2.

Wytrzymałość materiałów

2.1 Ściskanie i rozciąganie prętów

2.1.1
Obliczyć o ile wydłuży się pod własnym ciężarem pręt o długości l, jeżeli wykonany jest z
aluminium o gęstości ρ = 2,6 g/cm3 i module Younga E = 64 MPa.

l
dx
x
y

2.1.2
Dla prętów pokazanych na rysunkach obliczyć wydłużenie całkowite. Dla przypadku C)
wyznaczyć również przemieszczenia punktów A i B. Moduł Younga dla wszystkich prętów
przyjąć równy E.
Dane: F, E, d ,a ,l
A) B)

F F
2F
φ1,5d

φ1,5d
φ2d

φ2d

l l l l/2 l

C)

F A B F 2F
φ3a

φ2a

φ3a

l l/2 l l
2.1.3
Obustronnie utwierdzony pręt o przekroju kołowym (przedstawiony na rysunku) oziębiono o
∆t°C. Obliczyć reakcje ścian oraz naprężenia w prętach, jeżeli liniowy współczynnik
rozszerzalności wynosi α, a moduł Younga jest równy E. Pręt dodatkowo obciążono siłą 7P
zaznaczoną na rysunku.
(Termiczne wydłużenie liniowe opisuje zależność ∆l=α∆tl)
l l

R1=? R2=?
7P

φ2d
φd

2.1.4
Obustronnie utwierdzony pręt o przekroju kołowym (przedstawiony na rysunku) obciążono
siłą Q a następnie ogrzano. Obliczyć o ile ogrzano ten pręt, rekcję R2 a także naprężenia w
prętach, jeżeli reakcja jednej ze ścian po ogrzaniu wynosi 2Q; liniowy współczynnik
l l

R1=2Q R2=?
φ1,5a

Q
φa

rozszerzalności jest równy α, Moduł Younga dla pręta przyjąć równy E.

2.1.5
Pręt o przekroju kołowym obciążony jest siłami P i 2P jak przedstawiono na rysunku.
Wyznaczyć reakcję ścian. Szerokość szczeliny wynosi δ a moduł Younga dla materiału z
którego wykonany jest pręt E.

L
L

2P P
φ2d

φd

2.1.6
Filar mostu w całości ma być zanurzony w wodzie. Jak musi się zmieniać przekrój
poprzeczny tego filaru wykonanego z betonu o gęstości ρ, aby naprężenia w dowolnym
przekroju były równe wytrzymałości betonu na ściskanie kc. Przyjąć że górna powierzchnia
filaru obciążona jest równomiernie naciskiem powierzchniowym q = kc a jej pole wynosi S0.
2.1 Zginanie belek
2.2.1
Dla belek przedstawionych na rysunkach sporządzić wykresy siły tnącej (T) oraz momentu
gnącego (Mg)
a)
2F

2a a 3a

B
A
F
b)
F
M = 2Fa

A B

a 2a 3a

c)
q
M = 0,5qa2 M = 0,5qa2

A B

a 2a a

2.2.2
W celu zbadania wpływu naprężeń na własności magnetyczne ciał stosuje się próbki w
kształcie pasków materiału o przekroju prostokątnym w układzie jak na rysunku. Jaką wartość
muszą mieć siły F aby zbadać próbkę w zakresie do granicy plastyczności (200MPa), jeżeli
próbki mają długość L = 9 cm, szerokość b = 1 cm i grubość h = 0,3 mm. W jakim obszarze
można przeprowadzać badania.

F
F

l/3 l/3 l/3

2.2.3
Jak długi pręt o masie całkowitej m (o przekroju kołowym) można wykonać z materiału o
gęstości ρ, aby pręt ten po ułożeniu go poziomo i podparciu jego końców nie uległ
zniszczeniu pod własnym ciężarem. Naprężenie maksymalne na zginanie materiału pręta
wynosi kg. Wskaźnik wytrzymałości przekroju porzecznego belki na zginanie dla belki o
przekroju kołowym wynosi W = πR3/4

2.2.4
Zaprojektuj belkę o przekroju prostokątnym, przy założeniu stałej jej grubości h = const, jako
belkę o równomiernej wytrzymałości na rozciąganie. Obliczenia wykonaj dla obciążenia
przedstawionego na rysunku.

A B
h

l l

RA=F/2 RB=F/2

2.2.5
Po belce o długości l podpartej na obu końcach może przemieszczać się człowiek o ciężarze
G. Wyznaczyć wymaganą grubość belki o przekroju kwadratowym aby człowiek nie
spowodował zniszczenia belki, jeżeli naprężenie dopuszczalne na zginanie wynosi kg

2.2.6
Wyznaczyć maksymalną wartość naprężeń rozciągających w belce suwnicy przedstawionej
na rysunku, jeżeli wskaźnik wytrzymałości przekroju porzecznego belki na zginanie wynosi
W.

Q Q

B
A

x d
l
RA RB
Rozwiązania:

2.1.1.R
Rozpatrzmy wydłużenie elementu pręta o długości dx znajdującego się w odległości x od
dolnego końca pręta. Element ten jest rozciągany siłą równą co do wartości ciężarowi pręta
znajdującego się poniżej tego elementu.

F ( x ) = m( x )g = ρ S x g

Z prawa Hooke’a otrzymujemy:

F ( x ) ∆dx F (x ) ρ S xg ρ xg
= E ⇒ ∆dx = dx = dx = dx ,
S dx SE SE E

Aby wyznaczyć całkowite wydłużenie pręta musimy zsumować (scałkować) wydłużenia

wszystkich elementów dx.

l l
ρ xg ρg l ρ gl 2
∆l = ∫ ∆dx = ∫ dx = ∫ xdx =
0 0
E E 0
2E
ρ gl 2
Odpowiedź: całkowite wydłużenie pręta wyniesie: ∆l = ≈ 0,2mm
2E
2.1.2.R
A)
Reakcję ściany wyznaczamy z zależności:

R − F =0⇒ R = F

Korzystając z prawa Hooke’a otrzymujemy:

F ∆l
σ = εE ⇒ =E
S l
Fl
∆l =
ES

Wydłużenie całkowite jest sumą wydłużeń obu prętów:

Fl Fl 9
∆l = ∆l1 + ∆l 2 = − − , gdzie S1 = πd 2 , S 2 = πd 2
ES1 ES 2 16
25 Fl
∆l = − (pręt jest ściskany)
9πd 2 E

B)
Reakcję ściany wyznaczamy z zależności: R + 2 F − F = 0 ⇒ R = − F
Fl Fl ( F − 2 F )l
∆l = ∆l1 + ∆l 2 + ∆l 3 = + + ,
ES1 2 ES 2 ES 2
 9
gdzie S1 = πd 2 , S 2 = πd 2
16
Fl
∆l =
9πd 2 E
C)
27 Fl
∆l = −
9πa 2 E
8 Fl
∆x A = −
9πa 2 E
19 Fl
∆x B = −
9πa 2 E

2.1.3.R
Całkowite wydłużenie pręta składa się z wydłużenia (skrócenia) termicznego i wydłużenia
mechanicznego. Z uwagi na to, że pręt jest utwierdzony jest ono zerowe.

∆l = ∆l t + ∆l m = 0

Wydłużenie termiczne obliczamy z zależności:

∆l t = −2lα∆t - minus oznacza oziębianie, a czynnik 2 wynika z faktu że rozpatrujemy

wydłużenie obu fragmentów pręta jednocześnie.

Wydłużenie mechaniczne jest sumą wydłużeń obu fragmentów:

− R1l (7 P − R1 )l − 4 R1l (7 P − R1 )l (7 P − 5 R1 )l
∆l m = ∆l1 + ∆l 2 = + = + =
ES1 ES 2 Eπd 2 Eπd 2 Eπd 2

Z warunków zadania:

(7 P − 5R1 )l
∆l = 0 ⇒ −2α∆tl + =0
Eπd 2
2α∆tEπd 2 = 7 P − 5 R1

R1 =
1
5
(
7 P − 2α∆tEπd 2 )
Drugą reakcję obliczamy z warunku równowagi sił:

R1 − 7 P − R 2 = 0 ⇒ R 2 = R1 − 7 P

R2 = −
1
5
(
28 P + 2α∆tEπd 2 )
Następnie obliczamy naprężenia w prętach:
σ1 = =
(
− R1 − 4 7 P − 2α∆tEπd 2 8
= α∆tE −
)
28 P
- minus przed R1 oznacza ściskanie.
S1 5πd 2
5 5πd 2

σ2 =
− R2
=
(
28P + 2α∆tEπd 2
=
28P 2 )
+ α∆tE
S2 5πd 2
5πd 2 5

2.1.4.R

34Q
∆t =
9αEπa 2
R2 = Q
32Q 4Q
σ1 = − σ2 =−
9πa 2 πa 2

2.1.5.R
Wskazówka: całkowite wydłużenie pręta wyniesie δ
Jeżeli przyjmiemy że obie reakcje skierowane są w lewo otrzymamy:
7 πd 2 Eδ
R1 = P +
3 6L
2 πd 2 Eδ
R2 = P −
3 6L

2.1.6.R
Rozpatrzmy element filaru o wysokości dx. Na górną
powierzchnię tego elementu działa, zgodnie z warunkami q=kc

zadania siła:
y

F (x ) = q S (x ) ,
x
x

Wypadkowa siła działająca na element dx musi być równa

zeru.
dx

r r r r
F ( x + dx ) + F ( x ) + Fw + Qdx = 0,
F ( x + dx ) = F ( x ) + Qdx − Fw ,

gdzie Fw oznacza siłę wyporu działającą na ten element natomiast Qdx jego ciężar.

F ( x + dx ) = q S (x ) + ρ g S ( x )dx − ρ w g S ( x )dx = q S (x ) + (ρ − ρ w )g S ( x )dx

Siłę działającą na dolna powierzchnię elementu możemy zapisać w postaci:

F (x + dx ) = qS (x + dx ) ≅ (S (x ) + dS )q = qS (x ) + q dS

Przyrównując stronami otrzymamy:

q dS = ( ρ − ρ w )g S ( x )dx,
dS ( ρ − ρ w )g
= dx
S (x ) q

Po scałkowaniu otrzymamy:

( ρ − ρ w )g
ln (S ( x )) = x+C
q

Stałą C wyznaczamy z warunku że dla x = 0 pole S(x) = S0, stąd C = ln(S0), czyli:

 S ( x )  ( ρ − ρ w )g
ln  = x,
 S0  q
 ( ρ − ρ w )g 
S ( x ) = S 0 exp x 
 q 

Odpowiedź: Pole przekroju filaru powinno rosnąć zgodnie z równaniem:

 ( ρ − ρ w )g 
S ( x ) = S 0 exp x 
 q 

2.2.1.R
A)
Zadanie rozpoczynamy od wyznaczenia reakcji podporowych.

Z warunku równowagi momentów sił względem punktu A otrzymujemy:

∑ M A = 0 ⇒ F 2a − 2 F 3a + R B 6a = 0
− 4F + 6RB = 0
2
RB= F
3

Z równowagi sił:
∑ Fy = 0 ⇒ R A + RB − F = 0
1
RA = F
3

Następnie belkę dzielimy na trzy obszary i wyznaczamy w nich T i Mg

1. 0<x<2a
1
T = RA = F
3
1
M g = RA x = Fx
3
2. 2a<x<3a
 1 4
T = RA + F = F+F = F
3 3
1 4
M g = R A x + F ( x − 2a ) = Fx + Fx − 2aF = Fx − 2aF
3 3
3. 3a<x<6a
1 2
T = R A + F − 2F = F + F − 2F = − F
3 3
4 2
M g = Fx − 2aF − 2 F ( x − 3a ) = − Fx + 4 Fa
3 3

Na podstawie obliczeń sporządzamy odpowiednie wykresy:

Mg
2Fa

2/3Fa

2a 3a 6a x
T

4/3F

1/3F 6a

2a x
-2/3F
3a

B) Reakcje podporowe obliczamy analogicznie jak w przypadku a) i otrzymujemy:

RA =R B = 1 2 F

Podobnie jak poprzednio wyznaczamy T i Mg w trzech obszarach:

1. 0<x<a
1
T = RA = F
2
1
M g = R A x = Fx
2
2. a<x<3a
 1
T = RA − F = − F
2
1 1
M g = R A x − F (x − a ) = Fx − Fx + Fa = − Fx + Fa
2 2
3. 3a<x<6a
T nie ulega zmianie na skutek działania pary sił o momencie M a więc :
T =1 2 F
1 1 1
M g = − Fx + Fa + M = − Fx + Fa + 2 Fa = − Fx + 3Fa
2 2 2

Odpowiednie wykresy:
T

0,5F

6a

x
-0,5F
a
Mg

1,5Fa

0,5Fa

a 6a x
-0,5Fa
3a

C)
Reakcje podporowe wyznaczamy z równowagi momentów i sił, przy czym ciągły
jednorodny rozkład siły o gęstości q traktujemy jak siłę Fq przyłożoną w jego centrum
∑ M A = 0 ⇒ − M − F q a + R B 2a + M = 0
− Fq + 2 R B = 0 ⇒ 2aq + 2 R B = 0
R B = aq
∑F y = 0 ⇒ R A + R B − Fq = 0
R A = 2aq − aq = aq
Dla 3 obszarów otrzymujemy:
1. 0<x<a
T =0
qa 2
Mg =M =
2
2. a<x<3a
T = R A − q ⋅ ( x − a ) = qa − qx + qa = − qx + 2qa
 Do wyznaczenia momentu gnącego korzystamy z faktu że wkład pochodzący od ciągłego
rozkładu siły (na długości x-a) jest równoważny wkładowi od siły (równej Fq(x) = (x-a)q)
umiejscowionej w środku tego rozkładu (ramię działania tej siły to r = (x-a)/2).

q(x − a )
2
qa 2
M g = M + R A ( x − a ) − Fq ( x )r ( x ) = + qa( x − a ) −
2 2

3. 3a<x<4a
T =0
M g = M + R A ( x − a ) − Fq (3a )( x − r (3a ) − a ) + R B ( x − 3a ) =
qa 2 qa 2
+ qax − qa 2 − 2qax + 4qa 2 + qax − 3qa 2 =
2 2

Wykresy sił i momentów przedstawia rysunek:

T

qa

3a

a 4a x

-qa

Mg

qa2

0,5qa2

a 3a 4a x

2.2.2.R
Aby rozwiązać przedstawione zagadnienie należy zbadać rozkład naprężeń na powierzchni
belki, czyli również rozkład momentu gnącego. W tym celu wyznaczmy najpierw reakcje
podporowe RA i RB. Z uwagi na symetrię zagadnienia mamy:

R A = RB = R
2R − 2F = 0 ⇒ R = F
Następnie dzielimy belkę na trzy obszary o długości l/3 każdy i wyznaczamy w nich moment
gnący:
a) w obszarze I 0<x</3
M g = − Fx
b) w obszarze II l/3<x<2/3l
 l l l
M g = − Fx + R A  x −  = x(R A − F ) − R A = − F
 3 3 3
c) w obszarze III 2/3l<x<l
 l  2  l 2
M g = − Fx + R A  x −  + R B  x − l  = x(R A + R B − F ) − R A − R B l = Fx − Fl
 3  3  3 3
Wykres momentu gnącego wygląda więc następująco:

Mg

l/3 l/3

Fl/3

Jak widać moment jest maksymalny (a zarazem ma stałą wartość Mg = Fa) w obszarze od l/3
do 2/3l, więc w tym obszarze należy prowadzić badania.

Aby znaleźć wartość naprężeń na powierzchni próbki korzystamy z zależności:

Mg
σ = ,
W

gdzie W – wskaźnik wytrzymałości przekroju poprzecznego belki na zginanie, dla belki

prostokątnej:

bh 2
W=
6

Po podstawieniu otrzymamy:

Fl 6 σbh 2
σ= ⇒ F =
3bh 2 2l

Jeżeli za σ przyjmiemy granicę plastyczności i podstawimy otrzymamy

2 ⋅ 10 8 N / m 2 ⋅ 10 −2 m ⋅ 9 ⋅ 10 −8 m 2
F= = 1N
2 ⋅ 9 ⋅ 10 − 2 m
 σbh 2
Odpowiedź: Należy przyłożyć siłę F = =1N
2l
2.2.3.R
Reakcje podporowe dla pręta obciążonego jednorodnie (ciężarem własnym) będą sobie równe
i równe połowie ciężaru pręta:
1
R A = R B = R = 1 2 Q = ρSlg
2
Moment gnący dla tak obciążonej belki:
1 1
2
1
2
1
M g = R A ⋅ x − Q( x ) x = ρSlgx − ρSgx 2 = ρSg lx − x 2
2 2
( )
Aby znaleźć maksymalną wartość momentu liczymy pochodną względem x.

dM g 1 1
= ρSg (l − 2 x ) = 0 ⇒ x max = l
dx 2 2
1
M g max = ρSgl 2
8

Dla maksymalnego momentu gnącego korzystamy z zależności:

M g max πR 3
= k C , gdzie W =
W 4
4 ρπR gl
2 2
= kC ,
8πR 3
ale m = ρπR 2 l ⇒ R = m ρπl
2
 2k m ρπ  5
l = C 
 ρg 
 
2
 2k m ρπ  5
Odpowiedź: maksymalna długość pręta wynosi: l =  C 
 ρg 
 

2.2.4.R
Belka jest symetryczna, więc możemy rozpatrywać zagadnienie w przedziale 0<x<l, w tym
przedziale tym moment gnący opisany jest zależnością:

1
Mg = Fx ,
2

dla przekroju prostokątnego wskaźnik wytrzymałości wynosi:

b(x )h 2
W (x ) =
6

Jeżeli przyjmiemy dla naprężenia jego wartość dopuszczalną otrzymamy:

 M g (x ) M g (x ) b( x )h 2
σ dop = ⇒ W (x ) = =
W (x ) σ dop 6

stąd:

3Fx
b( x ) =
h 2σ dop

Czyli otrzymujemy liniowo zmieniającą się szerokość przekroju z maksimum w środku belki
równym:

3Fl
bmax = ,
h σ dop
2

Belka taka widziana z góry:

bmax=b(l)
b(x)

Stosowanie takiej belki byłoby jednak kłopotliwe, dlatego w praktyce stosuje się belki o
innym kształcie. jeżeli podzielimy (myślowo) naszą belkę na paski tak jak pokazują linie
przerywane i odpowiednio złożymy, to otrzymamy belkę będącą w istocie piórem resoru:

2.2.5.R
Wyznaczmy reakcję podporową w podporze A, w tym celu skorzystamy z warunku

x
B
A

RA RB
zerowania się momentów względem podpory B:

∑M B = − R A ( x )l + G (l − x ) = 0

R A (x ) = G
(l − x )
l
Moment gnący na lewo od człowieka:

Gξ (l − x )
M g (ξ ) = R A ( x ) ⋅ ξ = , gdzie ξ jest odległością od lewej podpory.
l

Moment ten osiąga wartość ekstremalną w punkcie działania siły G (jest to zarazem wartość
maksymalna dla całej belki z uwagi na brak innych sił poza reakcjami podporowymi)

Gx 2
M g (x ) = Gx −
l

Zbadajmy w jakim położeniu (x) człowiek wywoła największy moment gnący, w tym celu
policzmy pochodną:

dM g ( x ) 2Gx
=0⇒G− =0
dx l
1
x= l
2

1
Czyli maksymalny moment gnący dla: x = l
2

1
M g max = Pl
4

Z warunku wytrzymałości na zginanie:

M g max 1 3
kg = , gdzie W = h
W 6

3Pl
kg =
2h 3

ostatecznie:

3Pl
h=3 .
2k g

3Pl
Odpowiedź: belka musi mieć grubość co najmniej równą: h = 3
2k g
2.2.6.R
Z warunków równowagi momentów otrzymujemy reakcje podporowe:

Q
RA = (2l − 2 x − d )
l
Q
RB =
l (2 x + d )
Momenty gnące w miejscach przyłożenia sił (tylko tam mogą one osiągać maksimum):
Qx
M g1 = R A x = (2l − 2 x − d ) , dla siły na lewej osi wózka
l
Q
M g 2 = R A ( x + d ) − Qd = ( x + d )(2l − 2 x − d ) − Qd , dla siły na prawej osi wózka
l

W celu znalezienia maksymalnych wartości momentów gnących liczymy ich pochodne

względem x i przyrównujemy je do zera.
dM g1 l d
= 0 ⇒ x1 = −
dx 2 4
2
Q d
M g1 max =  l − 
2l  2
dM g 2 l 3
= 0 ⇒ x2 = − d
dx 2 4
2
Q d
M g 2 max =  l − 
2l  2
Jak widać oba momenty mają taką samą wartość maksimum, a więc do policzenia
maksymalnego naprężenia możemy wziąć którykolwiek z nich.

2
M g max Q  d
σ max = = l − 
W 2lW  2

Maksymalna wartość naprężeń rozciągających wyniesie:

2
Q  d
σ max = l − 
2lW  2