy
przeczytać głośno.
bezokolicznik 2 os. l. poj. (TR) 3. os. l. poj. 3. os. l. mn.

ogłosić ogłoś! ogłosi ogłoszą
prosić
nosić
przynieść
płacić

powiesić
udusić
zaprosić
wrócić
zaświecić
zgasić
zanosić
czyścić
VII. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. źrenice 7. dłoń T U M Z P Ń O Ł D Y
2. ciśnienie 8. łokieć Z Ł A M A N I E Z B
3. zioła 9. dziąsła K O Ś Ć L A Ł O I Z
4. maść 10. złamanie A K Ć Ż E B R A Ą G
5. paznokieć 11. kość Ś I Ę M C K Ł Z S S
6. palec 12. żebra U E C I N E R Ź Ł Ą
W Ć E I K O N Z A P
C I Ś N I E N I E F

5 Pisownia ji, ii, i
Rzeczowniki, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się

na -ja, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedyn-
czej, a także czasem w dopełniaczu liczby mnogiej kończą się na:
 -ji po spółgłoskach c, s, z (zgodnie z wymową), np.

kolacja – kolacji, poezja – poezji, Rosja – Rosji
 -i po samogłoskach (niezgodnie z wymową), np.
nadzieja – nadziei, szyja – szyi, aleja – alei
Rzeczowniki, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się

na -ia, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedyn-
czej, a także w dopełniaczu liczby mnogiej kończą się na:
 -ii w wyrazach zapożyczonych (wymawia się -ji), np.

ortografia – ortografii, aria – arii, Dania – Danii
 -i w wyrazach rodzimych (lub za takie uważanych), np.
ziemia – ziemi, ciocia – cioci, Gdynia – Gdyni
Rzeczowniki zakończone na -ea, np.

Korea – Korei, idea – idei,
mają w tych samych co powyżej przypadkach koncówkę -i.
58 5. Pisownia ji, ii, i

 Czasowniki: stać, bać się, kroić, stroić odmieniają się według wzoru:
stoję, stoisz, stoi, stoimy, stoicie, stoją
 Zaimki: mój, moja, moje (itd.), ale: moi, moich, moimi (itp.)
 Po innych spółgłoskach niż c, s, z pisze się i, mimo że słychać j,

np. biały, piasek, kwiat, fiołek, miasto, linia, diament, dieta,
sympatia, studiować, kiosk, monarchia
ĆWICZENIA
I. Podane rzeczowniki proszę napisać w dopełniaczu.
Przykład: Grecja – Grecji
1. Ania – �� 11. encyklopedia – ��

2. stacja – �� 12. nadzieja – ��
3. biologia – �� 13. geografia – ��
4. poczekalnia – �� 14. idea – ��
5. Norwegia – �� 15. lilia – ��
6. Słowacja – �� 16. kuchnia – ��
7. chemia – �� 17. fantazja – ��
8. stocznia – �� 18. Maja – ��
9. kawiarnia – �� 19. telepatia – ��
10. wersja – �� 20. konstytucja – ��
5. Pisownia ji, ii, i 59

II. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B i ułożyć z wybranymi parami wyrazów
5 zdań.
A: B:
0. lilia a. nowa
1. stocznia b. chorobliwa
2. kuchnia c. wirtualna
3. konstytucja d. gdańska
4. fantazja e. nierealna
5. wersja f. biała
6. stacja g. amerykańska
7. nadzieja h. wiedeńska
8. kawiarnia i. kolejowa
9. encyklopedia j. śródziemnomorska
10. idea k. ostatnia
0. f, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. …
0. W wazonie stały białe lilie.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
III. Podane rzeczowniki proszę napisać w mianowniku.
Przykład: Korei – Korea
1. uczelni – �� 11. kolei – ��

2. Marii – �� 12. sesji – ��
3. restauracji – �� 13. komedii – ��
4. latarni – �� 14. kwiaciarni – ��
5. żmii – �� 15. konwalii – ��
6. akcji – �� 16. winiarni – ��
7. orchidei – �� 17. tolerancji – ��
8. kokieterii – �� 18. kłótni – ��
9. teorii – �� 19. piekarni – ��
10. Bośni – �� 20. resocjalizacji – ��

IV. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: telewizji depresji. był Wczoraj o w program

Wczoraj w telewizji był program o depresji.
1. uczelni. na będzie kolei strajk Jutro i na

��
2. Marii Nie i kokieterii. lubię jej
��
3. małżeńskich? teorii Słyszeliście kłótni o
��
4. latarni. koło się zabytkowej restauracji Spotkajmy w
��
5. do W sesji pojechał egzaminacyjnej czasie Bośni.
��
6. gałązkę kwiaciarni orchidei. konwalii bukiecik W i kupiliśmy
��
V. Proszę uzupełnić zdania za pomocą i lub j.
1. Uw…elb…am chleb z m…odem!

2. Z…em kotlet so…owy, bo jestem na d…ecie.
3. Ze wszystkich kw…atów najbardziej lub…ę f…ołki i h…acynty.
4. Na którym peronie sto… nasz pociąg?
5. Mar…an zrobił mo…m dzieciom dużo zd…ęć.
6. P…otruś nie lubi pa…ąków.
7. Przyjdź na ob…ad ze swo…m chłopakiem.
8. M…etek mi…ał re…on katastrofy obo…ętnie.
9. W tym reg…onie jest dużo jezior, więc można pływać ka…akiem.
10. Mam dwa bilety na prem…erę do Teatru M…ejskiego.
11. Deb…ut Lil...ańskiego w „Nieb…eskim” nie był zbyt udany.
12. Dlaczego two… synowie nie jedzą kalaf…ora?
13. Wystro…łaś się jak gw…azda filmowa!
14. Mo…a sąsiadka ma piękne stro…e.
15. Widzieliście film „Sami swo…”?
16. Obe…rzeliśmy wczora… „Pop…ół i d…ament”.

VI. Proszę uzupełnić zdania za pomocą i lub j.
1. P…asek na tamtej plaży jest prawie b…ały.

2. Mógłbyś pokro…ć k…ełbasę?
3. Pow…edz im o swo…ch kłopotach.
4. Nasz kot głośno m…auczy, bo się bo… odkurzacza.
5. Proszę przygotować d…alog pt.: „Zakupy w k…osku”.
6. Narysuj lin…ę p…onową.
7. Stud…uję archeolog…ę, a Han…a – filozof…ę.
8. Nasza arm…a zm…enia mundury.
9. Pokaż mi two…ą nową suk…enkę!
10. Nie widziałeś mo…ch szk…eł kontaktowych?
11. Gdzie leży Abisyn…a?
12. Zapytaj w sekretar…acie, czy jest tam pap…er do drukarki.
13. Strasznie się bo…ę, że oble…ę ten egzamin!
14. Musisz tu nakle…ć dwa znaczki.
15. Nian…a pi…e dużo mleka.
16. Jul…usz tresu…e zw…erzęta w cyrku.
VII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą i, ii, ji.
1. Codziennie po kolac… dzwonił do Cecyl….

2. W czasie fer… chodziliśmy na kurs stenograf….
3. Zasnął w czasie audyc… o poez….
4. Przejrzałam zbiór fotograf… należący do Felic… .
5. Na geograf… uczyliśmy się o Hiszpan… i Franc… .
6. W ogródku Zof… rośnie dużo bratków, nasturc… i konwal… .
7. Wczoraj byliśmy na uroczystej akadem… z okaz… Dnia Matki.
8. W czasie wakac… pojedziemy do Angl… i Szwec… .
9. On ma na szy… znak od ukąszenia żmi… .
10. Umówiliśmy się przy Szóstej Ale… .
11. Czy nie ma już żadnej nadzie…?
12. Wyraża się o Brazyl… bez sympat… .
13. Dziś nie było ani histor…, ani relig… .
14. Nie masz rac… – nigdy nie pożyczałam biżuter… od Ka…!
15. Opowiedz wszystko po kole… .
16. Wczoraj w telewiz… był ciekawy program o ekonom….
17. Pan X nie należy do żadnej part… .
18. W tej sytuac… posłuchajmy ar… z „Traviaty”.
19. Marzę o podróży do Turc… i Eston….
20. Nie zjem drugiej porc… lodów.

VIII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą i, ii, ji.
1. W czasie lekc… o Austral… wszedł dyrektor.

2. Nie lubię ani komed…, ani horrorów.
3. Gdzie są twoje okulary – w kuchn… czy w sypialn…?
4. W poczekaln… na stac… było zimno.
5. Jutro jadę do cioc… Alic… do Gdyn….
6. Jakie jest twoje zdanie na temat eutanaz…?
7. Janek zdał egzamin z chirurg… na czwórkę, a z anatom… na piątkę.
8. Powiedziałeś już rodzicom o tró… z biolog…?
9. Poszukaj tego słowa w encykloped….
10. Dostałam broszkę w kształcie orchide… od mojej sympat….
11. Czy jego wujek pracuje w stoczn…, czy w kopaln…?
12. Paweł pisze referat o leukem…, a Marzena o anem….
13. Lidka nie chce stud…ować socjolog….
14. Słyszeliście o ostatniej akc… polic…?
15. Podobno zatrzymano szefa maf… w ciastkarn….
16. Niestety, nie ma w tym żadnej eleganc…, raczej trochę ekstrawaganc….
17. U Kornel… w jadaln… jest bardzo dużo kwiatów.
18. W zeszłym roku byliśmy na Sycyl…, a w tym wybieramy się do Dan….
19. Nie widziałeś Jul…? Jest w czyteln… .
20. Napiszcie kilka informac… o swojej uczeln….
IX. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. Francja 8. Estonia B R A Z Y L I A T Z S A
2. Rosja 9. Chorwacja E A I L A R T S U A W J
3. Tunezja 10. Szkocja L D G R E C J A R L K C
4. Belgia 11. Grecja G A H R S Z K O C J A N
5. Brazylia 12. Dania I N W T U N E Z J A J A
6. Australia 13. Libia A I N O T S E F A J S R
7. Turcja 14. Irlandia N A J C A W R O H C O F
L I B I A I D N A L R I

6 Pisownia ą, on, om, ę, en, em
ą, ę pisze się w wyrazach rodzimych
(lub za takie uważanych), np.

często, więc, wąsy, dąb, ręka,
brązowy, wędrować, kąpiel, kolęda
pisze się w wyrazach rodzimych, gdy

ę wymienia się na ę:
błąd – błędy dąb – dębowy

mąż – mężny rączka – ręka
piątka – pięć pamiątka – pamiętny
on, om, en, em pisze się w wyrazach obcego

pochodzenia, np.
pompa, recenzja, talent, kontrola, kontrast,

komplikować, pensja, temperament, fragment,
dentysta, cenzura, plomba, front, benzyna,
konduktor, dyrygent, anons, akcent, prezent
64 6. Pisownia ą, on, om, ę, en, em

ą, ę zgodnie z wymową pisze się przed spółgłoskami:
f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch, np. wąsy, gęsty, pąsowy, siąść, gęś, wąż,

ciężki, język, gałąź, węch
ą, ę niezgodnie z wymową pisze się przed spółgłoskami:
p, b (słychać om, em): trąbić, ząb, gołąb, tępy, bęben, głęboki

t, d, c, dz, cz (słychać on, en): wątroba, kąt, błąd, tętno, pędzel,
tęcza
ć, dź (słychać oń, eń): zamknąć, wziąć, będzie, pięć
k, g (słychać on, en tylnojęzykowe): mąka, pociąg, błękitny,
Węgry
om, em zgodnie z wymową pisze się przed spółgło-

skami:
p, b: bomba, pompa, romb, tempo, stempel

t, d, c: kontynent, akcent, blondyn, koncert
on, om, en, em niezgodnie z wymową (słychać ą, ę)

pisze się przed:
f, w, s, z, sz, ch: komfort, konwój, konserwa, konstytucja,

benzyna, sens
UWAGA!
trąba – trombita
tępy – tempo
skąpy – pompa
zakręt – kontynent
mętny – mentalność
więc – inteligencja
tętno – petent
kąt – konto
6. Pisownia ą, on, om, ę, en, em 65

ę pisze się (wymawia się e):
 w 1. osobie l. poj. czasowników koniugacji -ę, -esz i -ę -isz/-ysz:

piszę, piję, palę, mówię, tłumaczę, słyszę
 w niektórych formach czasu przeszłego czasowników na -ąć:
wzięłam, płynęliśmy, cofnęły, kichnęła
 w mianowniku i bierniku l. poj. niektórych rzeczowników
rodz. n.: zwierzę, imię, ramię
 w bierniku l. poj. rzeczowników rodz. ż. i m. na -a: książkę,
córkę, Olę, telewizję, artystę, poetę
ę pisze się niezgodnie z wymową (słychać o):
 w końcówkach czasowników na -ąć:

zamknąć, zdjąć, płynąć, wziąć
 w formach czasu przeszłego tych czasowników:
wziąłem, zapiąłeś, minął, połknął
ę pisze się zgodnie z wymową:
 w 3. os. l. mn.: powtarzają, tańczą, chcą, idą

 w narzędniku rzeczowników l. poj. rodz. ż. i zakończonych na -a:
literaturą, kobietą, wodą, matką, Alą
 w bierniku i narzędniku przymiotników l. poj. rodz. ż.:
ciekawą, polską, zimną, zieloną, lekką
 w bierniku i narzędniku zaimków l. poj. rodz. ż.:
moją, naszą, waszą
em pisze się:
w 1. os. l. poj. czasowników typu

umieć, wiedzieć, rozumieć: umiem, wiem, rozumiem
em pisze się:
w celowniku l. mn. rzeczowników:

książkom, matkom, chłopcom, kotom, zeszytom,
dzieciom
en, on pisze się:
wrzed przyrostkami -ka, -ko: okienko, koronka, słonko

ĆWICZENIA
I. Proszę wpisać odpowiednią literę lub litery.
Przykład: dąb (ą/om)
1. z…b (ą/om) 7. bł…d (ą/on)

2. s…da (ą/on) 8. pl…ba (ą/om)
3. m…ż (ą/on) 9. rz…d (ą/on)
4. rem…t (ą/on) 10. bl…dyn (ą/on)
5. k…fort (ą/om) 11. k…kurs (ą/on)
6. w…ż (ą/on) 12. gał…ź (ą/on)
II. Wyrazy w nawiasach proszę napisać w bierniku liczby pojedynczej, a potem przeczytać je
głośno.
Przykład: Codziennie oglądam (telewizja) telewizję.
1. Czekam na (Monika) ...............

2. Widzieliście już (kolekcja) .............. filiżanek Ewy?
3. Zjedzmy najpierw (zupa) ...............
4. Poznałam wczoraj (żona) .............. Jacka.
5. Wreszcie przeczytałem (recenzja) .............. tej sztuki.
6. Kiedy jedziesz na (konferencja) .............. ?
7. Ciocia zażywa (witamina) .............. B.
8. Pasażerowie prosili o (woda) ...............
9. Urzędniczka wreszcie otworzyła (kasa) ...............
10. Kupiliśmy mu na imieniny (papuga) ...............
III. Wyrazy w nawiasach proszę napisać w celowniku liczby mnogiej, a potem przeczytać je
głośno.
Przykład: Życzyłyśmy (studenci) studentom miłego wieczoru.
1. Podziękuj (rodzice) .............. za prezent.

2. Pomóż (dzieci) .............. pozbierać klocki.
3. Renata zazdrości (koleżanki) .............. sukcesów.
4. Dziwię się (sąsiedzi) .............. , że teraz robią remont.
5. Podarowaliśmy (gospodarze) .............. album Polski.

6. (Policjanci) .............. bardzo się nudziło, więc grali w karty.
7. Nie wierz (plotki) ..............
8. Piotruś przyglądał się (ptaki) .............. z zaciekawieniem.
9. Dyrektor opowiedział (pracownicy) .............. o swojej podróży.
10. (Turyści) .............. bardzo się podobał ten spektakl.
IV. Wyrazy w nawiasach proszę napisać w narzędniku liczby pojedynczej, a potem przeczytać je
głośno.
Przykład: Interesuję się (muzyka barokowa) muzyką barokową.
1. Basia czesze się (gęsta szczotka) �� .

2. Paweł pasjonuje się (literatura grecka) �� .
3. Długo rozmawialiśmy ze (znana aktorka) �� .
4. Rodzice martwią się (ciężka choroba) �� Teresy.
5. Nauczycielka opiekuje się (nowa uczennica) �� .
6. Wyjechał tuż przed (sesja egzaminacyjna) �� .
7. Wszędzie pachniało (pieczona gęś) �� .
8. Goście zachwycali się (miła atmosfera) �� .
9. Wyśpij się dobrze przed (długa podróż) �� .
10. Zmęczyliśmy się (ta rozmowa) �� z szefem.
V. Proszę utworzyć przymiotniki od podanych rzeczowników.
Przykład: mosiądz – mosiężny
1. pieniądz – pieni…żny 6. majątek – maj…tny

2. gąszcz – g…sty 7. dąb – d…bowy
3. pająk – paj…czy 8. zając – zaj…czy
4. pamiątka – pami…tny 9. urząd – urz…dowy
5. gołąb – goł…bi 10. miesiąc – miesi…czny
VI. Proszę uzupełnić słowa o znaczeniu podobnym do podanych.
Przykład: umiejętność – talent
1. stwierdzić – sk…statować 6. inteligentny – m…dry

2. urywek – fragm…t 7. przeciwieństwo – k…trast
3. podarunek – prez…t 8. temperatura – gor…czka
4. znaczenie – s…s 9. utrudniać – k…plikować
5. ogłoszenie, 10. niejasny,
zawiadomienie – an…s nieprzejrzysty – m…tny

VII. Podane bezokoliczniki proszę zamienić na formy osobowe czasu przeszłego.
Przykład: kląć: on klął
1. wziąć – my (r.ż.) �� 7. cofnąć – oni ��

2. zapiąć – ja (r.m.) �� 8. zdjąć – ty (r.m.) ��
3. płynąć – wy (r.ż.)�� 9. ciągnąć – on ��
4. kichnąć – ty (r.ż.) �� 10. zamknąć – ja (r.ż.) ��
5. zasnąć – on �� 11. odjąć – my (r.m.) ��
6. dotknąć – ono �� 12. krzyknąć – one ��
VIII. Proszę wybrać 6 czasowników z ćwiczenia VII i ułożyć z nimi zdania (w czasie przeszłym).
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
IX. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: Zawsze cytryną herbatę piję wieczorem z

Zawsze wieczorem piję gorącą herbatę z cytryną.
1. pieniędzy na Ile koncie? masz

��
2. sukienki córkom błękitne Kupię
��
3. warzywną z sałatkę kolendrą Przygotowuję
��
4. usiąść? rzędzie którym mam W
��
5. ma wysoką Pacjent temperaturę
��
6. obcym Ten z mówi akcentem mężczyzna
��

7. pamiętnika fragment komputerze na Przepiszę
��
8. jadę mogę bo Nie pociągiem rozmawiać, teraz
��
9. na mebli Wzięliśmy dębowych pożyczkę zakup
��
10. niż zjeść Wolę dziesięć jedną kremówkę jabłek
��
X. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B i ułożyć z wybranymi parami wyrazów
5 zdań.
A: B:
0. pąsowy a. pensjonat
1. skąpy b. konkurs
2. komfortowy c. pączek (róży)
3. głęboki d. pędzel
4. inteligentna e. dentysta
5. piękny f. pielęgniarka
6. ciężki g. kontynent
7. mądry h. mąż
8. gorąca i. blondyn
9. międzynarodowy j. kąpiel
10. piąty k. sens
0. c, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. …
0. Namalował pąsowe pączki róż.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��

XI. Proszę uzupełnić zdania za pomocą ą, ę, on, en, om, em.
1. Umi… śpiewać ari… z „Carm…”.

2. Oni powtarzaj… gramatyk… w…giersk…, a jutro b…d… się uczyć ortografii.
3. Moi rodzice znaj… Ul… i jej córk…, Agnieszk….
4. Na poczcie czynne są tylko dwa oki…ka.
5. Wszyscy podziwiaj… tego artyst….
6. Tłumacz… chłopc…, dziewczynk…, uczni… i stud…t…, że rzeczowniki zwierz… i rami…
odmieniaj… się nieregularnie.
7. Nie rozumi…, co oni mówi….
8. Czy twoi bracia umiej… już czytać?
9. Narysuj duże sł…ko.
10. D…tyści pl…buj… z…by z rutyn….
11. Przyjad… z moj… kuzynk….
12. Włożyła zielon… suki…k… i seledynow… kamizelk… ozdobion… kor…k….
13. Nie mów o tym dzieci….
14. Tu są pami…tki z naszych podróży.
15. Ta ksi…żka jest bez s…su.
16. Kup m…k…, mi…towe cukierki i w…dlin… .
XII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą ą, ę, on, en, om, em.
1. To jest k…pozycja na b…ben i wiol…czelę.

2. Rec…z…t bardzo chwalił jego tal…t.
3. Podobno ten dyryg…t zawsze k…pie się przy muzyce.
4. W tym okresie cz…sto śpiewamy kol…dy.
5. Czy tr…bacz gra na tr…bce czy na tr…bicie?
6. Pewien t…gi bl…dyn zasn…ł na k…cercie.
7. Pojechał poci…giem na k…kurs pios…ki.
8. Sklep został zamkni…ty z powodu rem…tu.
9. Znam ksi…dza, który ma na imi… Klem…s.
10. Ten k…duktor jest podobno sk…py i t…py.
11. St…pel na kopercie jest niewyraźny.
12. Czy „pet…t” i „kli…t” to synonimy?
13. P…pa b…zynowa jest zepsuta.
14. To odpowiedź na twój an…s.
15. Flor…tyna ostro zahamowała na zakr…cie.
16. O pi…tnastej wył…cz… pr…d na dwie godziny.

XIII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą ą, ę, on, en, om, em.
1. Czy t…cza ma pi…ć kolorów?

2. Prezyd…t ma g…ste w…sy i bł…kitne oczy.
3. Janek ma goł…bie serce.
4. Narysuj r…b br…zow… kredk… .
5. Kiedy twój m…ż wraca z k…ferencji?
6. Popełnił bł…d, rysuj…c k…t prosty.
7. Po ile są te k…serwy mi…sne?
8. Boli mnie r…ka i w…troba.
9. Czy ten bas… jest gł…boki?
10. Cały utwór wydał nam się m…tny i sk…plikowany.
11. Ksi…ż… K…rad zna wiele leg…d.
12. Musieliśmy kupić cały k…plet podr…czników.
13. Wiktor ma nowy k…puter.
14. Mój pies stracił w…ch.
15. Która drukarka jest lepsza – atram…towa czy laserowa?
16. W tym mom…cie weszła piel…gniarka.
XIV. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. trąbka 7. trójkąt A K O M P O Z Y T O R J G
2. wiolonczela 8. gong F Ś B A R Y T O N O Z U P
3. akordeon 9. tempo M R Ę Ą N O E D R O K A Ę
4. dyrygent 10. tenor W Y B N O T N E G Y R Y D
5. bęben 11. baryton A L E Z C N O L O I W Ó Ź
6. puzon 12. kompozytor E G N O G T R Ó J K Ą T C
O P M E T R Ą B K A U S Ł

NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��

7 Pisownia ó i u
ó pisze się
1. gdy wymienia się na o lub e

w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, np.
główny – głowa, mróz – mroźny, ołówek – ołów – ołowiany,
pokój – pokoje, miód – miody, ziółka – ziele, przód – przedni,
szósty – sześć
2. w dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego

i niektórych rzeczownikach rodzaju żeńskiego i nijakiego, np.
chłopców, zeszytów, pól, krów
3. w zakończeniach: -ów, -ówka, -ówna, np.
Kraków, Tarnów, końcówka, widokówka, Iłłakowiczówna,
Nowakówna
4. w niektórych wyrazach mimo braku wymiany na o lub e, np.
chór ogórek skóra

córka ogół szczegół
dopóki oprócz tchórz
góra powtórzyć wiewiórka
Józef półka wróbel
kłótnia późno wróżba
król próba wspólny
krótki równy źródło
który róża żółty
mózg różny żółw
5. ó nigdy nie występuje na końcu wyrazu,
na początku pojawia się tylko w słowach:

ósemka, ósmy, ów, ówdzie, ówczesny
74 7. Pisownia ó i u
u pisze się
1. w zakończeniach rzeczowników i przymiotników:

-uni, -usi, -utki, -uteńki, np.
maluni, malusi, malutki, maluteńki
-unia, np.
ciotunia, Ewunia
-uś, -usia, np.

tatuś, Jacuś, mamusia, córusia
-uszka, -uszek, np.

poduszka, dzbanuszek
-unek, -unka, np.

rachunek, rysunek, opiekunka
-ulec, np.
budulec, hamulec
-un, np.
opiekun, zwiastun
-uch,
staruch, leniuch
-us, np.
dzikus
2. w zakończeniach czasowników (bezokolicznik zakończony na

-ować) zawierających cząstkę -uj- (mimo wymiany na o), np.
rysuję, rysujesz, rysują
7. Pisownia ó i u 75
ĆWICZENIA
I. Proszę utworzyć liczbę mnogą.
Przykład: stół – stoły
1. napój – �� 7. nastrój – ��

2. wzór – �� . 8. sokół – ��
3. mróz – �� . 9. wieczór – ��
4. lód – �� . 10. grób – ��
5. dół – �� 11. sposób – ��
6. pokój – �� 12. ogród – ��
II. Proszę utworzyć dopełniacz liczby mnogiej.
Przykład: brzoza – brzóz
1. pole – �� 7. krowa – �� .

2. koza – �� 8. głowa – �� .
3. koło – �� 9. rola – �� .
4. pszczoła – �� 10. sowa – �� .
5. noga – �� 11. pora – �� .
6. woda – �� . 12. osoba – �� ..
III. Proszę użyć dopełniacza liczby mnogiej.
Przykład: dwa samoloty – sześć samolotów
1. trzy włosy – mało ��

2. dwa samochody – dużo ��
3. cztery słowniki – sześć ��
4. trzy koty – pięć ��
5. trzy listy – siedem ��
6. dwaj studenci – dwóch ��
7. To są lwy. – Boję się ��
8. Mam długopisy. – Nie mam ��
9. Lubię kotlety. – Nie lubię ��
10. Znam jednego artystę. – Znam wielu ��
11. Noszę drogie buty. – Nie noszę drogich ��
12. Widziałam już te filmy. – Nie widziałam jeszcze tych ��
IV. Proszę wyjaśnić znaczenie podanych słów, jak pokazano w przykładzie.
Przykład: kartkówka – (praca) zadanie „kartkowe” (pisane na kartce)
1. wiśniówka – wódka �� 7. plażówka – sukienka ��

2. orzechówka – wódka �� 8. grochówka – zupa ��
3. klasówka – praca �� 9. siatkówka – piłka (gra) ��
4. dwurzędówka – marynarka �� 10. końcówka – część ��
5. międzynarodówka – pieśń �� 11. ciężarówka – samochód ��
6. kremówka – ciastko �� 12. miętówka – cukierek ��
V. Proszę ułożyć 8 zdań z wybranymi wyrazami z „listy słów niewyjaśnionych” (p. 4, s. 74) w taki
sposób, aby w każdym zdaniu znalazły się co najmniej dwa wyrazy z ó.
Przykład: Lubię wszystkie jarzyny oprócz ogórków.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
7. ��
8. ��
VI. Proszę uzupełnić tabelę.
rzeczownik przymiotnik przysłówek czasownik

góra górny górnie górować
tchórz
chóralnie –
różowy
kłócić się
po królewsku
próba
równać
żółć
VII. Proszę przeczytać zdania, podkreślić ó. Do których wyrazów można zastosować poznane
reguły? Proszę przepisać wszystkie zdania, dyktując je sobie głośno.
Przykład: Ten ogród jest wielki. ogród – wymiana na o: ogrody, w ogrodzie
1. Góralski strój bardzo mi się podoba. ��

2. Mój pokój jest mały. ��
3. Północny wiatr przyniesie mróz. ��
4. Lód na rzece jest jeszcze gruby. ��
5. Pan Józef mógł przynieść trochę orzechów. ��
6. Z czego słynie Jędrzejów? ��
7. Nie bój się! ��
8. Wróbel ostrożnie niósł piórko w dzióbku. ��
9. Czy dojadę do dworca ósemką? ��
10. Postójmy trochę przy źródle. ��
11. Łukasz stchórzył i nie poszedł na egzamin. ��
12. Winda jedzie w dół. ��
13. Marek ostatnio bardzo wyrósł. ��
14. Wykupiliście już miejscówki? ��
15. Królowa pokłóciła się z królem o sól. ��
VIII. Proszę uzupełnić zdania za pomocą ó i wyjaśnić tę pisownię.
Przykład: Czy mogę coś kupić za złotówkę? złotówka – końcówka -ówka
1. W piwnicy trzeba wymienić żar…wkę. ��
2. Na og…ł wstaję p…źno. ��
3. Pr…buję r…żnych sposob…w, aby to zmienić. ��
��
4. Czy twoja przyjaci…łka nigdy nie jada obiad…w?��
��
5. Nowak…wna jest r…wnie zdolna jak inteligentna. ��

��
6. Wyślemy im widok…wkę z podr…ży po Europie. ��

��
7. Ch…r anioł…w śpiewał c…rce wr…żki. ��
��
8. Dop…ki nie zrobisz zadania, nie będzie wsp…lnej kolacji. ��

��
9. Na tej p…łce będzie stać kolekcja miniaturowych zegark…w. ��

��
10. Opr…cz sk…rzanego paska kupię jeszcze dwie pary but…w. ��
��
IX. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich
znaczenie.
skórzany – córunia – góra – spóźnić się – krótko – skórny – skłócony

– wyszczególnić – opóźnienie – wróżyć – pokłócić się – córeczka – skrócić
– żółwiowy – wzgórze – szczególnie – żółwi – wróżba
żółw – żółwiowy – żółwi
góral – ��
skóra – ��
krótki – ��
wróżka – ��
późno – ��
kłótnia – ��
szczegół – ��
córka – ��
X. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z ó. Proszę się nauczyć jej
poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: Byłem bardzo głodny. Na szczęście był wolny stół. Zamówiłem grochówkę,
sałatkę z buraków, placki ziemniaczane, kieliszek żubrówki i wodę mineralną.
Na deser wybrałem kremówkę i kawę. Kelner jednak przyniósł mi najpierw
chleb i smalec, kilka kiszonych ogórków oraz surówkę z kapusty. W ten sposób
najadłem się, zanim dostałem obiad.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
XI. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. lodówka 7. borówki W G R O C H Ó W K A L
2. kremówka 8. cytrynówka N F H G D L Z B J U O
3. miód 9. lód A K W Ó N Y R T Y C D
4. miętówka 10. drożdżówka P G Ó R O S Ó Ł U L Ó
5. ogórek 11. napój Ó K R E M Ó W K A Ó W
6. grochówka 12. rosół J Ó I K W Ó R O B D K
D Ó I M I Ę T Ó W K A
A K W Ó Ż D Ż O R D Ó
u
I. Podane zdrobniałe formy przymiotnika proszę zamienić na formy podstawowe.
Przykład: chudziusieńki – chudy, maluteńki – mały, jaśniutki – jasny
1. suchutki – �� 7. mięciuteńki – ��

2. zimniuteńki – �� 8. głupiutki – ��
3. bieluteńki – �� 9. leciusieńki – ��
4. milutki – �� 10. słodziutki – ��
5. czarniusieńki – �� 11. cichuteńki – ��
6. tłuściutki – �� 12. cieplutki – ��
II. Podane imiona proszę zamienić na formy zdrobniałe.
Przykład: Jacek – Jacuś, Ela – Elunia
1. Piotr – �� 6. Ewa – ��

2. Marek – �� 7. Marta – ��
3. Tomek – �� 8. Ala – ��
4. Franek – �� 9. Ola – ��
5. Heniek – �� 10. Krysia – ��
III. Od podanych bezokoliczników proszę utworzyć formy osobowe.
Przykład: imponować – (on) imponuje
1. pakować – (ty) �� 7. komponować – (on) ��

2. rachować – (my) �� 8. pielęgnować – (one) ��
3. budować – (ja) �� 9. częstować – (ja) ��
4. potrzebować – (wy)�� 10. prasować – (my) ��
5. parkować – (ona) �� 11. gotować – (ty) ��
6. kupować – (ja) �� 12. zajmować – (wy) ��
IV. Proszę uzupełnić tabelkę.

pustka pusty pusto pustoszyć
brud
głuchnąć
reguła
paskudny
burza
kulturalnie
tłuścić
V. Proszę przeczytać zdania, podkreślić u. Do których wyrazów można zastosować poznane

Przykład: Boguś studiuje prawo. Boguś – forma zdrobniała

Wsród reguł końcówka -uje studiuje – bo: studiować
1. Tatuś lubi żurek. . ��

��
2. Ta staruszka jest głucha. ��
��
3. Kubuś ma cieplutką, żółciutką czapusię. ��
��
4. W czasie pauzy uczniowie czytają lektury. ��
��
5. Uważaj – kałuża! ��
��
6. Anusia ma brudną bluzkę. ��
��
7. Autor wiersza o malutkim garnuszku to niziutki i skromniutki młodzieniec.
��
8. Trudno będzie naprawić zepsuty hamulec. ��
��
9. Mateusz podróżuje po Białorusi. ��
��
10. On ma poduszkę ze sztucznego futra. ��
��
VI. Proszę uzupełnić zdania za pomocą u. Do których wyrazów można zastosować poznane
reguły?
Przykład: Wojtuś rysuje kwiatuszki. Wojtuś – forma zdrobniała
Wsród reguł końcówka -uje rysuje – bo: rysować
kwiatuszki – forma zdrobniała
1. Chir…rg zmieni panu opatr…nek. ��

2. Kazi..., pokaż w…jkowi rach…nek za telefon. ��
��
3. Wnucz…ś recyt…je wierszyki dla dziadzi…sia. ��
��
4. Opiek…nki przygotow…ją podwieczorek dla mal…chów. ��
��
5. Mam…siu, ten dzban…szek jest p…sty! ��
��
6. Jej cór…nia haft…je ch…steczkę dla bab…ni. ��
��
7. Ten siwi…teńki star…szek podobno pięknie mal…je. ��
��
8. Bur…ś wrócił ze spaceru mokr…teńki i cal…tki ubłocony. ��
��
9. Paulina ma króci…tką s…kienkę i leci…tki kapel…sik z wązi…teńką wstążeczką.
��
10. …ważam, że pani Elż…nia świetnie got…je. ��
��
VII. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich
znaczenie.
dziurawić – wujostwo – bluzka – biurowy – zgłupieć – musztardówka –
głupota – biurko – gruszkówka – gruszka – wuj – futerkowy – wyrzucać
– musztardowy – wyrzutnia – futrzany – dziurawy – bluzeczka
głupi – głupota – zgłupieć

biuro – ��
wujek – ��
futro – ��
bluza – ��
wyrzut – ��
musztarda – ��
grusza – ��
dziura – ��
VIII. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z u. Proszę się nauczyć
jej poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: Często kupuję tu malutkie jabłuszka i słodziutkie gruszki dla mojej wnuczusi
Magdusi. Czasem też przynoszę jej jeszcze cieplutkie pączusie i jej ulubione
soczki kubusie. Potem gotuję jej zupkę z buraczków i robię kurczaka w sosie
musztardowym i sałatkę z groszku.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
IX. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. kapusta 8. burak A P I E T R U S Z K A L P
2. pietruszka 9. brukiew T G Ż U R A W I N Y R D Ż
3. cebula 10. gruszka S R A K L E S K U R B M J
4. cukinia 11. arbuz U U H Z C U W E I K U R B
5. brokuł 12. żurawiny P S A L U B E C E G Z Ą R
6. kukurydza 13. truskawka A Z D Y R U K U K F B Ó O
7. brukselka 14. marakuja K K S M A R A K U J A W K
S A A K W A K S U R T Ł Ó
D Ę N C U K I N I A Ą H Ł
u czy ó
I. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B i ułożyć z wybranymi parami wyrazów
5 zdań.
A: B:
0. gruby a. kożuch
1. głuchy b. nastrój
2. żółty c. lód
3. chudy d. koszula
4. zarozumiały e. Jacuś
5. różowa f. żółw
6. krótki g. kapelusz
7. malutki h. kuzyn
8. ponury i. król
9. góralski j. wujek
10. duży k. ul
0. c, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. ...
0. Na rzece jest jeszcze gruby lód.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
II. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: mojego zachód wnuczka maluje słońca wujka

Wnuczka mojego wujka maluje zachód słońca.
1. duży Maciuś pakunek niósł

��
2. miód z lubię konfitury i truskawek
��
3. kałuży się brudnej kąpie w wróbel
��
4. w ból czuł uporczywy uchu lewym
��
5. ta uwaga hamulce ciężarówka ma zepsute
��
6. na spór mur niziutki o trwa budowie
��
7. Józia malutka i nasturcje żółte róże hoduje ogródku w
��
8. trawie na mięciuteńka bielusieńka i leżała zieleniutkiej poduszka
��
9. i przyniósł długopisów kilka Jakub pióro mi
��
10. grochówkę do żurek żubrówkę i ci tego ugotuję podam albo
��
III. Proszę przeczytać, podkreślić u pojedynczą kreską, a ó – podwójną. Do których wyrazów

można zastosować poznane reguły? Proszę przepisać wszystkie zdania, dyktując je sobie głośno.
Przykład: Mamusia obserwuje swoją córeczkę. mamusia – zdrobnienie

Wsród reguł końcówka -uje obserwuje – czas. obserwować
córeczka – wyraz z listy
1. Narysujcie duże kółka. ��

��
2. Wojtusiu, nie bój się wiewiórki! ��
��
3. Żółty ser jest w lodówce. ��
��
4. Gdzie jest słój ze spirytusem? ��
��
5. Feluś zamieszkał w leśniczówce. ��
��
6. Czy zupa żółwiowa jest tłusta? ��
��
7. Brakuje tu dobrych kelnerów. ��
��
8. Zaprosili góralskich muzykantów. �� ..
��
9. Jolunia częstuje pączkami z różą. ��
��
10. Justyna kupuje delikatniutkie pieluszki dla dzidziusia. ��
��
IV. Proszę uzupełnić zdania za pomocą u lub ó.
Przykład: Te szare chm…ry wr…żą b…rzę.

Te szare chmury wróżą burzę.
1. Piłeś kiedyś śliw…wkę?

2. Wich…ra poprzewracała …le.
3. W park.. jest d…żo śmietnik…w.
4. Jaki ustr…j pan…je w twoim kraj…?
5. Pan K…charski był niezr…wnanym m…wcą.
6. Czy pan Jędr…ś wr…cił już z zebrania?
7. Ten n…dny utw…r zeps…ł nam nastr…j!
8. Proszę b…kiet z 15 (piętnastu) goździk…w.
9. Polak…wna dostała dziś dw…jkę z rys…nk…w.
10. M…j dziadzi…ś nigdy nie był tch…rzem.
11. Ze wszystkich w…d mineralnych „OA” ma najwięcej magnez….
12. Wr…żka siedziała przy źr…dle i myślała o swojej przyjaci…łce.
13. Obecnie lans…je się kr…ci…tkie sp…dniczki oraz sporo g…zik…w przy bl…zkach.
14. W tej bajce skromni…tka brzyd…lka bierze śl…b z pięknym kr…lewiczem.
15. Od w…jka dostałam obr…s na nowy st…ł, a od cioci b…rsztynowy naszyjnik.
V. Proszę uzupełnić zdania za pomocą u lub ó.
Przykład: Czy L…blin jest miastem wojew…dzkim?

Czy Lublin jest miastem wojewódzkim?
1. Nie r…b takiej sm…tnej miny!

2. Czy jest nap…j tr…skawkowy?
3. Mari…sz tres…je konie w cyrku.
4. Prosimy na pr…bę wszystkich aktor…w!
5. Z testu były dwie czw…rki i dwie tr…jki.
6. Ten pan z mal…tką br…dką to znany tł…macz.
7. Przemek już dł…go tren…je z tą dr…żyną.
8. Spotkali się p…źną wiosną, w czasie podr…ży do Indii.
9. Co będzie wcześniej – wsch…d księżyca czy zach…d słońca?
10. Jutro będzie kartk…wka z końc…wek rzeczownik…w.
11. Syn…ś przyni…sł jej mn…stwo polnych kwiat…w.
12. Ten schl…dny star…szek był kiedyś taks…wkarzem.
13. Niechl…jny pasażer jadł tł…stego k…rczaka i sałatkę z brok…ł…w.
14. …wczesny dyrektor miał kolekcję miniaturowych s…w i samochod…w.
15. Nie chciałaś kakt…s…w, nie chciałaś kasztan…w ani r…ż, więc ofiarow…ję ci jeża!
VI. Proszę ułożyć historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z u oraz ó. Proszę się nauczyć jej
Przykład: Edmund trudni się opisywaniem różnych chorób. To jego pasja. Gdy tylko ktoś
odczuwa ból, ma temperaturę lub katar, dzwoni do Edmunda. On się zaraz
zjawia – czy to deszcz, mróz czy upał – z grubym brulionem i notuje wszystkie
szczegóły. Niestety, od słuchania i zapisywania wszystkich objawów sam stał
się hipochondrykiem.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
8 Pisownia rz i ż
rz pisze się
1. gdy wymienia się na r w innych formach

danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, np.
marzec – marca, wzgórze – góra, mądrzy – mądry,
jarzyna – jarski
2. w zakończeniach
-arz, -erz, -mierz, -mistrz, np.
malarz, kołnierz, Kazimierz, zegarmistrz
3. po spółgłoskach:
p: przykład, uprzejmy, przyjaciel, przyroda, sprzątać

b: brzuch, brzydki, brzoza, brzoskwinia, dobrze
t: trzy, trzeba, trzcina, strzelać, strzykawka, otrzymać
d: drzewo, drzwi, drzemać, drzazga, podrzeć
k: krzesło, krzywy, Krzysztof, skrzypce, skrzyżowanie
g: grzebień, Grzegorz, grzeczny, grzyb, ogrzewanie
ch: chrzan, chrześcijanin, chrząkać, chrząszcz
w: wrzesień, wrzeszczeć, wrzący
j: ujrzeć, spojrzeć, przejrzysty
WYJĄTKI:
bukszpan, kształt, pszenica, pszczoła, Pszczyna,
zawsze, wszystko, wszędzie
formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników, np.

głupszy, najgłupszy, lepszy, najmłodszy, ładniejszy
90 8. Pisownia rz i ż
4. w wielu wyrazach mimo braku wymiany na r, np.
burza orzech rzecz rzucać urząd

korzeń pęcherz rzeka tchórz wierzba
kurz porządek rzetelny towarzyski wierzch
narzekać rzadki rzeźba twarz zmierzch
narzędzie rząd rzodkiewka uderzyć zwierzę
ż pisze się
1. gdy wymienia się na:

g: odważny – odwaga, możemy – mogę, straż – strzegę
dz: pieniężny – pieniądze, mosiężny – mosiądz,
podróż – po drodze
z: (on) każe – kazać, mrożony – mróz
ź (zi): zakażenie – zakaźny, wożę – wozić
s: niżej – nisko, bliżej – blisko
2. w niektórych zakończeniach -aż, -eż (najczęściej w wyrazach
obcego pochodzenia), np.
reportaż, młodzież, garaż, bagaż, montaż, masaż, sprzedaż,
odzież, bandaż, kradzież
3. po literach l, ł, r, np. lżejszy, małżeństwo, oskarżenie
4. po n w wyrazach zapożyczonych, np. aranżacja, rewanż,
oranżada
5. w wielu wyrazach, w których nie można zastosować
powyższych reguł:
ciężki krzyżówka nożyczki żakiet żółty

drożdże księżyc pożyczyć żarówka żur
duży łóżko ryż żart życiorys
dyżur mężczyzna używać żądać życzyć
jeż mnożenie wieża żelazko żyletka
każdy mżawka żaden żeński żywy
8. Pisownia rz i ż 91
ĆWICZENIA
rz
I. Od podanych wyrazów proszę utworzyć przymiotniki.
Przykład: lekarz – lekarski
1. marzec – �� 7. morze – ��

2. piłkarz – �� 8. dworzec – ��
3. starzec – �� 9. żeglarz – ��
4. wierzyć – �� 10. (na) górze – ��
5. żołnierz – �� 11. mędrzec – ��
6. Sandomierz – �� 12. aptekarz – ��
II. Proszę zamienić mianownik na miejscownik, a potem zastosować utworzone formy

w zdaniach.
Przykład: zamiar – (o) zamiarze

Nie powiedział dyrektorowi o swoim zamiarze wyjazdu za granicę.
1. gitara – �� 7. litera – ��

2. ofiara – �� 8. spacer – ��
3. opera – �� 9. wzór – ��
4. jezioro – �� 10. faktura – ��
5. kolor – �� 11. afera – ��
6. mundur – �� 12. architektura – ��
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
7. ��
8. ��
9. ��
10. ��
11. ��
12. ��
III. Proszę utworzyć
A: liczbę mnogą B: rodzaj męski
0. reżyser – reżyserzy 0. harcerka – harcerz

1. aktor – �� 1. rzeźbiarka – ��
2. dyrektor – �� 2. dziennikarka – ��
3. profesor – �� 3. lekarka – ��
4. dekorator – �� 4. pielęgniarka – ��
5. kompozytor – �� 5. tancerka – ��
6. akwizytor – �� 6. malarka – ��
*IV. Proszę wpisać rz lub sz.
Przykład: wszystko
1. krót…y 7. k…tałt
2. st…elać 8. k…esło
3. d…wi 9. ch…an
4. gład…y 10. p…czoła
5. grub…y 11. p…yroda
6. b…uch 12. w…esień
V. Proszę ułożyć 8 zdań z wyrazami z ćwiczeń III i IV.
Przykład: Reżyserzy nie umieją strzelać z łuku.

Harcerz naprawia drzwi.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
7. ��
8. ��
VI. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B, przepisać je i ułożyć z wybranymi
parami wyrazów 5 zdań.
A: B:
0. poprzedni a. wykształcenie 0. poprzedni przykład
1. towarzyskie b. pszenica 1. ��
2. rześki c. przyjaciel 2. ��
3. burzliwy d. wrzesień 3. ��
4. wzorzysty e. przykład 4. ��
5. zakurzona f. obrzędy 5. ��
6. chrześcijańskie g. zwierzę 6. ��
7. wyższe h. krzesło 7. ��
8. najlepszy i. kołnierz 8. ��
9. uprzejmy j. wietrzyk 9. ��
10. brzydkie k. urzędnik 10. ��
0. e, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …, 9. …, 10. …
0. Wróćmy na chwilę do poprzedniego przykładu.

1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
VII. Od podanych rzeczowników proszę utworzyć
A: przymiotniki B: czasowniki
0. trzcina – trzcinowy 0. przekonanie – przekonać

1. brzoskwinia – �� 1. spojrzenie – ��
2. przygoda – �� 2. drzemka – ��
3. twarz – �� 3. grzech – ��
4. orzech – �� 4. grzejnik – ��
5. zwierzę – �� 5. wrzenie – ��
6. tchórz – �� 6. sprzedaż – ��
7. chrześcijanin – �� 7. krzyk – ��
8. grzyb – �� 8. uderzenie – ��
9. urząd – �� 9. rząd – ��
10. towarzysz – �� 10. towarzysz – ��
VIII. Proszę wybrać z ćwiczenia VII 5 przymiotników i 5 czasowników i ułożyć z nimi zdania.
Przykład: Podobno cukier trzcinowy jest zdrowszy od tradycyjnego.

Udało mi się przekonać Daniela do uprawiania sportu.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
5. ��
6. ��
7. ��
IX. Proszę przeczytać zdania, podkreślić rz. Do których wyrazów można zastosować poznane
Przykład: Wszyscy aktorzy poszli na dworzec. aktorzy – wymiana na r: aktor

dworzec – wymiana na r: dworcowy
1. Grzegorz kupił sobie nowy grzebień. ��

��
2. Żołnierz potknął się o korzeń drzewa. ��
��
3. Nie stój na wietrze, bo się przeziębisz. ��
��
4. Wszyscy wrzucili po trzy grosze do fontanny. ��
��
5. Poproszę grzyby w śmietanie i sałatkę jarzynową z rzodkiewką. ��
��
6. Nietrzeźwy kierowca spowodował wypadek na skrzyżowaniu. ��
��
7. Kazimierz wrzasnął, bo wbił sobie drzazgę w palec. ��
��
8. Na spacerze opowiadała nam o jeziorze w kolorze szmaragdu. ��
��
9. Harcerze sprzedają znicze koło cmentarza. ��
��
10. Nasi przyjaciele ciągle narzekają na rząd. ��
��
*X. Proszę wstawić w puste miejsca rz lub sz.
Przykład: Za oknem coś sk…ypiało i b…ęczało. Za oknem coś skrzypiało i brzęczało.

1. Kup sobie p…czeli wosk.
2. Ch…ąknął znacząco.
3. Kto śpi, nie g…eszy.
4. Pomylił się w tym wzo…e.
5. Bie…esz te wa…ywa?
6. Schowaj sk…ypce do sk…yni.
7. Ma już t…ynaście lat, a jest głup…y od dziesięciolatka.
8. W…ędzie brakuje p…ecinków.
9. Koń miał zwich…oną g…ywę.
10. Idzie bu…a – słychać pierw…e g…moty.
11. Nie wie…ę, że w tym domu na wzgó…u są duchy.
12. K…ysiek jest mąd…ej…y od G…eśka.
13. Sta…y księga…e są zwykle …etelni.
14. W teat…e spotkałam znajomego leka…a z Sandomie…a.
15. P…edwczoraj posp…ątałam i odku…yłam.
16. Dziennika… zap…yjaźnił się z mala…em; często dyskutują do zmie…chu.
*XI. Proszę wstawić w puste miejsca rz lub sz.
1. Ile kosztuje st…yżenie włosów?

2. Moje zwie…ęta robią niepo…ądek.
3. Ta …eźba p…edstawia sk…ydła anioła.
4. Koszyka… celnie w…uca piłkę do kosza.
5. Lubię p…enny chleb z masłem i po…eczkowym dżemem.
6. Jego siost…enica jest u…ędniczką.
7. Nasz najlep…y uczeń od niedawna maluje wie…by.
8. Ten sta…ec zaw…e chodzi w mundu…e.
9. Gdy lite…e ż brakuje kropki, staje się najzwyklej…ą literą z.
10. Nie p…yszedł na spotkanie, ponieważ ma bóle b…ucha.
11. Proszę zupę cebulową z g…ankami i kotlet wiep…owy.
12. Danka spędzi wakacje w Lubomie…u, a Teresa w Kołob…egu.
13. Moja p…yjaciółka uwielbia rozwiązywać k…yżówki.
14. P…eszedł koło niej bez słowa – potraktował ją jak powiet…e.
15. W ope…e pot…ebny jest lep…y tance…
16. Nasz najszyb…y kola… świetnie gra na gita…e.
XII. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich
znaczenie.
strzelać – wierzchni – dokształcanie – uporządkować – stchórzyć – krzykliwy

– grzecznościowy – wystrzał – porządny – kurzyć – pszczelarstwo – powierzchowny
– krzyknąć – ochrzcić – zakurzony – pszczelarz – ochrzczony – tchórzostwo – grzeczność
– niegrzeczność – tchórzliwy – nieporządek – pszczeli – odkurzacz – przekształcić – strzelba
– wierzchowiec – przekrzyczeć – chrzestny – wykształcenie
chrzest – chrzestny – ochrzcić – ochrzczony

strzał – ��
krzyk – ��
wierzch – ��
pszczoła – ��
kształcić – ��
kurz – ��
porządek – ��
tchórz – ��
grzeczny – ��
XIII. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z rz.
Proszę się nauczyć jej poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: Przyjaciel mojego brata, Andrzej, jest bardzo przystojny. Jest narciarzem
i koszykarzem. Jego hobby – to rzeźbiarstwo. Najbardziej lubi jeść: grzyby,
rzodkiewki i porzeczki. Andrzej jest uprzejmy, elokwentny i towarzyski.
Szkoda, że ma już narzeczoną…
��
��
��
��
��
��
��
XIV. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. rzeźbiarz 8. kolejarz R Z G Ą Z R A K E I P Ś
2. piekarz 9. sprzątaczka E K I N D Ę Z R U P I Z
3. urzędnik 10. sprzedawca P Ć T A N C E R Z D Ł R
4. pisarz 11. bibliotekarz I M A R Z E C Z N I K A
5. piłkarz 12. gitarzysta S P R Z Ą T A C Z K A I
6. rzecznik 13. narciarz A R Z E Ź B I A R Z R C
7. tancerz 14. stolarz R W Y K O L E J A R Z R
Z Z S P R Z E D A W C A
T S T O L A R Z G O Ó N
Z R A K E T O I L B I B
ż
I. Podane wyrazy proszę zamienić na
A: nazwy czynności B: przymiotniki
0. wozić – wożenie 0. waga – ważny

1. odmrozić – �� 1. odwaga – ��
2. zakazić – �� 2. potęga – ��
3. przerazić – �� 3. uwaga – ��
4. zagrozić – �� 4. powaga – ��
5. wyrazić – �� 5. noga – ��
II. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B, przepisać je i ułożyć z wybranymi
parami wyrazów 4 zdania.
A: B:
0. odzieżowa a. żelazko 0. odzieżowa branża
1. żaden b. małżeństwo 1. ��
2. garażowa c. bandaż 2. ��
3. każde d. mężczyzna 3. ��
4. podróżne e. żakiet 4. ��
5. pożyczona f. wyprzedaż 5. ��
6. żółty g. młodzież 6. ��
7. różowy h. branża 7. ��
8. żydowska i. biżuteria 8. ��
0. h, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …
0. Romek pracuje w branży odzieżowej.

1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
III. Proszę uzupełnić tabelkę.
rzeczownik czasownik imiesłów przymiotnikowy czynny

mżawka mżyć mżący
żegluga
życzyć
żart
mnożenie
dyżurujący
krzyżować
podróż
dążyć
żonglujący
żądać
IV. Proszę przeczytać zdania, podkreślić ż. Do których wyrazów można zastosować poznane
Przykład: Dlaczego ten bandaż bandaż – wyraz obcego pochodzenia zakończony na -aż
jest żółty? żółty – wyraz z listy
1. Dostałam przekaz pieniężny. ��

��
2. Każda oranżada jest słodka. ��
��
3. Nie każ mi teraz iść z psem na spacer – nie znoszę mżawki! ��
��
4. Jego bagaż jest lżejszy, niż myślałem. ��
��
5. To jest poważne zakażenie. ��
��
6. W garażu stoi stare łóżko. ��
��
7. Napisał reportaż o młodzieży. ��
��
8. To małżeństwo mieszka bliżej skrzyżowania. ��
��
9. Strażnik ma dyżur na wieży. ��
��
10. Ten mężczyzna jest oskarżony o kradzież. ��
��
V. Proszę uzupełnić za pomocą ż i wyjaśnić tę pisownię.
Przykład: Uważam, że te witraże uważam – bo: uwaga

są piękne. witraż – wyraz obcego pochodzenia zakończony na -aż
1. Piłka no…na jest u nas bardzo popularna. ��

��
2. Proszę maść na odmro…enia. ��
��
3. Nie jestem odwa…na. ��
��
4. Lubię dro…dżowe bułeczki. ��
��
5. Potrzebny mi masa… . ��
��
6. Powinniście mu się zrewan…ować. ��
��
7. Mro…ona kawa to mój ulubiony napój. ��
��
8. Ta choroba zagra…a …yciu. ��
��
9. …yczymy ci udanej podró…y. ��
��
10. Ka…dy mę…czyzna lubi być chwalony.
��
11. …aden …akiet mi się tu nie podoba. ��
��
12. Po…ycz nam …elazko! ��
��
13. Uwielbiam ry… i mał…e. ��
��
14. Skok wzwy… wygrała Norwe…ka. ��
��
15. Czy w tym wyra…eniu są formy …eńskie? ��
��
16. Mą… Bo…eny maluje pejza…e. ��
��
VI. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich
znaczenie.
żeński – życzliwy – oskarżenie – ożenić się – ożywiony – wieżyczka – życiowy

– dyżurny – jeżyk – dyżurka – oskarżać – żałować – życzyć – reżyserski
– zjeżyć – wieżowiec – reżyserować – żałość
żona – żeński – ożenić się

jeż – ��
życzenie – ��
żyć – ��
dyżur – ��
wieża – ��
reżyser – ��
żal – ��
oskarżyciel – ��
VII. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z ż.
Proszę się nauczyć poprawnego jej czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: Błażej postanowił napisać reportaż o kradzieżach odzieży na bazarach.

Skontaktował się z pewnym małżeństwem, które złożyło oskarżenie na policji.
Obydwoje bali się młodzieżowego gangu, który zażądał od nich wysokiej kwoty
pieniężnej.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
VIII. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. żarówka 7. łóżko A J C A Ż N A R A Ż
2. żelazko 8. żaluzje F O K Z A L E Ż B A
3. łyżka 9. abażur R Ż C K R D W Y A L
4. nóż 10. żyrandol Ó O K Ż Ó Ł I R Ż U
5. filiżanka 11. witraż Ł N Ó Ż W S T A U Z
6. nożyczki 12. aranżacja Ź Ł Y Ż K A R N R J
E Ś H F A T A D U E
T I K Z C Y Ż O N M
S A K N A Ż I L I F
rz czy ż
I. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B, przepisać je i ułożyć z wybranymi

A: B:
0. porządny a. kalendarz 0. porządny kamuflaż
1. poważne b. wieża 1. ��
2. krzywe c. dziennikarz 2. ��
3. odważny d. rewanż 3. ��
4. uprzejmy e. reportaż 4. ��
5. zakurzony f. kamuflaż 5. ��
6. brzydki g. oskarżenie 6. ��
7. rzetelny h. kradzież 7. ��
8. każda i. drzewo 8. ��
9. duża j. żart 9. ��
10. przegrany k. strażak 10. ��
0. f, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …
0. Wojsko postarało się o porządny kamuflaż.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
II. Rozsypanka. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: w dorożkarz marynarza twarz uderzył

Dorożkarz uderzył marynarza w twarz.
1. obrażenia życiu czy żołnierza zagrażają te

��
2. przeziębiony jest rzeźbiarz ponieważ chrząka
��
3. na rosną drzewa trzy wzgórzu tym
��
4. założyć możemy ogrzewanie garażu w
��
5. nad wrzaski było rzeką słychać strzały i
��
6. dobrego mu życzliwi życzyli grzybobrania łyżwiarze
��
7. swój przyniósł życiorys o dopiero zmierzchu Przemek
��
8. mąż i jej za gorzką żurem przepada czekoladą
��
9. oczy z Błażej żaglówkę patrzył i zmrużył odpływającą żalem na
��
10. brzydkie i krzywe mieszkańcy żyrandole na narzekali drzwi wieżowca
��
III. Proszę przeczytać zdania, podkreślić ż pojedynczą kreską i rz – podwójną kreską. Do których
wyrazów można zastosować poznane reguły? Proszę przepisać zdania, dyktując je sobie głośno.
Przykład: Bierze zastrzyki z powodu zakażenia. bierze – wymiana na r: brać

zastrzyki – po t
zakażenie – bo: zakazić
1. Elżbieta maże tablicę. ��

��
2. Usiądź z przodu, bliżej sceny. ��
��
3. Mama każe ci natychmiast przyjść. ��
��
4. Księżyc wyjrzał zza chmur. ��
��
5. Andrzej podróżuje za pożyczone pieniądze.
��
6. Karol wierzy, że pomoże mu pobyt nad morzem.
��
7. Ujrzał nagle przed sobą duże zwierzę. ��
��
8. Używam nowoczesnych narzędzi ogrodowych. ��
��
9. Skórzany kołnierz nie pasuje do tego żakietu. ��
��
10. Na skrzyżowaniu stało dwóch podejrzanych mężczyzn. ��
��
IV. Proszę wstawić w puste miejsca rz lub ż.
Przykład: Rowe…ysta potrącił pieszego tu… przy Rowerzysta potrącił pieszego tuż przy
krawę…niku. krawężniku.
1. P…estań mlaskać!
2. We w…eśniu pojadę na g…yby.
3. Zabanda…uję ci popa…oną dłoń.
4. W…uć makaron do w…ącej wody.
5. Kupiliśmy ...aluzje w …ółtym kolo…e.
6. Czy u…yłaś świe…ych dro…dży?
7. Piosenka…e i akto…y są dość towa…yscy.
8. Jej ch…estny ojciec jest taksówka…em.
9. Nie wiedziałem o afe…e fałsze…y pieniędzy.
10. Kata…yna szła wąską dró…ką i zbierała o…echy.
11. Miał bardzo zaku…oną odzie… i zwich…one włosy.
12. Ten męd…ec mieszka na b…egu ...eki.
13. Za…ądał zrobienia tatua…u w kształcie …agla.
14. Włodzimie… kupił swojej …onie piękny ko…uch.
15. Nie mów mi o tym fryzje…e – czy wiesz ile u niego kosztuje st…y…enie?!?
16. Pani …yczyńska jest bardzo podej…liwa i nikomu nie chce otwo…yć.
V. Proszę wstawić w puste miejsca rz lub ż.
1. Basia mie…y ró…ową suknię.

2. Je…y boi się je…y.
3. Ob…arstwo to b…ydka cecha.
4. Dzisiejsza młodzie… du…o podró…uje.
5. Pan T…ciński d…emie w fotelu.
6. Ma…ę o słonecznych wakacjach w …ymie.
7. Proszę p…ekazać pozdrowienia mał…onkowi.
8. Dodaj trochę piep…u do zupy ja...ynowej.
9. No…yczki le…ą pod łó…kiem.
10. Karolina wa…y t…ydzieści kilo.
11. Jakaś cię…arówka zepsuła się na sk…y…owaniu.
12. Małgo…ata wygląda go…ej ni… wczoraj.
13. Mój p…yjaciel zdobył ze swoją dru…yną mist…ostwo kraju.
14. …aneta wynajęła lokal na parte…e wie…owca.
15. Słu…by po…ądkowe szybko up…ątnęły pla…ę.
VI. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z sz, rz oraz ż. Proszę się
nauczyć jej poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: Wczoraj zobaczyliśmy nowe mieszkanie Bożydara. Jest dość ekstrawaganckie.

Wszystkie pokoje są beżowe, kuchnia ciemnoróżowa, a łazienka – jaskrawo-
żółta. Wszędzie jest dużo przestrzeni. Na środku salonu stoi dziwna żelazna
lampa w kształcie drzewa. Pod oknem znajduje się wielki stół z mosiężnymi
nogami. Krzesła są plastikowe i bardzo niewygodne. Pierwszy raz w życiu
u kogoś w mieszkaniu nic mi się nie podobało!
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
9 Pisownia ch i h
ch pisze się
1. jeśli w innych formach wyrazu lub w wyrazach

pokrewnych wymienia się na sz, np.
mucha – muszka, suchy – suszyć
ucho – uszy, cicho – cisza
2. na końcu wyrazów, np.
ruch, brzuch, pech;
w końcówce miejscownika liczby mnogiej, np.
chłopcach, oczach, matkach
3. po s, np.
pascha, schemat, schodzić, wschód
4. w wyrazach zaczynających się od:
chl-, chł-, chrz-, chw-, np.
chleb, chluba, chłopak, chłód,
chrząszcz, chrzan, chwast, chwila
5. w niektórych wyrazach obcego pochodzenia, które np. w języku
angielskim wymawia się jak k lub cz, a we francuskim sz, np.
Chrystus, chrześcijaństwo, Chiny, chemia, echo, chór,
monarchia, charakter, psychologia, chryzantema, chaos,
choreografia, architektura, chirurg, archiwum
108 9. Pisownia ch i h
h pisze się
1. jeśli w innych formach wyrazu lub wyrazach pokrewnych

wymienia się na g, ż, z, dz, np.
wahać się – waga / ważyć / wadze,
druh – drużyna, błahy – błazen
2. w wyrazach rozpoczynających się od
* hal-, hel-, her-, np.
hala, helikopter, herb
* hipo-, hiper-, hydro-, np.
hipokryzja, hiperbola, hydrologia
3. w niektórych nazwach własnych obcego pochodzenia, np.

Holandia, Hellada, Sahara, Himalaje
4. w niektórych wyrazach mimo braku wymiany (jak w p. 1 i 2):
alkohol harfa horyzont

bohater harmonia hotel
habit hasło hrabia
haftować hejnał huk
hak hełm humor
hałas hiena huragan
hamak higiena huśtać
hamować hodowla hymn
handel honor ohydny
harcerz hormony wehikuł
5. w niektórych imionach obcego pochodzenia, np.

Halina, Hanna, Helena, Henryk, Honorata
9. Pisownia ch i h 109
ĆWICZENIA
ch
I. Podaną formę zdrobniałą proszę zamienić na podstawową lub zgrubiałą.
Przykład: meszek – mech
1. brzuszek – �� 7. paluszek – ��

2. leniuszek – �� 8. uszko – ��
3. uśmieszek – �� 9. maluszek – ��
4. łakomczuszek – �� 10. orzeszek – ��
5. muszka – �� 11. kieliszek – ��
6. Leszek – �� 12. duszek – ��
II. Podane wyrazy proszę napisać w miejscowniku liczby mnogiej.
Przykład: chór – o chórach
1. choinka – �� 11. chemik – ��

2. chodnik – �� 12. psycholog – ��
3. chmura – �� 13. chryzantema – ��
4. chustka – �� 14. chata – ��
5. charakter – �� 15. chrząszcz – ��
6. chleb – �� 16. chwila – ��
7. chłopak – �� 17. chwast – ��
8. choroba – �� 18. chuligan – ��
9. chirurg – �� 19. cholewka – ��
10. Chińczyk – �� 20. Chorwat – ��

chmura chmurny chmurnie chmurzyć się
orzech –
wąchać
chorować
duchowo –
chemia –
chudy
ochraniać
chętnie
IV. Proszę przeczytać zdania, podkreślić ch. Do których wyrazów można zastosować poznane
Przykład: Nasz nauczyciel chemii ma pecha. chemii – wyraz obcego pochodzenia

pecha – na końcu wyrazu (pech)
1. Wojciech jest archeologiem. ��

��
2. Za chwilę słońce schowa się za chmury. ��
��
3. Czy muchy mają dobry węch? ��
��
4. Scharakteryzuj waszego choreografa. ��
��
5. Chłopcy nie noszą przy sobie chusteczek.
��
6. Szli do schroniska bardzo cicho. ��
��
7. Chryzantemy nie są chwastami. ��
��
8. Nasz archiwista zamówił schab z chrzanem. ��
��
9. Z kuchni dochodził zapach kawy. ��
��
10. Lech ostatnio bardzo schudł. ��
��
V. Proszę uzupełnić zdania za pomocą ch i wyjaśnić tę pisownię.
Przykład: Artykuł opowiada o chińskich chińskich – wyraz obcego pochodzenia, na

sportowcach. końcu wyrazu
sportowcach – na końcu wyrazu
1. Poczuł stra… przed wejściem do samolotu.

2. Monar…a okazał się łakomczu…em.
3. Mimo że zrobiło się …łodno, poszli na prze…adzkę.
4. Nasz kot, Pu..., jest strasznym leniu…em.
5. Mni… miał taką minę, jakby zobaczył du…a.
6. Na …odnika… było su…o.
7. Ar…itekt zamówił lody orze…owe.
8. …ór śpiewał …rześcijańskie pieśni bardzo ...aotycznie.
9. W tym filmie ...irurg ko…a się w …arakteryzatorce.
10. Mi…ał najadł się …ałwy i teraz boli go brzu….
11. Czy s…izofrenię leczy psy…olog, czy psy…iatra?
12. W sklepa… spożywczy… brakło …leba.
VI. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich
znaczenie.
chiński – chirurgia – psycholog – chustka – chłopiec – archiwista

– chemiczny – chłopak – chusteczka – chemik – chłopczyk
– psychiczny – chirurgiczny – archiwalny – Chińczyk
psychologia – psycholog – psychiczny

Chiny – ��
chirurg – ��
chłop – ��
chusta – ��
chemia – ��
archiwum – ��
VII. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z ch. Proszę się nauczyć
jej poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować kolegom.
Przykład: – Ewelina, gdzie byłaś na wakacjach?

– W Chorwacji.
– Zadowolona jesteś?
– Zachwycona!
– Zwiedzałaś czy leniuchowałaś?
– Jedno i drugie. Bardzo zachęcam do takiego wypoczynku.
– A jak tamtejsza kuchnia?
– Mnie wszystko smakowało, ale najbardziej małże i wino. O brzoskwiniach
i arbuzach nie wspomnę, bo jadłam je kilogramami.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
VIII. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
1. pochwała 7. ochrona R Z H P Y C H A H R
2. zachowanie 8. zachwyt Z A C H O W A N I E
3. charakter 9. zapach A P A T O H C O G T
4. strach 10. ochota C A R C W P T R F K
5. chciwość 11. cecha H C T H C E C H A A
6. pech 12. chrapanie W H S D Ć C P C M R
13. pycha Y A Ł A W H C O P A
T C H C I W O Ś Ć H
Ś E I N A P A R H C
h
I. Proszę uzupełnić następujące zdania za pomocą wyrazów z ramki (użytych w odpowiednim

przypadku).
historyk, herbata, Halina, hokej, Holandia, harmonia, haftować,

Hania, herbatniki, harfa, hamak, wahadło, hutnik, Henryk
Przykład: Hokej jest grą zespołową.
1. .............. to uczony, który bada dawne dzieje.

2. .............. słynie z tulipanów.
3. Moja siostra ślicznie ................
4. .............. to wiszące łóżko z płótna lub siatki.
5. Nasza babcia ma antyczny zegar, w którym .............. ma kształt księżyca.
6. Tatuś .............. jest ................
7. .............. to małe ciasteczka podawane do ................
8. Pani ............. gra na ............. , a pan .............. gra na ................
II. Proszę uzupełnić następujące zdania za pomocą wyrazów z ramki (użytych w odpowiednim
przypadku).
hałas, humor, hymn, hangar, herb, higiena, huk, zahamować,

hodować, halny, Hiszpania, Helenka, helikopter, hydraulik
Przykład: Czy umiesz opisać herb Krakowa?
1. .............. graniczy z Portugalią.

2. Dzieci w szkole .............. rybki.
3. Czy znasz .............. Francji?
4. Ostatniej nocy w Tatrach wiał ...............
5. Zepsuł się kran i musimy wezwać ................
6. Gdy strzelają armaty, rozlega się potężny ................
7. .............. to nauka o zachowaniu zdrowia.
8. Z daleka już było słychać .............. – to dzieci bawiły się w parku.
9. .............. to garaż dla samolotów i ................
10. .............. nie zdążyła .............. i wpadła do wody, ale nie straciła dobrego
.............. ..

huk huczny hucznie huczeć
hałas
higienicznie —
wahać się
harmonia
haftowany —
humorystycznie —
honor
handlowy
IV. Proszę przeczytać zdania, podkreślić h. Do których wyrazów można zastosować poznane
Przykład: Halinka jest harcerką. Halinka – imię żeńskie

harcerką – wyraz z listy
1. Strażacy, górnicy i żołnierze noszą hełmy. ��

��
2. Na horyzoncie widać było statki handlowe. ��
��
3. Czy wiesz, co to jest hiperbola i hiperinflacja? ��
��
4. Hieronim jest hipochondrykiem. ��
��
5. Wczoraj nad Kalifornią przeszedł huragan Hugo o niespotykanej sile. ��
��
6. W drodze do Lublina zatrzymaliśmy się w Hrubieszowie i spędziliśmy noc w hotelu.��
��
7. Heniusiowi w zoo najbardziej podobały się hieny i hipopotamy. ��
��
8. Nasz sąsiad, Hipolit, sypia w haftowanym hamaku. ��
��
9. Pani Honorata ma dziwne hobby – zbiera zdjęcia bohaterów narodowych. ��
��
10. Gdy hydraulik Hilary ma dobry humor, opowiada nam o Hawanie. ��
��
V. Proszę pogrupować wyrazy (jak pokazano w przykładzie) i odszukać w słowniku ich znaczenie.
holenderski – bohaterstwo – herbatnik – hrabina – haczyk – zahamować

– hotelarstwo – historyczny – hamowanie – hotelowy – hokeista – historyk
– herbaciany – Holender – zahaczyć – hokejowy – bohaterski – hrabiowski
hrabia – hrabina – hrabiowski
Holandia – ��
bohater – ��
herbata – ��
hotel – ��
hamulec – ��
historia – ��
hak – ��
hokej – ��
VI. Proszę ułożyć krótką historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z h. Proszę się nauczyć jej
Przykład: Bohater tego horroru, Hektor, w Ohio udawał alkoholika, w Oklahomie

hodowcę koni, w Hondurasie podawał się za himalaistę, na Haiti zaś był
hazardzistą. Kim był naprawdę? Hakerem? Hipnotyzerem? Zobacz „Piekielny
horoskop”!
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
VII. Wykreślanka. Proszę wykreślić podane wyrazy z diagramu. Zostały umieszczone poziomo
R L F C E L U M A H
1. huta 7. haczyk H Ł U K I H E W K A
2. helikopter 8. huk O Ł D A H A W G W C
3. wehikuł 9. hałas T S K H Y N D O A Z
4. hangar 10. hamulec E Ś U Ł O G G Z T Y
5. huśtawka 11. hydraulik L Ó H A Ł A S P Ś K
6. wahadło 12. hotel M J B E Ą R A T U H
K I L U A R D Y H W
H E L I K O P T E R
ch czy h
I. Proszę połączyć w logiczne pary wyrazy z kolumn A i B, przepisać je i ułożyć z wybranymi

A: B:
0. chłodna a. harcerz 0. chłodna herbata
1. hałaśliwy b. hokeista 1. ��
2. chory c. chirurg 2. ��
3. holenderski d. chusteczka 3. ��
4. haftowana e. handlarz 4. ��
5. hojny f. archiwum 5. ��
6. chiński g. chuligan 6. ��
7. chytry h. herbata 7. ��
8. chudy i. Henryk 8. ��
9. hiszpański j. hymn 9. ��
10. ohydne k. chór 10. ��
0. h, 1. …, 2. …, 3. …, 4. …, 5. …, 6. …, 7. …, 8. …
0. Hubert pracował w ohydnym archiwum.
1. ��
2. ��
3. ��
4. ��
II. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania.
Przykład: szkód wyrządził huragan Chinach wiele w Hugo

Huragan Hugo wyrządził wiele szkód w Chinach.
1. hoduje hibiskusy i Hania hortensje

��
2. dach z halny zerwał hangaru
��
3. hokejowe Helena mecze oglądać lubi
��
4. hipokrytą Wojciech hipochondrykiem i jest
��
5. ulicy hałas z spycharki dochodził ulicy
��
6. kupić Hanka chusteczki musi higieniczne
��
7. jest historia chemia a w teraz harmonogramie nie
��
8. pluszowego Bohdan na hipopotama znalazł chodniku
��
III. Proszę przeczytać, podkreślić ch pojedynczą kreską i h – podwójną kreską. Do których

wyrazów można zastosować poznane reguły? Proszę przepisać zdania, dyktując je sobie głośno.
Przykład: Mama Hani jest higienistką, Hani – imię żeńskie

a tatuś psychologiem. higienistką – wyraz z listy
psychologiem – wyraz obcego pochodzenia
1. Policja aresztowała handlarzy heroiną. ��

��
2. Koło stoiska z alkoholem rozległ się wielki huk. ��
��
3. Kierowca ostro zahamował, bo na jezdnię wbiegł mały chłopczyk. ��
��
4. Złodzieje dostali się przez dach i ukradli złote kielichy. ��
��
5. Henio to znany łakomczuch. ��
6. Lubię historie o duchach. ��
7. Stach chce latać helikopterem. ��
8. Scharakteryzuj bohatera według podanego schematu. ��
��
9. Hubert zjadł za dużo orzechów i herbatników i teraz boli go brzuch. ��
��
10. Hrabia pisał wiersze o choinkach i wiejskich chatach. ��
��
IV. Proszę uzupełnić za pomocą ch lub h.
Przykład: Malu…y jeżdżą na …ulajnogach. Maluchy jeżdżą na hulajnogach.
1. Mu…omory rosną w m…u.

2. Nasz …omik lubi mar…ewkę i sałatę.
3. …uligani zdemolowali s…ronisko.
4. Wolisz zapa… …ryzantem czy …iacyntów?
5. Przyłóż …ińską maść na spu…nięte kolano.
6. …onorata podniosła słu…awkę i zawołała: …alo!
7. Pan Palu… wygłosił referat o …ormona… .
8. Czy napisałeś im o swoi… kłopota… z …abilitacją?
9. Nowa płyta „We…ikuł stra…u” od jutra w sklepa…!
10. Joa…im zajmuje wysoką pozycję w …ierarchii społecznej.
11. W nocy wi…ura zniszczyła …erbaciane róże pani …aliny.
12. Le… s…odził po s…oda… bardzo ostrożnie, bo był …ory.
13. Pani …wastowska …lubi się kolekcją miniaturowy… …ełmów.
14. Mi…alina ma dużo zajęć: gra na …arfie, śpiewa w …órze i …ętnie …aftuje.
15. Od rana panuje straszny …aos – to sąsiedzi przygotowują się do …ucznej imprezy.
16. Dziś mam dobry …umor, bo wieczorem idę na występ …óru do fil…armonii.
V. Proszę ułożyć historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z ch oraz h. Proszę się nauczyć jej
Przykład: Była ohydna pogoda. Na horyzoncie widać było czarne chmury, wichura miała
siłę huraganu. Hermenegilda poczuła chłód, więc postanowiła zjeść grochówkę
z sucharkiem, a potem wypić herbatę. Potem wyjęła z lodówki chałwę i jogurt.
Włączyła telewizję i zaczęła oglądać horror. Był tak nudny, że po paru chwilach
zasnęła.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
10 Podstawowe wiadomości
o interpunkcji
Kropka .
Kropkę stawiamy:
 na końcu wypowiedzenia (zdania, równoważnika), np.
Napisałem list.
Pada.
Powrót o godz. 1600.
 po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe, np.

1. (pierwsza) osoba liczby mnogiej
5. (piąty) rząd
Mieszkam na 6. (szóstym) piętrze.
Poznali się na 8. (ósmych) urodzinach Marcina.
WYJĄTEK: Nie stawia się kropki po liczebnikach oznaczających

godziny ani w datach, gdzie miesiąc jest napisany słownie, np.
Pociąg odjeżdża o godz. 7, a następny jest dopiero wieczorem.
Spotkajmy się o 4 pod księgarnią.
Dziś jest 2 marca.
W tym roku Wielkanoc przypada 12 kwietnia.
Daty zapisuje się na trzy sposoby:

1.01.2000 r. lub 1.1.2000 r.
1 stycznia 2000 r.
1 I 2000 r.
122 10. Podstawowe wiadomości o interpunkcji

 po skrócie, który jest początkową literą lub początkowymi
literami skróconego wyrazu oraz po inicjałach, a także po
skrótach obcych jednostek monetarnych, np.
prof. (profesor) lek. (lekarz) dyr. (dyrektor)

w. (wiek) r. (rok) ul. (ulica)
B.B. (Bartek Bąk) dol. (dolar) fr. (frank)
p. (pan) b. (były)
 na końcu nazwy wielowyrazowej, jeżeli kolejne wyrazy

zaczynają się od spółgłosek, np.
np. – na przykład jw. – jak wyżej
itd. – i tak dalej itp. – i tym podobne
tj. – to jest tzw. – tak zwany
tzn. – to znaczy pt. – pod tytułem
br. – bieżącego roku
* jeżeli w wielowyrazowej nazwie drugi wyraz zaczyna się od

samogłoski – kropka występuje po skrócie każdego słowa, np.
m.in. – między innymi
p.n.e. – przed naszą (nową) erą
b.u. – bez uwag
p.o. – pełniący obowiązki
Kropki nie stawia się:

 jeżeli ostatnia litera skrótu jest ostatnią literą skróconego wyrazu,
np. nr (numer), mgr (magister),
dr (doktor), wg (według)
 po jednostkach miar i wag oraz polskich jednostkach monetarnych,

np. cm – m – km – kg – dkg – zł – gr
 po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi,

np. Mieszkam na XI piętrze.
Ta waza pochodzi z XVI wieku.
III Liceum Ogólnokształcące
10. Podstawowe wiadomości o interpunkcji 123

ĆWICZENIA
I. Czy w zaznaczonych miejscach trzeba postawić kropkę?
Przykład: Dr_ Pawłowski urodził się 12_11_1965 r_ Dr_ Pawłowski urodził się 12.11.1965 r.
1. Mieszkam przy pl_ św_ Piotra pod numerem 3_, a ty?

2. Na końcu 3_ osoby liczby mnogiej pisze się ą.
3. Mamy stare wydanie tego słownika w 1_ tomie.
4. Posłałem jej 7_ róż.
5. Kup 2_ l_ mleka.
6. Otwórzcie książkę na 10_ stronie.
7. Zrobiłam już 16_ zdjęć.
8. Urodziłam się 24_ stycznia.
9. Mój brat ma 4_ dzieci, 3_ psy i 2_ koty.
10. Ola waży 63_ kg_, a ja – 53_
11. Ten fotel ma 120_ cm_ szerokości.
12. Stąd do Zakopanego jest 7_ km_, ale nie wydaje się to daleko.
13. Prof_ Żwirski jest chory.
14. Artykuł podpisany R_ M_ jest kontrowersyjny.
15. Wszyscy laureaci, tj_ Andrzejczak, Gutwiński, Kowal i Siciński, otrzymają dyplomy.
16. W „Przekroju” (nr_ 40) jest ciekawy artykuł o sektach religijnych.
II. Czy w zaznaczonych miejscach trzeba postawić kropkę?
1. Tylko połowa mieszkańców tego miasta (wg_ sondaży) pójdzie głosować.

2. Następuje szybki wzrost bezrobocia (zob_ rys_ nr_ 2_).
3. Doc_ Stankiewicz jest na urlopie.
4. Mój brat wziął ślub 30_ kwietnia.
5. Gen_ Pastusiak odszedł na emeryturę 12_02_1993 roku.
6. Ekspedientka zważyła 25_ dkg_ szynki.
7. Ta książka kosztuje 10_ zł_ i 50_ gr_, a za taką samą zapłaciłem 23 dol_ w Stanach.
8. Nie widziałam jej przez 5_ lat, t_z_n_ od 24_XII_1995_ roku.
9. Przyszła z 2_ chłopcami.
10. W 2_ semestrze zajmiemy się aspektem czasowników.
11. Mgr_ Anioł pracuje tu od 23_ lat.
12. Czytam teraz książkę o 3_ słynnych tenorach.

13. Tylko 20 proc_ (20%) studentów oddało indeksy w terminie.
14. Dr_ Augustyniak przyjmuje od godz_ 8_ do 14_ codziennie oprócz środy.
15. Niektóre tygodniki, jak np_ „Wprost” i „Polityka”, opublikowały zdjęcia X.
16. Inż_ Nowak otrzymał wyróżnienie.
Przecinek w zdaniach pojedynczych ,
Przecinkiem rozdziela się jednakowe i równorzędne

części zdania (podmioty lub określenia), np.
Na biurku leżały zeszyty, książki, długopisy i ołówki.
Samochody, ciężarówki i taksówki stały po jednej stronie ulicy,
a po drugiej – rowery i motocykle.
Nie rozdziela się przecinkiem wyrazów, z których jeden określa

połączenie drugiego z wyrazem nadrzędnym (tzw. przydawek
nierównorzędnych), np.
Polskie ludowe melodie były dla niego najpiękniejsze.
Była to pierwsza udana wyprawa na Wenus.
Przecinkiem rozdziela się części zdania połączone spójnikami:

a, ale, lecz, jednak, więc, toteż, np.
Dzień był mroźny, lecz słoneczny.
Nasz sąsiad był sympatyczny, ale nieszczery.
Jedwab trzeba prać ręcznie, a nie w pralce.
Potrawa była zimna, więc niesmaczna.

Nie rozdziela się przecinkiem jednorodnych
części zdania połączonych spójnikami:
i, oraz, albo, lub, czy, ani, np.
Wiosna w Australii jest ciepła i pogodna.

Przyjdź z mamą lub z tatą.
Nie mam brata ani siostry.
W przypadku powtórzeń tych spójników

przed każdym stawiamy przecinek, np.
Nie mam ani czasu, ani ochoty na tę wycieczkę.

Kup albo chleb, albo bułki.
Czy ty, czy on – niech ktoś to naprawi!
Nie stawia się przecinka przed jak, jakby, niż, np.

Była blada jak kreda.
Spał jak kamień.
Jest już szersza niż wyższa.
Był jakby trochę pijany.
Wyrazy stojące poza zdaniem rozdziela się przecinkiem

(wołacze, wykrzykniki, wyrażenia wtrącone), np.
Marysiu, zadzwoń jutro! (Zadzwoń jutro, Marysiu!)
To jest, moim zdaniem, bardzo słaba praca.
Ach, jaka piękna melodia!
O Boże, co się stało?
Przed wyrazami lub zwrotami poprzedzającymi wyja-

śnienie lub wyliczenie: to jest (tj.), to znaczy (tzn.),
jak na przykład (jak np.), czyli, stawia się przecinek,
np.
Przez cały dzień był w pracy, czyli na uniwersytecie.
Wyjeżdżam na krótko, to znaczy na dwa dni.

ĆWICZENIA
I. Czy w zaznaczonych miejscach trzeba postawić przecinek?
Przykład: Adam jest_ moim zdaniem_ zbyt Adam jest, moim zdaniem, zbyt ambitny.
ambitny.
1. Po meczu_ i sportowcy_ i trenerzy byli bardzo zmęczeni.

2. Stefan był sympatyczny_ lecz nieśmiały.
3. Mam zdać egzamin z historii_ oraz języka polskiego.
4. Chciał być aktorem_ lub piosenkarzem.
5. Jest mężem mojej siostry_ więc moim szwagrem.
6. Podróż do Paryża była długa_ jednak przyjemna.
7. Latem gram w tenisa_ albo w koszykówkę.
8. W tym roku nie grałem_ ani w koszykówkę_ ani w siatkówkę.
9. Na wakacje pojedziemy_ albo do Włoch_ albo do Grecji.
10. Pokaż mi_ Basiu_ swój zeszyt!
11. Kamil Ż. jest_ według opinii lekarza_ i zdrowy_ i normalny.
12. Moje imieniny są w sobotę_ czyli za cztery dni.
13. Jedziemy nad morze_ to znaczy do Juraty.
14. Hm_ to rzeczywiście skomplikowana sprawa!
15. Ja znam język włoski_ a nie hiszpański.
Przecinek w zdaniach złożonych współrzędnie ,
Przecinkiem rozdziela się poszczególne zdania:

 bez spójników, np.
Pił piwo, jadł kiełbasę.
Słońce grzało, raziło w oczy.
 połączone spójnikami: a, ale, lecz, jednak, natomiast,

więc, toteż oraz wyrażeniami: to jest, to znaczy, czyli, np.
Ma gorączkę, ale czuje się dobrze.
Ma dużo pieniędzy, jednak nie chce nam pożyczyć ani grosza.
Adaś był niegrzeczny, więc nie dostanie czekoladki.

Nie rozdziela się przecinkiem zdań połączonych spójnikami:
i, oraz, lub, albo, czy, ani, niż, np.
Czekała już godzinę i niecierpliwiła się.
Ela pójdzie do fryzjera albo spotka się z Ulą.
Nie chciało mu się uczyć ani czytać.
Te same spójniki mogą łączyć kilka zdań współrzędnych,

a wtedy przed każdym z nich stawia się przecinek, np.
Ani nie będę jadł, ani nie chcę pić.

I zdążysz się nauczyć, i pomożesz mi przy kolacji.
Albo będziemy oglądać telewizję, albo pójdziemy na spacer.
Przecinek w zdaniach złożonych podrzędnie ,
Zawsze oddziela się przecinkami zdanie nadrzędne od podrzęd-

nego bez względu na miejsce i sposób ich łączenia, np.
Kiedy słońce wyszło zza chmur, zrobiło się od razu jaśniej.

Samochód jechał tak szybko, że niewiele mogliśmy zobaczyć.
Zachwyciły mnie obrazy, które oglądałam na wystawie.
Chciał, żebym została na noc.
Film, który obejrzałem wczoraj, bardzo mi się podobał.
Kolega, z którym mieszkam, poważnie zachorował.
Zastanawiał się, czy ją rozpozna.

ĆWICZENIA
I. Czy w zaznaczonych miejscach należy postawić przecinek?
Przykład: To jest ten kościół_ o którym czytaliśmy w przewodniku.

To jest ten kościół, o którym czytaliśmy w przewodniku.
1. Przed parkingiem stał duży samochód_ a w nim spał jakiś mężczyzna.

2. W całym domu jest ciemno_ czyli nikogo nie ma.
3. W czasie ferii bardzo dużo czytałam_ i spacerowałam.
4. Rysiek ma złamaną rękę_ więc nie pojedzie z nami w góry.
5. Mój sąsiad nie pracuje_ ani nie szuka pracy.
6. Wacława długo nie było w kraju_ dlatego nie zna nowego regulaminu.
7. Wpadnę jutro do ciebie_ albo zadzwonię.
8. Anielscy i Diabelscy są bardzo pokłóceni_ toteż nie wypada ich razem zaprosić.
9. W piątki zawsze sprzątam_ lub chodzę na zakupy.
10. O wiele lepiej tańczę_ niż śpiewam.
II. Proszę wstawić przecinki tam, gdzie są konieczne.
Przykład: Nie wiedział czy mu powie gdzie mieszka.

Nie wiedział, czy mu powie, gdzie mieszka.
1. To co podała na kolację było przepyszne.

2. Okazało się że był pijany.
3. Boję się że on ani nie napisze ani nie zadzwoni.
4. Nie lubię ludzi którzy mówią tylko o pieniądzach albo o interesach.
5. Ten kto nie lubi tańczyć nie powinien chodzić na bale.
6. Byliśmy u kolegi obok którego mieszka znany pisarz.
7. Zanim wyjadę chcę ci pokazać zdjęcie które zrobił mi Michał.
8. Przywiozłeś mi farby o które cię prosiłam?
9. Kto pyta nie błądzi.
10. Spóźniła się bo tramwaje nie jeździły a nie miała pieniędzy na taksówkę.
III. Proszę wstawić przecinki tam, gdzie są konieczne.
1. Usiądźcie tam gdzie będzie wam wygodnie a także skąd będziecie dobrze widzieć ekran.
2. Był zazdrosny że jego brat jeździ na nartach.

3. Okazało się że piesek którego znalazł Adaś jest chory.
4. Zapytał mnie czy dobrze piszę na komputerze i czy znam obce języki.
5. Będę się tego uczyła tak długo aż się nauczę!
6. Jak tylko wrócimy do domu napijemy się mocnej herbaty zjemy kolację i obejrzymy film
o którym dużo słyszeliśmy.
7. Kierownik odwołał zebranie ponieważ on jest chory a jego zastępca wyjechał.
8. Jeżeli jutro będzie padać nie wychodzę z hotelu!
9. Wymalowała się tak jakby szła na audiencję do prezydenta albo na spotkanie z Leonardo
di Caprio.
10. Gdzie się dwóch bije tam trzeci korzysta.
IV. Proszę wstawić przecinki tam, gdzie są konieczne.
LEON LESZEK SZKUTNIK anglista autor wielu podręczników:

– Ludzie dzielą się na samouków i nieuków. Samo chodzenie na kurs nic nie da jeśli nie wło-
ży się w naukę języków osobistego wysiłku. Idealny tekst z podręcznika powinien mieć tzw.
strukturę otwartą aby uczeń mógł zaangażować wyobraźnię wkomponować elementy własnej
biografii. Angielskiego uczyłem się na studiach lecz niemiecki opanowałem dużo czytając i słu-
chając – bez pomocy szkoły kursów bądź nauczycieli. Żeby zacząć mówić w obcym języku trze-
ba pięćdziesiąt razy więcej w nim rozumieć gdyż mówienie jest generowane przez rozumienie.
Potrzebne jest zapoznanie się z olbrzymią liczbą przykładów aby można było odpowiednio za-
reagować w sytuacjach nieprzewidywalnych. Nie znam dorosłej osoby która mówiłaby dobrze
w jakimś języku nie przeczytawszy wcześniej kilkudziesięciu książek w oryginale.
(Wprost, 21 XII 1997 r.)
V. Proszę wstawić przecinki tam, gdzie są konieczne.
Szczur
Łasuch i spryciarz. Brzydzi się pracą
Jego zęby mogą przegryźć metal wygryzać dziury w betonowych ściankach a nawet odstra-
szyć znacznie większego wroga. Silne mięśnie sprawiają że szczur skacze jak olimpijczyk i bez-
piecznie spada z wysokości trzeciego piętra.
Do tego dochodzi niezwykły węch wyjątkowo „przyczepne” pazury i elastyczny kręgosłup.
Pod wodą szczur czuje się jak ryba – pod powierzchnią wytrzyma przeszło trzy minuty. Sku-
teczną bronią szczura jest także liczebność a w rozmnażaniu niewielu mu dorówna. W ciągu
roku jedna para może doczekać się piętnastu tysięcy potomków.
Jest też coś co łączy szczury i ludzi – ciekawość. Dlatego łatwo zaprzyjaźnić się z tym gryzo-
niem. Wystarczy cierpliwość spokój i przekąska. Podobnie jak człowiek też miga się od uczci-
wej „pracy” a najchętniej jej unika. Minimum poświecenia i maksimum korzyści – to szczurza
zasada.
(Teletydzień, nr 14, 2008)

Dwukropek :
Dwukropek stawia się przed:

 cytatami i mową niezależną, np.
Paweł powiedział: „Przynieś mi zeszyt”.
Tytuł tego filmu brzmi: „Pewnego roku wrócisz tu”.
 wyliczeniem, np.
Na stole leżały: łyżki, noże, widelce, łyżeczki i widelczyki.
Zamówiliśmy: zupę pomidorową, frytki, kotlet, sałatkę
z kapusty, wino, wodę mineralną i lody.
Dwukropka nie stawia się,

jeżeli wymienia się tylko dwa wyrazy
lub zwroty połączone spójnikiem i, np.
Moimi ulubionymi owocami są brzoskwinie i jabłka.
Cudzysłów „...”
W cudzysłów ujmuje się cytaty, mowę niezależną,

tytuły oraz wyrazy użyte przenośnie, np.
Nauczyciel poprosił: „Nie rozmawiajcie”.
Aktor przyznał się, że nie czytał „Potopu”.
Jego „prawdomówność” była wszystkim znana.
Nawias (...)
W nawiasy ujmuje się wyrazy i wyrażenia wtrącone (dodane) oraz

te, które przynoszą dodatkowe wyjaśnienia, np.
Zmarł nagle (prawdopodobnie na malarię) w 1867 roku.
Niektórzy mężczyźni (przeważnie młodzi) chętnie
noszą modne buty w kolorze zielonym.
Pytajnik (znak zapytania) ?
Pytajnik stawia się na końcu wypowiedzeń pytających, np.

Wiecie, kiedy jest egzamin?
Ile masz lat?

Wykrzyknik !
Wykrzyknik można postawić na końcu wypowiedzeń oznajmują-

cych, pytających lub rozkazujących, jeżeli chce się podkreślić ich
treść, zaznaczyć silne zabarwienie emocjonalne, np.
Co za cudny widok!
Gdzie są moje pieniądze?!
Chodź tu!
Zdałam egzamin na piątkę!!!
Wielokropek ...
Wielokropek:
 służy do zaznaczania pauzy przed wyrazami, na które chce się
zwrócić uwagę, np.
I wtedy okazało się, że okulary, których szukał od godziny,
miał… na nosie!
 stawia się w miejscu, w którym przerywa się wypowiedź, np.
A potem…
Bandyta ukrył się w…
 umieszczony w nawiasie oznacza opuszczoną część cytatu, np.
„Ale cena, jaką zapłaci (...), jest ogromna”.
Średnik ;
Średnik umieszcza się między jednorodnymi zdaniami

pojedynczymi i złożonymi; często przy wyliczeniach, np.
Studenci wiedzą, że muszą się uczyć; wiedzą też, że powinni
uprawiać sport.
Myślnik (pauza) –
Za pomocą pauzy:
 można zastąpić opuszczone człony zdania;
 można wskazywać na wyrazy nieoczekiwane i uogólnienia, np.
Kupił samochód, dom, jacht – słowem spełnił swoje marzenia.
Ugotuję ci zupę – nawet na dwa dni!
Renata – to prawdziwa mistrzyni!
Między myślniki można włożyć wypowiedzenie wtrącone, np.

Ma on – moim zdaniem – za dużo pieniędzy.

ĆWICZENIA
I. W zaznaczone miejsca proszę wstawić znaki: ( ) : – ! ? „” ... ;
Przykład: Zaznaczyłam _na różowo_ błędy. Zaznaczyłam (na różowo) błędy.
1. Co się stało_
2. Czy czytaliście _Quo vadis_ Henryka Sienkiewicza_
3. Ma to _ jak się powszechnie sądzi _ wielkie znaczenie dla rozwoju kultury.
4. W ogrodzie botanicznym rośnie wiele egzotycznych roślin_ palmy, drzewa pomarańczowe,
eukaliptusy i oliwki.
5. Bolesław Prus _właściwe nazwisko _ Aleksander Głowacki_ napisał wiele nowel
i powieści.
6. _Powodem tego jest brak ogólnego programu _..._ dla studentów na danym poziomie_
również w podręcznikach brak takiego programu_.
7. Proszę o ciszę_
8. W konkursie wzięli udział studenci różnych narodów_ Austriacy, Polacy, Szwedzi, Węgrzy
i Litwini.
9. Cyrkowiec_ to ginący zawód_ jest to też zawód mało atrakcyjny.
10. Uwaga_ Samochód_
11. Powtórzcie imiesłowy _lekcja 4_ i tryb rozkazujący.
12. Paweł twierdzi, że egzamin był _łatwy_.
13. Andrzej _ to jeden z najzdolniejszych uczniów.
14. Znowu zgubiłeś klucz_
15. Scenariusz do tego filmu napisała Joanna Cukierek _w filmie gra Barbarę_.
II. W zaznaczone miejsca proszę wstawić znaki: . , ( ) : – ! ? „” ... ;
1. Czy chciałbyś coś dodać_ Zbyszku_

2. Nie mam ani czasu_ ani ochoty na tę wycieczkę.
3. Potrzebne informacje znajdziesz w 6_ tomie _Encyklopedii Powszechnej_.
4. Jest to _ jeśli się nie mylę _ fotografia Barcelony.
5. Pociąg do A. _jedyny nocny_ już odjechał.
6. Mamy trzy duże porty_ Gdańsk, Gdynię i Szczecin.
7. Ojej_ Jak tu ładnie pachnie_
8. Och_ jaka jestem zmęczona_
9. Dół sukni był granatowy_ a góra _ jasnozielona.
10. _Kwiaty te _..._ rozkwitają tylko w drugiej połowie maja_.

11. Justyna R. _znana krakowska aktorka_ zagra w najnowszej sztuce Mrożka_ zagra w niej
też gwiazda scen warszawskich _ Roman J.
12. P_ Opalski musi się zgłosić u kierownika.
13. Gepard _ to najszybszy ssak lądowy.
14. Kropkę umieszcza się po nawiasie _jak np_ w ostatnim przykładzie_.
15. Jabłka chronią m_in_ przed_ anemią_ nadciśnieniem_ otyłością i bólami głowy.
III. W zaznaczone miejsca proszę wstawić znaki: . , ( ) : – ! ? „” ... ;
1. Mój brat urodził się 13_10_1971 r.

2. W naszym klimacie są cztery pory roku_ wiosna_ lato_ jesień i zima.
3. Ojciec jest głodny_ więc zły.
4. Znalazłam sto złotych_
5. Niestety_ nie ma tego słownika.
6. A2 _ to obecnie najdroższy samochód w Danii.
7. Może was złapać deszcz lub _ co gorsza _ burza.
8. Sportowcom nie wolno pić alkoholu_ nie powinni też palić papierosów.
9. Podawał śmieszne_ jednak trochę głupie przykłady.
10. Synku_ pospiesz się!
11. Mój mąż kupił_ 10 kilo kiwi!
12. Pokoje na 3_ piętrze były droższe_ ale brzydsze.
13. _Amadeusz_ jest moim ulubionym filmem.
14. Znam ją z liceum_ tj_ prawie 10 lat.
15. Widziałam go na postoju taksówek z bardzo wysoką (_) brunetką (_) _ co ty na to_ Zawsze
lubił niskie blondynki!
IV. Proszę uzupełnić poniższy tekst odpowiednimi znakami interpunkcyjnymi.
Wiatr halny
Wiatr halny jest osobliwym zjawiskiem Gdy wieje temperatura w tatrzańskich dolinach
i w Zakopanem może się podnieść o 10 lub nawet 20 stopni w ciągu kilku godzin Wiatr halny
najczęściej występuje w październiku i w listopadzie W pozostałych miesiącach z wyjątkiem
lutego i marca zdarza się sporadycznie Trwa zazwyczaj 2 3 dni
Za halnym nie przepadają amatorzy sportów zimowych ponieważ pod jego wpływem śnieg
może stopnieć w ciągu jednej nocy Ponadto skutkiem wiatru halnego jest pogorszenie warun-
ków biometeorologicznych rozdrażnienie trudności z koncentracją uwagi ból głowy i zaburze-
nia snu są wówczas rzeczą zupełnie normalną Efekty wiatru halnego mogą jednak być też
znacznie gorsze bo jak wykazują statystyki kryminalne właśnie wtedy jest najwięcej mor-
derstw oraz samobójstw w Zakopanem i jego okolicach
(Na podst. fragm.
http://wiadomosci.polska.pl/kalendarz/kalendarium/article.htm?id=277668)

V. Proszę uzupełnić poniższy tekst odpowiednimi znakami interpunkcyjnymi.
Choć turystyka kosmiczna pozostaje wciąż w sferze marzeń, niektóre firmy

już sprzedają bilety na orbitalne wycieczki.
Niektórzy twierdzą że chęć zdobywania nowych światów tę samą która m in popychała do

dalekich podróży w nieznane Kolumba i Magellana mamy zapisaną w genach Czyżby jak twier-
dzi Däniken przez obcą cywilizację która niegdyś zasiała życie na Ziemi
Astronomia była od zawsze silnie powiązana z religią Słońce Księżyc i gwiazdy stanowiły dla
wielu ludów bóstwa Kosmiczny charakter ma np piłka przedstawiała Słońce w którą grano na
całym kontynencie Ameryki Południowej
(Kobieta i Styl, nr 88, 1998)
VI. Proszę uzupełnić poniższy tekst odpowiednimi znakami interpunkcyjnymi.
Ciśnie za bardzo
Jeżeli jesteś samotny i masz 40 lat uważaj na ciśnienie Badania wykazały że u samotnego
40-latka ciśnienie wynosi średnio 140,4 mm Hg czyli powyżej bezpiecznej granicy (120/90) Jego
żonaty rówieśnik ma 132,9 mm Hg To zaś oznacza że związek małżeński może opóźnić roz-
wój nadciśnienia nawet o dziesięć lat Ponadto u panów urodzonych optymistów ryzyko śmierci
z powodu chorób serca jest nawet o połowę mniejsze niż u malkontentów
Nadciśnienie jest niebezpieczne bo zmusza serce do pracy ponad jego siły Może uszkodzić
mózg oczy i nerki Co więc powinieneś robić niezależnie od stanu cywilnego Jeść dużo warzyw
i owoców Rzucić palenie i więcej się ruszać
(Tele Tydzień, nr 8, 2009)

11 Pisownia „nie”
łączna i rozdzielna
Wyraz „nie” pisze się ROZDZIELNIE:

1. przed
 czasownikami w formie osobowej, np.
nie chodził, nie pisali, nie chcę, nie robiła
 bezokolicznikami, np.
nie chcieć, nie jechać, nie jeść
WYJĄTKI: niedowidzieć, nienawidzić, niepokoić, niedomagać

 przed nieosobowymi formami czasowników (-no, -to), np.
nie zrobiono, nie zamknięto
 przed formami osobowymi czasowników
występujących w funkcji bezosobowej, np.
nie należy, nie wypada
 przed wyrazami o znaczeniu czasownikowym, np.
nie brak, nie można, nie trzeba, nie wiadomo,
nie warto, nie wolno
2. przed imiesłowami przysłówkowymi, np.
nie czekając, nie zapłaciwszy,

nie wiedząc, nie znalazłszy
3. przed przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym

i najwyższym, np.
nie ładniejszy, nie najładniej, nie mądrzej,

nie najmądrzejszy, nie szybciej
136 11. Pisownia „nie” łączna i rozdzielna

WYJĄTKI:
nieszczęśliwy – nieszczęśliwszy
– najnieszczęśliwszy, ale nie najszczęśliwszy
nieszczęśliwie – nieszczęśliwiej
– najnieszczęśliwiej
niegrzeczny – niegrzeczniejszy
– najniegrzeczniejszy
niegrzecznie – niegrzeczniej
– najniegrzeczniej, ale nie najgrzeczniejszy
4. przed przysłówkami, które nie pochodzą

od przymiotników, np.
nie dosyć, nie bardzo, nie całkiem, nie tylko,
nie teraz, nie zawsze, nie wczoraj, nie wszędzie
WYJĄTKI: nieraz, niezbyt, niebawem
5. przed zaimkami, np.

nie my, nie twój, nie ich, nie ten, nie każdy
WYJĄTKI: nieco, niejaki, niektórzy
6. przed liczebnikami, np.

nie raz, nie dwa, nie trzy, nie pierwszy,
nie drugi, nie dwoje, nie sto
WYJĄTKI: niejeden (= wielu), nieraz (= często), niewiele, niewielu
7. przed rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami,

jeśli wyraz nie wyraża nie zaprzeczenie, lecz wyraźne lub
domyślne przeciwstawienie, np.
Te wiersze są nie ładne, ale wspaniałe!

Wasze egzaminy wypadły nie źle, ale fatalnie!
To nie wino, ale ocet!
11. Pisownia „nie” łączna i rozdzielna 137

Wyraz „nie” pisze się ŁĄCZNIE:
1 z rzeczownikami, np.
niebezpieczeństwo, nieszczęście,
nieprzyjaciel, nieobecność
2. z przymiotnikami, np.
niewielki, nieczynny, niemiły,
niesmaczny, niedługi
3. z przysłówkami utworzonymi od zaprzeczonych

przymiotników, np.
niedawno, niejasno, niezwykle, niemało
4. z imiesłowami przymiotnikowymi, np.

niepalący, niepohamowany,
nieżyjący, nieustający
ĆWICZENIA
I. W wykropkowane miejsca proszę wpisać – odpowiednio – zaprzeczone przymiotniki

i przysłówki.
Przykład: szczery – nieszczery Przykład: szczerze – nieszczerze
1. możliwy – �� 1. normalnie – ��

2. ważny – �� 2. higienicznie – ��
3. zbędny – �� 3. legalnie – ��
4. parzysty – �� 4. moralnie – ��
5. elegancki – �� 5. ufnie – ��
6. aktualny – �� 6. konsekwentnie – ��

II. Do podanych przymiotników proszę dobrać z ramki przymiotniki o podobnym znaczeniu.
młody / niski / chory / gorzki / rozsądny / ciepły / płytki / bliski

/ chudy / nudny / smutny / brudny / małoletni
Przykład: niegłupi – rozsądny
1. niedaleki – �� 7. niezdrowy – ��

2. nieczysty – �� 8. niesłodki – ��
3. niewysoki – �� 9. niestary – ��
4. niegruby – �� 10. nieletni – ��
5. niegorący – �� 11. niegłęboki – ��
6. niewesoły – �� 12. nieciekawy – ��
III. Do podanych przysłówków proszę dobrać z ramki przysłówki o podobnym znaczeniu.
niezwykle / nielekko / niekoniecznie / niewyraźnie / nieśmiało / niedostatecznie / nierzadko

/ niespodziewanie / nieprzypadkowo / niedługo / nierówno / niewątpliwie / niewiele
Przykład: mętnie – niewyraźnie
1. celowo – �� 7. bez potrzeby – ��

2. często – �� 8. krótko – ��
3. ciężko – �� 9. nadzwyczajnie – ��
4. z pewnością – �� 10. niewystarczająco – ��
5. mało – �� 11. krzywo – ��
6. bez
uprzedzenia – �� 12. wstydliwie – ��

IV. Proszę uzupełnić tabelkę.
rzeczownik przymiotnik przysłówek
niewygoda niewygodny niewygodnie
nietakt
nieprawdziwie
niebezpieczny
niewinnie
nieporządek
niezależny
niesmak
niechętnie
niedyskretny
niegościnność
nieuczciwie
niepunktualność
V. Do podanych rzeczowników proszę dopisać odpowiadające im czasowniki.
Przykład: niewola – niewolić
1. niedojrzałość – �� 6. niepokój – ��

2. niepalenie – �� 7. niepamięć – ��
3. niecierpliwość – �� 8. nienawiść – ��
4. niedoświadczenie – �� 9. nieporozumienie – ��
5. nieuwaga – �� 10. niespodzianka – ��

VI. Bezokoliczniki z ramki proszę wpisać w puste miejsca.
dotykać / deptać / spóźniać się / karmić / dzwonić / wychylać się

/ otwierać / prać / zbliżać się
Przykład: Proszę nie spóźniać się na lekcje!
1. Proszę nie ........................ trawników!

2. Proszę nie ........................ przez okno!
3. Proszę nie ........................ zwierząt!
4. Proszę nie ........................ do klatek!
5. Proszę nie ........................ w gorącej wodzie!
6. Proszę nie ........................ po 2300!
7. Proszę nie ........................ eksponatów!
8. Proszę nie ........................ okien!
VII. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie i wyjaśnić swój wybór (podać regułę).
Przykład: nie …większy – przymiotnik w stopniu wyższym
A:
1. … …pogoda – ��
2. … …katolicki – ��
3. … …śpią – ��
4. … …popularny – ��
5. … …warto – ��
6. … …najważniejszy – ��
7. … …umiem – ��
8. … …korzystny – ��
9. … …czekając – ��
10. … …napisawszy – ��
11. … …bezpieczeństwo – ��
12. … …szczęśliwszy – ��
13. … …chęć – ��
14. … …zawsze – ��
15. … …wiadomo – ��
16. … …on – ��
17. … …towarzyski – ��
18. … …dwoje – ��
19. … …najgrzeczniejszy – ��
20. … …gramatycznie – ��

B:
1. … …byliśmy – ��
2. … …wiedząc – ��
3. … …którzy – ��
4. … …trudny – ��
5. … …porządek – ��
6. … …zrobiwszy – ��
7. … …wchodzić – ��
8. … …kompletny – ��
9. … …najciekawiej – ��
10. … …wolno – ��
11. … …dziś – ��
12. … …cenzuralny – ��
13. … …takt – ��
14. … …grajcie – ��
15. … …uwaga – ��
16. … …zjadłszy – ��
17. … …czterech – ��
18. … …żonaty – ��
19. … …wracaj – ��
20. … …zbyt – ��
VIII. Proszę uzupełnić zdania – przepowiednie z horoskopów – zaprzeczonymi wyrazami z ramki.
żałuj / braknie / spodziewany / łaskawa / zwlekaj / warto / zupełnie / mają /

jednemu / zastąpionym / zabierać / wszyscy / ma / dostatku / trzeba / zastąpi
Przykład: W tym tygodniu …nie braknie… ci niespodzianek!
1. Planeta Wenus jest obecnie dla ciebie .................. .

2. Twoje rady pomogą .................. !
3. .................. dobrze ci życzą.
4. Chcesz zakosztować .................. ?
5. Dyskrecja .................. rozsądku.
6. Uważasz, że .................. spłacać kredytu?
7. .................. szefowi komplementów.
8. Pamiętaj – .................. „złej” pogody dla spacerów.
9. .................. czekać z realizacją dobrych pomysłów.
10. .................. z załatwieniem urzędowych spraw.

11. .................. zbieg okoliczności pomoże ci w uzyskaniu awansu.
12. W kręgu znajomych okażesz się .................. kompanem.
13. Staraj się .................. głosu w konflikcie między kolegami.
14. To .................. jest tak, że finanse .................. znaczenia w twoim
życiu.
(Na podst. fragm. Horoskop z tarotem, „Angora”, nr 10, 2009 r.)
IX. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie.
Przykład: … Niepalący i … niepijący są zdrowsi.
1. Proszę … …wchodzić!
2. Oni są … …dobraną parą.
3. Przysłówek jest … …odmienną częścią mowy.
4. Nie lubię … …proszonych gości!
5. To … …ona upiekła te ciasteczka, tylko ja!
6. Proszę na mnie … …czekać!
7. Ten … …oczekiwany list sprawił mi wielką radość.
8. Na stole stała … …dokończona butelka brandy.
9. Mimo że był … …wierzący, poszedł z Elą do kościoła.
10. Wyszedł, … …płacąc rachunku.
11. Od paru dni czuł jakiś … …określony ból brzucha.
12. Zygmunt położył się do łóżka … …zjadłszy obiadu ani … …wypiwszy ziółek.
13. Czasowniki … …dokonane są … …łatwe.
14. Na przyjęciu były … …przebrane tłumy ludzi.
15. … …zbadany pacjent ciągle czekał na lekarza.
16. Ostatnie wakacje pozostawiły nam … …zatarte wspomnienia!
17. Nikodem … …delikatnie nadepnął mi na nogę i … …przeprosił.
18. Bartek, … …przeczytawszy lektury, … …mógł wziąć udziału w dyskusji.
X. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie.
1. … …dawno ukazał się (… …pierwszy już raz) … …pochlebny artykuł o … …żyjącym od

10 lat poecie.
2. … …cierpię … …logicznych zadań i … …jasnych instrukcji!
3. Uczeń pisał … …poprawnie, …. …gramatycznie i … …zbyt mądrze, ale … …chciał niczego
poprawiać.
4. Edek był … …chlujnie ubrany, … …uczesał się i … …ogolił, a do tego zachowywał się …
…kulturalnie i zadawał … …dorzeczne pytania.

5. … …sympatyczny i … …elegancki mężczyzna, … …mówiąc ani słowa, stanął przede mną
(zasłaniając mi scenę!) i nic … …widziałam.
6. … …wielu wychowawców postępuje tak … …konsekwentnie jak nasz … …kompetentny
i … …znający swoich obowiązków nauczyciel, pan X.
7. … …pisanie wyraźnie, … …robienie odstępów między linijkami i … …zostawianie margi-
nesów – dyskwalifikuje prace!
8. … …jeden chciałby tańczyć z Aldoną, ale ona sobie upodobała tego … …atrakcyjnego, …
…najmłodszego już i … …mającego poczucia rytmu Tomasza.
XI. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie.
1. Jestem jak … …wierny Tomasz, trudno mi uwierzyć, że jako uczeń miałeś problemy
z pamięcią.
2. … …byłem geniuszem. Faktem jest, że w szkole podstawowej … …należałem do orłów,
dużo czasu poświęcałem na odrabianie lekcji, po kilka razy czytałem zadane rozdziały,
a i tak … …mogłem ich zapamiętać. Gdy miałem 12 lat, zacząłem się poważnie martwić,
że coś jest … …w porządku z moją pamięcią.
3. Zdałem sobie sprawę, jak bardzo ceniona była w przeszłości świetna pamięć. Stanowiła …
tylko powód do chluby, ale nawet ułatwiała karierę.
4. Jedno jest … …podważalne – istnieją metody pozwalające każdemu człowiekowi ewidentnie
poprawić zdolność zapamiętywania.
5. W drugim etapie eksperymentu poddaliśmy wszystkich 80 mężczyzn tym samym testom,
tym razem w … …typowych warunkach.
6. Są to nowatorskie badania, nikt nigdy się czymś takim … …zajmował, … …mogę więc
powiedzieć, jakie będą wyniki.
7. Zdolność zapamiętywania jest … …zwykle ważna.
8. Każda moja publikacja rozchodzi się w … …złym nakładzie.
9. … …ustannie rozwijam metodę Golfery, która jest moją metodą autorską.
10. Wiadomo, że … …można uczyć się, będąc przejedzonym, ale też … …daje efektów nauka
o pustym brzuchu.
11. Jeśli grom komputerowym poświęcamy … …więcej niż dwie godziny dziennie, to stymu-
lują nasz mózg pozytywnie. … …długo moja metoda również będzie dostępna w formie
gry.
12. … …mogło się … …udać!
(Fragm. Sztukmistrz pamięci, „Focus” nr 3, 2009)

XII. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie.
Spod skalpela
Ilu chętnych do tego typu zabiegów jest w Polsce, … …wiadomo1, bo nikt … …przeprowa-
dził2 dotąd w naszym kraju podobnej ankiety. Można przypuszczać, że w ocenie swojego wyglą-
du … … ustępujemy3 Amerykankom. I tak jak … …ma4 podziału na płeć, tak również wiek …
…stanowi5 bariery.
Na Zachodzie coraz więcej gabinetów chirurgii estetycznej jest wyposażonych w komputery,
które pomagają … …zdecydowanym6 podjąć ostateczną decyzję. Lekarze chwalą to … …zwy-
kle7 drogie urządzenie, ponieważ mają mniej reklamacji … …zadowolonych8 pacjentek.
Gabinety medycyny estetycznej … …mają9 licencji, stąd ryzyko trafienia na … …uczciwych10
pseudospecjalistów jest duże. … …kiedy11 zachęcająco niskie ceny mogą być mylącym atutem.
… …wątpliwie12 polskie gabinety, nawet najdroższe, są atrakcyjne dla pacjentek przyjeżdża-
jących z zagranicy.
(Kobieta i Styl, nr 88, 1998 r.)
XIII. Proszę ułożyć historyjkę, w której znajdzie się dużo wyrazów z nie, pisanym łącznie
i rozdzielnie. Proszę się nauczyć jej poprawnego czytania tak, aby można ją było podyktować
kolegom.
Przykład: Niebawem przyjdzie nasz niedomyślny kolega, niejaki Tolek, i nie dosyć, że
będzie nieciekawie opowiadać o niejadalnych grzybach, niemoralnych sztu-
kach i nie najlepszych filmach, to na pewno oplotkuje niektórych nieobecnych
znajomych i nie raz – niecałkiem taktownie – zada niejedno niedyskretne
pytanie, na które nie zawsze można znaleźć odpowiedź.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��

XIV. Roksana i Gustaw mówią o sobie, ale fragmenty ich wypowiedzi się pomieszały. Proszę
je uporządkować i przepisać. Na ich podstawie proszę sporządzić opis Roksany lub Gustawa
(w 3. os. l. poj.: Gustaw jest… lub Roksana ma…). Uwaga! Dwa fragmenty pochodzą z innych
opisów.
jestem niewysoki, jestem kulturalna, wesoła, ktoś mi ostatnio

wysportowany, niezwykle niebrzydka, nieźle gotuję, powiedział, że jestem
aktywny, nie boję się nie umiem planować niemiły i niedelikatny, ale
wyzwań nie zgadzam się z tym
nie znoszę bałaganu, nikt mnie nigdy nie jestem niska, mam
jestem domatorem, nie odwiedza, ale nie czuję nietypową figurę, ale się
lubię hałasu, nieczęsto się samotna – mam moje tym nie przejmuję
zapraszam gości papużki
niektórzy uważają, że nie cierpię ptaków, ale nie często jeździmy za miasto
jestem nieodpowiedzialna wyobrażam sobie domu – wtedy nasz As może
i niesłowna bez roślin w doniczkach biegać i szczekać do woli,
nie musimy go uciszać
niechętnie wyjeżdżam jestem niezależna nie mam w domu zwierząt

z miasta, jestem finansowo, mam nieliczne, ani kwiatów, sprzątanie
niezwykle przywiązany ale wypróbowane grono nie jest moją pasją
do mojego mieszkania przyjaciół
Gustaw
��
��
��
��
��
Roksana
��
��
��
��
��

NOTATKI
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��

12 Dyktanda
I. ALFABET POLSKI
AUTODYKTANDO
1. Proszę uporządkować w kolejności alfabetycznej podkreślone wyrazy, a następnie przepisać,

dyktując sobie głośno.
Kochani Alu i Zygmuncie!
Z okazji 25. rocznicy ślubu życzymy Wam: szczęścia w życiu osobistym, sukcesów
w pracy, dobrego zdrowia, spełnienia marzeń, niskich podatków, żadnych trosk, jachtu,
olimpijskiej kondycji, serdecznych przyjaciół, eleganckiej limuzyny, nieustającej energii,
spokoju, radości, tolerancji, miłości, pokaźnego konta, trafnych decyzji, miłych sąsiadów,
wyrozumiałości. ��
��
��
��
��
��
Życzymy też Wam i Pawłowi z Sylwią, aby nadchodzące święta Bożego Narodzenia
były czasem spokoju, radości, zdrowia, szczęścia, odpoczynku, ciepła rodzinnego ��
��
��
��
��
oraz wszelkiej pomyślności w Nowym Roku, rozpoczętym szampańską zabawą sylwe-
strową!
Uściski i serdeczności –
Maja, Rafał i Ada
PS Między Świętami a Nowym Rokiem będziemy w Krynicy – Rafał z Adą nastawiają

się na narty, ja na długie spacery. M.
148 12. Dyktanda

��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
PRZEPISYWANIE
2. Proszę przepisać poniższy tekst, zachowując zasady poprawnego zapisu liter.
Polska południowa znajduje się na skraju rozległego niżu z ośrodkiem nad wschodnią Ukra-
iną, z północnego zachodu napływa chłodne powietrze polarnomorskie. W dzień zachmurze-
nie zmienne i przelotne opady śniegu. Temperatura od –6 stopni do 0 stopni, na Podhalu od
–4 stopni do –2 stopni. Wiatr słaby i umiarkowany, północno-zachodni, skręcający na północ.
W nocy przelotne opady śniegu. Temperatura od –6 do –3 stopni, na Podhalu i w rejonach
podgórskich od –7 do –6 stopni. Wiatr umiarkowany północny, skręcający na północny wschód.
Niekorzystna sytuacja biometeorologiczna.
(Dziennik Polski, 24 XII 2008 r.)

12. Dyktanda 149

PRZEPISYWANIE
3. Proszę przepisać poniższy tekst, zachowując zasady poprawnego zapisu liter.
Krynica to miejscowość uzdrowiskowa, a także wypoczynkowa. Atrakcją jest tu gondolo-

wa kolejka linowa na Jaworzynę Krynicką (1114 m n.p.m.). Kolejka ta może przewieźć 1200
osób na godzinę, i bardzo dobrze przygotowane stoki narciarskie. W okresie zimowym panują
tu doskonałe warunki do uprawiania narciarstwa alpejskiego i klasycznego. Na przyjeżdżają-
cych na wczasy czeka także wspaniała hala lodowa, kolejka na górę Parkową, czynna cały rok
sankostrada, sieć restauracji i potężna baza noclegowa.
150 12. Dyktanda

II. DUŻE I MAŁE LITERY
DYKTANDO CZĘŚCIOWE
Uzupełnianie tekstu wyrazami
1. Proszę wpisać brakujące wyrazy.
Kochana Maju!
Z ogromnym smutkiem 0 dowiedzieliśmy się o śmierci ............. 1 ............. 2.

Nie wiem, jak wyrazić .............. 3 współczucie dla .............. 4 .............. 5,
bo żadne słowa nie są odpowiednie. Wiemy, że .............. 6 Marcjanna była wspaniałą
.............. 7, .............. 8 i .............. 9. Na pewno będziecie bardzo odczuwać
.............. 10 brak.
Mieliście ogromne szczęście, że mogliście się od .............. 11 tak wiele nauczyć i że
dała .............. 12 mnóstwo ciepła i miłości oraz mądrych rad, co stanowić będzie wielki
kapitał na przyszłość – zwłaszcza dla Ady, która stoi u progu dorosłego .............. 13.
Wybaczcie .............. 14, że nie będziemy mogli uczestniczyć w .............. 15, ale
Zygmunt dziś w nocy wylatuje służbowo do Kanady, a .............. 16 stopa po zwichnięciu
nie jest jeszcze całkiem sprawna (dalej chodzę o kulach).
Serdecznie .............. 17 ściskamy i przesyłamy najszczersze .............. 18
.............. 19.
– Ala i Zygmunt z Pawłem i Sylwią
PS Maju – zadzwonię do .............. 20 za parę dni – A.
Kochana Alu!
Dziękuję w imieniu 0 .............. 1, a także Rafała i Ady, za ciepłe słowa. Mama

zachorowała w ............. .............. 2 i w ............. ............. 3 poszła
do .............. 4. Stan pogarszał się błyskawicznie i od .............. .............. 5
była nieprzytomna. Zmarła w .............. .............. 6. Nie możemy się z tym
pogodzić!
Mimo wszystko – pamiętam o ................ 7 ................ 8, więc składam
.............. 9 serdeczne .............. 10 zdrowia, radości, sukcesów w pracy, szczęścia
rodzinnego i spełnienia marzeń.
Mam nadzieję, że z nogą jest lepiej i nie ma żadnych komplikacji. Jak .............. 11
tańczyłaś na .............. 12 Darka, że skończyło się to na pogotowiu?
Jeszcze raz – wszystkiego dobrego! Pozdrowienia dla Zygmunta i dzieci – Maja
12. Dyktanda 151

AUTODYKTANDO
3. Proszę przepisać tekst, dyktując sobie głośno. Proszę zwrócić uwagę na pisownię małych
i dużych liter. Tekst został podzielony na trzy części (A, B i C).
Krynica
Przykład:
K R Y N I C A ISTNIAŁA JUŻ PRZED 1547 ROKIEM (…) WIELKĄ ERĘ KRYNICY JAKO
UZDROWISKA ZACZĘŁA W 1856 ROKU DZIAŁALNOŚĆ JÓZEFA DIETLA – PROFESO-
RA UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO UZNAWANEGO ZA OJCA POLSKIEJ BALNE-
OLOGII. W TYM OKRESIE WZDŁUŻ POTOKU KRYNICZANKA, PRZY TZW. DEPTAKU,
POWSTAŁY TAKIE OBIEKTY UZDROWISKOWE JAK: STARE ŁAZIENKI MINERALNE,
STARE ŁAZIENKI BOROWINOWE, DOM ZDROJOWY, DREWNIANA PIJALNIA GŁÓWNA.
K r y n i c a istniała już przed 1547 rokiem. Wielką erę Krynicy jako uzdrowiska zaczęła
w 1856 roku działalność Józefa Dietla – profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego uznawane-
go za ojca polskiej balneologii. W tym okresie wzdłuż potoku Kryniczanka, przy tzw. Depta-
ku, powstały takie obiekty uzdrowiskowe jak: Stare Łazienki Mineralne, Stare Łazienki Bo-
rowinowe, Dom Zdrojowy, drewniana Pijalnia Główna.
A.
OBECNIE KRYNICA JEST NAJWIĘKSZYM I NAJLICZNIEJ ODWIEDZANYM UZDRO-
WISKIEM NA TERENIE SĄDECCZYZNY. LECZY SIĘ TU PRZEDE WSZYSTKIM CHO-
ROBY UKŁADU TRAWIENIA, KOBIECE, UKŁADU WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO,
PRZEMIANY MATERII, UKŁADU MOCZOWEGO I UKŁADU KRĄŻENIA. PODSTAWOWE
ZABIEGI TO: KĄPIELE BOROWINOWE, KĄPIELE WANNOWE, NATRYSKI WODOLECZ-
NICZE I WIELE INNYCH, W TYM OCZYWIŚCIE KURACJA „PITNA”. MOŻNA SIĘ TU
NAPIĆ WODY M.IN. ZE ZDROJÓW: „GŁÓWNEGO”, „JANA”, „JÓZEFA”, „TADEUSZA”,
„ZUBERA” I „SŁOTWINKI”.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
152 12. Dyktanda

B.
JEDNĄ Z NAJBARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNYCH BUDOWLI KRYNICY JEST PI-
JALNIA GŁÓWNA Z 1971 ROKU. WEWNĄTRZ JEST SALA KONCERTOWA I OGRÓD ZI-
MOWY. NAPRZECIW STOI NEORENESANSOWY STARY DOM ZDROJOWY Z 1889 ROKU,
W KTÓRYM MIEŚCI SIĘ PIJALNIA WODY „MIECZYSŁAW”; NA JEGO TYŁACH, ZA PO-
TOKIEM KRYNICZANKA, SĄ WZNIESIONE W DRUGIEJ POŁOWIE XIX W. LICZNE WIL-
LE W STYLU SZWAJCARSKIEJ SECESJI. WŚRÓD NICH ZNAJDUJE SIĘ „ROMANÓW-
KA”, GDZIE OD 1995 ROKU MIEŚCI SIĘ MUZEUM NIKIFORA – ZWANEGO KRYNICKIM
(WŁAŚCIWIE EPIFANIUSZA DREWNIAKA, 1895–1968) – ŁEMKA, KRYNICKIEGO MALA-
RZA PRYMITYWISTY O ŚWIATOWEJ SŁAWIE.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
C.
NAJBARDZIEJ ZNANĄ, DOROCZNĄ IMPREZĄ W KRYNICY JEST FESTIWAL IM.
JANA KIEPURY, NA KTÓRY – NA PRZEŁOMIE SIERPNIA I WRZEŚNIA – ZJEŻDŻAJĄ
SOLIŚCI, TEATRY MUZYCZNE, TEATRY ROZRYWKI I PANTOMIMY. NA UWAGĘ ZA-
SŁUGUJE TAKŻE COROCZNY, ORGANIZOWANY W LUTYM, MIĘDZYNARODOWY FE-
STIWAL GITAROWY. ATRAKCJĄ STAŁ SIĘ WIECZORNY WJAZD NA JAWORZYNĘ, ABY
PODZIWIAĆ O ZACHODZIE SŁOŃCA WYJĄTKOWO PIĘKNĄ PANORAMĘ BESKIDÓW,
MAŁYCH PIENIN, A PRZY DOBREJ WIDOCZNOŚCI RÓWNIEŻ TATR.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
(Na podst. fragm.: http://www.krynica.org/?dir=historiauzdrowiska)
12. Dyktanda 153

PRZEPISYWANIE
4. Proszę przepisać poniższe teksty – z zachowaniem zasad poprawnego zapisu liter – dyktując je
sobie głośno. Proszę zwrócić uwagę na pisownię małych i dużych liter.
W 2008 roku zmarło wiele wybitnych osób ze świata kultury, polityki i sportu.
Przypominamy, kim byli i co osiągnęli.
A.
4 lutego
STEFAN MELLER – POLITYK, BYŁY MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH, HISTO-
RYK, DYPLOMATA, PUBLICYSTA, POETA. PROFESOR UNIWERSYTETU WARSZAW-
SKIEGO. OD KWIETNIA 2002 ROKU AMBASADOR RP W FEDERACJI ROSYJSKIEJ.
W LATACH 1996–2001 AMBASADOR RP WE FRANCJI. BYŁY PODSEKRETARZ STANU
W MINISTERSTWIE SPRAW ZAGRANICZNYCH RP. BYŁY REDAKTOR NACZELNY MIE-
SIĘCZNIKA „MÓWIĄ WIEKI”.
B.
13 lipca
BRONISŁAW GEREMEK – POLITYK. PODCZAS SIERPNIA 1980 DORADCA MIĘ-

DZYZAKŁADOWEGO KOMITETU STRAJKOWEGO W STOCZNI GDAŃSKIEJ, NASTĘP-
NIE W SKŁADZIE KRAJOWEJ KOMISJI POROZUMIEWAWCZEJ NIEZALEŻNEGO SA-
MORZĄDNEGO ZWIĄZKU ZAWODOWEGO „SOLIDARNOŚĆ”. INTERNOWANY, WIĘZIO-
NY W LATACH OSIEMDZIESIĄTYCH. UCZESTNIK OBRAD OKRĄGŁEGO STOŁU. OD
1989 POSEŁ NA SEJM, PRZEWODNICZĄCY SEJMOWEJ KOMISJI SPRAW ZAGRANICZ-
NYCH I SEJMOWEJ KOMISJI KONSTYTUCYJNEJ, A TAKŻE PRZEWODNICZĄCY OBY-
WATELSKIEGO KLUBU PARLAMENTARNEGO. OD 1990 CZŁONEK UNII DEMOKRA-
TYCZNEJ, OD 1994 UNII WOLNOŚCI (UW). OD 1994 PRZEWODNICZĄCY UW. W LA-
TACH 1997–2000 BYŁ MINISTREM SPRAW ZAGRANICZNYCH I PRZEWODNICZĄCYM
ORGANIZACJI BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE (OBWE). W LATACH
OD 2000 DO 2001 PRZEWODNICZĄCY UNII WOLNOŚCI. OD 2005 NALEŻAŁ DO PARTII
DEMOKRATYCZNEJ.
(http://wiadomosci.onet.pl/1848710,135,item.html)
154 12. Dyktanda

III. SPÓŁGŁOSKI DŹWIĘCZNE I BEZDŹWIĘCZNE
Uzupełnianie tekstu literami
1. Proszę wpisać brakujące litery.
– Dzień dobry, Maju, tu mówi Ala.

– O! Witaj! Co u ciebie?
– Nic nowego, a jak ty się masz?
– No wiesz, różnie. Zbli..ż..a 0 się Wielkano…1. To będą pier…sze2 ś…ięta3 be…4 mamy…
– Wiem, to jest trudne, ale dzwonię właśnie w tej sprawie. Chcielibyśmy was zaprosić do
nas.
– To bardzo miłe z waszej strony, ale…
– Nie ma żadnego „ale” – przyje…cie5 i już!
– No, nie wiem, co powiedzieć, za…sze6 macie sporo gości.
– Powie…7 „tak”! Zresztą w tym roku będziemy sami, bo K…iatkowscy8 wyjeżdżają do
ba…ci9, w góry, a ciocia wybiera się do kuzynki na wie…10.
– No, to może rzeczywiście…
– Maju, tak będzie lepiej dla was …szystkich11, a i nam będzie p…yjemniej12. Poza tym Pa-
weł i Sylwia mają drugą rocznicę ślu…u13.
12. Dyktanda 155

– Prawda! Byłabym zapomniała! W takim razie – tak, z radością p…yjmujemy14 zaprosze-
nie, ale pod jednym warunkiem – nie będziemy traktowani jak goście, tylko jak domownicy.
– Zgoda!
– To co mam przywie…ć15 – ba…kę16? sałatkę?
– Hm, nie brałam tego po…17 uwagę, ale przemyślę to i wyślę ci mail, dobrze?
– Ś…ietnie18! Jeszcze ra…19 bardzo dziękujemy i czekam na wiadomość.
– Ogromnie się cieszę na wasz przyjaz…20! No, to na razie!
– Pa!
Wybór właściwych liter
2. Proszę skreślić niewłaściwą literę.
Plik Edycja Widok Wstaw Format Opcje Narzędzia Pomoc
Nadawca
Adresat @
Temat
Witaj, Maju!
Planuję śniadanie ok. 9.30–10.00, ale zapraszamy (w|f)cześniej 0! A oto moje

pro(ś|ź)by1 (zgodnie z T(f|w)oją2 sugestią): jeśli Ci to nie sprawi kłopotu, upiecz,
proszę, s(w|f)ój3 pyszny sernik, zró(b|p)4 śledzie po myśli(w|f)sku5 (od wuja
Ste(f|w)ana6) i przywie(ź|ś) 7 wasze wyborne ogórki kiszone. A Rafał niech zrobi
cytrynó(f|w)kę8!
Paweł i Sylwia zapraszają nas wszystkich do siebie na obia(t|d)9 w drugi dzień
ś(w|f)iąt10. Planują te(ż|sz)11 zabrać Adę we (w|f)torek12 na spacer po mieście i do
nowo ot(f|w)artej13 studen(c|dz)kiej14 kawiarenki. Jeśli będziecie mieli ochotę, my
w tym czasie wybierzemy się na małą wycieczkę do lasu – w poszukiwaniu wiosny.
Maju, wiesz, że u nas dość miejsca dla wszystkich, ale Paweł z Sylwią proponują,
żeby Ada spała u nich. Rozwa(ż|sz)cie15 więc tę propozycję i daj mi, proszę, znać do
cz(w|f)artku16.
Do zobaczenia – Ala
PS Czy mogłabyś mi przysłać p(sz|rz)episy17 na zupę ch(rz|sz)anową18 i scha(p|b)19

w sosie śli(w|f)kowym20? A.
Wyślij
156 12. Dyktanda

AUTODYKTANDO
Coraz dłuższe zdania
3. Proszę zapisać dyktowany tekst lub przepisać, dyktując sobie głośno.
Dom mamy jest duży.

��
Z kuchni wchodzi się do trzech pokoi.
��
Po prawej to pokój mamy, na wprost – Kaśki, a ten z brzeżku – gościnny.
��
Teraz jednak dostałam swój pokój na prawo z sieni.
��
Pierwsze drzwi to łazienka.
��
Za nimi drugie do mojego pokoju.
��
Jest dość duży i w amfiladzie dalej jest mniejszy, sypialniany.
��
12. Dyktanda 157

IV. SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE I TWARDE
Nadawca
Adresat @
Temat
Cześć!
Jeste..ś..my 0 już spakowa….1 i nie możemy się do….ekać2 jutrzejszego spotkania
z Wami.
Zapowiadają …wną3 pogodę – u nas ma pada…4 …nieg5 z de…czem6, a u Was (na
sz…ęś…e7 dla nas!) ma być …epło8 i …łonecznie9. My…lę10 więc, że na…11 wiosenny
spacer ma …ansę12 powodzenia.
…uję13 się …le14 – to pew…e15 efekt stresu i przemę…enia16, a poza tym
przedwio…nie17 – to dla mnie zaw…e18 najgor…a19 pora roku.
Wysyłam w załączniku przepi…y20 na sos śliwkowy i zupę chrzanową.
Pa, do zobaczenia!
Maja
Wyślij
P r z e p i s – zupa chrzanowa
– 20 dkg wędzonych żeberek
– pę(cz|c)ek 0 wło(sz|s)czyzny1
– pieprz (zi|ż)arnisty2, (zi|ź)ele3 angielskie, liś(ci|ć)4 laurowy
– bulion (ci|ć)elęcy5 w kostce
– (ś|si)mietana6
– chrzan
Gotowa(dź|ć)7 wszystko (bez chrzanu) około pół go(dź|dzi)ny8, przece(dź|dzi)ć9, dodać
chrzan ze słoi(cz|ć)ka10, zagotować, dodać śmietanę.
Podawać z grzankami.
158 12. Dyktanda

AUTODYKTANDO
3. Proszę przepisać poniższy przepis, dyktując go sobie głośno.
P r z e p i s – sos śliwkowy
– 25 dkg suszonych śliwek ��
– 3 ząbki czosnku��
– szklanka bulionu ��
– sól, pieprz ��
Śliwki umyć, namoczyć w małej ilości przegotowanej wody i po usunięciu pestek rozgo-
tować w wodzie, w której się moczyły. Zemleć w maszynce, przetrzeć przez sitko, rozprowa-
dzić bulionem tak, by sos miał konsystencję rzadkiej śmietany, dodać czosnek roztarty z solą,
pieprz i zagotować. Podawać do pieczonego drobiu i szaszłyków.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
4. Proszę skreślić niepotrzebne litery w SMS-ach.
Przykład: Jaki jest wasz ko(d|t) pocztowy?
1. 2. 3. 4.
Alu! (Dź|Dzi)ęki za Ko(sz|ś)(ć|ci)ół Uff!

Zgubili(si|ś)my podpowie(dz|dź), już za nami, Dojeż(dż|dź)amy!
się! Jeste(ś|sz)my minęli(si|ś)my teraz zbliżamy Czy Paweł
na moś(ć|ci)e hotel – prosto czy się do je(ź|zi)ora pomo(zi|ż)e nam
– nig(dź|dzi)e nie w prawo? – w lewo? wynie(si|ś)ć
ma drogowskazu. bagaże?
Co dalej? M.
12. Dyktanda 159

PRZEPISYWANIE
5. Proszę przepisać teksty z zachowaniem zasad poprawnego zapisu liter.
1.

2.

3.

4.

160 12. Dyktanda

V. PISOWNIA ji, ii, i
Nadawca
Adresat @
Temat
Kochani!
Jest już za późno, żeby dzwonić (jednak był straszny korek!), więc drogą mailową
chcieliśmy Wam jeszcze raz bardzo serdecznie podziękować za zaproszenie
i możliwość wspólnego spędzenia ...świąt... 0.
Nie wiem, od czego zacząć, bo wszystko było wspaniałe! Cudowna atmosfera, bez
.............. 1, pośpiechu i niepotrzebnych .............. 2. Twoje, Alu, talenty
kulinarne znam, ale .............. 3 jako młoda .............. 4 spisała się
znakomicie. Jej pasztet, sałatka z .............. 5 i nalewka z .............. 6
przejdą chyba do .............. 7, nie mówiąc o .............. 8 stołu. Nam
z .............. 9 było miło, że smakowały przywiezione przez nas potrawy. Bardzo
nas poruszyła nasza dyskusja o .............. 10 i .............. 11. Musimy kiedyś
wrócić do tych tematów.
Ada z .............. 12 opowiadała nam o tej artystycznej .............. 13,
gdzie była z Pawłem i Sylwią i o .............. 14 z nimi na temat jej przyszłych
.............. 15. Zaczęła poważnie myśleć o .............. 16, a nie – jak do tej
pory – o .............. 17, co nas bardzo ucieszyło.
Naprawdę czuliśmy się u Was jak w domu! Miłe chwile wspólnie
spędzone .............. 18 nas bardzo pozytywnie do życia.
Jeszcze raz bardzo dziękujemy Wam za wszystko. Przekażcie także nasze
podziękowania i pozdrowienia .............. 19 i Pawłowi. Ogromnie się cieszymy,
że oczekują dziecka i to z taką radością.
Uściski i serdeczności – Maja, Rafał i Ada.
PS Rafał prześle Zygmuntowi .............. 20 z naszej uroczej wycieczki. M.
Wyślij
12. Dyktanda 161

Z Wielkanocą – najstarszymi i najbardziej uroczystymi ze świąt chrześci..j..ańskich 0 – wią-

że się wiele symboli i tradyc…1, które towarzyszą nam od stuleci. Jednym z najważniejszych
jest zwyczaj św…ęcenia2 pokarmów. Warto pam…ętać3, że dobór potraw i ozdób w koszyczku
nigdy nie był przypadkowy.
 Chleb – zapewn…a4 dobrobyt i pomyślność.
 Jajko jest symbolem odradzającego się życia i zwycięstwa nad śm…ercią5.
 Sól odstrasza zło.
 Chrzan symbolizuje ludzką siłę.
 Wędl…na6 – zapewnia zdrow…e7 i dostatek.
 Ciasto – symbolizuje umie…ętność8 i doskonałość.
 Baranek – uosab…a9 zwycięstwo Chrystusa, który oddał swoje życie za ludzi, by potem
zmartwychwstać i odnieść zwycięstwo nad śm…ercią*.
 Bazie to symbol w…ecznej10 nagrody w niebie.
 Bukszpan – zawsze zielone gałązki bukszpanu oznaczają w…arę11 w nieskończoność życia
i nadzie…ę12 na zmartwychwstanie.
(Na podst. Pani domu, nr 12-13, 2008)
AUTODYKTANDO
3. Proszę zapisać dyktowany tekst lub przepisać, dyktując sobie głośno.
Prognoza pogody
Luty nie będzie już mroźny.

��
W nocy będą jeszcze ujemne temperatury.
��
W ciągu dnia temperatury dochodzić mogą nawet do +7˚.
��
Miejscami będzie padać śnieg, dlatego zimowa aura może się utrzymywać do końca lutego.
��
��
Wtedy definitywnie pożegnamy się z zimowymi krajobrazami.
��
��
162 12. Dyktanda

Z początkiem marca przywitamy wiosnę.
��
Cały miesiąc będzie suchy, słoneczny i bardzo ciepły.
��
��
W kwietniu i maju też zapowiada się piękna pogoda i będzie mało opadów.
��
��
Meteorolodzy martwią się, że w niektórych regionach będzie zbyt sucho.
��
��
Czeka nas gorące lato z burzami, ale bardzo nikłymi opadami.
��
��
(Na podst. http://www.turystyka24h.pl/turystyczne_prognoza-pogody-na-wiosne-2009-380.html)
VI. PISOWNIA ą, on, om, ę, en, em
Cześć, Paweł!
Wi(em|ę) 0, że jest strasznie późno, ale nagrywam się, żeby na gor(ą|on)co1 podziękować
Wam za wszystko. Było bardzo fajnie! Naprawd(e|ę)2 odpocz(ę|e)łam3! Dzi(ę|en)ki4 za rady
w sprawie mojej przyszłości – po drodze podj(e|ę)łam5 ostateczn(ą|om)6 decyzj(ę|e)7.
Wiesz, jakoś nie było odpowiedniej okazji, żeby Wam powiedzieć, że macie pi(en|ę)kne8
mieszkanie, bardzo gustownie urz(on|ą)dzone9. Aha! Kawiarnia jest super! W ogóle Kraków
to Kraków! Jeszcze raz dziękuję, trzymaj się i uściskaj Sylwi(ę|e)10. Ada.
12. Dyktanda 163

PRZEPISYWANIE

2. Proszę przepisać tekst z zachowaniem zasad poprawnego zapisu liter.
Turystyka kulinarna w Krakowie
W Krakowie jest ogromna, niespotykana w innych polskich miastach liczba restauracji,

jadłodajni, kawiarni, pubów i klubów. Fakt ten w połączeniu z naturalną w tych warunkach
konkurencją i pragnieniem zwabienia klientów sprawia, że nigdzie w kraju nie można lepiej
i taniej zjeść, napić się i bawić w równie atrakcyjnie urządzonych lokalach. Dawno odkryli ten
fakt mieszkańcy Warszawy i ludzie biznesu, tłumnie zjeżdżający tu na weekendy. Krakowscy
mistrzowie kuchni rzeczywiście znakomicie przygotowują potrawy niemal wszystkich naro-
dów i kultur.
Dla przyjeżdżających do Krakowa na trzy dni wybór tej formy turystyki – bardzo zresztą
popularnej – może oznaczać przedłużenie zwiedzania o bardzo długie noce…
(Fragm. Trzy dni w Krakowie (Informator turystyczny),
Urząd Miasta Krakowa [b.r.w.], s. 22–23)

164 12. Dyktanda

Nadawca
Adresat @
Temat
Cześć, Rafał!
…Dzięki... 0 za …………… 1 – są świetne! Teraz już na sto …………….…2

zdecydowałem się na kupno nowego aparatu fotograficznego. Poradź mi, co wybrać?
Chodzi o markę i rozdzielczość, ale też o to, czy .............. 3, czy nie, jaki
obiektyw i jaki zoom. Chcę też kupić mały .............. 4 aparat dla Ali – co byś
mi polecił? Tylko na razie zachowaj to w tajemnicy, bo to ma być .............. 5
imieninowy.
Przesyłam Ci adresy sprawdzonych ............. 6 w Bieszczadach, ale
„U ........... 7” polecam najbardziej, choć nie jest najtańszy.
Zainteresowałeś mnie swoją .............. 8 gry w .............. 9 i umówiłem się
z .............. 10, że w najbliższy .............. 11 pójdziemy spróbować swoich
sił. Ja z kolei nadal namawiam Cię na kurs nurkowania. To niesamowite przeżycie!
Uważam, że pomysł naszych żon, abyśmy odbyli kilka wspólnych .............. 12
po górach w maju, jest świetny i już .............. 13 planować trasy. Musimy
koniecznie zaliczyć Dolinę .............. 14 Stawów, .............. 15 Iwaniacką
i Czerwone Wierchy: Kopę .............. 16, Małołączniak, Krzesanicę i Ciemniak.
Na razie, trzymaj się – Zygmunt
Wyślij
12. Dyktanda 165

VII. PISOWNIA ó I u
– Dobry …wieczór... 0, tu Rafał.

– Cześć, właśnie miałem dzwonić do ciebie, żeby się dokładnie .............. 1!
– .............. ,2 Zygmunt, jest drobna zmiana w planach. Ponieważ Ada jedzie na
weekend do Sylwii i Pawła, żeby lepiej poznać .............. 3 przed .............. 4,
.............. 5 ją rano na dworzec, a w związku z tym wyjedziemy trochę .............. 6,
niż planowaliśmy.
– W porządku. Bardzo się cieszymy, że Ada spędzi tu kilka dni, mam nadzieję, że nie bę-
dzie się .............. 7 .
– Ada ma .............. 8 .............. 9, chce zwiedzić kilka .............. 10, wy-
brać się do paru .............. 11, no i .............. 12 się po mieście bez celu tak po pro-
stu, żeby .............. 13 atmosferę miasta.
– To dobrze. Wiem też, że Sylwia i Paweł chcą ją zabrać na koncert jazzowy, a potem poka-
zać parę .............. 14. Wracając do naszych .............. 15 …
– No, właśnie. Wyjedziemy więc o .............. 16, a nie o .............. 17, jak plano-
waliśmy.
– Z przyjemnością .............. 18 nasz wyjazd o godzinę – spokojnie się .............. 19
i zjemy porządne śniadanie.
– Czyli spotykamy się na miejscu około dziesiątej?
– Tak i każdy bierze dobry .............. 20!
AUTODYKTANDO
2. Proszę przepisać poniższy tekst, dyktując go sobie głośno.
Trzy dni w Krakowie

Często zdarza się turyście, że musi zwiedzić w kilka godzin miejsce, na które tak naprawdę
warto przeznaczyć tydzień. Albo w trzy dni – miasto, którego bliższe poznanie wymaga mie-
siąca. Zdaje się wtedy na wskazówki przypadkowych doradców lub pospiesznie wertuje prze-
wodnik, bo nawet te opatrzone tytułem Weekend w… rzadko liczą mniej niż sto stron drobnym
drukiem. Próbuje „zatrzymać czas”, fotografując lub filmując, i biega jak najszybciej, żeby to,
co najważniejsze, choćby z daleka – ale wszystko! – zobaczyć. Takie zwiedzanie pozostawia
mgliste wspomnienia (z dominującym wspomnieniem zmęczenia) i uczucie niedosytu.
Trzy dni w Krakowie (Informator turystyczny),

Urząd Miasta Krakowa [b.r.w.], s. 1)
166 12. Dyktanda

��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
Przykład: Nie zg…bisz się, nie b…j się! Nie zgubisz się, nie bój się!
1. 2. 3. 4.
Ada, jak podr…ż? Cześć, Paweł! Właśnie park…ję …tknęliśmy. Tu

Będę czekał na Na razie nie ma na g…rnej płycie. j u ż jest b...rza!
dworc…. sp…źnienia. Będzie b…rza Z pior…nami!
Kt…ry wagon? Wagon …smy. – pospiesz się ;-) Wszyscy się kł…cą.
Pociąg nie jest, P. Pr…b…ję się nie
Paweł
niestety, p…sty, denerwować…
a do tego jest R…szamy!  Do
br…dny.  A. zobaczenia – A.
PRZEPISYWANIE
4. Proszę przepisać teksty z zachowaniem zasad poprawnego zapisu liter.
1.

12. Dyktanda 167

2.

3.

4.

VIII. PISOWNIA rz I ż
– Halo!
– Cześć, Ala! Dzwonię z komórki Rafała, bo moja się rozładowała. Jak wam się jedzie?
– Nie najgo…ej 0, ale jesteśmy dość zmęczeni i chcemy zaraz się zat…ymać1 na kawę.
– My te…2 rozglądamy się za stacją benzynową. Chyba mieliśmy zbyt du…ą3 dawkę
tlenu.
– Pogoda była wyma…ona4! Chyba się nawet trochę opaliłam!
– Wszystko nam sp…yjało5! Mam nadzieję, że następnym razem będzie tak samo.
168 12. Dyktanda

– Mo…e6 nawet lepiej, bo obiecałam sobie, że po…ądnie7 poćwiczę. Ju…8 teraz bolą mnie
nogi. Zwłaszcza ta po zwichnięciu. Nie chcę myśleć, co będzie jutro!
– A ja na pewno kupię sobie dobre buty, bo jednak zrobił mi się pęche…9 na pięcie.
– Oj, to fatalnie! Dob…e10, że wzięłaś drugie buty.
– No, właśnie. Słuchaj, Alu, nie wiem, jak się to stało, ale w moim plecaku znalazł się ten
drewniany …ółwik11, którego kupiłaś Sylwii.
– To świetnie, bo już myślałam, że go zgubiłam! Ona zbiera drewniane miniaturki
ró…nych12 zwie…ątek13. Ma ich ponad t…ydzieści14.
– Szkoda, że nie widziałam. Ada kolekcjonuje je…e15. O! Jest znak, że za następnym
sk…y…owaniem16, 17 będzie stacja. Nareszcie, bo Rafał skar…y18 się na ogarniającą go sen-
ność. To kończę, pa!
– Zygmunt równie…19 pot…ebuje20 odpoczynku. Do usłyszenia i dziękujemy za miły week-
end! Pa!
Regulamin Tatrzańskiego Parku Narodowego
 Na terenie Tat(rz|ż)ańskiego 0 Parku Narodowego turyści mogą się poruszać tylko drogami
publicznymi lub oznakowanymi szlakami turystycznymi.
 Zabrania się zrywania i niszczenia roślin, k(rz|ż)ewów1 i d(rz|ż)ew2.
 Zabrania się łapania, uśmiercania oraz zbierania zwie(rz|ż)ąt3. W dolinach tat(rz|ż)ań-
skich0* obowiązuje zakaz wprowadzania psów.
 Wytyczne odpowiednich pracowników (stra(rz|ż)4 ochrony przyrody, stra(rz|ż)4* leśna, słu-
(rz|ż)ba5 górska) są dla turystów wią(rz|ż)ące6.
 Na rowerach mo(rz|ż)na7 się poruszać na drogach publicznych oraz na wyznaczonych
ście(rz|ż)kach8 rowerowych.
(Fragm. http://www.privat-tatry.com/poriadok.php?tatry=pl)
12. Dyktanda 169

Nadawca
Adresat @
Temat
Kochana Ado!
Dzięki za życzenia 0 urodzinowe. .............. 1 lekarz zabronił mi lecieć

samolotem, w związku z czym musieliśmy zmodyfikować nasze wakacyjne plany.
Z .............. 2 .............. 3 więc z zaproszenia i .............. 4 do
Was na tydzień. Mam już dla Ciebie tę .............. 5 .............. 6, której
poszukiwałaś. Czy .............. 7 Ci jeszcze coś z Krakowa?
Muszę Ci z .............. 8 powiedzieć, że sprawa tego mieszkania już jest
nieaktualna, ale nie martw się – coś znajdziemy. Nie ma czego .............. 9 ze
względu na koszty. Niestety, im .............. 10 centrum, tym .............. 11.
W najgorszym razie ;-) pomieszkasz trochę z rodzicami Pawła, bo u nas już będzie
nowy członek rodziny, który .............. 12 być głośny…
Cieszę się, że zrobiłaś badania i że to tylko niedobór magnezu. Widać było po
Tobie .............. 13 zmęczenie i niepokoiliśmy się, co się dzieje. Ostatnie
.............. 14 – śmierć babci i matura – na pewno miały na to wpływ. Teraz
szybko wrócisz do formy i wszystko będzie w .............. 15.
Uściski – Sylwia
PS Nie wiem, czy wiesz, że Paweł dostał .............. 16 za swój projekt! S.
Wyślij
170 12. Dyktanda

AUTODYKTANDO
4. Proszę przepisać poniższy tekst, dyktując go sobie głośno.
Zapotrzebowanie na magnez u osób dorosłych wynosi 300–400 mg na dobę i chociaż w na-

turalnym środowisku pierwiastek ten bogato występuje w spożywanych przez człowieka po-
karmach, jest go coraz mniej w wyniku nawożenia chemicznego gleby związkami zawierają-
cymi potas oraz stosowania nadmiernej ilości konserwantów żywności. Inne przyczyny nie-
doboru magnezu to: nadużywanie alkoholu, picie kawy, stosowanie hormonalnych środków
antykoncepcyjnych, stres, spożywanie nadmiernych ilości tłuszczów, niewydolność nerek.
(Fragm. http://pl.wikipedia.org/wiki/Magnez)
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
12. Dyktanda 171

IX. PISOWNIA ch I h
Ko(ch|h)ani0!
Przesyłamy Wam moc serdeczny(h|ch)1 pozdro-

wień z cudownej wycieczki po Włosze(ch|h)2.
O takich wakacja(ch|h)3 marzyliśmy! Sycylia
nas za(ch|h)wyciła4! Na ulica(h|ch)5 jest rze-
czywiście trochę (h|ch)ałaśliwie6, ale to też ma
swój urok. (H|Ch)otel7 jest naprawdę świetny,
towarzystwo całkiem udane. Tylko jeden dzień
był po(h|ch)murny8! Żal będzie wracać!
Uściski – Ala i Zygmunt
PS Nie zgadniecie, kogo spotkaliśmy –

(Ch|H)elenkę9 Gro(h|ch)owalską10 z nowym
narzeczonym! A. i Z.
Serdeczne pozdrowienia ze wspaniałego

urlopu w Bieszczada(h|ch)11
przesyłają Maja i Rafał
PS (H|Ch)yba12 jednak nie zamienilibyśmy po-

bytu w góra(ch|h)13 na wakacje nad morzem!
Poznaliśmy bardzo fajnych ludzi: małżeństwo
(ch|h)andlowców14 z Gdyni oraz (ch|h)istory-
ka15 sztuki z żoną, która jest (h|ch)igienistką16
szkolną z Lublina. Robimy razem długie wy-
cieczki, zwiedzamy okolice – za(ch|h)aczyli-
śmy17 nawet o Cisną, a wieczory ((ch|h)łodne18,
ale bardzo urokliwe!) spędzamy przy ognisku.
To cudowne niebo pełne migoczący(h|ch)19
gwiazd! Zapa(ch|h)y20 lasu! Na pewno tu wró-
cimy! M. i R.
172 12. Dyktanda

Uzupełnianie tekstu wyrazami z banku
2. Proszę uzupełnić teksty wyrazami z ramki.
archeologicznych / granatowofioletowych / charakteryzuje / bieszczadzkich /

chętnych / Włochy / połoninach / zachowały / agroturystycznych / fascynujących
/ huculskich / horyzoncie / hotelach / fantastycznych / architektury / górskich /
przechodzący / charakterystyczny / innych
. . . .Włochy
. . . . . . . . .0 / Sycylia – między antykiem a współczesnością
Największą wyspę Morza Śródziemnego ........................ 1 niepowtarzalny gó-

rzysty krajobraz, ........................ 2 w rozległe równiny oraz wybrzeże o długości
1039 km z piaszczystymi, żwirowymi i skalistymi plażami. Wyspy Liparyjskie na północy, gó-
rujący nad wyspą wulkan Etna, bogata śródziemnomorska fauna i flora oraz kultura i sztuka
sprawiają, że Sycylia należy do najbardziej ........................ 3 miejsc na świecie.
(Fragm. http://www.tui.pl/wlochy/sycylia/index.php)
ETNA I TAORMINA
Całodzienna wycieczka, w czasie której poznajemy symbol Sycylii – najwyższy czynny wul
kan Europy – Etnę. Wjazd autokarem na wysokość ok. 1800 m. Dla ....................... 4
możliwość zorganizowania przejazdu kolejką linową, a następnie jeepem do głównego krate-
ru na wysokość 3000 m (za dodatkową opłatą). Następnie przejazd do Taorminy, spacer po
Corso Umberto oraz zwiedzanie Teatro Greco, ruin teatru greckiego ze szczytem Etny na
........................ 5. Czas wolny – możliwość zakupów.
PIAZZA ARMERINA I AGRYGENT
Wizyta w słynnej rzymskiej willi w Casale w pobliżu Piazza Armerina. ................

...... 6 się tu wspaniałe mozaikowe posadzki o unikalnej tematyce i jakości wykonania.
Przejazd do Agrygentu i zwiedzanie Doliny Świątyń, jednego z najważniejszych stanowisk
........................ 7 w basenie Morza Śródziemnego.
(Fragm. http://www.hawaje.travelzone.pl/hotele/wlochy/sycylia-wycieczka-objazdowa.html)
Powiat bieszczadzki
Powiat bieszczadzki to jeden z najpiękniejszych regionów Podkarpacia. Mamy tu wiele cen-

nych zabytków ........................ 8 drewnianej (liczne cerkiewki). Na miłośników
czynnego wypoczynku czekają – w zależności od pór roku:
12. Dyktanda 173

• stadnina koni ........................ 9,
• kryta pływalnia,
• odkryte kąpielisko,
• wyciągi narciarskie,
• siłownia, boiska sportowe,
• korty tenisowe i wiele ........................ 10 atrakcji.
Na terenie powiatu mamy również bogatą ofertę noclegową, zarówno w .................
....... 11, jak i w gospodarstwach ........................ 12.
(Fragm. http://www.epodkarpacie.com/index.php?page=guide&main_guide_id=60&usection_id=277)
Połoniny to nazwa ........................ 13 łąk, które w Bieszczadach sta-

nowią najbardziej ........................ 14 element krajobrazu. Wędrując po
........................ 15 ........................ 16, przy dobrej widoczności, mamy
możliwość podziwiania naprawdę ........................ 17 widoków. Krajobraz połonin
zmienia się w zależności od pory roku. Wiosną i latem możemy podziwiać różne odcienie zieleni,
jesienią natomiast połoniny kuszą nas większą gamą kolorów, od ........................ 18
kwiatów goryczki trojeściowej po żółte oraz brązowawe trawy. Efekty kolorystyczne, z jakimi
mamy do czynienia na przełomie września i października, koniecznie trzeba zobaczyć.
(Fragm. http://przewodnik.noclegownia.pl/bieszczadzkie-poloniny-67.html)
174 12. Dyktanda

X. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O INTERPUNKCJI
UZUPEŁNIANIE
znaków interpunkcyjnych
1. Czy w oznaczonych miejscach należy wstawić znaki interpunkcyjne? Jeśli tak – jakie?
Proszę uzupełnić nimi tekst i przeczytać go z odpowiednią intonacją.
Kochani Ciociu_ Wujku_ i Ado!

Z wielką radością zawiadamiamy_ że 25_
września_ br_ o godz_ 10_10 przyszedł na świat
nasz syn _ Adam Paweł.
Waży 3400 g _ mierzy 53 cm_ ma ciemne włoski
_ jak mama i szare oczy _ jak tata. Dużo je_ dużo
śpi_ i mało płacze.
Szczęśliwi Rodzice
2. Czy w oznaczonych miejscach należy wstawić znaki interpunkcyjne? Jeśli tak – jakie? Proszę
uzupełnić nimi tekst i przeczytać go z odpowiednią intonacją.
Kochani Sylwio i Pawełku_

Dziękujemy za cudowną wiadomość i z całego serca
gratulujemy_ Niech Adaś zdrowo_ i dobrze się chowa_
niech będzie radością Waszego życia_
Wiemy_ że troskliwej opieki i miłości ze strony Rodzi-
ców i Dziadków Mu nie zabraknie_
Cieszymy się_ bardzo Waszym szczęściem i nie może-
my się doczekać_ kiedy zobaczymy Juniora.
Mocno ściskamy i całujemy całą trójkę _

ciocia-babcia Maja_ wujek-dziadek Rafał_ i ciocia Ada
12. Dyktanda 175

3. Proszę przepisać poniższy tekst, wstawiając brakujące przecinki oraz kropki, po których należy
zmienić małą literę na dużą.
Znaczenie imion
Imiona są niezwykle ważne w naszym życiu nadają cech indywidualnych naszym osobom
i pozwalają się wyróżnić spośród innych ładne i odpowiednie imię dodaje powagi wzbudza
zaufanie i silnie wpływa na kontakty międzyludzkie imiona pozostają w pamięci potomnych
i przechodzą do historii imię może być zdrobnione i ciepłe a może służyć również do budowa-
nia rezerwy i przestrzeni wypełnionej szacunkiem dobre imię jest dla wielu osób najważniej-
sze na świecie – honor, trwałe zasady i poważanie – to się dla nich liczy podobnie wybierając
dla dziecka złe imię możemy narazić je w przyszłości na wstyd żarty i docinki warto więc za-
stanowić się nad wyborem imienia aby nasze dzieci były jeszcze szczęśliwsze życzymy aby Wa-
sze pociechy rosły zdrowe i kochały swoich rodziców niech będą dumne i zadowolone z imie-
nia które Im wybierzecie!
(Na podst. http://www.imiona.dla-dzieci.org/)
Imiona są niezwykle ważne w naszym życiu. Nadają cech indywidualnych naszym osobom
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
4. Proszę uzupełnić tekst poniższymi znakami interpunkcyjnymi i przepisać wybrany fragment

(6–7 linijek). Proszę nauczyć się czytać cały tekst z odpowiednią intonacją.
. , ( ) ... ! ?
Pies leżał na posłaniu w towarzystwie dwóch innych równie grzecznych i spokojnych pie-
sków był zupełnie zdrowy ale trochę smutny ożywił się odrobinę kiedy Janeczka przykucnęła
przy siatce
– Chaber – zawołała półgłosem – Chaber chodź tu
– Dlaczego Chaber zainteresował się Pawełek przykucając obok niej
– Pies Chabrowiczów powinien nazywać się Chaber nie będzie wiadomo że należy do rodzi-
ny chaber chodź tu mamy coś dla ciebie
176 12. Dyktanda

W oczach psa błysnęła wyraźna nadzieja podniósł się z legowiska i pobiegł do siatki chęt-
nie zjadł kawałek wątróbki uniósł łeb i patrzył pytająco
– Nie – wyjaśniła mu Janeczka z żalem – Jeszcze nie możemy cię zabrać wiesz musisz tu
pobyć całe dwa tygodnie wytrzymasz dwa tygodnie prawda (…)
– Zrozumiał – stwierdziła z ulgą Janeczka – Nie jest zadowolony ale zgadza się poczekać
chwała Bogu już nie wydaje się taki nieszczęśliwy
– Wygląda nawet nieźle – przyświadczył Pawełek – Rany jaki on grzeczny będziemy mieli
fajnego psa
Następnego dnia już ich poznał a od trzeciej wizyty zaczął reagować na imię.
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
��
(J. Chmielewska – Nawiedzony dom,
Interart, Warszawa 1991, s. 23–24)
XI. PISOWNIA „NIE” ŁĄCZNA I ROZDZIELNA
– Cześć, Alu!
– Witaj, Maju! …Nie uwierzysz… 0, ale właśnie rozmawialiśmy z Zygmuntem o Was…
– Czy może o przyjeździe do nas?
– Tak, wreszcie zdecydowaliśmy się i długi listopadowy weekend spędzimy u Was.
12. Dyktanda 177

– No, to super! Nawet ................. 1, jak się cieszymy! Już wstępnie się umówiliśmy
z Niewiadomskimi na wspólną kolację. ................. 2 nic przeciwko temu?
– Ależ skąd! Wręcz odwrotnie! Nie ukrywam, że nawet na to liczyliśmy – powspominamy
nasze ................. 3 spotkanie nad jeziorem i cały ten trochę zwariowany dzień, który
pozostawił ................. 4 wspomnienia.
– Obiecali, że przyniosą zdjęcia.
– A będzie też brat Rafała z żoną? Dawno się z nimi ................. 5.
– Mam nadzieję, że nic ................. 6 na przeszkodzie, bo Tomek miał zaplanowany
służbowy wyjazd do Niemiec, ale chyba to ................. 7 do skutku w tym roku. Ma-
ryla bardzo się nastawiała na spotkanie z Wami. A co z dziećmi?
– ..................8, oni ................. 9. Paweł jeszcze ................. 10 wy-
zdrowiał, a poza tym mają jakieś kłopoty z samochodem. Bardzo żałują.
– Oj! To szkoda! Ale słyszałam, że ................. 11 jest atak zimy, więc lepiej
................. 12. Maju, bardzo Wam dziękujemy za pomoc w znalezieniu mieszkania dla
Ady.
– Daj spokój, ................. 13 za co! Muszę Ci powiedzieć, że Ada świetnie spisuje się
w roli matki chrzestnej.
– Ona jest absolutnie zakochana w Adasiu.
– To widać. ................. 14, że wspaniale się nim opiekuje, to stale mu coś kupuje
– ................. 15 nie przychodzi z pustymi rękami.
– ................. 16, że tak zaprzyjaźni się z Sylwią i z Pawłem. I – zdaje się – z kuzy-
nem Sylwii…
– Wiktor to bardzo fajny chłopak, ................. 17. Planują wspólne andrzejki.
– Tak, wspominała mi. Alu, to w takim razie czekamy na Was. Daj znać, kiedy dokładnie
przyjedziecie.
– Oczywiście, zadzwonię ................. 18.
– Trzymaj się, pa!
– Pa!
wybór zapisu (łącznie
/ oddzielnie)
2. Proszę wpisać nie razem lub oddzielnie.
Wróżby andrzejkowe
Wróżby to stary sposób na poznanie … niepewnej0 przyszłości. Wierzono, że są dni, kiedy

duchy przodków wracają na ziemię i odsłaniają przed nami odrobinę … …znanego1.
Andrzejkowe wróżby przetrwały aż do dziś i do dziś cieszą się ... …słabnącą2 popularnością.
Jednym z najpopularniejszych zwyczajów … …ustannie3 kojarzącym się z wieczorem andrzej-
kowym jest lanie wosku. Należy roztopić wosk w małym naczyniu i lać go na wodę przez ucho
od klucza. Kształt woskowej figurki może wydawać się … …czytelny4, ale gdy obejrzy się jego
cień na ścianie, łatwiej można się dopatrzyć zarysu.
178 12. Dyktanda

Wróżb jest całe mnóstwo, ale … …sposób5 wspomnieć o wszystkich. Najważniejsze przecież
jest to, by się świetnie zabawić, więc życzę wam … …zapomnianego6 wieczoru andrzejkowego,
udanego towarzystwa, no i oczywiście spełnionych wróżb.
(Na podst. fragm. http://www.bil.pl/andrzejki.htm)
AUTODYKTANDO
3. Proszę przepisać poniższe zdania, dyktując je sobie głośno.
„Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”.

��
Przyjaźń to uczucie, które nie zdarza się zbyt często.
��
Przyjaźnie nieraz nawiązuje się już w szkole podstawowej.
��
Nie liczy się wygląd przyjaciela, ale jego charakter i usposobienie.
��
��
Niektórzy uważają, że życie bez przyjaciela to nie życie w pełnym tego słowa znaczeniu.
��
��
Przyjaciele nie tylko nie mają przed sobą sekretów ani tajemnic, ale wiedzą o sobie
wszystko.
��
��
12. Dyktanda 179

2
1.
Niezdrowa dwujęzyczność
Dzieci mówiące dwoma językami przed piątym rokiem życia częściej jąkają się od swoich
rówieśników władających tylko jednym. Taką wiadomość przekazali naukowcy z Londynu.
Przebadali oni grupę 317 zacinających się w czasie rozmowy dzieci i okazało się, że ich przy-
puszczenia potwierdziły się. Maluchy, które w pierwszych latach swego życia miały wadę wy-
mowy, pozbyły się jej przed ukończeniem 12 lat, jeśli rozmawiano z nimi tylko w ich języku
ojczystym.
(Angora, nr 39, 2008)
(67 wyrazów)
2.
Przed wizytą u dentysty
Naukowcy z King’s College London postanowili poszukać substancji, które mają złagodzić
odczuwanie lęku przed nieprzyjemnymi wydarzeniami, np. egzaminami czy wizytą u dentysty.
Po przeanalizowaniu kilku tysięcy substancji wybrano olejek lawendowy. Następnie sprawdzo-
no jego działanie na grupie 340 osób, z których połowa na wizytę u dentysty czekała w pocze-
kalni z unoszącym się tam zapachem lawendy. Następnie obserwowano zachowanie obu grup.
Okazało się, że grupa znieczulona olejkiem lawendowym była znacznie spokojniejsza na fote-
lu dentystycznym.
(Angora, nr 39, 2008)
(72 wyrazy)
3.
Dzieci są mniej samodzielne
Telefony komórkowe utrudniają usamodzielnianie się dziecka – twierdzą specjaliści. – Kie-

dy uczeń ma problem, nie idzie do wychowawcy, lecz najpierw dzwoni do rodziców. Podobnie
jest na wyjazdach, kiedy to opiekunowie wydzwaniają do swych pociech od rana do wieczo-
ra: czy zjadły śniadanie, czy już idą spać, jak się czują – tłumaczy pedagog szkolny Mariola
Błaszczyk. A tymczasem maluchy w szkole powinny radzić sobie same. I dzwonić do domu
tylko wtedy, kiedy naprawdę jest taka potrzeba. W ten bowiem sposób uczą się, jak radzić so-
bie w życiu z kłopotami. Dlatego też dorośli, zanim podarują dziecku telefon, powinni ustalić
z nim zasady korzystania z tego urządzenia.
(Angora, nr 39, 2008)
(101 wyrazów)
180 12. Dyktanda

4.
Kot honorowym krwiodawcą
6-letni kot Junior to prawdziwy bohater! Mruczek jest bowiem honorowym krwiodawcą
i ratuje życie swoim kolegom. Raz na osiem tygodni futrzak oddaje 50 mililitrów krwi. Co do-
staje w zamian?
– Karmę i satysfakcję, że ocalił innego kota – mówi doktor Robert Marczak.
Przed sześcioma laty czarno-biały dachowiec był o krok od śmierci. Z całym miotem kocia-
ków został wyrzucony na śmietnik. Na szczęście w porę znaleźli go dobrzy ludzie. Odkarmio-
ny na smoczku Junior wyrósł na dużego, odważnego kocura. Wdzięczny za ocalenie, teraz sam
ratuje życie innym. Kocia krew występuje w grupach A, B i AB. Przechowuje się ją w specjal-
nych woreczkach i wykorzystuje m.in. podczas zabiegów chirurgicznych.
(Angora, nr 43, 2008)
(104 wyrazy)
5.
Moda na Warszawę
Warszawa została uznana za jedno z 10 najbardziej modnych miast świata w rankingu po-
pularnego amerykańskiego przewodnika „Lonely Planet”. A to nie byle co, bo uważany jest on
wręcz za biblię prawdziwych turystów i obieżyświatów. Stolica Polski znalazła się w pierwszej
dziesiątce razem z Antwerpią, Bejrutem, Chicago, Glasgow, Lizboną, Mexico City, São Paolo,
Szanghajem i Zurychem. Były one oceniane nie tylko na podstawie liczby zabytków, hoteli
czy piękna architektury; liczył się także ich specyficzny, niepowtarzalny klimat. Na liście nie
ma typowych turystycznych miejsc, takich jak Paryż czy Rzym. Internauci najbardziej chwalą
sobie stołeczne pijalnie czekolady i bary wegetariańskie. Za największe atrakcje uważają zaś
warszawską Pragę, kluby, hotele i PRL-owskie budownictwo.
(Angora, nr 44, 2008, fragm.)
(109 wyrazów)
6.
Pies jak człowiek
Najlepszy przyjaciel człowieka potrafi rozmawiać ze swoim właścicielem. Porozumiewa się

z nim za pomocą mowy ciała. Gdy merda ogonem, to znaczy, że jest zadowolony, a jeśli go pod-
kula, wyraża obawę, strach. Leżenie przy nodze pana to znak poddania się i chęć zwrócenia na
siebie uwagi. Zawstydzenie objawia się chowaniem łebka między łapki. Odwróceniem głowy
czworonóg daje znać, że w tym momencie nie chce słyszeć tego, co się do niego mówi. Zwierzę
wzrokiem potrafi wyrazić wiele uczuć – zadowolenie, radość, zniecierpliwienie, znudzenie lub
brak akceptacji dla jakiegoś pomysłu opiekuna. Między innymi dzięki takim umiejętnościom
psa możliwa jest jego szeroka współpraca z człowiekiem. Aby była ona udana, hodowano róż-
ne rasy o odmiennych charakterach i talentach.
(112 wyrazów)
12. Dyktanda 181

7.
Nastolatki były bardziej posłuszne

W ciągu ostatnich dziesięciu lat młodzież w naszym kraju stała się bardziej nieposłuszna
i wyzwolona. Tak wynika z raportu TNS OBOP, w którym porównano wyniki ankiet z roku
1998 i 2008. Okazuje się, że dla współczesnych nastolatków starsi przestali być wzorem do
naśladowania. Mądrości płynące z telewizji czy Internetu są dla nich o wiele bardziej wiary-
godne niż słowa mamy czy taty.
Niemały udział w zatracaniu więzi z dziećmi mają sami rodzice. Dziesięć lat temu opieku-
nowie poświęcali swoi pociechom o wiele więcej czasu. A co za tym idzie, lepiej je rozumieli.
Obecnie nastolatki często pozostawione są same sobie. Zapracowani dorośli nie mają czasu
lub nie są w stanie śledzić postępów syna czy córki, np. w nauce.
(Angora, nr 39, 2008)
(115 wyrazów)
8.
Pracuj we wtorki, a myśl wieczorami
Największą wydajność statystyczny europejski pracownik siedzący za biurkiem osiąga we

wtorek. W poniedziałek jeszcze się nie pozbierał po ostatnim weekendzie, a w środę zaczyna
już myśleć o następnym. W czwartek jest już tak zmęczony robotą, że na niczym nie może się
skupić, a w piątek, na samą myśl o zbliżających się dwóch dniach wolnych, nie jest w stanie
ruszyć palcem. Ponadto, niezależnie od dnia, do szewskiej pasji doprowadzają go zbyt wolno
pracujące urządzenia, takie jak komputer czy drukarka, a najlepszym mobilizatorem jest po-
chwała szefa.
Portret pracownika biurowego powstał na podstawie danych zebranych od 5,5 tysiąca osób
zatrudnionych w 18 krajach Europy. (…) Badania dowodzą, że najmniej kreatywni jesteśmy
o godz. 16.33, a najbardziej pomysłowi… o godz. 22.04. Niemal co drugi z pytanych szuka na-
tchnienia pod prysznicem.
(Angora, nr 44, 2008)
(126 wyrazów)
9.
Dziewczyny liczą nie gorzej niż chłopcy
Matematyka i przedmioty ścisłe nie są wyłącznie specjalnością mężczyzn – jak uważało się
do tej pory. Kobiety także posiadają zdolności analityczne, które pozwalają im rozwiązywać
skomplikowane zadania i wcale nie są w liczeniu gorsze od chłopców. Pod warunkiem jednak,
że traktuje się je na równi z płcią męską. Udowadniają to testy badające zakres umiejętno-
ści matematycznych i zdolności czytania ze zrozumieniem 276 tysięcy 15-latków z 40 kra-
jów świata. Dziewczynki z rejonów, gdzie płeć piękna jest wciąż dyskryminowana, osiągnęły
w nich znacznie niższe wyniki niż te z państw, w których panuje równouprawnienie. I tak
mieszkanki Szwecji, Norwegii i Islandii uplasowały się w rankingu znacznie wyżej niż ich ró-
182 12. Dyktanda

wieśniczki z Turcji. Wniosek nasuwa się sam: nierówności w nauczaniu matematyki zanikają
w krajach, gdzie kobiety i mężczyźni dysponują podobnymi środkami oraz możliwościami.
(Angora, nr 24, 2008)
(127 wyrazów)
10.
Dzieci źle się odżywiają
Polskie dzieci źle się odżywiają. Wynika to nie tyle z samego braku posiłków, ile z niewła-
ściwego ich doboru i łatwizny, na którą coraz częściej idą w kuchni zapracowani rodzice. Piz-
za i fast foody w miejsce pożywnych domowych obiadów, gotowe, odgrzewane potrawy zastę-
pujące świeże, pełnowartościowe dania, słodycze zamiast owoców – tak w wielu przypadkach
wygląda dieta najmłodszych. Jej efekty prowadzą do tzw. niedożywienia jakościowego. Powo-
duje ono m.in. spadki koncentracji, brak sił, apatię, a nawet – po dłuższym czasie – anemię
oraz ciężkie choroby tarczycy, układu pokarmowego i kostnego.
Polska i tak nie wygląda jednak na tym polu najgorzej, w porównaniu z krajami Europy
Zachodniej, gdzie najczęściej używanym w kuchni urządzeniem jest mikrofalówka. Czterech
na dziesięciu Anglików nie wie, na przykład, jak przyrządzić ziemniaki. Właśnie z tego powo-
du angielskie szkoły wprowadziły obowiązkowe lekcje gotowania.
(129 wyrazów)
11.
Kaloryfer
W przeciwieństwie do większości ssaków człowiek, z powodu skąpego owłosienia ciała, nie

jest przystosowany do życia w niskich temperaturach. Gdy po letnich upałach nadchodzi chłód,
naszym najlepszym przyjacielem staje się… grzejnik. Wśród wielu tego typu urządzeń jednym
z najpopularniejszych jest kaloryfer. Samo słowo pochodzi z języka francuskiego i oznacza
wymiennik cieplny. Podobno centralne ogrzewanie wymyślili już starożytni Rzymianie. Jed-
nak z tą teorią nie zgadzają się Rosjanie. Uważają, że pierwszy kaloryfer został zamontowany
w 1855 roku w Sankt Petersburgu. Jego wynalazcą był Franz San Galli (1824–1908), Niemiec
pochodzący z włoskiej rodziny, ale urodzony w Szczecinie i mieszkający w Rosji. Skonstruowa-
ny przez siebie produkt nazwał „ciepłą skrzynką” i opatentował.
W uznaniu zasług dla ludzkości kaloryfer doczekał się własnego pomnika. 31-tonowa żeliw-
na konstrukcja została odsłonięta w 2005 roku w Sankt Petersburgu z okazji 150 „urodzin”.
(132 wyrazy)
12.
Huragany zwiększą swą niszczycielską moc

Coraz większa niszczycielska siła cyklonów, tajfunów i huraganów to skutek globalnego
ocieplenia klimatu. Prędkość wiatru huraganów powstałych na Atlantyku i Oceanie Indyjskim
z roku na rok wzrasta. Im cieplejsza woda, tym więcej kryje w sobie energii, a tę może uwolnić
12. Dyktanda 183

w postaci cyklonu. Globalne ocieplenie sprawia, że huragany atakują nas nie tylko z większą
siłą, ale również znacznie częściej. Wzrost temperatury wód oceanicznych o zaledwie jeden
stopień Celsjusza zwiększa częstotliwość występowania silnych huraganów o ponad 30 pro-
cent. W roku 2005 aż pięć huraganów osiągnęło najwyższy, piąty stopień niszczycielskiej siły
(wiatr wiał z prędkością przekraczającą 250 km/godz.) – to najwięcej od blisko 70 lat. Również
i w naszym kraju coraz częściej będą się pojawiać trąby powietrzne. Szacuje się, że poziom
wody w Bałtyku wzrośnie o jeden metr do 2010 roku, co może doprowadzić do klęsk, których
straty w krajach nadbałtyckich wyniosą 30 mln dolarów (około 78 mln złotych).
(Angora, nr 43, 2008)
(146 wyrazów)
13.
Szachy już od zerówki

Coraz więcej szkół w Polsce zachęca dzieci do… gry w szachy. Dzięki temu uczniowie lepiej
rozwiązują skomplikowane zadania i logicznie myślą. W naszym kraju obowiązkowo w zaję-
ciach takich uczestniczy już ponad tysiąc maluchów, a kilkadziesiąt tysięcy dobrowolnie.
Jedną z pierwszych placówek, gdzie powstały klasy szachowe, jest podstawówka w Kartu-
zach na Kaszubach. – Przekonały nas do tego pomysłu doskonałe wyniki w nauce, jakie mie-
li uczniowie grający w klubie. Młodsi z nich znacznie szybciej od swoich kolegów zaczynali
czytać. Uczniowie ze starszych klas lepiej radzili sobie z zapamiętywaniem nowego materiału.
Część z nich odnosiła także sukcesy na olimpiadach z przedmiotów ścisłych – mówi pani dyrek-
tor Danuta Rek. Dziś w Kartuzach podstawy gry poznaje się już w zerówce. Dla najlepszych
utworzono specjalną klasę o profilu szachowym.
– Obecnie szachy zaczynają być postrzegane jako przepustka do lepszej szkoły, a później na
studia – zapewnia Janusz Woda, prezes Polskiego Związku Szachowego. Obowiązkowe zajęcia
z „królewskiej gry” są prowadzone w placówkach w ponad 30 krajach, m.in. w Chinach i Ro-
sji. W Stanach Zjednoczonych już 15 uniwersytetów oferuje stypendia dla najlepszych szachi-
stów. W Wielkiej Brytanii jedna z niepublicznych szkół w hrabstwie Somerset rozpoczęła spe-
cjalny program stypendialny. Najlepsi gracze mogą liczyć na wsparcie finansowe pokrywające
połowę czesnego!
(Angora, nr 45, 2008)
(195 wyrazów)
14.
Czworaczki
Wygląda dość oryginalnie. Silnik i kierownica wzięte z motocykla, cztery koła, jak w samo-
chodzie, ale brak kabiny dla kierowcy. Quad (bo o nim mowa), zwany potocznie czterokołow-
cem lub czworaczkiem, został stworzony do jazdy w terenie. Ma opony o obniżonym ciśnie-
niu. Dzięki temu quady dają sobie radę w grząskim gruncie. Jednoosobowy pojazd przezna-
czony jest głównie do sportu i rekreacji, bywa także użyteczny w pracy służb ratowniczych
i granicznych oraz rolników. Ostatnio zaczyna się także pojawiać na utwardzonych drogach.
184 12. Dyktanda

W związku z tym polski rząd chce wprowadzić obowiązek ich rejestrowania oraz utworzenia
nowej kategorii prawa jazdy upoważniającej do ich prowadzenia.
Dziadkiem współczesnego quada był terenowy trójkołowiec skonstruowany przez Hondę
w 1967 roku. Na początku lat 80. XX wieku podobny pojazd pojawił się w Stanach Zjednoczo-
nych, gdzie cieszył się sporą popularnością, zwłaszcza wśród młodzieży. Niestety, ze względu
na swą niestabilną konstrukcję, powodującą częste wywrotki i brawurową jazdę niedoświad-
czonych kierowców zbyt często dochodziło do groźnych wypadków. Już miano go wycofać
z rynku, gdy ktoś wpadł na pomysł, aby zamiast jednego koła montowanego z przodu, zasto-
sować dwie dwukołowe osie. To był strzał w dziesiątkę. W Polsce quady po raz pierwszy po-
jawiły się w połowie lat 90.
(Angora, nr 49, 2008)
(208 wyrazów)
15.
Nudne lekcje wyzwalają agresję
Coraz częściej ofiarami przemocy padają uczniowie podstawówek. Niestety, za agresję wśród
kilkunasto-, a nawet kilkulatków winę w wielu przypadkach ponoszą nauczyciele – wynika
z raportu socjologów z Uniwersytetu Łódzkiego. Badania ujawniają, jak wielką rolę w zacho-
waniu dzieci odgrywa sposób, w jaki prowadzone są w klasach zajęcia.
– Więcej agresji jest tam, gdzie nauczyciel prowadzi lekcje tradycyjnie, czyli wygłasza wy-
kład, a uczniowie słuchają, notują i odpowiadają. Nauczyciele, którzy wciągają uczniów w pro-
wadzenie lekcji, rozładowują napięcie. Na lekcjach-wykładach uczniowie zazwyczaj się nudzą.
Kumulują w sobie energię, którą potem muszą odreagować. Na lekcjach interaktywnych na-
uczyciel buduje z uczniami partnerską relację. Nie wyrywa znienacka do odpowiedzi, nie wy-
wołuje strachu. Nauczyciel, zachęcając do myślenia i działania, uspokaja uczniów – uważają
socjolodzy z UŁ.
Mało atrakcyjne zajęcia to nie jedyny grzech pedagogów. Kolejnym jest faworyzowanie nie-
których uczniów. Ulubieńcy pani od polskiego czy matematyki częściej narażeni są na agre-
sję ze strony kolegów. Wyprzedzają ich jedynie słabsi fizycznie i nowi. Na przejawy przemocy
w szkole nauczyciele reagują na ogół zbyt łagodnie. Z badań wynika, że tylko połowa zwraca
uwagę źle zachowującej się młodzieży, kontaktuje się z rodzicami lub odsyła do dyrektora. Co
trzeci wpisuje uwagi do zeszytu, co siódmy karze, a co dziesiąty nie reaguje wcale. Tymcza-
sem aż 40 procent uczniów podstawówek twierdzi, że byli świadkami lub ofiarami przemocy
rówieśników. Do bójek i szarpanin dochodzi tam dwa razy częściej niż w innych placówkach.
(Angora, nr 44, 2008)

(225 wyrazów)
12. Dyktanda 185

3
1.
Julian Tuwim – Ofiarowując serce
Posyłam ci bezdomne moje serce.

Co chcesz z nim zrób.
Na swoje zamień to bezdomne serce
Lub zatrać, zgub.
Wdzięczne ci będzie to bezdomne serce
Nawet za grób.
(http://wiersze.duno.pl)
(28 wyrazów)
2.
ks. Jan Twardowski – Śpieszmy się kochać ludzi
(…)
Śpieszmy się kochać ludzi
tak szybko odchodzą
i ci co nie odchodzą nie
zawsze powrócą
i nigdy nie wiadomo
mówiąc o miłości
czy pierwsza jest ostatnią
czy ostatnia pierwszą.
(http://angelus.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=3081&Itemid=678)
(29 wyrazów)
3.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Szukam cię
Szukam cię – a gdy cię widzę

udaję, że cię nie widzę.
Kocham cię – a gdy cię spotykam
udaję, że cię nie kocham.
Zginę przez ciebie – nim zginę
krzyknę, że ginę przypadkiem...
(http://wiersze.annet.pl/w,,11702)
(31 wyrazów)
186 12. Dyktanda

4.
Leopold Staff – La Rochefoucauld
Ja nie nudzę się nigdy.

Ledwo tylko się zbudzę,
Głowę wciąż mam zajętą.
Kiedy jednak się nudzę,
Biorę książkę do ręki,
Siadam w oknie wygodnie
I patrzę na ulicę,
Jak się snują przechodnie.
(Poezja naszego wieku. Antologia wierszy publikowanych po 1918 roku, WSiP, Warszawa 1992)
(33 wyrazy)
5.
Adam Asnyk ***
Wszystko przemija, nawet ból i smutki;

I kiedy człowiek swego kresu blisko,
Spokojniej patrzy z swojej wątłej łódki
Na wściekłość burzy i fali igrzysko,
Inaczej sądzi sen żywota krótki
I walk namiętnych niknące zjawisko.
Serca rozpaczy nie szarpie mu żmija,
Bo już do brzegu cichego dobija.
(Adam Asnyk, Wierzę w miłości wieczny cud, Ad Oculos, Warszawa 2002)

(46 wyrazów)
6.
Czesław Miłosz – Dziecię Europy (6)
Nie kochaj żadnego kraju: kraje łatwo giną.

Nie kochaj żadnego miasta: łatwo rozpada się w gruz. (…)
Nie miej czułości dla ludzi: ludzie łatwo giną
Albo są pokrzywdzeni i wzywają twojej pomocy.
Nie patrz w jeziora przeszłości: tafla ich rdzą powleczona
Inną ukaże twarz niż się spodziewałeś.
(47 wyrazów)
12. Dyktanda 187

7.
Józef Baran – Tren (pamięci Ojca)
Ojcze mój
któryś jest w ziemi
święć się imię twoje
na polach i łąkach
gdzie pogwizdujesz z wiatrem
żołnierską piosenkę (…)
Pełno cię wszędzie (…)

na jesiennej drodze
w obłokach twoje twarze
odcisnęły pieczęć
gdzie tylko spojrzę
ślady twe tak świeże
Ojcze mój
który jesteś we mnie.
(Dziennik Polski, listopad 1997)
(47 wyrazów)
8.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Erotyki IV
Z wielu powodów i dla smutków wielu

Chciałabym dzisiaj mieć poduszkę z chmielu.
Zapach tych lekkich, siwozłotych szyszek
Sprowadza mocny sen – zjednywa ciszę.
Gdzieś to czytałam albo mi się śniło:

„Chmiel na bezsenność, a sen na bezmiłość”.
Poduszkę z chmielu gdy sobie umościsz,
Zaśnij, bo na cóż życie bez miłości…
(Najpiękniejsze wiersze, Marpol, Warszawa, [b.r.w.])

(50 wyrazów)
188 12. Dyktanda

9.
Ewa Lipska – Egzamin
Egzamin konkursowy na króla

wypadł doskonale.
Zgłosiła się pewna ilość królów
i jeden kandydat na króla. (…)
Z historii odpowiadał
ze świetnym wyczuciem milczenia.
Obowiązkowy język
okazał się jego własnym. (…)
Tak
to na pewno był król.
Przewodniczący komisji
pobiegł po naród
aby móc go uroczyście
wręczyć królowi.
Naród
oprawiony był
w skórę.
(53 wyrazy)
10.
Konstanty Ildefons Gałczyński – Spotkanie z matką
Ona mi pierwsza pokazała księżyc

i pierwszy śnieg na świerkach,
i pierwszy deszcz.
Byłem wtedy mały jak muszelka,
a czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne.
Noc.
Dopala się nafta w lampce.
Lamentuje nad uchem komar.
Może to ty, matko, na niebie
jesteś tymi gwiazdami kilkoma?
Albo na jeziorze żaglem białym?
Albo falą w brzegi pochyłe?
Może twoje dłonie posypały
mój manuskrypt gwiaździstym pyłem? (…)
(http://members.chello.pl/j.uhma/galczynski.html)
(64 wyrazy)
12. Dyktanda 1 89
11.
Jan Nowicki – Kolęda dla Piotra (Kolędy na koniec wieku – Z. Preisner)

1.
W słodkim Jeruzalem nocka już zapada
Śpiące stada bydła przeżuwają dzień
Zamyślona gwiazda kapelusz zakłada
Niesie nad Betlejem: ciepło, światło, cień
Ref.:
Gdzie taki malutki, najzłociej złociutki
Najczulej wybrany mały chłopiec śpi
Najcieplej cieplutka, najciemniej ciemniutka
Najdłużej czekana noc w Betlejem dziś
2.
W słodkim Jeruzalem mijają godziny
W małej stajeneczce sennie kwili czas
Wtulony w kąt nocy tuż obok dzieciny
Czuwa święty Józef czuwa każdy z nas (…)
(http://www.spiewnik.fogi.pl/teksty/352,koleda_dla_piotra)
(70 wyrazów)
12.
Wisława Szymborska – Nic dwa razy
Nic dwa razy się nie zdarza

i nie zdarzy. Z tej przyczyny
zrodziliśmy się bez wprawy
i pomrzemy bez rutyny.
Choćbyśmy uczniami byli
najtępszymi w szkole świata,
nie będziemy repetować
żadnej zimy ani lata.
Żaden dzień się nie powtórzy,
nie ma dwóch podobnych nocy,
dwóch tych samych pocałunków,
dwóch jednakich spojrzeń w oczy. (…)
Czemu ty się zła godzino
z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
jesteś – a więc musisz minąć.
miniesz – a więc to jest piękne. (…)
(http://www.poezjaa.info/index.php?p=2&a=20&u=380)
(74 wyrazy)
190 12. Dyktanda

13.
Barbara Czarnowieska – Stół rodzinny
Stół rodzinny
Przy którym jadaliśmy
Codzienną owsiankę
I niedzielny rosół. (…)
Był dla mnie za wysoki –
Siadałam na poduszce.
Potem był za duży, bo tak nas ubyło,
Że odpiłowałam wszystkie jego boki.
Potem był za brzydki,
Więc go malowałam,
A potem za stary,
Więc na strych wyniosłam.
Dziś nie mam stołu,
przy którym zgromadzić bym chciała
Moich bliskich.
Tamten ze strychu zjadły korniki
Zanim się opamiętałam. (…)
Nie wiem, czy zdążę dopasować stół.
A potem mój syn odpiłuje
Wszystkie jego boki…
(Modlitwa na odjazd z Krakowa, Wyd. Stephen J. Ebling, Chicago 2002)
(81 wyrazów)
14.
Maria Konopnicka – I mówię: odejdź!
I mówię: odejdź! – i wracam się cicha,

By spojrzeć jeszcze na stóp twoich ślady,
I słucham wiatru, co w dali gdzieś wzdycha,
I na kwiat patrzę więdnący i blady,
Na jeden z kwiatów tych, co mają duszę –
I nie wiem, co mi jest – i płakać muszę.
I mówię: zostań! – i sama odchodzę,
I drżąca idę w ciemności przed siebie.
I czuję ciernie kolące w tej drodze,
I słyszę dzwony na serca pogrzebie,
I widzę czarne snów ludzkich mogiły –
I nie wiem, co mi – i iść nie mam siły. (…)
(http://pl.wikisource.org/wiki/I_m%C3%B3wi%C4%99:_odejd%C5%BA!_-_i_wracam_si%C4%99_cicha...)
(88 wyrazów)
12. Dyktanda 191

Nie Ma Rozy Bez Kolcow Cwiczenia Ortograficzne

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nie Ma Rozy Bez Kolcow Cwiczenia Ortograficzne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ewa Lipińska

SERIA POD REDAKCJ¥

KATEDRA JÊZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO

poziom œrednio zaawansowany

Tłumaczenie na język angielski

Tłumaczenie na język niemiecki

Tłumaczenie na język rosyjski

Projekt okładki i stron tytułowych

Rozwiązania ćwiczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Определенные упрощения и сокращения в теоретической части были сделаны сознательно, по-

litery drukowane duże A Ą* B C Ć D E Ę* F G H I

litery drukowane duże J K L Ł M N Ń* O Ó P Q R

litery drukowane duże S Ś T U V W X Y Z Ż Ź

litery ze znakami diakrytycznymi

W alfabecie polskim występują samogłoski:

*nie występuje na początku wyrazu

14 1. Alfabet polski

 pisanie literami drukowanymi,

POZYCJA LITER W WYRAZIE

a akcent plan cena

16 1. Alfabet polski

I. Proszę zaznaczyć, jaka litera występuje w alfabecie

przed literą: po literze:

II. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym nazwy kontynentów.

III. Proszę ułożyć w porządku alfabetycznym nazwy stolic.

Moskwa 1. Amsterdam Berno 11. �����������������������������������

Maria 1. Anna Paweł 1. Adam

V. Proszę wpisać imiona żeńskie i męskie z ćwiczenia V w porządku alfabetycznym. 

A Adam, Andrzej, Anna

18 1. Alfabet polski

nauczyciel lub uczący się. Należy podawać tylko rzeczowniki w mianowniku.

Przykład (wyrazy występują w porządku alfabetycznym; lista nie jest kompletna):

KOT NASZEGO AMBASADORA JEST (na literę M)

Przykład (wyrazy występują w porządku alfabetycznym; lista nie jest kompletna):

KOT NASZEGO AMBASADORA (na litery S / Ś / SZ)

1. �������������������������� 7. ������������������������ C R K Ń J Ś F A H

20 1. Alfabet polski

Dużymi literami pisze się:

1. imiona własne ludzi, zwierząt, bogów, np.

2. przezwiska, pseudonimy, przydomki, np.

3. nazwy dynastyczne, np.

4. nazwy świąt, np.

5. nazwy planet i konstelacji, np.

6. nazwy państw, regionów, prowincji, stanów, miast, dzielnic itp.,

7. nazwy mieszkańców części świata, krajów, członków narodów,

8. nazwy geograficzne i topograficzne, np.

22 2. Duże i małe litery

10. tytuły książek, gazet i czasopism:

11. nazwy instytucji, urzędów, organizacji, np.

12. nazwy orderów i odznaczeń, np.

13. ze względów uczuciowych i grzecznościowych wyrazy, za

14. nazwy osób, do których i o których piszemy, a także zaimki

2. Duże i małe litery 23

1. nazwy dni tygodnia, miesięcy, okresów kalendarzowych,

24 2. Duże i małe litery

Przykład: Ameryka – Amerykanin

1. Europa – …uropejczyk 8. Australia – …ustralijczyk

II. Proszę uzupełnić tabelę.

kraj / kontynent nazwa mieszkańca nazwa mieszkanki przymiotnik

2. Duże i małe litery 25

26 2. Duże i małe litery

Przykład: Anglia – angielski akcent

samochód, kuchnia, literatura, kultura, aktor(ka), balet, muzyka, film(y),

IV. Proszę skreślić niewłaściwą literę.

14 1. Alfabet polski

16 1. Alfabet polski

Moskwa 1. Amsterdam Berno 11. ��

V. Proszę wpisać imiona żeńskie i męskie z ćwiczenia V w porządku alfabetycznym.

18 1. Alfabet polski

1. �� 7. �� C R K Ń J Ś F A H

20 1. Alfabet polski

22 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 23

24 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 25

26 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 27

28 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 29

30 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 31

32 2. Duże i małe litery

2. Duże i małe litery 33

34 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 35

1. błędy – �� 13. kąty – ��

1. walizka – �� 7. ławka – ��

36 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

1. obia… (d/t) – �� 11. zą… (b/p) – ��

3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 37

1. rób! – �� 9. otwórz! – ��

38 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

1. widokó…ka �� 1. sąsia…ka ��

3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 39

40 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 41

42 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 43