PODZIELNICE

Cel i zastosowanie podzielnic

Podzielnica służy do:
 Dzielenia pełnego kąta na części; przykładem przedmiotów, których wykonanie jest związane
z tego rodzaju podziałem są: koła zębate, frezy, rozwiertaki, tarcze podziałowe, łby śrub,
nakrętki specjalne, przecięcia w nakrętkach koronowych, kły w tarczach sprzęgieł kłowych
itp.;
 Dzielenia na części odcinków linii prostych; przykładem przedmiotów mogą być: zębatki,
podziałki itp.
 Nacinania rowków śrubowych w walcowych kołach zębatych o zębach śrubowych, we
frezach walcowych o zębach śrubowych, wiertłach krętych itp.,
 Nacinania krzywek o zarysie spirali Archimedesa, które znajdują zastosowanie w automatach
jako element posuwowy w suportach narzędziowych.

Klasyfikacja podzielnic
podzielnice zwykłe i podzielnice uniwersalne (mogą one być jedno lub wielowrzecionowe).
 PODZIELNICE ZWYKŁE

Podzielnice zwykłe charakteryzują się tym, że tarczka podziałowa jest osadzona w nich
bezpośrednio na wrzecionie. Przedmiot obrabiany, osadzony między kłami, jest zabierany przez
tarczę zabierakową i zabierak (sercówkę). Dzielenie następuje przez bezpośrednie przekręcenie
tarczki podziałowej wraz z przedmiotem obrabianym.
Tarczka podziałowa może być wymieniona na inną tarczkę podziałową. Położenie tarczki ustala
zatrzask (lub zapadka) wprowadzony w odpowiednie wycięcie lub otwór tarczki podziałowej
 PODZIELNICE UNIWERSALNE

Podzielnice uniwersalne
Podzielnica uniwersalna umożliwia nie tylko dokonywanie podziałów, lecz ponadto przy jej użyciu
można nacinać rowki śrubowe oraz wykonywać krzywki spiralne. Istnieje znaczna ilość rozwiązań
konstrukcyjnych tych podzielnic takich jak:
 podzielnica uniwersalna jednotarczowa,
 podzielnica beztarczowa,
 podzielnica uniwersalna dwutarczowa

Podzielnice wielowrzecionowe umożliwiają jednoczesną obróbkę kilku przedmiotów, dzięki czemu

czas wykonywania robót znacznie się skraca.
PODZIELNICE UNIWERSALNE
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Zasada działania
Ruch obrotowy można nadać przedmiotowi w dwojaki sposób: a) Obracając korbę k względem
tarczki podziałowej t unieruchomionej zatrzaskiem r powodujemy obrót wałka I. Z kolei ruch
przenosi się na ślimak Sl, który zazębia się ze ślimacznicą Ks osadzoną na wrzecionie Wr. Na
wrzecionie roboczym zamocowany może być uchwyt samocentrujący. Ruch obrotowy można
również nadać wrzecionu Wr od wałka II, skąd przez koła stożkowe (może to być również
walcowa przekładnia śrubowa) przenosi się on na
tuleję III, na której osadzona jest tarczka podziałowa t.
Gdy zatrzask p korbki k tkwi w otworze tarczki,
zatrzask r zaś jest wyjęty z tarczki (tj. gdy tarczka może
się swobodnie obracać), wówczas ruch obrotowy
tarczki t przeniesie się przez korbkę k na wałek I,
ślimak SI i koło ślimakowe Ks, skąd przenosi się na
przedmiot. Przełożenie przekładni ślimakowej (złożonej
ze ślimaka i koła ślimakowego) wynosi zazwyczaj 1:40
(rzadziej 1: 60)
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział bezpośredni
Jest dokonywane za pomocą
tarczki 6 osadzonej bezpośrednio
na wrzecionie roboczym 4
podzielnicy.W tym celu ślimak 15
należy wyłączyć z zazębienia ze
ślimacznicą 14 przez przekręcenie
oprawy 16. W celu dokonania
podziału należy odciągnąć zatrzask
7, a po dokonaniu podziału z
powrotem go wsunąć w
odpowiedni otwór tarczy 6.
Dokonuje się tego za pomocą
dźwigni 8.
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział zwykły

T1 - 15, 16, 17, 18, 19 i 20

T2 - 21, 23, 27, 29, 31 i 33;
T3 - 37, 39, 41, 43, 47 i 49.

Wartość jk może być liczbą całkowitą, ułamkiem właściwym lub niewłaściwym. Jeżli wynik
będzie liczbą całkowitą to znaczy, że należy przekręcić korbą względem tarczy o całkowitą
liczbę obrotów na dowolnym okręgu podziałowym.
Jeżeli będzie to ułamek to będzie oznaczać, że należy korbą pokręcić o L (liczba podziałek
czyli liczba otworów na okręgu podziałowym M).
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Przykład podziału prostego

T1 - 15, 16, 17, 18, 19 i 20

T2 - 21, 23, 27, 29, 31 i 33;
T3 - 37, 39, 41, 43, 47 i 49.
z=6

Korbę należy obrócić o 6 pełnych obrotów i przełożyć ją o L = 10 (lub 14)

otworków na okręgu podziałowym, który ma M = 15 (lub 21) otworów.

z = 22

Korbę należy obrócić o jeden pełny obrót i przełożyć ją o L = 27 otworków

na okręgu podziałowym, który ma M = 33 otwory.
PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Metodą podziału prostego nie

da się wykonać podziału na np.:
z = 51, 53, 57, 59, 61, 67, 69, 71,
73, 77, 79, 81, 83, 87, 89, 9i, 93,
97, 99, 101, 102... części
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział sprzężony
Polega na nadawaniu ruchu obrotowego wałkowi I przez obrót korbki k
względem unieruchomionej tarczki t, po czym przez obrót odryglowanej
tarczki t z zapiętym w niej zatrzaskiem p korbki względem zatrzasku r
osadzonego w obudowie podzielnicy.
Ruchy te przedstawiono schematycznie na
poniższym rysunku. Przekręcenie
sumaryczne, odpowiadające żądanej ilości
podziałów z, można zapisać w postaci
wzoru
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Przykład podziału sprzężonego

z = 51

Należy tu jednak zaznaczyć, że te wszystkie otworki, które zostały dobrane można wykorzystać jedynie
wówczas, gdy są one przewiercone w tarczce na wylot.
Ponieważ jednak najczęściej są one ślepe, dlatego należy zestawić dwie tarczki, np. I i II,i dobrać
odpowiednie okręgi otworków, a więc w tarczce I okrąg o 17 otworkach, w tarczce II natomiast okrąg
o 21, 27 lub 33 otworkach.
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział różnicowy (złożony)

Podział różnicowy jest podobny do podziału sprzężonego. Polega on również na połączeniu dwóch
ruchów składowych:
 przekręcania korbki k względem tarczki t,
 jednoczesnego obrócenia tarczki t względem korpusu podzielnicy.
Różnica polega na tym, że przy podziale sprzężonym ruchy korbki i tarczki następowały kolejno po
sobie, natomiast przy podziale różnicowym ruchy te występują jednocześnie, przy czym zatrzask r
musi być odciągnięty aby tarczka t mogła się swobodnie obracać.
Inna różnica między tymi sposobami polega na tym, że przy podziale sprzężonym tarczkę t obraca się
ręcznie natomiast przy podziale różnicowym tarczka t otrzymuje napęd od wrzeciona Wr za
pośrednictwem kół zmianowych i przekładni stożkowej o przełożeniu 1:1.
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział złożony
Podziału złożonego kiedy tarcza podziałowa uczestniczy w ruchu podziałowym dokonuje się w
tych przypadkach, gdy podziału zwykłego ze względu na ograniczoną liczbę okręgów
podziałowych M nie można dokonać. W takich przypadkach można założyć, że przemieszczenie
kątowe korby składa się z dwóch przemieszczeń:
 przemieszczenia kątowego korby k1 względem nieruchomej tarczy podziałowej
(przemieszczenie względne),
 przemieszczenia kątowego tarczy podziałowej ± jT (przemieszczenia unoszenia).

z1 – liczba podziału zwykłego bliska liczbie z

Zakładając, że z1 > z otrzymuje się

Zależność między przemieszczeniami kątowymi przedmiotu obrabianego PO i korby K

 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Podział złożony
Przełożenie między przedmiotem obrabianym PO a tarczą podziałową T będzie równe:

Obliczenie podziału złożonego sprowadza się zatem do obliczenia wartości::

1. Przemieszczenia kątowego korby względem nieruchomej tarczy podziałowej

2. Przełożenia przekładni gitarowej

gdzie a, b, c, d – liczby zębów kół zębatych przekładni gitarowej

Przeważnie do podzielnic dołączany jest następujący zespół kół zmianowych:

z = 24, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 56, 64, 72, 86 i 100
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Przykład z = 53 z1=55

Należy do przekładni gitarowej założyć koła zębate a=32, b=42, c=56, d=28 a następnie obrócić
korbą o L=24 otworki na okręgu podziałowym M=33.

Przykład z = 127 z1 = 128

Należy do przekładni gitarowej założyć koła zębate a=40, b=64, c=24, d=48 a następnie obrócić
korbą o L=5 otworków na okręgu podziałowym M=16.
 PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA

Przykład z = 91 z1=90

Należy zauważyć, że wartość przełożenia ma znak ujemny. Oznacza to, że tarcza podziałowa
powinna obrócić się przy podziale w przeciwnym kierunku w stosunku do kierunku obrotu korbki.
Zmianę kierunku tarczy uzyskuje się stosując dodatkowo koło pośredniczące.

Należy do przekładni gitarowej założyć koła zębate a=32, b=72, c=24, d=24 i dołożyć koło
pośredniczące a następnie obrócić korbą o L=8 otworków na okręgu podziałowym M=18.
PODZIELNICA JEDNOTARCZOWA
 PODZIELNICA DWUTARCZOWA
Podzielnica dwutarczowa ma dwie tarcze podziałowe T1 i T2 oraz przekładnię obiegową do podziału
złożonego.
Podział zwykły dokonywany jest za pomocą korby K1 i tarczy T1, analogicznie jak w podzielnicy
jednotarczowej. W tym przypadku przekładnia (rys b) obiegowa spełnia rolę sprzęgła i podziału
dokonuje się przez obrót korby K1 w stosunku do nieruchomej tarczy T1 o wartość:
40
Z = 24, 28, 30, 34, 37, 38, 39, 41, 42, 43, 46, 47, 49, 51, jK1 
z
53, 54, 57, 58, 59, 62, 66, 100
Podzielnica ta zaopatrzona jest w
tarczę T1 mającą liczby otworów na
okręgach podziałowych, wynoszące 24 ÷
100.
Podział złożony na części
dokonywany jest za pomocą obu korb K1 i
K2 przez wykorzystanie na tarczach T1 i T2
okręgów podziałowych o M1 = M2 = 100
otworów.
W przypadku podziału złożonego
obrotowi korby K2 o jedną działkę na
okręgu o 100 otworach na tarczy T2
odpowiada przemieszczenie wrzeciona o
wartość równą:
1 1 1 1
jWR  
40 100 100 400000

1/40 – przełożenie przekładni ślimakowej,

1/100 – przełożenie przekładni obiegowej,
1/100 – ilość otworów na małej tarczy T2
 PODZIELNICA DWUTARCZOWA

Przykład podziału: z = 71

L1 – liczba podziałek na okręgu M1 = 100 tarczy T1,

L2 – liczba podziałek na okręgu M2 = 100 tarczy T2.

Jeżeli korbkę K2 obrócimy o 34 otworki zamiast o

To popełnimy błąd równy

Błąd ten odniesiony do pełnego obrotu wrzeciona podzielnicy jest równy

obrotu wrzeciona
 PODZIELNICA DWUTARCZOWA

Podział na kąty

Na podzielnicy można również dokonać podziału na kąty. Taki podział realizuje się na okręgach
podziałowych M1 = M2 = 54 otwory.
Można go zrealizować posługując się poniższą analizą.
Jeden pełny obrót korby K1 spowoduje obrót wrzeciona podzielnicy o kąt równy
a1 = 360/40 = 9
(pomiędzy korbą a wrzecionem podzielnicy znajduje się przekładnia ślimakowa o przełożeniu 1/40).

Jeżeli przełożymy korbę K1 o jeden otworek na tarczy podziałowej o M1 = 54 wówczas wrzeciono

podzielnicy obróci sie o kąt
a2 = 9/54 = 540'/54 = 10'.

Jeżeli przełożymy korbę K2 o jeden otworek na tarczy podziałowej o M2 = 54 wówczas wrzeciono

podzielnicy obróci sie o kąt
a3 = 360/(40×100×54) = 6''.
 PODZIELNICA DWUTARCZOWA

Przykład: dokonać podziału o kąt a = 1043'12''

Jeden obrót korby K1 spowoduje obrót podzielnicy o kąt 9. Pozostanie jeszcze 1 do zrealizowania.

Można to zrobić przekładając korbę K1 o odpowiednią liczbę otworków. Jeden otworek K1 powoduje
obrót wrzeciona o kąt a2 = 10'.
Jeżeli przełożę korbę K1 o 6 otworków to wówczas wrzeciono podzielnicy obróci się o kąt równy
6×10' = 1.
Czyli jeden pełny obrót K1 i 6 otworków spowoduje obrót wrzeciona podzielnicy o kąt równy 10.
Jeżeli korbę K1 przełoży się o 4 otwory to wrzeciono podzielnicy obróci się o kąt 4×10' = 40'.
Jeden pełny obrót korbą K1 o i przełożenie jej oo 6+4=10 otworków spowoduje obrót wrzeciona
podzielnicy o 1040'.
Pozostaje do zrealizowania jeszcze 3'12''. Można to zrobić obracając korbą K2 również na okręgu
podziałowym M2 = 54 otwory.
Przełożenie korby K2 o jeden otworek na małej tarczy spowoduje obrót wrzeciona podzielnicy o 6''.
Przełożenie korby o 10 otworów spowoduje obrót wrzeciona o 1'. Żeby zrealizować obrót
wrzeciona o kąt 3' należy korbę K2 przełożyć o 10x3 = 30 otworków na małej tarczy. Pozostaje
jeszcze 12'' - czyli w zasadzie dodatkowe 2 otworki korby K2.

Żeby zrealizować obrót wrzeciona podzielnicy o kąt a = 1043'12'' należy:

 Korbą K1 wykonać jeden pełny obrót i dodatkowo przełożyć ją o 10 otworków na okręgu
podziałowym M1 = 54
 Korbę K2 należy przełożyć o 32 otworki na okręgu podziałowym M2 = 54.
 PODZIELNICA podział liniowy

Przedmiot należy zamocować na stole frezarki, na którym

jest również zamocowana podzielnica.
W celu nacięcia podziałki lub zębatki należy zmienić
położenie osi wrzeciona frezu na równo ległe do kierunku
przesuwu stołu.
Obracając korbkę podzielnicy nadajemy ruch obrotowy
śrubie pociągowej przez ślimak, koło ślimakowe i koła
zmianowe. Należy więc przyjąć ilość obrotów nk korbki i dla
tej wartości ustalić koła zmianowe w przekładni gitarowej w
sposób następujący:

t - podziałka, mm,
m - moduł, mm,
Sp - skok śruby pociągowej stołu, frezarki, mm
nk - ilość obrotów korbki lub wielkość przekręcenia
korbki.
PODZIELNICA podział liniowy
PODZIELNICA podział liniowy
 PODZIELNICA podział liniowy
Przykład 1

Obliczyć koła zmianowe w celu wykonania zębatki o m = 4 mm, znając skok śruby pociągowej stołu
Sp = 10 mm.

Wielkość przełożenia przekładni gitarowej nie powinna być mniejsza niż 1:5 i większa niż 5.
Dlatego też można przyjąć, że nk = 12.

Dla przybliżonej wartości p = 22/7 popełnia się tutaj błąd podziałki równy

Obliczony błąd jest niewielki ale czasami wymagana jest większa dokładność. Dlatego poniżej
przyjęto inne przybliżenie liczby p .

Ponieważ żadne z kół zmianowych nie jest wielokrotnością liczb 13 i 29 dlatego też dla nk
należy dobrać taką wartość żeby w jej liczniku wystąpiły liczby 13 i 29.
 PODZIELNICA podział liniowy
Przykład 2

Obliczyć koła zmianowe w celu wykonania zębatki o m = 3 mm, znając skok śruby pociągowej stołu
Sp = 6 mm.

nK = 5∙3,14=15,70=15
 PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej

Linia śrubowa może powstać poprzez nawinięcie trójkąta prostokątnego OAB na walec o średnicy
d, przy czym jedna przyprostokątna OB nawijanego trójkąta powinna być równa pd i pokrywać się z
podstawą walca, a druga Sn może mieć wartość dowolną.

Po nawinięciu trójkąta na walec przeciwprostokątna OA wyznaczy na nim linię śrubową, a

przyprostokątna AB = Sn będzie równa skokowi wyznaczonej linii śrubowej. Kąt b zawarty między
linią śrubową i tworzącą walca nosi nazwę kąta pochylenia linii śrubowej.

Kąt g zawarty między podstawą walca a linią śrubową nazywa się kątem wzniosu linii śrubowej.

Odcinek A'B' = AB = Sn nazywamy skokiem linii śrubowej.

 PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej

Stół frezarki wraz z osadzoną na nim podzielnicą jest obrócony względem pierwotnego położenia o
kąt b, przy czym: gdy nacinamy na walcu linię śrubową prawozwojną, wówczas stół należy obrócić w
lewo (patrząc oczywiście na stół z góry) i przeciwnie gdy nacinamy na walcu linię śrubową
lewozwojną, wówczas stół należy obrócić w prawo.
 PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej

Przedmioty obrabiane mogą mieć:

1) skok duży, a więc gwint stromy (np. frezy, rozwiertaki śrubowe, koła zębate o zębach
śrubowych itp.);
2) skok mały (np. śruby, ślimaki itp.
W tym przypadku musi być użyta specjalna głowica zmieniająca położenie osi frezu, gdyż stół
frezarki nie można obrócić o tak duży kąt.
 PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej

Zastosowanie podzielnicy do frezowania

zwojów ślimaka.
 PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej

Przykład
Ustalić dane potrzebne do obróbki walcowego koła zębatego o zębach śrubowych gdy z = 28,
mn = 5, b = 25

Obliczenie średnicy podziałowej

Obliczenie skoku linii śrubowej zębów koła

Obliczenie kół zmianowych

Znając wartość przełożenia można dobrać koła zmianowe za pomocą tabel. W praktyce na
podstawie podobnych obliczeń nigdy nie da się tak dobrać kół zmianowych, żeby nie wystąpił błąd.
Na podstawie tabel dobrano:
PODZIELNICA frezowanie linii śrubowej
 PODZIELNICA frezowanie krzywek

Krzywki mają kształt spirali Archimedesa. Spirala ta powstaje w ten sam sposób jak linia śrubowa, tj.
przedmiot musi się obracać, a jednocześnie przesuwać. Przy powstawaniu linii śrubowej przesuw
odbywa się wzdłuż osi przedmiotu, natomiast przy spirali Archimedesa ruch ten musi się odbywać
prostopadle do osi obrotu przedmiotu.
W każdej krzywce wyróżnia się:
skok spirali Ss - odpowiadający pełnemu kątowi (360° tj. jednemu obrotowi),
skok krzywki Sk — odpowiadający środkowemu kątowi φ przy czym można ustalić proporcję:
 PODZIELNICA frezowanie krzywek

Układ mechanizmów łącznie z Układ mechanizmów łącznie z

podzielnicą do nacinania krzywek przy podzielnicą do nacinania krzywek przy
pionowym ustawieniu wrzeciona ukośnym ustawieniu wrzeciona
podzielnicy podzielnicy
PODZIELNICA frezowanie krzywek
 PODZIELNICA frezowanie krzywek

Przykład 1
Naciąć krzywkę o skoku spirali HA = 70 mm na frezarce z zastosowaniem podzielnicy. Skok śruby
pociągowej wynosi hp = 6 mm.

Przykład 2
Na frezarce uniwersalnej poziomej należy wykonać krzywkę o skoku HA=24mm z wykorzystaniem
podzielnicy uniwersalnej dwutarczowej. α = 30˚, hp=6mm, b=20mm