Πολιτικές Αντιμετώπισης Φτώχιας

1. Εισαγωγή

Ένας από τους βασικούς οικονομικούς σκοπούς του κράτους είναι να μπορεί να
παρέχει αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης προς όλους τους πολίτες. Σε μια ελεύθερη
οικονομία , τα μέλη της προσφέρουν την εργασία τους με αντάλλαγμα τον χρηματικό
μισθό με τον οποίο αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες και εν τέλει ικανοποιούν τις
ανάγκες τους. Πολλές φορές όμως αυτό δεν είναι εφικτό , δηλαδή τα οικονομικά μέσα
κάποιων μελών της κοινωνίας δεν επαρκούν όχι για να καλύψουν κάποιες γενικές
ανάγκες αλλά κάποιες βασικές ανάγκες , ή έλλειψη των οποίων ενδεχομένως να θέση
σε κίνδυνο την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Σε τέτοιες περιπτώσεις λοιπόν το κράτος
ασκώντας οικονομική και κοινωνική πολιτική προστρέχει για την υποβοήθηση αυτών
των μελών με την παροχή συγκεκριμένων μέσων βραχυπρόθεσμα αλλά και με την
δημιουργία των συνθηκών που θα επιτρέψουν στα μέλη αυτά της κοινωνίας να
δημιουργούν το δικό τους εισόδημα μεσο-μακροπρόθεσμα.

2. Μέτρηση της Φτώχιας

Ένα βασικό ζήτημα για τον σχεδιασμό πολιτικών αντιμετώπισης της φτώχιας είναι να
δοθεί ένας ορισμός του τι είναι φτώχια. Πρώτα από όλα η φτώχια είναι ένα απόλυτο
μέγεθος ή σχετικό ;

Απόλυτη φτώχια σημαίνει ότι το εισόδημα ενός ατόμου είναι τόσο χαμηλό ώστε το
άτομο αυτό να παραμείνει ζωντανό και υγιές. Η φτώχια λοιπόν ορίζεται ως εισόδημα
χαμηλότερο από το ποσό που απαιταίται για την αγορά μια δέσμης αγαθών και
υπηρεσιών που θεωρούνται απαραίτητα για ένα κοινωνικά αποδεκτό ελάχιστο
βιοτικό επίπεδο.

Η σχετική φτώχια σχετίζεται με το μέσο όρο του βιοτικού επιπέδου μιας κοινωνίας.
Αν λοιπόν το εισόδημα ενός ατόμου πέσει κάτω από ένα συγκεκριμένο ποσοστό επί
του μέσου εισοδήματος της κοινωνίας τότε αυτό το άτομο θεωρείται ότι βρίσκεται
εντός του ορίου της φτώχιας.

Ένα άλλο πρόβλημα επίσης είναι το πώς θα οριστεί το εισόδημα του κάθε ατόμου.
Για παράδειγμα η αυτοκατανάλωση ενός ατόμου (π.χ. κάποιος που καλλιεργεί στον
κήπο του) δεν πρέπει να λογίζεται ως εισόδημα ; Στην περίπτωση αυτή βέβαια η
μέτρηση του εισοδήματος είναι δύσκολη αν όχι αδύνατη. Για το λόγο αυτό, βασικοί
παράγοντες μέτρησης της φτώχιας αποτελούν :

• Το εισόδημα από κάθε πηγή ( Εργασία – Σύνταξη – Επιδόματα – Ενοίκια –

Μερίσματα κτλ)
• Η περιουσία (κινητή και ακίνητη , π.χ. Μετρητά, Σπίτια, Οικόπεδα, πολύτιμα
αντικείμενα, αντίκες κοκ)

Είτε το εισόδημα είτε η περιουσία μπορούν να παράσχουν στο άτομο ή στην

οικογένεια τα απαραίτητα μέσα για μια αξιοπρεπή διαβίωση, για το λόγο αυτό
εξετάζονται συνήθως συνδυαστικά με τα όρια που τίθενται κάθε φορά.

3. Πολιτικές αντιμετώπισης της φτώχιας

Οι πολιτικές τις οποίες έχει στη διάθεση του το κράτος για την αντιμετώπιση της
φτώχιας ποικίλουν και φυσικά το είδος τους αλλά και το μέγεθός των πολιτικών
αυτών σχετίζονται με το είδος της φτώχιας που καλείται να αντιμετωπίσει και το
δημοσιονομικό περιθώριο που μπορεί να αξιοποιήσει.

Οι στρατηγικές αντιμετώπισης της φτώχιας μπορούν να λάβουν μορφή παροχής τόσο

σε χρήμα όσο και σε είδος :

Παροχές σε χρήμα :
1) Επίδομα ανεργίας : Χορηγείται σε ανέργους με στόχο την αναπλήρωση του
απολεσθέντος λόγω ανεργίας εισοδήματος έως ότου ο άνεργος βρεί πάλι εργασία. Το
ύψος και η έκτασή του ποικίλει ανα χώρα ενώ σε πολλές χώρες συνδυάζεται με
ενεργές πολιτικές απασχόλησης που σκοπό έχουν να επανακαταρτιστεί ο άνεργος
ώστε να διευκολυνθεί η επάνοδός του στην εργασία. Είναι σημαντικό το επίδομα
ανεργίας να μην δημιουργεί αντικίνητρα για την εξεύρεση εργασίας. Όταν δεν
συνδυάζεται με κριτήρια εισοδηματικά μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο
για την καταπολέμηση της φτώχιας.

2) Σύνταξη : Η σύνταξη χορηγείται σε άτομα που έχουν συμπληρώσει είτε ένα

συγκεκριμένο όριο ηλικίας είτε ένα συγκεκριμένο αριθμό ετών εργασίας ή (και
συνηθιστέρα) έναν συνδυασμό των δύο. Επίσης το τελικό ποσό το οποίο λαμβάνει ο
δικαιόχους αποτελεί συνήθως το άθροισμα δύο συγκεκριμένων συνιστωσών, του
αναδιανεμητικού μέρους της σύνταξης και του ανταποδοτικού. Αν για παράδειγμα
ένας άνθρωπος δεν έχει δουλέψει ποτέ στη ζωή του (και άρα δεν έχει δικαίωμα στο
ανταποδοτικό κομμάτι) αλλά έχει συμπληρώσει το συντάξιμο όριο ηλικιάς που ο
νόμος προβλέπει (Στην Ελλάδα τα 67 έτη) τότε δικαιούται να λάβει το
αναδιανεμητικό τμήμα της σύνταξης που βασικό στόχο έχει την προστασία του
ατόμου από συνθήκες ακραίας φτώχιας. Βέβαια είναι ευνόητο ότι το ύψος του
ααναδιανεμητικού αυτού μέρους θα πρέπει να είναι τέτοιο ώστε και την διασφάλιση
μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης να εγγυάται αλλά και να μην αποτελεί αντικίνητρο είτε
για εργασία είτε για εισφοροδιαφυγή. Στην Ελλάδα μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε
θεσμοθετημέμη ελάχιστη σύνταξη γενικής εμβέλειας κάτι που είχε σαφή επίπτωση
στα επίπεδα φτώχιας των ανθρώπων άνω των 65 ετών.

3) Συνταξοδιοτικά επιδόματα

Αυτά τα επιδόματα στοχεύουν στην ενίσχυση της σύνταξης όταν η τελευταία είναι
εξαιρετικά χαμηλή και δεν υφίσταται καθόλου μη ανταποδοτικό τμήμα.
Χαρακτηριστικό πράδειγμα στην Ελλάδα είναι το ΕΚΑΣ το οποίο χρηματοδοτείται
από τον κρατικό προϋπολογισμό και δίνεται επί τη βάσει εισοδηματικών κριτηρίων.
Επί της ουσίας η κατάργηση του ΕΚΑΣ όπως προβλέπεται από το τρίτο μνημόνιο
οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας θα αντισταθμιστεί από την γενικευμένη
εφαρμογή της ελάχιστης σύνταξης, όπως περιγράφεται παραπάνω.
4) Επιδόματα αναπηρίας : Χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό και διατίθενται
σε μη ανταποδοτική βάση από τις διευθύνσης κοινωνικής πρόνειας των ΟΤΑ.

5) Επιδόματα σε οικογένειες με παιδιά : Τα επιδόματα αυτά δίνονται με σκοπό την

ενίσχυση των οικογενειών με πολλά εξαρτόμενα μέλη. Μπορούν να λάβουν πολλές
μορφές ανάλογα με τον επιδιοκόμενο σκοπό της πολιτικής. Επίσης είναι δυνατό να
παρέχοντα με η χωρίς εισοδηματικά κριτήρια. Παράδειγματα τέτοιων επιδομάτων
είναι το εφάπαξ επίδομα μητρότητας, οι φορολογικές απαλλαγές για τους
πολύτεκνους κ.ο.κ.

Παροχές σε είδος :

Αφορούν τις παροχές βασικών αγαθών και υπηρεσιών με σκοπό την αποφυγή της
ακραίας φτώχιας και δίνονται κατά κύριο λόγο με βάση εισοδηματική κριτήρια. Τα
κουπόνια σίτισης , η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η παροχή επιδόματος
στέγασης , η έκπτωση στα τιμολόγια ή ακόμα και η δωρεάν παροχή ηλεκτρικού
ρεύματος αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα επιδομάτων σε είδος.

Παροχή σε είδος όμως αποτελεί και η συμμετοχή των ατόμων σε προγράμματα

εκπαίδευσης που σκοπό έχουν την απόκτηση δεξιοτήτων και ικανοτήτων που θα τους
βοηθήσουν στο άμεσο μέλλον να βρούν εργασία ώστε να αποκτήσουν από μόνοι τους

4) Σχεδιασμός προγραμμάτων :

Για να είναι αποτελεσματική η στόχευση των παροχών είναι ανάγκη να τηρούνται

κάποιες προδιαγραφές για τον σχεδιασμό τους . Για παράδειγμα, το ύψος της παροχής
πρέπει να είναι αντιστρόφως ανάλογο του εισοδήματος του δικαιούχου , αν όχι με
γραμμικό τύπο, τουλάχιστο με κλιμάωση του ποσού. Επίσης ο ρυθμός μείωσης της
παροχής καθώς αυξάνεται το εισόδημα του δικαιούχου πρέπει να είναι μικρότερος
απο 100% ωστε να μην δημιουργούνται παγίδες φτώχιας. Δηλαδή αν το εισόδημα
αναφοράς για την παροχή ενός επιδόματος είναι για παράδειγμα 3000 ευρώ ετησίως,
και ο εν λόγω πολίτης απο την εργασίας του αποκτήσει εισόδημα 3001 ευρώ τότε να
μην χάνει αυτόματα το σύνολο του επιδόματος αλλά μόνο ένα μέρος .

5) Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα

Το πρόγραμμα για το ελάχιστο εγγυμένο εισόδημα εφαρμόστηκε αρχικά πιλοτικά σε

13 δήμους με σκοπό την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων ώστε μετά από μια
περίοδο αξιολόγησης να γενικευτεί σε όλη την επικράτεια. Από το 2017 εφαρμόζεται
καθολικά, έχει μετονομαστεί σε Κοινωνικό Επίδομα Αλληλεγγύης και βασίζεται σε
τρείς πυλώνες :

• την εισοδηματική ενίσχυση των δικαιούχων,

• την προώθηση και διασφάλιση τηςπρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες και
αγαθά
• και την υποστήριξη των δικαιούχων για την ένταξη ή την επανένταξή τους
στην αγορά εργασίας.

Κριτήρια ένταξης στο πρόγραμμα είναι το πραγματικό εισόδημα , η συνολική

φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας και ο τόπος διαμονής . Η εισοδηματική
ενίσχυση αντιστοιχεί στο ποσό των 200 ευρώ ανά μήνα για κάθε ωφελούμενη
μονάδα- ενήλικα και 50 ευρώ για κάθε ανήλικα εξαρτώμενο μέλος . Στη μονογονεϊκή
οικογένεια το πρώτο εξαρτώμενο ανήλικο μέλος , λογίζεται ως ενήλικας Παράλληλα
οι δικαιούχοι του προγράμματος προωθούνται σε προγράμματα , δράσεις και
υπηρεσίες κοινωνικού χαρακτήρα και στην αγορά εργασίας μέσω προγραμμάτων του
ΟΑΕΔ και άλλων οργανισμών

Εισοδηματικά κριτήρια για την συμετοχή στο πρόγραμμα του ελάχιστου

εγγυημένου εισοδήματος

Το πραγματικό εισόδημα των δικαιούχων δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις 2.400 ευρώ
ετησίως για μεμονωμένο άτομο και τις 3.600 ετησίως για ζευγάρι, προσαυξανόμενο
κατά 1.200 ευρώ για κάθε ενήλικο εξαρτώμενο μέλος της οικογένειας και 600 ευρώ
για κάθε ανήλικο εξαρτώμενο μέλος, μέχρι το ποσό των 6.000 ευρώ ετησίως.
Εξαρτώμενα μέλη είναι τα παιδιά, ανήλικα και ενήλικα έως των 25 ετών εφόσον
σπουδάζουν ή είναι άνεργα, καθώς και τα παιδιά ή αδέρφια με αναπηρία 67%, όπως
και τα ορφανά από τους δύο γονείς παιδιά.

Περιουσιακά στοιχεία

Πέρα από το εισόδημα, η συνολική φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας- σε

Ελλάδα και εξωτερικό- δεν πρέπει να ξεπερνά τις 90.000 ευρώ κατά άτομο,
προσαυξανόμενη κατά 15.000 ευρώ για κάθε ενήλικα και κατά 10.000 για κάθε
ανήλικο εξαρτώμενο, με ανώτατο όριο τα 200.000 ευρώ. Επίσης, το συνολικό ύψος
καταθέσεων του ατόμου ή των μελών της οικογένειας δεν πρέπει να υπερβαίνει για το
2014 το διπλάσιο του ορίου εισοδήματος για τη λήψη των παροχών.

Κριτήρια μοριοδότησης

Προτεραιότητα θα δίνεται με σύστημα μοριοδότησης. Για παράδειγμα, ένας άγαμος,

χωρισμένος ή χήρος με εισόδημα 2.400 ευρώ θα πριμοδοτείται με τρία μόρια και θα
έχει προτεραιότητα στη χορήγηση παροχών, από άλλο έγγαμο δικαιούχο, με
εισόδημα 3.000 ευρώ. Ενα ζευγάρι με άνεργο γονέα και δύο ανήλικα παιδιά, που έχει
το 1/3 του εισοδήματος της κατηγορίας του θα πριμοδοτηθεί με δύο μόρια για τα
παιδιά, με άλλα δύο λόγω χαμηλότερου εισοδήματος και με ένα μόριο λόγω ανεργίας.

6) Επίλογος

Η αποτροπή φαινομένων υψηλής φτώχιας συνιστά βασικό τομέα άσκησης κρατικής

πολιτικής με σκοπό την προστασία των μελών αυτών της κοινωνίας που θεωρούνται
πιο ευάλωτα. Για την επίτευξη του στόχου αυτού το κράτος ασκεί αναδιανεμητική
πολιτική χρησιμοποιώντας μέσα τα οποία στοχεύουν τόσο στην ανακούφηση από την
φτώχια όσο και στη δημιουργία των συνθηκών μεσομακροπόθεσμης αντιμετώπισής
της. Τα προγράματα αντιμετώπισης της φτώχιας πρέπει να είναι στοχευμένα ώστε να
απευθύνονται σε αυτούς που πραγματικά τα χρειάζονται , να λαμβάνουν υπόψη τις
ατομικές και οικογενειακές ιδιαιτερότητες και βεβαίως να είναι σχεδιασμένα κατά
τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν κίνητρα για εκπαίδευση – εργασία και να μην
οδηγούν τους δικαιούχους είτε στην αδράνεια , είτε στην παγίδα φτώχιας.