https://jrl.ui.ac.ir/?

lang=en

Journal of Researches in Linguistics

E-ISSN: 2322-3413
14(2), 1-24
Received: 26.12.2022 Accepted: 20.02.2023

Research Paper
Regional Variation in Phonetic Responses to Time Pressure in Tehrani and Isfahani Varieties

Rafee Khoshkhoo
Ph.D. candidate in General Lingustics, Department of Linguistics, Faculty of Foreign Languages, University of Isfahan,
Isfahan, Iran
rafeekhoshkhoo@fgn.ui.ac.ir
Batool Alinezhad*
Associate Professor, Department of Linguistics, Faculty of Foreign Languages, University of Isfahan, Isfahan, Iran
b.alinezhad@fgn.ui.ac.ir
Adel Rafiei
Associate Professor, Department of Linguistics, Faculty of Foreign Languages, University of Isfahan, Isfahan, Iran
a.rafiei@fgn.ui.ac.ir
Vahid Sadeghi
Associate Professor, Department of English Language, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini
International University, Qazvin, Iran
vsadeghi@hum.ikiu.ac.ir

Abstract
In languages and varieties, the exact locations of the alignment of f0 transition points differ from those of the
segmental string (Ladd, 2006). The differences of inter-languages or inter-varieties are sometimes so small that it is not
possible to identify a deep representation. We conducted a production experiment with 40 speakers of two regional
varieties of Persian language. The aim of the present study was to investigate the strategies used by the speakers of
the varieties in response to the time pressure caused by reduced sonorant rime of target words by adopting
autosegmental-metrical theory (Pierrehumbert, 1980). For this purpose, 20 Isfahan speakers and 20 Tehrani speakers
were asked to repeat the three target words, which were accompanied by a decrease sonorant rime, in the positions of
nuclear pitch accent twice. Three prosodic parameters, such as contour conditionm alignment, and duration of the
segments containing pitch accents, were mainly considered. The results showed that in each contour condition, the
duration of the sonorant rime of the nuclear accented word was varied. In the phonetic domain, the range of
adjustments fell into three broad categories. First, the speakers of Isfahani variety took more time by increasing the
duration of the rime in the fall-rise condition while retracting the peak of the fall-rise contour. However, the speakers
of Tehrani variety worked harder by compressing contours in the fall contour. Both speakers of the two varieties took
shortcuts by truncating responses of the final pitch movements. The responses were shown to be dialect-specific and
contour-specific.
Keywords: Duration of Sonorant Rime, Pitch Accent, Timing or Alignment, Time Pressure

Introduction
Speakers of different varieties produce the same intonation contours, which are phonetically differently. One of the
factors influencing on the realization of contours is the time available for execution. Movement f0 requires the
minimum amount of time to be executed. Productions of the targets can be compromised under tonal crowding

*Corresponding author

2322-3413 © University of Isfahan

This is an open access article under the CC BY-NC-ND/4.0/ License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700
2 Journal of Researches in Linguistics, 14(2), Autumn & Winter 2022

(Pierrehumbert, 2000). The magnitude of time pressure in intonation-only languages like Dutch and English firstly
depends on the available spaces between tonal targets, for example between a prenuclear and nuclear pitch accents or
between a nuclear pitch accent and a phrasal boundary. There is less time available for executing the prenuclear and
nuclear accents in a skittish kitten, which has shorter vowels and less voicing as compared to a roaring lion, with an
identical syllable structure but more voicing. The available time in the black cat is, in turn, less compared to the
situation of a skittish kitten, which follows a lack of intervening unaccented syllables (accent clash) (Silverman and
Pierrehumbert, 1990) and a shorter space between the nuclear accent and the intonational phrase edge. The shorter the
stretch of sonorant segmental material is, the more the realization of nuclear and boundary tones will be under pressure
(Grabe, 1998b). Also, tonal crowding will be more problematic in fast speech compared to normal or slow speech
because the time to produce tonal targets is reduced due to shorter segmental durations (Caspers and van Heuven, 1993 for
Dutch).
Hanssen (2017) mentions that speakers use 3 economizing mechanisms for F0 adjustments in response to time
pressure. The first is “truncation”, whereby speakers produce an incomplete version of the contour, leaving the speed of
the f0 movement intact. The second is “compression”, whereby the full contour is produced but at a higher speed. The
third one is that speakers can respond to time pressure by increasing the duration of the available sonorant material so as
to create more time for the execution of the pitch movement. Speakers may add duration when a movement is
physiologically more difficult to produce.

Figure 1 shows the economic strategies that speakers use in response to time pressure: Schematic illustrations of
truncation, undershoot, and compression (columns) for falls, rises, and fall-rises (rows). The gray uninterrupted lines
represent an f0 contour on a long sonorant portion, while the black interrupted lines represent an f0 contour on a short
sonorant portion. The arrows and scissors illustrate how the f0 contours have been affected by time pressure. An
undershoot can affect a fall-rise in two ways; it affects either the dip between two high tones or the initial high tone.
This paper reported what strategies speakers adopt in response to time pressure due to limited sonorant material in
IP-mid nuclear contour. In this study, we sought to respond to the strategies used by the speakers of two species
(Isfahani and Tehrani) in response to the time pressure caused by reduced limited sonorant material and find the answer
to this question: what strategies do the speakers of the two varieties of languages use to deal with time pressure?

Material and Methods

To conduct this research, we presented 3 utterances that had different sonorant rimes to 20 Isfahani (10 males and 10
females) and 20 Tehrani language speakers (10 males and 10 females) to produce them during a production
experiment. This research investigated the regional variation in the realization of intonation contours in Isfahani and
Tehrani varieties in the framework of autosegmental-metrical theory. The autosegmental-metrical theory is basically
https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700
Regional Variation in Phonetic Responses to Time Pressure in Tehrani and Isfahani Varieties Rafee Khoshkhoo et al. 3
based on the principle that the intonation is completely systematic and has a phonological structure; that is, the
intonation forms a hierarchical prosodic structure in the form of a sequence of tonal units (L, H, and a combination of
these two tones). The intonation contour (a type of contour that shows the pitch excursions of an utterance over the
time) is represented linearly through autosegmental tones, each of which is aligned with a specific syllable or a specific
place in a segmental group. The combination of these tones determines the prosodic structure of the speech.
Each dataset contains several contour pitches that are phonologically identical, but differ in rise, fall-rise, and rise
type. A total of 240 sentence samples (1 sentence * 3 target words * 40 speakers * 2 repetitions) were recorded. Then,
using Praat speech processing software (Boersma and Winink , 2019), the intonational pattern of the extracted sentences
and the intonational variables were coded manually. To observe and study the changes of F0 along the pitch contour,
the average values were obtained from the difference between the minimum base frequency and the maximum base
frequency of the sonorant rime. In this study, for the nuclear pith accent state, the 3 variables of pitch contour, duration,
and alignment were measured. The statistical analysis of the data was carried out by using SPSS.

Discussion of Results & Conclusion

The purpose of this study was to investigate the effects of time pressure on the parameters of pitch contour, alignment,
and duration. By examining the research data, th following result was obtained: In the two Isfahani and Tehrani
varieties, the three target words had a significant effect on the sonorant rime (p<0.05). The sonorant rimes of coda in the
fall and rise contours, were more in "Yɑm" compared to "Yɑr" and "Yɑb" in both varieties, respectively. However, in
the fall-rise contour, the sonorant rime of coda was higher in "Yɑr" compared to "Yɑm" and "Yɑb", respectively. The
statistical results related to the time pressure between the two contours, simple contour (fall), and complex contour (fall-
rise) showed that the type of contour in terms of simplicity and complexity had an effect on the average sonorant rime
of coda so that in Isfahani and Tehrani varieties, the average sonorant rimes of coda in the fall-rise contour were longer
than those of the fall contour. Also, adaptation of alignment under time pressure due to complexity of the contour
showed that the speakers started the fall-rise contour earlier than the fall contour. The data related to the investigation of
the effect of the boundary of the next intonational phrase on the time pressure in thr fall, fall-rise, and rise contours in
the two varieties showed that the type of sonorant rime of the word had a significant effect on the peak alignment in the
fall contour. This issue confirmed that the sonorant rime in the fall-rise contour was significantly longer than that of the
fall contour. In addition, the influence of the contour type on the relative alignment in Tehrani and Isfahani varieties
revealed that the peak in the fall-rise contour started earlier than the peak in the fall contour. In both varieties, the peak
in the relative alignment was influenced by the word, while the speakers adjusted the peak according to the sonorant
rime and placed about 20-30% of it at the end of coda, which indicated late occurrence of the H tone. Comparison of the
peak delays between the words in the fall-rise contour in Isfahani and Tehrani varieties showed that the differences in
peak delays in Yɑr-Yɑm, Yɑr-Yɑb, and Yɑm-Yɑb were significant. Yɑr-Yɑm and Yɑr-Yɑb were not significant in the
word Yɑm-Yɑb. Also, the results showed that the type of sonorant rime had a significant effect on the relative peak
alignment in Isfahani and Tehrani varieties (p<0.05). The comparison of the relative peak alignments in Isfahan and
Tehrani varieties in the words "Yɑr, Yɑm, and Yɑb" revealed that the difference in the relative peak of Yɑr-Yɑm was
not significant, but it was significant in the words of Yɑr-Yɑb and Yɑm. The comparison of the relative valley data
between the words in the rise contour showed that in Isfahani and Tehrani varieties, the words had a significant effect
on the relative valley (p<0.05). Comparing the relative alignments of the valley between the words "Yɑr/Yɑm/Yɑb" in
Isfahani variety showed that the difference in the relative valley of the words Yɑr-Yɑm was not significant, but this
difference was significant in the words of Yɑr-Yɑb and Yɑm-Yɑb. In Tehrani variety, the comparison of the relative
alignments of the words "Yɑr/Yɑm/Yɑb" showed that the difference in the relative valleys of Yɑr-Yɑm and Yɑm-Yɑb
was significant, but this difference in the words Yɑr-Yɑb was not significant.
The results indicated that the speakers of Isfahani variety spent more time in the fall-rise contour and used the
undershoot phenomenon, leading to an earlier occurrence with lower scaling on the affected units. While the speakers of
Tehrani variety worked harder by compressing the contours in the fall contour. Both speakers of the two varieties took
shortcuts by truncating responses of the final pitch movements. According to the observations of the authors in the main
data, it seemed that the speakers’ choices in the diversity of contours were quite systematic. According to PFitzinger
(2009), the choice of diversity of contour is special and systematic.

References
Araniti, A., Ladd, D. R., and Mennen, I. (1998). Stability of tonal alignment: the case of Greek prenuclear accents.
Journal of Phonetics 26, 3-25.
Bannert, R. and Bredvad-Jensen, A. (1975). Temporal organization of Swedish tonal accent: The effect of vowel
duration. Working papers 10, Phonetics Laboratory, Department of General Linguistics, Lund University (pp. 1-36)
Sweden: University of Sweden Press.
Erikson, Y. and Alstermark, M. (1972). Fundamental frequency correlates of the grave word accent in Swedish: the
effect of vowel duration. STL, Quarterly Progress and Status Report 2(3), 53-60.
Grabe, E. (1998a). Comparative intonational phonology: English and German. PhD thesis, Max Planck Institute.
Hanssen, J., Peters, J., and Gussenhoven, C. (2007). Phrase-final pitch accommodation effects in Dutch. In J. Trouvain
& W. J. Barry (Eds), Proceedings of the 16th International Congress of Phonetic Sciences (pp. 1077-1080).
https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700
4 Journal of Researches in Linguistics, 14(2), Autumn & Winter 2022

Saarbrücken: University of Saarbrücken Press.

Hansen, J. (2017). Regional variation in the realization of intonation contours in the Netherlands. PhD thesis, Utrecht
University.
Issatchenko, A.V. and Schadlich, H.J. (1966). Untersuchungen uber die deutsche Satzintonation, Stud. Grammatica 7,
7-64.
Ladd, D.R. (1996). Intonational phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Ladd, D.R. (2008). Intonational phonology (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Ohl, C. and Pfitzinger, H. (2009). Compression and truncation revisited. INTERSPEECH 2009, 2451-2454.
Peters, B .and Pfitzinger, H. (2008). Duration and F0 interval of utterance-final intonation contours in the perception of
German sentence modality. Proceedings of the Annual Conference of the International Speech Communication
Association, INTERSPEECH (pp. 65-68). Helsinki: University of Helsinki Press.
Pierrehumbert, J. B. (1980). The phonetics and phonology of English intonation. PhD thesis, MIT.
Pierrehumbert, J. B. (2000). Tonal elements and their alignment. In M. Horne (Ed.), Prosody: Theory and Experiment.
Studies Presented to Gosta Bruce (pp. 11-26). Dordrecht: Kluwer.
Sadat-Tehrani, N. (2007). The intonational grammar of Persian. PhD thesis. University of Manitoba.
Sadeghi, V. (2017). The timing of pre nuclear pitch accents in Persian. Journal of International Phonetic Association
49(3), 1-25.
Silverman, K. and Pierrehumbert, J. B. (1990). The timing of prenuclear high accents in English. In J. Kingston and M.
Beckman (Eds.), Papers in laboratory phonology I (pp. 72-106). Cambridge: Cambridge University Press.
Xu, Y. (2013). ProsodyPro — A Tool for Large-scale Systematic Prosody Analysis. In Proceedings of Tools and
Resources for the Analysis of Speech Prosody (TRASP 2013), Aix-en-Provence, France. 7-13
Xu, Y. and Sun, X. (2002). Maximum speed of pitch change and how it may relate to speech. Journal of the Acoustical
Society of America 111, 1399-1413.

https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700
 ‫نشريه پژوهشهای زبانشناسی‬
‫سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪ ،1041‬ص ‪70-1‬‬
‫تاريخ پذيرش‪1041/17/41 :‬‬ ‫تاريخ اصالحات‪1041/11/72 :‬‬ ‫تاريخ وصول‪1041/14/40 :‬‬

‫مقاله پژوهشی‬

‫بررسی پاسخهای آوایی گویشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫*رافعه خوشخو‬
‫**بتول علینژاد‬
‫***عادل رفیعی‬
‫****وحید صادقی‬

‫چکیده‬
‫در زبانها و گونهها محل دقيق همترازی نقاط گذار ‪ F0‬با ساخت زنجيرهای گفتار متفاوت است (‪ .)Ladd, 2008‬تفاوتهای بينزبانی‬
‫و بينگونهای آنقدر کوچک و جزئی است که نمیتوان بازنمود زيرساختی را مشخص ساخت‪ .‬هدف از پژوهش حاضر بررسی‬
‫راهکارهايی است که گويشوران دو گونه (اصفهانی و تهرانی) در واکنش به فشار زمانی ناشی از کاهش رسايی پايانه در چارچوب‬
‫واجشناسی خودواحد وزنی نظريه پيرهامبرت (‪ )1980‬استفاده میکنند‪ .‬بدين منظور از ‪ 74‬گوبشور اصفهانی و‪ 74‬گوبشور تهرانی‬
‫خواسته شد که سه واژه تکيهبر که همراه با کاهش رسايی پايانه بودند را در جايگاه تکيۀ زيروبمی هسته دو بار تکرار کنند‪ .‬در بررسی‬
‫و تحليل دادهها سه پارامتر نوايی ديرش رسايی پايانه حاوی تکيۀ زيروبمی‪ ،‬زمانبندی يا همترازی و الگوی منحنی آهنگ عمدتاً مدنظر‬
‫بود‪ .‬نتايج نشان داد که گويشوران گونۀ اصفهانی در توليد منحنی افتان‪-‬خيزان زمان بيشتری را بکار گرفتهاند و از راهکار زيرهدف‬
‫استفاده کردهاند‪ .‬پديده زيرهدف‪ ،‬منجر به وقوع زودهنگام با دامنه زيروبمی کمتر بر روی واحدهای واجی گشتهاست‪ .‬در حالیکه در‬
‫گونۀ تهرانی‪ ،‬گويشوران در توليد منحنی افتان از پديده تراکم استفادهکردهاند‪ .‬بدين معنی که گويشور در توليد منحنی سريعتر عمل‬
‫کرده و حرکت ‪ F0‬بهطور کامل ولی در مدت زمان کوتاهی انجام گرفتهاست‪ .‬بنابراين منحنی آهنگين الگوی افتان به طور کامل و با‬
‫سرعت باال توليد گشتهاست‪ .‬گويشوران هر دو گونۀ اصفهانی و تهرانی در توليد منحنی خيزان‪ ،‬از پديده کوتاهسازی يا ترخيم‬
‫استفادهکردهاند‪ ،‬بدين معنی که حرکت ‪ F0‬کوتاه گشته و تنها نسخۀ ناقصی از منحنی آهنگين توليد شده؛ ولی سرعت حرکت ‪F0‬‬
‫تغيير نکرده است‪ .‬بنابراين‪ ،‬درمجموع میتوان گفت که تنوع در انتخاب راهکارهای گويشوران دو گونه در پاسخ به فشار زمانی‪،‬‬
‫مسئلهای زبانويژه و گونهويژه است‪.‬‬
‫کلیدواژهها‪ :‬ديرش رسايی پايانه‪ ،‬تکيه زيروبمی‪ ،‬زمانبندی يا همترازی‪ ،‬فشار زمانی‬

‫‪oohhhefrkfefrr@ fgn.ui.ac.ir‬‬ ‫* دانشجوی دکتری زبانشناسی‪ ،‬گروه زبانشناسی‪ ،‬دانشکده زبانهای خارجی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ايران‬
‫‪b.alinezhad@fgn.ui.ac.ir‬‬ ‫** دانشيار‪ ،‬گروه زبانشناسی‪ ،‬دانشکده زبانهای خارجی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ايران (نويسنده مسئول)‬
‫‪a.rafiei@fgn.ui.ac.ir‬‬ ‫*** دانشيار‪ ،‬گروه زبانشناسی‪ ،‬دانشکده زبانهای خارجی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ايران‬
‫‪vsadeghi @ hum.ikiu.ac.ir‬‬ ‫**** دانشيار زبانشناسی‪ ،‬گروه مترجمی زبان انگليسی‪ ،‬دانشکده ادبيات‪ ،‬دانشگاه بين المللی امام خمينی‪ ،‬قزوين‪ ،‬ايران‬

‫‪2322-3413 © University of Isfahan‬‬

‫‪This is an open access article under the CC BY-NC-ND/4.0/ License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).‬‬

‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ .1‬مقدمه‬
‫گويشوران گونۀ زبانی مختلف در توليد جمالت مشابه‪ ،‬الگوی منحنی اهنگين مختلفی را بکار میگيرند‪ .‬يکی از عوامل تاثيرگذار در توليد‬
‫منحنی های آهنگ‪ ،‬زمان الزم و در دسترس برای بازنمايی منحنی است‪ .‬در هنگام توليد منحنی آهنگ‪ ،‬حرکت بسامد پايهه ‪ F0‬بهه حهداقل‬
‫مقدار زمانی الزم و قابل دسترس برای بازنمايی نيازمند است (‪ .)Xu, & Sun, 2002‬برای آنکه تکيه زيروبمی به طور کامل تظاهر آوايی داشته‬
‫باشد و نواختهای آن در نقاط زنجيره ای مورد انتظار ظاهر شود‪ ،‬بايد بين تکيۀ زيروبمی مدنظر و مرز پايانی کلمه يا تکيه زيروبمی مجاور‪،‬‬
‫حداقل دو هجا (هجای بدون تکيه) فاصله وجود داشته باشد (‪ .)Araniti et al. 1998‬هنگامیکه بين هجای تکيههبهر واژه تکيههبهر و هجاههای‬
‫تکيه بر بعد يک هجا (تحت فشار) فاصله وجود داشته باشد‪ ،‬در اين حالت با فشار زمانی روبرو هستيم‪ .‬در واقع‪ ،‬دامنه فشار زمانی‪ 1‬وابسهته بهه‬
‫فضای موجود بين اهداف نواختی‪ L‬و ‪ H‬است و توليد و همترازی اهداف نواختی‪ ،‬تحهت انباشهتگی نواخهت اسهت (‪.)Pierrehumbert, 2000‬‬
‫بهطور مثال‪ ،‬در زبانهای آهنگين چون زبان انگليسی‪ ،‬ساخت هجايی در عبارتهای ‪ Kitten skittish‬و ‪ Lori oroooiL‬مشابه است‪ ،‬امها بهه‬
‫علت بیواک بودن اکثر همخوانها در عبارت ‪ ،notthi Skittish‬زمان کمتری برای بازنمايی تکيه زيروبمهی پهيشهسهته و تکيهه زيروبمهی‬
‫هسته در پیدارد‪ .‬در حالیکه‪ ،‬در عبارت ‪ Lori oroooiL‬بهه علهت واکهدار بهودن واج هها‪ ،‬زمهان بيشهتری بهرای بازنمهايی تکيهه زيروبمهی‬
‫پيشهستۀ و تکيه زيروبمی هستۀ در پیدارد‪ .‬زمان در دسترس برای بازنمايی اهداف نواختی ‪ L‬و ‪ H‬در عبارت ‪ toah eoie‬بعلت عدموجود‬
‫هجای تکيهبر‪ ،‬کمتر از عبارت ‪ notthi Skittish‬است (‪ )Silverman & Pierrehumbert, 1990‬بنابراين‪ ،‬فضای کوتاهتری بهين تکيهه زيروبمهی‬
‫هسته ای و لبۀ گروه آهنگين وجود دارد‪ .‬کاهش زمان توليد اهداف نواختی به علت ديرش کوتاه واحدهای واجی و انباشتگی نواخت ناشهی‬
‫از فشار زمانی‪ ،‬منجر به تفاوتهايی در گفتار سريع نسبت به گفتار معمولی يا گفتار شمرده میشود‪ .‬اين موضوع را میتهوان بهر اسهاس ايهن‬
‫فرضيه توجيه کرد که فشار زمانی تکيه زيروبمی بعدی يا نواخت مرزی مجاور چون‪ :‬هجا‪ ،‬واژه يا مرز گروه آهنگين‪ ،‬هجای تکيهبهر بعهدی‬
‫(تکيه زيروبمی پيش هسته يا هسته) در شناسايی محل قله و زمانبندی نواختی نقش اساسی دارند و فشار حاصل از انباشتگی نواخت در زمان‬
‫محدود بر همترازی اهداف نواختی تاثير می گذارد‪ .‬در واقع‪ ،‬کوتاهتر بودن فضا در بازنمايی زنجيره واحدهای واجی رسا منجر به بازنمهايی‬
‫زودهنگام تکيۀ هستهای و نواخت مرزی تحت فشار خواهد شد (‪.)Grabe, 1998a‬‬
‫فشار زمانی در شرايطی که ساختار واجی به دليل سرعت باالی گفتار تغيير میکند و يا به دليل وجود تنها چند صدای واکدار از گسترة‬
‫واکداری کمتری برخوردار است‪ ،‬بر منحنیهای آهنگ تاثير میگذارد (‪ .)Ohl & Pfitzinger, 2009‬فشار زمانی به طور عمده متشکل از چند‬
‫راهکار اقتصادی است‪ .‬به گفتۀ هنسن‪ )2017: 32-37( 7‬گويشوران در شرايطی که فشار زمهانی وجهود دارد‪ ،‬از پاسهخههای آوايهی متفهاوتی‬
‫استفاده میکنند که در يکی از اين سه مقوله قرار میگيرد‪:‬‬
‫‪ )1‬گويشوران از کوتاهسازی‪ 3‬يا ترخيم‪ 0‬استفاده میکنند‪ ،‬بدين معنی که حرکت ‪ F0‬کوتاه مهیشهود و گويشهور تنهها نسهخۀ ناقصهی از‬
‫منحنی آهنگين را توليد میکند ولی سرعت حرکت ‪ F0‬تغيير نمیکند‪.‬‬
‫‪ )7‬گويشوران از پديده تراکم‪ 0‬استفاده میکنند‪ .‬بدين معنی که سريعتر عمل میکنند و حرکت ‪ F0‬به طور کامل ولهی در مهدت زمهان‬
‫کوتاهی انجام می گيرد و منحنی آهنگين به طور کامل و با سرعت باال توليد میگردد‪.‬‬
‫‪ )3‬گويشوران زمان بيشتری را بکار می گيرند‪ ،‬که منجر به وقوع زودهنگام با دامنه زيروبمی کمتر بر روی واحدهای واجی میگردد‪ .‬بهه‬
‫اين پديده زيرهدف‪ 6‬گفته میشود‪.‬‬
‫شکل (‪ )1‬راهکارهای اقتصادی را که گويشوران در پاسخ به فشار زمانی به کار میگيرند‪ ،‬نشان میدهد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪time pressure‬‬
‫‪2‬‬
‫‪J. Hanssen‬‬
‫‪3‬‬
‫‪shortcut‬‬
‫‪4‬‬
‫‪truncation‬‬
‫‪5‬‬
‫‪compression‬‬
‫‪6‬‬
‫‪undershoot‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫شکل ‪ -1‬راهکارهای فشار زمانی )‪(Hanssen, 2017: 36‬‬

‫)‪Fig 1-Time pressure strategies (Hanssen, 2017: 36‬‬

‫در شکل (‪ )1‬ستون ها پديده ترخيم‪ ،‬زيرهدف و تراکم را در الگوی افتان‪ ،‬الگوی خيزان‪ ،‬الگوی افتان‪ -‬خيزان ترسيم مینمايند‪ .‬خطوط‬
‫خاکستری رنگ منحنی ‪ F0‬نشاندهندة‪ ،‬بخش پايانه رسا با واکه بلند است‪ .‬درحالیکه‪ ،‬خطوط نقطهچين سياه رنگ منحنی‪ F0‬نشاندهنده‬
‫بخش پايانه رسای با واکه کوتاه است‪ .‬پيکانها و قيچی نشاندهنده تاثير فشار زمانی بر منحنی ‪ F0‬است‪ .‬همانطور که مشاهدهمیشود‬
‫‪،‬گويشوران در توليد منحنیها با الگوی افتان‪ ،‬الگوی خيزان‪ ،‬الگوی افتان‪ -‬خيزان در ستون کوتاهسازی يا ترخيم‪ ،‬تنها نسخۀ ناقصی از‬
‫منحنی آهنگين را توليد کردهاند و حرکت ‪( F0‬بسامد پايه) کوتاه شده است‪ .‬در ستون دوم شاهد پديدة زيرهدف بودهايم‪ .‬در هنگام توليد‬
‫منحنیهای مختلف‪ ،‬شاهدکاهش دامنۀ زيروبمی بودهايم‪ .‬در ستون سوم که نشاندهندة پديده تراکم‪ 1‬است‪ .‬گويشوران در توليد الگوهای‬
‫مختلف آهنگ‪ ،‬منحنی آهنگ را به طور کامل و با سرعت باال توليد کردهاند‪.‬‬
‫از آنجا که محل دقيق همترازی اهداف نواختی ‪ L‬و ‪ H‬در ساخت زنجيره ای گفتار از يک زبان به زبان ديگر و از يک گونه به گونۀ‬
‫ديگر متفاوت است (‪ ،)Ladd, 2008‬تفاوتهای بينزبانی و يا بينگونهای گاه آنقدر کوچک و جزئی است که نمیتوان بازنمود زيرساختی‬
‫مشخصی از همترازی اهداف نواختی فراهم ساخت‪ .‬در اين پژوهش‪ ،‬در پی پاسخ تظاهرآوايی به راهبردهايی هستيم که گويشوران دو گونه‬
‫(اصفهانی و تهرانی) در واکنش به فشار زمانی ناشی از کاهش رسايی در گروه آهنگ مديريت میکنند‪ .‬يعنی‪ ،‬گويشوران هر يک از اين دو‬
‫گونه زبانی از چه راهبردهای آهنگين برای مقابله با فشار زمانی استفاده میکنند‪ .‬بر اين مبنا‪ ،‬پس از مقدمه‪ ،‬در بخش دوم آرای پژوهشگران‬
‫پيشين در حوزه فشار زمانی معرفی میشود‪ .‬در بخش سوم‪ ،‬مبانی نظريه پژوهش در زمينۀ واجشناسی خود واحد وزنی ارائه می شود و در‬
‫بخش چهارم تالش میکنيم تا با تحليل داده های آزمايشگاهی‪ ،‬تحليلی از راهکارهای گويشوران دو گونه فارسی اصفهانی و فارسی تهرانی‬
‫در واکنش با فشار زمانی ارائه دهيم‪ .‬در بخش پايانی‪ ،‬افتههای مقاله به اختصار ارائه می شود‪.‬‬

‫‪ .2‬پیشینه پژوهش‬
‫اريکسون‪ 7‬و آلسترمارک (‪ )1972‬بهمنظور بررسی تأثير ديرش واکه بر منحنی فرکانس پايۀ واکه تکيهبر‪ ،‬دادههايی بیمعنا و ساختگی را در‬
‫‪1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪compression‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Y. Erikson‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪7‬‬
‫زبان سوئدی مورد بررسی قرار داده و دو فرضيۀ ترخيم و انطباق سرعت را در اين خصوص مطرح نمودند‪ .‬آنها نخستين افرادی بودند که‬
‫راهکارهای ترخيم و انطباق سرعت (ساختاربندی مجدد منحنی ها به لحاظ زمانی) را به عنوان راهکارهای رايج تطابق منحنیهای آهنگ در‬
‫پاسخ به ديرش های متفاوت واکداری را مطرح نمودند‪ .‬به عقيدة آنان راهکار ترخيم‪ ،‬زمانی رخ میدهد که شروع منحنی افتان ‪ F0‬واکۀ‬
‫کوتاه با منحنی فرکانس پايۀ واکه بلند به لحاظ سطح بسامد پايه يکسان است‪ ،‬اما صرفاَ زودتر از منحنی فرکانس پايۀ واکه بلند به پايان‬
‫میرسد‪ ،‬بدين معنا که بخش پايانی آن بريده و يا ترخيم میشود‪ .‬در انطباق سرعت نيز شروع منحنی افتان ‪ h4‬واکۀ کوتاه با منحنی فرکانس‬
‫پايۀ واکه بلند همسطح است‪ ،‬اما با سرعت بيشتری پايان میيابد‪ ،‬که در اين صورت ساختاربندی مجدد منحنی نواختی به دليل ديرش‬
‫کوتاهتر واکه را شاهد هستيم‪ .‬در اين بررسی ديرش واکههای هجای تکيهبر به طور نظاممند دستکاری شده و تغييرات در شکل منحنی‬
‫بسامد پايه اين واکه ها باتوجه به متغيرهايی چون طول واکه‪ ،‬طول کلمه و واکداری همخوان بعدی بررسی شدهاست‪ .‬طبق نتايج اين پژوهش‬
‫کاهش ديرش واکه تغيير در مراحل آغازين منحنی‪ F0‬ندارد؛ اما منجر به ترخيم پايانی میگردد و هيچگونه تطابق سرعت نيز در اين‬
‫منحنیها مشاهده نمیشود‪.‬‬

‫شکل ‪ -2‬برگرفته از اریکسون و آلسترمارک (‪)1972:51‬‬

‫‪Fig 2- Adapted from Erickson and Alstermark (1972, 51).‬‬

‫بَنِرت‪ 3‬و بِردوارد‪-‬ينسن‪ )1975( 0‬در بررسی بازنمايیهای گويشمحور تکيه در زبان سوئدی داده های واقعی و معنادار را مهورد بررسهی‬
‫قرار دادند تا اطالعات جامعتری را درخصوص تأثير ديرش واکه بر منحنیهای ‪ F0‬واکۀ تکيهدار تکيۀ نواختی در زبان سوئدی ارائهه دهنهد‪.‬‬
‫آنها در اين پژوهش شواهدی را در تأييد هر دو فرضيۀ ارائهشده توسط اريکسون و آلسهترمارک (‪ )Erikson & Alstermark, 1972‬ارائهه‬
‫نموده و اصطالح «تراکم» را به جای اصطالح «تطابق سرعت» به کهار بردنهد‪ .‬بهه اعتقهاد بَنِهرت و بِهردوارد‪-‬ينسهن (‪ )1975: 17‬يهک منحنهی‬
‫‪ F0‬و يها کمينهۀ ‪F0‬‬ ‫متراکم‪ ،‬منحنی است که در بخش افتان يا خيزان با سرعت بيشتری توليد مهیشهود و رسهيدن بهه مقهادير مطلهق بيشهينۀ‬
‫منحنیهای بلند برای آن الزامی نيست‪.‬‬
‫هنسن‪ ،‬پيترز‪ 0‬و گاسنهاون‪ )2007( 6‬با انجام آزمايش توليدی به بررسی راهکارهايی که گويشهوران هلنهدی در ارتبهاط بها سهه منحنهی‬

‫‪1‬‬
‫‪M. Alstermark‬‬
‫‪2‬‬
‫‪rate adjustment‬‬
‫‪3‬‬
‫‪R. Bannert‬‬
‫‪4‬‬
‫‪A. Bredvad-Jensen‬‬
‫‪5‬‬
‫‪J. Peters‬‬
‫‪6‬‬
‫‪C. Gussenhoven‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫زيروبمی هستهای بسيار رايج‪ :‬منحنی افتان‪ ،‬خيزان و افتان‪ -‬خيزان بکار گرفته اند‪ ،‬پرداختند‪ .‬در اين سه نوع منحنی زيروبمی‪ ،‬هجاهای پايانی‬
‫گروه در بخش پايانۀ هجا از ميزان رسايی متفاوتی برخودار بودند‪ .‬نگارندگان در تحليل منحنیهای افتان و خيزان دريافتنهد کهه گويشهوران‬
‫تاحدودی از راهکار ترکيبی (ترخيم و تراکم زمانی) بکار گرفتهاند‪ ،‬اما در تحليل منحنی افتهان‪ -‬خيهزان‪ ،‬دامنهۀ زيروبمهی وابسهته بهه بخهش‬
‫رسايی پايانهاست‪ .‬بدين معنا که با کاهش دامنۀ زيروبمی‪ ،‬رسايی بخش پايانه کهاهش يافتهه و تهراکم دامنهه در ههر سهه منحنهی زبهان هلنهدی‬
‫مشاهده گرديد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫پيترز و فيتزينگر (‪ )2008‬در يک پژوهش اداراکی‪ ،‬به مطالعۀ درک منحنی های آهنهگ پايهان گهروه پرداختهه و بهه طهور خهاص تهأثير‬
‫تغييرات ديرش واکداری و ديرش ‪ F0‬در درک وجه جمله؛ به عبارتی وجه خبری و يا پرسشی را مورد مطالعه قرار دادهاند‪ .‬طبهق يافتههههای‬
‫حاصل از اين بررسی ديرش واکداری ‪ 04‬ميلیثانيه برای انتقال منحنیهای مرتبط به لحاظ ارتباطی کفايهت مهیکنهد؛ در واقهع منحنهیههای‬
‫خيزان ‪ F0‬دو نيم نواخت و يا بيشتر وجه پرسشی را القا کرده و افتانهای ‪ h4‬يک يا چند نيمنواخت وجه خبری را منجر میشود‪ .‬يک منحنی‬
‫خيزان در پايان پارهگفت با ديرش ‪ F0‬ثابت برای دو يا چند نيمنواخت و ديرش واکداری حداقل ‪ 04‬ميلیثانيه وجه پرسشی را القا مهیکنهد‪.‬‬
‫حتی در ديرشهای ‪ 74‬يا ‪ 34‬ميلیثانيه نيز تعداد قابل توجهی از شنوندگان قادر به شناسايی وجه جمله هستند‪ .‬به نظر مهیرسهد کهه ديهرش‬
‫‪F0‬در پيشبينی وجه جملۀ درکشده بهتر از شيب ‪ F0‬عمل میکند‪.‬‬
‫اوهل‪ 7‬و فيتزينگر (‪ )2009‬پيرو مطالعات گريب‪ )1998a( 3‬درخصوص راهکارهای تطابق تهرخيم و تهراکم در زبهان آلمهانی‪ ،‬آزمايشهی‬
‫مشابه را با داده های برخوردار از گسترة کاهش يافتۀ واکداری در جمالت پرسشی‪ ،‬خبری و فهرستها انجهام دادهانهد‪ .‬توجهه آنهها عمهدتاً‬
‫متمرکز بر بررسی تأثير ساختارهای واجی متفاوت بر بازنمود منحنیهای آهنگ افتان و خيزان پايان پارهگفت بوده است‪ .‬در واقع‪ ،‬آنهها بهه‬
‫دنبال پاسخ اين پرسش بودند که بازنمودهای آوايی مقوالت واجی آهنگين در کلمات پايان گروه آهنگی بها گسهترة محهدود واکهداری_‬
‫کلمات با واکداری کمتر_ چه تفاوتهايی با بازنمود آوايی مقوالت آهنگين در کلمات پايان گروه با واکداری کامهل دارنهدط طبهق نتهايج‬
‫حاصل از اين بررسی تنوعات قابل توجهی در رابطه با چگونگی تطابق منحنیهای آهنگ با ميزان مورد نظر از واکداری وجود دارد؛ بهدين‬
‫صورت که اين راهکارها در گروه های مختلف از کلمات متفاوت هستند‪ .‬اوهل و فيتزينگر (‪ )2009‬به نقل از ايساچنکو‪ 0‬و شادليچ‪)1966( 0‬‬
‫بيان داشتهاند که ديرش ‪ F0‬يک نيم نواخت نيز برای به دست دادن برجستگی قابل درک يک هجا کافی است و فرض میشهود کهه ديهرش‬
‫‪ F0‬واقعی زمانی به کار میرود که گويشور بخواهد معانی احساسی و عاطفی را با آهنگ منتقل کند‪.‬‬
‫هنسن (‪ )2017‬در فصل سه رسالۀ دکتری خود به بررسی تنوعات منطقهای در پاسخهای آوايی به فشار زمهانی در منحنهیههای هسهتهای‬
‫پايان گروه آهنگين در چندين گونۀ زبانی هلند پرداخته است‪ .‬به منظور بررسی تهأثير فاصهلۀ مهرز گهروه آهنگهين بعهدی بهر بهازنمود آوايهی‬
‫منحنی‪ ،‬بخش پايانهکلمات تک هجايی پايان گروه آهنگين از ميزان رسايی متفاوتی برخوردار بودنهد‪ .‬نتهايج بررسهی نشهان داد‪ :‬اگهر ديهرش‬
‫بخش رسا کوتاهتر باشد‪ ،‬نواخت افتان‪ -‬خيزان کمتر به کار میرود و در حوزة آوايی تطابقها را میتوان به سهه دسهتۀ عمهده تقسهيم نمهود‪.‬‬
‫اوالً‪ ،‬گويشوران برخی از گونهها با کوتاهسازی حرکات زيروبمی پايانی از راهکار ترخيم استفاده میکنند و با زيرهدف قهرار دادن نواخهت‬
‫بم از نواخت افتان‪ -‬خيزان‪ ،‬از راهکار زيرهدف بهره میبرند‪ .‬ثانياً‪ ،‬گويشوران با متراکم نمودن منحنی زيروبمی سهريعتهر عمهل مهیکننهد و‬
‫ثالثاً‪ ،‬گويشوران با افزايش ديرش بخش رسا در شرايط منحنی افتان‪ -‬خيزان زمان بيشتری صرف کرده و قلۀ منحنی افتان‪ -‬خيهزان را عقهب‬
‫میکشند‪ .‬در جمعبندی اين پژوهش نيز اين نتيجه حاصل شدهاست که پاسخهای آوايی در اين شرايط گويشويژه و منحنهیويهژه هسهتند و‬
‫همچنين در منحنی خيزان‪ ،‬پاسخها عمدتاً به ترکيب واجی هجای تکيهدار وابسته است‪.‬‬
‫صادقی (‪ )2017‬به بررسی ماهيت واجی نقاط گذار ‪( F0‬همترازی اهداف نواختی به صورت تابعی از ساخت هجايی و زنجيرهای هجای‬

‫‪1‬‬
‫‪H. Pfitzinger‬‬
‫‪2‬‬
‫‪C. Ohl‬‬
‫‪3‬‬
‫‪E. Grabe‬‬
‫‪4‬‬
‫‪A. V. Issatchenko‬‬
‫‪5‬‬
‫‪H. J. Schadlich‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪14‬‬

‫تکيه بر) و تاثير جايگاه تکيۀ کلمه بر سطح فرکانس و همترازی اهداف نواختی در زبان فارسی پرداخته اسهت‪ .‬يافتههههای وی نشهان داد کهه‬
‫نواختهای ‪ L‬و ‪ H‬تکيه زيروبمی کلمات با تکيه پيش ما قبل پايانی به شکل پايدار به ترتيب با آغاز هجای تکيهبر و آغاز واکۀ بدون تکيهۀ‬
‫بعد همترازی دارد‪ .‬بنابراين‪ ،‬قلۀ ‪ H‬با مرز پايانی کلمه انطباق ندارد و نواخت ‪ H‬به لحاظ آوايی با کمی تاخير نسهبت بهه مهرز پايهانی هجهای‬
‫تکيهبر روی زنجيرة آوايی ظاهر میشود و ديرش و تغييرات شيب زيروبمی‪ ،‬هماهنگ با ساخت زنجيرهای گفتار و بهه طهور مشهخصتهر بها‬
‫نقاط انطباق زنجيرهای تغيير میکند‪ .‬هم چنين‪ ،‬تاثير جايگاه تکيۀ کلمه بر سطح ارتفاع هر دو نواخت ‪ H‬و ‪ L‬در بافتهای تکيهای و نواختی‬
‫مختلف ثابت است و براين اساس‪ ،‬اهداف نواختی در محيط های تحت فشار (فشار زمانی يا نواختی ناشی از مرز پايانی کلمه يها تکيهه زيهرو‬
‫بمی بعد) تضعيف نمی شود‪ .‬به طور کلی‪ ،‬در زبان فارسی در صورت عدم وجود فشار نوايی ناشی از مرز واحد نهوايی ههر دو نواخهت تکيهه‬
‫زيروبمی پيش هسته به طور منظم و پايدار با نواحی زنجيرهای مشخص در ساخت زنجيرهای گفتار منطبق مهیشهود و ايهن انطبهاق زنجيهرهای‬
‫صرف نظر از تغييرات ساخت هجايی يا زنجيرهای گفتار ثابت و پايدار باقی میماند‪ .‬وی اشاره کردهاست برخالف مطالعات آهنگ فارسی‪،‬‬
‫شواهدی دال بر وجود نشانه ستاره در ساخت نوايی تکيه زيروبمی پيش هستۀ در زبان فارسی وجود ندارد و در زبهان فارسهی‪ ،‬الگهوی تکيهه‬
‫زيروبمی پيشهستۀ (‪ )L+H‬است‪ ،‬چرا که يافتههای بهدست آمده با ديدگاه اوليه نظريه خودواحد وزنی مطابقت نهدارد و نواخهت ‪ ،L‬رفتهار‬
‫آوايی نواخت پيشرو را ندارد (فاصله نواخت‪ L‬از نواخت ‪ H‬بعد ثابت نيست)‪ .‬بهه عبهارتی‪ ،‬ثبهات ‪ L‬نسهبت بهه ‪ H‬در بافهتههای تکيههای و‬
‫نواختی مختلف بيشتر است و نواخت ‪ H‬مستقل از ‪ L‬در نقطه زنجيرهای مشخصی واقع میشود‪ .‬درحالیکه انتظار داريم ثبات نواخت آوايی‬
‫نواخت ستارهدار از نواخت های بدون ستاره بيشتر باشد و در کلمات يک هجايی يا چندهجايی با تکيۀ آغازی‪ ،‬که در آن فضهای زنجيهرهای‬
‫کافی برای تظاهر آوايی نواخت ‪ L‬وجود ندارد‪ L+H* ،‬بهصورت تکيۀ تکنواختی *‪ H‬تظاهر میيابد‪.‬‬

‫‪ .3‬چارچوب نظری پژوهش‬

‫در اين پژوهش‪ ،‬آهنگ کالم دو گونه فارسی اصفهانی و فارسی تهرانی در چارچوب نظريۀ خودواحد وزنی آهنگ انجام میگردد‪ .‬ههدف‬
‫اصلی نظريۀ خودواحد وزنی توصيف و تبيين تغييرات آوايی پيوسته در منحنی زيروبمی گفتار است‪ .‬بهه گفتهۀ لهد (‪ )1996‬سهاخت آهنهگ‬
‫گفتار در اين رويکرد‪ ،‬به صورت توالی از دو نواخت ‪ L‬و ‪ H‬بازنمايی میشود‪ .‬به عبارتی‪ ،‬ساخت آهنگ مرتبط با زنجيرهای از رويدادهای‬
‫موضعی با نقاط مشخص در زنجيرة واحدهای آوايیاست‪ .‬نواخت ‪ L‬نواخت پايين و ‪ H‬نواخت باال را درآهنگ نشان میدهند‪ .‬همچنين‪ ،‬در‬
‫اين نظريه اهداف نواختی میتواند معرف نواختهای کناری يا تکيههای زيروبمی باشند‪ .‬نواختهای کناری بهه صهورت نواخهت مرزنمها و‬
‫نواخت گروه تظاهر میيابند‪ .‬تکيه زيروبمی می تواند سرنخ عينی درکی برای تکيه يا برجستگی باشهد ولهی در وهلهه نخسهت يهک ويژگهی‬
‫آهنگی است که بر طبق اصول نظام نوايی مرتبط با هجاهای خاصی قرار می گيرد‪ .‬ولی تکيه واژگانی‪ ،‬برحسب برجستگی ادراکی مرتبط بها‬
‫هجاهاست‪.‬‬
‫تکيه زيروبمی برحسب جايگاهشان در منحنی آهنگ به تکيه زيروبمی هسته و تکيهه زيروبمهی پهيشهسهته تقسهيم مهیشهوند‪ .‬در بيشهتر‬
‫نظامهای زبانی آخرين تکيه زيروبمی پارهگفتار‪ ،‬تکيه زيروبمی هسته در خوانش بینشان پارهگفتار است‪ .‬با وجهود ايهن‪ ،‬در برخهی زبهانهها‬
‫تکيۀ زيروبمی هسته لزوماً در جايگاه پايانی گهروه آهنهگ قهرار نمهیگيهرد (‪ .) Pierrehumbert,1980 & LoLL, 2008‬نشهانۀ سهتاره در نظريهۀ‬
‫خودواحد وزنی به مفهوم انطباق نواخت با هجای تکيهبر کلمه يا گروه تکيهای است‪ .‬بنهابراين‪ ،‬وقهوع تکيهۀ زيروبمهی *‪ L‬روی کلمههای در‬
‫ساخت آهنگ گفتار به معنای آن است که هجای تکيهبر آن کلمه با نواخت پايين توليد میشود و برعکس وقوع تکيهۀ زيروبمهی *‪ H‬روی‬
‫آن کلمه به معنای آن است که هجای تکيهبر آن با نواخت باال توليد میشود‪ .‬در تکيههای زيروبمی دونواختی‪ ،‬نواخت ستارهدار‪ ،‬بها هجهای‬
‫تکيه بر کلمه انطباق دارد و نواخت بدون ستاره با کمی فاصله قبل يا بعهد از آن ظهاهر مهیشهود‪ .‬اگهر نواخهت بهدون سهتاره قبهل از نواخهت‬
‫ستارهدار واقع شود‪ ،‬به آن نواخت «پيشرو» و اگر اين نواخت بعد از نواخت ستارهدار قرار گيرد‪ ،‬به آن نواخت «دنباله» گفته میشود‪ .‬در ييشتر‬
‫توصيفات مبتنی بر نظريۀ خودواحد وزنی دو رويداد تکيه زيروبمی(پيشهست ه و هسته) و نواخت مرزی (نواخت کنهاری و نواخهت مرزنمها)‬
‫اهميت زبانشناختی دارند‪ .‬به گفتۀ لد (‪ )2008‬تکيۀ زيروبمی هسته به لحاظ نوايی در جايگاه قویتری نسبت به تکيهۀ زيروبمهی پهيشهسهته‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫قرار دارد و ميزان برجستگی نوايی تکيۀ هسته از تکيۀ پيشهسته بيشتر است‪ .‬ترکيب هر يک از انواع تکيۀ زيروبمی با نواختهای کنهاری و‬
‫مرزی‪ ،‬به توليد آهنگهای متفاوتی منجر میشود‪ .‬برای مثال‪ ،‬وقتی نواخت کناری ‪ L-‬و نواخت مرزنمای ‪ L%‬بعد از تکيۀ تکنواختی هستۀ‬
‫*‪ H‬قرار میگيرد‪ ،‬منحنی افتان توليد میشود‪ ،‬ولی وقتی نواخت کناری ‪ H-‬و نواخت مرزنمهای ‪ H%‬بعهد از همهين نواخهت واقهع مهیشهود‪،‬‬
‫منحنی خيزان به دست میآيد‪.‬‬

‫‪ .4‬روش پژوهش‬
‫پژوهش حاضر از نوع آزمايشگاهی وگردآوری دادهها از طريق اجرای مکالمه صورت گرفته است‪ .‬شرکتکنندگان اين پژوهش شامل ‪74‬‬
‫گويشور (‪14‬مرد و ‪ 14‬زن) گونۀ تهرانی و ‪ 74‬گويشور(‪14‬مرد و ‪ 14‬زن) گونۀ اصفهانی هستند‪ .‬بازة سنی گويشوران بين ‪ 74‬تا ‪ 04‬سال است‬
‫و ميزان تحصيالت آن ها نيز از ديپلم تا کارشناسی ارشد است‪ .‬الزم به ذکر اسهت کهه گويشهوران از نظهر شهنوايی سهالم تهکزبانهه و تلفه‬
‫واضحی داشتند و به گونه محاورهای صحبت میکردند‪ .‬از نظر گروه اجتماعی تالش شده است کهه گهروه همسهانی از گويشهوران انتخهاب‬
‫شود‪.‬‬
‫از گويشوران خواسته شد که هر يک از واژههای هدف )‪ ) yɑr/ yɑm/ yɑb‬را به صورت کامالً بی نشان در جمله زير قرار دهند‪ .‬تعهداد‬
‫کل جملههای آزمايش شامل ‪704‬جمله است‪.‬‬
‫‪1- man ɡoftam ye yɑr resɪd.‬‬
‫‪ 3‬واژه× ‪ 1‬جايگاه بافتی × ‪ 1‬حالت (تحت فشار) ×‪ 14‬گويشور ×‪ 7‬نوع جنسيت × ‪ 7‬گونۀ زبانی × ‪ 7‬تکرار= ‪704‬داده‬
‫در اين پژوهش‪ ،‬به منظور راهکارهای موثر در واکنش به فشار زمانی در دو گونه اصفهانی و تهرانی از چارچوب واجشناسی خودواحهد‬
‫وزنی نظريه پيرهامبرت (‪ )1980‬استفاده گرديد‪ .‬گفتارها با نرخ نمونهبرداری ‪ 77404‬هرتز ضبط شدهاند‪ .‬دادههای پژوهش در نرمافزار پرات‬
‫نسخه ‪ 6 .7 .17‬مورد تجزيه و تحليل آکوستيکی قرار گرفت‪ .‬اندازهگيری مقادير مربوط بهصورت خودکار توسط اسکريپ ‪yorkrLP.tooot‬‬

‫‪ .)Xu,‬برای ثبت نواخت در منحنی زيروبمی از نظام نشانه گذاری توبی ‪ 1‬که مجموعه از نشانگرهای نهواختی و مهرزی‬ ‫‪ yor‬انجام شد (‪2013‬‬

‫است‪ ،‬استفاده شد )‪.) Pierrehumbert,1980‬‬

‫برای انجام اين آزمايش‪ ،‬پيکرهای شامل ‪ 3‬واژه تکيه بر ساختگی طراحهی شهدند‪ .‬بها توجهه بهه پهژوهش نيماسهادات تهرانهی (‪)2007:77‬‬
‫فعلهای «رسيدن‪ ،‬ريختن و آمدن» جزء فعل های الزم در زبان فارسی هستند‪ .‬اين نوع فعلها‪ ،‬اگر فاعل نامشخص داشتهباشد‪،‬آخرين هجا از‬
‫فاعل تکيه زيروبمی هسته را دريافت میکند‪ .‬الزم بذکر است که در اين پژوهش‪ ،‬واژههای هدف يکهجايی در جايگهاه فاعهل نامشهخص‬
‫قرار داشتهاند و فعل جمالت حاوی واژه تکيهبر‪ ،‬فعل «رسيدن» بود و جنبه آوايی واژههای هدف يهکهجهايی شهامل يهار (همخهوان پايانهه‬
‫درگروه روان)‪ ،‬يام (همخو ان پايانه در گروه خيشومی) و ياب (همخهوان پايانهه در گهروه انسهدادی) بهه ترتيهب کهاهش رسهايی داشهتهانهد‪.‬‬
‫بعبارتی‪،‬آغازه واژههای هدف ثابت و دنباله واژههای هدف به ترتيب رسايی آنها کاهش میيابد‪.‬‬

‫‪ .4-1‬تحلیل دادههای آوایی‬

‫الزم به ذکر است نگارنده در طراحی دادهها و تحليل آماری دنبالهرو مدل رسالۀ هنسن (‪ )2017‬است‪ .‬پهيش از آنکهه بهه بررسهی اطالعهات‬
‫جدول (‪ ) 1‬بپردازيم‪ ،‬بايد گفته شود که در جدول زير‪ t ،‬بيانگر زمان پايانی همخوان پايانه‪ t)V) ،‬بيانگر زمان آغاز هسهته واژه تکيههبهر‪t(C( ،‬‬

‫بيانگر زمان آغاز پايانه واژه تکيهبر و )‪ E(t‬بيانگر زمان پايان پايانه واژه تکيهبر است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Tones and Break Indices‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪17‬‬

‫جدول ‪ -1‬متغیرهای وابسته و نحوه محاسبه آنها‬

‫‪Table 1- Dependent variables and how to calculate them‬‬
‫خیزان(‪)R‬‬ ‫افتان‪-‬خیزان(‪)FR‬‬ ‫افتان(‪)F‬‬ ‫فرمول‬ ‫توصیف‬ ‫متغیرها‬
‫دیرش‬
‫”‪t (E) – t (v) for “yɑr, yɑm‬‬ ‫ديرش رسايی پايانه(ميلیثانيه)‬ ‫رسايی پايانه‬
‫”‪t (C) – t (V) for “yɑb‬‬
‫زمانبندی‬
‫)‪t (H1) – t (V‬‬ ‫فاصله قله هسته تا آغاز پايانه‬ ‫تأخير قله‬
‫هسته (ميلیثانيه)‬
‫‪(PEAKDELAY/SONRIME)*100‬‬ ‫محل قله هسته به عنوان نسبتی‬ ‫قله نسبی‬
‫از ديرش رسايی پايانه(‪)%‬‬
‫)‪t (L1) – t (V‬‬ ‫فاصله دره هسته تا آغاز پايانه‬ ‫تأخير دره‬
‫هسته (‪)ms‬‬
‫‪(VALLEYDELAY/SONRIME)*100‬‬ ‫محل دره هسته به عنوان نسبتی‬ ‫دره نسبی‬
‫از ديرش رسايی پايانه(‪)%‬‬

‫طبق جدول (‪ )1‬برای بررسی فشار زمانی در دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬از طريق سه واژه تکهجايی «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» در جمالت‬
‫خبری‪ ،‬دو متغير ديرش و زمانبندی يا همترازی در نظر گرفته شدهاست‪ .‬در بخشهای پيشرو‪ ،‬برای بررسی متغير ديرش‪ ،‬ديرش رسايی‬
‫پايانه در سه منحنی افتان‪ ،‬افتان‪-‬خيزان و خيزان مورد بررسی قرارگرفت‪ .‬برای بررسی متغير زمانبندی يا همترازی‪ ،‬از تأخير قله‪ ،‬قله نسبی‪،‬‬
‫تأخير دره و دره نسبی استفاده شد‪ .‬تأخير قله و قله نسبی در منحنیهای افتان و افتان‪ -‬خيزان و تأخير دره و دره نسبی در منحنی خيزان مورد‬
‫بررسی گرفت‪.‬‬
‫دادههای پژوهش طوری طراحی شدندکه تمامی متغيرهای آوايی و ساختاری موثر بر فرکانس و زمانبندی وقوع نواختها‪ ،‬ديرش‬
‫واژههای تکيهبر را شامل شود‪ .‬به منظور استخراج دادهها‪ ،‬چهار اليه شبکه متنی ساختهشد‪ .‬در اليه اول‪ ،‬واژهها به دقت مشخص شدند‪ .‬سپس‬
‫در اليه دوم‪ ،‬ديرش رسايی پايانه واژه تکيهبر برچسبگذاری گرديد و در اليه سوم‪ ،‬فاصله قله تا آغاز پايانه هسته_ تأخيرقله_ بر اساس‬
‫نشانهگذای اليه اول و دوم و همچنين نوع الگوی منحنی تعيين گرديد‪ .‬در اليه چهارم با توجه به نوع الگوی منحنی تأخير دره _نشانه‬
‫عددی ‪ _9‬مشخص گرديد‪ .‬در اليه پنجم نيز ديرش ‪ F0‬اندازهگيری شد‪.‬که نشانه عددی ‪ 11 ، 14‬و‪ 17‬نشانگر ديرش ‪ F0‬است‪.‬‬

‫شکل ‪ -3‬شکل موجی و منحنی زیروبمی در پارهگفتار «یه یار رسید» که توسط گویشور زن اصفهانی خوانده شده و در آن گروه اسمیِ«یار‬
‫» (فاعل نامشخص) دارای الگوی افتان و دارای تکیۀ زیروبمی ‪ L*+H‬است‪.‬‬
‫‪Fig 3- The waveform and pitch contour in "ye yɑr resid" is produced by a female Isfahani speaker, in which the‬‬
‫‪noun group "yɑr" (subject) has fall pattern and has L*+H pitch accent.‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫شکل ‪ -4‬شکل موجی و منحنی زیروبمی در پارهگفتار «یه یام رسید» که توسط گویشور مرد اصفهانی خوانده شده و در آن گروه اسمیِ «یام‬
‫» (فاعل نامشخص) دارای الگوی خیزان و تکیۀ زیروبمی ‪ L*+H‬است‪.‬‬
‫‪Fig 4- The waveform and pitch contour in "ye yɑm resid" is produced by a male Isfahani speaker, in‬‬
‫‪which the noun group "yɑm" (subject) has rise pattern and has L*+H pitch accent.‬‬

‫شکل ‪ -5‬شکل موجی و منحنی زیروبمی در پارهگفتار «یه یاب رسید» که توسط گویشور مرد اصفهانی خواندده شدده و در آن گدروه‬
‫اسمیِ«یاب » (فاعل نامشخص) دارای الگوی پیچیده افتان‪ -‬خیزان و تکیۀ زیروبمی ‪ L*+H‬است‪.‬‬
‫‪Fig 5- The waveform and pitch contour in "ye yɑb resid" is produced by a male Isfahani speaker, in‬‬
‫‪which the noun group "yɑb" (subject) has fall-rise pattern and has L*+H pitch accent.‬‬

‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪10‬‬

‫همان طور که مشاهده می شود‪ ،‬وجه اشتراک تکيۀ زيروبمی واژههای هدف همراه با کاهش رسهايی ايهن اسهت کهه نواخهت ‪ H‬در واژه‬
‫تکيهبر منطبق بر محدودة زنجيره آوايی است‪ .‬بطور کلی‪ ،‬مطالعۀ واژههای پژوهش نشهان داد کهه همتهرازی نواخهت ‪ L‬در تمهامی الگوههای‬
‫تکيهای و نواختی‪ ،‬تقريباً ثابت بوده و عمدتاً همتراز با آغاز هجای تکيهبر است و نواخت ‪ H‬در تمامی واژههها وقهوع زودهنگهام داشهته و در‬
‫داخل زنجيرة آوايی هجای تکيهبر قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪ .4-2‬تحلیل آماری‬
‫‪1‬‬
‫آمهار‪ ،‬بهه دادهههای گفتهه‬ ‫در پژوهش حاضر‪ ،‬ابتدا دادههای پرت مربوط به فشار زمانی مشخص و حذف شدند‪ .‬دادههای پهرت در مبحه‬
‫میشود که با ديگر داده های هم گروه فاصلۀ چشمگيری داشتهاند‪ .‬بعبارتی‪ ،‬تفاوت درخور مالحظهای بها بقيهه اعضهای نمونههای کهه در آن‬
‫اتفاق افتادهاست‪ ،‬داشته باشند‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫سپس‪ ،‬برای بررسی اثر فشار زمانی در واژههای هدف‪ ،‬مدل خطی تأثير آميخته مورد استفاده قهرار گرفهت کهه در آن گونهه زبهانی بهه‬
‫عنوان عامل تصادفی‪ 3‬و واژه به عنوان عامل ثابت‪ 0‬در نظر گرفته شد‪ .‬بهه منظهور مقايسهه دوتهايی متغيرههای وابسهته در واژهههای تکيههبهر از‬
‫‪yɑr/‬‬ ‫تصحيح بنفرونی‪ 0‬استفاده شد‪ .‬برای بررسی فشار زمانی در گونه اصفهانی و گونه تهرانی سه واژه تکيهبر تکهجايی «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» (‬
‫‪ )yɑm/ yɑb‬در جمالت خبری به کار گرفته شد‪.‬‬

‫‪ .4-2-1‬دیرش رسایی پایانه‬

‫در اين پژوهش‪ ،‬رسايی پايانه سه واژه تکيهبر«يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» اندازهگيری شد تا مشخص شود کهه آيها در ايهن واژههها افزايشهی تهدريجی در‬
‫ديرش رسايی پايانه آنها ديده میشود يا خير‪ .‬به طوریکه در جدول (‪ )3‬مشخص شده است‪ ،‬اثر نشاندهنهده تهاثير ديهرش رسهايی سهه واژه‬
‫تکيه بر بر فشارزمانی است که در دو گونه اصفهانی و تهرانی سهه واژه تکيههبهر بهه صهورت معنهیداری بهر رسهايی پايانهه تهأثير گذاشهتهانهد‬
‫(‪:)p<4/40‬‬

‫جدول ‪ -2‬مقایسه و تأثیر واژه بر دیرش رسایی پایانه در منحنیهای افتان‪ ،‬افتان‪-‬خیزان‪ ،‬و خیزان گونههای اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Table 2- Comparison and effect of the target word on sonorant rime in fall, fall-rise, and rise of Isfahani and‬‬
‫‪Tehrani varieties‬‬
‫یام‪-‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یام‬ ‫اثر‬ ‫رسایی پایانه منحنی افتان‬
‫‪4/444‬‬ ‫‪4/432‬‬ ‫‪4/404‬‬ ‫‪4/442‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/444‬‬ ‫‪4/444‬‬ ‫‪4/401‬‬ ‫‪4/447‬‬ ‫تهرانی‬
‫رسايی پايانه منحنی افتان‪-‬خيزان‬
‫‪4/447‬‬ ‫‪4/444‬‬ ‫‪4/300‬‬ ‫‪4/419‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/444‬‬ ‫‪4/441‬‬ ‫‪4/996‬‬ ‫‪4/413‬‬ ‫تهرانی‬
‫رسايی پايانه منحنی خيزان‬
‫‪4/443‬‬ ‫‪4/410‬‬ ‫‪4/629‬‬ ‫‪4/477‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/472‬‬ ‫‪4/020‬‬ ‫‪4/426‬‬ ‫‪4/476‬‬ ‫تهرانی‬

‫‪1‬‬
‫‪Outlier‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Linear Mixed Effect Model‬‬
‫‪3‬‬
‫‪random factor‬‬
‫‪4‬‬
‫‪fixed factor‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Bonferroni correction‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫بر اساس دادههای جدول (‪ ،)7‬مقايسه رسايی پايانه واژههای هدف در منحنی افتان نشان میدهد که در گونه اصفهانی تفاوت ديرش‬
‫رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬يام»‪« ،‬يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬در گونه تهرانی به جز تفاوت ديرش رسايی پايانه در واژههای‬
‫«يار‪-‬يام»‪ ،‬تفاوت ديرش رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬مقايسه ديرش رسايی پايانه واژههای هدف در‬
‫منحنی افتان‪-‬خيزان نشان میدهد که در هر دو گونه اصفهانی و تهرانی بجز تفاوت ديرش رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬يام»‪ ،‬تفاوت ديرش‬
‫رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬مقايسه ديرش رسايی پايانه واژههای هدف در منحنی خيزان مشخص می‪-‬‬
‫کند که در گونه اصفهانی به جز تفاوت ديرش رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬يام»‪ ،‬تفاوت ديرش رسايی پايانه در واژههای «يار‪-‬ياب» و‬
‫«يام‪-‬ياب» معنی دار است‪ .‬اين در حالی است که در گونه تهرانی تفاوت ديرش رسايی پايانه تنها در واژههای «يام‪-‬ياب» معنیدار است و اين‬
‫تفاوت در واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار نيست‪.‬‬
‫در شکلهای (‪ )2( ،)6‬و (‪ )2‬مقايسه ميانگين ديرش رسايی پايانه در واژههای هدف «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب»در منحنیهای افتان‪ ،‬افتان‪-‬خيزان و‬
‫خيزان در هر دوگونۀ زبانی همراه با ميلههای خطا قابل مشاهده است‪:‬‬

‫‪500‬‬ ‫یاب‬
‫یام‬
‫‪400‬‬ ‫یار‬
‫میانگین رسایی پایانه برحسب‬

‫‪300‬‬
‫هزارم ثانیه‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -6‬میانگین دیرش رسایی پایانه در واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در منحنی افتان‬
‫‪Fig 6- The average of sonorant rime in the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in fall contour‬‬

‫‪500‬‬ ‫یاب‬
‫یام‬
‫میانگین رسایی پایانه برحسب هزارم‬

‫‪400‬‬ ‫یار‬

‫‪300‬‬
‫ثانیه‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -7‬میانگین دیرش رسایی پایانه در واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در منحنی افتان‪-‬خیزان‬
‫‪Fig 7- The average of sonorant rime in the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in fall-rise contour‬‬

‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪500‬‬ ‫یاب‬
‫میانگین رسایی پایانه برحسب‬ ‫یام‬
‫‪400‬‬ ‫یار‬

‫‪300‬‬
‫هزارم ثانیه‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -8‬میانگین دیرش رسایی پایانه در واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در منحنی خیزان‬
‫‪Fig 8- The average of sonorant rime in the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in rise contour‬‬

‫شکلهای ميلهای فوق نشان میدهند که در منحنی افتان و منحنی خيزان هر دو گونه اصفهانی و تهرانی ديرش رسايی پايانه به ترتيب در‬
‫واژه «يام» بيشتر از واژههای «يار و ياب» است (يام> يار> ياب)‪ .‬اما در منحنی افتان ‪-‬خيزان ديرش رسايی پايانه به ترتيب در واژههای «يار»‬
‫بيشتر از واژههای «يام و ياب» است (يار> يام> ياب)‪ .‬الزم به ذکر است که ميلههای خطا در شکلهای فوق بيانگر سطح معنیداری بين‬
‫واژهها است‪.‬‬

‫‪ .4-2-2‬تفاوت دیرشی بین منحنی ساده (افتان) و منحنی پیچیده (افتان‪-‬خیزان)‬

‫هر چند هر دو منحنی افتان و افتان‪ -‬خيزان الگوی نوايی يکسان ‪ L*+H L‬دارند‪ .‬اما‪ ،‬در مقايسه با منحنی افتان‪ ،‬منحنی افتان‪-‬خيزان پيچيدهتر‬
‫است‪ .‬دليل اين امر آن است که در توليد منحنی افتان‪-‬خيزان به جای دو زيروبمی‪ ،‬سه زيروبمی وجود دارد‪ .‬پاسخ به وجود فشار زمانی در‬
‫دو منحنی اين است که ديرش رسايی در جايی که در آن منحنی افتان‪-‬خيزان شکل میگيرد‪ ،‬افزايش پيدا میکند‪ .‬جدول (‪ )3‬نشان میدهد‬
‫که نوع منحنی به صورت معنیداری بر رسايی پايانه تأثير میگذارد (‪:)p<4/40‬‬

‫جدول ‪ -3‬تأثیر منحنی افتان و افتان‪-‬خیزان بر دیرش رسایی قافیه‬

‫‪Table 3- The effect of fall and fall-rise contour on sonorant rime‬‬
‫میانگین دیرش رسایی پایانه( افتان‪-‬خیزان)‬ ‫میانگین دیرش رسایی پایانه(افتان)‬ ‫اثر‬ ‫دیرش رسایی پایانه‬
‫‪743‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪4/476‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪194‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪4/411‬‬ ‫تهرانی‬

‫الزم به ذکر است درجه آزادی و مقدار آماره در نوع منحنی افتان ‪ 30‬و در منحنی افتان‪-‬خيزان ‪ 9‬در گونه اصقهانی بوده است و درجه‬
‫آزادی و مقدار آماره در در نوع منحنی افتان ‪ 24‬و در منحنی افتان‪-‬خيزان ‪ 11‬در گونۀ تهرانی بودهاست‪ .‬همانگونه که در جدول (‪)3‬‬
‫مشخص است‪ ،‬نوع منحنی از نظر سادهبودن و پيچيدهبودن بر ميانگين ديرش رسايی پايانه تأثيرگذار است‪ ،‬بهطوری که در دوگونه اصفهانی‬
‫و تهرانی ميانگين ديرش رسايی پايانه در منحنی افتان‪-‬خيزان از ميانگين ديرش رسايی پايانه در منحنی افتان طوالنیتر است‪.‬‬

‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫‪1‬‬
‫‪ .4-3‬انطباق همترازی یا زمانبندی تحت تأثیر فشار زمانی‬
‫تحت فشار زمانی به دليل پيچيدگی منحنی‪ ،‬گويشوران ممکن است توليد منحنی افتان‪ -‬خيزان را زودتر از منحنی افتان شروع کنند؛ دليل‬
‫اين موضوع آن است که گويشوران برای توليد منحنی افتان‪ -‬خيزان زمان بيشتری را به دست بياورند‪ .‬برای نشان دادن اين موضوع‪ ،‬دادههای‬
‫مربوط به قله نسبی در منحنیهای افتان و افتان‪-‬خيزان جدول (‪ )0‬ارائه شده است‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫جدول ‪ -4‬تأثیر منحنی افتان و افتان‪-‬خیزان بر همترازی نسبی قله‬
‫‪Table 4- The influence of fall and fall-rise on the relative alignment‬‬
‫میانگین دیرش رسایی پایانه( افتان‪-‬خیزان)‬ ‫میانگین دیرش رسایی پایانه(افتان)‬ ‫اثر‬ ‫دیرش رسایی پایانه‬
‫‪66/40‬‬ ‫‪07/72‬‬ ‫‪4/442‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪66/71‬‬ ‫‪01/00‬‬ ‫‪4/447‬‬ ‫تهرانی‬

‫نتايج جدول (‪ )0‬نشان میدهد که دو گونه تهرانی و اصفهانی نوع منحنی به صورت معنیداری بر ديرش رسايی پايانه تأثير گذار است‬
‫(‪ .)p<4/40‬اين موضوع مؤيد اين است که ديرش رسايی پايانه در منحنی افتان‪-‬خيزان به صورت معنیداری طوالنیتر از ديرش رسايی پايانه‬
‫در منحنی افتان میباشد‪ .‬همچنين‪ ،‬در جدول (‪ ) 0‬تأثير نوع منحنی را بر قله نسبی در دو گونه تهرانی و اصفهانی نشان میدهد که در آنها قله‬
‫در منحنی افتان‪-‬خيزان زودتر از قله در منحنی افتان شروع میشود‪ .‬شکل (‪ )9‬نيز اين تفاوت را به خوبی نشان میدهد‪:‬‬

‫‪100‬‬
‫افتان‬
‫میانگین همترازی نسبی قله‬

‫‪80‬‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -9‬میانگین همترازی نسبی قله در منحنیهای افتان و افتان‪-‬خیزان در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 9- The mean relative alignment in fall and fall-rise in two varieties of Isfahani and Tehrani‬‬

‫موضوع ديگر دربارة فشار زمانی اين است که فشار زمانی ممکن است زمانبندی يا همترازی اهداف نواختی را به دليل مجاورت با يک‬
‫مرز گروه آهنگين بعدی‪ 3‬تحت تأثير قرار دهد‪ .‬در ادامه‪ ،‬اين مسئله به صورت جداگانه در منحنیهای افتان‪ ،‬افتان‪-‬خيزان و خيزان مورد‬
‫بررسی قرار خواهد گرفت‪.‬‬

‫‪ .0-3-1‬افتان‬
‫نتايج جدول (‪ )0‬نشان میدهد که در دو گونه اصفهانی و تهرانی واژه (نوع رسايی واژه) بر زمانبندی قله تأثير معنیدار دارد (‪:)p<4/40‬‬

‫‪1‬‬
‫‪toaoiL adjustments under time pressure‬‬
‫‪2‬‬
‫‪relative peak alignment‬‬
‫‪3‬‬
‫‪upcoming intonational phrase‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪12‬‬

‫جدول ‪ -5‬مقایسه و تأثیر واژه بر تأخیر مطلق قله و همترازی نسبی قله در منحنی افتان در گونههای اصفهانی و تهرانی‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Table 5- Comparison and effect of the target word on the absolute alignment and the relative alignment in the‬‬
‫‪fall contour in Isfahani and Tehrani varieties‬‬
‫یام‪-‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یام‬ ‫اثر‬ ‫تأخیر قله‬
‫‪4/467‬‬ ‫‪4/401‬‬ ‫‪4/460‬‬ ‫‪4/403‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/441‬‬ ‫‪4/423‬‬ ‫‪4/169‬‬ ‫‪4/473‬‬ ‫تهرانی‬

‫قله نسبی‬
‫‪4/442‬‬ ‫‪4/417‬‬ ‫‪4/447‬‬ ‫‪4/440‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/477‬‬ ‫‪4/476‬‬ ‫‪4/206‬‬ ‫‪4/413‬‬ ‫تهرانی‬

‫طبق دادههای جدول (‪ ،)0‬در گونه اصفهانی مقايسه تأخير قله بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» نشان میدهد که تفاوت در تأخير قله‬
‫واژههای «يار‪-‬يام»‪« ،‬يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار نيست‪ .‬در گونه تهرانی‪ ،‬مقايسه تأخير قله بين واژههای هدف نشان میدهد که تفاوت‬
‫در تأخير قله واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار نيست؛ ولی در واژههای «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬همچنين‪ ،‬نتايج جدول (‪ )0‬نشان‬
‫میدهد که در دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬واژه (نوع رسايی واژه) به صورت معنیداری بر زمانبندی يا همترازی قله نسبی تأثيرگذار بوده‬
‫است (‪ .)p<4/40‬مقايسه همترازی نسبی قله در گونه اصفهانی بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» مشخص میکند که تفاوت در قله نسبی واژههای‬
‫«يار‪-‬يام»‪« ،‬يام‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬در گونه تهرانی‪ ،‬مقايسه همترازی نسبی قله بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» نشان میدهد که‬
‫تفاوت در قله نسبی واژههای «يار‪-‬يام» معنیدار نيست؛ اما اين تفاوت در واژههای «يار‪-‬ياب« و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪.‬‬
‫شکل (‪ )14‬نشان میدهد که در واژههای هدف با رسايی کمتر (ياب)‪ ،‬تمايل به تشکيل زودتر قله نسبت به واژههايی با رسايی بيشتر (يار‬
‫و يام) وجود دارد‪:‬‬

‫‪120‬‬ ‫یاب‬
‫میانگین تأخیر قله برحسب هزارم‬

‫یام‬
‫‪100‬‬
‫یار‬
‫‪80‬‬
‫ثانیه‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -11‬همترازی مطلق قله در منحنی افتان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 10- The absolute alignment in fall contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and Tehrani‬‬
‫‪varieties‬‬

‫بر اساس نتايج جدول (‪ )0‬و بررسی شکل(‪ )14‬مشخص میشود‪ ،‬تفاوت چندان زيادی بين همترازی نسبی قله در واژههای هدف گونه‬
‫اصفهانی وجود ندارد؛ اما اين تفاوت در گونه تهرانی بيشتر است‪ .‬اگر زمانبندی يا همترازی قله به عنوان بخشی از رسايی پايانه محاسبه‬
‫شود‪ ،‬به نظر تفاوت همترازی نسبی قله در واژههای هدف بايد کمتر باشد‪ .‬نتايج جدول (‪ )0‬و شکل (‪ )11‬نشان میدهند که در هر دو گونه‬
‫همترازی نسبی قله تحت تأثير واژه قرار میگيرد‪ .‬گويشوران محل قله را با توجه به ديرش رسايی پايانه زمانبندی میکنند و آن را حدود ‪74‬‬
‫تا ‪ 34‬درصد در پايانه هجا قرار میدهند‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪absolute peak delay‬‬
‫‪2‬‬
‫‪relative peak location‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫‪100‬‬ ‫یاب‬
‫میانگین نسبی قله برحسب درصدی از‬
‫یام‬
‫‪80‬‬ ‫یار‬
‫رسایی پایاانه‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -11‬همترازی نسبی قله در منحنی افتان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 11- The relative alignment in fall contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and Tehrani‬‬
‫‪varieties‬‬

‫‪ .4-3-2‬افتان‪-‬خیزان‬
‫دادههای جدول (‪ )6‬مشخص میکند که در دو گونه اصفهانی و تهرانی اثر واژه بر زمانبندی قله معنیدار است (‪:)p<4/40‬‬

‫جدول ‪ -6‬مقایسه و تأثیر واژه بر تأخیر مطلق قله‪ 1‬و همترازی نسبی قله‪ 2‬در منحنی افتان‪-‬خیزان درگونههای اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Table 6- Comparison and effect of the target word on the absolute peak delay and the relative alignment in fall-‬‬
‫‪rise contour in Isfahani and Tehrani varieties‬‬
‫یام‪-‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یام‬ ‫اثر‬ ‫تأخیر قله‬
‫‪4/401‬‬ ‫‪4/439‬‬ ‫‪4/471‬‬ ‫‪4/419‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/029‬‬ ‫‪4/472‬‬ ‫‪4/407‬‬ ‫‪4/432‬‬ ‫تهرانی‬

‫قله نسبی‬
‫‪4/441‬‬ ‫‪4/412‬‬ ‫‪4/009‬‬ ‫‪4/410‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/441‬‬ ‫‪4/447‬‬ ‫‪4/060‬‬ ‫‪4/476‬‬ ‫تهرانی‬

‫بر اساس نتايج آماری جدول (‪ ،)6‬در گونه اصفهانی مقايسه تأخير قله بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» مشخص میکند که تفاوت در تأخير‬
‫قله واژههای «يار‪-‬يام»‪« ،‬يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬در گونه تهرانی‪ ،‬مقايسه تأخير قله بين واژههای هدف نشان میدهد که‬
‫تفاوت در تأخير قله واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار است؛ اما در واژههای «يام‪-‬ياب» معنیدار نيست‪ .‬همچنين‪ ،‬نتايج نشان میدهد‬
‫که در دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬واژه (نوع رسايی واژه) به صورت معنیداری بر زمانبندی قله نسبی تأثيرگذار بوده است (‪.)p<4/40‬‬
‫مقايسه محل نسبی قله در دو گونه اصفهانی و تهرانی بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» مشخص میکند که تفاوت در قله نسبی واژههای يار‪-‬يام‬
‫معنیدار نيست؛ اما اين تفاوت در واژههای «يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪.‬‬
‫شکل (‪ )17‬نشان میدهد که تمايل به تشکيل زودتر قله در واژههای هدف با رسايی کمتر (ياب) نسبت به واژههايی با رسايی بيشتر(يار و‬
‫يام) وجود دارد‪ .‬نتايج شکل (‪ )17‬و جدول (‪ )6‬نشان میدهد که در هر دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬قله واژه «يار» با رسايی بيشتر نسبت به‬
‫قله دو واژه «يام و ياب» با رسايی کمتر‪ ،‬به صورت معنیداری ديرتر تشکيل می شود‪ .‬اين در حالی است که در هر دو گونه اصفهانی و‬
‫تهرانی‪ ،‬قله واژه «يام» با رسايی بيشتر نسبت به قله واژه «ياب» با رسايی کمتر‪ ،‬زودتر تشکيل میشود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪absolute peak delay‬‬
‫‪2‬‬
‫‪relative peak location‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪74‬‬

‫‪120‬‬ ‫یاب‬
‫یام‬
‫‪100‬‬
‫میانگین تأخیر قله برحسب هزارم ثانیه‬
‫یار‬

‫‪80‬‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬

‫شکل ‪ -12‬همترازی مطلق قله در منحنی افتان‪-‬خیزان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 12- The absolute alignment in the fall-rise contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and‬‬
‫‪Tehrani varieties‬‬

‫به منظور اينکه مشخص شود که آيا زمان بندی يا همترازی قله با رسايی پايانه مرتبط است يا خير‪ ،‬بايد محل قله بهعنوان بخشی از رسايی‬
‫پايانه محاسبه شود‪ .‬نتايج جدول (‪ )6‬و شکل (‪ )13‬نشان می دهند که در هر دو گونه اصفهانی و تهرانی همترازی نسبی قله تحت تأثير واژه‬
‫قرارگرفته است‪.‬‬

‫‪100‬‬ ‫یاب‬
‫میانگین قله نسبی برحسب درصدی از‬

‫یام‬
‫‪80‬‬ ‫یار‬
‫رسایی پایانه‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -13‬همترازی نسبی قله در منحنی افتان‪-‬خیزان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 13- The relative alignment in the fall-rise contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and‬‬
‫‪Tehrani varieties‬‬

‫‪ .4-3-3‬خیزان‬
‫همانگونه که جدول (‪ )2‬نشان میدهد‪ ،‬در دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬واژه اثری معنیدار بر زمانبندی مطلق دره دارد (‪:)p<4/40‬‬

‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

‫جدول ‪ -7‬مقایسه و تأثیر واژه بر تأخیر مطلق دره‪ 1‬و همترازی نسبی دره‪ 2‬در منحنی خیزان در گونههای اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Table 7- Comparison and effect of the target word on the absolute valley delay and the relative valley location in‬‬
‫‪rise contour in Isfahani and Tehrani varieties‬‬
‫یام‪-‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یاب‬ ‫یار‪ -‬یام‬ ‫اثر‬ ‫تأخیر دره‬
‫‪4/470‬‬ ‫‪4/762‬‬ ‫‪4/629‬‬ ‫‪4/402‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/722‬‬ ‫‪4/439‬‬ ‫‪4/410‬‬ ‫‪4/476‬‬ ‫تهرانی‬
‫دره نسبی‬
‫‪4/442‬‬ ‫‪4/470‬‬ ‫‪4/330‬‬ ‫‪4/412‬‬ ‫اصفهانی‬
‫‪4/410‬‬ ‫‪4/177‬‬ ‫‪4/411‬‬ ‫‪4/433‬‬ ‫تهرانی‬

‫درجه آزادی و مقدار آماره در نوع منحنی خيزان در گونه اصفهانی ‪ 02‬و در گونۀ تهرانی ‪ 10‬بوده است‪ .‬جدول (‪ )2‬و شکل (‪ ،)10‬در‬
‫گونه اصفهانی مقايسه تأخير دره بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» نشان میدهد که تفاوت در تأخير دره واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار‬
‫نيست؛ اما اين تفاوت در «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬در گونه تهرانی‪ ،‬مقايسه تأخير دره بين واژههای هدف نشان میدهد که تفاوت در تأخير‬
‫دره واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار است؛ اما در واژههای «يام‪-‬ياب» معنیدار نيست‪.‬‬

‫‪200‬‬ ‫یاب‬
‫یام‬
‫میانگین تأخیر قله برحسب هزارم‬

‫یار‬
‫‪150‬‬
‫ثانیه‬

‫‪100‬‬

‫‪50‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -14‬همترازی مطلق دره در منحنی خیزان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 14- The absolute valley location in the rise contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and‬‬
‫‪Tehrani varieties‬‬

‫دادههای جدول (‪ )2‬و شکل (‪ )10‬نشان می دهد که در دو گونه اصفهانی و تهرانی‪ ،‬واژه به صورت معنیداری بر زمانبندی يا همترازی‬
‫دره نسبی تأثيرگذار بوده است (‪ .)p<4/40‬مقايسه محل نسبی دره در گونه اصفهانی بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» نشان میدهد که تفاوت در‬
‫دره نسبی واژههای «يار‪-‬يام» معنیدار نيست‪ ،‬اما اين تفاوت در واژههای «يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬در گونه تهرانی‪ ،‬مقايسه‬
‫محل نسبی دره واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» نشان میدهد که تفاوت در دره نسبی واژههای «يار‪-‬يام» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است؛ ولی اين‬
‫تفاوت در واژههای «يار‪-‬ياب» معنیدار نيست‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪valley delay‬‬
‫‪2‬‬
‫‪relative valley location‬‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
‫پژوهشهای زبانشناسی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬سال چهاردهم‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬شماره ترتيبی ‪ ،72‬پاييز و زمستان ‪1041‬‬ ‫‪77‬‬

‫‪100‬‬ ‫یاب‬
‫یام‬
‫میانگین نسبی قله برحسب درصدی‬ ‫یار‬
‫‪80‬‬
‫از رسایی پایانه‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫اصفهانی‬ ‫تهرانی‬
‫شکل ‪ -15‬همترازی نسبی دره در منحنی خیزان واژههای هدف «یار‪ /‬یام‪ /‬یاب» در دو گونه اصفهانی و تهرانی‬
‫‪Fig 15- The relative valley location in the rise contour of the target words "yɑr/yɑm/yɑb" in Isfahani and‬‬
‫‪Tehrani varieties‬‬

‫‪ .5‬بحث و نتیجهگیری‬
‫هدف از انجام اين پژوهش بررسی تاثير فشار زمانی بر پارامترهای نوايی ديرش رسايی پايانهه‪ ،‬همتهرازی و الگهوی منحنهی بهود‪ .‬در راسهتای‬
‫انجام اين مهم با بررسی داده های پژوهش اين نتيجه حاصل شد در دو گونه اصفهانی و تهرانی سهه واژه تکيههبهر بهه صهورت معنهیداری بهر‬
‫رسايی پايانه تأثير گذاشتهاند (‪ ) p<4/40‬و ديرش رسايی پايانه در منحنی افتان و منحنی خيزان در هر دو گونه اصفهانی و تهرانی بهه ترتيهب‬
‫در واژه «يام» بيشتر از واژههای «يار و ياب» است (يام> يار> ياب)‪ .‬اما در منحنی افتان ‪-‬خيزان ديرش رسايی پايانهه بهه ترتيهب در واژهههای‬
‫«يار» بيشتر از واژههای «يام و ياب» است (يار> يام> ياب)‪ .‬نتايج آماری مربوط به پارامتر وجود فشار زمانی در بين دو منحنی منحنی سهاده‬
‫(افتان) و منحنی پيچيده (افتان‪-‬خيزان) نشان داد که نوع منحنی از نظر ساده بودن و پيچيده بودن بر ميانگين ديرش رسهايی پايانهه تأثيرگهذار‬
‫است‪ ،‬به طوری که در دوگونه اصفهانی و تهرانی ميانگين ديرش رسايی پايانه در منحنی افتهان‪-‬خيهزان از ميهانگين ديهرش رسهايی پايانهه در‬
‫منحنی افتان طوالنیتر است‪ .‬همچنين‪ ،‬انطباق همترازی تحت تأثير فشار زمانی به دليل پيچيدگی منحنی نشان دادکه گويشوران‪ ،‬توليد منحنی‬
‫افتان‪ -‬خيزان را زودتر از منحنی افتان شروع میکنند‪ .‬همچنين‪ ،‬دادههای مربوط به بررسی تاثير مرز گروه آهنگين بعدی بهر فشهار زمهانی در‬
‫منحنیهای افتان‪ ،‬افتان‪-‬خيزان و خيزان در دو گونه اصفهانی و تهرانی نشان داد‪ :‬در منحنی افتهان‪ ،‬نهوع رسهايی واژه بهر همتهرازی قلهه تهأثير‬
‫معنیدار داشته است‪ .‬اين موضوع مؤيد آن است که ديرش رسايی پايانه در منحنی افتان‪-‬خيزان به صورت معنهیداری طهوالنیتهر از ديهرش‬
‫رسايی پايانه در منحنی افتان است‪ .‬همچنين‪ ،‬تأثير نوع منحنی بر همترازی قله نسبی در دو گونه تهرانی و اصفهانی نشان داد که در آنها قلهه‬
‫در منحنی افتان‪-‬خيزان زودتر از قله در منحنی افتان شروع میشود‪ .‬تفاوت چندان زيادی بين همترازی نسبی قلهه در واژهههای ههدف گونهه‬
‫اصفهانی وجود ندارد؛ اما اين تفاوت در گونه تهرانی بيشتر است‪ .‬در هر دو گونه‪ ،‬محل قله در همتهرازی نسهبی تحهت تهأثير واژه قهرار دارد‬
‫وگويشوران محل قله را با توجه به ديرش رسايی پايانه زمانبندی و انطبهاق مهیکننهد و آن را حهدود ‪ 74‬تها ‪ 34‬درصهد در پايانهه هجها قهرار‬
‫داده اندکه نشاندهنده وقوع ديرهنگام نواخت ‪ H‬در محدودة پايانه هجاست‪ .‬مقايسه دادههای تأخير قله بهين واژههها در منحنهی افتهان‪-‬خيهزان‬
‫درگونه اصفهانی نشان داد که تفاوت در تأخير قله واژههای «يار‪-‬يام»‪« ،‬يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است و در گونه تهرانی‪ ،‬تفهاوت در‬
‫تأخير قله واژههای «يار‪-‬يام» و «يار‪-‬ياب» معنیدار است؛ اما در واژههای «يام‪-‬ياب» معنیدار نيست‪ .‬همچنين‪ ،‬نتايج نشان داد که در دو گونه‬
‫اصفهانی و تهرانی‪ ،‬نوع رسايی واژه به صورت معنیداری بر همترازی قله نسبی تأثيرگذار بوده است (‪ .)p<4/40‬مقايسه همترازی نسهبی قلهه‬
‫در دو گونه اصفهانی و تهرانی بين واژههای «يار‪ /‬يام‪ /‬ياب» مشخص کرد که تفاوت در قله نسبی واژههای «يار‪-‬يام» معنیدار نيست؛ اما ايهن‬
‫تفاوت در واژههای «يار‪-‬ياب» و «يام‪-‬ياب» معنیدار است‪ .‬مقايسه دادههای دره نسبی بين واژهها در منحنی خيزان نشان داد که در دو گونهه‬
‫اصفهانی و تهرانی‪ ،‬واژه به صورت معنیداری برهمترازی دره نسبی تأثيرگذار بوده است (‪ .)p<4/40‬مقايسهه همتهرازی نسهبی دره در گونهه‬
‫‪https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700‬‬
 11 ‫رافعه خوشخو و همکاران‬ ‫بررسی پاسخهای آوايی گويشوران دو گونۀ تهرانی و اصفهانی به فشار زمانی‬

-‫يام» معنیدار نيست؛ اما اين تفاوت در واژههای «يار‬-‫ ياب» نشان داد که تفاوت در دره نسبی واژههای «يار‬/‫ يام‬/‫اصفهانی بين واژههای «يار‬
‫ ياب» نشهان داد کهه تفهاوت در دره نسهبی‬/‫ يام‬/‫ مقايسه همترازی نسبی دره واژههای «يار‬،‫ در گونه تهرانی‬.‫ياب» معنیدار است‬-‫ياب» و «يام‬
.‫ياب» معنیدار نيست‬-‫ياب معنیدار است؛ ولی اين تفاوت در واژههای «يار‬-‫يام و يام‬-‫واژههای يار‬
‫ يافتههههای پهژوهش‬.‫ اين نتايج نشان میدهد که انطباق زمان بندی يا همترازی به لحاظ آوايی زبانويژه و منحنیويژه اسهت‬،‫به طور خالصه‬
‫خيزان زمان بيشتری را بهه‬-‫ گويشوران گونۀ اصفهانی در توليد منحنی افتان‬.‫) است‬2017( ‫) و هنسن‬2009( ‫همسو با ديدگاه اوهل و فيتزينگر‬
‫ منجر به وقوع زودهنگام با دامنه زيروبمی کمتری بر روی واحهدهای‬،‫ پديده زيرهدف‬.‫کار گرفتهاند و از راهکار زيرهدف استفاده کردهاند‬
‫ در حهالیکهه در گونهۀ‬.‫ تغيير در انطباق همترازی اهداف نواختی و انقباض واحد واجی را به دنبال داشتهاسهت‬،‫ به عبارتی‬.‫واجیگشته است‬
‫ بدين معنی که گويشور در توليهد منحنهی سهريعتهر عمهل کهرده و‬.‫ گويشوران در توليد منحنی افتان از پديده تراکم استفادهکردهاند‬،‫تهرانی‬
‫ منحنی آهنگهين الگهوی‬،‫ بنابراين‬.‫روند تغييرات فرکانس پايه به طور کامل ولی در مدت زمان کوتاهی و با سرعت يستری انجام گرفتهاست‬
‫ از پديدة کوتاهسازی‬،‫ گويشوران هر دو گونۀ اصفهانی و تهرانی در توليد منحنی خيزان‬.‫افتان به طور کامل و با سرعت باال توليد گشته است‬
‫ کوتاه گشته و تنها نسخۀ ناقصی از منحنی آهنگين را توليد کرده؛ ولی سرعت حرکت‬F0 ‫ بدين معنی که حرکت‬،‫يا ترخيم استفادهکردهاند‬
،‫ درمجموع می توان گفت که تنهوع در انتخهاب راهکارههای گويشهوران دو گونهه در پاسهخ بهه فشهار زمهانی‬،‫ بنابراين‬.‫تغيير نکرده است‬F0
‫ طبق مشاهدات نگارندگان در عمدة دادههای مورد بررسی به نظهر مهیرسهدکه انتخهاب گويشهوران در‬.‫مسئلهای زبانويژه و گونهويژه است‬
‫) انتخاب در تنوع منحنیهای خاص دارای راهبهرد‬2009( ‫ به گفتۀ اوهل و فيتزينگر‬.‫تنوعات الگوی منحنی به اندازه کافی نظاممند بودهاست‬
.‫و نظاممندی خاص است و اين مسئله مطلق نيست‬

References
Araniti, A., Ladd, D. R., and Mennen, I. (1998). Stability of tonal alignment: the case of Greek
prenuclear accents. Journal of Phonetics 26, 3-25.
Bannert, R. and Bredvad-Jensen, A. (1975). Temporal organization of Swedish tonal accent: The
effect of vowel duration. Working papers 10, Phonetics Laboratory, Department of General
Linguistics, Lund University (pp. 1-36) Sweden: University of Sweden Press.
Erikson, Y. and Alstermark, M. (1972). Fundamental frequency correlates of the grave word accent
in Swedish: the effect of vowel duration. STL, Quarterly Progress and Status Report 2(3), 53-60.
Grabe, E. (1998a). Comparative intonational phonology: English and German. PhD thesis, Max
Planck Institute.
Hanssen, J., Peters, J., and Gussenhoven, C. (2007). Phrase-final pitch accommodation effects in
Dutch. In J. Trouvain & W. J. Barry (Eds), Proceedings of the 16th International Congress of
Phonetic Sciences (pp. 1077-1080). Saarbrücken: University of Saarbrücken Press.
Hansen, J. (2017). Regional variation in the realization of intonation contours in the Netherlands.
PhD thesis, Utrecht University.
Issatchenko, A.V. and Schadlich, H.J. (1966). Untersuchungen uber die deutsche Satzintonation,
Stud. Grammatica 7, 7-64.
Ladd, D.R. (1996). Intonational phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Ladd, D.R. (2008). Intonational phonology (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Ohl, C. and Pfitzinger, H. (2009). Compression and truncation revisited. INTERSPEECH 2009,
2451-2454.
Peters, B .and Pfitzinger, H. (2008). Duration and F0 interval of utterance-final intonation contours
in the perception of German sentence modality. Proceedings of the Annual Conference of the
International Speech Communication Association, INTERSPEECH (pp. 65-68). Helsinki:
University of Helsinki Press.
Pierrehumbert, J. B. (1980). The phonetics and phonology of English intonation. PhD thesis, MIT.
Pierrehumbert, J. B. (2000). Tonal elements and their alignment. In M. Horne (Ed.), Prosody:
https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700
1041 ‫ پاييز و زمستان‬،72 ‫ شماره ترتيبی‬،‫ شماره دوم‬،‫ سال چهاردهم‬،‫ دانشگاه اصفهان‬،‫پژوهشهای زبانشناسی‬ 70

Theory and Experiment. Studies Presented to Gosta Bruce (pp. 11-26). Dordrecht: Kluwer.
Sadat-Tehrani, N. (2007). The intonational grammar of Persian. PhD thesis. University of
Manitoba.
Sadeghi, V. (2017). The timing of pre nuclear pitch accents in Persian. Journal of International
Phonetic Association 49(3), 1-25.
Silverman, K. and Pierrehumbert, J. B. (1990). The timing of prenuclear high accents in English. In
J. Kingston and M. Beckman (Eds.), Papers in laboratory phonology I (pp. 72-106). Cambridge:
Cambridge University Press.
Xu, Y. (2013). ProsodyPro — A Tool for Large-scale Systematic Prosody Analysis. In Proceedings
of Tools and Resources for the Analysis of Speech Prosody (TRASP 2013), Aix-en-Provence,
France. 7-13
Xu, Y. and Sun, X. (2002). Maximum speed of pitch change and how it may relate to speech.
Journal of the Acoustical Society of America 111, 1399-1413.

https://doi.org/10.22108/jrl.2023.134154.1700