Untitled

.
* ‘3 .‘ :Q. ,
— C
C
‘N L=r
o.:rw ).Ij
1 fl Di 1
H ;r’ ft
—
—
I -C
•
N N
• rn .• V
,
fl •
1
Di N V’
‘1
c •
‘H 0 V
•
..••
* • H •
p. 3, .
—
I —. ‘B
V
“
i ‘V
‘ ‘
V . • : •, •* H: . JL uLV:
. ,• . . . .. ‘.
- • I’;’ U1’;
-:
,--ft
\it*._
- -
B I
L B P
N ‘. > -
V. IV. .V , I
,
‘j
Hk B I.B.*L
‘: P
5 .
• ,: .
•
._——_‘ \I•.j .
:: P V
Przyidad wska±rnkow kwasowo-zasadowych
. — Barwa w-srodowisku
Wskazntk — - Zakres pHmiany barwy
-$vasom
btkit tyrric2twy Ota nebeska 8,0—9,6
bkit bromokrezo[owy óta niebieska 3,0— 11,6
czerwieñ Kongo n!ebieska czerwona 3,0—5,0
oran metylowy czerwona 3,211,11
zieleñ bromokrezolowa ókta niebieska 3,8— 5,2
bkçkit bromotymolowy ±ókta niebieska 6,0— 7,6
takmus czerwona niebieska 8,3
fenotoftateina bezbarwna matinowa 8,2—10,0
State dysocjacji wybranych kwasów i zasad

(podane wartoci dotycz temperatury 25°C)
Wzórzwzku taa dysocacji Nazwa zwyaarowa zsiizku StIa dysocjacj

kwasy nieorganiczne kwasy organiczne
HCN 6,16 10° benzoesowy 6,115 10
3
C
2
H 0 chtorooctowy 1,11. 10
HF 6,31 10 dichtorooctowy 3,3 10

.
2
HNO 5,62- 10 fenol 1,29- 10-10
1 6,92- 10
K
P0
3
H 2
= 6,16 10
- maskowy 1,117- 10
__11,8- 10_13
3
K
5
2
H mtekowy 8,32- 10
3
S
0
H 0 mrówkowy 1,76- 10
zasady - — octowy 175 10

3
NH 1,714. 10 waterianowy 1,’i11- 10
—NH
3
CH
2 11,26- 10- - K 1 5,9- 10-2
szczawiowy
(CH
—
2
)
3 NH ‘4,78- i0- 2 = 6,14. 105
K
N
)
3
(CH 6,30- 10 trichtorooctowy 1,99. 10_I
2
—
5
H
6
C NH 11,3 10
-
triftuorooctowy 5,0. 10_i
ftoczyny rozpuszczatnoci wybrariych zwizków trudno rozpuszczaüiych VI wodzie

(podane waroci dotycz temperatury 25°C)
Wzór zwizku I[oczynrozpuszczaLnod Wzór zwizku ILoczyn jpzpuszaaLnod

AgBr 5,35 10° - 2
Be(OH) 6,92 10_23 -
AgCt 1,77 10° -

3
CaCO 3,36 10 -
3
C
2
AgO 8,116 1012 -
2
Ca(OH) 5,02 10 -
CrO
7
Ag 1,12 10° -
2
Cu(OH) 5,6 1020
-
Ag! 8,52 1017 -

CuS 1,0 10
-
5
P
3
AgO 8,89 10° -
FeS 1,0 10_il
-
0
A[P0 9,811 10_21 -
7
Mg(OH) 5,61 102 -
3
8aC0 2,58 10 - 2
Pb! 9,8 10-s
-
7
RaCrO 1,17 10° -
PbS 1,0 10-27
-
BaS0 1,08 10 -
2
Zn(OH) 5,0 10-17
-
7
Ladan1a
liceum — poziom podstawowy i rozszerzony
chernia
Malgorzata Krzeczkowska
Joanna Loch
ALeksander Mizera
WYDAWNIC11NO
SZKOLNE
4 PWN
Mthgorzata Krzeczkowska, Joanna Loch, Ateksander Mizera
adki crz uktz tpoegc:

Projckt ok
1
Jan Krzysztofiak, Parastudio
www.parastudio.p
Opracowanie radakcje:
Marta Pawus
Magdaena Matyja-Pietrzyk
iL
Ewa Gatczak
Rodkcj
Marya Broda
Rafa Bojdys
© Copyright by Wydawnictwo Szko[ne PWN Sp. z o.o., Warszawa — 8ie1sko-Biaa 2010

ISBN 978832620SLi22
Wydawnictwo Szko[ne PWN Sp. z 0.0., Warszawa Bie[sko-Biaa

—
uL Mieszka I 38
L33O0 BieIsko-Biaa
teL/faks (33) 822 97 97, 822 90 90, 822 90 80
Wydanie I, dodruk 1
Druk ukoiczono w padzierniku 2010 r.
Druk I oprawa: Biabstockie Zakady Graficzne
spis treci
Wstçp
1. Substancje chemiczne i icli waciwoci 6

2. Budowa atomu 13
3. UkIad okresowy pierwiastków 27
LI. Wizania chemiczne. Budowa czsteczki 32
5. Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje utteniania-redukcji 38
6. Podstawowe prawa i pojçcia chemiczne. Stechiometria 1111
7. KLasyflkacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad 52

8. Wtakiwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków— blok s 60
9. Wtaciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków bLok p
— 711
10. Wtaciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków blok d

— 91
11. Uktady dyspersyjne i ich charakterstyka—‘ L’-< 1 1011
a 12. Równowagi w roztworach wodnych e[ektrolitów 118
• 13. Efekty ciepine reakcji 132
• hi. Kinetyka i statyka chemiczna 1112
•15. E(ektrochemia 157
16. Wçgtowodory i fluorowcopochodne wçglowodorow 168
17. Atkohole i fenoLe 181
18. Atdehydy i ketony 192
19. Kwasy karboksytowei ich pochodne 202
20. Amidy, aminy, aminokwasy, bialka 220
21. Wçgtowodany (cukry, sacharydy) 236
1. Substancje chemiczne i ich wtaciwoci 250

2. Budowa atomu 252
3. Uklad okresowy pierwiastków 257
Li. Wizania chemiczne. Budowa czsteczki 259
5. Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje utleniania-redukcji 262
6. Podstawowe prawa i pojçcia chemiczne. Stechiometria 265
7. Ktasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad 267
8. Wtaciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków blok s — 270
9. Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków b[ok p — 275
10. Wtadwoci wybranych pierwiastków i ich zwiqzków blok d — 283
11. Uktady dyspersyjne i ich charakterystyka 288
12. Réwnowagi w roztworach wodnych etektroLitów 293
13. Efekty ciepLne reakcji 298
111. Kinetyka i statyka chemiczna 300
15. E[ektrochemia 3011
16. Wçgtowodory i fluorowcopochodne wçglowodorów 308
17. Alkohole i fenote 315
18. Atdehydy i ketony 320
19. Kwasy karboksytowe i ich pochodne 326
20. Amidy, aminy, aminokwasy, biaWa 336
21. Wçgtowodany (cukry, sacharydy) 3L5
Literatura 351
wstçp
Oddajemy w Pañstwa rce Zadcinfa z chemii. Cwiczenia w ksice

zostay podzieone na 21 tematycznych rozdziaOw, obejmujcych
cal podstawç programow chemti w szkoe ponadgimnazjalnej na
poziomie podstawowym oraz rozszerzonym. Zadania w kadym roz
dziale poprzedzone s wymaganiami egzaminacyjnymi, podzielonymi
wedug standardów wymagañ na: wiadomoci I rozumienie, korzysta
nie z informacji I tworzenie informacji. Zostay one opracowane na
podstawle informatora CKE, obowI4zujcego na egzaminie maturat
nym z chemil od 2008 roku. W zbiorze znajduj si te odpowledzi do
wszystkich zadañ.
Zadanla s dedykowane przede wszystkim uczniom zdajcym egza
mm maturatny z chemli na poziomie podstawowym tub rozszerzo
nym ze wzgtdu na wyrane rozdzietenie treci obowizujcych na
kadym z poziomów. ZawIeraj one róne typy zadañ zamkniçtych
I otwartych, które pozwataj4 doskonati m.in. umiejçtnoci rachun
kowe, praktyczne zastosowanie wiedzy teoretycznej do rozwi4zywa-
nia ró±norodnych probtemów chemicznych, zdo1noci projektowania
dowIadczeñ, przewidywania obserwacji I formubwania wniosków
oraz zapisywania równañ reakcji w cigach przemian.
Systematyczna, catoroczna praca z Zadaniami pozwoti na sotidne
powtórzenie materiatu I usystematyzowanie wiadomoci przed egza
minem maturatnym. Pozwoti take wIczy rozwi4zywanie zadañ
o zrónicowanej trudnoci I rónorodnym typie, podobnych do tych,
które znajduj si w arkuszach egzaminacyjnych. Przed przystpie
niem do rozwizywania zadañ z wybranego rozdziau warto powtárzy
najwa±niejsze wIadomoci, posuguj4c sic Repetytorfum, które wraz
z adaniami I Trenerem stanowl komptetny zbiór pubtikacji utatwiaj
cych przyswajanie wIadomoci przed egzaminem maturatnym.
Zadania bçd przydatne take uczniom wszystkich typów szkó ponad
gimnazjalnych w trakcie bie4cej nauki, przygotowania do sprawdzia
now I konkursOw wledzy chemicznej.
Autorzy I Wydawnictwo
— —
en
Poziom podstawowy*
I. WIADOMOCI I ROZLJMIENIE
Zdajcy potrafi:
> poda typowe wtaciwoci fizyczne metali I niemetali (np. stan skupienia, barwa, poysk);
> opisa przyczyny powstawania najbardziej powszechnych zanieczyszczeñ rodowiska naturatnego;
opisa zagroenia wynikaj4ce z niewacIwego przechowywania I zastosowania najwaniejszych
substancji chemicznych.
II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdajcy potrafi:
> odczyta I zinterpretowa informacje z uldadu okresowego pierwiastków, tabtic chemicznych,
wykresów;
> uzupelni brakuj4ce dane na podstawie informacji podanych w formie: tekstów 0 tematyce
chemicznej, rysunków przedstawiaj4cych przebieg dowIadczeñ, wykresów I tabet;
> skonstruowa wykresy wedug podanych zatenoci;
> opisa stowami tub przedstawi za pomoc rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zjawisk
tub procesOw;
> anatizowa, interpretowa I porówna dane zawarte w tablicach chemicznych I opracowaniach
naukowych tub poputarnonaukowych.
III. TWORZENIE INFORMACJI

Zdajcy potrafi:
> dostrzega zwl4zkl przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w zatenoci
ad warunków, w których przebiegaj typowe reakcje chemiczne;
> wjania przebieg zjawisk spotykanych w yciu codziennym, postugujc sic wiedz chemiczn
w koretacji z innymi naukami przyrodniczymi;
projektowa metody rozdzletania skadników mieszanin, w tym roztworów waciwych I zawiesin;
> ktasyfikowa substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji chemicznych lub wtaciwoci
fizykochemicznych;
> dokonywa uogotnieñ I formuowa wnioski, ukada zwiçz strukturç wypowledzi.

Zdaj
c
4 y potrafi:
jak no poziomie podstawowym, a ponadto:
projektowa metody rozdzietania skadników ukadáw homogenicznych I heterogenicznych.
Opracowane na podstawie ffiformatora CKE: http://www.cke.edu.p(/images/storiesnf_mat_od2OO8/chemia_a.pdf
6 I Czçc I. Zadania
I
Poziom podstawowy I Ii !m*
I c
Zadanie 1.
Do jakich mieszanin zaliczysz wodny roztwór chiorku sodu? Podaj sposób rozdzieenia tej Trener rozdzia 3.
—
mieszaniny na sfdadniki. Repetytorium rozdzia[ 1.

—
Rodzaj mieszaniny:
Sposób rozdzieenia:
Zadanie 2.
W jaki sposób mona rozdzieh mieszaninç sproszkowanego jodu I piasku? Opisz sownie spo
sob rozdzieenia.
Sposób rozdzieenia:
Zadanie 3.
Podaj sposób rozdzielenia na skadniki emusji oleju sbnecznikowego w wodzie. W tym cetu
podpisz eementy rysunku I krótko opisz wykonywane czynnoci.
Sposób rozdzielenia:
Zadanie Li.
Przedstaw sposób rozdzieenia na skadniki mieszaniny piasku, soh kuchennej oraz op*ków
eaza. Opisz koejne kroki dowiadczenia.
III:
IV:
Substancje ctiemiczne i ich waciwoci 7

Zadanie 5.
Poniszy rysunek przedstawia schemat aparatury u±ywanej do destyl.acji. Podpisz kazdy eement
na rysunku oraz krótko omów zasady rozdzieania mieszaniny na drodze destyacji, uzuperriajc
poniszy tekst. Do opisu rysunku u wymienionych w ramce pojç.
mieszanina, oddzietony skiadnik, cbkodnica, termometr, panik, doprowadzanie zimnej wody,

odprowadzanie wody, odbieralnik.
I
Zasada rozdziatu mieszaniny substancji na drodze destyacji:
A. W czasie destyacji mona rozdzieh substancje majce rórt
a tym samym rónice Sic temperaturami -
B. W chtodnicy nastçpuje par odparowanej substancji, która

w postaci zbierana jest do odpowiedniego naczynia, zwa
nego
Zadanie 6.
Poniej podano kika sposobów rozdziatu mieszanin niejednorodnych.
sczenie (fiLtracja), dekantacja, sedymentacja, subhmacja
A. Ztewanie cieczy znad osadu to

B. Przejcie data statego bezporednio w gaz to —
C. Przepuszczanie mieszaniny przez sczek (porowat przegrodç) to

D. Powone opadanie cz4stek substancji statej, rozproszonej w cieczy, pod wptywem wtas
negociçaruto
Zadanie 7.
Poniej podano kilka sposobów rozdziau mieszanin jednorodnych.
odparowanie, desty[acja, chromatografia bibubwa
Wpisz nazwç opisywanego sposobu rozdziahj mieszanin.

A. Metoda rozdzietania deldych mieszanin wykorzystujca rónice w temperaturach wrzenia
skadników to
B. Metoda rozdzieania cieldych mieszanin wykorzystuj4ca ró±nice w szybkoci wçdrowania
skadników przez pasek specjat.nej bibuy to
C. Metoda po1egajca na przeprowadzeniu ciekego rozpuszczalnika w stan pary to
Zadanie 8.
4 metodç zastosujesz do rozdziau wymienionych w ramce mieszanin?
iak
atrament, roztwOr wodny soh kuchennej, ropa naftowa, skrop[one powietrze
Uzuperiij tabeç.
Odparowanie Desty[acja Chromotografla bibulowa
Zadanie 9.
Poniej wymieniono kitka mieszanin.
woda + sôl kuchenna, woda + piasek, cukier + woda, etazo + siarka, piasek + siarka, woda + siarka
Uzupenij tabee, wpisujc w odpowiednie miejsce kad z wymienionych mieszanin.
Mieszanina jednorodna Mieszanina niejednorodna
Substancje chemiczne i ich waciwoci 9

Zadanie 10.
Podaj nazwy naczyñ [aboratoryjnych przedstawionych na rysunkach 1-7: 7
6
3
L1;iY
6.. ---------- --- -
7. -
Zadanie 11.
Piktogramy to znaki ostrzegawcze umieszczane na opakowaniach odczynników chemicznych.
Przyporzdkuj przedstawionym poniej piktogramom opis zagro±eñ, ktOre symboLizuj.
1 2 3 5
2 3 5_
A. Materiay wybuchowe.
B. Substancja o toksycznoci ostrej (droga pokarmowa, skóra, droga oddechowa). Dziaanie
toksyczne na narz4dy doceowe.
C. Dziaanie rce/drani4ce na skórç.
D. Dziaa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
E. Substancje i mieszaniny samoreaktywne. Substancje cieke atwopane.
Zadanie 12.
Podane poniej substancje podziel na metae I niemetae. Podaj take trzy charakterystyczne
waciwoci fizyczne metali.
mieth, siarka, ten, sod, rubid, chrom, fosfor, ftuor, neon, wapO, wegieL
Metae:
Niemetae:
Waciwoci fizyczne metab:
2.
3.
10 I Czç I. Zadania
Zadanie 13.
Uzupeniajc poniszy tekst, wyjanij rónicç pomiçdzy przemian fizyczn a przemian che
miczn.
Wczasie przemiany powstaj4 nowe substancje owaciwociach

od wIaciwoci substancji wy$ciowej.
W czasie przemiany substancje najczçciej zmieniaj swój stan
skupienia, natomiast nie tworz si zwizki chemiczne.
Zadanie 114.
Podzie[ wymienione niej procesy na przemiany fizyczne i reakcje chemiczne.
topnienie todu, spatanie wiecy, sublimacja jodu, przejcie siarki jednoskonej w rombow, synteza
wody z pierwiastków, topnienie parafiny, cicie papieru, stapianie siarki z etazem, spatanie magnezu,
pieczenie ciasta
Przemiana fizyczna Reakcja chemiczna
Zadanie 15.
Powietrze to jednorodna mieszanina gazów skadajca 51? gównie z azotu, tenu, argonu
i innych gazów. Na podstawie danych z poniszej tabeU narysuj wykres supkowy przedstawia
j4cy procentow4 zawarto objçtociow gazów w powietrzu.
Sktadnik powietrza Zawartosc [%]

azot 7808
tten 2095
argon 093
rnne 0O’4
Substancje chemiczne ± ich wac±woc± I 11

Zadanie 16.
Jakie czynnoci aboratoryjne przedstawiaj ponisze rysunki. Wpisz ich nazwy.
A. B. C. D.
Zadanie 17.
Przeczytaj dokadnie fragmenty tekst&, w których zamazano istotne informacje, a nastçpnie
podaj nazwy zjawisk powodujcych degradacjç rodowiska naturanego. Wykonaj take poe
cenia dotyczce tekstów oznaczonych hterami A, B i C.
A. to zjawisko polegaj4ce na znacznym ubytku jego naturalnej war-i

stwy otaczajcej Ziemiç. powstaje w atmosferze z tienu, a do tego procesu potrzebne
1. Nazwa opisanego zjawiska: jest wiatlo. Za mo±na uzna taki obszar w warstwie w ktO
rym stçzenie ozonu spadlo o 50%. Przyczyn4 s emitowane do atmosfery
2. Nazwa i wzór sumaryczny substancji, gazy glOwnie freony (ktorych emisjç ju± znacznie ograniczono). ale take metan I tienki
—
azotu.,jest niezbgdny w atmosferze, poniewa chroni organizmy ywe przed szkodli

o której mowa w tekcie: wym promieniowaniem ultrafioletowym (UV) emitowanym przez Slonce. Znaczne ubytki
j3 spowodowaly, e do powierzchni Ziemi dociera dua porcja promieniowania UV,
dlatego mm. opalanie sie bez zastosowania preparatow z odpowiednim filtrem mote byi
niebezpieczne dia skOry. Promieniowanie UV dziala szkodliwie takie na oczy.
B. s glOwnie przez tienki siarki I tlenki azotu. Zanieczysz

czenia powietrza reaguj z par wodn i tienem, tworz4c odpowiednie kwasy.
1. Nazwa opisanego zjawiska: Za .juwaane s takie, ktOrych pH jest nisze od 5.
znacznie pogarszaj jakoic gleb dzialaj4 tak±e szkodliwie na roiliny powo
—
duj utratç magnezu i chiorofilu, czego skutkiem jest spowolnienie procesow metabolicz
nych u roilin (glOwnie fotosyntezy). Wplywaj negatywnie 515 Stan budynkow I zabytkow,
wywoIujc rozklad weglanu wapnia wchodzcego w skiad materialOw budowlanych.
przyspieszaj korozjç, prZeZ co przyczyniaj4 sic do niszczenia rur. slupow
czy fundamentOw budynkOw.
to zjawisko polegajce na zatrzymywaniu przez substancje obecne

C.
w atmosferze czçicm promieniowania J)Jemitowanego przez Ziemiç i odbijanego
1. Nazwa opisanego zjawiska: od jej powierzchni. Naturalny wywoluje para wodna obecna w dol
nej czçci atmosfery. Para wodna przepuszcza promieniowanie kosmiczne docierajce
do Ziemi i zatrzymuje czç promieniowania emitowanego przez Ziemiç. Dziçki temu na
2. Jakie dwa rodzaje opisanego zjawiska Ziemi moliwe s dodatnie temperatury. Istnieje tak±e mnny rodzaj
mona wyróni i co je wywouje? sztuczny, spowodowany dzialalnoci4 czlowieka. Za powstanie antropogenicznego efektu
a) jiiedzialne S4 gromadzce sic w atmosferze gazy —
glownie tienek wçgla(IV), ale take metan, freony i tienki azotu Gazy te, wystçpujce
w podwyszonym stç±eniu w atmosferze, pochlanianiaj promieniowanie
b) ktOrego ole pochiania pars wodna. Efektem tego jest zatrzymywaniewiçkszej ibid ciepla
w pobliu powierzchni Ziemi. to op. topnienie lodowcOw,
podnoszenie sic poziomu mOrz I oceanOw, wzrost temperatury I ibid opadOw naZiemi. -
1
Fragmenty tekstu pochodz z ksiki: M. Krzeczkowska, J. Loch Szkolny przewodnik. Chemia Wyd. Szkofne
PWN. Warszawa Bietsko-Biaa 2008.
—
12 I Czcd I. Zadania
Poziom podstawowy*
I. WIADOMOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç zwizanych z budow4 atomu;
> okreH na podstawie zapisu E [iczbç cz4stek eementarnych w atomie I jonie oraz skad
jdra atomowego;
> wykaza sic znajomoci4 I rozumieniem pojç: masa atomowa I masa czsteczkowa;
‘
zapisa konfiguracjç etektronow atomów pierwiastków o 7 1÷20 oraz ich prostych jonow,
ustati .iczbç etektronów watencyjnych;
przewidywa typowe stopnie uttenienia pierwiastka na podstawie konfiguracji eektronowej;
> okreii zwi4zek miçdzy budow atomu a konfiguracj4 eektronow pierwiastka;
> wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç zwi4zanych z naturatnymi przemianami pro
mieniotwórczymi (a, J3j);
> porównywa trwao izotopów promieniotwórczych na podstawie okresów póttrwania;
> opisa zagroenia zwizane z promieniotwórczoci;
> zapisywa równania I przewidywa produkty naturatnych przemian promieniotwórczych (a,
131.
Zdajcy potrafi:
jak na poziomie podstawawym, a ponadto:
> stosowa zasady rozmieszczania eektronów na orbitatach do zapisu konfiguracji etektrono
wych atomów pierwiastków a Z = 1 ÷ Lb (zapis petny, skrócony z symbolem hetowca i ,,ktat
kowy”) oraz ich prostych jonów, a takie ustati tlczbç etektronów watencyjnych;
> okreti pozostate ticzby kwantowe zwizane z gówn 1iczb kwantow n 1, 2, 3 I opisa
stan etektronu w atomie za pomoq ticzb kwantowych;
> wykaza sic znajomoci4 poj zwizanych ze sztucznymi przemianami promieniotwórczymi;
> zapisywac równania i przewidywa produkty naturatnych przemian promieniotwórczych (a, J3j
oraz sztucznych reakcji j
drowych.
4
Budowa atomu I 13
Zdajcy potrafi:
stosowa pojçcie ,,okres pótrwania” do sporzdzania wykresów rozpadu pierwiastków pro
mieniotwórczych I szacowania iLoci materiau promieniotwórczego;
ob1iczy redni masç atomow pierwiastka na podstawie procentowego skadu izotopo
wego oraz procentowy sidad izotopowy pierwiastków wystçpujcych w postaci dwOch natu
ranych izotopów;
obIiczy zmian masy izotopu promieniotwórczego w okre[onym czasie, znajc jego okres
pótrwania.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Napisz Liczby protonów, neutronów I elektronów wystçpujcych w nastpujcych atomach Trener rozdzia 2.
—
hibjonach: Repetytorium rozdzia 2.

—
a) 31
Ga
b) AL
3 -
c) Ci.
Zadanie 2.
Napisz, jak warto ma hczba masowa izotopu rtçci zawieraj4cego 122 neutrony?
Zadanie 3.
Napisz, i.e protonów, neutronów I eLektronów wystçpue w kationie magnezu
Zadanie
Napisz konfiguracje ei.ektronowe atomów Ca i Ci. w stanach podstawowych (w notacji powb
kowej K, L, M, ..j, konfiguracje ei.ektronowe jonów oraz najbardziej typowe stoprule utlenie
nia tych pierwiastków w zwIzkach.
Konfiguracja elektronowa:
atomu Ca: atomu Ci.:
kationu Ca
:
2 anionu Ci.:
Typowy stopnieñ uti.enienia w zwizkach:

atomu Ca: atomu Ci.:
l’i I Czç I. Zadania

Zadaoie 5.
Dane s konfiguracje e[ektronowe kiku pierwiastków.
a) 2
K
L ’, b) 2
K
L S, c) K
, d) K
1
N
M
8
L
2 , e) K
8
L
2 , f) K
3
L
2 M
8
L
2
A. Które pierwiastki na[e do tej samej grupy ukadu okresowego? Podaj numer grupy
i wymieñ je, porz4dkujc ich symboe wedug wzrastajcej liczby atomowej.
Pierwiastki naece do tej samej grupy:
Numergrupy: -
Uszeregowarie symboLe pierwiastków: -
B. Które pierwastki nae do tego samego okresu? Podaj numer okresu i wymieñ je, porzd
kuj4c ich symbote wedtug wzrastaj4cej Liczby atomowej.
Pierwiastki nate±ce do tego samego okresu:
Numerokresu:
Uszeregowane symbote pierwiastków.
Zadanie 6.
Pewien metaticzny pierwiastek X tworzy z chiorem zwi4zek 0 wzorze XCt
. ion prosty tego
2
pierwiastka w tym zwi4zku zawiera 28 eektronów.
A. Zidentyfikuj pierwiastek X, podajc jego symboL i nazw.
B. Jakiego rodzaju wi4zanie wystçpuje w zwizku XCL
?
2
Zadanie 7.
Istmej4 dwa trwae izotopy bromu: 79Br i 818r. Da uproszczenia zaómy, e masa atomowa
tych izotopów jest równa Liczbowo Liczbie masowej, np. m(
Br) = 79u.
79
A. Napisz, ite jest rodzajów czsteczek Br

2 ró±nicych sic mas czsteczkow?
B. Napisz wzory pozostaych czsteczek Br

2 z zaznaczeniem Liczb masowych izotopów, jeii
jedn4 z takich cz4steczek jest 79
Br 79
— Br.
C. Podaj masy czsteczkowe wszystkich czsteczek Br

.
2
Zadanie 8.
Które z wymienionych jonów nie maj konfiguracji gazu sztachetnego? Zaznacz waciw
odpowied.
a) Sr
, b)Ca, c)AL
2 , d)C
3 , e)S
3 .
2
Zadanie 9.
Które pary atomów mog tworzy jony o takiej samej konfiguracji etektronowej (tzw. jony
izoelektronowe)? Zaznacz waciw4 odpowiedL
a) KiNa, b)KiCL, c)NaiCL, d)S1CL __
Budowa atomu I 15
I
lie maksymainie eiektronów moze zmieci podpowtoka 3d? Trener rozdzia 3 i 10.
—
-
Repetytorium rozdzia 2.
—
••
Stan maksymainie flu el.ektronów mote opisywa orbital. atomowy?
Napisz konfiguracjç e[ektronow (z zastosowaniem rdzenia gazu szlachetnego) atomu man

ganu w stanie podstawowym. Napisz równie konfiguracj eiektronow jonu: Mn
.
2
25
[
Mn]:
2j:
[
*
2
Mn 5
Pierwiastek X znajduje sic w drugim okresie ukadu okresowego I tworzy nastçpujce zwizki
z tienem i wodorem: X 0, XO, X
2 , X0
3
0
2 2IX , XH
5
0
2 .
3
A. Jaki to pierwiastek? Napiszjego nazwç i symbol..
B. Zapisz konfiguracjç eiektronow stanu podstawowego atomu X.
C. lie niesparowanych eiektronów zawiera atom X w stanie podstawowym?

D. lie jest podpowbk el.ektronowych w atomie X? Wymieñ je.
E. lie jest powok eiektronowych w atomie X?
F. lie jest powtok caWowicie zapenionych (zamknictych) w atomie X w stanie podstawo
wym?
__
-__ _—:_
Przedstaw petn4 konfiguracjç eiektronow atomu ttenu.

A. Konflguracja eiektronowa:
B. Narysuj odpowiedni diagram ener
getyczny przedstawiajcy rozmiesz- -
czenie eiektronów na orbitalach

w atomie tienu w stanie podsta
wowym.
C. Napisz iiczbç eiektronów waiencyjnych.
D. Napisz liczbç eiektronów niesparowanych.
Zaznacz schemat, który poprawnie przedstawla konfiguracjç eektronow atomu azotu
w stanie podstawowym.
A. B. C. D.
jj
2p
HtIti
2p
15 is is is
Atom X w stanie podstawowym ma w sumie 6 elektronów walencyjnych na podpowokach

3d i LIs. Wszystkie etektrony watencyjne s niesparowane. Jaki to atom? Podaj jego symbo
i zapisz konfiguracjç etektronow jego e[ektronów walencyjnych.
Pewien pierwiastek X ma nastçpujcy sidad izotopowy:
Skkd [%J 78,99 10,00 11,01
A. Oblicz masç atomow4 pierwiastka X z doktadnoci4 do O, I na tej podstawie zidentyfikuj

ten pierwiastek. Zaktadamy, e m(2X) = 2
1
1 u, m(
X)
25 2Su, ltd.
Odpowied:
B. Symbo’ pierwiastka:
iLth.
Lada -
Uzupenij tabeç.
B
10 B
11
Liczba protonów
Liaba neutronów
Liczba etektronów
Budowa atomu I 19
A. Pierwiastek bor jest mieszanin4 dwóch izotopów 10
B 1 B. Izotop 10
B stanowi 20% wszystkich
atomów boru. Ie procent wszystkich atomów tego pierwiastka stanowi atomy izotopu 11
B?
B I B jest hczbowo równa ich

B. Zakadajc, e masa atomowa obydwu izotopów boru 10
Uczbie masowej, obhcz masç atomow bow.
Odpowied:
Pierwiastek X naIey do btoku s. Tworzy zwi4zek z wodorem, w którym na jeden atom X przy
padaj dwa atomy wodoru, oraz jeden t[enek o wzorze XO. Rektrony wa[encyjne atomu pier
wiastka X znajduj4 si na powbce eektronowej N.
A. Zidentyfikuj pierwiastek X (napisz jego nazw i symboQ.
B. Napisz wzory sumaryczne i podaj nazwy zwizkáw opisanych w zadanlu.
C. Napisz ráwnanie reakcji z wod zwizku pierwiastka X z wodorem, wiedz4c, e po tej reak
cji roztwór ma odczyn zasadowy I w czasie reakcji wydzieta sic naj[ejszy gaz.
Istniej dwa stabilne izotopy wodoru: 1

Hi2
H. Zawarto procentowa tych izotopów wynosi
odpowiednio: 99,99% i 0,01%.
A. Podaj zwyczajowe nazwy tych izotopów.

B. Która z wymienionych czsteczek H2 wystçpuje w przewaajcej iloci w naturze:
H
1
H
H
H
2 czy
— ? ,
C. Obhcz masç cz4steczkow4 czsteczki najrzadziej spotykanej w przyrodzie.
ion o adunku +3 ma nastçpujc budowç eektronow:

• 2 eektrony 3d, które 54 niesparowane;
brak eektronów t ls;
• jon jest w stanie podstawowym (ma najnisz energiç eektronow4).
iaki jon mo±na opisa w ten sposOb? Zaznacz prawi&ow4 odpowied2.
31 b) AP, c) N
a) ,
V , a) Cr
3 t e) Ga
3 .
3
Pewien atom pierwiastka ma nastçpujc konfiguracjç e1ektronow: 1
2p
1s
2
2
3
6
3
. s Wska±
poprawn odpowiedL
A. Nie mona zidentyfikowac tego atomu na podstawie tej konfiguracji eektronowej.

B. Taka konfiguracja nie istnieje, poniewa nie jest to konfiguracja gazu szachetnego.
C. Jest to konfiguracja atomu magnezu w stanie wzbudzonym.
D. Tak zapisana konfiguracja jest sprzeczna z zakazem Patiliego.
E. Atom o takiej konfiguracji moe naee do trzeciej grupy ukadu okresowego.
fte maksymanie etektronów moe pomieci najwy±sza energetycznie podpowtoka trzeciej

powbki?
-*
Ktáry atom w stanie podstawowym ma ty[ko jeden etektron waencyjny opisany nastçpuj4cymi
Iiczbami kwantowymi: n = L, L = 0, m 0 i = Y
2 (bib —Y
)? Zaznacz waciw odpowied.
2
a) Li, b)Ca, c)Na, d)K.
J..
LacE
Stan elektronu w atomie jest opisany iczbami kwantowymi: n = 3, [ = 2, m = 0. W jaki inny

sposób mona opisa stan takiego elektronu? Zaznacz prawidbw odpowiedL
a)3s, b)2p, c)3d, d)3p, e)2p.
‘1----
Zadanc
Atom X w stanie podstawowm ma eLektrony waencyjne na podpowtokach 3s i 3p. W tym
dwa eektrony s niesparowane. Wymieñ nazwy pierwiastków, których atomy maj w ten
sposób rozmieszczone eektrony waencyjne w stanie podstawowym.
Zadanie 19.
Który z wymienionych pierwiastków ma najwiçksz co do wartoci drug energiç jonizacji?
Odpowied uzasadnij.
a) S, b) Mg, c) Na, d) Cl. — —- — — -- -
Uzasadnienie:
Budowa atomu I 21
2.
Napisz wartoci (iczb kwantowych opisujcych stan eektronu waencyjnego atomu potasu.
n= , m, m S 16 tubm S =
Napisz konfiguracje eektronowe, stosujc zapis z rdzeniem gazu szachetnego, da:

a) atomu ±eaza:
b) kationu eaza(N):
c) kationu eaza(III):
Neon stosuje sic w tampach zwanych neonówkami. wiecenie neonu zwizane jest ze
wzbudzaniem etektronów na wysze poziomy energetyczne i powrotem tych etektronów na
poziom podstawowy, czemu towarzyszy emisja kwantu wiata. Która konfiguracja odpo
wiada stanowi podstawowemu neonu, a która stanowi wzbudzonemu?
a) K
, b) K
8
L
2 L c) K
2 , d) K
1
M
8
L
2 .
1
M
7
L
2
Stan podstawowy: Stan wzbudzony:
-
iZ
Gdy jdra titu 7Li poddane s dziaaniu strumienia deuteronów (j4der deuteru, 2
H), to
powstaje nuktid litu 8
Li.
A. Napisz równanie tej sztucznej przemianyjdrowej.
B. Jakie czstki s emitowane w czasie tej reakcji?
Mg rozpada sic do 28
Izotop 28 AL
A. Napisz równanie tej przemiany promieniotwórczej. probka przed rozpadem

rjromieniotwóravm
B. Na rysunkach obok czerwone kóka oznaczaj atomy 28 Mg, a biae kóWa atomy 28
A[. Prze
ö:Ji
anatizuj rysunki I oblicz, ie uplyncb okresáw poowicznego rozpadu.
próbka 0 rozpadzie
promieniotwórczym
oQQooQc
QQQ000
Odpowied:
22 Czç I. Zadania
Które dziaanie mote skróci czas poowicznego rozpadu promieniotwórczego izotopu
strontu 90
Sr? Zaznacz poprawn odpowiedL
a) silne oziçbianie,
b) utlenianie strontu do II stopnia utlenienia,
c) szybkie ogrzewanie do temperatury 3000K,
d) poIczenie strontu z wodorem z wytworzeniem wodorku strontu,
e) adne z wymienionych wyej dziaañ.
v
0
A
20
v 00
01
A
18
v
A
19
v
39 v
0
A 18
9
3
A 20
Z powy±szego zbioru wypisz sym bole:

a) nuktidów:
b) izobarów:
c) izotonów:
d) izotopów danego pierwiastka:
Uzupenij nastçpujce równanie przemiany j4drowej, wpisuj4c w miejsce litery X odpo

wiedni nuklid.
Cf + X —‘ 3n + Lr
X=
•:--
Uzupelnij równanie sztucznej przemiany jdrowej, a nastçpnie podaj skrOcony zapis tej reakcji.
Mg+ H —‘ He +
Zapis skrócony:
/_ .
Zad
Jaki nuklid powstanie z izotopu 207
Po w wyniku emisji pozytonu?
Symbol nuklidu:
i2LLZt4.
Zadani 30.
Jdro uranu—235 ulega rozszczepieniu pod wpywem neutronu. Powstaj wtedy mniejsze
fragmenty w postaci nuklidów 90Sr i i neutronów. lIe neutronów uwalnia si w czasie
jednego aktu rozszczepienia jdra 235
U?
Liczba neutronów: - -
Budowa atoniu I 23
Jaki nukhd po pochbniçciu neutronu przeksztaca sic w 198
Au oraz proton?
Symbo nuktidu:
Napisz skrocony zapis tej przemiany:
W 1919 roku Ernest Rutherford dokona pierwszej sztucznej przemiany jdrowej, przepusz
czajc przez gazowy azot cz4stk c. Stwierdzi, e z jder 1
N powstaj wtedy jdra 17
Q.
A. Jaka cz4stka, obok 17Q, powstaje w czasie tej przemiany?

Nazwa I symbot cz4stki:
B. Napisz równanie tej przemiany.
-.
Czas potowicznego rozpadu izotopu 5

Ca wynosi 165 dni. te procent próbki 5
Ca pozostanie
po t
95 dniach?
4
ObLiczenia:
Odpowied:
Czas pobwicznego rozpadu 13 izotopu protaktynu 233

Pa wynosi 27 dni.
A. Ite dni musi uptyn, aby z próbki 233

Pa o masie 5,00 g zostao 0,625 g tego izotopu?
Obliczenia:
0dpowied:
B. Napisz równanie tego rozpadu.
2’i I Cz I. Zadania
—
Przeanalizuj wykres przedstawiajcy za1eno iczby

jder izotopu promieniotwórczego od czasu trwania rozpadu. 1,00
0,75
A. Napisz, ie wynosi czas poowicznego rozpadu tego izotopu. 0
0
• 0,50
0
‘U.
0,25
8. Napisz, p0 jakim czasie rozpadnie sic 75% pocztkowej -
Iiczby jder tego izotopu. 0

0 2,5 5,0 7,5 10
czas [godzj
Czas poowicznego rozpadu izotopu 355 wynosi 88 dni. Oblicz masç tego izotopu P0 upywie
1 dni, jeti masa pocz4tkowa próbki wynosia 8,0 g.
26L
Obticzenia:
0dpowied:
La.
Zawarto pewnego izotopu promieniotwórczego zmniejsza sic omiokrotnie w cigu
LI minut. Ite wynosi czas polowicznego rozpadu tego izotopu?
Obticzenia:
0dpowied:
Zadanie 3
Obticz czas poowicznego rozpadu izotopu X, jei z 0,01 moa izotopu X po uplywie 36 godzin
pozostato 12,5 10 mola tego izotopu.
.
Obiczenia:
0dpoed:
Budowa atoniu I 25
Radioaktywny izotop cezu 137
Cs o czasie poowicznego rozpadu 30 at ma szereg istotnych
zastosowañ w medycynie I przemye.
A. Napisz ráwnanie przemiany jdrowej izotopu 137 Cs, je1i wiadomo, ±e drugim produktem
tej przemiany, obok wydzie[onej czstki, jest 137
Ba.
B. 11e mg izotopu baru—137 powstanie ze 100 mg cezu—137 p0 uptywie 90 lat?
• Obticzenia:
Odpowieth:
C. Narysuj wykres zmiany masy cezu—137

w cigu 120 lat, jeli próbka zawieraa
pocz4tkowo 100 mg tego izotopu?
Wychwyt K poega na przeskoku dektronu z powbki K do jdra, w którym nastçpuje prze

miana zapisana poniszym równaniem.
+ p —p- + V
Opisanym przemianom towarzyszy wyemitowanie energii i czstki zwanej antyneutrinem (v).
Jaki nuklid powstanie na skutek wychwytu eektronu przez 185

1r? Napisz równanie tej przemiany.
Sore metali wprowadzone do ptomienia barwi go na charakterystyczn da danego metau

barwe. Zabarwienie ptomienia jest zwizane z:
a) ruchem protonów w jdrze,
b) usuwaniem neutronów z atomów,
c) przeskakiwaniem eektronów na wy±sze (wzbudzone) poziomy energetyczne, a nastçpnie
z powrotem na poziom podstawowy,
d) tworzeniem sic nowych wizañ.
Odpowied2:
Poziom podstawowy*
I. WIADOM0CI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> wykaza sic znajomoci4 I rozumieniem pojç zwizanych z budow4 atomu i ukadem okre
sowym pierwiastkow;
> okreti zwizek miçdzy budow atomu, konfiguracj eektronow a pobeniem pierwiastka
w ukadzie okresowym;
> okreii zmiany eektroujemnoci pierwiastków w okresach i grupach ukadu okresowego.

Zdajcy potrafi:
> odczytywa I interpretowa informacje z ukadu okresowego pierwiastków.
I. WIAD0M0CI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
jak na poziomie podstawowym, a ponadto:
> okreLi przyna1efro pierwiastków do boku s, p, d oraz usta[i pooenie pierwiastka
w uldadzie okresowym na podstawie jego konfiguracji eektronowej;
> okreI.i zmienno waciwoci kwasowo-zasadowych i ut1eniajco-redukcyjnych zwi4zkáw
chemicznych w zaeznoci od stopnia uflenienia pierwiastka centranego w zwi4zku i jego
polo2enia w ukadzie okresowym.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Uzupenij zdania.
1__
Trener rozdzia 2.
—
Liczba atomowa Z okreb iczbç — w jdrze atomowym. Repetytorium rozdzia 3.

—
Liczba masowaAtosuma liczby I wjdrzeatomowym.

W eektryanie obojçtnym atomie, liczba etektronów równa sic iczbie
Uklad okresowy pierwiastków 27

Poniej podano konfiguracj eektronow pewnego pierwiastka chemicznego w stanie pod
stawowym.
2 2p
2 2s
is 5
Na tej podstawie okrei. jego miejsce w uktadzie okresowym pierwiastków, podajc numer
grupy i okresu. Zapisz talde jego nazwç.
Grupa:
Okres:
Nazwa pierwiastka:
Zda i
Okre1 charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, obojçtny ub amfoteryczny) wymienionych
niej tenków manganu, podaj take stopiei utenienia manganu w kadym zwizku.
Tienek manganu Charakter chemiczny Stopieii utLenienia manganu
MnO
2
Mn0
7
0
2
Mn
Na poniszych rysunkach przedstawiono schemat tworzenia jonOw—jonu dodatniego i jonu

ujemnego. Zaznacz, który z rysunków dotyczy utworzenia kationu, a ktOry anionu. Uzasad
nij swoj4 odpowiedL
E.J9atom
r, <
Jon atom
>
Jon
A. B.
Uzasadnienie:
30 CzçE I. Zadania
Poniej przedstawiono fragment ukkadu okresowego pierwiastków.
A. Zaznacz na nim kierunek wzrostu w grupie i w okresie wiekoci takich jak:
a) eektroujemno zastosuj strzak rysowan cig tini4
—
b) powinowactwo e[ektronowe zastosuj strzakç rysowan przerywan Uni

—
c) energia jonizacji zastosuj podwójn strzakç

—
UKLAD OKRESOWY PIERWIASTKÔW
B. Na przedstawionym fragmencie ukladu okresowego zaznacz (obrysuj) pierwiastki nate

zce do boku s, p i d. Bok s [ini4 cig (
—
), b[ok p ini przerywan ( ),
—
blok d Lini podwójn (

—
).
C. Przyporz4dkuj symboe orbitah opisujce stan etektronów watencyjnych w atomach do
pierwiastków odpowiedniego btoku w ukadzie okresowym (n gówna ticzba kwantowa).
—
Etektrony watencvjne znajduj sic na orbitatach: Atom pierwiastka naLe±y do:

ns bloku
nsinp bloku
ns I (n—1)d Liloku
Poniej przedstawiono symbole htowców.
Rb, Cs, Li, Na, K
Uszereguj przedstawione pierwiastki zgodnie z ich maejc aktywnoci chemiczn. Zapisz

równania reakcji z wod najbardziej aktywnego i najbardziej biernego chemicznie Utowca.
Uszeregowanie:
Równania reakcji:.
LJklad okresowy pierwiastków I 31

Zdajc potrafi:
> okreii rodzaj wizania (kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe) na podstawie
rónicy elektroujemnoci 4cz4cych sic atomów pierwiastkow;
zapisywa wzory okrelajce budowe typowych zwi4zkáw jonowych (tlenki, wodorotlenki,
sole), wzory elektronowe zwizków kowalencyjnych (typowe cz4steczki homoatomowe I hete
roatomowe) oraz wçglowodorów z uwzglçdnieniem wizai’i pojedynczych i wieokrotnych;
‘ okreli typowe waciwoci fizykochemiczne substancji na podstawie wystpuj4cych
w nich wizañ.
Zdajcy potrafi:
jak na poziomie podstawowym, a panadto:
okreL.i& na podstawie rónicy elektroujemnoci i Liczby elektronáw walencyjnych atomów
4czcych sic pierwiastków, rodzaj wizania (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzo
wane, koordynacyjne);
okreLi rodzaje wizañ (wizania o, wizania 7t) typowych czsteczek nieorganicznych
I organicznych;
okreti ksztat prostych cz4steczek zwizków nieorganicznych i organicznych, wskazujc,
które z nich s polarne, a które niepolarne;
przedstawi przyczyny i sposób tworzenia wi4zañ wodorowych na przykadzie wody, alkoholi
i biaek.

Zdajcy potrafi:
wjani waciwoci substancji wynikajce ze struktury elektronowej drobin.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Na podstawie obLiczonej rónicy e[ektroujemnoci okreL typy wizañ wystçpujcych w czstecz- Trener rozdzial 2.
—
kach: Repetytorium rozdzia Li.

—
3
a)NH
b) 02
0
2
c)H
d)CH
e) LICI
f)CsF
Zadanie 2.
Posugujc sic tabe4 eektroujemnoci Pautinga:
a) okrei. typ wizania w chorku potasu.
b) narysuj schemat powstawarria wizania wystçpujcego w chtorku potasu.
Schemat:
c) wyjanij, jaki sens ma wzór chorku potasu.
Zadanie 3.
Który zwizek ma najbardziej kowaencyjny charakter (najmniejsz warto zE)?
Zaznacz prawi&ow odpowied2.
a) AgCt, b) SnC
, c) CC[ d) K
2 0, e) Li
2 0.
2
Zadanie
Typ wizañ chemicznych determinuje waciwoci flzykochemiczne substancji. Na podstawie
niektórych wtaciwoci mona zidentyfikowa typ wi4zañ wystçpujcych w danej substancji.
Pewna substancja X ma wysok temperaturç topnienia, dobrze przewodzi pr4d elektryany P0 stopie
niu, dobrze rozpuszcza sic w wodzie i bardzo stabo w oktanie.
Na podstawie tego opisu okre1, czy substancja X jest:

a) zwizkiem kowaencyjnym,
b) zwizkiem jonowym,
c) metaem.
Odpowied2: -
Wjzanja chemiczne. Budowa czsteczki

I 33
Zadanie 5.
,CH,CaO,R
3
NaC[,NH
S
2 ,N
Z przedstawionych w ramce wzorów wybierz wzory substancji i podaj nazwy zwiLizkáw, w któ
rych wystçpuj:
a) wi4zania jonowe: —
b) wiLizania kowaericyjne spoaryzowane:

c) wiLizania kowa[encyjne:
I
4Ak LiA&
W niektórych zwiLizkach chemicznych wystçpuj jednoczenie róne rodzaje wiLizari. Z przedsta Trener rozdzia 2.
—
wionych poniej wzoráw wybierz zwiLizki speIniajce kryteria przedstawione w punktach A, B I C Repetytorium rozdzia Li.
—
oraz podaj ich nazwç.

CO HNO
2
Na
,
3 , (NH)
3 SO
2
A. CzListeczka zawiera wiLizania kowalencyjne spoaryzowane I wizania jonowe.
B. CzListeczka zawiera wi4zania kowaencyjne spoaryzowane I wizania koordynacyjne.
C. CzListeczka zawiera wiLizania kowaencyjne spotaryzowane, wiLizania koordynacyjne 1 w4-

zania jonowe.
Wyjanij, podajc wzór eektronowy, dtaczego czsteczka wody ma budowç poarn. Narysuj
take schemat tworzenia wizania wodorowego pomiçdzy dwiema czListeczkami wody.
Wzór e[ektronowy: Wizania wodorowe:
Czsteczka wody ma budowç poarn4, poniewa
Za pomoc schematu uwzg1çdniajcego typ wizañ przedstaw mechanizm tworzenia jonu

amonowego.
Schemat:
3L1 I Czç I. Zadania

Uzupenij tabe1, wpisuj4c w puste miejsca odpowiednie informacje.
Czsteczka Lub jon 3

NH NH 0
2
H O
3
H
Typ hybrydyzacji atomu centraLnego 3
sp 3
sp
Liczba wotnych par eLektronowych
na atomie centraLnym 0
Liczba wizaii typu
Ksztatt przestrzenny czsteczki tetraedr piramida trygonalna
Podaj wzár etektronowy czsteczki etynu, a nastpnie okreL przestrzenne rozmieszczeniejej

atomáw, uzupeniaj4c poniszy tekst. Na wykonanym rysunku zaznacz wizania typu in a.
Wzór etektronowy czsteczki etynu:
Dokoñcz zdania:
Orbitate watencyjne atomów wçgta w czsteczce etynu s w stanie hybrydyzacji
a wiçc wszystkie atomy potoone s Kt miçdzy wi4-
zaniami wynosi
Rodzaj powstalego wizania in tub a— zatey od kierunku i rodzaju nakadajcych sic orbi
—
tati atomowych oraz ich symetrii wzgtdem osi wizania. Napisz, jaki typ wi4zania chemicz
nego utworzy sic w kadej przedstawionej niej schematycznym rysunkiem sytuacji.
A.Wizanietypu:
B. Wi4zanie typu:
+ +
C. Wizanietypu:
D. Wi4zanie typu:
Wizania chemiczne. Budowa czsteczki 35

Przyporzdkuj przedstawionym modelom, prezentuj4cym przestrzenne rozmieszczenie orbi
tali zhybrydyzowanych, typ hybrydyzacji oraz wzory czsteczek z poniszego zbioru, w któ
rych atom centralny ma tak wanie hybrydyzacjç.
, CCt, BC
2
BeG
A. B. C.
Hybrydyzacja: Hybrydyzacja: Hybrydyzacja:
Które czsteczki (jony) maj4 wizania kowalencyjne spolaryzowane, mimo ze ich moment
dipolowy jest równy 0? Zaznacz waciw odpowied.
a) CF, b) C0
, c) NHg, d) CS
2 , e) wszystkie wymienione.
2
Wiadomo, ze czsteczka BeG2 ma moment dipolowy wynoszcy 0, natomiast cz4steczka

2 wykazuje moment dipolowy róny od 0 (jest polarna). Na podstawie tych informacji
SCI
okrel, jaki ksztat maj te cz4steczki. Odpowied uzasadnij odpowiednim rysunkiem.
Ksztat czsteczki BeCl

:
2 Ksztat cz4steczki SCI
:
2
Rysunek: Rysunek:
Które czsteczki (jony) maj ksztat tetraedryczny? Zaznacz waciw odpowiedL

a) CH, b) c) CF, d) SiH, e) wszystkie wymienione.
.•
Posugu4c sic teori VSEPR (Valence Shell Electron Pair Repulsion), okrel ksztat cz
stecz 1 BH podaj typ hybrydyzacji atomu centralnego.
Okre1enie ksztaltu czsteczki:
36 Cz I. Zadania
Okre, wykorzystuj4c odpowiedni diagram energetyczny, czy czsteczka beryu Be
2 jest sta
bina energetycznie.
Diagram: Konfiguracja eektronowa atomu beryu:
Rz4d wizania:
Odpowied:
C*
0 H R 0 H R
Na rysunku przedstawiono fragmenty struktury pierwszorzçdowej bia&a
(symboem R oznaczono añcuchy boczne aminokwasów). Pomiçdzy którymi N N
atomami w czsteczce biaka mog sic tworzy wizania wodorowe? Zaznacz 0 0
na rysunku kropkami (. -) przynajmniej dwa moiliwe wizania wodorowe.
-
0 R Fjl 0 R If
•7_ J
i.d
Poniej przedstawiono modele czsteaek prostych wçglowodorow. Podpisz je, zaznaaajc na

rysunkach typ hybrydyzacji kadego z atomów wçgla, typ kadego z wizañ (r kib a), obrysuj taläe
atomy ece w jednej pI:aszczyfrie. Podaj nazwy zwizkáw oraz uzupenij informacje w poniszej
tabeh. Na modetach czarne kutki symbotizuj atomy wçgta C, a jasnoczerwone atomy wodoru H.
Q%%®
Nazwa: - Nazwa: -
;Nazwa:
Typ hybrydyzacji atom u C: Typ hybrydyzacji atomu C: Typ hybrydyzacji atomu C:
Liczba wiza,i typu o : Liczba wizañ typu o Liczba wizañ typu o

Liczba wi4zalI typu it: - Liczba wizañ typu it: - Liczba w2ai typu it:
Liczba atomów ecych w jednej paszczynie: Liczba atomów 1ecych w jednej paszczynie: Liczba atomów 1ecych w jednej
ptaszczynie:
tcIfI
Zadanie S.
Przedstaw mechanizm tworzenia wizania wodorowego pomiçdzy czsteczk metanotu
I czsteczk wody (A) oraz pomiçdzy dwiema czsteczkami metanotu (B).
A. B.
Wizania chemiczne. Budowa czsteczki 37

;;j
Poziom podstawowy*
I. WADOMOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> dokona interpretacji jakociowej i iociowej równania reakcji w ujçciu moowym, masowym i obj
tociowym;
> kwahfikowa przemiany chemiczne ze wzgçdu na:
— typ procesu (reakcje syntezy, anaUzy i wymiany),
— rodzaj reagentów (reakcje cz4steczkowe, jonowe),
— zmianç stopni utlenienia reagentów (reakcje utleniania-redukcji);
> zakasyfikowa reakcje przebiegajce z udziaem substancji nieorganicznych do okre1onego typu reakcji;
> przewidywa produkty reakcji na podstawie znanych substratów i typu reakcji chemicznej;
> wykaza znajomoci i rozumieniem pojç: stopieñ uflenienia, uileniacz, reduktor, utlenianie,
redukcja, reakcja utenienia-redukcji;
> okreti stopnie utenienia pierwiastka w jonie i czsteczce nieorganicznego zwizku chemicznego;
> wskaza utteniacz, reduktor, proces uUeniania I proces redukcji;
> wykaza sic znajomoci zasad bilansu elektronowego;
> zastosowa prawo zachowania masy, prawo zachowania adunku oraz zasadç bilansu eLektrono
wego do uzgadniania równañ reakcji zapisanych odpowiednio czsteczkowo I jonowo;
> uzupenia równania reakcji, dobierajc brakujce substraty lub produkty;
> zapisa równanie reakcji chemicznej na podstawie sownego lub graficznego opisu przemiany I odwrotnie;
> dokona interpretacji jakociowej I i[ociowej równania reakcji w ujçciu atomowo-czsteczkowym, jono
wym, motowym, masowym I objçtociowym (da reakcji przebiegajcych w fazie gazowej);
> zapisywa wzory sumaryczne zwizków chemicznych na podstawie ich sktadu I stopni utlenienia
Iczcych sic pierwlastków;
> zapisywa równania prostych reakcji utteniania-redukcji.
I. WIADOMOCI I ROZIJMIENIE
Zdajcy potrafi:
wskaza róne kryteria ktasyfikacji stosowane do okretonej reakcji opisanej sownie, graficznie ub
za pomoq równania reakcji;
wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojçcia: reakcja dysproporcjonowania;
okretI stopnie uttenienia pierwiastka w czsteczce I w jonie zwIzku organicznego;
zastosowa prawo zachowania masy, prawo zachowania adunku oraz zasadç bilansu etektrono
wego do uzgadniania równañ reakcji zapisanych odpowiednio czsteczkowo I jonowo (tak±e dta
reakcji z udziaem zwizków organicznych).
38 Czç I. Zadania -
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Poniej przedstawiono równania kilku reakcji chemicznych. Trener — rozdzial 3 i O.
a) 2 Na + G
2 — 2 NaG Repetytorium — rozdzia ii iLL
b) CuO + H2 — Cu + H 0
2
ogrewanie
c NHG 3 HG
NH +
3 + NaCt — AgCt4,+ NaNO
d)AgNO 3
e) SO
3+ H 0
2 — SO
2
H
f Zn + 2 HG — ZnG 2 + H t
2
Które z rOwnañ przedstawiaj reakcje utteniania-redukcji? Zaznacz prawid[ow odpowiedi
Zadanie 2.
Jednym ze sposobów ktasyfikacji reakcji chemicznych jest podzia oparty na ticzbie sub
stratów I ticzbie produktów. Zgodnie z tym kryterium wyrónia sic nastçpujce typy reakcji
chemicznych:
— reakcje syntezy: A + B = C,
— reakcje anatizy: C = A + B,
— reakcje wymiany pojedynczej: AB + C = AC + B,
— reakcje wymiany podwájnej: AB + CD = AC + BD.
Uzgodnij ponisze równania reakcji, a nastçpnie okret typ kazdej z nich.

a) Fe + S —p- FeS
3
b)CaCO — CaO+ C0
2
c) SO
2+ H 0 —‘ 3
2 S0
2
H
d) CL
7+ H
0
2 0 —‘ HGO
2
e) Mg + HC[ —p- MgG 2+ H 2
f) CuO + H 2 — Cu+ H 0
2
g) AgNO
3 + HG — AgG 4, + HNO3
Zadanie 3.
Poniej przedstawiono kitka równañ reakcji. Okrei. typ kadej z nich.
a)NaOH+HG—’ NaG+H 0
2
0+H
b)Na
0
2 —- 2NaOH
c) Cu
0+C — 2Cu+CO
2
d) CuO + C — 2 Cu
Li 0 + CO
2 2
e) CaCO
3 —‘ CaO + CO 2
f) 2Ag
O —‘- l.iAg+0
2 2
Które z tych reakcji s reakcjami utteniania-redukcji? Zaznacz prawidbwLi odpowledL
Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje utleniania-redukcji

I 39
Zadanie L
Stony kwas azotowy(V) naey do silnych uteniaczy wçgieI. wrzucony do probówki z tym
—
kwasem utenia si do ttenku wçga(IV), a siarka do tenku siarki(IV). iednoczenie w obu

probówkach powstaje tLenek azotu(V) i woda. Zapisz równania tych reakcji chemicznych
oraz ich bilans eektronowy, a nastpnie uzupenij tabeç, wpisujc wzory Lub symboe sub
stancji z réwnania reakcji pe-Lnicej roLç utLeniacza Lub reduktora.
Równania reakcji: 1.
2.
Bitans eLektronowy: 1.
2.
Reakcja 1 Reakcja 2
Proces uteniania
Proces redukcji
Utleniacz
Red uktor
Zadanie 5.
Metod biLansu eLektronowego dobierz wspókzynniki stechiometryczne w poniszych row
naniach reakcji.
a) Fe
3 + HG —‘ FeC[
S
2 2 + S + H S
2
b)AgNO
—
3 ’ Ag+ N0
+
2 °2
c) Cu + 3
HNO — 2 + NO
)
3
Cu(N0 2 + 0
2
H
Zadanie 6.
Ogrzewanie wodorotLenku sodu z roztworem chLorku amonu powoduje wydzieLanie sic amo
niaku. W reakcji tej powstaj4 tak±e chLorek sodu i woda. Zapisz rOwnanie opisanej reakcji.
Zadanie 7.
Biay osad siarczanu(IV) srebra(I) mona roztworzy, dodaj4c do probówki z osadem kwas azo
towy(V). W wyniku tej reakcji powstaje azotan(V) srebra(l), tLenek siarki(IV) I woda. Zapisz row
nanie opisanej reakcji.
LO I Czç I. Zadania
‘
Cry mona usun plamy z ubrania popamionego manganianem(ViI) potasu przy uyciu Trener rozdzia 3 110.
—
zakwaszonego roztworu kwasu szczawiowego? iee1i odpowied na zadane pytanie brzmi Repetytorium rozdzia 5
—
,,tak”, uzasadnij j, piszc równanie reakcji chemicznej. Wspóczynniki stechiometryczne

dobierz metod bitansu eektronowego.
Zdecyduj, czy dana reakcja jest reakcj ut[enienia-redukcji. Do reakcji utieniania-redukcji

dobierz wspótczynriiki stechiometryczne metod bilansu eektronowego. / r—
) HBrO
3+ HBr 0
2
H + 2
Br
b) NaOH + 2
Br —‘- NaBrO + NaBr + H
O
2
c) Ag
3
S
2 O + 3
HNO — 3 + SO
AgNO 2+ H
0
2
d) CuS + 3
HNO — 2 + S + NO + H
)
3
Cu(NO 0
2
e) HNO
2 —‘- + NO+ H
3
HNO 0
2
f) NaOH + NO+ NO
2 —‘- + H
2
NaNO 0
2
g) Hg + 3
HNO — 3
(
Hg
2
) N0 + NO + O
2
H
Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje utleniania-redukcji

j ‘ii
h) p + CuSO + H
0
2 — Cu + PO
3
H + SO
2
H
i) H
AsO,
3 + S
2
H — AsO
H
3 + 0+ S
2
H
;f: :
Uzgodnij ponisze równania reakcji metod biansu elektronowego.
a) CoS+ N0
+ H
3 — + S+ NO+ H
3
Co 0
2
b)Ct0+ I+ W — CU+ 2+ 0
2
H
c) NiS+ H
0
2 + H —a- + S+ H
2
Ni 0
2
d)I+ H
SO+ H
2 —a- 12+ S+ H
2
H 0
2
e) S0
2
3 + 2
Sn + H — 2 + Sn
SnS + 0
2
H
Uzgodnij przedstawione niej reakcje dysproporcjonowania.
a) GO
2 + NaOH — 2
NaGO + 3
NaCI.0 + 0
2
H
3
b)KGO —> KGO+ KCI
c) Mn
3 + 0
2
H — 2
Mn + 2
Mn0 + H
L2 I Czç I. Zadania
Ustal. stopnie utlenienia atomów wçgia w nastçpuj4cych zwi4zkach chemicznych:
GBr
,
H
C
3 _C\ —
2
HO—CH
— CHO
CH C—C—CH
H
3 2
j
3
CH
— —CH—CH
COOH
OH ci
A. B. C. D.
Tienek oowiu(IV) w obecnoci kwasu azotowego(V) utienia kationy manganu(II) do anio

now manganianowych(Vll). Jest to tzw. reakcja Crumma. Bior w niej take udzia kationy
wodoru, a w jej wyniku, obok anionOw manganianowych(VII), powstaj4 kationy oowiu(II)
I woda. Zapisz w formie jonowe] rOwnanie opisanej reakcji i uzgodnij je metod4 bilansu
eiektronowego.
V;V,
V
VVVV:_ - VV
z
Ogrzewany w odpowiednich warunkach azotan(III) baru rozkada si na tienki: tienek baru, 1
tienek azotu(II), tienek azotu(IV), w reakcji powstaje take tien. Zapisz rOwnanie opisanej
reakcji.
-:
am
Ana1izujc obieg siarki w przyrodzie, mona zaobserwowa przemiany przeprowadzone
przez bakterie beztienowe: SO2 —p- H S, oraz bakterie tienowe: H
2 S —‘- SO
2 .
2
Oblicz stopieñ utienienia siarki w nastçpujcych formach: SO 2 IH S, a nastçpnie okrei,
2
jak funkcjç mote petni atom siarki zawarty w danej formie (utieniacza, reduktora, tyiko
utieniacza, tyiko reduktora, utleniacza i reduktora).
Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje utleniania-Tedukcji

-*h
-,
I. WIADOMOkI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
>
wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç: moL masa motowa, objçto motowa gazów,
warunki normatne;
>
dokona interpretacji jakociowej I itociowej równania reakcji w ujçciu motowym, maso
wym I objtociowym.

Zdajcy potrafi:
‘ ob1iczy skad zwi4zku chemicznego w procentach masowych;
>
wykona obticzenia chemiczne z zastosowaniem pojç: masa atomowa, masa cz4steczkowa,
mot, masa motowa I objçto motowa gazOw;
> wykona obticzenia stechiometryczne na podstawie wzoru sumarycznego I równania reakcji.
Zdajcy potrafi:
wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç: warunki normalne I warunki standardowe.

Zdajcy potrafi:
stosowa do obLiczeñ ráwnanie Ctapeyrona.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Oblicz mase atomu tLenu oraz masç czsteczki wody w gramach, Trener rozdzia 3.
—
-
—
Obliczenia:
Odpowied:
I Czç I. Zadania
Zadanie 2.
Mied czy sic z t[enem w stosunku masowym Lj : 1. ObUcz, lie gramów miedzi polczy sic
z 20 g tenu.
Obliczenia:
Odpowied:
Zadanie 3.
fte moli atomów tenu i ite moti atomów azotu znajduje sic w 5,t g tienku azotu(V)?
Obliczenia:
0dpowied:
Zadanie L
Saletra potasowa to azotan(V) potasu, a saetra amonowa to azotan(V) amonu. Wykonujc

odpowiednie obiiczenia, odpowiedz na pytanie: w której saetrze procentowa masowa zawar
to azotu jest wiçksza?
ObUczenia:
Odpowied:
Zadanie 5.
W jakim stosunku molowym I masowym reaguj4 ze sob4 tenek eiaza(III) I tienek wga(II),
jee1i produktami reakcji s eazo I ilenek wçgaV)?
Obliczenia:
Stosunek moLowy: Stosunek masowy:
Zadanie 6.
Sod i chior i.cz sic w stosunku masowym 1: ,51j3 Wjakim stosunku moLowym Lcz4 sic te
pierwiastki? Odpowiedz na pytania w oparciu o odpowiednie obl.iczenia.
Obtkzenia:
Odpowieth:_ -
Podstawowe prawa i pojçcia chemiczne. Stechiometria L5

Zadanie 7.
Pewien stop zawiera mied, cynç i cynk w stosunku masowym 5 : 2 : 1. Ie kiiogramow
poszczeganych metali naey stopi, aby otrzyma 1 tonç tego stopu?
Ob[iczenia:
0dpowied:
Zadanie 8.
0bicz mas czsteczkow I moow nastçpujcych substancji:
a) tenek magnezu:
b) wçgtan sodu:
c) gukoza:
d) ozon:
e) siarczan(VI) miedzi(II) woda(1/S):
—
Zadanie 9.
ObLicz masç 2,311 mota wodorottenku sodu.
Obticzenia:
0dpowied:
Zadanie 10.
Obticz ticzbç czsteczek w 10 g etanu.
Obliczenia:
Odpowied:
Zadanie 11.
Obticz masç 1023 cz4steczek metanu.
Obiczenia:
Odpowied:
Czç I. Zadania
Zadanie 12.
W próbce siarczanu(VI) sodu znajduje si okolo 3,01 U
10
kationów sodu. 0bicz masç próbki.
Ob[iczenia:
0dpowied:
Zadanie 13.
ObLicz objçto, jak4 zajmuje w warunkach normanych 1 g siarkowodoru.
Obticzeriia:
Odpowied:
Zadanie lLi.
Masa próbki metanu wynosi 0,8 g. 0bicz Uczbç moh CH zawart w próbce oraz jej objçto
mierzon4 w warunkach normalnych.
Obliczenia:
0dpowied -
Zadanie 15.
Jaki jest stosunek moowy i stosunek masowy pierwiastków w wçganie wapnia?
Obhczenia:
Stosunek molowy: Stosunek masowy:
Zadanie 16.
W jakim stosunku moowym i masowym reaguj ze sob4 grin 1 siarka?
Obhczenia:
Stosunekmoowy:. Stosunekmasowy
Podstawowe prawa i pojçcia chemiczne. Stechiornetria 117

Zadanie 17.
Niektóre gazy szachetne tworz zwi4zki z ftuorem. Szeciofluorek jednego z heowców
zawiera okob 53,5% masowych heLowca. Ustal. wzór tego zwi4zku.
Obticzenia:
Odpowied:
Zadanie 18.
S&zawiera 35% masowych azotu, 60% masowych tlenu, a pozostal czç stanowi wodór.
Masa cz4steczkowa tej soli wynosi 80 u. Wyznacz wzór sumaryczny tej soli i zaproponuj
jej nazwç.
Obiczenia:
Odpowied:
—-
, -N
ObLicz objçto 5 moLi ttenu w temperaturze 25°C i przy cinieniu 1500 hPa. Trener rozdzia 3.
—
—
Obliczenia:
Odpowied2:
Ite wynosi objçto 1 mola gazu doskonaego w temperaturze 20°C przy cinieniu nor
maLnym?
Obliczenia:
Odpowied:
L18 Czç I. Zadania

Ogrzewana mieszanina t[enku moUbdenu(VI) I cynku reaguje ze sob. Renek moLibdenu(VI)
jest wtedy redukowany do tenku moLibdenu(HI), a cynk uttenia sic do tLenku cynku(II). Przy
gotowano mieszaninc 1LI,11 g Uenku mo[ibdenu(VI) i 15 g cynku, ktár4 nastçpnie ogrzewano.
Oblicz iczbc moti wszystkich substancji p0 i1ociowym przebiegu tej reakcji.
Dbliczenia:
Odpowied:
Do eudiometru (specjatnego zbiornika) wprowadzono 20 cm 3 wodoru i tyte samo ttenu

(warunki normatne). Za pomoq iskry etektrycznej zainicjowano wybuch. Obticz objçto
gazów po reakcji w przeticzeniu na warunki normatne.
Obticzenia:
Odpowied:
Obticz gçsto (warunki normatne) mieszaniny hetu i azotu, wiedz4c, e w tej mieszaninie
na kad czsteczkç azotu przypadaj L1 atomy hetu. Zaldadamy, e te gazy zachowuj4 sic jak
gazy doskonae.
Obticzenia:
Odpowied:
Zadanie
Ite moti wody zawiera 1 dm
3 wody? Zakadamy, e gsto wody wynosi 1 g/cm3.
Obliczenia:
Odpowiedf:
Podstawowe prawa i pojçcia cheniiczne. Stechiornetria

I
Objçto 1 mola wodoru w warunkach norma[nych wynosi 22,L1 dm

. Obiicz objçto molow4 cie
3
ktego wodoru w temperaturze —255°C, jeli jego gçsto wynosi w tych warunkach 0,071 g/cm.
Ob[iczenia:
Odpowied±:
Rozktad hydrazyny moze przebiega wedug równania:

3N
H
2 —
3 + N
Lj NH .
2
ObLicz objçto gazów powstatych w wyniku rozktadu 1kg hydrazyny w temperaturze 1300 K
i przy cinieniu normalnym.
Obticzenia:
Odpowieth:
Diwodorofosforan(V) pewnego dwuwartociowego metatu zawiera 26,5% masowych fos

foru. W oparciu o obliczenia okre1, jaki to metat. Podaj jego nazwç i symbol.
ObLiczenia:
Odpowied:
W roku 1828 niemiecki chemik Friedrich Woehler dokona pierwszej w dziejach ,,sztucznej”
przemiany substancji nieorganicznej w organiczn, w wyniku której otrzymat mocznik. W celu
ustatenia wzoru sumarycznego mocznika spalono w ttenie 0,75 g próbki tego zwizku I otrzy
mano 0,55 g CO 0. Ustalono równie, e moanik zawiera okoo Li6,7% masowych
2 i 0,tl5 g H
2
azotu, a jego masa motowa wynosi 60 g/moL Ustal wzór sumaryczny mocznika.
ObLiczenia:
Odpowiedf:
50 Czç I. Zadania
W ceu oznaczenia zawartoci CaCO
3 w wapnie patonym podziatano na 6/-i g próbki wapna
nadmiarem kwasu sonego. Stwierdzono, ±e masa wydzietonego gazu wynosi 0,352 g.
Obticz procentow masow zawarto CaCO
3 w prábce.
Obliczenia:
Odpowied:
Uzupenij zdania, uywajc pojç z poniszej ramki.
wzOr sumaryczny, wzór strukturatny, wzor eektronowy (wzor Lewisa), wzór rzeczywisty,
wzór empiryczny (elementarny)
A. okre[a sktad jakociowy I iLociowy zwizku chemicznego.

B. okre.a skad jakociowy i itociowy oraz sposób powIzania
poszczegonych atomów w danej czsteczce zwizku chemicznego.
C. ieei przy symboach poszczegóLnych atomów we wzorze strukturanym zaznaczone s
wone pary eektronowe, to wzór taki nosi nazwç
0. zwizku podaje ilociowy stosunek moowy atomów danego
rodzaju w zwi4zku wyraony najmniejszymi Llczbami catkowitymi.
E. zwizku podaje rzeczywisty stosunek moowy atomów danego
rodzaju w zwi4zku. Jest n-krotnoci wzoru empirycznego.
Usuwanie jonow amonowych ze cieków gospodarczych polega na ich utenieniu, które reaU
zowane jest w dwóch eta pach:
a)NH,7+ °2 2 + H + H, b)N0
N0 -+ 02
2 .
3
N0 —
A. Uzgodnij jonowe równania reakcji, podajc bilans elektronowy.
B. 0bicz, ile dm
3 tenu w warunkach normalnych naey uy (wedhig równania a) do utle
nienia 9 g jonow amonowych? NaIey zaoy, e reakcja przebiega z wydajnoci 100%.
Zadanie 1,
Ite atomów wodoru znajduje sic w 10 g kwasu siarkowego(V))?
Ob[iczenia:
0dpowied:
Podstawowe prawa i pojçcia chemiczne. Stechiometria

I 51
1ZkV
:EE Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
> posugiwa sic poprawn nomenklatur i symboLik chemiczn4 w odniesieniu do: pierwiast
ków I ich poiczeñ z tLenem, poczeii wodoru z azotem, siark4 i fiuorowcami, wodorotLen
ków, kwasów nieorganicznych I soli;
> zapisywa wzory sumaryczne zwi4zków chemicznych na podstawie ich skadu i stopni utie
nienia tczcych sic pierwiastków;
TLENKI
> opisa typowe wLaciwoci fizyczne tienkéw metaii I niemetail, wodorków niemetaii (0, N,
CL Br, C, Si, P, 5) oraz najwaniejszych zasad, kwasów i soil;
> iiustrowa równaniami reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
— tienu (Mg, Ca, AL C, Si, P, S, Fe),
— wodoru (N, 5, CL 0, Br),
— wody (Na, K, Mg, Ca, CL),
— kwasów nieutieniajcych (metaie),
— siarki I chioru (metate);
> opisa typowe wLaciwoci chemiczne tienków najwaniejszych pierwiastków o Liczbie
atomowej od 1 do 20 (Na, K, Mg, Ca, Al, H, 0, N, CL C, Si, P, 5) oraz Zn, Fe, Cu i Br, w tym
zachowanie wobec wody, kwasów I zasad, oraz iiustrowa zachowanie tienków najwa
niejszych pierwiastków wobec wody, kwasów I zasad odpowiednimi równaniami reakcji
chemicznych;
> porówna tienki ze wzgiçdu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy I obojçtny);
‘
opisa metody otrzymywania tienków najwaniejszych pierwiastków o iiczbie atomowej od
1 do 20 (Na, K, Mg, Ca, Al, H, 0, N, CL C, Si, P, 5) oraz Zn, Fe, Cu w reakcjach: syntezy, roz
ktadu termicznego niektórych soil i wodorotienków oraz utieniania Lub redukcji tienków,
I zapisywa je w postaci równañ;
WODORKI
> opisa typowe wLaciwoci chemiczne wodorków niemetaii, w tym zachowanie wobec wody,
kwasOw I zasad;
> zapisywa równania reakcji iLustrujce charakter chemiczny zwizków wodoru z azotem,
siark I fluorowcami;
WODOROTLENKI
> opisa typowe waciwoci chemiczne zasad, w tym zachowanie wobec wody I kwasów;
> opisa metody otrzymywania zasad oraz zapisywa je w postaci równañ reakcji odpowied
niego tienku metaiu z wod4 i metaiu aktywnego z wod;
KWASY
opisa typowe waciwoci chemiczne kwasów (w tym zachowanie wobec metaii, wody
I zasad) oraz zapisywa równania reakcji iiustrujce typowe zachownie kwasów wobec
metali (wypieranie wodoru), tienkáw metali I wodorotienkaw;
52 I Czçf I. Zadania
> zakwa[ifikowa kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgçdu na ich sidad, moc i waciwoci
ufleniajce;
> opisa metody otrzymywania kwasów w reakcjach odpowiedniego Uenku z wod I poprzez
rozpuszczanie kwasowych wodorkáw w wodzie oraz zapisywa je w postaci równañ;
SOLE
> opisa zachowanie soLi wobec wody, kwasów I zasad;
> opisa typowe metody otrzymywania soti I zapisywa je w postaci równañ.

Zdajcy potrafi:
odczytywa I interpretowa informacje z ukadu okresowego pierwiastków, tabtic chemicz
nych, wykresów i tabtic rozpuszczatnoci;
> wytumaczy zachowanie metab wobec wody I kwasów na podstawie pooenia metatu w sze
regu aktywnoci metati;
> wykorzysta dane zawarte w tabticach rozpuszczatnoci do projektowania reakcji strce
niowych;
> konstruowa schematy cigów przemian nieorganicznych prowadzcych do otrzymywania
rónych produktow;
> przedstawIa przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunków.

Zdajcy potrafi:
> projektowa dowiadczenia pozwatajce na otrzymywanie ttenków, wodorottenków I kwa
sow oraz projektowa dowiadczenia pozwataj4ce na okretenie charakteru chemicznego
tenkow;
> ktasyfIkowa substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji chemicznych tub waciwoci
flzykochemicznych;
‘ dokonywa uogótnieñ i formubwa wnioski.
I. WADOMOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
okretI zmienno waciwoci kwasowo-zasadowych i utteniajco-redukcyjnych zwizków
chemicznych w zateznoci od stopnia uttenienia pierwiastka centratnego w zwizku i jego
potoenia w ukadzie okresowym;
> opisa metody otrzymywania wodorottenków, kwasów i soti;
> itustrowa równaniami reakcji zachowanie pierwlastków wobec:
— tLenu (Na, K, Mg, Ca, At, C, Si, P, S, Fe, Cr, Mn),
— kwasáw utleniaj4cych (Cu, Ag, AL Fe),
— roztworów sob (metate);
TLENK
> opisa metody otrzymywania ttenków pierwiastków a ticzbie atomowej ad 1 do 35 oraz
zapisywa równania reakcji itustrujce metody otrzymywania tlenków wyej wymienionych
pierwiastków w reakcjach: rozidadu termicznego niektórych soti I wodorottenków oraz utte
niania tub redukcji t[’.ków;
Klasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad

I 53
opisat typowe waciwoci chemiczne tenków pierwiastków o liczbie atomowej od 1 do 35,
w tym zachowanie wobec wody, kwasów I zasad, oraz zapisywa rOwnania reakcji itustrujce
zachowanie tlenków pierwiastków o Liczbie atomowej od 1 do 20 oraz Cr, Cu, Zn, Mn, Fe
wobec wody, kwasów i zasad;
kwa1ifikowa tienki pierwiastkáw o hczbie atomowej od 1 do 20 oraz Cr, Cu, Zn, Mn, Fe ze
wzgçdu na ich zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
WODOROTLENKI
opisa typowe waciwoci chemiczne wodorotienków I zasad, w tym zachowanie wobec
wody, kwasów I zasad;
zapisywa równania reakcji iustrujce metody otrzymywania wodorotienków w reakcjach:
odpowiedniego tI.enku z wod, metau aktywnego z wod oraz w reakcjach str4ceniowych da
wodoroflenków nierozpuszczalnych w wodzie;
zapisywa równania reakcji wiadczce o zasadowym bd amfoterycznym charakterze
danego wodoroftenku (z uwzgdnieniem hydroksokom pleksow);
KWASY
zapisywa równania reakcji iustrujce metody otrzymywania kwasów w reakcjach odpo
wiedniego tienku z wod;
opisa typowe wtaciwoci chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec: metali, ttenków
metai, wodorot[enkáw, wody I zasad;
zakwa1ifikowa kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgçdu na ich skad, moc, wtaciwoci
utieniajce;
zapisywa równania reakcji ilustrujce zachowanie kwasów w typowych reakcjach z meta
ami, tienkami I wodorottenkami oraz soami innych kwasOw;
SOLE
opisa zachowanie soU wobec wody, kwasów, zasad I metaLi;
zapisywa równania reakcji otrzymywania soil obojçtnych, podwójnych, wodorosoll,
hyd roksosoii;
poda przykady kwasów I zasad w teorli Arrheniusa I Brønsteda;
zapisywa równania reakcji uznania substancji za kwas lub zasadç we&ug teorli Arrheniusa
I Brønsteda.

Zdajcy potrafi:
jak no poziomie podstowowym, a ponodto:
wybiera te informacje, które s niezbçdne do uzasadniania wasnego pogidu;
uzasadnia zwIzki przyczynowo-skutkowe pomiçdzy prezentowanymi faktami.
— -----
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Podaj nazwy systematyczne wymienionych niej zwizków. Trener rozdzia 14
—
2
a)HNO 3
0
2
e)A1. Repetytorium—rozdzIa6.
C0
2
b)H
3 f) Cu(OH)
2
c) HCiO g) Fe(OH)
2
d)NaOH h)CaO
514 CzçE I. Zadania

Zadanie 2.
Podaj wzory sumaryczne wymienionych poniej zwi4zków.
a) kwas azotowy(V) e) wodoroUenek wapnia
b) kwas siarkowodorowy f) kwas siarkowy(IV)
c) wodorotlenek magnezu g) Uenek potasu
d) wodoroflenek eaza(IlI) h) kwas fosforowy(V)
Zadanie 3.
Od jakich kwasów pochodz wymienione aniony? Podaj nazwy tych anionów oraz wzory
sumaryczne I nazwy kwasów, od których pochodz.
a) SO
2 c) S10
2
3
b) Ct d) C[D
Zadanie
Majc do dyspozycji dowone proste substancje nieorganiczne, podaj cig równar reakcji
chemicznych pozwa[ajcych na otrzymanie siarczanu(V) wapnia.
Zadanie 5.
Za pomoc równañ reakcji chemicznych przedstaw przemiany zaznaczone na poniszym
schemacie. Podaj nazwy zwizków magnezu powstaj4cych w kadej reakcji.
Mg_L_MgO 2 2
MgC Mg(OH), L
MgO 5
M g
2.
3. -
-
5.
Zadanie 6.
Okre1 charakter chemiczny wymienionych niej tlenków. Zapisz równania reakcji potwier
dzajcych ich charakter chemiczny. Które z wymienionych tlenków reaguj z wod4? Zapisz
odpowiednie równania reakcji.
tenek wçga(II), ttenek weg[a(IV), tienek sodu, tienek krzemu(IV)
Klasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad I 55

Zadanie 7.
Przeprowadzono dowiadczenie zobrazowane poniszymi rysunkami.
: :: :
fenoIofta[eina •fenotoftaeina
N:20]
•feno1oftaeina •fenooftaeina
2]
•fenooftaLeina
A. Które z wymienionych tenków rozpuszczaj sic w wodzie? Podaj ich nazwy.
B. W których probówkach pojawi sic charakterystyczna barwa roztworu?
C. W których probówkach zajdzie reakcja chemiczna pomiçdzy wod a ttenkiem? Zapisz

odpowiednie równania reakcji.
Zadanie 8.
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym wykaesz, e tLenek wapnia ma charakter zasadowy.
Narysuj schematyczny rysunek, zapisz obserwacje i wnioski wraz z równaniami reakcji.
Rysunek: Obserwacje:
Wnioski:
Równanie reakcji:
Zadanie 9.
Przeprowadzono dowiadczenie zatytubwane: ,,Badanie zachowania tlenków niemetah
wobec wody”, którego schemat przedstawiono na poniszych rysunkach.
A. Zapisz obserwacje da powyszych dowiadczeñ.

1.
2.
B. Zapisz równania reakcji zachodzacych w probáwkach.
2.
Zadanie 10.
Przeprowadzono skadajce sic z dwóch etapów (liii) dowiadczenie opisane poniszym
schematem.
NaOH H
S
2 O 0
2
H
A. 4
iak substancjç otrzymano w etapie I? Podaj jej nazwç oraz zapisz odpowiednie równanie
reakcji.
13. W której probówce — 1, 2 czy 3 — w etapie II rozpuci sic (roztworzy) otrzymana w eta-
pie) substancja?
C. Jaki charakter chemiczny ma substancja otrzymana w etapie I?
ia
— Trener rozdzia LI.

—
Lada ri Repetytorium rozdzia 6.

—
Zapisz równania reakcji otrzymywania poniszych zwizków oraz podaj ich nazwy.
a)KCtO
b)CaC[OH
c)NaH
P
2 O
d)MgHPO
2
)
3
e)Ca(HCO
f) KHS
Zadanie 2*.
Zóta sól GmeI.ina to nazwa zwyczajowa zwizku o wzorze: K[Fe(CN)J 3 HO. Podaj nazwç
.
systematyczn tego zwi4zku.
Klasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad

J 57
Kation amonu powstaje w czasie roztwarzania gazowego amoniaku w wodzie.
A. Napisz jonowe równanie reakcji tworzenia kationu amonu. W równaniu zastosuj wzory
eektronowe, a w powstajcym jonie amonowym zaznacz wizanie koordynacyjne.
B. Okret charakter kwasowo-zasadowy substratów tej reakcji. Odpowied uzasadnij na pod

stawie teorii kwasów i zasad Lewisa.
Wskaz reakcje donorowo-akceptorowe zachodz4ce we&ug teorii Brønsteda. Wypisz wzory

substancji bdcych kwasami i zasadami zgodnie z teori Brønsteda.
a) 2
0+H == H
H
0 O + 0H
3
b) H + OW 0
2
H
c) NH
.+ H
3 0
2 + 0H
Kwasy:
Zasady:
Posugujc sic teori Brønsteda-Lowryego, wybierz sporód podanych poniej przykadów

kwasy oraz zasady.
Hp, HG, 1
H
, , NH,*, H
SO Ct-, F-, OH-, NH
2 3 O, HCO, HSO, HS
3
TyUco kwasy:
Tytko zasady:
Uszereguj przedstawione poniej kwasy zgodnie z ich wzrastajc moq.

, HC10
a) HC1O, HCIO, HCIO
3 2
Uszeregowanie:
b) H
SO, H
2 PO, HC1O
3
Uszeregowanie:
c) HG, HS
2
Uszeregowanie:
,H
d) HNO
3 PO
3
Uszeregowanie:
e) HBr, HG, HI
Uszeregowanie:
Zwizki koordynacyjne zbudowane s z jonu centranego i hgandow. Liczba koordynacyjna
okre[a Uczb Ugandów zwizanych z jonem centranym. W poniszym zwizku podpisz
wskazane komponenty oraz podaj nazwy hib zapisz wzory zwizków koordynacyjnych.
6
O
2
{Al.(H
] c )
a) 6
O
2
[A(H
] )
b) [Fe(SCN)
3
K
j
6
c) ch[orek diaminasrebra(I)
d) 2)
[Zn(NHj](OH
e) {Fe(CN)j
3
Fe
2
Który z anionãw znajdujcych sic w roztworze kwasu siarkowego(IV) moe peni jednocze
nie funkcjc kwasu i zasady wed1ug teorli rønsteda-Lowr/ego? Napisz jego wzór I nazwç oraz
odpowiednie równania jonowe, w których substancja ta odgrywa ro kwasu lub/i zasady.
Anion bçdcy jednoczenie kwasem i zasad:

Równanie iustrujce waciwoci kwasowe:
Równanie iustrujce wtaciwoci zasadowe:
Przedstaw jonowe równania reakcji, w których anion wodorowçganowy peni roç kwasu
[ub zasady wedilug teorii Brønsteda-Lowry’ego. W jaki sposáb mona zreaHzowa przed
stawione reakcje? Odpowiadaj4c na pytanie, napisz równania proponowanych reakcji
w formie czsteczkowej.
HCO jako kwas: - -
HCO jako zasada:
KIasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad 59

tká
—
Zii.ZkGV1I
Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
> posugiwa sic poprawn nomenk1atur i symbo1ik chemiczn4 w odniesienlu do: pierwiastków I ich
potczeñ z flenem, wodoroflenków, kwasów nieorganicznych i soh;
> opisa typowe waciwoci fizyczne tenków metah oraz najwaniejszych zasad I soh;
> opisa zastosowania najwaniejszych substancji: metali, t[enków, zasad I soti;
> opisa zagroenia wynikajce z niewaciwego przechowywania i zastosowania najwaniejszych
substancji chemicznych;
> opisa znaczenie i zastosowanie surowców mineralnych;
> zapisywa równania reakcji dysocjacji zasad i soi;
‘ iustrowa przebieg reakcji jonowych (reakcje zobojetnienia, wytrcania osadów) za pomoq raw
nan reakcji zapisanych w formie czsteczkowej, jonowej i jonowej skraconej;
> poda typowe wtaciwocI fizyczne nastpujcych metab: Na, K, Mg, Ca, np. stan skupienia, barwç, pol:ysk;
> poda typowe waciwocI wymienionych wy±ej pierwiastków I iustrowa je równaniami reakcji
chemicznych, w tym zachowanie wobec:
— tLenu (Mg, Ca),
— wody (Na, K, Mg, Ca),
— kwasów nieufleniajcych (metae),
— siarki I chioru (metae);
> opisa typowe waciwoci chemiczne ttenków oraz najwaniejszych pierwiastków o liczbie atomo
wej od 1 do 20, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
> porówna t[enki ze wzgLçdu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy i obojçtny);
> zapisywa ráwnania reakcji ilustrujce metody otrzymywania ttenków nastçpujcych pierwlast
ków: Na, K, Mg, Ca, w reakcjach rozktadu termicznego niektórych soli i wodorotenków oraz utle
niania lub redukcji ftenkaw;
ilustrowa zachowanie tenkáw najwaniejszych pierwiastków: Na, K, Mg, Ca, wobec wody i kwasów
odpowlednimi ráwnaniami reakcji chemicznych;
> opisa typowe wtaciwoci chemiczne zasad, w tym zachowanie wobec wody I kwasaw;
> opisa metody otrzymywania zasad w reakcjach odpowiedniego tienku z wod i metau aktywnego
zwod;
> zapisywa równania reakcji i[ustrujce metody otrzymywania zasad w reakcjach odpowledniego
metau z wod I flenku metau z wod;
> opisa zachowanie sob wobec wody, kwasów i zasad;
> zapisywa rOwnania typowych reakcji otrzymywania soli.

Zdajcy potrafi:
> wyftumaczy zachowanie metab wobec wody I kwasów na podstawie poIoenia metalu w szeregu
aktywnoci metali;
> uzupeni brakujce dane na podstawle informacji podanych w formie:
— rysunków przedstawIajcych przebieg dowIadczen,
— schematów procesáw chemicznych;
> dokona seiekcji I anaiizy informacji podanych w formie:
rysunków przedstawiajcych dowiadczenia,
—
schematów procesów chemicznych;

—
> przedstawia przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunków;

> konstruowa schematy procesów chemicznych;
> konstruowa schematy cl4gów przemian zwlzków nieorganicznych prowadzcych do otrzy
mywania rónych produktáw;
> opisa sowami lub za pomoc rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zjawisk iub procesów;
> zapisa obserwacje wynikajce z prezentowanych dowiadczeñ, zjawisk i procesów.

Zdajcy potrafi:
> wyjania przebieg zjawisk spotykanych w yciu codziennym, posugujc sic wiedz che
miczri4 w koreiacji z innymi naukami przyrodniczymi;
> projektowa dowladczenia iiustrujce rónice w aktywnoci metaii;
> projektowa dowiadczenia pozwaiajce na otrzymywanie tienków, wodorotienków I soli;
projektowa dowladczenia pozwaiajce na okreienie charakteru chemicznego tienkow;
‘
kiasyfikowa substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji chemicznych iub waciwoci
fizykochemicznych.
Zdajcy potrafi:
> kwaiifikowa tienki pierwlastków o iiczbie atomowej od 1 do 20 ze wzgidu na zachowanie
opisa typowe waciwoci chemiczne wodorotienków i zasad, w tym zachowanie wobec
wody, kwasáw I zasad;
> opisa metody otrzymywania wodorotienkow;
> zapisywa równania reakcji iiustrujce metody otrzymywania wodorotienków w reakcjach:
odpowiedniego tienku z wod4, metaiu aktywnego z wod, w reakcjach strceniowych wodo
rotlenków nierozpuszczanych w wodzie;
zapisywa równania reakcji otrzymywania soil np. obojetnych, podwójnych, wodorosoii,
hydroksosoii;
> zapisywa równania reakcji wIadcz4ce o zasadowym bd amfoterycznym charakterze
danego wodorotienku (z uwzgiçdnieniem hydroksokompieksow);
> iiustrowa rOwnaniami reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
—ttenu (Na, K),
— roztworów soil (metaie).

Zdajcy potrafi:
> oceni, zgodnie z podan norm, zawarto zanieczyszczeñ powietrza, wody I gieby oraz oce
ni ich przydatno do ceów spoywczych, higienicznych I technicznych;
> oceni wptyw skadu zanieczyszczeñ powietrza na zmie odczynu wody deszczowej, wód
powlerzchniowych I gieby.
flaciwoci wybranych pierwiastków ± ich zwizków — blok s 61

Zdajcy potrafi:
wykorzysta posiadan wiedzç do oceny zagrozenia I planowania sposobOw przeciwdziaania
zagroeniom zdrowia czlowleka i rodowIska naturanego.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Dtaczego sod I potas powinny by przechowywane w oleju parafinowym lub w nafcie? Napisz Trener— rozdziat
i.
t
wyjanienie. Repetytorium rozdzia 7.
—
Zadanie 2.
Potas atwo ulega jonizacji I wtedy przyjmuje konfiguracjç elektronow4 jednego z helowców.
A. Napisz konfiguracjç e[ektronow jonu potasu (w notacji powokowej K, L, M, ...):

B. Który helowiec ma tak4 konfiguracjç elektronow? Podaj jego symbol I nazw.
Zadanie 3.
Na podstawie tabeli eLektroujemnoci okrel typ wIzania w tlenkach berylowcow: CaO,
MgOi ReQ.
Zadanie Li.
Rysunek przedstawla sposöb przeprowadzenia reakcji sodu z wod.
A. Na podstawie rysunku okrel, czy gçsto sodu jest wIksza ad gçstocI wody.
Na
B. JakI gaz wydziela sic w czasie tej reakcji?
C. Po reakcji dodano do roztworu kroplç fenoloftateiny. Jak zabarwl sic roztwór? i-ho
D. Jaki odczyn ma roztwór pa reakcji?
E. Napisz odpowiednie równanie jonowe reakcji zachodzcej w probáwce.
Zadanie 5.
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym otrzymasz trudnorozpuszczatne w wodzie sore wapnia
i magnezu, majc do dyspozycji chorek wapnia, chorek magnezu oraz wçg[an sodu. Wyko
naj schematyczny rysunek oraz zapisz obserwacje I wnioski wraz z réwnaniami reakcji.
Rysuneic Obserwacje:
Wnioski:
Równanie (râwnania) reakcji:
Zadanie 6.
Który pierwiastek: Li, Na, K czy Rb, reaguje najbardziej gwatownie z wod? 0dpowied uzasadnij.
Zadanie 7.
Stay wodorotLenek .itu stosuje si do usuwania CO
2 z powietrza w statkach kosmicznych.
Produktami reakcji s wçgLan Litu 1 woda.
A. Napisz równanie tej reakcji.
B. ObLicz masç C0
, która moze zosta pochoniçta przez 3 kg wodorotLenku Litu.
2
Zadanie 8.
Soda krystaliczna to wçglan sodu — woda(/10).
A. Napisz wzór tej uwodnionej soi.
B. Rozpuszczono w wodzie 0,5 mola sody krystaUcznej i otrzymany roztwór dopeniono wod
do objçtoci 500 cm
. Jakie jest stçenie molowe otrzymanego w ten sposób wodnego
3
roztworu wçgLanu sodu?
wybranych pierwiastków i ich zwizków — blok s 63

Zadanie 9.
Poniej przedstawiono trzy sposoby otrzymywania wodoru w pracowni szko[nej. Uzupetnij
równania poni2szych reakcji.
a) + —p- MgC + H 2
b) Mg + — Mg(OH) + H t
2
c) Ca + 2 H
0
2 — + H
t
2
Zadanie 10.
. AnaU
W dwóch niepodpisanych probówkach znajduj sic roztwory wodne NaOH i Ca(OH)
2
zujc tabeI. rozpuszcza[noci, zaproponuj dowiadczaIny sposób identyfikacji tych zwizków.
Wykonaj schematyczny rysunek, zanotuj obserwacje oraz odpowiednie równania reakcji.
Wnioski:
Równanie(a) reakcji:
Zadanie 11.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, podajc warunki umoiliwia
jce ich przebieg. Wykonaj tak±e ponisze poecenia.
H
,,A”
1.
2. 5.
3. 6.
A. Napisz konfiguracj eektronow jonu Mg , a nastçpnie zaproponuj inny jon, którego

2
konfiguracja eektronowa jest identyczna z jonem Mg
.
2
B. Przedstaw schemat tworzenia odpowiedniego wizania chemicznego w MgO.
Schemat:
C. Nadkwano oldka mona eczy farmakologicznie, stosuj

c leki zobojçtniajce kwas
4
sony, ostarnaj4ce bonç 1uzow oraz obni±ajce zdono wydzie[nicz komórek produ
kujcych kwas sony. Zapisz rOwnanie procesu zachodzcego w oldku, zakadajc, e
skadnikiem leku jest tenek magnezu.
6’i I Czç I. Zadania

Zadanie 12.
Do identyfikacji roztworów wodnych soh htowców wykorzystuje sic tzw. anahzç pbrnieniow.
Sote titu barwi4 pornieñ na kotor karrninowoczerwony, sote sodu na kotor ±ótty, a sote potasu
na kotor róowofio1etowy. W oparciu o ponisze inforrnacje zidentyfikuj zawarto probówek 1,
2 I 3 zawierajcych sot sodu, potasu I titu, wpisuj4c wzory soti w odpowiednie miejsca.
Identyfikowane sole litowcOw wywodz sic od kwasu, który otrzyma( mona przez rozpuszczenie
w wodzie odpowiedniego wodorku. Reszta kwasowa jest prostym anionem posiadajcym tak sam
konfiguracjç elektronow jak argon.
II. W probowce 1 znajduje sic sól barwica pkomieñ na kolor fioletowy.
Ill. W probówce 2 znajduje sic sól wywodzca sic od titowca, który jako jedyny w bezpocredniej reakcji
z tlenem tworzy tienek.
IV. W probOwce 3 znajduje sic sól litowca, ktorego zasada jest mocniejsza ad LiOH, a skabsza od KOH.
Probówka: 1 —
2 —
3—
Zadanie 13.
Przeprowadzono dowiadczenie ,,Badanie wtaciwoci sodu”, w wyniku ktarego Piotr zano
towa nastçpujce obserwacje: 0 SOd jest metatern miçkkim, tekkim, ma srebrzyst4 barwç i
metaticzny potysk, na powietrzu do szybko matowieje, pokrywajc sic &toszarym nato
tern”. Skornentuj krOtko te obserwacje.
Zadanie 114.
,,PorOwnanie aktywnoci sodu i potasu w reakcji tych metati z wod w obecnoci fenolofta
teiny” to tytu dowiadczenia, ktOre wykona Jedrek wedtug nastçpujcej instrukcji:
Wykonanie:
Na pycie grafoskopu ustaw dwa krystalizatory zawierajce wodç z dodatkiem fenoloftaleiny. Do
jednego krystatizatora wrzu maky kawaek sodu. Dofwiadczenie powtórz, uywajc takiej samej ilofci
potasu.
A. Przedstaw schernatyczny rysunek oraz napisz obserwacje I wnioskinawi4zuj4ce do tytufti

dowiadczenia.
Wnioski:
B. Czy zachodzce w dowiadczeniu reakcje chemiczne s reakcjarni redoks? Je±eti tak, zapisz
ich rOwnania I przedstaw bitans etektronowy.
Bilans elektronowy: Bitans etektronowy:
Waciwoci wybranych pierw±astków i ich zwizków blok s

— 65
Zadanie 15.
Polcz w pary przedstawione niej wzory zwizków chemicznych z ich zastosowaniami:
A. CaCO
3 1. stuy do produkcji wapna gaszonego
B. 2 CaSO 0
2
H 2. uywany do produkcji kredy szkolnej
C. 2
Ca(OH) 3. w medycynie uywany do usztywniania zamanych koñczyn
D. CaO 11. stosowany do bielenia drzew i cian budynków
A. B. C.
Zadanie 16.
ObLicz procentow masow zawarto wody w gipsie dwuwodnym CaSO
4 2H
0 i w gipsie
2
pówodnym (CaSOJ
2 HO.
ObUczenia: Obticzenia:
Odpowied: .-
Zaprojektuj dowiadczenia, za pomoc ktOrych zbadasz charakter chemiczny flenku wapnia. Trener rozdzia LI
—
Uzup&rnij opis poniszego rysunku oraz zanotuj przewidywane obserwacje i wnioski, jakie Repetytorium rozdzia 7.
—
z nich wynikaj. Napisz równania zachodzcych reakcji w formie jonowej skróconej.
Obserwaqe Wnioski
Probówka 1 CaO CaO
Pobówka2
1. 2.
Probowka 3
Tt.enek wapnia ma charakter poniewa reaguje z

, nie ,
reaguje z Reaguje
. równie z Roztwór
. wodny wodoro
tenku wapnia ma odczyn
Równania reakcji:
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym otrzymasz wodór. W tym ceu podpisz
poniszy rysunek, na którym przedstawiono poprawny sposób zbierania otrzy- 1. 2.
manego wodoru do probówki. Napisz równanie zachodz4cej reakcji w formie
czsteczkowej i jonowej skróconej.
Równanie reakcji: -
Podaj dwa przyldady zwizków (wzór i nazwa), w których wodór wystçpuje na I stopniu ute
nienia i dwa przyktady zwizkáw (wzór i nazwa), w których wodór wystçpuje na —I stopniu
utl.enienia.
Wodorek wapnia reaguje z wod. Jednym z produktów reakcji jest wodór, a roztwór wodny 0
dodaniu feno1oftaeiny barwi sic na mahnowo.
A. Jaki rodzaj wizania wystçpuje w wodorku wapnia?
B. Ite wynosi stopieñ utlenienia wodoru w wodorku wapnia?
C. Napisz równanie reakcji wodorku wapnia z wod.
D. Obticz objçto wydzietonego w tej reakcji wodoru (warunki normatne), jeii powstao
3,7 g wodorotlenku wapnia.
Zadanie
Ponadttenek potasu powstaje w czasie spatania potasu w ttenie. Wiadomo, e w tym zwizku
lien wystpuje na uamkowym stopniu uttenienia (—Y ).
2
A. Napisz równanie reakcji spatania potasu w ttenie.
B. Ponadlienek potasu reaguje z wod. Produktami reakcji 54 wodorotlenek potasu, nadlienek

wodoru oraz tten. Napisz równanie reakcji i uzgodnij j w oparciu o bitans etektronowy.
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków — blok s 67

Przygotowano 200 g roztworu, dodajc do wody 3,1 g tLenku sodu. Obicz stç±enie procen
towe otrzymanego roztworu wodorotenku sodu.
Ob[iczenia:
Odpowied:
Azotek itu reaguje z wod. Produktami reakcji s wodorotlenek litu oraz amoniak. Napisz
odpowiednie równanie reakcji oraz obl.icz objçto amoniaku (warunki normane), który
mona otrzyma w ten sposéb z 70 g azotku itu.
Obliczenia:
Odpowied:
W czasie spaania wapnia w powietrzu oprócz tenku wapnia powstaje równie azotek wap
nia, który pod wpywem wody tworzy wodorotLenek wapnia oraz amoniak.
A. Napisz równanie reakcji powstawania azotku wapnia i jego reakcji z wod4.
B. Która z tych reakcji jest reakcj utLeniania-redukcji? Zidentyfikuj reduktor i utLeniacz

przez ich podkreLenie i nazwanie w równaniu takiej reakcji.
BeryLowce reaguj z kwasami, ae tyLko beryL reaguje z zasad4 sodow. W reakcji tej powstaje
tetrahydroksoberylan sodu oraz wodór.
A. Napisz równania reakcji beryLu z kwasem sonym i z zasad sodow.
B. iakie waciwoci chemiczne wykazuje beryL?
68 I Cz I. Zadania
Zacaie
flenek beryu nie roztwarza si w wodzie. Reaguje natomiast z kwasami i mocnymi zasa
dami. W czasie reakcji t[enku beryu z zasad sodow4 powstaje tetrahydroksoberyan sodu.
A. Jakie waciwoci chemiczne wykazuje tenek beryu? Odpowied uzasadnij.
B. Napisz równania reakcji tienku berytu z kwasem sotnym i zasad sodow4.
Zadanie 1!.
W czasie silnego ogrzewania azotanów(V) titowców nastçpuje ich rozkad. Azotan(V) titu
jest najmniej stabitny termicznie i rozkada sic do ttenku titu, ttenku azotu(IV) oraz ttenu.
Natomiast azotany(V) pozostaych titowców rozkadaj sic do azotanów(III) oraz ttenu. Zapisz
równania reakcji termicznego rozktadu podanych zwizków i uzgodnij je za pomoc bilansu
etektronowego.
a) azotan(V) Litu:
Bilans etektronowy:
b) azotan(V) sodu: -
Rilans elektronowy:
Zadanie 12.
W tabeLi znajduj4 sic wartoci pierwszej energii jonizacji pierwiastków z pierwszej grupy
ukadu okresowego.
Pierwiastek H Li Na K Rb Cs
Energia jonizacji [ki/mol] 1312 520 96 1-112 ‘i03 376
A. Który pierwiastek najatwiej tworzy kationy? Wyjanij krótko daczego.
B. Jak wyjanisz bardzo du r&nicç pierwszej energii jonizacji pomiçdzy wodorem a titowcami?

Soda, czyli wçgan sodu, jest stosowany jako skadnik proszku do prania zmniejszajcy twar
do wody.
A. Napiszjonowe skrócone równanie reakcji przedstawiajce usuwanie twardoci wody spo

wodowanej obecnoci kationów wapnia.
B. Twardo wody mona wyraa w tzw. stopniach niemieckich. Jeden stopieñ niemiecki (1°N)
odpowiada 10 mg CaO przypadajcym na 1 dm
3 wody. 1le gramów sody potrzeba doda do 1 dm
3
wody o twardoci 5°N, aby ca&owicie usun z niej twardo? Wykonaj odpowiednie ob[iczenia.
Obiczenia:
Odpowied:
Do udraniania domowych rur kanalizacyjnych stosuje sic wodoroUenek sodu w postaci

maych granulek (np. preparat ,,Kret”). JeeU naczynie z tym preparatem jest nieszczene, to
P0 pewnym czasie granulki staj sic wilgotne i rozpllywaj4 sic.
A. Jaka waciwo wodoroftenku sodu jest przyczyn opisanego zjawiska?
13. NaOH zawarty w takim nieszczenym naczyniu moe reagowa z jednym ze skadników
powietrza. Mog4 powsta wtedy dwie soe sodowe tego samego kwasu. Napisz odpowied
nie równania reakcji oraz podaj nazwy tych soh.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, podajc warunki umozliwia

jce ich przebieg.
7 ?
6 ?
7 Na
NaH
02
siarka ,,E” HF” ,,G”
9 10 11
134,NaOH
Na
S
2 O
1. 8.
2. 9.
3. 10.
L 11.
5. 12.
6. 13.
7.
70 I CzçE I. Zadania
Odpowiedz na ponisze pytania dotyczce zwizków z zadania 15. Która z substancji przed
stawionych na schemacie mo2e by opisana w nastçpuj4cy sposób:
a) gaz o charakterystycznym zapachu:
b) krystaiczne ciao state o wysokiej temperaturze topnienia, p0 stopieniu przewodzi prd:
c) uywana jako skadnik stosowanego w yciu codziennym preparatu do udraniania rur

kanatizacyjnych ,,Kret”:
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na ponizszym schemacie, podajc warunki umoiliwia

jce ich przebieg.
? ? ?
Be BeC 2
Be(OH)
Li 4,? [Na
2
Be(OH)]
BeD
1. 3.
2.
A. Podaj nazwç przedstawionego na schemacie zwizku koordynacyjnego, a nastçpnie okre.

jon centrany, Ugand oraz Liczbç koordynacyjn.
Nazwa zwi4zku:
ion centrany:
Ligand:
Liczba koordynacyjna:
B. Zapisz proces dysocjacji eektrotitycznej tego zwizku koordynacyjnego i podaj nazwy

jonéw obecnych w roztworze.
Zadanie 13
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym mona potwierdzic charakter chemiczny ilenku berylu.
Wnioski:
Równania reakqi:

Zadarie 19,
gg
Wiedz4c, e zwizki itowców barwi pbmieñ na charakterystyczny koor,
wykonano dowiadczenie przedstawione ia rysunku.
Wypraony prçdk patynowy zanurzono w roztworze soli litu, a nastpnie wo
ono do ptomienia panika, trzymajc tak dugo, a zniknie charakterystyczna
barwa. Czynno powtorzono da soli sodu i potasu. Napisz obserwacje. sótsodu sólpotasu
Zadanie 20.
Anaizuj4c konfiguracjç etektronow wymienionych poniej titowców, odpowiedz na pytania.
3i K
L 1 11
L
2 Na: K
1 9
M
8
L
2 K: K
1
N
M
8
L
2 ,
A. Jak wraz ze wzrostem ticzby atomowej pierwiastka zmienia sic warto energil jonizacji?
B. Czy zmiana od[egbci e[ektronu waencyjnego od jdra wpywa na waciwoci atomu

I jego reaktywno? iee[i tak, wyjanij daczego, a nastçpnie zaproponuj wniosek doty
czcy zmian aktywnoci chemicznej w grupie titowców.
Zadane 21.
W poniszej tabeh podano przyktadowe waciwoci fizykochemiczne. Oceñ prawdziwo
stwierdzeñ w odniesienlu do metaLicznego sodu, wpisuj4c do tabeLi prawda (P) ub fasz (F).
1. btwo reaguje z wod.

2. Eatwo reaguje z alkohotami.
3. Sabe przewodnictwo e1ektrczne.
Lj• Gtsto mniejsza od gçstoci od wody.
5. Spaany w powietrzu tworzy nadttenek.

6. Powinien by& przechowywany w ciemnych naczyniach ub pojemnikach.
7. Ma charakterystyczny, metaliczny poysk.
8. Jest bardzotwardy.
Zadanie 22.
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na poniszym schemacie. W czasie jego wyko
nywania zauwaono, e roztwór wody wapiennej pocztkowo mçtnieje, a nastçpnie powstay
osad rozpuszcza sic. Zapisz ráwnania reakcji potwierdzajce przedstawione obserwacje.
Równania reakcji:
Ladarie
Przedstaw równania reakcji opisujce nastçpujce procesy:
a) otrzymywanie wapna patonego:
b) otrzymywanie wapna gaszonego:
c) twardnienie zaprawy murarskiej:
d) otrzymywanie gipsu palonego (pawodnego):
e) przygotowywanie zaprawy gipsowej:
f) wietrzenie ska wapiennych:
g) powstawa nie staaktytów i sta agmitOw w jaskiniach wapiennych:
Zadanie 2’4.
Pocz w pary wzory przedstawionych zwizków z ich zastosowaniami (jedno z zastoso
wañ
nie pasuje do adnego z wymienionych zwizków).
A. CO
2
Na
3 1. w przemyie spoywczym stosowany jako konserwant
B. 3
NaHC O 2. dodawarty do proszków do prania jako zwizek zmiçkczaj4cy wodç
C. 3
NaNO 3. stosowany w rodkach do udraniania rur
D. NaCt 4. u±ywany do produkcji nawozów sztucznych
5. uywany do produkcji tabtetek musujcych
A— B—
Zadanie 25.
Co to jest kamieri kotowy? Napisz przykadowe jonowe równanie reakcji, w wyniku
której
powstaje.
Waciwoci wybTanych pierwiastków I ich zwizkó

w — btok s 73
isiybvanyh
9
:;(aIj%, i icii
bLak p
Poziom podstawowy*
cy potrafi:
4
Zdaj
> posugiwa sic poprawn nomenkatur4 i symboLik chemiczn w odniesieniu do: pierwiast
ków i ich polczeñ z tienem, potczeñ wodoru z azotem, siark i fl.uorowcami, kwasáw nie
organicznych I soti;
> poda typowe waciwoci fizyczne wymienionych niemetati: 0, N, Ct, Br, C, Si, P, S (np. stan
skupienia, barwe, zapach);
> poda typowe waciwoci chemiczne wymienionych pierwiastków i iustrowa równaniami
reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
— flenu (H, C, P, Si, 5),
— wodoru (N, S, Cl, 0, Br),
— wody (Cl.),
— kwasów nieutleniajcych (metale),
— siarki I chtoru (metale);
> opisa typowe wl.aciwoci fizyczne ttenków I wodorków wymienionych metali I niemetali:
At, 0, N, CL Br, C, Si, P, 5, oraz najwa±niejszych kwasów i soti;
> poráwna ttenki ze wzglçdu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy i obojçtny);
opisa metody otrzymywania tlenków najwaniejszych pierwiastków z tego bloku w reak
cjach: syntezy, rozkadu termicznego niektOrych soil i wodorotlenkáw oraz utleniania tub
redukcji tlenkow;
> opisa typowe waciwoci chemiczne wodorkáw niemetali, w tym zachowanie wobec wody,
kwasów I zasad;
> zapisywa równania reakcji iiustrujce typowe zachowanie kwasów wobec metati (wypiera
nie wodoru), tienków metaii i wodorotienkow;
> opisa metody otrzymywania kwasów w reakcjach odpowiêdniego tienku z wod I poprzez
rozpuszczanie kwasowych wodorków w wodzie oraz zapisywa równania reakcji i1ustrujce
metody otrzymywania kwasów;
> opisa typowe waciwoci chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec metali, wody
i zasad;
> zakwaiifikowa kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgtçdu na ich skad, moc i wl.aciwoci
utleniajce;
> opisa zastosowania najwaniejszych substancji: metati, niemetati, tienków, kwasów, zasad
i soil;
> opisa przyczyny powstawania najbardziej powszechnych zanieczyszczeñ rodowiska natu
ratnego;
> opisa zagrozenia wynikajce z niewl.aclwego przechowywania i zastosowania najwaniej
szych substancji chemicznych;
I Czç I. Zadania
> opisa znaczenie I zastosowanie surowców mineratnych;
> zapisywa równania reakcji itustrujce charakter chemiczny zwizków wodoru z azotem,
siark i fluorowcami.

Zdajcy potrafi:
> oceni wpyw zanieczyszczeñ powietrza na zmianç odczynu wody deszczowej I wad powierzch
niowych;
> uzupetni brakujce dane na podstawie informacji podanych w formie:
— rysunków przedstawiajcych przebieg dowiadczeñ,
— schematów procesów chemicznych;
> dokona setekcji i anatizy informacji podanych w formie:
— rysunkaw przedstawiaj4cych dowiadczenia,
— schematów procesów chemicznych;
konstruowa schematy procesów chemicznych;
konstruowa schematy cigów przemian zwizków nieorganicznych prowadzcych do otrzy
mywania rónych produktaw;
> opisa sowami ub przedstawi za pomoq rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zja
wisk tub procesów;
> zapisa obserwacje wynikajce z prezentowanych dowiadczeó, zjawisk i procesów.
III. TWORZENIE JNFORMACJI

Zdajcy potrafi:
> dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w zalezno
ci od warunkáw, w ktárych przebiegaj typowe reakcje;
miczn w korelacji z innymi naukami przyrodniczymi;
> projektowa dowiadczenia itustrujce rónice w aktywnoci metati I fluorowców;
> projektowa dowiadczenia pozwatajce na otrzymywanie ttenków, wodorottenków, kwasów
I soti;
> projektowa dowiadczenia pozwatajce na okreenie charakteru chemicznego ttenkOw;
> projektowa dowiadczenia pozwataj4ce na rozrónienie roztworów kwanych, obojçtnych
i zasadowych.
I. WIADOMOCI I ROZLIMIENIE
Zdajqcy potrafi:
jak na pozfomie podstawowym, a panadta:
> posugiwa sic pojçciem atotropii;
> zakwa1iflkowa kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgtçdu na ich skad, moc i waciwoci
utteniajce;
> zapisywa równania reakcji itustrujce zachowanie kwasów w typowych reakcjach z meta
tami, ttenkami i wodorottenkami oraz sotami innych kwasOw;
> zapisywa równania reakcji ilustruj4ce zachowanie ttenków pierwiastków a iabie atomowej
ad 1 do 35 wobec wody, kwasów I zasad;
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizk6w — blok p I 75

zapisywa równania reakcji iiustrujLice metody otrzymywania tlenków w reakcjach: rozkadu
termicznego niektórych soil I wodorotienków oraz utieniania iub redukcji tienkow;
zapisywa równania reakcji wiadcz4ce o zasadowym bLid amfoterycznym charakterze
danego wodorotienku (z uwzgidnieniem hydroksokompteksów).

Zdajcy potrafi:
jak na poziome podstawowym, a ponadto:
oceni, zgodnie z podanLi norm, zawarto zanieczyszczeñ powietrza, wody I gieby oraz oce
ni ich przydatno do ceiów spoywczych, higienicznych I technicznych;
wykorzysta posiadanLi wiedzç do oceny zagroenia i pianowania sposobów przeciwdziaania
zagroeniom zdrowia czbwieka I rodowiska naturainego.

Zdajcy potrafi:
okreii rodzaj produktów powstaj4cych w reakcjach hydroiizy zwiLizków nieorganicznych
I organicznych;
wybiera te informacje, które s niezbçdne do uzasadniania wasnego pogidu;
uzasadnia zwiLizki przyczynowo-skutkowe pomiçdzy prezentowanymi faktami;
dokonywa uogóinien I formuowa wnioski oraz uktada zwiçz4 strukturç wypowIedzi.
Poziom podstawowy
,‘
loj
Zadanie 1. _-_J
Napisz konfiguracje eiektronowe atomów wçgia i krzemu w stanach podstawowych w notacji Trener rozdzia Li.
—
powokowej (K, L, M, ...) oraz podaj iiczby powok eiektronowych I hczby eiektronów waien- Repetytorium rozdzia 8.
—
cyjnych w kadym z tych atomów. Porównaj te iiczby z numerami okresáw I grup ukadu
okresowego, do których naie te pierwiastki.
Zadanie 2.
Tienek wçgia(II) mo±na otrzyma w iaboratorium przez odwodnienie kwasu metanowego
pod wpywem stçonego kwasu siarkowego(VI).
A. Napisz równanie reakcji otrzymywania tym sposobem tienku wçgia(II).
B. Czy.jest to reakcja utieniania-redukcji? Odpowied2 uzasadnij.
76 Czç I. Zadania
Zadanie 3.
Przeprowadzono dowiadczenie chemiczne przedstawlone na rysunku.
zwi[ony papierek uniwersalny
A. Napisz równanie reakcji chemicznej zachodzcej w czasie dowiadczenia.
B. Jak zabarwi4 sic zwi1one wod4 uniwersane papierki wskanikowe umieszczone w punk
tach 112?
2—
C. Jaki odczyn ma wodny roztwór chorku amonu? Odpowied uzasadnij odpowiednim row
naniem reakcji*.
Zadanie 14
Zaproponuj, jak odrOni roztwOr wodny azotanu(V) srebra(I) od azotanu(V) potasu. Wykonaj
odpowledni rysunek, zapisz przewidywane obserwacje i wnioski oraz odpowiednie rOwnanie
reakcji w formie jonowej skróconej.
Wnioski:
Równanie reakcji:
Zadanie 5.
Napisz wzory i poda nazwy przyktadowych zwizkOw azotu, w ktOrych atom azotu przyjmuje
nastçpujce stopnie utenienia: —III, , II, III, IV, V.
Stopieñ uttenienia atomu azotu —III I II III IV V
Wzór zw1zku chemicznego
Nazwa systematyczna
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków - bLok p 77

Zadanie 6.
ieeIi do stopionego choranu(V) potasu wrzucimy kawaek wçgta dizewnego, to nastçpuje
gwatowne spaanie wçga do ttenku wçga(IV). Napisz równanie tej reakcji, wiedzc, ze jed
nym z produktów reakcji jest s& zawieraj4ca chor na —I stopniu uflenienia. Wspólczynniki
stechiometryczne w równaniu reakcji dobierz metod bilansu elektronowego.
Zadanie 7.
W pracowni chemicznej tenek wçga(IV) otrzymuje sic z wçganu wapnia i kwasu sonego.
A. Napisz równanie, w formie cz4steczkowej I jonowej skróconej, reakcji otrzymywania tenku

wçga(IV) opisan metod.
B. W jaki sposób sprawdzisz, e otrzymany gaz to tienek wçga(IV)? Napisz odpowiednie

równanie reakcji w formie cz4steczkowej I jonowej.
Zadanie 8.
Renek fosforu(V) jest bardzo higroskopijny. Wytfumacz ten fakt I napisz odpowiednie row
nanie reakcji.
Zadanie 9.
Spalono w tienie wçgie I otrzymano zwi4zek, w którym stosunek masowy wçga do tienu
wynosi 3 : 8. Czy otrzymany tienek wprowadzony do wody wapiennej spowoduje jej zmçtnie
nie? Odpowied uzasadnij za pomoq odpowiednich obliczeO.
Obliczenia:
Odpowied:
Zadanie 10.
Narysuj wzór eektronowy czsteczki tenu.
Odpowiedz na pytania:
A. fte wi4zañ wystçpuje w czsteczce tenu?
8. fte wolnych par etektronowych zawiera czsteczka t[enu?
Zadanie 11.
Napisz równanie reakcji siarki z sodem. Zakwahfikuj tç reakcjç do jednego z podstawowych
typów reakcji. Jak
4 roI (utleniacza czy reduktora) peni w niej siarka w stanie wonym?
Odpowied uzasadnij, piszc odpowiednie zbilansowane równania elektronowe oraz zazna
czajc, które z nich przedstawia proces uflenienia, a które redukcji.
—
Zadanie 12.
Siarkowodór jest gazem pa[nym. PaU si niebieskim pbmieniem do tienku siarki(IV) i wody
(przy nadmiarze tenu) ub do siarki i wody (przy niedoborze ttenu).
A. Napisz ráwnania tych reakcji.
B. Obicz, ite dm
3 flenu (warunki normane) potrzeba do cakowitego spaenia 0,3 moa
siarkowodoru?
Zadanie 13.
W aboratorium ttenek siarki(IV) mo±na otrzyma dwoma sposobami: dziaajc kwasem siar
kowym(Vi) na siarczan(IV) sodu ub kwasem siarkowym(VI) na miedL
A. Napisz równania tych reakcji. W przypadku reakcji uteniania-redukcji dojej uzgodnienia

zastosuj bitans etektronowy.
B. Która z omawianych reakcji wskazuje na fakt, ±e kwas siarkowy(VI) jest mocniejszy od

kwasu siarkowego(IV)? Odpowied uzasadnij.
WLaciwoci wybranych pierwiastków ± ich zwizk6w blok p

—
79
Zadanie 111.
Fluor jest najsiniejszym uUeniaczem wród pierwiastkáw. Reaguje praktycznie ze wszystkimi
pierwiastkami (z wyjtkiem: He i Ne). Jest aktywniejszy ad tienu I datego moze go wypiera
z tienków, np. w czasie reakcji fluoru z tenkiem krzemu(IV) powstaje fluorek krzemu(IV) oraz
den. Napisz równanie tej reakcji. Wspókzynniki równania dobierz metod bilansu eektro
nowego. Uzasadnij downie, e fluor (F ) jest udeniaczem.
2
Zadanie 15.
Jak zmienia sic aktywno ftuorowców w miare wzrostu ticzby atomowej tych pierwiastków?
Podaj przykad reakcji uzasadniajcy odpowied.
Zadanie 16.
Uporzdkuj kwasy ftuorowcowodorowe: HCI, HF, HI, HBr we&ug wrastaj4cej mocy.
Zadanie 17.
Kwas chorowy(VII) jest trwaym I bardzo mocnym kwasem, a równoczenie silnym udenia
czem. Jest to oleista, atwo wybuchajca ciecz.
A. Kwas chlorowy(VII) otrzymuje sic, dzIaajc wod4 na odpowiedni tLenek kwasowy. Napisz row
nanie reakcji otrzymywania kwasu chlorowego(VII) t metod.
B. Ch[oran(VII) potasu otrzymuje sic na dwa sposoby: sposOb I poega na ogrzewaniu chiora
nu(V) potasu. Powstaje wtedy rOwnie sOt, w ktOrej chor znajduje sic na —I stopniu utte
nienia. SposOb Ito dziaanie ttenku chloru(VII) na zasadç potasow, w reakcji tej oprOcz
chloranu(VII) potasu powstaje woda. Napisz równania reakcji otrzymywania chtoranu(VII)
tymi dwoma sposobami.
SposOb I:
SposOb II:
80 Cz I. Zadania
Zadanie 18.
Uzupetnij tabetç ,,Waciwoci fizyczne ftuorowców”.
Stan skupienia Rozpuszcza[no RozpuszczaLno

Ftuorowiec Barwa
w temp. pokojowej w wodzie w toLueme
fluor gaz óta reaguje Z H
0
2
ch[or dobra
brom ciecz czerwonobrunatna
jod staba dobra
Zadanie 19.
Pocz w pary wzory tub nazwy substancji chemicznych z ich zastosowaniami.
A. A1
3
0
2 1. uywany przy produkcji nawozów sztucznych, stosowany do wypeniania
akumutatoréw oowiowych
B. 0
2
N 2. tzw. sa gauberska; jest uywana w procesie garbowania skóry
C. H
S
2 O 3. kiedy stosowany jako rodek znieczutajcy (gaz rozwesetajcy)
D. SO
2
Na LI. su±y do otrzymywania sztucznych rubinow I szafirOw
E. 3
A(OH) 5. zwizek aktywny bioogicznie w niewie[kich steniach odgrywa rolç przy
—
przekazywaniu impusów nerwowych

F. 2
Si0 6. stosowany do produkcji zapaek
G. NO 7. tzw. sot gorzka (sOl angietska); ma zastosowanie w tecznictwie jako rodek
przeczyszczajcy
H. 3
HNO 8. stosowany do produkcji rOnego rodzaju szkta
I. fosfor czerwony 9. uywany do produkcji nawozOw sztuczriych, barwnikOw I konserwantOw
i. MgSO 10. stosowany w przemy[e kosmetycznym do produkcji past do zçbów
A— B— C— D— E— F—
H— I— i—
— r
j
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym wykaesz, e chtorek gtinu jest sot sabej zasady i moc Trener rozdzial 11
—
nego kwasu. Uzupenij schematyczny rysunek, zapisz przewidywane obserwacje I wycignij Repetytorium rozdzia 8.
—
odpowiednie wnioski. Napisz ráwnanie reakcji w formie czsteczkowej I jonowej skróconej.
Rysunek Obserwacje Wnioski Równanie reakcji
Vflaciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków blok p

—
I 81
Zaprojektuj dowiadczenie, za pomoq ktorego wykaesz, e wodorotlenek glinu ma waci
woci amfoteryczne. Narysuj schematyczny rysunek, opisz przewidywane obserwacje I wnioski
oraz napisz odpowiednie równania reakcji w formie czsteczkowej I jonowej skróconej.
Wnioski:
Równania reakcji:
Przedstaw konfiguracjç elektronow4 atomu wegla w stanie Rysunek:

podstawowym, uwzglçdniajc regu.ç Hunda. Narysuj diagram
energetyczny elektronów w atomie wçgla.
A. le elektronów walencyjnych zawiera atom wçgla?
B. lIe jest elektronów niesparowanych?
C. Jakie s typowe stopnie utlenienia wgla wjego zwizkach?
D. Podaj PG jednym przykadzie zwizków (wzory), w których wçgiel przyjmuje te stopnie

utlenienia
Na ideowym (schematycznym) rysunku obok przedstawiono fragment struktury grafitu.

Uzupenij poni±sze zdania dotycz4ce jego budowy.
Struktura grafitu sktada sic z zbudowanych z szeciocztonowych foremnych pier

cieni Kady
. atom wçgla wystçpuje w stanie hybrydyzacji
Podobnie jak w cz4steczce benzenu, orbitale (nie
uwzglçdniane w hybrydyzacji) tworz orbital typu
rozcigajcy sic na cal plaszczyznç warstwy. Elektrony znajdujce
sic w tym obszarze s swobodne i dlatego graft przewodzi
Miçdzy warstwami wystçpuj jedynie oddziatywania
Van der Waalsa, dlatego graft ciera sic, co pozwala na wykorzystywanie go do produkcji
olOwków.
82 I Cz I. Zadania
Zaproponuj dowiadczenie, w którym wykaesz, e kwas metakrzemowy 3S10 jest sabszy
2
(H
)
od kwasu wçgowego. Narysuj schematyczny rysunek, podaj obserwacje oraz wnioski wraz
z równaniami reakcji w formie czsteczkowej i jonowej skróconej.
Wnioski:
Równania reakcji:
Proszek do pieczenia to wodorowçgan amonu, zwany te ,,amoniakiem do pieczenia”. Zwi

zek ten rozkada sic ju w temperaturze 60°C. Produktami rozkadu s dwa powszechnie
inane tienki oraz zwizek, od którego pochodzi potoczna nazwa proszku do pieczenia. Zapro
ponuj sposób identyfikacji gazowych produktáw rozkadu wodorowçgtanu amonu. Napisz
równania reakcji, na ktOrych bçdzie sic opieraa identyfikacja tych produktów.
A. Równanie reakcji rozkadu termicznego wodorowçganu amonu:
B. Identyfikacja gazowych produktów rozkadu:
Identyfikowany gaz Sposób identf1kacji Obserwacje Równania reakcji
Szldo, z którego produkuje sic watç szk[an, ma nastçpujcy skad tenkowy: 1

15,6L CaD,
%
0 I 67,OLI% Si0
17,32% Na
2 . laid jest wzór ttenkowy tego szka?
2
Jak zmienia sic charakter wizañ w zwizkach wodoru z pierwiastkami z trzeciego okresu
ukadu okresowego?
fftaciwoci wybranych pierwiastkow i ich zwizków - blok p 83

Wyjanij, daczego gUn o ujemnym potencjale standardowym nie reaguje z zimn wod.
GUn reaguje z kwasami oraz z mocnymi zasadami. W podwyszonej temperaturze reaguje

take z wod4.
A. Jaki charakter chemiczny ma gUn?
B. Napisz jonowe skrócone równania reakcji potwierdzajce te waciwoci gtinu oraz cz—
steczkowe równanie reakcji gUnu z wod.
Wyjanij, daczego atom wg[a jest mniejszy od atomu boru.
Scharakteryzuj budowç wewnçtrzn4 diamentu, uzupeniajc ponisze zdania.
Diament jest krysztaem Jest to makroczsteczka zbudowana z ato

.
mow zktórychkadyjestpowizanyz
, innymi
atomami wçga sitnymi wizaniami
Wg1any uegaj rozkadowi termicznemu. Napisz równania termicznego rozkadu wg[anu

wapnia, wodorowçglanu sodu i wodorowçglanu amonu. Jeden z tych procesOw odgrywa
istotn roI. w budownictwie, a dwa inne maj zastosowanie w piekarnictwie. Opisz te zasto
sowania w odpowiednim miejscu w tabeti.
Równanie rozkladu Zastosowanie
3
CaCO
3 ogrzewanie
NaHCO
3 ogrzewanie
NF-IHCO
8’i I Cz I. Zadania
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na rysunku obok. CI
(
2 .)__ C
(
2 )— er
(
2 )— )— Br
(.—
2
W probówkach umieszczono wodne roztwory soil Kf, KBr I KCI oraz
1 2. . . 5. 6.
dodano chioroformu. Nastçpnie do probáwek wprowadzono wodç
chlorow 1 bromow oraz jod wedug rysunku.
Zapisz obserwacje I wniosek z dowiadczenia wraz z odpowiednimi równaniami reakcji.
Obserwacle:
Wnioski:
Równania reakcji:
Na podstawie konfiguracji elektronowych atomu azotu I atomu fosforu w stanie podstawo

wym wyjanij, dlaczego:
a) promieñ atomu azotu jest mniejszy od promienia atomu fosforu?
b) pierwsza energia jonizacji atomu azotu jest wlçksza od pierwszej energil jonizacji atomu
fosforu?
Tienek azotu(I), zwany ze wzgçdu na odurzajce dzialanie gazem rozweselaj4cym, mona

otrzyma w wyniku termicznego rozkadu azotanu(V) amonu.
A. Napisz równanie reakcji rozkadu azotanu(V) amonu oraz przedstaw bilans eektronowy
tej reakcji, wiedzc, e drugim produktem rozidadu jest woda.
B. Jak nazywaj sic reakcje, w ktorych atomy tego samego pierwiastka wystpujce na ró
nych stopniach utlenienia redukuj sic i utleniaj w ten sposób, ze jeden z produktów
reakcji zawiera ten pierwiastek na jednym porednim stopniu utlenienia?
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków - blok p I 85

• •
Napisz wzory oraz podaj nazwy trzech rónych soi sodowych kwasu fosforowego(V).
Wzór sumaryczny soti Nazwa soti
Na podstawie teoril VSEPR okreL ksztatt anionu fosforanowego(V).
Poniej podano dwie najwaniejsze odmiany aotropowe fosforu. Podaj dwie waciwoci
rónice te odmiany, uzupenijajc tabeI.
Wakiwoc Fosfor czerwony Fosfor biay
Barwa
Utlenianie na powetrzu
Toksyczno
Wykonano dowiadczenie przedstawione na rysunku. H 2 S (g) SO 2(g)
A. Opisz obserwacje.
woda * woda
oran oran
metylowy metytowy
B. Jakie wnioski wynikaj z przeprowadzonego dowiadczenia?
C. Napisz rOwnania reakcji, za pomoc których uzasadnisz wnioski.
Tienek siarki(IV) mona otrzyma przez redukcjç anhydrytu (CaS0) koksem. Produktami
reakcji s, oprácz tienku siarki(IV), tenek metau i tLenek niemetau, ktorego cz4steczki S
zbudowane z trzech atomów.
B. ObLicz, ile ton koksu trzeba zuy do wyprodukowania 1000 t SO

. Wydajno procesu
2
wynosi 95%. Zakadamy, e koks zawiera tylko wçgieL
Obticzenia:
Odpowied:
W pojemniku znajduje sic chlorowodór otrzymany w reakcji bezporedniej syntezy z pier

wiastków. W jaki sposób mona sprawdzi, czy otrzymany w ten sposób chtorowodór jest
zanieczyszczony chorem? Zaprojektuj odpowiednie dowiadczenie, narysuj schematyczny
rysunek, napisz przewidywane obserwacje (przy zaoeniu, ze chorowodór jest zanieczysz
czony chtorem) i przedstaw wnioski wraz z odpowiednim równaniem reakcji.
Wnioski:
Równania reakcji:
Napisz wzór zwi4zku ftuoru z t[enem. 0krei. wystçpujce w nim stopnie utenienia fi.uoru
i tienu. Daczego zwizek fluoru z t[enem nazywamy fluorkiem Uenu, a nie ilenkiem fluoru?
Napisz uzasadnienie.
Lacan :,
Jak zmieniaj sic waciwoci ufleniaj4ce fluorowcow w szeregu od fluoru do jodu, a jak
waciwoci redukujce anionów fluorowców? Uzupelnij zdania.
Waciwoci ut1eniajce ftuorowców w szeregu od fluoru do jodu.

Waciwoci redukujce anionów fluorowców - w szcregu od F- do 1.
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków — blok p I 87

Tenek chtoru(VI) jest ciemnoczerwon ciecz4 o masie moLowej 167 g/moL
A. W oparciu o odpowiednie obiczenia napisz wzór rzeczywisty ilenku chloru(VI).
Wzór Uenku choru(VI):
B. T[enek choru(VI) reaguje z zasad sodow. Jest to tzw. reakcja dysproporcjonowania.

Wjej wyniku powstaj dwie sote, w których atom chLoru jest na Vi na VII stopniu uti.enie
nia. Napisz równanie tej reakcji.
Poni±ej podano kilka informacji dotycz4cych substancji A oraz substancji B. Wiedzc dodat
kowo, e substancja A w reakcji z substancj B tworzy tzw. samiak, wpisz nazwy tych substancji.
Substancja A Substancja B
• wodorek niemetalu - wodorek niemetalu
• gaz ciçszy od powietrza • gaz ±ejszy od powietrza
P0 rozpuszczernu w wodzie otrzymuje sic roztwor o odczynie kwasowym P0 rozpuszaeniu w wodzie otrzymuje sic roztwor o odczynie zasadowym
Substancja A:
Substancja B:
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na schemacie, podajc warunki umoIiwiaj4ce ich przebieg.
FeiO
t
3 l KOH
? ?
AL ALCL AL(OH)
3
NaOH
7!64zAI20j:
A*.Jak funkcjç w wiete teorii Lewisa peIni wodorek ghnu?
B. Jedn z metod otrzymywania metali o wysokich temperaturach topnienia jest aumino

termia wvkorzvstujca gun do redukcji tuenku trudnotopuiwego metauu. Zapisz równania
zachodzcych reakcji prowadzcych do otrzymania manganu oraz chromu.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, podaj4c warunki umoiliwia
jce ich przebieg.
7 7 7
N iNO iNO NO
3 PO
(NH) H
P
3 O ? ?
10 ;°
1. 7.
2. 8.
3. 9.
10.
5. 11.
6. 12.
A. Przedstaw wzór elektronowy czsteczki kwasu azotowego(V).
B. W zaeznoci od itoci uytego ftenu spaanie amoniaku mote prowadzi do wydziete

nia sic azotu tub ttenku azotu(II). Zapisz równania tych reakcji chemicznych.
Zapisz równania reakcji przedstawionych na poniszym schemacie tub zaznacz, e reakcja nie
zachodzi, podajc warunki umotiwiajce ich przebieg.
2
Si0 SIO
2
Na
3 0
2
H
‘ S10
2
H
3 2
S10 . ?
NaSiO
2. 5.
3.
A. Podczas przechowywania przez dugi czas szkta wodnego w otwartej butetce na jej dnie
pojawia sic osad. Wyjanij obserwowany fakt oraz napisz odpowiednie równanie reakcji.
B. Lstniej trzy nukildy krzemu o podanej w ramce zawartoci procentowej.
285j
92,23% Si
29 i,67% S1
30 3,10%
Oblicz masç atomow krzemu na podstawie tych danych.
Ob[iczenia:
Odpowied:
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków — btok p 89

Wiedz4c, ze izotop fosforu—30 w pewnej przemianie tworzy izotop gLinu—26, zapisz równa
nie zachodzcego procesu. Okre typ przemiany.
Ze wzgtçdu na si1n poaryzacjç wizania w cz4steczce HF obserwuje sic zjawisko asocjacji

tych czsteczek. Przedstaw ten fakt na rysunku.
Przedstaw wzory eektronowe nastçpujcych kwasów fosforowych: 2

P
3
H
— kwas
0 fosforo
wy(I), 3
P0 kwas fosforowy(IiI) oraz H
H
— PO— kwas fosforowy(V), a nastçpnie okret, iu
3
protonowy jest dany kwas.
2
P
3
H 0 P0
3
H PO
3
K
Fosfor tworzy micdzy innymi zwizki chemiczne o wzorach: PH , PCL

3 , PC (atomy tego
3
samego pierwiastka nie cz sic w nich ze sob). W którym z wymienionych wyej zwizków
nie jest speniona regua oktetu? Który atom nie spenia tej reguy?
Poniej podano informacje dotyczce wybranych tlenków azotu. Przyporzdkuj informacje

do ilenków, których dotycz, uzupeniajc tabeç.
NO 2
NO 4
0
2
N
a) powstaje w trakcie spalania azotu f) ma charakter obojçtny

w temperaturze Iuku elektrycznego g) dimer
b) gaz barwy brunatnej h) powstaje w trakcie reakcji miedzi z roz
c) gaz barwy stomkowej cieñczonym kwasem azotowym(V)
d) bezbarwny gaz i) powstaje w trakcie reakcji miedzi ze stçzo
e) ma charakter kwasowy nym kwasem azotowym(V)
90 Czç I. Zadania
Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
> poda typowe waciwoc fizyczne nastçpujcych metati: Zn, Fe, Cu (np. stan skupienia,
barwç, poysk);
> poda typowe waciwoci chemiczne wymienionych pierwiastków, w tym zachowanie wobec:
— ttenu (Zn, Fe, Cu),
— kwasów nieutteniajcych;
> opisa zastosowania najwaniejszych metati;
> zapisywa równania reakcji itustruj4ce metody otrzymywania ttenków nastçpujcych pier
wiastków: Zn, Fe, Cu, w reakcjach rozkadu termicznego niektórych soU I wodorotenków oraz
utteniania tub redukcji ttenków.
Zdajcy potrafi:
okreti zmienno wtaciwoci kwasowo-zasadowych i utteniajco-redukcyjnych zwi4zkáw
chemicznych w zatenoci od stopnia uttenienia pierwiastka centratnego w zwi4zku I jego
pobenia w uktadzie okresowym;
poda typowe wtaciwoci fizyczne metali: Cr, Mn, Ag (np. stan skupienia, barwç, poysk);
poda typowe waciwoci chemiczne wymienionych pierwiastków, w tym zachowanie wobec:
— ttenu (Zn, Fe, Cu, Cr, Mn, Ag),
— kwasów nieutteniajcych (metate),
— kwasów utteniajcych (Cu, Ag, Fe),
— roztworów soli;
itustrowa równaniami reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
— ttenu (Fe, Cr, Mn),
— kwasów nieutteniajcych (metate),
— kwasów ut1eniajcych (Cu, Ag, Fe),
— roztworów soi (metae);
> opisa typowe waciwoci chemiczne ttenków pierwiastków: Zn, Fe, Cu, Cr, Mn, Ag, w tym
zachowanie wobec wody, kwasów I zasad;
‘ porówna ttenki ze wzgtçdu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, obojçtny
I amfoteryczny);
kwatifikowa ttenki pierwiastków: Cr, Cu, Zn, Mn, Fe, ze wzgtçdu na ich zachowanie wobec
wody, kwasów i zasad;
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizk6w — blok d 91

opisa metody otrzymywania tenków pierwiastkow: Zn, Fe, Cu, Cr, Mn, Ag
opisa zastosowania najwaniejszych substancji: metaLi, niemetati, kwasów, zasad I soh;
zapisywa równania reakcji ilustruj4ce zachowanie tenków pierwiastkáw: Cr, Cu, Zn, Mn, Fe,
zapisywa równania reakcji i1ustrujce metody otrzymywania ftenków wyej wymienionych
pierwiastków w reakcjach: rozidadu termicznego niektórych soU I wodorotenków oraz ute
niania ub redukcji ilenków;
zapisywa równania reakcji ilustrujce metody otrzymywania wodoroUenków w reakcjach
strceniowych (wodorotienki nierozpuszczaLne w wodzie);
opisat typowe waciwoci chemiczne wodorotl.enków, np. Zn(OH) , Fe(OH)
2 , Fe(OH)
2 ,
3
, Cr(OH)
2
Cu(OH) , w tym zachowanie wobec wody, kwasów I zasad.
3
Zadaniel.
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym otrzymasz wodorottenek eaza(II) metod strce- Trener—rozdziaLi.
niow. Podaj schematyczny rysunek, zapisz obserwacje, wnioski i równanie reakcji. Repetytorium rozdzia 9.
—
Wnioski:
Równanie reakcji:
Zadanie 2.
Auminotermia to metoda otrzymywania niektórych metali przez redukcje ich tlenków za
pomoq gI.inu. Napisz równanie reakcji otrzymywania t metod chromu z lienku chromu(iII).
Zadanie 3.
Uzupelnij I uzgodnij poniZsze ráwnania reakcji.
1. + — 0
2
Cu
ogrzewnie
2. Cu +
ogrzewanie
3. 2
Cu(OH) +
14 CuCO ogrzewanie
3 +
5. CuO + HC[— +
6. CuSO + — 2 +
Cu(OH)
7. Cu(OH)
2 + HCL — +
92 Czç I. Zadania
Zadanie L1
Uzupenij ponisze zdania.
Stop miedzi i cynku, który jest odporny na korozjç, to W przemyte ma

.
zastosowanie ki[ka rodzajów z których wytwarza si m.in. przedmioty

,
ozdobne i czçci samochodowe.

to stop miedzi I cyny, czasem zawierajcy dodatki innych pierwiastków. Jest
odporny na I suy do wytwarzania monet, dzwonów I pomników.
Zadanie 5.
Mangan na II stopniu ut[enienia ma waciwoci zasadowe. Zapisz równania reakcji przed
stawionych na schemacie obrazujcym przemiany, w których uczestniczy mangan na II stop-
niu uUenienia. Mn(OH) 2
1.
2.
1
2+1
t
6
3 Mn 2
MnC[ MnS
3
5.
6. 3
MnCO MnO
Zadanie 6.
Usta, które z przedstawionych poniej równañ reprezentuj reakcje uteniania-redukcji.
Metod bilansu elektronowego dobierz wspolczynniki stechiometryczne w tych równaniach.
1. KMnO + 3
S
2
K 0 + 0
2
H —‘- 2
Mn0 + 4
S
2
K D, + KOH
2. KMnO + H
S
2 O — 7
0
2
Mn + K
S
2 O + 0
2
H
3. Mn0
2 + HG 2
MnG + 2
Cl + H
4. 2
Mn0 + H
S
2 O —b MnS0 + 02 + 0
2
H
5. Mn0
2 + 3+ K
KNO 3
C
2 0 — K
M
2 nO + 2
KNO + 2
CO
Waciwoci wybranych pierwiastkow 1 ich zwizków — blok d 93

Zadanie 7.
Zapisz równania reakcji przedstawionych na schemacie.
1 6
2. Cr CrC 2
Cr(OH)
3.
5. CrC 3
0
2
Cr i ‘ Cr0
6.
7.
8.* + + O3— 0
2
H
Zadanie 8.
Zapisz równania reakcji przedstawionych na schemacie. 2
)
3
Zn(N0
1.
2
2. Zn ZnC1
•
1 3
LLZn + HNO 3(rozc.) +NHNO
i 3
+
ZnO 2
Zn(OH)
Zadanie 9.
Polcz w pary nazwy metali I ich charakterystykç.
Metal Cechy charakterystyczne

A. to mlçkki, kowatny metal o charakterystycznym polysku. Zaliczany jest do najlepszych
1 . M e d’Z
przewodników ciepa i elektrycznoci. Uywany do wyrobu biuterii.
B. to miçkkl metal o barwie róowej, wykazujcy dobr kowalno i d4gliwo. Natey
2. Srebro do bardzo dobrych przewodników ciepta i etektrycznoci. Wystçpuje w przyrodzie
w postaci mineraów, np. kuprytu.
C. to srebrzystobialy, miçkki metal podatny na korozj. W przyrodzie wystçpuje w sta

3 etazo
nie wolnym oraz w postaci zwizków chemicznych, np. pirytu.
1— 2— 3—
0’.
o:j
Py cynkowy jest silnym reduktorem stosowanym w chemii nieorganicznej I organicz- Trener_rozdziaLl.
nej. Uczeñ dodal kwasu siarkowego(VI) do probówki zawierajcej roztwór chromianu(VI) Repetytorium rozdzia 9.
—
potasu, P0 czym zapisa obserwacje. Nastçpnie do otrzymanego roztworu doda pyu cyn
kowego I znowu zapisa swoje spostrzeenia. W tabeh przedstawiono fragment notatek
ucznia dotyczcy zmian barwy roztworów.
I Czç I. Zadania
Dodany
odczynnik Zmana barwy roztworu Dodatkowe istotne obserwacje
H
S
2 O óta —0- pomarariczowa brak
pomaranczowa —o- hoetowozie W czasie reakcji, prowadzcej do zmiany

Zn barwy roztworu na rnebiesk, wydziea sic
lona —,
mebieska
bezbarwny, palny gaz.
Napisz równania reakcji zachodzcych w czasie dowiadczenia. Równania reakcji przebiega

j4cych ze zmianami stopni utlenienia uzupenij metod bilansu eektronowego.
A. Zmiana barwy roztworu z ótej na pomarañczow:
B. Zmiana barwy roztworu z pomarañczowej na fioetowozie1on:
C. Zmiana barwy roztworu z fioetowozieonej na niebiesk:
Napisz jonowe skrócone równanie reakcji kwasu azotowego(V) z miedzi, w czasie której
wydzie[a sic brunatnoczerwony, duszcy gaz. Wspókzynniki równania reakcji dobierz metod
biansu etektronowego. Jaki roztwór kwasu uyto w reakcji stçony czy rozcieñczony?
—
W pracowni chemicznej znajduje sic 10 g manganianu(VII) potasu oraz tyle samo gramów
ch[oranu(V) potasu. fte dm
3 tenu (warunki normalne) mona otrzyma z takich i1oci sob
poprzez ich ogrzewanie? Zaktadamy 100% wydajno obu reakcji termicznego rozktadu.
ObI.iczenia:
Odpowied:
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków bLok d

-.
95
W pracowni chemicznej chor otrzymuje si, dziaaj4c kwasem solnym na manganian(VII)
potasu [metoda I] ub na tenek manganu(IV) [metoda II].
A. Napisz równania reakcji otrzymywania choru, dobierajc wspólczynniki metod biansu

e[ektronowego.
Metoda I:
Metoda II:
B. Masz do dyspozycji 200 cm . ObLicz objçto chtoru

3 kwasu sonego o steniu 12 mol/dm
3
(warunki normalne), któr otrzymasz I metod, wykorzystujc caty dostçpny kwas.
ObUczenia:
Odpowied:
Napisz konfiguracjç elektronow4 atomu chromu w stanie podstawowym. I[e eektro

now niesparowanych znajduje sic w atomie chromu? Jakie s typowe stopnie utLenienia
chromu w zwi4zkach?
Konfiguracja eLektronowa:
Liczba eektronów niesparowanych:
Typowe stopnie uttenienia chromu:
Chrom na1ey do pierwiastkOw amfoterycznych; reaguje z rozcieOczonymi kwasami (np. HG)

i mocnymi zasadami (np. NaOH). Napisz rOwnania reakcji wskazujcych na amfoteryczny
charakter chromu.
Tetrahydroksochromian(III) sodu to rozpuszczaLny zwizek koordynacyjny chromu. Do roztworu

tej soLi, dodano kwasu soLnego i wtedy wytr4c* sic szarozieLony osad wodorotLenku chro
mu (III). W reakcji tej powstaje take inna sOt oraz woda. Napisz i uzgodnij równanie tej reakcji.
Do roztworu siarczanu(VI) chromu(III) dodano roztwór wodny wodorottenku sodu oraz 6%
roztwór nadt[enku wodoru.
A. Napisz przewidywane obserwacje oraz wnioski, jakie wynikaj z tych obserwacji.
B. Napisz równanie zachodz4cej reakcji chemicznej, a wspókzynniki dobierz metod bilansu

eektronowego.
Jak zmienia sic charakter kwasowo-zasadowy tenków chromu na II, liii VI stopniu uUenienia?
Odpowied uzasadnij, uzupeniaj4c ponisze równania reakcji ub zaznaczaj4c, e dana reak

cja nie zachodzi.
CrO+ HCL—’
Cr0 + NaOH
3 +
0
2
Cr SO
2
H
3 +
0
2
Cr NaOH + 0
2
H
3 +
Cr0 SO
2
H
3 +
Cr0 NaOH
Napisz konfiguracjç eektronow atomu manganu w stanie podstawowym. fte eektronáw

niesparowanych znajduje sic w atomie manganu? Jakie s typowe stopnie uUenienia man
ganu w zwizkach?
Konfiguracja e[ektronowa:
Liczba etektronów niesparowanych:
Typowe stopnie utlenienia manganu: -
Zadr;.
Do probówki zawierajcej badoróowy roztwór siarczanu(VI) manganu(II) dodano wodoro
ilenku sodu. Wytrcit sic wtedy biay osad. Nastpnie do probówki dodano wody uflenionej.
Osad zmieni barwç na ciemnobrunatn.
A. Która z dwóch opisanych wyej reakcji zachodzi bez zmian stopni utenienia?
B. Zapisz równania reakcji. W przypadku reakcji uUeniania-redukcji wspokzynniki w równa

niu dobierz metod bilansu elektronowego.
Waciwoci wybranych piei-wiastków i ich zwizków — bl.ok d I 97

Mangan tworzy kilka tlenków, w których wystçpuje na II, IVi VII stopniu utlenienia.
A. Jak zmienia sic charakter kwasowo-zasadowy tych flenków?
Tienek MnO 2
Mn0 7
0
2
Mn
Charakter
chemkzny
B. Napisz odpowiednie równania reakcji, które jednoznacznie okre[aj charakter chemiczny

ftenku manganu(II) i tI.enku manganu(VII).
Produktami reakcji tLenku manganu(IV) ze stçonym kwasem sonym s: sot manganu(II)

oraz chtor i woda.
A. Napisz równanie reakcji kwasu sotnego z ttenkiem manganu(IV). Wspókzynniki rOwnania

dobierz metod bitansu etektronowego.
B. Podobnie z ttenkiem manganu(IV) reaguje kwas siarkowy(VI). Zamiast chtoru powstaje

wtedy tten. Napisz rOwnanie tej reakcji, dobierajc wspótczynniki metod bitansu elek
tronowego.
Zwi4zek otrzymany w wyniku spatenia 0,7 g etaza w chtorze rozpuszczono w wodzie, a potem do
roztworu dodano wodorottenku sodu. Powsta brunatny osad, ktOry zostat odsczony i wysuszony,
a nastçpnie wypraony. Otrzymano w ten sposOb 0,7 g brunatnego zwizku ttenu I e1aza.
A. Napisz równania reakcji opisanych w zadaniu.
B. Obticz wydajno catego procesu otrzymywania produktu koOcowego.
0dpowied:
Uczeñ postanowil otrzyma wodorotienek eaza(II). W tym ceu do roztworu wodnego siar
czanu(VI) eaza(II) dodat zasady sodowej. Otrzymat zieonkawy osad, który p0 pewnym cza
sie zmieni barw na czerwonobrunatn4.
A. iaki zwizek otrzymat ostatecznie uczeñ? Napisz jego nazw.
B. Odpowied uzasadnij, piszc odpowiednie równania reakcji.
Zaprojektuj dowiadczenie zatytuowanie ,,Otrzymywanie wodorotLenku chromu(llI)”. Opis

dowiadczenia powinien zawiera: schematyczny rysunek, obserwacje oraz wnioski z równa
niami zachodzcych reakcji chemicznych.
Wnioski:
Równanie reakcji:
Za pomoq równañ reakcji chemicznych zapisz przemiany przedstawione na poniszym schema

cie, zaznaczaj4c warunki konieczne do ich przebiegu. Podaj nazwy wszystkich zwizkáw eIaza.
HNOJ,,,)
8 S
2
7
\\H
t
O)
H
S
2 O,,) 2
Fe FeCL ‘ 3
Fe(OH) 3
0
2
Fe
//
O
3
Fe 12
FeO 3
FeCO FeCL 6
2
Fe(OH)
1. -
7.
2. 8.
3. 9.
10.
5. 11.
6. 12.
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizkâw — bLok d 99

Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem. Zapisz obserwacje i wnios
ki w formie odpowiednich równañ reakcji. Wspófrzynniki w równaniach dobierz metod4
biansu eektronowego.
Obserwacje:
1.
44
KMnO S0
2
H KMnO,, + 0
2
H KMnO + KOR
Wnioski:
Za pomoq równañ reakcji chemicznych zapisz przemiany- przedstawione na poniszym

schemacie, zaznaczajc warunki konieczne do ich przebiegu.
7
0
2
Mn 3
0
2
Mn
2
MnC
S0
2
7t 6t
2 ‘
KMnO 2
Mn0 . MnSO
MnSO 1og9
MnO
2
K 2
MnCI
Uwaga: W reakcjach ii 6 powstaje m.in. ten, do przebiegu reakcji 3 potrzebny jest tien, a w reakcjach
91 5 powstaje m.in. gazowy chior.
1. 6.
2. 7.
3. 8.
9.
5.

W aboratoriach chemicznych zwizki manganu wykorzystywane s do oznaczeñ analitycz
nych wielu substancji. Jest to metoda zwana manganometri. Za pomoc manganianu(VII)
potasu mona oznaczy stçenie np. nadUenku wodoru czy kwasu szczawiowego. Ponisze
równania reakcji obrazuj4 metody anatitycznego oznaczania nadilenku wodoru i kwasu
KMI1O,
szczawiowego. Metod
4 biansu eektronowego dobierz wspókzynniki stechiometryczne
w równaniach reakcji.
oznaczana
substancja
1. KMn0+ +
0
2
H H
S
2 0 —a- MnS0+ 02+ K
S
2 0+ 0
2
H
/
2. KMn0+ H
0
C
2 + H
S
2 0 +
4
MnSO +
2
C0 0
2
H
•
Za pomoc równañ reakcji chemicznych zapisz przemiany przedstawione na poniszym sche

made, zaznaczajc warunki konieczne do ich przebiegu. Podaj nazwy wszystkich zwizkOw
chromu.
11 , NaOH
0
2
H
: 3
Cr(OH) CrC 3
Cr0
NaOHlt
,,B 3
0
2
Cr ‘ Na
C
2 r0, Cr
2
Na
0
2,,
Na[Cr(OH)j 3
(
2
CrS0)
1. 7.
2. 8.
3. 9.
10. -
-
5. 11.
6.
W analityce chemicznej zwi

zki chromu stosuje sic do oznaczania m.in. jonów e1aza (chromia
4
nometria). Przed przystpieniem do oznaczeñ redukuje sic jony eaza Fe
3 do jonów Fe 2 przy
pomocy odpowiednich odczynników (m.in. chtorku cyny(H)). Nastçpnie miareczkuje siQ roztwór
jonow eaza(N) roztworem dichromianu(VI) potasu. Reakcja ta przebiega wedug ponizszego
równania. Dobierz wspolczynniki stechiometryczne metod bilansu eektronowego.
7
0
2
Cr + 2+
Fe - H — 3+
Cr Fe +
3 0
2
H
Bilans etektronowy:
Waciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków — blok d 101

z;
Dokoñcz ponisze równania reakcji:
t Ag+ HNO—-
3(stz.)
-
2. Cu+ HNO 3(stçz.)

3. Cu+ HNO 3(rozc.) —a- - -
I. Cu+ HSO
2 t(gorcy, stz.)
Wpisz nazwç metau (pierwiastka z boku d) obok jego funkcji ub zastosowañ wymienio
nych poniej:
1. W organizmach rolinnych jony tego metau s niezbçdne do

przebiegu procesu fotosyntezy, a zwaszcza do jego koñcowych
etapów i powstawania cz4steczki wody. Roztwory wodne soh tego
metau na VII stopniu uttenienia maj fioetowy koor.
2. Metal ten stosuje si do wytwarzania barwnikáw dodawanych

do farb, szka I porcelany. Znaczenie praktyczne ma tak±e jego
stop, tzw. chromonikieL Jego jony s tez skadnikami niektórych
tabletek wspomagaj4cych proces odchudzania.
3. Zwi
z
4 ki tego metalu maj zastosowanie w kasycznej fotografli.
Stosowany do wyrobu biuterii.
LI Meta ten jest skadnikiem hemogobiny I mioglobiny bia —
ek, które przenosz i magazynuj ten, d[atego niedobór tego

metalu powoduje zaburzenia w syntezie hemoglobiny I prowadzi
np. do anemii.
5. Jony tego metalu wchodz w skad biaek regulujcych ekspresjç

DNA. Metal ten uywany jest taläe do wytwarzania powok chro
nicych przed korozj4.
: . t
Dokoñcz ponisze zdania.
Waciwoci ut1eniajco-redukujce zwizków chromu zmieniaj sic wraz ze zmian

chromu w danym zwIzku. Zwizki chromu(II)
s zwIzki chromu(IN) w zale±noci od doboru pozostaych sub
,
stratów mog peni role zarówno jak I

,
zwIzki chromu(VI) s
102 I CzçL I. Zadania

Za pomoc równañ reakcji chemicznych zapisz przemiany przedstawione na poniszym sche
made, zaznaczajc warunki konieczne do ich przebiegu. Podaj nazwy wszystkich zwizkáw
cynku.
A.
6KOH__
3
HNO
Zn i. 2
ZnC 2
Zn(OH) ZnSO
2
)
3
[Zn(NH
j(OH)
Uwaga: W rownaniu reakcji 1 powstaje te azotan(V) amonu.
1. 5.
2. 6.
3. 7.
L
13. W dwóch probOwkach umieszczono dwa wodorotlenki wodorotlenek gUnu i wodoro

—
tenek cynku(ll). Obie substancje to biae proszki nierozpuszczalne w wodzie. Zaprojek

tuj dowiadczenie, w którym rozrónisz obie substancje. Sporzd schematyczny rysunek
oraz napisz obserwacje i wnioski wraz z równaniami reakcji.
Wnioski:
Równanie reakcji:
Waciwoci wybranych pierwiastków 1. ich zwizków — blok d I 103

H
Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
3 wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç: rozpuszczanie, rozpuszczalnik, substancja rozpusz
czona, roztwór nasycony I nienasycony, rozpuszaa1no, stenie procentowe I stçenie molowe;
> opisa rónice pomiçdzy roztworem waciwym a zawiesin4;
> poda metody rozdzieania skadników roztworów waciwych i zawlesin.

Zdajcy potrafi:
uzupeI:ni brakujce dane na podstawie informacji podanych w formie wykresów I tabeL;
> dokona setekcji I analizy informacji podanych w formie wykresów i tabel;
> konstruowa wykresy wedtug podanych zatenoci;
> konstruowa tabele prezentuj4ce okreLone dane;
> obLiczy stçenie procentowe I molowe roztworu;
> obLiczy masç substancji, rozpuszczaLnika I roztworu, objto rozpuszczatnika I roztworu
oraz gsto roztworu, maj4c odpowiednie dane.

Zdajcy potrafi:
> projektowa dowiadczenia prowadzce do otrzymywania roztworów nasyconych I nienasy
conych oraz roztworów o okreLonym stçeniu procentowym I molowym,
Zdajcy potrafi:
- zakwaLifikowa roztwory do roztworów waciwych I ukLadów koLoidal.nych.

Zdajcy potrafi:
wykonywa obliczenia zwizane z rozpuszcza1noci;
rozwizywa zadania dotyczce rozcienczania, mieszania I zatçania roztworów oraz przeLi
czania stcenia procentowego na motowe I odwrotnie.
1O’4 I Czç I. Zadania

Zdajcy potrafi:
projektowa dowiadczenia prowadzce do otrzymywania roztworów nasyconych I nienasy
conych;
zap[anowa sposób sporzdzania roztworów o okre1onym steniu procentowym I molo
wym oraz sposób rozcieñczania I zatçania roztworów;
projektowa dowiadczenia ilustrujce wpyw temperatury, cinienia I rodzaju rozpuszcza
nika (potarne I niepoarne) na rozpuszcza[no cia staych, ciekych I gazowych.
Uwaga: RozwIzujc wszystkie zadania z tego rozdziau, nale±y przyj, e gsto wody
wynosi 1 g/cm (jeti nie podano inaczej).
Poziom podstawowy
-1
Zadanie 1.
W 200 g wody rozpuszczono 0,3 moa wodorotlenku sodu. Ob[icz stçenie procentowe
Trener rozdzia 5.
—
otrzymanego roztworu. Repetytorium rozdzia 10.

—
Ob[iczenia:
Odpowied:
Zadanie 2.
W kobie miarowej w 100 cm
3 wody rozpuszczono 5 g wodorottenku sodu. Nastçpnie roz
twór uzupeniono wod do objçtoci 250 cm
. Obicz stçenie motowe tak przygotowanego
3
roztworu.
• Obiiczenia:
Odpowied2:
Zadanie 3*
Gçsto kwasu sonego o steniu 38,03% wynosi 1,19 g/cm. ObUcz stçenie moowe tego
kwasu.
Obliaenia:
Odpowied:
Uklady dyspersyjne i ich charakterystyka

I 105
Zadanie i.
Stçenie procentowe nasyconego wodnego roztworu chioranu(V) potasu w temperaturze
298K wynosi 6,76%. Obiicz rozpuszczatno tej soil w podanej temperaturze.
Obticzenia:
Odpowied:
Zadanie 5.
Oblicz stenie procentowe roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie 25 g sacharozy
w 100 gwody.
Obticzenia:
0dpowied:
Zadanie 6.
Ite gramów soil znajduje sic w 250 g wody morskiej, je1i stçenie soil w tej wodzie wynosi 3%?
Obticzenia:
0dpowied:
Zadanie 7.
W 200 cm
3 roztworu o gçstoci 1,2 g/cm znajduje sic 96 g sacharozy. Obiicz stçenie pro
centowe tego roztworu. -
Obliczenia:
0dpowied:
Zadanie 8.
3 wody potrzeba do sporzdzenia 1100 cm
lie gramów cukru i iie cm 3 roztworu o stç±eniu 110%
i gçstoci 1,2 g/cm?
Obticzenia:
0dpowied:

Zadanie 9.
W 200 cm
3 wody rozpuszczono 0,8 moa NaOH. Ob[icz stenie moowe tego roztworu. Na&y zaoy, ze: V.
Obiczenia:
Odpowied:
Zadanie 10.
Obticz objçto roztworu 2
H
S 0 o stç±eniu 0,3 mo/dm, je[i znajduje sic w nim 0,2’i moa 2
H
S 0.
Obliczenia:
0dpowied:
Zadanie 11.
fte moU I ile gramów NaG znajduje sic w 120 cm
3 roztworu wodnego NaG o stçeniu 0,2 mo/dm
?
3
Obhczenia:
0dpowied:
Zadanie 12.
1Ie miLigramów NaOH znajduje sic w 300 cm
3 roztworu wodnego o steniu 0,5 moVdm?
Ob[iaenia:
0dpowied:
Zadanie 13.
3 wody rozpuszczono 147,6 g AgNO
W 200 cm . Otrzymano roztwór o gçstoci 1,2 g/cm. Obticz jego stçenie moowe.
3
Obticzenia:
0dpowied:
UkLady dspersyjne i ich charakterystka 107

Zadanie 111.
S0 wynosi 98%, a jego gçsto 1,811 g/cm. 0bicz stçenie
Stçenie procentowe roztworu 9
2
H
moowe tego kwasu.
Obliczenia:
0dpowied:
Zadanie 15.
Obticz stçenie procentowe nasyconego roztworu KNO
3 w temperaturze 20°C, jeU rozpusz
czaIno K(KN0
293
R
)
3 = 31,9 g/100 g 0
2
H .
Obhczenia:
0dpowied:
Zadanie 16.
W temperaturze 140°C stçenie procentowe nasyconego roztworu AgNO
3 wynosi 76,1%.
Oblicz rozpuszczano AgNO
3 w tej temperaturze.
Obiczenia:
0dpowied:
Zadanie 17.
Korzystajc z krzywej rozpuszaanoci, ob[icz, ile gramów siar g/loo g H,O
czanu(VI) miedzi(N) mona maksymalnie rozpuci w 350 g 1110
130
wody w temperaturze 298 K oraz jakie jest stçenie procentowe 120

110
nasyconego w te] temperaturze roztworu wodnego tej soU. 100

90
8o
70
6o
50
40
30
20
10
-*T[’t}
0 5 10 15 20 25 30 35 40 95 50 55 6o 65 70 75 8o
0dpowied:
108 I CzE I. Zadania

Zadanie 18.
Korzystaj4c z krzywej rozpuszczanoci, obticz, ile gramów g/ioog HO
azotanu(V) sodu wykrystaizuje ze 150 g nasyconego roz

tworu o temperaturze 363 K, je±ei ochbdzi sic ten roztwór 160
do temperatury 293 K. 120
80
:— — -
— mzz
I azotanu(V)sodu
°+: 0 20 30 90 so
ii: i:
60 70 80 90 100
—T[C1
0dpowied:
Zadanie 19.
Na rysunku przedstawiono krzywe rozpuszczaLnoci wybra g/loo g HO
nych substancji organicznych: moanika, kwasu cytryno

wego I sacharozy.
- mocznik
I kwas cytrynowy
sacharoza
A. Na podstawie wykresu uzupenij tabetç, wpisujc odpo

wiedniewartoci rozpuszczaIiioci. rE
—r0
E 10 20
I 30I 90 50
I 70i_i__
60 80 93 100
T[t
Temperatura [°C] 0 20 ‘40 60 80 100

Rozpuszczano mocznika
[gJlOOgH
O
2 ]
Rozpuszczano sadiarozy
{g/lOOgH
O
2 }
B. ObLicz stçenie procentowe nasyconego roztworu mocznika w temperaturze 353 K.
0dpowied:
C. 0 ile wicej gramów kwasu cytrynowego ni2 mocznika mona rozpuci w 100 g wody
o temperaturze 35°C?
D. Wjakim przedzia[e temperatur rozpuszczano sacharozy jest nisza ni rozpuszczano

mocznika?
E. W jakim przedziae temperatur rozpuszczaIno kwasu cytrynowego jest wiçksza od roz

puszcza1no mocznika?
F. W jakiej temperaturze wszystkie wymienione substancje maj tak sam rozpuszcza

no? Podaj jej warto oraz obllcz stçenia procentowe roztworów wodnych substancji
w tej temperaturze.
LJklady dyspersyjne i ich charakterystyka

I 109
Zadanie 20.
Przeprowadzono dowiadczenie zobrazowane nastçpuj4cym gorc zimna benzyna etanol
woda woda
rysunkiem.
1. 2. 3. Li.
A. W których probówkach NaCL. uleg rozpuszczeniu?
1 g NaCL 1 g NaCL 1 g NaCL 1 g NaCL

B. W której probówce NaG rozpucit si najszybciej?
Zadanie 21.
ciepa woda depa woda
W dwóch zlewkach umieszczono tak4 sam ito cukru spo
zywczego (sacharozy), ale pod inn postaci4. Nastçpnie do
kadej zlewki dodano tak sam objçto cieptej wody.
Podaj obserwacje i wniosek z przeprowadzonego dowiad

czenia.
cukier
puder
Obserwacje:
Wnioski:
L
W roztworze wodnym glukozy na jedn cz4steczkç glukozy przypada 20 cz4steczek wody. Trener rozdziac 5.
—
Oblicz stçenie procentowe takiego roztworu. Repetytorium rozdzia 10.

—
Obliczenia:
Odpowied2:
,S gwodnego roztworu wçglanu sodu o stçeniu 6,0% odparowywano wodç. Dowiad

Ze 12L
1
czenie prowadzono w temperaturze 30°C. W takich warunkach tworz sic krysztaty uwod
nionej soli: wçglan sodu woda(1/10), czyli 3
— C
2
Na
- OH
10 0. Oblicz masç: wykrystalizowanej
2
soli oraz wody, która wyparowaa.
Obliczenia:
Odpowied:

Sói flzjoiogiczna to 0,9% wodny roztwór chiorku sodu. Re gramów NaCi naiey rozpuci
w 1 dm
3 roztworu chiorku sodu o stçeniu 0,5%, aby otrzyma roztwór soil fizjoioglcznej?
Natey zaioy, e gstoci obu roztworów wynosz 1 g/cm.
Obiiczenia:
Odpowied:
OdwazkQ 0,50 g CuS0

5 H
4 0 rozpuszczono w wodzie I otrzymano roztwór o objçtoci
2
200 cm
. Obiicz stç±enie molowe roztworu.
3
ObLiczenia:
0dpowied:
Zd;r
lie dm
3 gazowego amoniaku (warunki normaine) rozpuszczono w 1 dm3 wody, jeli otrzy
mano wodç amoniakain o stçeniu 15,7 moi/dm I gçstoci Pr = 0,89 g/cm?
ObLiczenia:
0dpowied:
Przygotowano 200 cm
3 roztworu, mieszajc ze sob 50 cm
3 toiuenu 3
CH o gçstoci
5
H
6
(C
)
0,862 g/cm 1150 cm ) o gstoci 0,8714 g/cm. Oblicz stçenie moiowe:
3 benzenu (C
6
H
5
a) toiuenu:
0dpowied:
b) benzenu:
0dpowied:
Uklady dyspersyjne i ich charakterystyka I 111

W zestawieniu odczynnikáw 4znajdu
c ychj sic w pracowni chemicznej buteka z jednym z
roztworáw bya opisana nastçpujco: ALDEt-IYD... Drugi wyraz nazwy by niestety nieczy
teny. Na etykiecie podane byy take inne dane dotyczce odczynnika: d 1,11 g/cm,
C 1L1,8 g/mo[, C, = ‘iO%. Roztwór jakiego adehydu zawieraa butelka?
Obliczenia:
0dpowied:
Gcsto 80% esencji octowej wynosi 1,07 g/cm

. Obbcz stçenie moowe kwasu octowego
3
w tym roztworze.
Obhczenia:
0dpowied:
Który roztwór ma wiçksz gçsto: 50% roztwór NaOH o stçeniu 9 moL/dm

3 czy 50% roz
twór H
S0 o stçeniu 7,1 mot/dm?
2
Obticzenia:
Odpowiedi:
Rozpuszczano manganianu(VII) potasu w temperaturze 20°C wynosi 6,311 g/100 g H

0.
2
Ite maksymanie gramów KMn0 mona rozpuci w 0,75 dm 3 wody (T 20°C)?
Ob(iczenia:
0dpowied:
112 Czç I. Zadania

W zewce znajduje sic 1135 g nasyconego roztworu azotanu(V) amonu. Temperatura roztworu
wynosi 20°C. Re gramów NHN0
3 mona jeszcze rozpuci w tym roztworze p0 ogrzaniu go
do temperatury 60°C? K=293 190 g/100 g H
R 0, K
2 333 = 1120 g/100 g H
R 0.
2
Obliczenia:
0dpowied:
Rozpuszczano amoniaku w wodzie o temperaturze 20°C wynosi 52,2 g/100 g H 0. ObUcz

2
stçenie procentowe nasyconego roztworu wodnego amoniaku w tej temperaturze oraz objç
to amoniaku (warunki normatne), któr mona rozpuci w 1 dm
3 wody w tej temperaturze.
ObUczenia:
0dpowied:
Gçsto nasyconego roztworu wodnego sacharozy w temperaturze 20°C wynosi 1,314 g/cm.
Oblicz stenie motowe takiego roztworu, jeLi wiadomo, e rozpuszczaLno sacharozy
wynosi 2011 g/100 g H
0 (temperatura 20°C).
2
Obtlaenia:
0dpowied:
Uzupetnij tabei., wpisujc stan skupienia orodka dyspersyjnego i substancji zdyspergowanej.
Przyktad ukadu Orodek dyspersyjny Substancja zdyspergowana

szko
powietrze
dezodorant
dym
gazowana woda mineraLna
jodyna
krochmal
pumeks
Uklady dyspersyjne I ich charakterystyka I 113

W iiteraturze chemicznej mona znaie nastçpujce stwierdzenie: ,Rozpuszczaino
wçgianu wapnia w wodzie wynosi 13 mg/dma, a wodorowçgianu wapnia 1890 mg/dma”.
Wykorzystujc te informacje, uzupenij tabeiç.
RozpuszaaLno w wodzie
Nazwa substancji Wzor sumaryczny substanqi
[/1oo g wody]
wgan wapnia
wodorowçgan wapnia
.a-;
W iaboratorium znajduje sic tyiko 2-moiowy roztwór wodny siarczanu(VI) amonu. Do
dowiadczenia potrzebujesz 100 cm 3 0,05-moiowego roztworu tej substancji. lie wody
I iie 2-moiowego roztworu siarczanu(Vl) amonu naiey odmierzy, aby otrzyma 100 cm
3
0,05-moiowego roztworu tej substancji?
Obliczenia:
0dpowied:
lie razy naie±y rozdeñczy L_moiowy wodny roztwór chiorku sodu, by otrzyma roztwór
o stçeniu 10 mmoi/dm? Zaproponuj sposób przygotowania 200 ml takiego roztworu.
Masz do dyspozycji roztwór 1
4-moiowy oraz dowoine szkb iaboratoryjne.
Obiiczenia:
0dpowied:
Sposób przygotowania roztworu:
Jakie objctoci 1-molowego I 0,5-moiowego wodnego roztworu octanu sodu naiey odmie
rzy, aby otrzyma 300 cm
3 0,8-moiowego wodnego roztworu tej soil?
Ob[iczenia:
Odpowiedf:
Czç I. Zadania
Zaprojektuj sposób sporzdzenia 200 ml 100-milimolowego roztworu chlorku miedzi(II).
Masz do dyspozycji stay chlorek miedzi(tI), wodç, wagç I odpowiednie szka laboratoryjne.
Ob[iczenia:
Odpowied:
Jakie masy 10% wodnego roztworu chorku potasu i 2% wodnego roztworu chlorku potasu
naley ze sob zmiesza, aby otrzyma 250 g Lj% wodnego roztworu tej soil?
Obliczenia:
Odpowied:
Masz do dyspozycji przed

stawiony na rysunku obok
sprzçt laboratoryjny oraz
odczynniki. Zaprojektuj spo
sob przygotowania 100 ml
0,1-molowego wodnego roz
tworu chlorku wapnia.
Zadanie 22
le wody naLey odparowa z 50 g 12% wodnego roztworu azotanu(V) sodu, aby otrzyma
20% roztwór tej so Ii?
0biaenia:
Odpowied2:
Uklady dvspersyjne i ich charakterystyka 115

I
9 9! p
Zdajcy potrafi:
> wykaza sic znajomoci nastçpuj4cych pojç oraz procesów i reakcji zachodzcych w roz
tworach wodnych: dysocjacja eektroityczna (jonowa), reakcje jonowe (reakcja zobojçtnie
nia, reakcja str4ceniowa), eektroht mocny, eektroht saby;
> wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç: odczyn roztworu i pH;
> opisa zachowanie wskaników kwasowo-zasadowych w roztworach o odczynie kwasowym,
obojtnym i zasadowym;
> zastosowa prawo zachowania masy, prawo zachowania adunku oraz zasadç biansu eektro
nowego do uzgadniania równañ reakcji zapisanych czsteczkowo I jonowo;
> uzupenia równania reakcji, dobierajc brakujce substraty lub produkty;
> zapisywa równania reakcji dysocjacji kwasów (z uwzgçdnieniem dysocjacji wieostopnio
wej) oraz zasad I sob;
> itustrowa przebieg reakcji jonowych (reakcje zobojçtnienia, wytrcania osadów) za pomoq
równañ reakcji zapisanych w formie czsteczkowej, jonowej I jonowej skróconej.

Zdajcy potrafi:
> odczytywa I interpretowa informacje z ukadu okresowego pierwiastków, tabl.ic chemicz
nych, wykresáw i tablic rozpuszczanoci;
> wykorzysta dane zawarte w tabbcach rozpuszczanoci do projektowania reakcji strceniowych;
przedstawia przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunkáw.

Zdajcy potrafi:
> anabzowa, interpretowa I porównywa dane zawarte w tabbcach chemicznych i opracowa
niach naukowych lub popuarnonaukowych;
> projektowa dowiadczenia pozwa1ajce na rozrónienie roztworów kwasowych, obojçtnych
i zasadowych.
Zdajqcy potrafi:
wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç: stopieñ dysocjacji, staa dysocjacji, itoczyn
jonowy wody, skata pH, Iioczyn rozpuszczanocI;
118 Cze I. Zadania

wykaz si znajomoci procesów I reakcji zachodzcych w roztworach wodnych: hydroLiza soli;
oszacowa moc eektroUtu na podstawie wartoci staej dysocjacji oraz wartoci stopnia dyso
cjacji (podanych ub wyszukanych);
poda wyraenie na sta4 dysocjacji dowonego sabego kwasu (z uwzgçdnieniem dysocjacji stopnio
wej) I sabej zasady;
interpretowa warto pH roztworu w odniesieniu do odczynu roztworu I stØnia jonów WI OW;
opisa zachowanie wskaników kwasowo-zasadowych w roztworach o odczynie kwasowym, obojçt
nym i zasadowym;
ihistrowa przebieg reakcji jonowych (hydrolizy soti), wykorzystujc równania reakcji zapisane
w formie czsteczkowej, jonowej I skrócone jonowej.

Zdajcy potrafi:
jak na poziomfe podstawowym, a ponadto:
okreti moc etektrotitu na podstawie wartoci statej dysocjacji (danej tub wyszukanej) atbo
podanej wartoci stopnia dysocjacji;
przewidywa odczyn wodnych roztworów soh;
stosowa itoczyn rozpuszczatnoci do przewidywania motiwoci strcania osadu;
okreta odczyn roztworu na podstawie podanych stç±eñ jonow wodorowych tub wodorottenkowych;
wykonywa obLiczenia zwizane ze sta) równowagi, stat I stopniem dysocjacji, prawem rozcieñ
czeñ Ostwatda oraz pH roztworu;
obticzy: stopieñ dysocjacji, stenie jonóww roztworze, stçenie cz4steczek niezdysocjowanych,
stal dysocjacji, stçenie jonow wodorowych I wodorottenkowych w roztworach kwasów 1 zasad
oraz pH wodnych roztworów kwasów i zasad.

Zdajcy potrafl:
okreti rodzaj produktów powstajcych w reakcjach hydrotizy zwizków nieorganicznych.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Rysunek 1 przedstawia w sposáb umowny roztwár wodny wçgtanu sodu, natomiast rysu Trener — rozdzia 6.
nek 2 wodny roztwór chtorku wapnia. Liczba jonow przedstawionych na rysunkach jest pro Repetytorlum — rozdziat 11.
porcjonalna do ich stçeñ motowych.
Na Na CC CC Na Na CC cr
1. ..Cr CL
a) Na Na b) Na Na CC CC
Na Na Na Na
Ca” CC CC co j C0,’
Ca” CC CC 3
CaCO
J CaCO, CaCO
A. Napisz czsteczkowe, jonowe i jonowe skrócone równanie reakcji, która nastpi p0 zmie
szaniu roztworów w zlewkach ii 2.
Równowagi w roztworach wodnych elektrolitów 119

B. Który rysunek przedstawia mieszaninç poreakcyjn (a czy b)? —
C. lie gramów osadu mona otrzyma w reakcji, jeii w ziewce 1 znajdzie sic 100 cm 3
2-moiowego roztworu soil, a iio ta przereaguje ze stechiometryczn iiocl roztworu ze
ziewki 2?
Odpowied:
Zadanie 2.
Rozpuszczono w wodzie 0,3 mola siarczanu(Vl) sodu I 0,2 mota azotanu(V) sodu, roztwór
dopetniono wod do objçtoci 0,5 dm
.
3
Obiicz stØnie molowe:
a) kadej rozpuszczonej soil,
b). kationów I anionáw pochodzcych z dysocjacji soil.
Obhczenia:
Odpowied:
Zadanie 3.
Stwierdzono, e w roztworze znajduje sic 5 moii kationów potasu, 9 moii anionów chiorko
wych oraz kationy wapnia.
A. Jakie sole rozpuszczono? Podaj ich wzory sumaryczne I nazwy systematyczne.
B. Okrei iiczby moil rozpuszczonych soil.
Zadanie
lie gramów tienku magnezu przereaguje z 500 cm
3 kwasu azotowego(V) o stçeniu
14,6 moi/dm
? Obiicz stçenie procentowe otrzymanej soil, jeii gçsto roztworu HNO
3 3
wynosi 1,15 g/cm.
Obliczenia:
Odpowied:
120 I Cz I. Zadania
Zadanie 5.
Stçenie moowe kationów sodu w roztworze siarczanu(VI) sodu wynosi 0,326 moL/dm
.
3
Jakie jest stç±enie moowe siarczanu(VI) sodu?
ObUczenia:
0dpowied:
Zadanie 6.
fte moi anionów wodorotlenkowych znajduje sic w 80cm
3 roztworu wodnego wodorottenku
o
baru stçeniu motowym 0,875 moL/dm?
Obliczenia:
0dpowied:
Zadanie 7.
Napisz równania reakcji obrazujce dysocjacjç etektrotityczn wymienionych poniej sub
stancji, a nastcpnie podaj nazwy powstatych anionów.
a) HNO
2
b) HS
2
c) NaOH
d) CuCI
2
e) Mg(N0
2
)
3
Zadanie 8.
Napisz w formie czsteakowej oraz jonowej skróconej równania reakcji zachodz4cych w roz
tworach wodnych pomiçdzy nastçpujcymi substancjami tub zaznacz, ±e reakcja nie zachodzi.
a) KC[ + K
S0 =
2
b) BaCt + K SO
2
c) KNO
3+3 CO =
2
Na
d) Pb(N0
2 + K! =
)
3 -
Rownowagi w roztworach wodnych elektrolitów I 121

Unioñekona1i pedstaone na rysunkach obokdoad-
czenie polegaj4ce na wprowadzeniu do probówek z wod okre- 1 2.
fl 3.
fl fl
onej i1oci Uenku i zbadaniu pH ka±dego z roztworów.
SiQ MgO SO
A. W której probówce roztwár ma pH > 7?
B. W której probówce roztwór ma pH < 7?
C. W której probówce pH roztworu wynosi okob 7?
Odpowied uzasadnij, podajc odpowiednie rOwnania reakcji w formie czsteczkowej.

Probówka 1:
Probówka 2:
Pro bówka 3:
Probówka 1i:
Zadanie 10.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem. Jakie zmiany zaobserwo
wano w probáwkach, jeti wszystkie substancje zmieszano w stosunku stechiometrycz
nym? Zapisz obserwacje I wnioski wraz z równaniami reakcji w formie cz4steczkowej, jono
wej I jonowej skráconej.
H,SO NaOH
Obserwacje:
1. 2.
NaOH ÷ 3 +
HNO
fenoloftaleina oran± metylowy
Wnioski:
Równania reakcji:
Zadanie 11.
Do trzech probawek, w ktárych znajdowab sic poi0 cm
3 0,1-molowego roztworu HG dodano
koejno: 5 cm 3 HG, 5 cm
3 0,1 moVdm 3 0,1 moL/dm NaOH I 5 cm
3 wody. 0kre1 w tabeli, jak
zmienib sic pH w koejnych probówkach (wzrost wartoci, spadek wartoci, bez zmian).
Probówka Zrniana pH
122 Czç I. Zadania

Zadanie 12.
Napisz równania reakcji obrazujce stopniow dysocjacj eektro[ityczn4 kwasu wçgowego
I kwasu siarkowego(VI).
Zadanie 13.
Przedstawione niej substancje podziel na eektroity sabe I mocne.
NaG 2
H
S O, 3
S0 HNO
2
H
, , HNO
3 , NaOH, KOH, HG, Ca(DH)
2 ,
2
HC[O, HGO, K
SO, Mg(N0
2 , KNO
2
)
3 2
Elektrolity stabe EtektroLity mocne
Zadanie 11.1.
Przeprowadzono reakcje zapisane poniszymi równaniami. Uzupenij równania cz4steczkowe
oraz zapisz równania jonowe I jonowe skrócone kadej z reakcji. Jak nazywa sic kady z przed
stavionych typów reakcji chemicznych zachodz4cych w roztworach wodnych?
A. H
P
3 0+ NaOH —
+
Równanie jonowe:
Równanie jonowe skrócone:
Typ reakcji:
B. 3
C
2
Na 0+ 2
)
3
Ca(N0 —
+
Równanie jonowe:
Typ reakcji: -
Zadanie 15.
Przeprowadzono zobojçtnianie kwasu siarkowego(VI) za pomoc zasady potasowej. Jakie
byto stçenie kwasu, jeJi do zobojçtnienia 10 cm
3 tego kwasu zuzyto 5 cm
3 roztworu wodo
roflenku potasu o stçeniu moowym tj mol/dm
.
3
Obhczenia:
0dpowIed:
Równowagi w roztworach wodnych elektroLitów 123

Zadanie 16.
W trzech nieopisanych probówkach w [aboratorium znajduj sic bezbarwne roztwory kwasu
chiorowodorowego i wodorotenku potasu oraz woda. Jak przy pomocy papierka wskani
kowego mona rozróThi wymienione roztwory? Zaprojektuj odpowiednie dowiadczenie,
narysuj schematyczny rysunek, podaj obserwacje I wnioski wraz z równaniami reakcji.
Rysunek Obserwacje:
Wnioski:
Równania reakcji:
Zadanie 17.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Zapisz obserwacje I wnioski w formie
odpowiednich równañ reakcji.
Obserwacje:
A.
B.
Wnioski: Pb(N Agi

A. Równanie cz4steczkowe:
B. ROwnanie czsteczkowe:
Ráwnanie jonowe skrócone:
W jaki sposób na1ey przygotowa 200 cm 3 roztworu wodnego KOH, ktorego pH bcdzie Trener rozdzia 6.
—
równe 13? Zaprojektuj dowiadczenie prowadzce do otrzymania 200 cm 3 roztworu o zada Repetytorium rozdziat 11.
—
nym pH. Do dyspozycji masz stay KOH, wodç i niezbçdny sprzçt aboratoryjny.

0bicz stç±enie molowe roztworu, który powsta w czasie reakcji 0,0146 g
sodu z wod4 o obj
toci 200 cm
. Zaktadamy, e objçto roztworu po reakcji wynosi równie 200
3
. ObIicz
3
cm
te pH tak otrzymanego roztworu.
Obliczenia:
0dpowied:
W trzech probówkach znajduj4 si wodne roztwory wçgtanu sodu, chlorku

gLinu I azota
nu(V) sodu. Zbadano odczyn kadego z roztworów. Wyniki przedstawion
o w tabeLi. Uzupenij
poni±sz4 tabe[ç oraz napisz w formie jonowej skróconej równania odpowiednich
reakcji (tub
zaznacz, e reakcja nie zachodzi).
Probówka 1 Probówka 2 Probówka 3

Barwa papierka
- zo&ta czerwona -
urnwersatnego rnebeska
Substancja
(wzór)
• Barwa
fenoofta1einy
Odczyn
roztworu
Równanie
reakcji
V.
V V
cad
Oblicz pH 0,01-motowego wodnego roztworu NaOH.
Obticzenia:
0dpowied: V
V
V
ZadanV.
Jak mona dowiadczaLnie odróni roztwór chLorku gbnu od roztworu chorku

potasu przy
uydu papierka wskanikowego? Uzasadnij odpowied, zapisujc odpowiednie
rOwnania
reakcji w formie jonowej skróconej.
Réwnowagi w roztworach wodnych elektrolitów

125
Warto pH kwasu etanowego o stçeniu moLowim 0,0575 mo[/dm
3 wynosi 3. Oblicz sta
dysocjacji tego kwasu.
Obliczenia:
Odpowied:
Jakie jest stçenie amoniaku w wodzie, jeii pH tego roztworu wynosi 8. Staa dysocjacji dta
zasady amonowej wynosi K 5,75 .1010?
Obiczenia:
0dpowied:
ObUcz liczby moli jonow pochodzcych z dysocjacji soti w 125 cm

3 roztworu chtorku wapnia
o stçeniu 0,02 mo[/dm
.
3
Obliczenia:
0dpowied:
W wodzie rozpuszczono 11,2 dm

3 chiorowodoru (warunki normatne). Roztwór dopeniono
wod4 do objçtoci 0,75 dm
. Re wynosi stenie motowe kationów wodorowych w tak otrzy
3
manym roztworze?
Obticzenia:
0dpowied:

Ob[icz pOH roztworu kwasu azotowego(NI) o stØniu 0,5 moL/dm i stopniu dysocjacji a = 2%.
Obhczena:
Odpowied:
..
:,
Autoprotohza to reakcja przebiegajca pomiçdzy identycznymi czsteczkami zwizana

z wçdrówk4 protonu. Dwie czsteczki amfotitycznego zwi4zku (rozpuszczal.nika) reaguj ze sob4
w ten sposób, e jedna z czsteczekzachowuje sic jak kwas, a druga jakzasada. Zapisz równariie
da czsteczki wody, posugujc sic teori Brønsteda-Lowry’ego. Oznacz kwas i zasadç.
Do 100 cm
3 roztworu NaOH o pH 12 dodano 900 cm
3 roztworu kwasu HX o pH = 2. ObUcz
pH nowego roztworu.
Obiczenia:
Odpowied:
Obticz stopieñ dysocjacji pewnego kwasu HX jeLi pH 0,05-moowego roztworu tego kwasu
wynosi 2.
Obliczenia:
Odpowied: -
-
Równowagi w roztworach wodnych elektrolitów 129

Obticz stopieri dysocjacji, stçzenie kationów wodoru, pH, stçenie czsteczek zdysocjowa
nych i stenie czsteczek niezdysocjowanych w O,Ol-moowym rozworze stabego kwasu HX
o statej dysocjacji K 1,0 108.
Obticzenia:
0dpowied:
Obhcz stat4 dysocjacji kwasu typu HX, jeI.i wiadomo, e jego stçenie moowe wynosi
, a pH jego roztworu równe jest L
0,001 moljdm
3 1
Obticzenia:
Odpowied:
3 0,05-moowego roztworu chiorku potasu z Scm

Zmieszano Scm 3 0,08-moowego roztworu
azotanu(V) srebra(I). Czy w takich warunkach wytrci sic osad chiorku srebra(I)? 0dpowied
uzasadnij odpowiednimi obiczeniami. ftoczyn rozpuszcza1noci chorku srebra(I) w warun
kach prowadzenia dowiadczenia wynosi ,6 10°.
ObUczenia:
Odpowied2:
Iloczyn rozpuszcza1noci szczawianu baru wynosi 3,2- 10 w warunkach standardowych. Do

3 0,00i-molowego ch[orku baru dodano 30 cm
iS cm 3 0,002-moowego roztworu szcza
wianu sodu. Czy wytrci sic osad szczawianu baru? 0dpowied uzasadnij obliczeniami.
Obhczenia:
0dpowied:
130 Cze I. Zadania

Jaka jest rozpuszczano (wyraona w moach na dm
3 roztworu) podanych niej soi oraz ite
wynosz stç±enia poszczegótnych jonow w roztworach pozostajcych w równowadze z osa
dem? Wykonaj obticzenia dta:
a) jodku oowiu(II); itoczyn rozpuszczatnoci wynosi 7,0

Wyraenie na itoczyn rozpuszczatnoci:
Rozpuszczano soti:
Stçenie anionáw w roztworze:
Stçenie kationów w roztworze:
b) Siarczku cynku(II); ioczyn rozpuszczatnoci wynosi 1,1 102k:

Wyraenie na itoczyn rozpuszczatnoci:
Rozpuszczatno soti:
Stenie anionów w roztworze:
Stçenie kationów w roztworze:
Poni±ej przedstawiono state dysocjacji kitku kwasów. Na podstawie wartoci podanych sta
tych dysocjacji uszereguj kwasy wedug matej4cej mocy.
Kwas Stala dysocjacji
HCN 6,17 1O°

2
HCIO 1,10 10-2
2
HNO 708 10
HF 6,76 10
HGO li,Li7 10
Równowagi w roztworach wodnych elektroLitów 131

N3Ji
WIADOMOCI I ROZLJMIENIE
Zdajcy potrafi:
> stosowa pojçcia: egzo- i endotermiczny do opisu efektów energetycznych przemian.
Zdajcy potrafi:
jak na poziomie padstawowym, a ponadto:
odrónia reakcje odwracatne I nieodwracalne na podstawie podanej charakterystyki ukadu
(ukad otwarty, zamkniçty, izoowany);
opisa efekty energetyczne przemian;
stosowa pojçcia: egzo- I endotermiczny, energia aktywacji, do opisu efektów energetycznych przemian;
wyjani znaczenie zapisu zH > 0, AH < 0;
interpretowa schematyczne wykresy zmian energii ukadu w reakcjach egzo- I endotermicznych,
stosujc pojçcie energil aktywacji.

Zdajcy potrafi:
jak na paziomie podstawowym, a ponadto:
interpretowa schematyczne wykresy zmian energii ukadu w reakcjach egzo- I endotermicznych,
stosuj4c pojçcie energil aktywacji;
wyjani i przedstawi na wykresie zaeno energii ukadu od czasu reakcji;
stosowa prawo Hessa do obUczeñ efektów energetycznych przemian.
Które równanie termochemiczne odpowiada reakcji egzotermicznej, a które reakcji endotermicznej? Trener rozdzia 7.
—
a) 2H 2 S (g) +30 2(g) —. 2H 2 0 (g) +2S0 2(g) = —213kJ Repetytorium—rozdziafl2.

b) Co 2(g)
— C (s) +0 2(g) AH = +393,5 ki
c) N 2(g) + 3 H 2(g)
— 2 NH 3(g) zXH = —92,11 ki
d) 2 Fe(s) +3 C0
(g)
2 ) +3 C0g
5
(
3
0
2
Fe zlH = +26,7 Id
Reakcje egzotermiczne:
Reakcje endotermiczne:
132 Czçf I. Zadania

Które z poniszych równañ przedstawia reakcjç, na podstawie ktOrej okreia sic standardow
moow entapiç tworzenia etanu? Zaznacz poprawn odpowiedI
a) CH 2 = CH 2(g) + 2 H 2 0 (g) — CH 3 CH 3(g) + 0 2(g)

b) 2CH — CHCH3 3(g)
+H 2(g)
c) 2C (s) +3H 2(g) —CHCH 3 3(g)
d) 2C (s) +6H (g) —CHCH 3 3(g)
Da której z wymienionych reakcji standardowa entapia reakcji nie jest równa [iczbowo
standardowej moLowej entapii tworzenia?
a) Ca (s) +/Q 2(g) —‘-CaO (s)
b) 2 C(S) + 2 H
(g)
2 Ht(g)
2
C
c) 2C (s) +0 2(g) —-2CO (g)
d) H(g) + /2 °2(g)
2 0(g)
2
H
Obhcz standardow4 entapiç nastpuj4cej reakcji:

3HS 2 (g)
+2HNO 3(c) —‘2NO )g) +LHO 2 (c)
+3S (s)
jeI.i dane s nastçpujce standardowe moowe entapie tworzenia:
S)g) zH —20,6 ki/mo
2
H
() LH = —17L,1 kJ/mo
3
HNO
NO )g) H°tw +9025 kJ/mo[
0() zXH = —285,8 kJ/mo
2
H
Obliczenia:
Odpowied2:
- WJS+ +
Zadane
Na podstawie podanych w tabeh wartoci energii wizañ ob[icz entalpiç reakcji:
N 2(g) +3H 2(g) —-2NH 3(g)
Wizanie Energia wi4zania

H—H Lj36kJ/rno
NN 9L6ki/mo1
N—H 390 kJfmo
ObLiczenia:
fldpowied:
Efekty ciepine reakcji 133

Uzupetnij zdanie, wybierajc odpowiedni odpowied.
ieU w czasie reakcji chemicznej przy statym cinieniu ciepto jest przekazywane
z otoczenia do ukadu, to tak reakcjç nazywamy a przyrost
entapii zXH jest
A. egzotermiczn, ujemny
B. egzotermiczn, dodatni
C. endotermiczn, ujemny
0. endotermiczn, dodatni
Które zdanie nie jest prawdziwe?
A. Zmiana enta(pii jest równa ciepu reakcji przy staym cinieniu.

B. Ciepto jest przekazywane z ukadu reakcyjnego do otoczenia w reakcji egzotermicznej.
C. Cieplo i praca s funkcjami stanu, czyli nie za[e od drogi przemiany.
0. Energia wewnçtrzna jest funkcj4 stanu.
E. Entapia jest funkcj stanu.
0dpowied:
Dia której z poniszych przemian zmiana entapii zXH° > 0?
a) 3
NH
( g) NH
(
3 ), c) CO
(g)
2 CO
(
2 ),
b) 2 H
0()
2 —- 2H(g) + °2(g)’
2 d) C(
) +
5 °2(g)
.
2
CO
0dpowied:
Które zdanie dotyczce równania: 2 +

°2() — 2H
0()
2 = —57’-i,6 U
nie jest prawdziwe?
A. Entatpia tworzenia wody w stanie gazowym ma inn warto ni warto H° podana

wyej.
B. zlH° da reakcji odwrotnej wynosi +5711,6 Id.
C. Standardowa moowa entalpia tworzenia wod, ciekej wynosi zXH = —285,8 ki/moL
0. Standardowa moowa entapia tworzenia wody ciekej wynosi zH —57’-i,6 kJ/moL

Standardowa enta[pia tworzenia NaCt wynosi AH = —Ll11,7 ki/moL Obhcz io ciepa
wydzieonego w czasie reakcji 1 g sodu z chiorern (warunki standardowe).
Obticzenia:
Odpowied:
W czasie spaania 5 gginu w tienie wydziea sic 155,2 3d ciepla w warunkach standardo
wych. Oblicz entalpiç tworzenia tienku g[inu w tych warunkach.
Obhczenia:
Odpowied:
Na podstawie równania termochemicznego:

H 2(g) -i-I 2(s) —2Hl (g) iH°=—S3kJ
podaj standardow4 mo1ow4 entapiç tworzenia jodowodoru.
Obiczenia:
Odpowied:
Zadan
Standardowe molowe entalpie tworzenia AO 3 i Mn O, wynosz odpowiednio —1676 kI/mot
3
oraz —1388 ki/moL Oblicz entatpiç reakcji redukcji Mn
4 do manganu za pomoc glinu. Równa
0
3
nie tej reakcji zawiera najmniejsze moIiwe cakowite wspótczynniki stechiometryczne.
Obliczenia:
Odpowied: -
Efekty ciepine reakcji I 135

N
C 4.)
a)
-D 0
0
C
0
>-
4-i
E
U)
50.
E
U) 2
N
a)
0
a) 0
H
4-i 4-’
a) H N
a 1
CL
a)’
C
-0
4—’
(U (N
4_i
C
— vs
(U
4-’
a)
a) C
ci) +i so 0
I 0 I
+2 4-,
I H -D
II
o
H 0
41 C ri so
so U) C
0.) 0
0.) ‘0
2 - a) 4-,
so 0 00 H a)
(.4 0.)
Li a)
5.4 N
a) 4.)
:, -co
4 2 ,—
H
a)
- rsi -9. U) 0
4.-, N
so :3 0 a),
-4-’
a)’ S ,_ E CL
4.)
0 0
b)
a) m 2 E
sO C a)
‘L4
N 5_ii 4-, + U) (N
so so 4-i
E EL) C a)
U C
a) CL so Or so’ a)
rci
H CL -c
L)
C V- -D 0 :3 C
0 ‘0 (N H CL — 4.) 0
H 2 Av
4-i
4-, 4.
-
10. ‘U
C U -a) T
D N a) 1—J
0 C vs ‘N 4-’ ‘N ‘vs ‘N
0 -D ‘0
so 00 (0
0
E C 0 -D -D
U) U) .4-i
-D C a) 4-,
I—;
C
a) a) vs 4-
a) +4
so N -D N a) - 4/5
U N -4-,
N 0 C 0 0 r-
0 a) o ci) ‘In
C -U) CL -Q CL ND CL
a)L-)D C 0 -Q ‘Jf. 0 -D (U (U 0 -D 1’ >- 0)’
com0 0 0 0 H N N
I-)
m
H
Obticz standardow entaLpiç reakcji przebiegajcej wedug równania:
C
(
H
2 g) + 2 H (g)
2 (g)
6
H
2
C
na podstawie nastçpujcych równañ termochemicznych:
C 2 H 2(g) + 0 2(g) —s- 2 Co 2(g) + H 2 0 iXH° —1300 kJ
(g)
CH2 6(g)
0
2
+y 2(g)
—2CO 2(g)
+3H0
2 (g) z\H°=—1560kJ
H 2(g) + 1/20 2(g)
— H 2 0 (g) zH° = -286 kJ
Obliczenia:
Odpowied:
Obicz standardow4 moow entapiç tworzenia wganu strontu, majc nastçpujce dane:
Sr (s) + Y
2 0 2(g)
— SrO (s( zH° —592 kJ/mo
SrO (s) + CO 2(g)
— SrCO 3(s) AH° = —2314 kI/mot
C (s) + 0 2(g) —i- CO 2(g) AH° —3914 ki/mol
Obticzenia:
Odpowied:
Na podstawie równañ termochemicznych:

2C (s) + 2H 2(g) +0 2(g)
—
2HCHO (g( H°=—217kJ
2 C (s) + 2 H 2(g) +20 2(g) —‘ 2 HCOOH (c) AH° —8149 kJ
obicz standardow entalpiç reakcji:
2HCHO (g) + 0 2(g) —p- 2HCOOH (c)
Obliczenia:
Odpowied:

Obicz standardow entatpiç reakcji:
N 2(g) +0 2(g) —‘-2ND (g)
majc do dyspozycji nastçpuj4ce równania termochemiczne:
N 2(g) +20 2(g) —‘-2N0 2(g) LXH°=+676kJ
2 NO (g) + 0 2(g) —‘- 2 NO 2(g) zXH° = —1132 ki
Obliczenia:
Odpowied:
Gdy zmiesza sic roztwór zawierajcy kationy Ag z rOztworem zawierajcym aniony CL,
powstaje osad AgCI:
Agq) + C) —‘- AgC[(,) = —65,5 Id.
ObI.icz efekt ciepiny towarzysz4cy wytr4ceniu 10 g AgCL
Obliczeriia:
Odpowied:
Dane s standardowe molowe entalpie tworzenia:

CaCO H° rr—1207Id/mo
CaO = — 635 kI/mot
CO 2 zH°tw = —39Lj ki/moL

Obicz, ie ciepa (warunki standardowe) trzeba dostarczy, aby rozoy 50 g wçganu wap
nia na tienek wapnia i tienek wçga(IV).
Ob[iczenia:
Odpowied:
Standardowa entatpia reakcji Pb) + 2 C) —‘- PbCI )wynosi —22,5 Id. Oblicz zmianç
5
(
2
entapii w czasie rozpuszczania 0,02 mob PbC w wodzie w warunkach standardowych.
Obliczenia:
0dpowied:

W czasie spa[ania 0,3 moa kwasu etanowego do C0
(g) i
2 O
2
H wydziea sic 261,5 ki ciepa
w warunkach standardowych.
A. Napisz równane termochemiczne tej reakcji.
B. Obhcz warto standardowej moowej enta[pii spalania kwasu etanowego.
Obticzenia:
Odpowied:
Zinterpretuj ponisze wykresy obrazujce efekty energetyczne wybranych reakcji chemicznych

i odpowiedz na ponisze pytania.
czas
A. Która krzywa obrazuje przemiany energetyczne procesu egzoenergetycznego?
B. Która krzywa obrazuje przemiany energetyczne procesu endoenergetycznego?
C. Która rónica energii odpowiada energii aktywacji reákcji egzoenergetycznej?
0. Która rOnica energii odpowiada energii aktywacji reakcji endoenergetycznej?
E Która rónica energii odpowiada energii wydzieonej w czasie przebiegu procesu egzo
energetycznego?
F Która rónica energil odpowiada energii pochonitej w czasie przebiegu procesu endo
energetycznego? -
ii--. :;i
Zadani J,
Uzupenij ponisze zdania:
A. Ukad otwarty to uka1, który mote wymienia z otoczeniem:
B. Ukad zamkniçty to ukad, ktOry mote wymieniac z otoczeniem tyWo _:
C. Ukad izoowany to ukad, który nie wymienia z otoczeniem ani

ani

Które z opisanych poniej reakcji s odwracane, a które nieodwracane?
A. przeprowadzana przez ucznia w otwartej probówce reakcja strcania chorku srebra (I);
B. prowadzona w zamkniçtym reaktorze chemicznym synteza amoniaku z pierwiastków;
C. otrzymywanie wapna palonego w wyniku pra±enia wganu wapnia w piecach przemy
sowych;
D. reakcja estryfikacji kwasu octowego etanoem przebiegajca w odpowiednich warunkach
I w szcze[nie zamkniçtym naczyniu;
E. hydroLiza wgLanu sodu;
F. dysocjacja jonowa kwasu siarkowego(VI) w wodzie;
G. préba ToLLensa dLa aLdehydu octowego przeprowadzona w otwartej probówce.
OdwracaLne: NieodwracaLne:
UzupeLnij ponisze zdania, uywajc wyraeñ z ramki.
izotermiczna, izobaryczna, izochoryczna, adiabatyczna
A. Przemiana zachodzca pod staLym cinieniem to przemiana

B. Przemiana zachodzca w staLej objçtoci ukadu to przemiana
C. Przemiana zachodzca w staLej temperaturze to przemiana
D. Przemiana zachodz4ca bez wymiany ciepa z otoczeniem to przemiana
Do podanych niej pojç dopasuj definicje z tabeLi.
1. Energia wewnçtrzna ukadu

2. Funkcja stanu
3. Entatpia reakcji
‘-i. Entropia ukadu
A. jest czçsto okreana jako miara liczby sposobów podziaku zasobu energli ukkadu makroskopo
wego miçdzy jego eLementami jest to tzw. miara nieuporzdkowania ukadu.
jest to efekt ciepLny przemiany zachodzcej w warunkach izotermiczno-izobarycznych.
jest to suma energii kinetycznych I potencjanych wszystkich drobin w danym ukadzie termody
c namicznym, np. energia ruchów elektronów I atomów, energia oddziatywari miçdzy eektronami,
miçdzy nukteonami wjdrach, miçdzy eektronami a jdrami atomów.
charakteryzuje sic tym, e jej zmiany nie zae od sposobu prowadzenia przemiany, czyLi od
D
drogi, p0 której ukad przeszedk od stanu pocztkowego do stanu koTicowego, a jedynie od para
metrów stanu, w jakim ukkad sic znajduje.
Czç I. Zadania
Entropia to funkcja stanu, zwyczajowo definiowana jako tzw. miara nieuporzdkowania
ukadu, czyU miara iczby sposobáw podziau energii ukadu pomiçdzy jego eementy. rn
wiçcej mo1iwoci podziau energii pomiçdzy etementy ukadu, czyLi irn wiçksze nieuporz4d-
kowanie, tyrn warto entropii jest wiçksza. Uszereguj przedstawione poniej ukady wedug
maej4cej wartoci entropii.
C.
Uszeregowanie:
Efekty cieplne reakcji i’ll

c
Poziom podstawowy*
I. WIAD0MOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> okreii czynniki wpywajce na przebieg reakcji chemicznych;
> okrea jakociowo wpyw rónych czynników na szybko reakcji chemicznej (temperatura,
stçenie reagentów, stopieñ rozdrobnienia substratów, kataizator).
Zdajcy potrafi:
wykaza sic znajomoci4 i rozumieniem pojç: szybko reakcji chemicznej, równanie
kinetyczne, staa szybkoci reakcji, energia aktywacji, kataizator, stan i staa równowagi;
zapisywawyraenie na stçeniow sta równowagi dowolnej reakcji odwracatnej na pod
stawie jej równania stechiometrycznego;
okre[i jakociowo sidad mieszaniny reakcyjnej;
okreii wpyw rónych czynników na przebieg reakcji chemicznej (temperatura, stenie
substratáw, stopieñ rozdrobnienia substratów, kataLizator);
okre[i, na podstawie równania kinetycznego, wplyw stçenia (Lub cinienia) reagentów
na szybko reakcji chemicznej;
wskaza czynniki wpywajce na równowagç podanej reakcji odwracaLnej.

Zdajcy potrafi:
wykonywa obLiczenia zwizane z szybkoci reakcji chemicznej oraz stosowa równanie
kinetyczne do obliczeñ zwizanych z szybkoci reakcji;
obLiczy stal równowagi, stçenia pocztkowe i stçenia równowagowe reagentów;
i1ustrowa za pomoc wykresu Lub interpretowa wykres zmian szybkoci reakcji odwracaLnej
w kierunku tworzenia produktów i substratów.

Zdajcy potrafi:
przewidywa, jak zmieni sic poloenie stanu równowagi reakcji chemicznej:
— pa zmianie stçenia dowotnego reagenta,
— p0 zmianie cinienia (objçtoci) w reakcji przebiegajcej w fazie gazowej,
—
— po ogrzaniu Lub ochbdzeniu uldadu w reakcji egzo- I endotermicznej,

—

projektowa dowiadczenia iustrujce wptyw ránych czynników na szybko reakcji
chemicznej,
projektowa dowiadczenia prowadz4ce do zmiany stanu równowagi reakcji chemicznej.
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
W 1918 roku Fritz Haber otrzyma Nagrodç Noba z chemli za opracowanie przemyslowej
Trener rozdzia 81 9.
—
metody syntezy amoniaku: Repetytorium rozdzia 13.

—
N 2(g) +3H 2(g) —‘-2NH 3(g)

Reakcj prowadzi si w wysokiej temperaturze w obecnoci heterogenicznego kataLizatora
(eLaza z dodatkiem AL
3 I KO). Wjakiej postaci najtepiej zastosowa taki kataLizator?
0
2
A. W postaci drutu. C. W postaci btachy.

B. W postaci sproszkowanej. D. W postaci kulek o znacznej rednicy.
Zadanie 2.
Kinetyka chemiczna zajmuje sic badaniem: I szybkoci reakcji, II mechanizmów reakcji,
—
—
III czynników wptywaj4cych na szybko reakcji. Prawdziwe S4 stwierdzenia:

—
A. liii. D. iii III.

B. I, II liii. E. TyLko III.
C. TyLko II.
Zadanie 3.
Zaprojektuj dowiadczenie, w którym wykaesz wpiyw rozdrobnienia substratu na szybko
reakcji chemicznej zachodzcej w danej temperaturze. Do dyspozycji masz wiórki magne
zowe, py magnezowy, kwas soLny o stçeniu motowym 1 moI/dm, probówki i inny niezbçdny
sprzct laboratoryjny. Przedstaw schematyczny rysunek, obserwacie oraz wnioski wraz z row
naniem reakcji.
Wnioskl:
ROwnania reakcji:
Kinetyka i statyka chemiczna ) 1’3

Zadanie Lj•
Przeprowadzono dowiadczenie zobrazowane rysunkiem. Zapisz obserwacje oraz wnioski
wraz z równaniem reakcji.
-
-
2-mo1o i-mo1o
Obserwacje: roztwór roztwór
- wodny HG wodny HG
1. 2.
Wnioski:
Rownarne reakqi:
Zadanie 5.
Przeprowadzono dowiadczenie zobrazowane rysunkiem. Zapisz obserwacje oraz wnioski
wraz z równaniem reakcji.
2-motowy i-molowy
Obserwacje: roztwor roztwór
wodny HG wodny HG
Wnioski:
Fe( Fe(J
Równanie reakcji:
Zadanie 6.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Uzupenij wnioski oraz zapisz równanie
reakcji. iak rote peni w tym dowiadczeniu woda?
Obserwacje:
W naczyniu 2 pojawiaj sic fioletowe pary.
Wnioski:
- Mg÷I, Mg÷I
Rota wody:
Równanie reakcji:
1II I Czç I. Zadania

Zadanie 7.
Która substancja mo±e peni rol.ç katahzatora w przedstawionej poni±szym równaniem
reakcji?
COOH + CH
3
CH OH
3 COOCH + H
CH
3 0
2
A. 2
H
0 , C. NaOH,
B. H
SO
2 D. KCL
Zadanie 8.
Wzrost temperatury moe spowodowa wzrost szybkoci reakcji:
A. endotermicznej, C. endo- i egzotermicznej,

B. egzotermicznej, D. przebiegajcej tyko w obecnoci kataizatora.
Zadanie 9.
Która z wymienionych niej reakcji przebiega w obecnoci katahzatora?
A. 2 Na + 2 H
0
2 — 2 NaOH + ,
2
H 2 + °2 —‘ 2 so
C. 2 SO ,
3
B. Ca(OH)
2 — CaO + H
0,
2 D. AgNO
3 + KCL —p- AgO. + KNO
.
3
iar:
‘E’
I—
Zwiçkszenie wartoci których wieWoci nie spowoduje zwiçkszenia szybkoci reakcji?
Trener—rozdzia8i9.
—
A. energil aktywacji, C. stçenia substratów,

B. temperatury, D. szybko nie mote by zmieniona opisanymi wy±ej sposobami.
Kinetyka I statyka chemiczna

I 15
Na którym rysunku poprawnie przedstawiono zaeno szybkoci reakcji odwracaLnych
1iv
v 2 w stanie ráwnowagi dynarnicznej:
A+C V2
2B+D
od czasu ich przebiegu?
a, a,
0 0 0
-a, -a’
0 -o
>- >.
czas czas czas czas

A. B. C. D.
Które czynniki wpywaj na szybko reakcji chernicznej zachodz4cej w roztworze wodnym?

Zaznacz poprawn odpowiedL
A. temperatura, D. stenia reagentów,

B. energia aktywacji, E. wszystkie wymienione wyej.
C. kataizator,
Rysunek przedstawia wykresy zrnian szybkoci reakcji endo

terrnicznej ad czasu trwania tej sarnej reakcji w rónych tern
. Napisz, ktOra temperatura jest wiksza.
peraturach TA i T
8
C
0
0
6
>
0 5 10 15 20
3 ad temperatury 1?
Który wykres przedstawia za1ezno energii aktywacji E
Zaznacz poprawn odpowied2.
E
T
A. B. C. D.
l’i6 I Czç I. Zadania

flenek azotu(IJ) reaguje z wodorem wedug równania:
2N0 +2H
2 — 2 + 2H
N 0.
2
DowiadczaLnie ustaony mechanizm tej reakcji jest nastpuj4cy:
etap powotny: 2 NO + H 2 — 2+H
N , etap szybki: H
0
2 0+H
2 2 — 22
H
0 .
Które równanie kinetyczne odpowiada temu mechanizmowi?
A. vk J [H
0
2
[H ],
2 C. v=k [NO] [H
2 ,
]
2
B. v = k [NO] 2
.
2 [H
] , D. v = k [NO] 2
[H
] .
Które zdanie nie jest prawdziwe?
A. Katatizator zmienia temperaturç reakcji.

B. Zmiana mechanizmu reakcji nastçpuje, gdy do ukadu reakcyjnego dodamy katatizator.
C. Katatizator zmienia energiç aktywacji.
D. Katatizator zmienia szybko reakcji, tecz nie zmienia staej równowagi.
Które zdanie jest prawdziwe?
A. Staa szybkoci k moe mie wartoci ujemne.

B. Rz
d reakcji wzgtçdem danego reagenta w równaniu kinetycznym musi by ticzb cako
4
wit dodatni.
C. Wykadniki w równaniu kinetycznym s zawsze równe wspótczynnikom stechiometrycz
nym w równaniu sumarycznym reakcji.
D. Szybko reakcji mote mie warto ujemn4.
E. Szybko zaniku substratów nie jest staa w czasie.
Zadan
Co mote spowodowa zmian szybkoci reakcji? Zaznacz poprawn odpowiedL
A. Zmniejszenie energii aktywacji.

B. Zwiçkszenie stçenia reagentów.
C. Dodanie katalizatora.
D. Zwiçkszenie temperatury.
E. Wszystkie z wymienionych czynników.
Kinetyka i statyka chemiczna 1i7

Wymieñ trzy sposoby zwiçkszenia szybkoci reakcji:
2 (aq) +H 2(g)
Zn (s) +2HC[ (aq) —-ZnC1
2.
3.
Zgodnie z teori zderzeñ aktywnych nie wszystkie zderzenia pomidzy czsteczkami prowa
dz do zapocztkowania reakcji. Które ze zdañ uzasadniaj tç tezç?
A. Cakowita energia obu zderzaj4cych sic cz4steczek mote by mniejsza od pewnej wartoci
charakterystycznej, zwanej energi aktywacji.
B. Czsteczki nie mog z sob reagowa bez obecnoci kataLizatora.
C. Czsteczki mog by w czasie zderzenia nieodpowiednio wzgLçdem siebie zorientowane.
D. Czsteczki wystçpujce w ró2nych fazach materli nie mog ze sob4 reagowa.
Odpowied:
Reakcja rozkadu tLenku azotu(V) na tienek azotu(IV) i tLen jest reakcj pierwszego rzçdu
wzgLçdem substratu.
B. Napisz równanie kinetyczne tej reakcji.
5 jest równe 0,10 mo1/dm, a staa szybkoci

C. Obticz szybko reakcji, jeLi stçenie N
0
2
ma warto 6 10 s-i.
Odpowied:
Szybko reakcji zwiçksza sic, gdy zwiçkszamy temperaturç, poniewa:

A. czsteczki reagujcych substancji zderzaj sic z mniejsz czçstoci4, a wiçksz energi
kinetyczn.
B. zmniejsza sic energia aktywacji.
C. czsteczki reagujcych substancji zderzaj sic z mniejsz4 czçstoci.
0. czsteczki reagujcych substancji zderzaj sic z wiçksz energi kinetyczn.
E. cz4steczki reagujcych substancji zderzaj4 sic z mniejsz czcstoci4 i mniejsz energi
kinetyczn4.
8
1
1L I CzçE I. Zadania
iak ro pe&n woda w czasie gaszena poaru w wiefte teoril zderzeñ aktywnych?
4
Napisz wyjanienie.
Szkona metoda identyfkacji tenu potega na woeniu do badanego gazu arzcego sic
w powietrzu uczywka. ieti gazem jest tten, to uczywko sic zapala. Daczego? Wyjanij zja
wisko w oparciu o teoric zderzeñ aktywnych.
Która z krzywych (I, II, II, czy IV) na wykresach przedstawia: I

E E
A. katatizowan4 reakcjç endoenergetyczn:

13. niekatatizowan reakcjç endoenergetyczn4:
C. katatizowan4 reakcjç egzoenergetyczn:
D. niekataIizowan reakcjç egzoenergetyczn:
Jak zmieni sic szybko tworzenia amoniaku: 3 H

2+N 2 2 NH
, jeeti cinienie zosta
3
nie zwiçkszone dwukrotnie? Równanie kinetyczne dta tej reakcji ma posta: v = k[H
j3{N].
2
Odpowied:
Zadan
Rysunki przedstawiaj4 wykresy zmiany szybkoci reakcji od czasu jej trwania.
A. Który sunek dotyczy kresu zmian szybkoci sbko reaki w prawo sbko reaki w prawo
reakcji z udziaem kataUzatora?
B. Po jakim czasie ustala sic stan równowagi w ukadzie szvbko reakcii w lewo - szybko re
przedstawionym na rysunkach 112? aa[s] ‘ cza[s]
Rysuneki Rysunek2
Kinetyka i statyka chemiczna I 19

k
Zaómy, e reakcje A B i B A s etementarne ze staymi szybkoci
= 8 102 s oraz k2 = 10 s.
A. Obticz stal równowagi dla reakcji A B.
B. Stçenie ktOrego reagenta jest wiksze w stanie równowagi?
Zaznacz zdanie prawdziwe.
Ukad chemiczny, w którym zachodzi reakcja A + B C + D, jest w stanie równowagi,

gdy:
A. szybko reakcji w prawo I szybko reakcji w tewo wynosz zero,

B. szybko reakcji w prawo jest równa szybkoci reakcji w lewo,
C. wszystkle su bstraty przereagoway,
D. szybko reakcji w prawo jest równa zero,
E. stçenia substratOw i produktów s równe.
Staa równowagi pewnej reakcji typu A + B C + D wynosi 1.

Stçenia pocztkowe s nastçpujce: [A]
0 0,8 mol/dm
, [B]
3 0 = 0,6 mo1/dm, [C]
0 0 mol/dm
,
3
0 = 0 moL/dm
[D] . Obticz stenia wszystkich reagentów w stanie równowagi.
3
0dpowied: -
DIa reakcji PCI

5 (g) 3 + Cl
PCI 2 (g) staa równowagi
i mot czsteczek PCt,
w pewnej temperaturze wynosi 1. Rysunek przedstawia objçto
1 mot czsteczek I uktadu
mikroskopijny wycinek uktadu. Jaki jest stan tego ukadu?
1 dm
3
o- 1 mot czsteczek CI.
Odpowied± uzasadnij odpowiednimi obticzeniami.
Mofliwe odpowiedzi (zaznacz poprawn odpowied.

A. Ukad nie jest w stanie równowagl; wystpuje w nim nadmiar PCI
.
5
B. Uktad jest w stanie równowagi termodynamicznej.
C. Ukad nie jest w stanie równowagi, wystçpuje w nim nadmiar PCI3 i Cl
.
2

Ktáre stwierdzenie niepoprawnie opisuje reakcjç chemiczn zmierzajc do stanu równowagi?
A. Szybko reakcji odwrotnej ronie szybko, potem powoU, a± osiga warto sta.
B. Stçenie produktów ronie szybko, potem powoi, az osi4ga warto stal.
C. Szybko reakcji w prawo zmniejsza sic, az osignie warto zero.
D. Stenie substratów zmniejsza sic najpierw szybko, póniej powoLi, az osiga warto sta
.
1
E. Gdy reakcja chemiczna osi4ga stan równowagi, zmiana iLoci reagentów wynosi zero.
Jeii da reakcji 2 S0
(g) + 02(g) == 2 S0
2 (g) przeprowadzonej w pewnej temparaturze
3
staa równowagi K = 2 1016, to ile wynosi warto K w tej samej temperaturze dia reakcji
2 S0
(g) == 2 S0
3 (g) + 02(g)?
2
0dpowied:
Do zbiornika wprowadzono parc wodn i tienek wg1a(II); zbiornik zamkniçto i ogrzano

do pewnej temperatury. W uldadzie zachodzi odwracatna reakcja:
O( + C0g
2
H
)
6 1 2 + C0
H (.
2
Gdy reakcja zmierza do stanu równowagi to:
A. stçenie CO I stçenie CO
2 zwiçkszaj4 sic,
B. stçenie CO I stçenie CO
2 zmniejszaj4 sic,
C. stçenie CO ronie, a CO
2 maLeje,
0. stçenie CO maLeje, a CO
2 ronie.
Zadni 2
Warto staej równowagi danej reakcji mona zmieni poprzez:
A. dodanie katalizatora,
B. zmianç temperatury,
C. zmianç stç±eri substratów,
0. zmianç objtoci reaktora, w którym zachodzi ta reakcja.
Wybierz zdanie, które jest prawdziwe.
Kinetyka i statyka chemiczna 151

Ladan
Ukad w starile równowagi musi mie:
I. sta4 temperaturç,
II. równe stçenia substratów I produktów,
III. jednakowe szybkocI reakcji w prawo I reakcji w [ewo.
Prawdziwe s zdania:
A.Ty[koIiII. C.Ty[koIiiiII.
B. Ty[ko Ii III. D. I, Ii IlL
Które zdanie jest prawdziwe dia uktadu, w którym zachodzi reakcja, dia której staa równo
wagi wynosi K 1 10.20?
A. Reakcja przebiega do koñca, tzn. jest nieodwraca[na.

B. W stanie równowagi stçenia substratów I produktów du±e.
C. W stanie równowagi i[o substratów jest bardzo mafa w porównaniu z i[oci produktów.
D. W stanie równowagl iLo produktow jest bardzo maa w porównarliu z i[oci substratów.
E. W stanie równowagi stenia substratów I produktów s jednakowe.
W uktadzie o temperaturze 373 K przebiega nastçpujca reakcja chemiczna:
(g) + NO(g)
3
SO N0
(
2 g) + S0
,
2 d[a której staa równowagi K = 0,80.
W pewnym momencie stçenia reagentáw byy nastçpuj4ce: [SO ]’ = 0,140 mol/dm

3 ,
3
[NO]’ =0,148 mo[/dm
. [No
3 ]’ = 0,60 moljdm
2 3 I [SO ]’ = Q,15 mol/dm
2 . Na podstawie odpo
3
wiednich ob[iczeñ napisz, czy ukad byt wtedy w stanie równowagi.
0dpowIed:
Zacr
W kotbie o pojemnoci 1 dm
3 znajdowa[o sic pocztkowo 0,20 mola N 0. Po ustaeniu sic
2
równowagi stwierdzono, e w ukadzie znajduje sic 0,16 mota NO
. N.e wynosi równowagowe
2
stçenie molowe N0?
2
0dpowied:
152 I Cze I. Zadania

W stanie równowagi reakcji H
(g( + I
2 (g)
2 2 HI) w pewnej temperaturze stçenia reagen
tow wynosz: [H
] = 0,8 moVdm
2 , [12] = 1,8 mol/dm
3 3 oraz [HI] 2,Ll mo1/dm. Ob[icz pocz4t-
kowe stenia wodoru I jodu, przy zato±eniu, e pocz4tkowe stçenie HI wynosib zero.
Obliaenia:
0dpowied:
W ktOrym przypadku rOwnowaga jest najmniej przesuniçta w prawo?

Zaznacz poprawn odpowied.
A. H 2(g) + C[
(g)
2 2 HCI(g) K = 1 8 10
B. 2N0 (g) +0 2 g) =2N0 K = 6 10
(g)
C. 2 Hg0() 2 Hg) c) + 0 2(g) K = 1,2 10-22
D.C0 2(g) +H 2(g) C0 (g) +HQ 2 K 9,6 106
(g)
Dta reakcji 2 NOg> + CI•

(g)
2 2 N0CI(g) przebiegajcej w pewnej temperaturze T stata
równowagi K = 12. Stçenia rOwnowagowe NOCI I NO wynosz odpowiednio 1,6 mol/dm
3
I 0,8 moVdm
. Ite wynosi stçenie molowe choru w stanie rOwnowagi?
3
Obiczen5a:
0dpowied:
z.
Zapisz wyraenia na state rOwnowagi nastçpuj4cych reakcji:
a) 3
+
N
=
2 2N3H H
b) 1C
51 + 02(g) =± C0
(
2 g)
Zad s;
W ukadzie przebiega reakcja wedtug rOwnania: N
2 + 3H 2 z= 2 NH .W pewnej tern
3
peraturze stwierdzono ustaenie sic stanu rOwnowagi, w którym stçenia reagentów byty
nastçpuj4ce: [N
] = 0,87 mot/dm
2 , [H
3 ] = 0,L
2 35 moIJdm, [NH
1 ] = 1,55 mol/dm3. Oblicz
3
warto statej równowagi reakcji oraz pocztkowe st±enia azotu I wodoru, jei pocztkowe
stçzenie amoniaku wynosito 0 moVdm.

ObLiczenia:
Odpowied2:
KOH
Przeprowadzono dowiadczenie zobrazowane rysunkiem. Podaj obserwacje oraz sformuuj
wnioski wraz z zapisem zachodzcego procesu.
Obserwacje:
Wnioski:
Równanie reakcji:
W stanie równowagi reakcji N

2 + 3H 2 =± 2 NH 3 w okre1onej temperaturze T stØnia reagen
tówwynosz: [N] = 3 moVdm, [H
2 , [NH
] = 1 mol/dm
2 3 ] 8 mol/dm
3 . Oblicz pocztkowe stçenia
3
azotu i wodoru w danej temperaturze, jeb pocztkowe stçenie amoniaku wynos*o 0 moVdm
3
Obliczenia:
Odpowied:
0kreL jak wzrost cinienia wpynie na uldad znajdujcy sic w stanie równowagi.
g)
g)+3H
A. (
2
N g
3
2NH
(g)
B. 2 N0
2 2 N0(g) + 02(g)
C. 2
(
H
(
H I(g)
+I
g)=
4
15t I Czç I. Zadania
Jak zmieni sic szybko reakcji A + B —‘ C przebiegajcej w fazie gazowej, opisanej
równaniem kinetycznym: v = k[A}
[Bj, je1i:
3
A. objçto ukadu reakcyjnego wzronie dwukrotnie,
Obiczenia:
Odpowied:
B. cinienie w ukadzie reakcyjnym wzronie trzykrotnie,
Obliczenia:
Odpowied:
C. stçenia substratáw wzrosn czterokrotnie,
Obliczenia:
Odpowied±:
Zdan L4
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na rysunku, obrazuj4ce tzw. efekt wspotnego

jonu. Podaj obserwacje oraz sformuuj wnioski wraz z zapisem zachodz4cego procesu.
Obserwacje:
NaCI(
Wnioski:
Równanie reakcji:

Pewna reakcja przebiega zgodnie z równaniem: 2 A + 3 B C + Lj D. Szybko tej reakcji opisana jest równaniem
—
kinetycznym: v 3 [Bj Pocztkowe stenia substratów wynosz 3 moL/dm

2
k[A]
. . ObUcz:
3
a) pocztkow szybko reakcji,
Obticzenia:
Odpowied:
b) szybko reakcji w chwili, gdy stenie substancji B wynosi 1 moVdm.
Obliczenia:
Odpowied:

Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
wytumaczy zachowanie metati wobec wody i kwasów na podstawie pobenia metau
w szeregu aktywnoci metati.
Zdajcy potrafi:
jak na poziomfe podstawowym, a ponadto:
wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç: szereg aktywnoci metah, páogniwo (elek
troda), ogniwo, eektroIizer, potencja póogniwa, SEM ogniwa, prawa etektrotizy, korozja
eektrochemiczna;
zapisywa w formie równañ procesy zachodzce na e[ektrodach w ogniwie;
przedstawi przebieg eektroUzy stopionych soh i tenków oraz roztworów wodnych kwasów,
zasad I soli, piszc odpowiednie ráwnania reakcji eektrodowych;
opisa zachowanie metau w roztworze soh innego metau;
opisa metody otrzymywania metah I niemetaU w reakcjach: ut[enienia-redukcji i eektrotizy.

Zdajcy potrafi:
jak na pozfomie podstawowym, a ponadto:
wytumaczy zachowanie metati wobec wody, roztworów soil innych metati oraz kwasów na
podstawie poto2enia metatu w szeregu aktywnoci metati;
obticzy SEM ogniwa;
> stosowa prawa etektrolizy do obticzania itoci produktów reakcji etektrodowych.

Zdajcy potrafi:
jak no paziomie podstawowym, a ponadto:
przewidywa kierunek przebiegu reakcji utteniania-redukcji;
‘ projektowa ogniwa, w których dana eiektroda metaticzna petni rotc katody lub anody;
projektowa otrzymywanie rónych substancji w procesach etektrotizy;
> zaproponowa metody zapobiegania korozji elektrochemicznej.
Elektrochemia 157
Poziom podstawowy
I
Zadanie 1.
W szeregu napiçciowym metate s uszeregowane we&ug matejcej aktywnoci chemicznej. Trener rozdzia 10.
—
Na podstawie anatizy szeregu napiçciowego metali wska± probówki, w których zajd reakcje Repetytorium rozdzia 11-i.
—
chemiczne.
1
Zn 1
Zn 1
Zn zn 1
Zn
MgSO HgCI CuS0 Na,SO HS0
Odpowied uzasadnij, piszc równania zachodzcych reakcji chemicznych (lub zaznacz, 2e

reakcja nie zachodzi).
2.
3.
Li.
5.
Zadanie 2.
Czy mozna przechowa w nikiowym i miedzianym pojemniku roztwór wodny:
a) CuSO, b) AgNO
?
3
Odpowied uzasadnij, piszc odpowiednie równania reakcji ub zaznaczajc, ±e reakcja nie
zachodzi.
Pojemnik niktowy:
a)
b)
Pojemnik miedziany:
a)
b)

Zadanie 3.
W niepodpisanych naczyniach znajduj4 sic dwa bezbarwne roztwory: chiorku sodu I sacha
rozy. Wykorzystujc ±arówkç, bateriç oraz przewody elektryczne, zaprojektuj dowiadczenie
pozwaiajce na rozstrzygniçcie, który roztwór wodny jest roztworem soil kuchennej, a ktáry
sacharozy. Opis dowiadczenia powinien zawierat: schematyczny rysunek, obserwacje oraz
wnioski z równaniami zachodz4cych reakcji chemicznych.
Wnioski:
Równanie reakcji:
Zadanie L*
Uczeñ sprawdza, jak zachowuj sic róne metaie wobec wody. Wykona dowiadczenie,
w którym przeprowadzi reakcjç z wod: sodu, wapnia, ±eiaza, cynku, oowiu I miedzi. Uczeó
zaobserwowa, e niektóre z wymienionych metaii reaguj z wod4 w temperaturze pokojowej,
inne dopiero przy doprowadzeniu wody w probówce do wrzenia, a inne nie reaguj z wod4
wcaie. Narysuj schematyczny rysunek dowiadczenia przeprowadzonego przez ucznia, podaj
obserwacje i sformuuj wnioski. Zapisz odpowiednie równania reakcji.
Rysunek:
Obserwacje:
Wnioski:
ROwnanie reakcji:
Elektrocbemia 159
Zadanie 5.
/
W których probówkach przedstawionych na poniszym rysunku zajd reakcje chemiczne?
Zapisz ich równania.
Zn Mg Sn] FU] Cu Ag
HCIi, HCl HCI HCI( HCI(
Reakcje zajd w probówkach:

Równania reakcji:
Zadanie 6.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem. W których probówkach zajd
reakcje chemiczne? Odpowiedzi uzasadnij, piszc odpowiednie równania reakcji.
Cu] CU] Cu] Ag] A__
HNO,{,,) HNO,(
Reakcje zajd w probówkach:

Równania reakcji:
Korzystajc z szeregu napiçciowego metah, okrei, która reakcja zachodzi samorzutnie. Trener rozdzia 10.
—
Nastçpnie zaprojektuj ogniwo, w którym mona przeprowadzi t reakcjç, podajc jego sche Repetytorium rozdziat i’-i.
—
mat, oraz obicz SEM tego ogniwa.

1. ZnSO + Cu
2. ALC+ Fe
3. CuSO + Fe
Schemat ogniwa i obhczenie SEM:

Lacan;r
Sia eektromotoryczna poniszego ogniwa wynosi 0,60 V (warunki standardowe).

(—) Cr! CrIj Pb
2 I Pb (+)
A. Napisz równania reakcji zachodzcych na etektrodach (w potogniwach).
B. ObUcz potencja standardowy pótogniwa chromowego Cr I Cr

, jeii potencja pótogniwa
3
otowiowego EbIpb = O,lhlV
Zaoapi
Zbudowano dwa ogniwa, w których stçenia eektroLitów wynosz 1 moVdm
:
3
ogniwo I: zbudowane z pótogniwa Ni I Ni
2 oraz pétogniwa Cu I Cu
;
2
ogniwo II: zbudowane z póogniwa Ni I Ni
2 oraz p6togniwa Zn I Zn
.
2
A. Zapisz schematy tych ogniw.
B. Oblicz site eektromotoryczn4 tych ogniw (warunki standardowe).
C. iak
4 rotc (anody czy katody) spenia póbgniwo niktowe w tych ogniwach?
Zadame ‘.
Maria Sktodowska-Curie otrzymata metaticzny rad na drodze etektrolizy wodnego roztworu
azotanu(V) radu z zastosowaniem katody rtcciowej. W takim przypadku na katodzie powstaje
rad, który tworzy z rtçci amatgamat (rodzaj stopu). Jak dtugo trwata etektrotiza prdem
o natçeniu 2 A, jei otrzymano 100 mg radu? 0dpowied podaj w sekundach. W ceu
uproszczenia zadania zakkdamy, e na katodzie nie wydzieta sic równoczenie wodér.
Obticzenia:
0dpowied: -
Elektrochemia I 161
Magnez o wysokim stopniu czystoci produkuje sic metod eektroUzy stopionego chiorku
magnezu.
A. Napisz ráwnania reakcji zachodzcych na e[ektrodach (obojçtnych).

Katoda:
Anoda:
B. Obhcz masç magnezu wyprodukowanego w czasie trwajcej 8 godzin eektroizy prdem

o natçeniu 15 A.
Obiczenia:
Odpowied:
Jakie produkty otrzymamy wpisz ich wzory ub symboe na katodzie i na anodzie w czasie
— —
dektrol.izy z zastosowaniem etektrod patynowych:
a) wodnego roztworu bromku potasu: katoda: , anoda:

b) wodnego roztworu azotanu(V) sodu: katoda: anoda:
c) wodnego roztworu HCI: katoda: , anoda:
d) stopionego tenku ghnu: katoda: anoda:
Przeprowadzono dowiadczenie opisane ponizszym rysunkiem.

/
/
roztwór
roztwór wodny
wodny szarego
woda z kranu NaCI myda olej rolinny
rur
A. W której probówce staowa rubka zardzewieje najszybciej?
B. W której probówce korozja bçdzie zachodzi najwoniej?
C. W której probáwce 1 czy 3 rubka zardzewieje szybciej i daczego?
D. Uszereguj probówki we&ug rosn4cej szybkoci zachodzenia korozji.
162 Czçc I. Zadania

Przeprowadzono eektroizç wodnych roztworów nastçpuj4cych soti przy uyciu elektrod
ptatynowych. Uzupenij tabetç, wpisujc odpowiednie informacje.
KCt Cu5O 3
NaNO
pH roztworu przed
eektrotiz
(pH> 7; pH = 7; pH <7)
pH roztworu
• po elektrotizie
(pH > 7; pH = 7; pH 7)
proces
katodowy
proces
anodowy
Roztwory wodne chtorku amonu oraz metanianu amonu poddano etektrotizie z uyciem
elektrod obojçtnych. Zapisz równania etektrodowe, a nastçpnie podaj jedn4 charaktery
styczn cechç kadego otrzymanego produktu gazowego.
a) chtorek amonu:
proces anodowy:
proces katodowy:
b) metanian amonu:
proces anodowy:
proces katodowy:
c) charakterystyka produktów gazowych:
Zadani O.
Dorad mbdemu mechanikowi samochodowemu, jakich btachowkrçtów powinien uywa,
mocujc usterko do samochodu ocynkowanych, pokadmowanych czy niktowanych? Odpo
—
wied uzasadnij.
Etektrochemia 163
Uzupenij ponisz tabel, wpisujc r6wnania reakcji zachodzcych na katodzie I na anodzie
w czasie elektrolizy wodnych roztworów wymienionych substancji. Zaó, e elektroLizç prze
prowadzono z uyciem elektrod platynowych.
Proces katodowy Proces anodowy
HC[
S0
2
H
14
KOH
2
Mg(OH)
2
ZnCI
CuSO
COONa
3
CH
NHC
Zaprojektuj doadczenie, w ktOrym wykaesz, e nikiel jest metalem bardziej aktywnym

chemicznie ni miedt Narysuj schematyczny rysunek, zapisz obserwacje i wnioski wraz
z równaniami reakcji w formie cz4steczkowej I jonowej skróconej.
Wnioski:
Równania reakcji:
Korozja elektrochemiczna zachodzca w stall wçglowej ma miejsce, gdy w ukadzie powstaje

nastçpujce mikroogniwo:
1 I przewodnik jonowy I M (-i-),
(—) M
2 to przewodnik wywo
1 to niszczony, czyli roztwarzajcy sic metal (w stall: e1azo), M
gdzie M
hijcy korozjç w stall: wçgiel).
A. Uzupenij równania reakcji zachodz4ce na anodzie I katodzie w czasie reakcji elektroche

micznej.
Anoda: Fc° — +
Katoda: + + 0H
1611 I Cz I. Zadania
B. Produkty reakcji eektrodowych zachodz4cych w mikroogniwiach reaguj ze sob. Ma
wtedy miejsce korozja chemiczna. Uzupenij obrazujce j równania.
1. Fe+
2. +
2
Fe(OH) + —‘- 3
Fe(OH)
3. 3 —‘
Fe(OH) +
C. Uzupenij zdania.
,,Niektóre metae, takie jak np. gun, chrom, cynk, s odporne na — - -
gdy na ich powierzchni tworzy sic szczeunie przyLegajca warstewka

zabezpieczajca metau przed dalszym utlenianiem. To zjawisko nazwane jest
Uzupenij ponisze zdania, dotyczce sposobów ochrony przed korozj.
A. Protektory to powoki, np. z cynku uub magnezu, stanowice

stosuje sic je w ruroci4gach uub wnçtrzach zbiorników przemysbwych.
B. powoki ochronne z metah o wyszym od euaza potencjaue stan
dardowym stanowi tzw. -
warstwç ochronn4.
C. Metauiczne powoki ochronne z metaLi o od eLaza
stanow4 tzw. anodow4 warstwç ochronn.
D. powLoki ochronne maj za zadanie izoLacjç powierzchni metaLi
od dostçpu I wiLgoci, dLatego np. mosty czy ogrodzenia maLuje
sic farbami otejnymi Lub Lakierami.
Zbudowano ogniwo zbone z dwách poogniw redoks. Zdecyduj, jakie reakcje bcd zacho
dz*y na anodzie, a jakie na katodzie. Zapisz równanie reakcji katodowej i anodowej oraz
sumaryczne równanie reakcji zachodzcej w czasie pracy ogniwa
A.
Pologniwo Równanie polówkowe Potencjal standardowy
Cr
j
3 Cr 3
Cr + e := Cr —OM2V
jMn
2
MnO 2
Mn0 + H* + 2e EZ * +2H0
2
Mn +123V
Reakcja katodowa:
Reakcja anodowa:
Sumaryczne równanie reakcji: - --
B.
Pólogniwo - Równanie poówkowe Potencjat standardowy
j CL
2
C1 2
Cl + 2e 2 CL +1,36 V
SO SO SO + HO + 2e SO+ 20W 0,9i V
Reakcjakatodowa: -
Reakcjaanodowa:
Sumaryczne równanie reakcji: - -
--
-
ELektrochemia I 165
L Potencja póogniwa EMIM,. w warunkach innych ni standardowe mona obUczy za
,
pomoq wzoru Nernsta, który w uproszeniu da poogniwa meta[icznego, mona zapisa:
2,303RT +
EMM og{Me }
—
EMeIMe. +
—
nF
gdzie jest potencjaem póogniwa w warunkach standardowych, R to staa gazowa,

F to staa Faradaya, n to hczba eektronów wymienianych w procesie eektrodowym, a [M&j
to stçenie moowe jonáw metalu w roztworze.
A. Obhcz potencja p&ogniwa Pb I Pb

* w temperaturze 303 K i przy steniu jonow oowiu(II)
2
równym 0,01 mo[/dm
.
3
Obliczenia:
B. Obhcz potencja póogniwa Fe I Fe

3 w temperaturze 293 K, jeLi stçenie jonow e1aza(III)
w roztworze wynosi 0,001 moIJdm.
Obliczenia:
Obok przedstawiono schematyczne rysunki pewnych póbgniw.
btaszka bla zka btaszka b(aszka

platynowa srerna platynowa f1J ±etazna
chlorku
I ii
gazoy
wodor
2.
IjI Lii roztwór
‘fl
i[]i
kwas LjJ kationyy(ri)
1kationy CynyOV)
L
2
±e[aZaOI)
Uzupenij ponizsz4 tabeç.
Schemat pótogniwa Reakcja etektrodowa Typ pétogniwa
2.
3.
1
L

Która z przedstaonych reakcji zachodzi na katodzie akumulatora ooowego w czasie
poboru pr4du z akumulatora? Zaznacz poprawn odpowied2.
A. Pb + SO — PbSO +2 e,
B. PbO
+tH + SO
2 +2e —u- PbSO+2H
2 O,
2
C. 2
Pb—P
+ 2e, b
D. Pb
—Pb+2e.
2
Przeprowadzono eektroiz wodnego roztworu CuSO z uyciem eektrod miedzianych.

Która odpowied najepiej opisuje reakcje zachodzce na anodzie takiego ogniwa?
A. Cu
2+2 e — Cu°,
B. H
0 — 2 e +2 H + 1/2
2 2 +2 e
i Cu —‘ Cu°,
C. H
0
2 — 2e +2 H+Y 2 °2 i Cu — Cu + 2 e,
D. Cu —p- Cu +2e.
2
Elektrohza stopionych soh przebiega inaczej ni eektro1iza tych samych substancji rozpusz
czonych w wodzie. Uzupetnij tabeç, wpisuj odpowiednie równania reakcji eektrodowych,
zaldadaj4c, e w ka±dym przypadku eektroizç prowadzono, wykorzystuj4c eLektrody paty
nowe.
Substancja Katoda Anoda
BaG2(
ZOCI
(
2 ti)
Z1C1
q
2 )
r’koH(oPOfl)
:I1
°3topony)
Elektrochemia I 167
]z!
H L
Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
> zakasyfikowa reakcje przebiegajce z udziaem substancji organicznych do okreLonego
typu reakcji;
‘ przewidywa produkty reakcji na podstawie znanych substratów i typu reakcji chemicznej;
> posugiwa sic poprawn nomenkatur wçgowodorow (nasyconych, nienasyconych, aro
matycznych);
> wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç zwizanych z izomeri konstytucyjn4 (izomeria
szkieetowa, podstawienia);
wykaza sic rozumieniem pojç: szereg homoogiczny, homoog;
‘ narysowa wzory izomerów wçgowodorow zawierajcych do szeciu atomów wga i wiza
nia ránej krotnoci (bez izomerów geometrycznych);
> napisa wzory sumaryczne, rysowa wzory strukturatne i póstrukturaLne (grupowe) wçgo
wodorów oraz stosowa wzory ogóne szeregów homo[ogicznych;
> wykaza sic znajomoci ródet wçgowodorow;
> opisa typowe waciwoci poszczegóLnych grup wçgowodorow i metody ich otrzymywania;
> opisa zagroenia wynikajce z niewaciwego przechowywania I zastosowania najwaniej
> zapisywa równania reakcji typowych da poszczególnych grup wçgowodorów.

Zdajcy potrafi:
> konstruowa schematy cigów przemian zwizków organicznych prowadzcych do otrzymy
wania ránych produktów.

Zdaj
c
4 y potrafi:
> projektowa dowiadczenia pozwa[aj4ce na identyfikacj (odrónienie) wçgtowodorów ró
nych typów na podstawie ich waciwoci fizykochemicznych.
WIADOMOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç zwizanych z izomeri konstytucyjn (izome
na szkieletowa, podstawienia, grupy funkcyjnej) i konfiguracyjn (izomeria geometryczna
,,cis-trans” i optyczna);
168 I Czc I. Zadania

narysowa wzory izomerów d.a wçg[owodoraw zawierajcych do dziesiçciu atomOw wçga
i wzarna ró±nej krotnoci;
wyprowadza wzory sumaryczne na podstawie wzoráw ogoL.nych szeregu homoogicznego;
okreta rzçdowo atomów wçga;
okre[i (jakociowo) tendencj zmian waciwoci fizycznych wçgowodorow w szeregu
homoogicznym (np. stan skupienia, temperatura topnienia, temperatura wrzenia, rozpusz
czano) oraz przewidzie podstawowe cechy fizyczne dowotnie wybranego homoogu;
> usta1i produkty reakcji przy1czenia ha[ogenowodorkow do niesymetrycznych a[kenow;
wyjani na prostych przykadach mechanizmy reakcji substytucji, addycji I eliminacji.

Zdajcy potrafi:
projektowa dowiadczenia otrzymywania wçgowodorow.
I
Poziom podstawowy
Trener rozdzia 11.

Zadanie 1. Repetytorium — rozdzia 15.
Metan to najprostszy wçg[owodor nasycony. Uzupenij, wpisujc odpowiednie substraty ub
produkty, przedstawione niej równania reakcji otrzymywania metanu.
1. C+ — CH
2. CO+ — CH+
3. +
3
A1C —‘ CH+
+
3
AC — + CH
5. COONa +
3
CH NaOH —- CH +
Zadanie 2.
Zaproponuj wzory postruktura1ne trzech przykadowych izomerów aricuchowych a kanu
zawieraj4cego w cz4steczce m.in. sze atomów wgta. Podaj ich nazwy systematyczne.
Izomer 1 Izomer 2 Izomer 3
Nazwaizomerul:
Nazwaizomeru2: - - -
—
Nazwa izomeru 3: - — -
Wçglowodoi-y i fluorowcopochodne wçglowodorów 169

Zadanie 3.
Poniej przedstawiono równania reakcji, jakim uIegaj wçgowodory. Uzupetnij je, wpisujc
w odpowiednie miejsca brakujce substraty i produkty, oraz zaznacz niezbçdne warunki ich
przebiegu.
1. +
3
CH
-
—
2 --CH
CH Br
2 ——
+
HC=CH
2. CHCH + II
ci. ci
3. 2
—
3
CH
_ CH=CH
CH + 0
2
H
Li. 3
—
CH
—
2 c=CH—CH
CH + HG
3
CH
5. 2
—CH=CH
3
CH + —
3
CH
-
2 ---CH
CH
Zadanie L
Wiedzc, e wraz ze wzrostem ticzby atomów wçgi.a w czsteczce ai.kanu wzrasta jego tern
peratura wrzenia, przyporzdkuj odpowiednim cz4steczkom wymienionym w tabeli ich tempe
ratury wrzenia (wybieraj4c jedn4 z podanych poniej), a nastçpnie okre1 ich stan skupienia
w temperaturze pokojowej (20°C).
Temperatury wrzenia do wyboru: —L12,2°C, 36,1°C, 68,7°C
Temperatura Temperatura Stan skupienia

topnienia wrzenia w temperaturze pokojowej
Pentan —129,7°C
Propan —187,6°C
Heksan —95,3°C
Zadanie 5.
Uzupenij poniszy graf, wpisujc wzory póstruktura[ne przewidywanych produktów, oraz
tabei.ç, wymieniajc niezbçdne warunki umoIiwiajce przebieg danej reakcji.
ch1ni
bromowanie
Warunki przebiegu
nitrowania sutfonowania bromowania chLorowania

Zadanie 6.
Poniej podano wzory pewnych substancji organicznych. Napisz ich nazwy systematyczne.
2
—
3
CH
— CH
I —H—CH
3
CH 3
CH
—
2
— CH
l
1. 2. 3.
Zakadajc, e substancje te mog stanowi jedyne organiczne substraty w syntezie Würtza,

oceñ prawdziwo zdañ, wpisuj4c ,,prawda” tub ,,fasz”.
A. W syntezie Würtza z udziaem zwizku 1 powstaje butan.

B. W syntezie Würtza z udziaem zwi4zku 2 powstaje pentan.
C. W syntezie Würtza z udziaem zwizku 3 powstaje 2-metyopentan.
Zadanie 7.
Zapisz równania reakcji oznaczone cyframi ]_Lj, uwzg[çdniajc warunki konieczne do prze
biegu tych reakcji.
1.
3
CH
—
2 CH 3
CH
—
2
- —Ct
CH
2.
2
—
3
CHCH=CH 3
CH
2
— OH
CH
2.
3.
tl. -
Zadanie 8.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Zapisz obserwacje wraz z wnioskami i odpo
wiednim równaniem (równaniami) reakcji.
heksan benzen heks-2-en

Obserwacje:
2. 3.
Wnioski:
/Br
3
CCI BrJCCIq BrjCCl
Wcgl.owodory i fluoi-owcopochodne wçglowodorów 171

Zadanie 9.
Dokoñcz zdanie.
Najwaniejsze surowce naturane zawieraj4ce wçgowodory to
Zadanie 10.
Zaproponuj przebieg dowiadczenia pozwa1ajcego na odrónienie pentenu od pentanu.
Opis dowiadczenia powinien zawiera: schematyczny rysunek, obserwacje oraz wnioski
z równaniami zachodzcych reakcji chemicznych.
Schemat dowiadczenia:: Obserwacje:
Wnoski:
Zadanie 11.
Wpisz w puste kratki wzory póstrukturane odpowiednich zwi4zków chemicznych.
HO I,p H
3
HNO
2
CaC 2
Nastçpnie zapisz koejne równania reakcji przedstawionych na schemacie.
Zadanie 12.
Zapisz równania reakcji:
a) caUcowitego spaania heptanu
b) niecatkowitego spaLania pentenu (do tLenku wçgLa(II))
c) niecaUcowitego spaLania but-1-ynu (do wçgLa)
172 I Cze I. Zadania

Zadanie 13.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Zapisz obserwacje wraz z wnioskami
I odpowiednim równaniem (równaniami) reakcji.
Obserwacje: mjeszarvhi mieszanina mieszanjna

nitrujca nitrujca ritrujca
1. 2.
Wnioski:
Rownanie(a) reakcji:
heksen benzen heksan
Zadanie Th.
Zapisz, posftiguj4c sic wzorami pohtrukturalnymi zwizków organicznych, równania reakcji
oznaczonych na schemacie.
C
O
5
H
2 H
2
Hg °.
11.1H
0
2 ,
1. 2.
2
CaC H
2
C H
2
c 6
H
2
C C,hv ,,D’ 10
CH
12. 648r
h
2 v
8.,17.
Ct
H
2
C C
H
2 SCI.
C
C
H
2 [ C
O
5
H
2 H
1. 8.
2. 9.
3. 10.
14. -
11.
5. 12. -
6. 13.
7. 114..
Zadanie 15.
Podaj nazwy systematyczne poniszych zwizków.
CH Br G Br Br CH
ii I
C
—
3
—
2 H—CH
CH—
H —CH
CH C
—
3 CH=CH—C
H —CH—CH —C—C 3
2
CfH C—CH
—
2 -CH
—CH
a CI. 3 CH
CH 3
B. C.
Wçglowodory i fluorowcopochodne wçgl.owodorów 173

Zadanie 16.
Narysuj wzory póstrukturaI.ne podanych niej zwizków.
A. 3-ety1o-
i-metyoheptan
1 B. 3,3-dibromobut-1-en C. 3-choropropyn
Zadanie 17.
Potcz w pary równania i nazwy typáw reakcji chemicznych, które reprezentuj.
-
—
2
+
3 CH
C[
--CH
1.CH 3
CH
—
-
C
2 --CH L + HG
CH A. addycja
kat.
H
—CH=CH
3
2.CH
+
2 —CH,—CH
3
CH B. substytucja
3. 2
3
CH
— CH %O
OH —
3
CH
-
2 CH + H
--CH=CH 0
2 C. eliminacja
A. B. C.
Zadanie 18.
Zapisz schemat reakcji chemicznych, w których otrzymasz metyobenzen, wychodzc
z wçgUku wapnia i uywajc dowolnych odczynników nieorganicznych. Do dyspozycji masz
te gazowy metan.
Propadien jest przykadem alkadienu o skumuowanym rozmieszczeniu wi4zañ podwójnych. Trener rozdzia tj•
—
Napisz jego wzár pOlstrukturatny oraz okre1 liczbç wizañ a i it w cz4steczce tego zwizku. Repetytorium rozdziat 15.
—
Wzár polstrukturalny:
Liczba wizañ typu n
Liczba wi4zañ typu o
17 I Czc I. Zadania
Przeprowadzono reakcje spalania dwóch wçgowodorow. Wçgtowodor A jest alkanem
0masie cz4steczkowej 58 u, a wçgtowodór B jest zwizkiem, który przy4czaj4c wodç w obec
noci jonow Hg
2 w rodowisku kwanym, tworzy etanaL Zidentyfikuj obydwa wçgowodory.
Wçglowodór A: Wçglowodor B:
A. Zapisz równania reakcji catkowitego spaania:

a) dta wçgowodoru A:
b) da wgtowodoru B:
B. Który ze zwi4zków A czy B odbarwi roztwór bromu w CCL? Zapisz odpowiednie równa
— —
nie reakcji:
C. Zwizek B uega rónym przemianom chemicznym. Zapisz równania przedstawione na

poniszym schemacie, uywajc wzoráw póstruktura(nych zwi4zków organicznych.
L H
0, Hg, H
2 1.
2
2C[
,,B” 3
2. HCI
Etyn (acetyen) najaçciej otrzymuje sic z karbidu w reakcji z wod4 w odpowiednich warunkach.
A. Zapisz równanie reakcji otrzymywania etynu.
B. fte wizañ ai ile wizañ r wystpuje w czsteczce tego zwizku?

bczba wizañ typu o: bczba wizañ typu ir
Zadan .
Poniej podano wzory póstrukturaIne trzech zwizków organicznych:
1. 2
3
CH
— CH 2. CH
3
=
2 CH—CH 3. CHC—CH
3
Z poniszych informacji wybierz te, ktáre najbardziej odpowiadaj danemu zwizkowi. Kazda
informacja mote by uyta jednokrotnie, wieokrotnie ub wca[e.
A. NaIey do grupy zwizkOw opisanych wzorem ogólnym CH .

,
2
B. Czsteczka zwi4zku w pewnym fragmencie jest paska.
C. Odbarwia roztwór bromu.
D. W reakcji z wod4 tworzy II-rzcdowy alkohol.
E. Zareaguje z w obecnoci FeCI
3
F. Ufleniony, np. przy uyciu KMnO, utworzy dioL
G. W reakcji z wod4 w odpowiednich warunkach tworzy propanon.
Wçglowodory i fluorowcopochodne wçglowodorów

I 175
H. Czsteczka zwi4zku jest ptaska.
I. Odbarwia roztwór bromu pod wptywem promieniowania UV.
1. 2. 3.
Obok przedstawiono schemat reakcji, jakim uega trans-but-2-en cis-but-2-en trans-but-2-

i cis-but-2-en. Anahzujc go, podaj wzory stereoizomerów. Br
enancjomer D odmiana mezo

enancjomer L
• Enancjomer D Enancjomer L Odmiana mezo
Mateusz, ucze(i bceum, mia przedstawi wzory i nazwy systematyczne izomerów zwizku
o wzorze sumarycznym . 10 Poniej przedstawiono wzory zaproponowanych przez niego
H
5
C
zwizków: H C 3
CH—CH
CH
—
2
3 CH —CH=CH—CH
CH
—
2
3 CH
pent-i-en pent-2-en cykopentan metyocykobutan
A. Jaki rodzaj izomerii reprezentuj4 powysze zwizki?

B. Podaj wzory potstrukturane I nazwy systematyczne dwóch zwi4zków nieuwzg1.dnionych
przez Mateusza.
1. 2.
Redukcja alkinów prowadzi do otrzymywania akenáw. Prowadzc redukcjç w obecnoci kata

Lizatora paLLadowego otrzymuje sic izomer cis, a w obecnoci sodu rozpuszczonego w cIekym
azocie izomer trans. Poniej podano przykLady nazw rónych wçgLowodorow.
propyn, pent-2-yn, pent-2-en, pent-1-yn, pentan
Sporód wymienionych w ramce nazw zwi4zków wybierz te, które mog stanowI substrat
w opisanych reakcjach redukcji prowadzcych do otrzymania izomeru trans Lub cis. Napisz dwa
równania reakcji prowadz4cych do otrzymania rónych izomerów.
Równanie 1 (izomer cis):

Równanie 2 (izomer trans):

Jak zrealizowa( przedstawione schematycznie przejcie?
HOQ7
Zapisz odpowiednie równanie reakcji, uwzgçdniajc warunki niezbçdne do reaLizacji tej przemiany.
Eten, reagujc z obojçtnym roztworem wodnym KMnO, tworzy m.in. g1iko etyenowy
oraz flenek manganu(IV).
A. Uzgodnij rówrianie tej reakcji metod biansu elektronowego.
— OH
2
CH
KMnO + CH
2
CH + O
2
H I + 2
Mn0 + KOH
— OH
2
CH
Bians eektronowy:
B. Sformuuj obserwacje towarzysz4ce przebiegowi tej reakcji.

Obserwacje: -
C. ObHcz, ie gramów gHkou powstanie w reakcji przebiegaj4cej z wydajnoci4 70%

z udziaem 20 dm
3 etenu (warunki normatne).
Obliczenia:
Odpowiedt
Gaz ziemny, ktorego skad opisuje ponisza tabea, poddano cakowitemu spaaniu. Jak objç
to flenu (w przeliczeniu na warunki normalne) naey uy do spalenia 2 m
3 tego gazu?
Zawarto procentowa Zawarto procentowa Zawarto procentowa

(objçtociowa) metanu (objçtociowa) etanu (objçtociowa) propanu
98% 1,5% 0,5%
Równania reakcji:
0biczenia:
Odpowieth: -
Wçglowodory i fluorowcopochodne wçglowodoi-ow

I 177
Zadari
Zapisz równania reakcji przedstawione na poniszym schemacie. Do zapisu zwi4zków orga
nicznych uyj wzorów póstrukturaLnych.
N
2
0 CCH
1
—
2
3 H 1= 2
CR
7. 3
FeC[ SO
2
H
,
3
8.,t,S0
— 2
CR — Cl
1. 5.
2. 6.
3. 7.
L1 8.
3
CR
Obok przedstawiono wzory dwóch zwizków organicznych.
A. Zaproponuj dowiadczenie pozwaajce na rozrónienie zwizków A i B.

A. B.
Schematyczny rysunek: Obserwacje:
Wnioski:
B. Wykorzystuj4c wiedzç na temat waciwoci zwizków A i B, uzupenij tabet, wpisujc

,,+“ ub ,, w odpowiednie miejsce:
— “
Zwizek A Zwizek B
uega nitrowaniu
pod wfrcywem manganianu(VII) potasu
ulega uttenianlu do kwasu benzoesowego
jest homotogiem benzenu
C. Obydwa zwi4zki (A i B) u1egaj utlenianiu do kwasu benzoesowego pod wpywem manga

nianu(VII) potasu. Zapisz równanie tej reakcji da jednego ze zwizków i uzgodnij je przy
pomocy bilansu dektronowego, wiedzc, e zachodzi ona w rodowisku kwasu siarkowe
go(VI). Wiadomo tak±e, e w tych warunkach Mne redukuje sic do Mn .
5

Podaj wzory pólstrukturane i nazwy systematyczne trzech wybranych izomerów pentanu,
a nastpnie okret rzçdowo wszystkich atomów wg[a w ich czsteczkach.
Zwiqzek 1 Zwizek 2 Zwizek 3
nazwa: nzwa: nazwa:
Jaki zwizek poddano potimeryzacji, jeeU uzyskany produkt mo±na przedstawi wzorem:
Wzór potstruktural.ny monomeru:
H H
Podaj dwa pykady reakji, w której uczestniczy ten zek,
i zapisz je za pomoq równañ:
2.
Cyk[openten, u1egajc reakcji addycji, tworzy izomer geometryczny trans. Zapisz równanie
reakcji addycji bromu do cykiopentenu.
Równanie reakcji: -
Wzór produktu (izorner trans):
Zapisz ráwnania reakcji przedstawionych na ponizszym schemacie. Uyj wzorów póstruktu

ranych produktów organicznych.
Br
2H
C 2
1. -- . .-
2. -. S. -.
3. -
Wçglowodory i fl.uorowcopochodne wçglowodorow

j 179
Naftalen jest wçgowodorem aromatycznym uegaj4cym reakcji nitrowania. Nitrowanie
prowadzone w temperaturze pokojowej i wyszej prowadzi do utworzenia 1-nitronaftenu,
a nitrowanie prowadzone w temperaturze niszej od temperatury pokojowej pozwaa uzy
ska 2-nitronaftaen. Wykorzystujc te informacjç, dokoñcz ponisze równania reakcji.
tem1pokojowa
+ 3
HNO -
niskaimP.
+ 3
HNO -
Zapisz schemat reakcji, w których otrzymasz 1-bromo-2-nitrobenzen, wychodzc z wçgtiku

wapnia i dowol.nych substancji nieorganicznych.
Schemat:
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na poniszym rysunku. Zapisz obserwacje

I wnioski I zilustruj je odpowiednim równaniem reakcji:
Obserwacje:
Wnioski:
Równanie reakcji:
180 I. Czç I. Zadania

Poziom podstawowy
Zdajcy potrafi:
> posugiwa sic poprawn nomenkatur jednofunkcyjnych pochodnych wçgowodoraw —
akohoi I fenoLi;
> zapisywa wzory póstrukturaLne (grupowe) podstawowych jednofunkcyjnych pochodnych
wçgLowodoraw atkohoti I fenoti;
—
> opisa typowe waciwoci zwizków organicznych w zate±noci ad rodzaju podstawnika

I grupy funkcyjnej w cz4steczce (—OH) oraz metody ich otrzymywania;
> opisa zastosowania najwaniejszych fenoti I atkoholi;
> zapisa równanie reakcji chemicznej na podstawie sownego tub graficznego opisu prze
miany I odwrotnie;
> zapisa równania reakcji na podstawie podanego cigu przemian i zaproponowa cig prze
mian na podstawie podanego opisu procesu chemicznego;
zapisywa równania reakcji i1ustrujce typowe waciwoci zwi4zków organicznych w zate2-
noci od rodzaju podstawnika i grupy funkcyjnej w asteczce—OH.

Zdajcy potrafi:
— > przedstawIa przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunkow;
konstruowa tabete prezentujce okretone dane;
> konstruowa schematy cigów przemian zwizków organicznych I nieorganicznych prowa
dzcych do otrzymywania rónych produktow;
> opisa sowami tub za pomoc rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zjawisk tub pro
cesów;
> zapisac obserwacje wynikajce z prezentowanych dowiadczeñ, zjawisk 1 procesów.

Zdajcy potrafl:
> projektowa typowe dowiadczenia pozwatajce na identyfikacj (odrónienie) rá±nych
pochodnych wçgtowodorów na podstawie ich wacIwoci fizykochemicznych.
Poi©r rerwny
I. WIAD0MOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> przedstawi przyczyny i sposób tworzenia wizañ wodorowych na przykadzie wody i alkohoti;
> narysowac wry ionierów rOnego typu typowych jednofunkcyjnych pochodnych wçgto
wodorow;
A1.kohole i fenote I 181

opisa typowe waciwoci zwi4zków organicznych w zaenoci od podstawnika i rodzaju
grupy funkcyjnej w czsteczce (—OH);
zastosowa prawo zachowania masy, prawo zachowania adunku oraz zasadç biansu eek
tronowego do uzgadniania równañ reakcji zapisanych odpowiednio czsteczkowo i jonowo
(take da reakcji z udziaem zwizków organicznych).

Zdajcy potrafi:
projektowa dowiadczenia pozwaajce na wykrywanie a[kohoh jedno- i wieowodorote
nowych I fenol.i;
projektowaf dowIadczenia otrzymywania jednofunkcyjnych pochodnych
wçgowodorow.
Poziom pod stawowV
Zadanie 1.
IIl-rzçdowy a1kohoto a[kohol. monohydroksyowy, w którym grupa hydroksylowa jest przy Trener rozdzia 12.
—
czona do atomu wçga polczonego z trzema innymi atomami wçga. Czy III-rzçdowy akohoI. Repetytorium rozdzia 16.
—
moze uec odwodnieniu w obecnoci A1 ? Odpowied uzasadnij, piszc odpowiednie row

3
0
2
nanie reakcji ub zaznaczajc, e reakcja nie zachodzi.
Zadanie 2.
Mieszajc V
1 [cm] alkohotu z V
2 [cm] wody otrzymano mieszaninç o objçtoci V < (V
+V
1 ).
2
Wyjanij ten fakt.
Zadanie 3.
Przeprowadzono dowiadaenie opisane rysunklem. Zapisz wnioski wraz z rOwnaniem reakcji. roz±arzony precik
miedziany
—__--—--——).
(pokryty produktem
Obserwacje: Pojawia si charakterystyczny nieprzyjemny zapach. utleniania miedzi
w pomieniu panika)
Wnioski:
Równanie reakcj:
metano
182 Cze I. Zadania

Zadanie 14
Czy wiesz, daczego w szeregu homoogicznym nasyconych alkohoti monohydroksyowych ich

temperatury wrzenia rosn, a rozpuszczano w wodzie maeje? Napisz krótkie wyjanienie.
Zadanie 5.
o zwizku X wiadomo, ze:
— zawiera tyte atomáw wçg[a, ie wynosi [iczba atomowa titu;
— powstaje podczas redukcji wodorem nasyconego adehydu o takiej samej hczbie atomów
wçga w czsteczce.
Podaj nazwç systematyczn zwi4zku X oraz zapisz równania reakcji zobrazowane poniszym
schematem.
? —- X ? —---?
Nazwa zwizku X:
Równania reakcji:
Zadanie 6.*
Wyjanij krótko, piszc odpowiednie ráwnanie reakcji, dtaczego mofra odrózni propan-1-o
i propan-1-oan potasu w roztworze wodnym za pomoc fenoloftaleiny.
Zadanie 7.
Zapisz równania reakcji przedstawione na poniszym schemacie. Do zapisu wzorów zwizków
organicznych u±yj wzorOw pástrukturanych.
3 — CH
CH — CH
2 2 —Ci
1.12.
—
3
CH
-
2
— —C
O—C—--
CHH 2 3
CH
— OH
CH —— 2
3
CH
—
O Na
CH
3
CH
2
—
3
CHCH=CH
1. - - . --—-- —
2. 5.
3. 6.
Alkohole i fenol.e I 183

Zadanie 8.
Uzup&nij równania reakcji, wpisujc wzory odpowiednich zwi4zków chemicznych oraz
warunki konieczne do zreaizowania danej przemiany chemicznej. Do zapisu zwizków orga
nicznych uywaj wzorów póstruktura1nych.
1. —
C—CH
3
H
2 OH
CH +CuO
2. —
2
—
3
CHCHO
CH +H
2
3. CH
—CH=CH —CH
3 3 + 0
2
H
OH
. CHCHCH
3
CH
C
2 H +CuO
3
CH
5. 2
—
3
CH
—
- --CH
CH—CH
CH +CuO
3
CH OH
OH
6. 3
——CH
CH
C
—
2 CH
H +CuO
3
CH
Zadanie 9.
Podaj nazwy systematyczne przedstawionych niej zwi4zkáw.
—CH— CH
3
CH —OH
2 C=CH CH
2
H
— —OH
2 2
CH
— OH
CH
3
CH OH
A. B. C.
CH3
HO—CH
—
2 CH— CH
—OH
2 C—CC—C—OH
3
H
OH 3
CH
D. F.
A.
B.
C.
D.
E.
Które z przedstawionych zwizków nae do:
a) aWoholi monohydroksyowych:
b) alkoholi poI.ihydroksyIowych:
c) atkohoh nienasyconych:
18L1 Czç I. Zadania

Zadanie 10.
Przedstawione poniej zwizki podzieL na aWohote i fenoe.
jCH3 2 OH
-CH
cyOH cXOH crOH TCH2OH
A. B. C. D. E. F.
Atkohoe Fenote
Podaj nazwy systematyczne zwi4zków oznaczonych hterami:
C.
D.
E.
chemj
I o:
Ze wzgdu na budowç añcucha wgowodorowego atkohole mona podzie1i na nasy Trener rozdzia 12.
—
cone I nienasycone. W czsteczce akoho1u grupa funkcyjna przykczona jest do atomu Repetytorium rozdzia 16
—
wçga maj4cego hybrydyzacj sp, natomiast w cz4steczce zwizku zwanego enolem grupa
3
—OH znajduje sic przy atomie wçga o hybrydyzacji sp
. ALkohol o charakterze niena
2
syconym nie jest wiçc enoLem!
Podaj przykad jednego a1kohou nienasyconego I jednego enou zawierajcych w czsteczce

m.in. S atomów wg1a, zapisuj4c ich wzory póbtrukturane.
Wzór akohou: Wzór enol.u: -- - -
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na rysunkach.
Na podstawie powyszych informacji uzupelnij tabelç.
Na
Probówka Obserwaqe Równanie reakqi
2.’
3.
woda
Atkohote i fenole j 185

Dioe mona otrzyma na drodze uftenienia aWenu w obecnoci roztworu wodnego KMnO.
Uzupelnij tabeç, wpisujc wzár grupowy (postruktura1ny) alkenu lub diou.
Utleniany a [ken Otrzymany dioL
2
j
3
CH
— H—CH
OH
OH
3
CH
— C= CH
3
CH 2
-
.\O
Wystçpowanie wi4zai wodorowych pomiçdzy cz4steczkami aWohoU o niewieLkich masach -
cz4steczkowych determinuje ich okreLone waciwoci. Podaj jedn waciwo fizyczn

aLkohoLi wynikajq z tego zjawiska. R
R
-: :
::
Do niedawna uywano probierza trzewoci, w którym wprowadzany aLkohol. ut1enia sic do
kwasu przy równoczesnej redukcji dichromianu(VI) potasu. Wiedzc, e reakcja przebiega
zgodnie z równaniem:
Cr +
2
K
7
O 3
CH — 2
CH — OH + SO
2
H —‘ (SO) +
2
Cr
3 SO +
2
K COOH +
3
CH O,
2
H
A. dobierz wspotczynniki stechiometryczne metod4 bilansu etektronowego,
B. wyjanij, jakie zmiany barwy roztworu obserwowano w czasie zachodzenia reakcji, uzu
petniajc zdanie: ,,W miarç zachodzenia reakcji roztwór zmienia barwç z
na
- --
Pewien aLkoho jest nasyconym diol.em. Wiedzc, e w procesie cakowitego spaLania 7,6 g
tego zwizku otrzymano 5,L19 dm
3 CO
2 i 6,62 g HO, podaj pótstrukturatny wzór oraz nazwç
2
systematyczn zwizku.
Odpowied:

Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. papierek
Uzupenij tabetç, wpisujc barwç papierka orazjonowe

rownania reakcji zachodzcych w roztworach wodnych wodny
roztwór
wymienionych zwi4zków tub zaznaczajc, e reakcja etanolu
nie zachodzi. Podaj tak±e wzory produktów organicznych otrzymanych w wyniku reakcji che
micznych wymienionych w tabeti tub zaznacz, ze reakcja nie zachodzi.
Etanot Fenot
Barwa papierka wskanikowego
Jonowe rOwnanie reakcji w roztworze wodnym
Produkt reakcj z metalicznym sodem
Produkt reakcji z wodorollenkiem sodu
Podaj nazwç systematyczn zwizku:

H H
/
C
3
H 3
H—H—CH
OH CH
3
Nazwa systematyczna:
A. Odpowiedz na pytania (zakret k&kiem wtaciw odpowied):

1. Czy zwi4zek ten zareaguje z sodem? TAK ME
2. Czy zwizek ten odbarwi roztwór bromu? TAK NIE
B. Zapisz równania/równanie zachodzcych/zachodzcej reakcji:
2.
- -.
Za d
Zdotno reagowania alkoholi monohydroksytowych z metalami aktywnymi (gownie sodem i pota
sem) ronie w miarç zmniejszajcej sic rzcdowoci atkohoti. 7 podanych niej atkoholi wybierz ten,
ktOry najtatwiej (najszybciej) zareaguje z potasem, i zapisz równanie tej reakcji.
A. B. C.
3
CH 3
CH 3
CH
——CH
CH
—
2
3 CH —CH—CH—CH
CH
3 C
—
3
—
-
2 —O CH—C -CH
HH H
OH OH
Równanie reakcji:
Alkohole i fenole I 187

Skadnikiem zapachowym oLejku róanego jest zwizek, o którym wiadomo, e:
— w jego czsteczce wystçpuje piercieñ benzenowy,
— zawiera grupç —OH jako grupç funkcyjn,
— niedysocjuje,
— ogóna Liczba atomów wçga jest równa iczbie atomowej tienu,
— grupa —OH znajduje si przy I-rzdowym atomie wçga.
Podaj wzár póstrukturany tego zwizku, a nastçpnie zaproponuj przyldad reakcji zachodz
cej z jego udziaem, piszc jej równanie.
Wzór póstrukturany zwi4zku:
Równanie reakcji:
Jaki odczyn maj wodne roztwory etanolanu sodu I fenolanu potasu. Uzasadnij swoj odpo
wiedi, pisz4c odpowiednie równania reakcji w formie jonowej skróconej.
a) etanoan sodu:
odczyn roztworu wodnego:
równanie:
b) fenoan potasu:
odczyn roztworu wodnego:
ráwnanie:
Zaproponuj wzory póstrukturane i nazwy systematyczne dwOch akohoLi zawierajcych do

piçciu atomów wçgla w czsteczce:
a) rófricych sic rzcdowoci,
b) bçdcych homoLogami,
c) ráni4cych sic charakterem chemicznym reszty wçgowodorowej.
Uzupenij tabeLç.
ALkohoLe rónice sic

Akohote roznice sic Alkohote bcdce
charakterem chemicznym
rzcdowosci homotogami
reszty wçg[owodorowej
2.

Zaproponuj nazwç systematyczn4 zwizku X i zwizku Y, wie
dzc, ±e w wyniku przeprowadzonego dowiadczenia wynik pozy
tywny (szafirowy roztwór) uzyskano w przypadku zwi4zku X, a
oba zwizki zawieraj4 ten sam typ grupy funkcyjnej.
Proponowany zwizek X:
Proponowany zwizek Y:
A. Zapisz równania reakcji oznaczonych na poniszym schemacie cyframi od 1 do 9. Do zapisu

zwizków organicznych uyj wzorów grupowych.
KrH -OH
ii I + ii
Br
—ONa
2
CaC 2.
CHCH --II I 5wjj
OH Br
O
N
2 ,Ir
1. 6.
2. 7.
3. 8.
Li. 9.
5.
B. Podaj nazwç zwizku organicznego powstajcego w reakcji:
LI. 7.
C. Jaki odczyn ma wodny roztwár zwizku powstajcego w reakcji Li i w reakcji 5?

Uzasadnij odpowied, piszc równania reakcji w formie jonowej skróconej.
1
L
5.
A1.kohole i fenole 189

Zapisz równania reakcji oznaczonych na poniszym schemacie cyframi od 1 do 9. Do zapisu
zw4zków organicznych uyj wzoráw póstruktura(nych. Zaznacz warunki niezbçdne do prze
biegu tych reakcji.
,,F” H”
—H
3
CH — — Ct
2
CH Temp.
F
HG H2
3
CH 1.
8.
CO
2
—
3
CH
— OH
H—CH
kat.
/H
2
2.
“B”
/ OOH\
W czterech probówkach znajduj si nastçpujce substancje:
etanol, etanoan sodu, fenot, fenolan sodu
Na podstawie informacji znajdujcych si w poniszej tabeli zidentyflkuj wymienione zwizki.
Probówka 1 Probówka 2 Probówka Probówka Li
• substancja dysocjuje • substancja dysocjuje substancja nie

• substancja dysocjuje • odczyn wodnego dysocjuje
• odczyn roztworu
• odczyn roztworu roztworu jest zasadowy . reaguje z sodem
wodnego jest kwasowy
wodnego jest zasadowy • nie reaguje z sodem • brak charaktery
reaguje z sodem
• nie reaguje z sodem stycznej barwy roz
• charakterystyczna
• natey do zwizków tworu w reakcji z FeCt
3
barwa roztworu w reak
o budowie añcuchowej
cji z FeCI
3
Zidentyfikuj zwi4zki znajdujce sic w probáwkach.

Probówka 1:
Probówka 2:
Probówka 3:
Probówka U:

iei wykona sic dowiadczenie opisane rysunkiem, to objawem zachodzcej
reakcji bçdzie
wytrcenie ótego, nierozpuszczanego w wodzie osadu jodoformu (trijod
ometan u).
Za pomoq bil.ansu eektronowego dobierz wspókzynniki stechiometryczne przeds
w tawio
nym poniej równaniu reakcji.
C
O
5
H
2 H KOH +
3
CHI HCOOH+ KI+
+ 2 —
0
2
H
Bians eLektronowy:
etano
*KOH() ><
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poni±szymi rysunkami. Zapisz równan

ia zachodz4-
cych reakcji chemicznych.
Równania reakcji:
><
Alkohole i fenol.e 191

Poziom podstawowy*
Zdajcy potrafi:
> kwaifikowa przemiany chemiczne ze wzgLdu na typ procesu (reakcje substytucji, addycji,
eliminacji, kondensacji, potimeryzacji);
‘ przewidywa produkty reakcji na podstawie znanych substratów I typu reakcji chemicznej;
> posbigiwa sic poprawn nomenkatur4 jednofunkcyjnych pochodnych wçglowodorów
(aWehydów I ketonow);
> wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç zwizanych z izomeri konstytucyjn (izomeria
szkieetowa, izomeria podstawienia);
> wykaza sic rozumieniem poj: szereg homoogiczny I homoog;
> zapisywa wzory póstruktura1ne (grupowe) podstawowych jednofunkcyjnych pochodnych
wçgl.owodorów;
> wykaza sic znajomoci róde jednofunkcyjnych pochodnych wçg[owodorow w przyrodzie;
> opisa typowe waciwoci zwi4zków organicznych w zaenoci od rodzaju podstawnika
I grupy funkcyjnej w czsteczkach —CHO I )CO oraz metody ich otrzymywania;
> opisa zastosowania najwaniejszych substancji: aldehydów I ketonów;
opisa zagroenia wynikajce z niewaciwego przechowywania I zastosowania najwaniej
> zapisywa równania reakcji iustruj4ce typowe waciwoci zwizków organicznych w zale±
noci od rodzaju podstawnika I grupy funkcyjnej w czsteczkach —CHO i )CO.

Zdajcy potrafi:
> wyszuka w podanym tekcie informacje potrzebne do rozwizania okreonego probtemu;
‘ uzupeni brakujce dane na podstawie informacji podanych w formie: rysunków przedsta
wiajcych przebieg dowiadczei, schematów procesów chemicznych, wykresów, tabhc che
micznych i tabel;
> przedstawia przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunkow;
konstruowa tabete prezentujce okreI.one dane;
> konstruowa schematy cigów przemian zwizków organicznych prowadzcych do
otrzymywania rónych produktów.

Zdajcy potrafi:
> opisa sowami ub za pomoc rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zjawisk I procesów;
> zapisa obserwacje wynikaj4ce z prezentowanych dowiadczeri, zjawisk I procesów;
> dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w zateno
ci od warunków, w których przebiegaj typowe reakrj
) wyjania przebieg zjawisk spotykanych w yciu codziennym, posugujc sic wiedz che
miczn w koreacji z innymi naukami przyrodniczymi;
192 I Czç I. Zadania -

>
projektowa typowe dowiadczenia pozwatajce na identyfikacjç (odrónienie) rónych

pochodnych wçgtowodorów na podstawie ich wtaciwoci fizykochemicznych;
> wnioskowa o typie pochodnej na podstawie opisu wyników reakcji identyfikacyjnych.
Zdajcy potrafi:
jak na poziomfe podstawowym, a panadta:
; rozpozna podstawow jednostkç (monomer) tworzc4 potimer tub potikondensat
narysowa fragment añcucha potimeru tub potikondensatu;
narysowa wzory izomerów ránego typu typowych jednofunkcyjnych pochodnych wgto
wodorów.

Zdajcy potrafi:
jak flu poziomie podstawowym, a ponadta:
‘ wyjani wtaciwoci substancji wynikajce ze struktury etektronowej drobin;
> projektowa dowiadczenia pozwatajce na wykrywanie atdehydów;
> projektowa dowiadczenia otrzymywania jednofunkcyjnych pochodnych
wgtowodorów.
Poziom podstawowy
I
Zadanie 1.
Zapisz równania reakcji przedstawionych na poniszym schemacie. Do zapisu zwizków orga Trener rozdzia 13.
—
nicznych uzyj wzorów potstruktural.nych. Repetytorium rozdzia 17.

—
3
CH
—
2 CH 7 —
3
CH
—
2 H—CH
CH —
3
CH
-
2 --cH—
CHCH C
,,B”
8.
Cl. OH
C
3
—
2
C CH
Ht 2
—
3
CH
— CH
C CH
Ago
2
2.
C
3
—
2
O CH
H
H 4 3
CH
—
2
— CHO
CH CUO
1. .. .
6.
2. 7.
3. .
8.
5. . —
A1.dehydy i ketony 193

Zadanie 2.
Zapisz równania reakcji zobrazowanych poniszym schematem.
utlenianie utlernarne
3
CH — CH — 2
CH — OH — fH
3
CH — CHO — CH
3
CH — COOH
3
CH 3
CH 3
CH
Zadanie 3.
Poniej przedstawiono wzór pewnego zwizku chemicznego.
C— C— CH
3
H — CH
2 2 — 3
CH
0
A. Napiszjego nazwç systematyczn.
B. Napisz postrukturany wzór izomeru szkieletowego.
C. Napisz póstrukturaLny wzór homologu.
Zadanie Li.
Zwi4zki o podanych poniej wzorach otrzymano w próbie Toftensa (zwizek X) oraz Trommera
(zwizek Y). Zapisz równania reakcji chemicznych zachodzcych w czasie wykonanych prób.
C—CH—CH
3
H
—
2 COOH C ——COOH
3
H
Da zwizku X:
Dia zwizku Y:
Zadanie 5.
Jak z propanonu otrzyma 2,3-dimetyobutan? Przedstaw schemat odpowiednich reakcji
chemicznych.
Schemat:

Zadanie 6.
Przeprowadzono próby: Totensa I Trommera da butanatu. Uzupenij tabeç.
Próba ToLlensa Próba Trommera

Wzór sumaryczny odczyn
nika (taki jak stosowany
w rOwnaniu reakcji)
Obserwacje
Wzór postruktura1ny
produktu organicznego
Zadanie 7.
Wiedzc, e podczas addycji wody do aWinu (poza etynem) katalizowanej jonami Hg
w rodo
2
wisku kwanym powstaje ketori, zapisz równanie reakcji otrzymywania nastpujcych zwizków,
wychodzc z odpowiednich akinów (u±yj wzorów postrukturanych zwizków organicznych).
a) butanon:
b) pentan-3-on:
Zadanie 8.
Podaj wzór póstruktura1ny zwi4zku, który:
— daje pozytywny wynik próby Toensa,
— powstaje w reakcji tenku miedzi(fI) z 2-metyopropan-1-oem,
oraz napisz równania wymienionych reakcji.
Wzórzwizku:
Równania reakcji:
Zadanie 9.
Podaj wzór póstrukturany zwizku oraz zapisz równanie jego redukcji, jeii wiesz, e w reak
cji redukcji wodorem w obecnoci katatizatora powstaje butan-2-oL
Wzár zwizku:
Równanie reakcji:
Aldehydy i ketony j 195

IChemi
Skladnikiem otejku migdabwego jest adehyd benzoesowy. Napisz równanie reakcji jego otrzy Trener rozdziak 13.
—
mywania z odpowiedniego a[koholu, a nastpnie zaproponuj dowiadczany sposób jego Repetytorium rozdzial 17.
—
identyfikacji. Narysuj schematyczny rysunek zaplanowanego dowiadczenia, wypisz obser

wacje i wnioski wraz z równaniem reakcji.
A. Równanie reakcji otrzymywania:
B. Sposób identyfikacji adehydu benzoesowego — dowiadczenie:
Wnioski:
Równanie reakci:
Zapach pistacji zwizany jest z wystçpowaniem w tej ro1inie zwizku o wzorze:
3
CH
A. Zaznacz grup funkcyjn, a nastçpnie nazwij grup zwizków organicznych, któr repre
zentuje ten zwi4zek.
B. Napisz ráwnanie reakcji otrzymywania tego zwizku z odpowiedniego a[kohou.
C. Czy zwizek ten da pozytywny wynik w próbie jodoformowej?
TAK NIE

Jedn4 z metod otrzymywania ketonów jest metoda wykorzystujca dichLoropochodne wçgo
wodorów. Anaizujc równanie ogó[ne:
Ci
2
—
1
R
+ C—R 2KOH —v +
2
—
1
R C—R 2KG. + H
0
2 ,
cI
uzupenij tabelç.
Dichtoropochodna Otrzyrnany keton

CCCH
3
H
C
2 H
0
CCH
3
CH
Cl
3
CH
29
HJCCHCH
3
CH 0
Zwizek, ktorego wzor przedstawiono poniej, wystpuje w cynamonie 1 std jego zwycza
jowa nazwa cynamoaTdehyd.
Q_CH:=CHCHO
A. Zaproponuj dowiadczenie potwierdzajce charakter nienasycony zwizku, narysuj sche

matyczny rysunek, podaj obserwacje I wnioski wraz z równaniami reakcji.
Rysuneic Dbserwacje:
Wnioski:
Równanie reakcji:
B. Zaproponuj dowiadaenie potwIerdzajce obecno grupy aWehydowej w cz4steczce tego

zwizku, narysuj schematyczny rysunek, podaj obserwacje i wnioskl wraz z równaniami reakcji.
Wnoski:
Równnie reakcji:
Aldehydy i ketony I 197

Ado1e to J3-hydroksyadehydy. Zwizki te mona otrzyma w reakcji kondensacji aldolowej,
przebiegajcej zgodnie z poniszym schematem. Reakcji tej uegaj adehydy posiadajce
w czsteczce atom wodoru a, to znaczy atom wodoru przy drugim atomie wçgla w tañcuchu
gównym czsteczki aldehydu.
OH
R 1 —Ct-i 2 —c + R 2 —CH 2 —c —‘- R 1 —CH 2 —CH
H H CH—C
2
R
Uzupenij schemat, wpisujc wzór póIstrukturany a[doLu i podajc jego nazw systematyczn.
H
C
3 —CH—CHO + H
C
3 —CH---CHO
3
H 3
CH
Niektóre adehydy uczestnicz4 w reakcji Cannizzaro, która jest reakcj dysproporcjonowania.

Równanie reakcji Cannizzaro z udziaem adehydu benzoesowego przedstawiono poniej.
-CHO —OH
2
-CH -COONa
+ NaOH
—
+
Uzgodnij powy±sze równanie reakcji metod biLansu elektronowego.
iedn z charakterystycznych cech aLdoti (J3-hydroksyketonaw Lub f3-hydroksyaLdehydáw)

jest moLiwo dehydratacji w odpowiednich warunkach. Wiedzc, e tworz4cy sic w tej prze
mianie produkt organiczny to a,j3-nienasycony zwizek karbonylowy, podaj wzór póstruk
turany 3-hydroksypentanau, a nastçpnie zapisz równanie reakcji jego dehydratacji.
Wzár zwizku:
Równanie reakcji dehydratacji:

Tautomeria to inaczej izomeria grupowo-funkcyjna. Tautomeria keto-enolowa poega na
wspóistnieniu w rOwnowadze w roztworze dwóch form zwizku organicznego: ketonowej
i enoowej. Na podstawie powyszych informacji uzupenij ponisze schematy, zapisujc
wzory odpowiednich tautomerów.
.
OH
3
J,CH
2.
H
C
3 —C
Anahzuj4c poniszy schemat, napisz równania reakcji powstawania acetau z etanou I etanau.
o OH OR
RO OH
R 1 —C R 1 —C—OR R 1 —C—OR
H
H H
hemiaceta aceta
Gçsto moowa pewnego a1kanau wynosi 1,31l g/dm . Napisz wzór rzeczywisty tego zwizku
3
organicznego, zaproponuj najbardziej charakterystyczn4 reakcjç dta grupy zwizków orga
nicznych, której jest reprezentantem, a nastçpnie zapisz równanie tej reakcji.
Obliczenia:
Odpowied2:
Réwnanie reakcji: - -
Zadanii 11-
Odczynnikiem stosowanym w próbie Toftensa jest amoniakany roztwór tenku srebra(I).
Formanie jet to zwizek o wzorze: [Ag(NH
]OH. Podaj jego nazw systematyczn4 I podpisz
2
)
3
nastçpujce komponenty: jon centrany, hgandy oraz Liczbç koordynacyjn.
[Ag(NHJ
j
2 OH
Nazwa systematyczna: -
Aldehydy i ketony 199

Zaproponuj wzór najprostszego ketonu zawierajcego w czsteczce dwie grupy fenyowe.
Podaj jego nazw oraz obUcz procentow masow zawarto tienu w cz4steczce tego
zwizku.
Wzór: Nazwa:
Obticzenia:
Odpowied:
Wiedz4c, ze w obecnoci sinego utteniacza, takiego jak np. KMnO, nastpuje pkniçcie
añcucha wçg[owego ketonu w s4siedztwie grupy funkcnej, zapisz wzory póstrukturatne
moLiwych produktów powstaych w reakcji uflenienia t-i-metyopentan-2-onu.
Zwizek 1 Zwizek 2 Zwizek la Zwizek 2a
Wpisz w tabeLi nazwy grup zwizków, których opisy umieszczono w punktach 1-_Li:
1. Powstaje w wyniku udenienia a1kohou II-rzçdowego przy uyciu CuO.

2. Daje pozytywny wynik próby jodoformowej.
3. Daje pozytywny wynik próby Totlensa.
Lj• Zredukowany daje atkohot -rzdowy.
Uzupenij tabeç, wpisujc wzory przykadowych izomerów ub homoogow wymienionych

niej zwizkáw.
Zwizek 1 Zwizek 2
izomery pentan-2-onu
homotogi etanatu
izomery 2-metyLopropanalu
homologi propanonu

Zapisz równania reakcji przedstawionych na poniszym schemacie. Podaj
c wzory zwizków
4
organicznych, posuguj sic wzorami póstruktura1nymi
CH Ct 2
2
-CH 1
C H OH CH
C
2 OOH
1.
)CH2CH3
2. 1 . i.
rCH2CHO
5.
6. G
3
CH
3
HNO
2
a
7 ?
1. 5.
2. 6.
3. 7.
Li. 8.
A[dehydy i ketony w odpowiednich warunkach uegaj4 uftenieniu do kwasów karboksy

owych. Ponisze równania przedstawiaj procesy uteniania z ich udziaem. Uzgodnij je
metod4 biansu eektronowego.
a) próba jodoformowa dia butan-2-onu:

—C—CH
3
CH
—
2 CH + 12 + NaOH — 3
CHI + 2
—
3
CH
— COONa
CH + 0
2
H + Nal
0
b) uttenianie butan-2-onu za pomoc manganianu(VII) potasu w rodowisku kwanym:

—C—CH
3
CH
—
2 CH + 4
KMnO, + H
S
2 O — HCOOH + 2
—
3
CH
— COOH
CH + MnSO + K
S
2 O+ H
0
2
0
c) uttenianie butan-2-onu za pomoc manganianu(VII) potasu w rodowisku kwanym:
—C---CH
3
CH
—
2 CH + KMnO + H
S
2 O —‘ — COOH
3
CH + MnSO + K
S
2 O+ H
0
2
0
d) uttenianie metanalu do kwasu metanowego za pomoc manganianu(VII) potasu w rodo

wisku obojçtnym:
HCHO + KMnO — HCOOH + K

M
2 nO + 2
Mn0
Atdehydy i ketony j 201

Poziom podstawowy*
I. WIADOMOCJ I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> zakasyfikowa reakcje przebiegajce z udziaem substancji organicznych do okreionego
typu reakcji;
> przewidywa produkty reakcji na podstawie znanych substratówi typu reakcji chemicznej;
> posugiwa sic poprawn nomenktatur4 jednofunkcyjnych pochodnych wçgLowodorów
(kwasów karboksyowych i estrów)
> wykaza sic znajomoci i rozumieniem pojç zwizanych z izomeri konstytucyjn (izomeria
szkieetowa, podstawienia);
> wykaza sic rozumieniem pojç: szereg homologiczny I homoog;
> zapisywa wzory póstrukturaI.ne (grupowe) podstawowych jednofunkcyjnych pochodnych
wçgowodorow;
> wykaza sic znajomoci4 ródeI jednofunkcyjnych pochodnych wçgowodorow w przyrodzie;
> opisa typowe waciwoci zwizków organicznych w zaenoci od rodzaju podstawnika
I grupy funkcyjnej w czsteczkach —COOH i —COOR oraz metody ich otrzymywania;
> zapisywa równania reakcji iustruj4ce typowe waciwoci zwizków organicznych w zae
noci od rodzaju podstawnika I grupy funkcyjnej w czsteczkach —COOH i —COOR.
> opisa typowe waciwoci prostych wle[ofunkcyjnych pochodnych wgtowodorow ze
wzgçdu na posiadanie okreonych grup funkcyjnych (hydroksykwasy);
> opisa zastosowania najwa±niejszych substancji: kwasów karboksyowych I estrów;

Zdajcy potrafi:
> wyszuka w podanym tekcie informacje potrzebne do rozwizania okre.onego probemu;
> uzupeni brakujce dane na podstawie informacji podanych w formie: rysunków przedsta
wiajcych przebieg dowiadczeñ oraz schematów procesów chemicznych I tabet;
> dokona setekcji I analizy informacji podanych w formie: rysunków przedstawiajcych
dowIadczenia I schematów procesów chemicznych;
> konstruowa wykresy wedug podanych zatenoci;
> przedstawia przebieg dowiadczeñ w postaci schematycznych rysunkaw;
> konstruowa tabete prezentujce okreione dane;
> konstruowa schematy cigów przemian zwIzków organicznych prowadzcych do otrzymy
wania rónych produktow;
> opisa stowami lub za pomoq rysunku (schematu) przebieg dowIadczeñ, zjawisk ub procesów;
> zapisa obserwacje wynikajce z prezentowanych dowIadczeñ, zjawisk I procesów.
Ill. TWORZENIE INFORMACJI

Zdajcy potrafi:
> dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w zateno
cI od warunków, w których przebiegaj typowe reakcje;
> wyjania przebieg zjawlsk spotykanych w yciu codziennym, posugujc sic wiedz che
miczn4 w koretacji z innymi naukami przyrodniczymi;

> projektowa typowe dowiadczenia pozwaajce na identyflkacjç (odrónienie) ró±nych
pochodnych wçgiowodorow na podstawie ich wiaciwoci fizykochemicznych;
> kiasyfikowa substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji chemicznych lub wtaciwoci
fizykochemicznych;
‘ wnioskowa o typie pochodnej na podstawie opisu wyników reakcji identyfikacyjnych;
> dokonywa uogotnieñ i formutowa wnioski.
Zdajcy potrafi:
jak no poziomie podstawowym, a ponacito:
wykaza sic rozumieniem pojç: szereg homoiogiczny i homolog;
narysowa wzory izomeráw rónego typu dLa typowych jednofunkcyjnych pochodnych
wçgiowodorow;
wykaza sic znajomoci I rozumieniem pojç zwi4zanych z izomeri konstytucyjn4 (izome
na szkieietowa, podstawienia, grupa funkcyjna) i konfiguracyjn (izomeria geometryczna
,,cis-trans” I optyczna);
wyprowadza wzory sumaryczne na podstawie wzorów ogólnych szeregu homoiogicznego;
stosowa wzory ogotne szeregów homo[ogicznych;
zapisywa równania reakcji, ilustrujce wtaciwoci zwizkOw organicznych w zaienoci od
rodzaju podstawnika I grupy funkcyjnej w czsteczkach —COOH I —COOR;
iiustrowa rOwnaniami reakcji procesy hydroiizy pochodnych wçglowodorow (jedno- I wie
tofunkcyjnych);
zapisywa równania reakcji, jakim uiegaj4 pochodne wielofunkcyjne ze wzgldu na posiada
nie okreionych grup funkcyjnych (proste hydroksykwasy).

Zdajcy potrafi:
jak no poziomie podstawowym, a ponodto:
> projektowa dowiadczenia pozwaiajce na wykrywanie kwasów;
> projektowa dowiadczenia otrzymywania jednofunkcyjnych pochodnych wgiowodorow;
> okreii rodzaj produktów powstajcych w reakcjach hydrolizy zwizków organicznych.
Poziom podstawowy
‘‘
I
Zadanie 1.
Sole kwasów karboksyiowych stapiane z wodorotienkiem sodu tworz m.in. odpowiednie Trener_rozdziaflLiil5.
wçgiowodory, w których iiczba atomów wçgla jest mniejsza o 1 w stosunku do liczby ato- Repetytorium rozdzia 18 i 19.
—
mow wgta w wyjciowej soil. Reakcje te czçsto okreia sic mianem dekarboksy[acji. Zapisz
rOwnania reakcji dekarboksyiacji:
a) propanianu sodu: - --
b) etanianusodu: -
Kwasy karboksyLowe i ich pochodne I 203

Zadanie 2.
Zaproponuj trzy sposoby otrzymywania propanianu wapnia. Zapisz równania tych reakcji.
2.
3.
Zadanie 3.
Czy w ceu rozrónienia kwasów HCOOH I CH COOH mona sic posuy reakcj4 z:
3
— wodorotlenkiem miedzi(II) w temperaturze pokojowej?
— wodorotlenkiem miedzi(II) przeprowadzon w podwyszonej temperaturze?
Zapisz odpowiednie równanie zachodzcej reakcji pozwaaj4cej rozró±ni powysze zwizkI.
Zadanie L1
Zapisz równania zobrazowane poniszym schematem.
2
—
3
CH
- --COOH
CH ——‘ —CH—COOH ——-CH
3
CH =CH—COOH
2
Cl
2.
Zadanie 5.
Jakie trzy róne reakcje moesz przeprowadzi, wykorzystujc jako substraty (obok kwasu
benzoesowego) lub katalizatory nastpuj4ce substancje: H SO, HNO
2 , KOH, Cl
3 2 I FeCl2.
Napisz ráwnania tych reakcji oraz podaj nazwy powstaych produktów organicznych.
COOH
1 1.
U 2.
2.
3.
Zadanie 6.
Jakie zwizki powstaj podczas mycia r4k mydem w twardej wodzie? Zaproponuj dwa czs
teczkowe równania reakcji obrazujce tworzenie tych zwizkáw, przy zabeniu, e mydb
skada sic gównie z paLmitynianiu sodu.
2.
2O Czç I. Zadania
Zadanie 7.
Podaj wzory póstruktura[ne I nazwy systematyczne dwóch rónych estrów zawieraj4cych
w czsteczce m.in. piç atomów wçga. Zapisz równania reakcji ich otrzymywania.
Ester 1 Ester 2
Otrzymywanie estru 1:
Zadanie 8.
Za proponuj wzór póstruktu ra ny przykadowego triacy1ogHcerou (tuszczu waciwego),
który spowoduje odbarwienie roztworu bromu.
Zadanie 9.
W produkcji nytonu wan rotc odgrywa kwas adypinowy przedstawiony poni±szym wzorem.
— CH
2
HOOC—CH —2
2 —CH COOH
CH
—
Podaj systematyczn nazwç tego kwasu, a nastçpnie obticz zawarto procentow masow
ttenu w tym zwizku.
Obliczenia:
Odpowied2:
Kwasy karboksyl.owe i ich pochodne I 205

Zadanie 10.
Zapisz równania reakcji odzwiercied1ajce przemiany chemiczne zachodz4ce w probówkach
1—3 Lub zaznacz, e reakcja nie zachodzi.
rozgrzany drut rozgrzany drut rozgrzany drut
miedziany pokryty miedziany pokryty medziany pokryty
czarnym CuO czarnym CuO czarnym CuO
Zadanie 11.
Jako rodek antyseptyczny stosuje sic zwizek o nastçpuj4cym wzorze:
HOCO CH
Zaproponuj równanie reakcji obrazujce jego tworzenie w reakcji odpowiedniego kwasu kar
boksyLowego z aLkohotem.
Zadanie 12.
Czy zwizek przedstawiony poniszym wzorem mona okreLi jako tuszcz waciwy? Odpo
wied uzasadnij.
3
CH
1
—
—CH
—
—
8
)
2 3
C—O—CH
(CH
CH

Zadanie 13.
Ponisze rysunki w sposób bardzo og&ny przedstawiaj mechanizm prania tkaniny. Podpisz
zaznaczone na nich elementy, posugujc sic okreeniami z ramki.
czç hydrofilowa my&a, czç hydrofobowa mydla, usuwanie brudu, brud, czysta tkanina,
woda
N
0nnn
•0
0000000 00 000000
Op 070 00 000 00 0
Opis:
2. 5.
3. 6.
Zadanie 114.
Tuszcze waciwe to estry gLicerotu i kwasów tuszczowych. Przykadem takiego tuszczu jest
tristearynian gticerolu, w ktorego cz4steczce trzy grupy hydroksytowe gticerotu zostay
zestryfikowane cz4steczkami kwasu stearynowego. Ruszcz ten wykazuje konsystencjc sta.
Za pisz równanie jego otrzymywania.
Rownanie:
Zadanie 15.
A. Pisz4c odpowiednie równanie reakcji w formie jonowej skrOconej, udowodnij, jaki jest
odczyn wodnego roztworu etanianu potasu.
B. Krótko opisz sownie przebieg dowiadczenia, które pozwoti sprawdzi odczyn wodnego
roztworu etanianu potasu.
Kwasy karboksylowe i ich pochodne 207

Zadanie 16.
Dokoñcz ponisze równania reakcji:
3
CH
—
2 CH
—CH—CH
1. — COOH + Na
3
CH
3
CH
—
2 CH
—CH—CH
2. — COOH + KOH
3
CH
4
S
2
H 0
jH—CH
3. —
3
CH
—
2 CH COOH + 3
CH
C
2
O H
H
3
CH
Lj CH
—
2
— CH
—CH----CH
3 COOH + 2
H
3
CH
Zadanie 17.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzgLdniajc warunki
konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwi4zków organicznych uyj wzorów postruktura1nych.
3
CH
—
2
— CH CH
3 —-- 3
CH
—
2
— C[
CH CH
2 —- —
3
CH
-
2
— --CH OH
CH CH
2 —-‘- 3
CH
—
2
— CH CHO
—
3
CH
—
2 CH
CH=CH
r3 —
2
CH
— COOH
CH
2
—
3
CH
— CH COOH
CH— -—-- 2
—
3
CH
— CH COONa
CH— —- 2
—
3
CH
— CH COOH
CH— 5.
OH OH . Cl 3
CH
—
—
2 CH
COOCH
—CH—CH—COOH
3
CH -‘—- CH
—
3 CH=CH—COOH
Br Br
1. 7.
2. 8.
3. 9.
LI. 10.
5.
6.
Zadanie 18.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem, a nastçpnie probówki intensyw
nie wytrzsano. Zapisz obserwacje i wnioski wraz z równaniami reakcji w formie asteczkowej.
Obserwacje: çi-i ,CO0K

HCOOK HCOOK
Wnioski:
1. 2. 3.
Réwnania reakcji:
HO HO + CaD, H,O MgSO,

______
Zadanie 19.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem. Zapisz obserwacje wnioski
wraz z równaniami reakcji.
Obserwacje: CH
C
3 OOH
H,SO
Wnioski;
Równania reakcji:
CHCHOH
3
2. ><
Zadanie 20.
Przeprowadzono dowiadczenie zatytubwane: ,,Badanie rozpuszczanoci oeju rzepako
wego”. Zapisz obserwacje i wnioski z przeprowadzonego dowiadczenia.
olej rzepakowy
HO eter diety[owy etano benzyna aceton
Obserwacje:
Wnioski:
Zadanie 21.
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na poniszym rysunku. W których probów
HCOOH ,C
3
H
5
COOH CH
C
3 OOH COOR
3
H
7
C,3 C
H
7 COO:
K,O + oran metylowy

kach nastpi zmiana barwy wskanika kwasowo-zasadowego?
Zmiana barwy wskainika nastpi w probáwkach:
Kwasy karboksylowe i ich pochodne I 209

Zadanie 22.
Jednym z najprostszych hydroksykwasów jest kwas 2-hydroksypropanowy. Dokoiicz ponisze
ráwnania reakcji zachodzcych z udziaem tego kwasu.
OH
1. CH
—CH—COOH
3 + K
—CH—COOH + 2 K
3
2.CH
—CH—COOH
3
3.CH + NaOH
OH
. —CH—COOH
3
CH + HO.
OH
S. CH
—cH—COOH
3 + COOH
3
CH i±
OH
—H—COOH
3
6.CH + CH
O
3 H ‘±
Zadanie 23.
Zapisz wzory póstruktura1ne czterech izomeráw dwóch kwasów karboksyowych I dwóch
—
estráw— zwizku o wzorze sumarycznym 0 10

H
5
C
.
2
Kwas 1 Kwas 2 Ester 1 Ester 2
Zadanie 21i.
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na poniszym rysunku. Zapisz obserwacje
I wnioski wraz z równaniem reakcji.
mieszanina
Obserwacje: nitrujca
Wnioski:
kwas benzoesowy
Równanie reakcji:

Zadanie 25.
Wymienionym w tabeli kwasom przyporz4dkuj odpowiednie stwierdzenia.
1. Jest jednym ze skadników uiywanych do produkcji wiec.

2. Zawiera m.in. 16 atomów wçgla w cz14steczce, czçsto uywa sic go do produkcji mydet.
3. Jest kwasem zawieraj14cym m.in. jedno wizanie podwójne w cz14steczce.
Li. Jest jednym z gtownych sktadnikáw olejów rolinnych.
5. Odbarwia roztwór bromu.

6. Jest skadnikiem ttuszczów pochodzenia zwierzçcego.
Kwas paLmitynowy
Kwas stearynowy
Kwas oteinowy
La da
Octan winyu, zwizek o podanym niej wzorze, mona otrzyma w reakcji acetylenu z kwa Trener rozdzia 114115.
sem octowym. Napisz równania tej reakcji, a nastcpnie równanie obrazujce tworzenie Repetytorium rozdziat 18 i 19.
—
poli(octanu winylu).
0
2
—
3
CH—0—CH=CH
Otrzymywanie:
Poll meryzacja:
Zadaie ‘
Wodny roztwór etanianu sodu poddano elektrolizie z udziaem elektrod obojçtnych. Zapisz
równania reakcji elektrodowych.
Katoda: -
Anoda:
Kwasy karboksyl.owe i ich pochodne

I 211
,,Im wiçcej podstawników bardziej eektroujemnych (1) i pobonych b1iej grupy karbok
syowej (2), tym moc kwasów karboksylowych wzrasta”. Posfugujc sic wzorami póstruk
turatnymi, podaj po jednym przykadzie zwizków majcych wicksz4 moc w stosunku do
zwizku X i jednoczenie potwierdzajcych stwierdzenia oznaczone jako (1) i (2).
Zwizek X Zwizek o wy±szej mocy (1) Zwizek o wy±szej mocy (2)
—CH---CH
3
CH
—
-
2 —
CH COOH
Br
Moc kwasów monokarboksyowych w szeregu homoogicznym maleje. Zaproponuj dowiad

czenie potwierdzaj4ce ten fakt. Podaj schematyczny rysunek, obserwacje I wnioski wraz
z równaniem reakcji.
Wnioski:
Równanie reakcji:
Okrei. formane stopnie utlenienia atomu wçgla w czsteczkach nastçpujcych zwi4zków:
a) CH
OH,
3 d) 2
—
3
CH
- --OH,
CH
b) H—CHO, e) CH
—CHO,
3
c) H—COOH, f) CH
—COOH,
3

GI.ikoe zawierajce l-rzdowe grupy hydroksyowe u[egaj4 w odpowiednich warunkach utte
nieniu do kwasów dikarboksyLowych. Uzupenij tabeç, wpisujc wzór póktrukturatny odpo
wiedniego gtikotu ub kwasu oraz podajc nazwç systematyczn4 zwi4zku.
GLikot Kwas
• COOH
CODH
—CH
2
CH,—CH
OH OH
kwas butanodiowy
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem.

Cu(DH)] Cu(OH)— CtJ(OH)] Cu(OH)]
Obserwacje: brak niebiesk szafirowy ceglastoczerwony

zmian roztwór roztwór osad
Sporód podanych poniej substancji wybierz te, które stanowi substraty (X) w reakcjach 1-li:
etanol kwas etanowy etanal. etan-1,2-dio
Probówka 1 X to:
—
-
Probówka2—Xto:
Probówka 3— X to:
Probówka 14 X to:
Zadanie
,,Im wiçcej wizañ nienasyconych w czsteczce tuszczu, tym nizsza temperatura topnienia
tuszczu. Podaj wzory grupowe dwóch tuszczów znaczco ró±nicych sic temperatur4 top
nienia. Do stworzenia przykadowych wzorów pástrukturaych dwóch tuszczów wykorzystaj
nastçpujce substraty: ghcero[, kwas oeinowy i kwas pamitynowy.
Tluszcz 1 • fluszcz 2
Kwasy karboksytowe i ich pochodne I 213

Zwizek Y jest estrem, który powstaje w reakcji substancji Az substancj B w odpowiednich
warunkach. Substancja A powstaje poprzez uftenienie zwizku bçdcego produktem reakcji
Kuczerowa. Substancja B ufteniona ftenkiem miedzi(II) tworzy propanon.
Podaj nazwç systematyczn4 tego estru i zapisz równanie reakcji jego otrzymywania.
Nazwa systematyczna: -
Równanie reakcji otrzymywania:
Zwizek E jest estrem. W wyniku hydrolizy zasadowej tego zwi4zku powstaje zwizek A,
stosowany jako rodek konserwujcy ±ywno4 oraz zwizek B, bçdcy ciecz i wywoujcy
ftepotç P0 spoyciu duej i1oci.
Podaj wzory póstrukturane i nazwy zwizków:

A. -
B.
Czy zwi4zki te mona rozróni, majc do dyspozycji papierek wskanikowy? Odpowied

uzasadnij.
Zwizek o wzorze: HOOC—CHCH—COOH tworzy dwa izomery. Izomer cis to kwas male
inowy, a izomer trans nazwany zosta kwasem fumarowym. Przedstaw te zwizki odpowied
nimi wzorami grupowymi.
Izomer ci 5 Izomer trans
—o
Chtorki kwasowe to pochodne kwasów karboksylowych a wzorze ogOtnym: R—C
CI.
U±ywajc wzorów pOstrukturatnych, uzupenij brakujce produkty w przedstawionych poni
ej schematach reakcji.
2 NH
3 + NHC1
2
C
3
CH
O H + HG
H C—C
ci 0
2
H +HG
2]ii I Czç I. Zadania

Bezwodniki kwasowe to zwi4zki powstajce w wyniku eL.iminacji czsteczki wody z dwóch
cz4steczek kwasów monokarboksylowych. Równarvie reakcji otrzymywania bezwodników
kwasowych mona przedstawi za pomoc wzoráw ogotnych:
R—C
R—C
1 + R—C
2 —
0 +HQ
2
OH OH R—C
Bezwodniki kwasowe ulegaj4 reakcjom podobnym do reakcji kwasów karboksyowych. Uzu

petnij poniszy schemat reakcji, wpisujc brakujce produkty:
3
NH
o + CH COONH
2
C
3
CH
O H + CH
C
3 OOH
3 ! kat.
H
6
C
+ CH
C
3 OOH
Czy kwas 2,3-dich[orobutanodiowy tworzy izomery optyczne? ieh tak, to:

COOH
A. Zaznacz centrum(a) stereogeniczne na rysunku obok.
a H
8. Okrei maksymanie mohw4 iczb stereo izomerów.
C. Narysuj wzory enancjomerów tego zwizku. -
H Ci.
COOH
Enancjomer 1 Enancjomer 2
Zadanie
Estry mog pochodzi zarówno od kwasów karboksylowych, jak i kwasów nieorganicznych.
Podaj wzory p6struktura1ne i napisz ráwnania reakcji otrzymywania nastçpuj4cych zwizków:
a) wodorosiarczanu(Vl) metyu
b) azotanu(V) etylu

A. Narysuj wzory potstrukturane.
a) azotanu(V) etyu:
b) azotanu(I!I) etyfti:
B. Czy nitroetan i zwizek b s metamerami?
TAK NIE
Masz motiwo okreienia pH roztworu za pomoc pH-metru. Przyporzdkuj oczekiwane

wartoci pH (pH > 7, pH <7, pH = 7) wodnym roztworom w poniszych probówkach.
kwas
etanowy
1.
£ metanian
potasu
2.
etanotan
potasu
3.
2 benzoesan
sodu
It
eta not
5.
5.
fenol
V
6.
6.
sodu
7.
Do cakowitej estryfikacji 19,2 g pewnego monohydroksylowego a1kohou X zuyto 36 g

kwasu etanowego. Podaj wzór aLkohol.u X, zaproponuj dowiadczany sposób okre1enia
odczynu jego wodnego roztworu, a nastçpnie zapisz równanie reakcji jego otrzymywania.
Obticzenia:
AkohoI. X to:
Dowiadczatny sposób zbadania odczynu roztworu wodnego alkohoLu:
Wnioski:
Równanie reakcji:

Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione na poniszym rysunku. Zapisz wynikajce
z niego obserwacje i wnioski wraz z równaniami reakcji.
Obserwacje: HSO NaOH
1. 2.
Wnioski:
- .
.-
2
C
3
CH
5
H OOC >< 5
C
3
CHODC,I-1 ><
Rownania reakqi:
2.
Zad ; r -
Dokoricz równanie reakcji zmydania przedstawionego niej tuszczu.
CH 2 —0—C
ru r-u
1_LI
ru
L 3
‘2 ‘2115
CH —0— C
C
—
—
6
2
—
7
) CH=C
(CH
HH—(CH CH
3 + NaOH
CH
—
2 O—C
2
LH tru\ CH 3
‘‘2)13
Podaj wzory I nazwy wszystkich produktów reakcji.
1..
2.
Zadanie 21.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie z uwzgçdnieniem warunków
koniecznych do ich przebiegu.
QCNH2 QCODK
QfHPH O H
flOcH,

Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie z uwzglçdnieniem warunków
koniecznych do ich przebiegu.
KONa KOH 3
K-OCH
2.
3
CH C
2
CH OH CHO
2
CH COOH CH
0
3
1. 6.
2. 7.
3. 8.
i. 9. -
5. — — 10.--_—------------
Podaj nazwy organicznych produktów powstaj4cych w reakcji i i 10.

4:
t
Reakcja
Reakcjal0:
14 - /
Na poniszym schemacie przedstawiono szereg przemian, jakim uega ester o zapachu

gruszki, czyli etanian propylu. Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schema
cie z uwzg(.dnieniem warunków koniecznych do ich przebiegu.
CH —c
3
CH — 2
CH — 2
CH — OH
—O
CH 3 —C —
CH 3 —c
1.
2. 5.
3. 6.
218 I Czçf I. Zadania

Laktony to estry powstae w wyniku wewritrzczsteczkowej estryfikaji zachodzcej w czsteczce
odpowiedniego hydroksykwasu. Zapisz, jak bçd wygdali produkty estryfikacji wewnçtrznej
nastçpujcych hydroksykwasów, uzupeniaj4c równania reakcji.
CH
—
2
— H
COOH
CH
OH
C—CH—
3
H
—
2
— COOH
CH H
CH
Dwie cz4steczki a-hydroksykwasów mog ze sob kondensowa, tworzc zwizki zwane ak

tydami. Zapisz ráwnanie reakcji kondensacji poni±szych kwasOw, wiedz4c, e w powstaym
produkcie wystçpuj dwa wizania estrowe, a w reakcji tworz sic dwie czsteczki wody.
O
O
7 H O%OH
HC—OH + HC—OH
2
CH 3
CH
3
CH

fl
TiJ1
L WIADOMOCI I ROZUMIENIE
Zdajcy potrafi:
> kwahfikowa przemiany chemiczne ze wzglçdu na typ procesu: reakcje substytucji, addycji,
eiminacji, kondensacji, polimeryzacji substancji organicznych;
> przewidywa produkty reakcji na podstawie znanych substratów I typu reakcji chemicznej;
> posugiwa sic poprawn nomenkatur grup funkcyjnych I jednofunkcyjnych pochodnych
wçgowodorów (amin) oraz najwaniejszych dwufunkcyjnych pochodnych wçglowodorow
(aminokwasow);
> wykaza sic znajomoci4 I rozumieniem pojç zwi4zanych z izomeri4 konstytucyjn (izome
na szkieetowa, podstawienia);
> zapisywa wzory pólstrukturatne (grupowe) podstawowych jednofunkcyjnych I wietofunk
cyjnych pochodnych wçglowodorow;
> tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów powstajcych z podanych aminokwasow;
> wykaza sic znajomoci róde jednofunkcyjnych I podstawowych widofunkcyjnych pochod
nych wçgowodorow w przyrodzie;
> opisa typowe waciwoci zwi4zków organicznych w zaenoki od rodzaju podstawnika
I grupy funkcyjnej —NH
w czsteczce: oraz metody ich otrzymywania;
2
> opisa typowe waciwoci prostych wieofunkcyjnych pochodnych wçgtowodoráw ze
wzgçdu na posiadanie okre1onych grup funkcyjnych (aminokwasy);
> opisa zastosowania najwaniejszych aminokwasow;
> zapisywa ráwnania reakcji iustruj4ce typowe waciwoci zwizków organicznych w zae
noci od rodzaju podstawnika I grupy funkcyjnej —NH2 w czsteczce;
> zapisywa równania reakcji, jakim uegaj4 pochodne wieLofunkcyne ze wzglçdu na posiada
nie okreonych grup funkcyjnych (najprostsze aminokwasy).

Zdajcy potrafi:
> dokona selekcji I analizy informacji podanych w formie: rysunków przedstawiajcych
dowiadczenia oraz schematáw procesów chemicznych;
> konstruowa schematy cIgáw przemian zwizków organicznych prowadzcych do
otrzymywania rófrych produktow;
opisa sbwami lub za pomoc rysunku przebieg dowiadczeñ, zjawisk I procesów;
> zapisa obserwacje wynikajce z prezentowanych dowiadczeñ, zjawisk I procesów.

Zdajcy potrafi:
dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w za[eno
ci od warunkéw, w których przebiegaj typowe reakcje;
miczn w koretacji z innymi naukami przyrodniczymi;
> projektowa typowe dowiadczenia pozwatajce na identyfikacjç (odrónienie) rónych
pochodnych wgtowodorow na podstawie ich wtaciwoci fizykochemicznych;
> projektowa dowiadczenia pozwatajce na wykrywanie biaek.
Zdajcy potrafi:
jak no poziomie pocistawowym, a ponadto:
przedstawi przyczyny i sposób tworzenia wizañ wodorowych na przykadzie wody, atkohoti
i biatek;
przewidywa wIaciwoci fizykochemiczne substancji, wynikajce z rodzaju wystçpuj4cych
w nich wizañ;
narysowa wzory izomerów rónego typu typowych jednofunkcyjnych i wielofunkcyjnych
pochodnych wgtowodorow;
zapisywa wzory postrukturatne (grupowe) jednofunkcyjnych i wietofunkcyjnych pochod
nych wçgtowodorów;
tworzy wzory I nazwy amidów;
rozpozna w podanych wzorach wizanie peptydowe w biatkach;
tworzy wzory dipeptydów I tripeptydów, powstajcych z podanych aminokwasów oraz roz
pozna podstawowe aminokwasy w czsteczkach di- I tripeptydów;
rozpozna podstawow jednostkç (monomer) tworzc4 potimer tub potikondensat
narysowa fragment añcucha potimeru tub potikondensatu;
opisa typowe waciwoci prostych wietofunkcyjnych pochodnych wçgtowodorow ze
wzgtçdu na posiadanie okretonych grup funkcyjnych: aminokwasy I metody ich otrzymy
wania;
opisa wptyw rónych czynnikáw na proces koagutacji I denaturacji biatek
> zapisywa równania reakcji, jakim utegaj pochodne wietofunkcyjne ze wzgtçdu na posiada
nie okreionych grup funkcyjnych (aminokwasy);
itustrowa równaniami reakcji procesy hydrotizy pochodnych wçgtowodorow (jedno- I wie
tofunkcyjnych)

Zdajc potrafi:
jak na pozfomie podstawowym, a ponadto:
> projektowa dowIadczenia otrzymywania jednofunkcyjnych pochodnych wçgtowodorow
I podstawowych wietofunkcyjnych pochodnych wçgtowodorow;
okreti rodzaj produktów powstaj4cych w reakcjach hydrotizy zwizków organicznych.
Amidy, aminy, aminokwasy, bia1ka I 221

Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Poni±ej przedstawiono wzór póstrukturaL.ny pewnego zwizku chemicznego. Trener rozdzia 16.
—
A. Zaznacz na rysunku grupy funkcyjne wystpujce w czsteczce tego zwizku I podaj ich Repetytorium rozdzia 20.
—
nazwy, a nastçpnie wykonaj poecenia z punktów A—C.
N
2
H — CH — COOH
CH2
3
CH
B. Napisz równania reakcji tego zwizku z:

a) wodoroflenkiem sodu,
b) kwasem chiorowodorowym,
c) sodem.
Zadanie 2.
KtOre z podanych niej okre1eñ mona zastosowa przy charakterystyce amin? Wpisz
w odpowiednie miejsce Literç P (prawda) ub F (fasz).
A. Maj przyjemny zapach owoców i kwiatów.

B. Maj przykry, ostry zapach zepsutych ryb.
C. Maj charakterystyczny zapach zgniych jaj.
D. Maj charakterystyczny zapach gorzkich migdaów.
E. Znajduj sic w produktach rozpadu biaek.
Zadanie 3.
Ponisze równania obrazuj metody otrzymywania amidów o rónej rzçdowoci. Dokoñcz je,
stosujc wzory postrukturane produktów organicznych.
C—C
3
H + NH
3
OH
—O
C—C
3
H ogrzewanie
ONH
_0
C—C
3
H + 2
CH
3
CH
N
—O
H
C
3 —C + NHCH
CH
3
OH
222 Czç I. Zadania

Zadanie L1
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Zapisz obserwacje I wnioski wraz z odpo
wiednim równaniem reakcji.
Obserwacje:
pperek
wskanikowy
zwit±ony wod
Wnioski:
Równanie reakcji:
Zadanie 5.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysunkiem. Zapisz obserwacje I wnioski.
Obserwacje: CuSO
Wnioski:
biu ret - NaOH
Zadanie 6.
Zaprojektuj dowiadczenie, które pozwoLi na wykrycie biaka w meku. Przedstaw odpowiedni
rysunek, obserwacje i wnioski.
Wnioski:
Amidy, aminy, aminokwasy, bialka 223

Zadanie 7.
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione schematycznie na rysunku. Zaproponuj jego
tytu, zapisz obserwacje i wnioski wraz z równaniami reakcji.
Tytu dowiadczenia: glicyna
Obserwacje:
1. 2.
Wnioski:
Równania reakcji:
Zadanie 8.
Przeprowadzono dowiadczenie przedstawione schematycznie na rysunku. Zapisz obserwa
cje wraz z wnioskami I równaniami reakcji.
Obserwacje:
Wnioski:
Równania reakcji:
Zadanie 9.
Zapisz ráwnania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzgLdniajc warunki
konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwizków organicznych uywaj wzorów póstruk
turaLnych.
—CH
CH
3 —-‘ —CH
3
CH
C
2 L —- 3
CH
—
2 NH
CH —-“ 3
CH
C t
—CHNH —L 3
CH
—
2 NH
CH
—
CH
-
2
3 -NH—CH
CH —L —
CH
—
2
3 N—CH
CH
3
CH
1.
2. 5.
3. 6.

Zadarije 10.
Zapisz równanie reakcji tworzenia tripeptydu o sekwencji aminokwasów: Aa—Gy—Ma.
:
Równanie reakcji:
Zadanie 11.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzg[.dniajc warunki
konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwizków organicznych uywaj wzorów póstruk
tural.nych.
—CH
3
CH —L 2
—
3
CH
C CH
I —-‘ 2
—
3
CH
O CH
H —-‘- CH
—
3 CHO —-- CH
—
3 COOH
7 5.
a
H N—CH —COOH G—CH 2 —COOH

? NaOH
A2’ 8.!
N
2
H 3
CH
7
1. 7.
2. 8.
3. 9.
t4 - 10.
s.__ 11.
6.
Zadanie 12.
Zapisz wzory póstrukturatne aminokwasów wchodzcych w skad poniszego peptydu.
0
0
II II
H 2 N—CH—C—N—CH—C—-N—CH—COOH
I
CH H CH H CH 2
2
C
3
H 3
CH 2
CH OH
S
CH3
Aminokwas 1 Aminokwas 2 Aminokwas 3
Amidy, aminy, aminokwasy, biaka 225

Zadanie 13.
Dokoñcz poni2sze zdania.
A. Wysaanie biaek to proces koaguacji poegajcy na zmniejszeniu wza

jemnych oddziaywañ cz4steczek biaek i czsteczek w roztworze w wyniku
wprowadzenia jonáw okreonej soU, np. (NH SO.
2
)
4 Ponowne dodanie -
powoduje przejcie biaka w stan kooidu, czyi

B - to przewanie nieodwracany proces poLegajcy na niszczeniu prze
strzennej struktury biaWa na skutek dziaania np. wysokiej soLi metaLi
stç±onych kwasów czy aLkoholu.
Zadanie V.1.
Podaj dwa czynniki wywotujce:
a) denaturacjç biaLka: 1 2
b) wysaLanie biaLka: 1 2 -
Zadanie 15. -
Najprostsz4 amin aromatyczn4 jest anilina, czyLi aminobenzen. Zapisz wzór póstrukturaLny
teo zwizku, a nastçpnie równania reakcji jej otrzymywania z benzenu, które przedstawiono
na poniszym schemacie.
C
3 L
—NH
1. [jj 2. 3.
anilina
2. - - -
3. - - -- --
Zadanie 16.*
Dlaczego kwas azotowy(V) po zetkniçciu ze skór, np. na doniach, pozostawia na niej ótte
pLamy? Wyjanij ten fakt I dokoñcz ponisze równanie reakcji, zakadajc, e w reakcji bierze
udzia fragment biaka przedstawiony na rysunku.
0 0
LI II
—CH—C---NH—CH—C-—NH—CH— ... +
CH 3 CH 2 CH 3
YOH
226 Czçf I. Zadania

a .
Podaj przykady zwizków zawierajcych w cz4steczce m.in. dwa atomy wçgta, które reprezen
Trener rozdzia 16.
—
tuj grupç: amin, amidów, aminokwasów I nitrozwizków. Podaj ich nazwy systematyczne, Repetytorium rozdziat 20
—
uzupetniajc ponisz tabeLe.
Zwizek Wzór póstrukturany zwizku Nazwa systematyczna
amina
amid
aminokwas
nitrozwiiek
Zad
Tyrozyna to aminokwas, ktorego wzór podano poniej.
N
2
H — CH — COOH
CH 2
y OH
A. Zapisz równanie reakcji tyrozyny z HG.
B. Zapisz równanie reakcji tyrozyny z NaOH.
C. Zwi4zek ten tworzy oeist ciecz w trakcie nitrowania, zapisz równanie reakcji ilu
strujce ten proces.
D. Czy zwizek ten spowoduje pojawienie sic fio[etowoczerwonego zabarwienia po dodaniu

roztworu wodnego FeG
? Podaj krótkie uzasadnienie swojej odpowiedzi.
3

Ladane 3.
Poniej przedstawiono wzory zwizków znajdujcych sic w probówkach ii 2, których waci
woci badaU uczeñ 1 I uczeñ 2:
0 0
II II
N
2
H 3
CCH N
2
H
probówka 1 probáwka 2
Uczeñ 1 przeprowadzit hydrotize w rodowisku kwanym (w obecnoci kwasu chtorowodoro
wego): w probówce wyranie wyczut zapach octu, a w probówce II zaobserwowa wydzietanie
jc bezbarwnego gazu. Sformuuj obserwacje ucznia 2, który przeprowadzi hydrotizç w ro
dowisku zasadowym.
Hydrotiza zasadowa zwizków w probówkach liii, obserwacje:
Pro bówka 1
Probówka 2
Zapisz réwnania reakcji zachodzcych w probówkach I ill w dowiadczeniu przeprowadzonym

przez ucznia 1:
pro bówka 1:
probówka 2
I ucznia 2:
probówka 1:
probówka 2
Przeprowadzono dowiadczenie opisane rysun kiem. nasycony stçony

roztwór roztwOr roztwór
stçony wodny wodn wodny
Wpisz numery probowek, w ktorych zachodzi: -1,so, (NHJSO, NaOI-I etanol Pb(CH,COOL
a) wysatanie:
b) denaturacja:
bia&o biako biakko><

_j
biako biaWo biako
Metionina jest a-aminokwasem, który pomiçdzy czwartym a pitym (ostatnim) atomem

wçgta w czsteczce ma ugrupowanie —S-—.
A. Podaj wzór póstrukturatny tego aminokwasu.
B. Zapisz wzOr póstrukturatny jonu obojnaczego.
C Podaj wzór poktrukturany dipeptydu zbudowanego z dwóch czsteczek metioniny.

Poniej podano wzory rónorodnych zwizków.
COOH CONH2
O C-CH3
-COONa -COOH
OH N
2
H
V v
A. Wpisz znak ,+“ ub w tabeti prezentujcej ich charakterystykç.
I II III IV V VI
jest kwasem karboksyowym
jest amidem
jest soI4
w reakcji z FeC pojawia sic charakte
rystyczne zabarwienie roztworu
powstaje w reakcji estryfikacji
uega redukcji
B. Napisz nazwy zwi4zków:
II: VI:
Ana1izujc schemat podaj I wpisz w odpowiednim miejscu tabeLi nazwy systematyczne

I wzory substancji ,,A”, RB”, ,,C” I ,,D”.
a CH 4
ZnHG
KMn,OW
“CII
Zwizek A Zwizek B
nazwa: nazwa: - —
Zwi4zek C Zwizek D
nazwa: nazwa:
Amidy, aminy, aminokwasy, bialka j 229

-
Amidy redukowane w odpowiednich warunkach mog utworzy aminy we&ug schematu:

amid I-rzçdowy —‘ amina I-rzçdowa
amid fl-rzdowy — amina I-rzçdowa
amid III-rzdowy —‘- amina III-rzdowa
Uzuperiij tabeç, wpisujc wzory odpowiednich zwizkOw.
Amid Amina
HC—C
3
NH—CH
7
—
CH
—
3 NH
CH—CF-1
3
CF-I
H—C
N—CH
\2
/
3
CH 3
CH
- -•.
Napisz równania reakcji chemicznych odzwiercied1ajce przemiany ze schematu:
HO
hydroliza
CH—C CH
CHNH 3 -
NaOH
amonohza O—CH hydroliza
-
3
CH
akoho[iza O
2
C
3 H
CF-I
r•€E
Podaj wzór I-rzçdowego amidu kwasu nikotynowego, a nastçpnie okre(, czy jest on zasad
organiczn4, oraz napisz, jaki odczyn ma jego roztwór wodny.
0 -
Wzor amidu:
-
ii
OH
kwas riikotynowy

E[ektroforeza to metoda rozdziau aminokwasów, peptydów ub biaek, oparta na ránicach
w ruchLiwoci naadowanych czstek w polu eLektrycznym. Dokqd do ariody czy katody —
—
kieruje sic atanina w trakcie eektroforezy prowadzonej w roztworze o pH = 7,80?

wynosi 6,01.
Poni±ej podano wzory przykadowych amin.
a) 3
—NH—-CH
CH b) C
3
—
5
H
6 NH—CH c) C
—NH
5
H
2 3
—
2
d)C
)
5
H
6 —C
N(C
H
Uzupenij ponisz4 tabeç, wpisujc nazwy i rzçdowo kadej aminy.
Wzór Nazwa Rzçdowo
a)
b)
c)
d)
Zadanic E
Po4cz w ,,trójki” biaka wraz z penionymi przez nie funkcjami I odpowiednimi przykadami:
Opis fukncji Przyktady biatek I Funkcje bialek

1. buduj rOnorodne struktury A. hemogobina, transferyna I. enzymy
2. tworz kurcziwe struktury
umozllwlaJ4ce ruth . a-amyaza, pepsyna II. biaka ochronne
3. przenosz róinorodne substancje . .
C. miozyna 1 aktyna
-
w orgarnzmie NI. biatha zapasowe
LI• chroni organizm przed szkodiwym

dziabniem bakterii 1 wirusow miogobina, ferrytyna IV. bialka motoryczne
5. gromadz róne substancje . -
E. immunoglobubny
-
wtkankach V. bialka transportowe
6. bardzo rOnorodna grupa biaek,

kata1izujca reakqe biochemiczne F. kotagen, elastyna VI. biaka strukturatne
i._—., 2. — , 3. —
, Li. —,
Aisidy, aminy, aminokwasy, bialka I 231

Podpisz, które z rysunków przedstawiaj4 eementy struktury: I-, II-, III- i IV-rzdowej bialka.
Zapisz obserwacje I wnioski z dowiadczenia przedstawionego na rysunku.
Obserwacje: - CuSOq + NaOH
Wnioski:
roztwórbiatka
Tyrozyna to aminokwas zawierajcy w czsteczce piercieñ aromatyczny, uega wiçc reakcji

nitrowania, charakterystycznej dI.a zwl4zków aromatycznych. Zapisz wnioskl wraz z równaniami
reakcji z opisanego rysunkiem dowiadczenia, przeprowadzonego z udziaem tyrozyny, której
wzór póstrukturaLriy przedstawiono poniej.
Wzór p&strukturatny
tyrozyny:
(,,,)
3
HNO
C
2
CH
HO 2
NH
1.
Obserwacje:
: Roztwór
-
roztwor zmienia barw na a po dodaniu

tyrozyny -
3 na pomaranczow.
NH
Wnioski:
Równanie reakcji:

..
- .
Zapisz obserwacje I wnioski wraz z równaniami reakcji z dowiadczenia opisanego poniszym

schematem.
3
HNO
Obserwacje:
Wnioski:
roztwór
Równanie reakcji:
mocznk
H: X
:
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzgdniajc warunki

konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwizków organicznych utj wzorów pólstrukturaLnych.
3
C
2
CHH
2
-NO NH
IiS2I 2. II 5.
3
CH
i. 8. HG
HCCH NaOH
9
6. -.
2. 7.____ — -- -—— --
3. —
9. -- - - -. --
5.
Amidy, aminy, aminokwasy, biaLka 233

Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzgtçdniaj4c warunki
konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwizków organicznych uyj wzorów p&strukturaL
nych.
?
7
3
CH
3
CH — CH — — COOH
Ct
3
CH
3
CH
— CH
3
CH — 2
CH 2
NH
3
CH
—
—CH-jH_COOH
3
CH
OH 3
CH — CH — H — 2 CH
COOCH 3
2
NH
1. 5. —
2. 6.
3. 7.
8.
Zapisz równania reakcji zaznaczonych na poniszym schemacie, uwzgtçdniajc warunki

konieczne do ich przebiegu. Do zapisu zwizków organicznych uyj wzorów póstruktu
raLnych.
7 7
—
CH 3
3
CH
2.
iI 4
1. 6.
2. 7.
3. 8.
1
L 9.
5. 10.

Zaproponuj sposób otrzymania zwi4zku przedstawionego na poniszym rysunku. Podaj jego
nazwç i zapisz odpowiednie równanie reakcji.
0 0
II II
CNH
Wiedzc, e aktamy to amidy powstajce w wyniku cykLizacji tzw. y-aminokwasów lub

5-aminokwasów, zapisz równania reakcji, w których powstaj aktamy z nastçpuj4cych
zwizkáw:
0
C
—
3
—
2
— CH—
CH
HçCH
2
NH OH
0
C
—
3
—
2
— CH—C
CH
H C
H—CH
3 NH
CH 2 OH
Zapisz wzory póstrukturane aminokwasów powstajcych w wyniku hydroLizy nastçpuj4-

cego pentapeptydu.
—
CH
-
-
2 —N
--C
CHH
H
0 0 2
CH H 0
II II I II
H 2 N—CH—C—N—CH—-C-—N—CH—C—N—CH—C—N—CH—COOH
I ii I
H H
2
CH 0 2
CH H
?00H
H
N
2 O
Aminokwas 1 Aminokwas 2 Aminokwas 3 Aminokwas L Aminokwas 5
Amidy, aminy, aminokwas, bialzka I 235

fi I
;d V)
Zdajcy potrafi:
> rozpoznawa najwa±niejsze cukry proste (gukoza, fruktoza) i zbone (sacharoza, matoza)
zapisane za pomoc wzorów Fischera ub Hawortha;
> wykaza sic znajomoci4 rádet podstawowych wieofunkcyjnych pochodnych wçgowodo
row w przyrodzie;
> opisa typowe waciwoci prostych wieofunkcyjnych pochodnych wçgowodorow ze
wzgI.du na posiadanie okreionych grup funkcyjnych (cukry proste);
> przewidywa produkty reakcji na podstawie substratów I typu reakcji chemicznej;
uzupenia równania reakcji, dobierajc brakujce substraty ub produkty;
> zapisa równanie reakcji chemicznej na podstawie stownego ub graficznego opisu prze
miany i odwrotnie;
zapisa równania reakcji, jakim uegaj pochodne wielofunkcyjne, ze wzgLdu na posiadanie
okreionych grup funkcyjnych (cukry proste).

Zdajcy potrafi:
> uzupeni brakujce dane na podstawie informacji podanych w formie: rysunków przedsta
wiajcych przebieg dowiadczeñ oraz schematów procesów chemicznych;
dokona seekcji I anahzy informacji podanych w formie: rysunków przedstawIajcych dowiad
czenia oraz schematów procesów chemicznych;
> przedstawia przebieg dowIadczeñ w postaci schematycznych rysunkow;
> konstruowa schematy cigów przemian zwizków organicznych prowadzcych do otrzymy
wania rónych produktów;
> opisa sbwami ub za pomoq rysunku (schematu) przebieg dowiadczeñ, zjawIsk I procesów;
‘ zapisa obserwacje wynikaj4ce z prezentowanych dowIadczeñ, zjawlsk i procesów.

Zdajcy potrafi:
> dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce w procesach chemicznych w zaeno
ci od warunków, w których przebiegaj4 typowe reakcje;
‘ wjania przebieg zjawisk spotykanych w yciu codziennym, posfugujc sic wiedz che
miczn w koreacji z innymi naukami przyrodniczymi;
> projektowa typowe dowiadczenia pozwaajce na identyfikacjç (odrónienie) rónych
pochodnych wçglowodorow na podstawle ich wtaciwoci fizykochemicznych;
kasyfikowa substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji chemicznych ub waciwoci
fizykochemicznych;
> wnioskowa o typie pochodnej na podstawle opisu wyników reakcji identyfikacyjnych.

I. WIADOMOCI I ROZIJMIENIE
Zdajcy potrafi:
jak na paziomie podstawowym, a ponadto:
zapisywa wzory p&strukturane (grupowe) wieIofunkcjnych pochodnych wçgowodorOw;
rozpoznawa najwa±niejsze cukry proste (gtukoza, fruktoza) I zbone (sacharoza, mattoza) zapi
sane za pomoc wzorów Fischera ub Hawortha oraz napisa ich wzory;
rozpozna w podanych wzorach odpowiednie wizanie glikozydowe w cukrach;
opisa typowe wtaciwoci prostych wietofunkcyjnych pochodnych wçgtowodorow ze wzgtçdu na
posiadanie okretonych grup funkcyjnych (cukry proste i metody ich otrzymywania);
itustrowa równaniami reakcji procesy hydrol.izy pochodnych wçglowodorow (jedno- I wietofunkcjnych).

Zdajcy potrafi:
projektowa dowiadczenia pozwa[aj4ce na wykrywanie cukrow;
projektowa dowiadaenia otrzymywania podstawowych wietofunkcyjnych pochodnych wçgtowodorow;
okreLi rodzaj produktów powstajcych w reakcjach hydrotizy zwizków organicznych.
Poziom podstawowy
I
Zadanie 1.
Etanot otrzymuje sic w procesie fermentacji cukráw. ieti poddaje sic fermentacji gtukozç, jako Trener — rozdzia 17.
drugi produkt powstaje ttenek wcgta(IV). Zapisz równanie zachodzcej reakcji, a nastçpnie oblicz, Repetytorium rozdzia 21.
—
ite czsteczek tienku wçgta(V) mona otrzyma z 60 g gukozy? Naey zaoy, e reakcja przebiega
z wydajnoci 100%.
Równanie reakcji fermentacji:
Obliczenia:
Odpowiedf: -
Zadariie 2.
Wiedzc, ze rozpuszczatno sacharozy w temperaturze 30°C wynosi 220 g/100 g wody, obticz
stç±enie procentowe jej nasyconego roztworu otrzymanego w tej temperaturze.
0dpowied:
Wçglowodany (cukry, sacharydy) 237

Zadanie 3.
Poniej podano wzory rónych cukrOw. Zaznacz krzyykiem ten, który jest ostatecznym pro
duktem hydrolizy skrobi.
H 0 CH
O
2 H
OH
2
CH
H OH
HO H HO H
H OH H OH
H OH H OH
CH
O
2 H CH
O
2 H
Zadanie i.
Podaj zwyczajowe nazwy zwizków przedstawionych na poni±szych rysunkach.
CHO CH
O
2 H
H OH
CH OH
HO H HO H
H OH H OH
HO\H OH
2
CH o CH
O
2 H
H OH H OH HOH HOH
CH
O
2 H CH
O
2 H H OH
1. 2. 3.
Zadanie 5.
Podaj nazwy zwyczajowe przedstawionych na poniszych rysunkach disacharydów oraz
cukrów prostych wchodzcych w ich skad.
‘-1.
5.
)H
2. 3.
6.

Zadanie 6.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym rysunkiem. Zapisz obserwacje i wnioski
wraz z równaniami reakcji.
Obserwacje: glukoza fruktoza
1. 2.
amoniakalny amoniakany
Wnioski: roztwór Ag,O >< roztwór AgO ><
Równania reakcji:
Zadanie 7*
Fragment jakiego cukru zbonego przedstawiono na rysunku? Jaki cukier prosty wchodzi
w jego skad? Jak mona wykry ten cukier w produktach spoywczych, np. w ziemniakach
ub mietanie? Opisz odpowiednie dowiadczenie, wska potrzebny odczynnik (odczynniki)
I zapisz obserwacje.
CH
O
2 H CH
O
2 H CH
O
2 H CH
O
2 H
Opis dowiadczenia:
Zadanie 8.*
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poni±szym rysunkiem. Zapisz obserwacje I wnioski.
Obserwacje: maltoza] sacharoz
1
Wnioski:
Cu(OH) >< Cu(OH), >< Cu(OH), ><

swezo wieo wieo WjtZO
otrzymany otrzymany otrzymany
WçgLowodanv (cukry, sacharydy) 239

Zadanie 9.
Cukry proste powstaj w przyrodzie w procesie fotosyntezy, natomiast organizmy ±ywe
czerpi z nich energiç w czasie spaania w komOrkach. Zapisz sumaryczne równania reak
cji obrazujce syntezç gukozy w czasie fotosyntezy I równanie reakcji jej spaania w czasie
oddychania komorkowego.
Fotosynteza:
Oddychanie komórkowe:
Zadanie 10.
Przeprowadzono dowiadczenie opisane poniszym schematem. Zapisz obserwacje I wnioski.
Obserwacje:
Cu(OH),
zobojçtnienie
roztworu
Wnioski:
skrobiowy
•HCt (.)
>< ><
1optyto
chemia
Uzupenij ponisz tabe[, wpisuj4c w odpowiednie miejsca informacje na temat wtaciwo Trener rozdzia’ 17.
—
ci i budowywybranych disacharydów. Repetytorium rozdzia 21.

—
Monosacharydy Waciwoci redukujce Typ wizania

sac h ary d
(etementy skadowe) (tak tub nie) glikozydowego
aktoza
maLtoza
ceLobioza
sacharoza
2’40 Czç I. Zadania

Wpisz wzory produktów uttenienia gukozy oraz podaj ich nazwy systematyczne I zwyczajowe.
CHO
H OH
sbby ut1enaa uileniacz
HO H
H OH
H OH
CH
O
2 H
Poniej podano cechy trzech substancji organicznych nae4cych do wçgtowodanow.

Na
podstawie informacji zawartych w tabeli wpisz w jej ostatnim wierszu nazwy cukrów odpo
wiadaj4cych przedstawionej charakterystyce.
A. B. C.
ma slodki smak • nie ma sodkiego smaku
utega hydrobzie w srodowi- • ma sodh smak
• me uLega hydroLizie uega hydroLizie w srodowi
sku kwasowym sku kwasowym
• me daje pozytywnego wymku
me tworzy ghkozydow
-
me daje pozytywnego w reakcji z wod bromow w sro

wymku w probie ToLlensa dowisku NaHCO
3
nazwa: nazwa: nazwa:
.
<*-.
Zadzni
D-taoza ma nastçpujcy wzór rzutowy (wzór Fischera). Napisz wzór L-taozy.
CHO
HO H
HO H
HO H
H OH
CH
O
2 H
D-tatoza L—tatoza
Wçglowodany (cukry, sacharydy)

I 2’41
Poni±ej podano wzór erytruozy oraz cechy charakterystyczne, z których czç opisuje ten zwizek.
Zaznacz kó&iem odpowied P (prawda) tub F (fasz) odnosz4c4 sic do wtaciwoci L-erytrutozy.
1. jest a1doz ,P F
OH F
C
2
H 2. jest ketoz - ?
3. jest trioz P F
1. jest tetroz .P F
HO— C— H 5. jest monosacharydem P F
6. jest disacharydem P •F
CH
—
2 OH P F
7. utega próbie Trommera
8. utega próbie ToI.lensa P F
9. ulega próbe Fehtinga : F
10. po redukcj tworzy 123,Ll tetrahydroksybutan .P F
11. w wyniku uttenienia tworzy kwas 2,3LI_trihydroksybutanowy F
12. jest to izomer D P F
13. jest to izomer L P F
Oceñ prawdziwo zdañ w odniesieniu do giukozy I galaktozy, wpisujc P (prawda) tub

F(fasz) obok zadañ. CHO CHO
H OH H OH
HO H HO H
H OH HO H
H OH H OH
CH
O
2 H CH
O
2 H
gLukoza galaktoza
1. Gukoza I galaktoza s diastereoizomerami.

2. Glukoza I gaaktoza s epimerami.
Poniej przedstawiono wzór ketotetrozy.
(CH
2 OH
OH)—CO—CH(OH) —CH
2
A. We wzorze zaznacz gwIazdk (*) centrum(a) chiranoci.

B. Okret maksyma1n moliw4 ticzbç stereoizomerów.
C. Narysuj wzory stereoizomerów I podpisz je we waciwy sposób (wedug notacji D IL).
D. Czy zwizek ten da pozytywny wynik próby Trommera? Odpowied uzasadnij.
2’i2 I Czç I. Zadania

Czy wiesz, jak dowiadczanie odróni gukozç od fruktozy? Zapisz równanie reakcji, uywa
j4C wzorów póstrukturanych zwizków organicznych.
Sacharoza to f3-D-fruktofuranozyo-cr-D-gukopiranozyd. Zaznacz krzyykiem waciwy wzór

tego zwizku oraz odpowiedz na pytanie: który ze zwi4zków przedstawionych na rysunku
wykazuje waciwoci redukujce?
CH OH
CH OH
HcHO H O. H
H OH
H OH
I. II.
Waciwoci redukujce wykazuje zwizek:
Zadan O,
Sacharoza zbudowana jest z:
a) dwóch ketoheksoz, które nie wykazuj4 waciwoci redukujcych,

b) dwóch al.doheksoz, które poczyy sic wizaniem ghkozydowym: utworzenie mostka the
nowego z udziaem obu grup —OH przy asymetrycznym atomie wçga C—i,
c) ketoheksozy I atdoheksozy, które poczyy sic wizaniem g[ikozydowym utworzonym
w oparciu o wykorzystanie grupy —OH przy C—i aldozy i grupy —OH przy C—2 ketozy,
d) pentozy I heksozy, które nie wykazuj waciwoci redukujcych.
Zaznacz waciw odpowied.
Wçglowodany (cukry, sacharydy) I 2143

Przyporzdkuj podanym poniej wzorom zwizków odpowiednie nazwy sporód podanych w ramce.
amytoza, amylopektyna, celutoza, chityna
1. 2.
CH OH
CH OH
H -i-------------o
CH OH
H OH
C H,OH
H OH
H OH
H OH
3.
CHOH
CH OH CHOH
1—-—o H
CH OH
C HOH
H HOH
OH
H NH CHOH
H OH C H.OH
CO
H NH
CH H OH
CO
H NH
CH
H OH
CH
Dorysuj brakuj4ce wzory piercieniowe Hawortha tub wzory rzutowe Fishera nastçpujcych
cukrów prostych.
D-ryboza 2-deoksy-D-ryboza
wzór Fishera wzór Hawortha wzór Fishera wzór Hawortha

CHO CHO
H—f——OH H H
H —f_-OH H OH
H H_OH H OH
CH
O
2 H CH
O
2 H
D-gtukoza D-gaLaktoza
CH OH CH OH
HO\H HOO\H
HOH HH
H OH H OH
D-mannoza D-fruktoza
CHO CH
O
2 H
HOH
HO—I—H HO —f—H
H—f—OH H—f_OH
H-H-—OH H_j_OH
CH,OH

Podaj nazwy zwyczajowe i systematyczne przedstawionych poniej disacharydów. W kadym
z przedstawionych wzorów zaznacz wizanie glikozydowe. Wska tak±e, które z przedstawio
nych dwucukrów s cukrami redukujcymi.
1.
Nazwa zwyczajowa:
Czy cukier ma waciwoci redukujce?
2. CHOH
CH OH
Nazwa zwyczajowa:
HH H OH Czy cukier ma waciwoki redukujce?

H OH
3. CHOH
CH OH
Nazwa zwyczajowa:
HOH H H
H OH Czy cukier ma waciwoci redukujce?
HOyoH
H OH
JLkc.
Zadme
Zapisz równania reakcji przedstawionych na poniszym schemacie.
CHO
1. redukcja z u±yciem H,, kat. t. Br,, NaHCQ
3
H OH
2. estryflkacja, 5 czsteaek 3
CH
C OOH HO H 5. prOba Totensa
H OH
3. tworzene gikozydu z CH,CH,OH H OH 6. praba Trommera
CH
O
2 H
Równanie reakcji 1:
Równanie reakcji Li:
Wçgtowodany (cukry, sacharydy) I 25

Sporód podanych ni±ej wzorów cukrów wypisz piç par epimerów.
CHO CHO CHO CHO CHO CHO CHO
H OH H OH H OH H OH H OH H OH HO H
HO H HO H HO H H OH HO H H OH HO H
H OH HO H HO H HO H H OH H OH H OH
H OH HO H H OH HO H HO H H OH H OH
OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH
A. B. C. D. E. F. G.
Pary epimerów:
Poniej przedstawiono wzory Hawortha gukozy i fruktozy. Podpisz jaki anomer — a czy
J3 reprezentuje kady z wzorów.
—
OH 0
2
CH OH CH OH CH OH
I
H
1 OH HKO HKOH
OH H HO’.OH /
4 OH
H\J HO\’H
H OH OH H H OH
A. B. C. D.
Zdecyduj, jaki izomer — D czy L — reprezentuje kada z przedstawionych poniej czsteczek

cukrOw prostych.
CHO OH
2
CH
CHO OH
2
CH CHO H OH zzzO
HO H O H H HO H HO H
CHO CHO HO H HO H H OH H OH H OH
HO H H OH H OH HO H H OH H OH HO H
OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH OH
2
CH
A. B. C. D. E. F. G.
6
1
2L I Czç I. Zadania
Fermentacja to naturalny proces zachodz4cy w przyrodzie. Zapisz równania nastpuj4cych
reakcji fermentacji gukozy:
a) fermentacja a[koho[owa w tej reakcji z gukozy powstaje etano i tenek wçga(TV):

—
b) fermentacja m[ekowa w tej reakcji z g[ukozy powstaje kwas 2-hydroksypropanowy (me

—
kowy):
c) fermentacja masowa —w tej reakcji z glukozy powstaje kwas butanowy, tenek wçgta(IV)
i wydziea si gazowy wodór:
Podaj nazwy systematyczne przedstawionych poniej cukrów:
CHOH CHOH o
HkCHOH
2.
CH OH
HOO\H
OH H
H OH CH
O
2 H
H OH
3.
Wçglowodany (cukry, sacharydy) I 21i7

-, lkA .
1
‘Ak
- ‘‘‘ :
A :
‘j A’ ‘“
A
1 ill
‘‘4+ A
- A’
7 ‘‘H A’ - — _ -‘
•\#
’
t
jk’
sAA
1
:-
* ‘‘;
L L,tJ’ ;
I
A
1)
A
A
‘A A
1
%)jll 3
+ 4 4c ¶
ii 3 A +tI
¶ —
l r- A
A
I A
1
j ¶+ 4
p
-,
“A
4’
1
A
I ,11
I A t
1
“
‘A
- “‘‘A’
I
‘A
t 1,
t”’J
++
1 A+2
;.
1
)-t-
’-+ 1
t
1 ‘
l+ H
t
A
‘A
‘1
- 4cH’r ‘‘
‘“-+‘
r-
414 74
/‘, A: A
‘
7il7 $*t “4 ‘-* 4A -‘
4$?V
‘‘At 4A?I A’ 1’ ‘
A ‘1 A I1 I ‘n
V
3-’
I’
A
34
t’’ ‘-A
‘$4
1
,
t A’
+k
i
1
‘Hti
‘H
$ ‘ ?
‘At
‘
)
)$‘%
-‘tb’
4 ‘%i4’
‘A
S’
-‘
-,‘ —
-g : t: ‘fl@ fr
‘
H
t
‘;
— ‘ A’jt’CI’ -*
‘‘
I.
A
‘
441 ‘AIH )
1”
Al 31’ Al
IA ‘-“‘—
17 4
‘A I Al t ‘S’4 i
7 *1r 144
tA
‘1
A
+‘Afl$/ ) 7 AlN+
[ $7
j
44 A
‘ <4’ /1
1/ A 7 I 7
I
11: ‘ $‘ ‘A 44II
jf%’- 1
AAr<l’
<<‘ ?t
“sr <‘ I
p I t
A 111 A
H
-‘
‘A’ “A‘ $?tk-+

A
At ‘A/VIA
kH\
+ )J+ ‘A 471 1 V
‘AAAA AL/Ifr IAA
$
,
A
l /7 A)
( N%
1 k{
4
1
1\ &
F 3 At
41
t1j;
:
A V
l) A
I
A 41 A
3?
&1 /J 1\
F 11:1: ) 4$
A ‘Al
A
,
4 ‘ 1’ -: 4 AA+
‘A ‘: A J + -$g7f%j_ <‘A
1. Substancje chemiczne I ich w1aciwoci
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Rodzaj mieszany: jednorodria.
SposOb rozdzieenia: odparowanie rozpuszczanika (wody) podczas ogrzewania roztworu.
Zadanie 2.
Sposób rozdzieenia: Wykorzystujemy zjawisko subbmacji jodu podczas ogrzewania. Miesza
nine umieszczamy w zewce, któr nakrywamy ko1b z zimn wod, a nastçpnie ogrzewamy.
Subbmujcy pod wpywem ogrzewania jod w zetkniçciu z zimnym dnem kolby resublimuje,
natomiast piasek pozostaje w zewce.
Zadanie 3.
Sposób rozdzielenia: Emulsjç umieszczamy w rozdzielaau. Odsta

warstwa oleju wiamy do czasu pojawienia sic wyranie widocznych warstw dwóch
cieczy. DoIng warstwç odtewamy do ztewki.
warstwa wody
Zadanie Li.
I: Oddzietenie opiWów etaza za pomoc magnesu, który po zbbeniu do mieszaniny przyciga op*ki
— —
eaza, oddzieajc je od piasku i sob.
II: Dodanie wody do mieszaniny sob i piasku. Sot rozpuszaa sic w wodzie, a piasek nie.
III: Fi[tracja: przygotowan w punkcie II mieszaninç piasku i wody przetewamy przez sczek umieszczony na
tejku. Piasek pozostaje na sczku. W ten sposOb oddzietamy piasek od mieszaniny wody i soti.
IV: Odparowanie wody: pozostaty p0 etapie III roztwór ogrzewamy. Po wyparowaniu wody w naczyniu
pozostaje sOt. W ten sposOb oddzietamy ostatni skiadnik mieszaniny, czyb sOt kuchenn.
Zadanie 5. termometr
A. W czasie destylacji mo±na rozdzie1i sub
stancje maj4ce rón Lotno, a tym samym
rónice si temperaturami wrzenia. chodnica
B. W chtodnicy nastçpuje skropLenie par
odparowanej substancji, która w postaci
ciekej zbierana jest do odpowiedniego
naczynia, zwanego odbieraLnikiem. odbieratnik
oddzietony skadnik
odprowadzanie wody doprowadzanie zimnej wody
Zadanie 6.
A. dekantacja B. sublimacja C. sczenie (ffttracja) D. sedymentacja
250 Czç II. Odpowiedzi

Zadanie 7.
A. destytacja B. chromatografia bibubwa C. odparowanie
Zadanie 8.
Odparowanie DestyLacja Chromatografla bibubwa

ropa naftowa
roztwor wodny soh kuchennej atrament
skropone powetrze
Zadanie 9.
Mieszanina jednorodna Mieszanina niejednorodna
woda + piasek
woda + s& kuchenna e1azo + siarka
cukier + woda piasek + siarka
woda + siarka
Zadanie 10.
1. koba miarowa 2. rozdzielacz 3. koba stokowa Li zlewka 5. ejek
6. koba okrgbdenna 7. biureta
Zadanie 11.
1—D 2—C 3—B LiE 5—A
Zadanie 12.
Metae: mied, sod, rubid, chrom, wapri
Niemetae: siarka, ften, fosfor, fluor, neon, wçgie
Waciwoci fizyczne metai:
1. maj4 metaliczny p&ysk 2. przewodz4 pr4d 3. przewodz4 ciepb
ub inne odpowiedzi, np. s to ciaa state (wyj4tek rte), kowalne, ci4giwe, twarde
Zadanie 13.
W czasie przemiany chemicznej powstaj4 nowe substancje o waciwociach odmiennych/
ró±nych/innych od waciwoci substancji wyjciowej.
W czasie przemiany flzycznej substancje najczçciej zmieniaj swój stan skupienia, nato
miast nie tworz sic nowe/inne zwizki chemiczne.
Zadanie Vi.
Przemiana fizyczna Reakcja chemiczna

topnienie todu spalanie wiecy
subtimacja jodu synteza wody z pierwiastków
przejde siarki jednoskonej w rombow stapianie siarki z ±eazem
topnienie parafiny spaanie magnezu
ciçcie papieru pieczenie ciasta
Zadanie 15.
8o
20
azot ten argon lone
Substancje chemiczne i ich w1aciwoci I 251

Zadanie 16.
A. miareczkowanie B. ogrzewanie C. destyacja D. separacja
Zadanie 17.
A. 1. dziura ozonowa
2. ozon (03)
8. 1. kwane deszcze
C. 1. efekt cieparniany
2. a) naturany para wodna,
—
b) sztuczny (antropogeniczny) — denek wg[aUV), freony, metan, tienki azotu.
2. Budowa atomu
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
a) 31 protonów, 70 — 31 39 neutronów, 31 eI.ektronów
b) 13 protonáw, 27 — 13 = it] neutronáw, 13 3 = 10 eI.ektronów
—
c) 17 protonów, 35 — 17 18 neutronów, 17 + 1 = 18 eektronów
Zadanie 2.
A = 202
Zadanie 3.
Uczba protonów = 12, hczba neutronów = 12, Uczba eektronów = 10
Zadanie 14•
Konfiguracja eektronowa:
atomu Ca: K
, atomu Ct: K
N
M
8
L
2 ,
7
M
8
L
2
kationu Ca
:K
2 , anionu C[: K
M
8
L
2 .
M
8
L
2
Typowy stopnieñ uttenienia w zwizkach:
atomu Ca: II atomu Cl: —I
Zadanie 5.
A. Pierwiastki nalece do tej samej grupy: Li, K, Na
Numer grupy: 1
Uszeregowane symbote pierwiastków: Li, Na, K
B. Pierwiastki na1e4ce do tego samego okresu: Li, N, Ne, Be
Numer okresu: 2
Uszeregowane symbole pierwiastków: Li, Be, N, Ne
Zadanie 6.
A. Zn — cynk
B. Wizanie jonowe
252 I Czçc II. Odpowiedzi

Zadanie 7.
A. Trzy róne czsteczki B. Br — Br, 81
81 Br Br
81 C. 7
m 9 158 u, 7
m 9 160
—
79 81
= U, m
8 1 = 162 U
Zadanie 8.
b) i d)
Zadanie 9.
b) d)
Zadanie 10.
c)
Zadanie 11.
Kation magnezu jest mniejszy od atomu magnezu, poniewa w kationie magnezu znajduje
si mniej powok etektronowych ni w atomie magnezu, a efektywny adunek jdra w katio
nie magnezu jest wyranie wiçkszy ni w atomie magnezu.
Zadanie 12.
J4dro atomu magnezu ma wikszy adunek dodatni ni jdro atomu sodu, a wiçc jdro
magnezu siniej przyci4ga dektrony i dtatego atom magnezu ma mniejszy rozmiar, mimo e
obydwa atomy maj4 tyte samo powok.
Zadanie 13.
a) 2
Ra —b- R 2n + He b) 2
Rn 2
F r +
Zadanie iLl.
A.cz B.y
Zadanie 15.
A. B.
A1.
22 M
26
Zadanie 16.
a)
Zadanie 17.
252
ru —‘- 23892
95 u + 2 He
I1
P
2 U emituje czstki a.
Zadanie 18.
159
65
Zadanie 19.
b)
Zadanie 20.
c)
Zadanie 21.
Th — He + 2
R a
Zadanie 22.
210
Po —p- 20682
Pb + 2
H e
Budowa atojnu 253

W podpowbce 3d mo±e sic zmieci maksymaLnie 10 el.ektronów.
Orbital. atomowy mote opisywa stan maksymal.nie 2 eektronów rónicych sic spinem.
5:5
Mn]
2
[ 1d
[
3
2
Ar]1is
8
25 : Ar]3d
[
]
2
Mn 18
[
5
A.azot—N
B. [N] : 3
7 2p
1s
2
2 s
C. 3
D. 3 podpowl.oki: is, 2s, 2
p
E. 2 powoki
F. 1 powfoka zamkniçta: K
A. [80] :2
2p
is
2 s l.ub [80]: 8
He]2s
[
2
2 p
B.
2p
m
2s
is
C.6 D.2
C.
Cr
1
L
5
3d ls
A. Masa atomowa = 214,3 u B. magnez — Mg
B
10
Liczba protonów 5 5
Liczba neutronów 5 6
Liczba eLektronów 5 5
25’ I Czç II. Odpowiedzi

A. Atomy B stanowi 80% wszystkich atomów boru. B. 10,8 u
A. Pierwiastek X to wapñ Ca. B. CaH

2 wodorek wapnia, CaO
—
—
— ftenek wapnia
C. CaH
2 + 2H 0
2 Ca(OH) + 2 H
2 —
2
A. 1
H — H
2
prot, — deuter H
1
B. — H
1 C. m(
H
2 —
2
H )14 U
a)
C.
10 elektronów
d)
c)
Si oraz S
c)
Uzasadnienie: Pierwszy dektron jest odrywany z powbki waencyjnej K, natomiast drugi
z niszej energetycznie powbki L.
n = Li, 1= 0,m 5
0,m = 5
Y21ubm 2
—Y
a) [ 6 : [Ar} 6
Fe]
2 3d
2
L1s b) [
Fe]
2 5:[
Arj
1 8 3d
6 c) [
Fe]
2 6:8
[
A r} 3d
5
Stan podstawowy: a) Stan wzbudzony: d)
A. Li + H — Li + p B. Emitowane s protony p.
28
A. Mg12 A1 + o1
28
13 —
e
B. Po rozpadzie wszystkich atomów jest Li0, w tym 5 atomów 28
Mg I 35 atomów 28AL Na
pocz4tku byo Li0 atomOw 28
Mg. W czasie kolejnych okresów poowicznego rozpadu liczba
atomów 28
Mg zmniejsza sic o pobwç.
i20 p.10 5
Miny wiçc 3 okresy poowicznego rozpadu.
Budowa atomu 255

e)
a)
‘ Soy
18A i 8 X, v
‘11 90
19A 1
39
X, X i
19 gx b)
1Oy
20A ,
90
X, ‘X
19 c) X i X oraz X I X d) 20’ X, X I X, X I X
20
X =
Mg + —p- He +
Zapis skrócony: Mg (H He) Na
207
83
Powstan 2 neutrony.
198
Hg
198
Zapis skrócony: Hg
198 (n; p) Au
A. proton, p B. 1
N + He O
1
+
12,5%
A. 81 dni. B. 3
Pa
9 — + U
2
A. = 2,5 godziny B. Po S godzinach
1,Og
,lYo minuty
7
‘r,
t12godzin
137— 0 137 Zateno masy

A. s5 —p- e
1 + Ba
9
S B. 87,5 mg izotopu 137
Ba C. Wykres: cezu-337 od czasu
2
185, 0 185
r + _
e
1 — 7605
2
c)
256 I Czçcf II. Odpowiedzi

3. Uktad okresowy pierwiastków
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Liczba atomowa Z okreia I.iczbç protonów w jdrze atomowym. Liczba masowa
A to
suma lczby protonów i neutronów w jdrze atomowym. W etektrycznie obojçtnym
ato
mie Liczba elektronów równa sic liczbie protonów.
Zadanie 2.
Symbo perwiastka: S
Konfiguracja w stanie podstawowym: K
6
M
8
L
2
Zadanie 3.
a) Sod ma wiçksz4 etektroujemno od potasu, poniewa etektroujemno maeje w grupie
wraz
ze wzrostem ticzby atomowej pierwiastka.
b) Gtin ma wiçksz e1ektroujemno od sodu, poniewa eektroujemno ronie okresie
w
wraz ze wzrostem iczby atomowej perwiastka.
Zadanie
o waciwociach chemicznych decyduj eektrony watencyjne, których ticzba jest iden
tyczna dta pierwiastków znajdujcych sic w tej samej grupie ukadu okresowego.
Zadanie 5.
Wraz ze wzrostem iczby atomowej pierwiastka w grupie ronie promieñ atomu, czyti wzrasta
od[ego eLektronów watencyjnych od jdra — etektrony s sabiej przycigane przez jdro
i mona je atwiej oderwa.
Wraz ze wzrostem ticzby atomowej pierwiastka w okresie ronie Liczba eektronów
watencyj
nych, które przy tej samej liczbie powtok i zmniejszajcym sic promieniu atomu s si[niej
przycigane przez jdro i dtatego trudniej je oderwa.
Zadanie 6.
Pierwiastek Na Mg ‘At Si .P .S Ct Ar
Wzór tLenku 0
2
Na MgO 3
O
2
At 2
Si0 0
PO 3
SO , 7
0
2
Ct —
TLenki kwasowe Ttenki zasadowe , TLenki amfoteryczne

0.307. SO
,,
3 10 S10
O
3
P 2 Na
O
2 , MgO 3
O
7
At
Poom rzserzony
Zadanie 1. -
rdzeñ atomowy
Konfiguracja eektronowa w stanie podstawowym: [zsMnj:is263s23pi5
MaksymaLny stopieñ utlenienia manganu w zwizkach: Vii eektrony walencyjne
Minimatny stopieñ utenienia manganu w zwizkach: II
Ukiad okresowy pierwiastków I 257

11 : 6
A. energia jonizacji B. kation sodu Na]
[ 2p
1s
2
2 s
C. Tak, promieñ kationu jest mniejszy od promienia atomu, poniewa± P0 oderwaniu elek
tronu w atomie sodu zmniejsza sic 1.iczba powtok eektronowych.
SJ:
1
{ 52 2p
1s
2
3
6
3 s
Siarka na&y do pierwiastkáw eektroujemnych i aby uzyska trwa konfiguracjç najbi
szego gazu szachetnego, przyjmuje dwa eektrony na ostatni4 powokç, stajc sic dwuujem
nym jonem, czyh anionem:
[52]
S + 2e ---—--‘ S 18
: ArJ
{
Rektrony waencyjne atomu siarki opisywane s orbitaami s (3s) i p (3p), siarka naey wiçc
do boku p w ukadzie okresowym.
Grupa: 17 Okres: 2 Nazwa pierwiastka: Ruor
Tienek manganu Charakter chemiczny Stopien utLenierna manganu
MnO zasadowy II
2
Mn0 amfoteryczny -
IV
7
0
2
Mn kwasowy VII
A. tworzenie anionu B. tworzenie kationu

Uzasadnienie: W czasie tworzenia anionu atom przyjmuje na ostatni powbkc eektronow
elektrony (eLektron), tak wiec promieñ anionu jest wiçkszy od promienia obojçtnego atomu.
Kiedy atom pierwiastka staje sic kationem oddaje etektrony, a jego promieñ zmniejsza
—
sic w stosunku do promienia obojtnego atomu.
A.iB.
UKLAD OKEESOWY PIEBWIASTKÔW
4 dpy
25C
Lkb
N\ --‘
258 I Czçc II. Odpowiedzi

C.
Etektrony watencyjne znajduj sic na

orbitatach: Atom pierwiastka naLezy do:
ns bokus
ns I np btoku p
ns I (ri-1)d btoku d
Uszeregowanie: Cs, Rb, K, Na, Li

Równania reakcji: 2 Cs + 2 H0
2 2 CsOH + H; 2 Li 2H
0
2 2 LIOH
—‘ + —
+ 2
H
I-i. Wizania chemiczne. Budowa czsteczki

Poziom podstawowy
Zadanie 1.
a) i\E = 0,9 wizanie atomowe (kowa[encyjne) spotaryzowane
b) zXE = 0 wizanie atomowe (kowatencyjne)
c) AE = 1,Li wizanie atomowe (kowalencyjne) spotaryzowane
d) tE = 0,14 wi4zanie atomowe (kowatencyjne)
e) AE 2,0 wizanie jonowe
f) AE 3,3 wzarne jonowe
Zadanie 2.
a) wi4zanie jonowe
b) K• :1: K — + [:a :j
atom atom kation anion
potasu chioru potasu chiorkowy
c) Wzór KG okreia stosunek ticzby jonow potasu do ticzby jonow chiorkowych
w krysztate
jonowym, wynoszcy 1: 1.
Zadanie 3.
c)
Zadanie Lj
b)
Zadanie 5.
a) NaCL (ch[orek sodu), CaO (ttenek wapnia)
b) NH
3 (amoniak), H S (siarkowodór)
2
c) CH (metan), N2 (azot)
Wizania chemiczrie. Budowa czsteczki 259

A. wçglan sodu — 3
C
2
NaO B. kwas azotowy(V) HNO
—3 C. siarczan(VI) amonu 2
— S O
(NH)
Wzór eektronowy: Wizania wodorowe: H /H
,H H\/H
Czsteczka wody ma budow poarn4, poniewa wystpuj w niej dwa wi4zania atomowe
spolaryzowane. Wsp&ne pary eektronowe przesuniçte s w kierunku atomu tienu I tam
gromadzi sic cz4stkowyadunek ujemny, natomiast p0 stronie atomówwodoru gromadzi si
czstkowy tadunek dodatni.
lub
Czsteczka wody ma budowe poarn, poniewa ma ksztatt ,,ktowy” i jest dipoem, czyl.i ma
niesymetryczny rozkad adunków eektrycznych w cz4steczce (róny od 0 moment dipoowy).
H + —-[Hm-——NH
3
:NH
j
Czsteczka Lubjon 3
NH NH 0
2
H 0
3
H
Typ hybrydyzacji atomu 3

centratnego
Liczba wotnych par etektronowych 2

1
na atomie centraLnym
Liczba wizaii typu 3 2 3
Ksztatt przestrzenny czsteczki piramida trygonatna tetraedr uktad ktowy piramida trygonatna
H Z’ C cZ!E C H
Orbitale watencyjne atomów wçga w czsteczce etynu 54 w stanie hybrydyzacji sp, a wiec
t miçdzy wi4zaniami wynosi 1800.
wszystkie atomy poloone s w [mu prostej. K
4
A.cy B.o C.n D.a
A. BCt B. CC1 C. BeCk

Hybrydyzacja: sp
2 Hybrydyzacja: sp
3 Hybrydyzacja: sp
e)
260 I Cz II. Odpowiedzi

Ksztat cz4steczki BeCt
: hniowy
2
Rysunek: Suma wektorowa momentów dipotowych wizañ jest

Cl—Be—Cl równa 0.
Ksztakt czsteczki SCI

: ktowy
2
Rysunek: S Suma wektorowa momentów dipolowych wizañ jest

CI. Cl róna od 0.
e)
Czsteczka 8H3 ma ksztatt trájktny.

Liczba wizañ sigma: 3
Liczba wolnych par elektronowych: (3 3 x 1)12 0 —
Liczba orbitali hybrydyzowanych: 3 + 0 = 3, czyI.i wystçpuj trzy orbitale hybrydyzowane,

z czego wynika, e atom B jest w stanie hybrydyzacji sp
.
2
Konfiguracja elektronowa atomu berylu:
Diagram.
Konfiguracja elektronowa atomu berylu: Bej: 2
Hej2s
[
.
/ Elektrony walencyjne znajduj sic na podpowtoce 2s.
2
Rzd wizania = 1/2 (2 — 2) = 0.
\.f/°2 Nie ma efektu wicego, wiçc czsteczka Be nie jest
- Atom Be - Be Atom Be stabilna energetycznie.
Zadan+
Moliwe wi4zania wodorowe (wystarczy zaznaczy dwa z nich):
Nazwa: metan Nazwa: eten Nazwa: etyn

Typ hybrydyzacji atomu C: sp
3 Typ hybrydyzacji atomu C: sp
2 Typ hybrydyzacji atom U C: sp
Liczba wizari typu o. Liczba wizañ typu o- S Liczba wizañ typu o- 3
Liczba wizaiI typu ir 0 Liczba wizañ typu t. I Liczba wizañ typu 2
Liczba atomów lecych Liczba atomów ecych Liczba atomów le±4cych
wjednej ptaszczynie: 3 w jednej pkaszczynie: 6 w jednej pIaszczynie: Li
Wizania chemiczne. Budowa czsteczki

I 261
A. B.
0
/\
H H HC—O
3
HC—d
3 /H H
H CH
—
3 O
5. Rodzaje reakcji chemicznych. Reakcje

utleniania—redukcji
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
a), b), f)
Zadanie 2.
a) Fe + S — FeS (synteza)
3 —‘- CaO+ C0
b) CaCO t
2 (analiza)
3+ H
c) SO 0 —‘- 3
2 S0
2
H (synteza)
7+ H
d) G
0
2 0 —p- 2 HC[O
2 (synteza)
+ H
e) Mg + 2 HCL — MgCt
2 f
2 (wymiana pojedyncza)
f) CuO + H2 Cu+ H0
2 (wymiana pojedyncza)
3 + HO. —ø AgCI + HNO
g) AgNO 3 (wymiana podwójna)
Zadanie 3.
a) wymiana podwójna b) synteza c) wymiana pojedyncza d) wymiana pojedyncza
e) anaiza f) anaiza
Reakcjami ut[eniania-redukcji s reakcje: c), d), f).
Zadanie L
Równania reakcji:
3 + C —‘ 2
1.L1HNO CO + Lj NO
2 + 2H
0
2 2. L HNO
3 + S — 2
SQ + Lj 2
NO + 2H
0
2
Bilans e[ektronowy:
1. Nv + 1e Nw/Li —
2. NV + 1e NV/Li
5V
C° — Li e —‘ CV 5° — Li e
Reakqa 1 Reakqa 2
Proces utleniania Co_eCv
Proces redukcji NV + 1 e N NV + 1 e — NIV
Utleniacz 3
HNO 3
HNO
Reduktor C S
Zadanie 5.
3 +
a) Fe
S
2 Lj HG 2 FeC + S + 2H
S
2
FeW + 1e FeN I. 2 +2e
51 —2 e
— 2e —‘- S°
262 I CzçL II. Odpowiedzi

b)2AgNO —- 2Ag
3 + 2
2N0 +
Ag’ + 1 e — Ag° / 2 +2 e
NV + 1 e — NIV
/ 2 +2 e
20” — — 20° 4e
1
—
c) Cu + Lj HNO
3 —‘ Cu(N0
2
)
3 + 2 NO
2 + 2H
0
2
Cu° — 2 e — Cu” —2 e
NV + 1 e — NV
/ 2 +2 e
Zadanie 6.
NHC + NaOH —‘- 3
NH + NaC + O
2
H
Zadanie 7.
SO + 2 HNO
2
Ag
3 3 — 2 AgNO
3 + t
2
S0 + 0
2
H
Tak, jest to mofliwe, gdy w tych warunkach (rodowisko kwane) nastçpuje odbarwienie
roztworu manganianu(VII) potasu.
5H0 + 2 KMn0, + 3 HS0 — 2 MnSO,, + K
C
2 S0 + 10 CO
2 2 + 8H 0.
2
2 C” — 2 e — 2 CIV I. 5 —10 e
Mn” + 5 e — Mn” / 2 +10 e
a) HBrO
3 + 5HBr —‘- 3H
O + 3Br
2 2
BrV + 5e —p- Br° +5e
Br’ — 1e — Br° /-S —5e
b) 2 NaOH + Br 2 —p- NaBrO + NaBr + H 0
2
Br° + 1 e —p- Br’ +1 e
Br° — 1 e —‘- Br’ —1 e
c) SO + 2 HNO
2
Ag
3 3 —‘ 2 AgNO 3 + 502 + HO
2
to nie jest reakcja uteniania-redukcji
d) 3CuS + 8HN03 — 3Cu(NO 2 + 3S + 2ND + LIHO
)
3
S” — 2 e — S° / 3 —6 e
NV + 3 e — N”
/- 2 +6 e
e) 2 — HNO
3HN0 3 + 2ND + H 0
2
N” — 2e NV
—2e
N” + 1 e — N” / 2 +2 e
f) 2 NaOH + NO + NO 2 — 2 NaNO 2 + H
O
2
N” — 1 e —p- N” —1 e
NIV + 1 e —b-
+1 e
g) 6Hg + 8HN03 (N0 + 2ND + LIH
3Hg
2
)
3 O
2
2 Hg° — 2 e —‘ 2 Hg’ / 3 —6e
NV + 3 e — N”
/ 2 +6e
h) + 10 CuSO + 16 H 0 —p- 10 Cu + LI H
2 PO + 10 H
3 SO,,
2
14 P° — 20 e — Lj pV
—20 e
Cu” + 2e —‘ Cu° /1Q +2De
Rodzaje i-eakcji chemicznych. Reakcje utleniania-redukcji 263

i) H
AsO
3 + H — 3
S
2 AsO
H + 0
2
H + S
AsV + 2 e —p- As’ +2 e
0
S — 2e — —2e
a) CoS + N0
3 + L
1 H + S + NO + 2 H
— 0
2
3
Co
S —S° 2e — —2e
Co” — 1 e —- Co” —1 e
NV + 3 —RN” +3e
b) C[0 + 2r + 2H C + 2 + H 0
2
C + 2e C’ +2
2 — 2e 2 10 — —2 e
c) 0 + 2W — Ni
NIS + H
2 2 + S + 2H 0
2
S_u — 2e — S° —2e
0’ + 1 e O” / 2 +2 e
d) 8 + H SO + 8 H
2 LI 2 + HS + LI H
2 — 0
2
2I’ — 2e 21 —8e
SVI + 8 e S” —
+8 e
e) 2 SO
2 + 6 Sn
3 2 + 12 H 2 + 5 Sn + 6 H
SnS 0
2
2 SV + 2 6 e — 2 S” +12 e
Sn
Sn” — 2e —
—12e
a) 2 +2 NaOH
2 CLO 2 + NaCLO
NaCtO 3+ H
— 0
2
b) LIKCLO
3 + KCI
1
3KCLO
—
c) 3+2 H
2 Mn 0
2 2 + Mn0
Mn 2 + LI H
-
A. 8. C. D.CLBr
—iii —ii I —iii —ii’ I DI —ii ‘Ii
C_C\
3
H —
HO—CH
—
2 CHO
CH C——CH
H
3 —c—CH—CH
3
CH
—
2 COOH
OH o a
2M
2 + S Pb0
2 + LI H 2 MnO + 5 Pb
2 + 2H
0
2
2
)
3
Ba(N0 —‘ BaO + NO + NO
2 + 02
— stopieñ utenienia siarki VI

2
SO
SVI_ pelni funkcj tyko ufleniacza
S — stopieñ
2
H uttenienia siarki —Il
S” — peni funkcjç tytko reduktora
26’i Czç II. Odpowiedzi

6. Podstawowe prawa ± pojçcia chemiczne.
Stechiometria
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Masa jednego atomu flenu jest równa 2,66 10-23 g, a masa jednej czsteczId wody wynosi
2,99 10-
g.
23
Zadanie 2.
Z 20 g Uenu polczy si 80 g miedzi.
Zadanie 3.
W 5,1.1 g üenku azotu(V) znajduje 1
e 0,25 moLa atomów ttenu 1 0,1 mota atomów azotu.
Zadanie Li
Procentowa masowa zawarto azotu jest du±o wiçksza w satetrze amonowej ni w satetrze
potasowej.
Zadanie 5.
Stosunek moLowy: 1: 3
Stosunek masowy: 1 moL 160 g/mot: 3 moL 28 g/moL = 1.10: 21
Zadanie 6.
Sad i chior cz4 sic ze sob w stosunku motowym 1: 1.
Zadanie 7.
NaLey stopi 625 kg miedzi, 250 kg cyny 1125 kg cynku.
Zadanie 8.
a) m(MgO) = ‘40 u, M(MgO) = ‘40 g/mot
b) 3
CO = 106 u, 3
2
m(Na
) CO 106 g/mol.
2
M(Na
)
c) 0
12 = 180 u, 0
H
m(C
)
6 12 = 180 g/moL
H
M(C
)
6
) = 148 u, M(0
d) m(0
3 ) 148 g/mot
3
e) m(CuSO, 5 H0) 250 u, M(CuSO 5 H
2 0)
2 . 250 g/mol
Zadanie 9.
Masa 2,314 mota NaOH jest równa 93,6 g.
Zadanie 10.
W 10 g etanu znajduje sic okoo 2,007 1023 cz4steczek tego zwizku.
.
Zadanie 11.
Masa 1023 czsteczek metanu jest równa 2,66 g.
Zadanie 12.
Masa tej próbki wynosi 3,55g.
Zadanie 13.
Objçtc 1 g arkowodoru wynosi 0,66 dm
.
3
Podstawowe prawa i pojecia chemiczne. Stechiometria 265

Zadanie 114.
4 i zajmuje objçto 1,12 dm
Próbka metanu o masie 0,8 g zawiera 0,05 mota CH .
3
Zadanie 15.
StosunekmotowyCa:C:O 1:1:3StosunekmasowyCa:C:O = 8
1
Lj0:12:1 = 10:3:12
Zadanie 16.
Stosunek motowy At : S = 2 : 3 Stosunek masowy At : S = 9 :16
Zadanie 17.
Jest to szeciofluorek ksenonu — .
6
XeF
Zadanie 18.
3 azotan(V) amonu.
NH,,N0 —
Objto Smoti ttenu w tych warunkach wynosi 82,59 dm

.
3
Objto 1 mota gazu (doskonatego) w temperaturze 20°C i przy cinieniu normatnym

wynosi 2L1,014 dm
.
3
, 0,15 mota ZnO oraz 0,08 mota Zn.

Mieszanina poreakcyjna zawiera 0,05 mota Mo
3
0
2
Objçto gazów p0 reakcji wynosi 10 cm

.
3
Uwaga: pomiar objçtoci prowadzony jest w warunkach normatnych, w których woda jest
w stanie cieldym!
p 0,393 g/dm
3
3 wody zawiera 55,56 moti wody.

1dm
Objçto 1 mola ciektego wodoru (T —25S°C) wynosi 28,2 cm

.
3
5208 mota 8,31L

4 •1300 K
iR mot K
v 101325 Pa
=5,555 m
3 = 3
5555dm
3 gazów o temperaturze 1300 K.

W wyniku rozktadu 1kg hydrazyny powstanie 5555 dm
Jest to wapr — Ca.
266 I Cz II. Odpowiedzi

Wzór sumaryczny mocznika: CH0N
2
Wapno palone zawiera 12,5% masowych CaCO

.
3
A. wzór sumaryczny B. wzór struktura[ny C. wzoru elektronowego (wzoru Lewisa)

D. wzór empiryczny (elementarny) E. wzór rzeczywisty
A. a) 2 NH + — 22N0 + 2 H 0 + H
2
N’—6e — N” / 2 —12e
-H
20° + 2 2 e
. 2 /. 3 +12 e
b) 2 N0 + 02 ------- 2 N0
N” — 2 e —D N” / 2 —Li e
2 0° + 11 e — 2 0” +Li e
B. 16,8 dm
3 °2
1,23 . 1023 atomów H
7. Klasyfikacja zwizków nieorganicznych,

Teorie kwasów i zasad
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
a) kwas azotowy(IlI) b) kwas wçgowy c) kwas chtorowy(VII) d) wodoroflenek sodu
e) tenek glinu f) wodorottenek miedzi(II) g) wodorotlenek e1aza(II) h) tenek wapnia
Zadanie 2.
a) HNO
3 b) 2 H
S c) Mg(OH)
2 d) Fe(OH)
3 e) Ca(OH)
2 f) H
3
S
2 0 g) K
0
2 h) 3
H
P 0
Zadanie 3.
a) anion siarczanowy(VI), kwas siarkowy(VI), H
S0
2
b) anion chlorkowy, kwas chiorowodorowy, HC[
c) anion metakrzemianowy, kwas metakrzemowy, 3 SiO
2
H
d) anion choranowy(VH), kwas chlorowy(VH), HC[0
Zadanie i.
+ °2
SO + °2 kat.
2 3
SO
Ca + /2 02 — CaO
CaO + SO
3 —‘ CaS0
Klasyfikacja zwizkOw nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad 267

Zadanie S.
1. 2 Mg + °2 2 MgO
— tlenek magnezu
2. MgO + 2 HG 2 + H
MgG — 0
2 chLorek magnezu
3. MgG
2 + 2 NaOH 2 + 2 NaCL
Mg(OH)— wodorotlenek magnezu
2 —n- MgO + H
Mg(OH) 0
2 tenek magnezu
5. MgO+H
2 0
2
Mg+H—
Zadanie 6.
tenek wçga(Il) ttenek obojçtny
—
tenek wçga(IV) — t[enek kwasowy

2 + 2 NaOH
CO — CO + H
2
Na
3 0
2
tienek sodu t[enek zasadowy
—
0 + 2 HG
2
Na — 2 NaCI + H
0
2
ilenek krzemu(IV) tenek kwasowy
—
ogrzewanie
2 + 2 NaOH
Si0 SiO + H
2
Na
3 0
2
z wod reaguje CO
2 I Na0
2
2 + H
CO 0
2 —C0
2
H
3
0 + H
2
Na 0 —‘- 2 NaOH
2
Zadanie 7.
A. tenek wapnia, tienek magnezu, ftenek sodu
B. 1, 213
C. CaO + H0 —k Ca(OH)
2 2
MgO + H 0
2 — 2
Mg(OH)
0 + H
2
Na 0
2 — 2 NaOH
Zadanie 8.
CaO CeO W probówce 1 nastpiIa zmiana barwy wskarrika
z czerwonej na ótopomarañczow, w pro-
bówce 2— brak zmian.
HO ± oran NaOH +
metytowy fenoloftaleina
Wnioskl: Tienek wapnia reaguje z kwasem, a[e nie reaguje z zasad. lienek wapnia ma charakter zasadowy.
Równanie reakcji: CaO + 2 HU --— 2 + H
CaG 0
2
CaO + NaOH -— reakcja nie zachodzi
Zadanie 9.
A. 1. Roztwór w kolbie stokowej zmieni koor na czerwony.
2. Roztwór w koWie stokowej zmieni koor na czerwony.
3 + 2 HG
B. 1. CaCO —2 + CO
CaCI 2 + H
SO + 2 HCI
2. 3
2
Na — 2 NaCI + SO
2 + H 0
2
Zadanie 10.
A. Otrzymano wodoroflenek ghnu. A(SOj
3 + 6 NaOH — 2 A(OH)
3 + 3 NaSO
B. Substancja rozpuci sic w probówce ii 2.
C. Ma charakter amfoteryczny.
268 Cze II. Odpowiedzi

a) chLoran(VII) potasu, K
0+G
2 7 —‘ 2 KGO
0
2
b) chiorek wodorotenek wapnia, Ca(OH)
2 + HO. — CaGOH + H
0
2
c) diwodorofosforan(V) sodu, NaOH + H
PO —p- NaH
3 PO + H
2 0
2
d) wodorofosforan(V) magnezu, Mg(OH)
2+H PO —‘ MgHPO +2 H
3 0
2
e) wodorowçg[an wapnia, CaCO
3 + CO 2+ H 0 — 3
2 Ca(HCO
2
)
f) wodorosiarczek potasu, KOH + H
S —‘ KHS + H
2 0
2
heksacyjanoeazian(II) potasu — woda (1/3)
H— + H’ H .E± H—N—--H + [Ia_H

H H
B. Cz4steczka amoniaku, NH3 — jest zasad Lewisa (poniewa jest donorem pary eektrono
wej), a kation czsteczki wody kwasem (poniewa jest akceptorem pary eektronowej).
a),c)
Kwasy: 2
H, 3
O H, NH
O Zasady: 2
H, Of-F, NH
O 3
Tyfkokwasy: H, HG, 2
O
3 H
S O Tyko zasady: NH
, OW, Cr, F
3
a) HGO, HGO
, HC[0
2 , HC[O, b) H
3 PO, H
3 SO, HCfO,
2
c) H
S, HG, d) H
2 PO, HNO
3 , e) HCI, HBr, HI
3
3
[AU
0
2
1
6 G)H
jon centrafny ligand(y) hczba koordynacyjna
a) chorek heksaakwagtinu d) wodorotlenek tetraaminacynku(II)

b) heksatiocyjanianoeazian(III) potasu e) heksacyjano±eazian(III) eaza(II)
c) 3
[Ag(N
}
2
) CI. H
Anion bçdcy jednoczenie kwasem i zasad: anion wodorosiarczanowy(IV) HS0

3 —
Równanie iustrujce waciwoci kwasowe: HS03 + H O

2 2
3
S0 + O
3
H
Równanie i1ustrujce waciwoci zasadowe: HS0
3 + H O == 3
2 S0 + OW
2
H
Zdaie
HCO
j
3 ako kwas: HC0
3 + H 0 == C0
2 2 + H
3 O
3
3 + NaOH
NaHCO CO + H
2
Na
3 —
0
2
jako zasada: HC0
3
HCO 3 + H C0 + OW
2
H
3
3 + HG—- NaCI + H
NaHCO O + CO
2 2
Klasyfikacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów

i zasad 269
8. Waciwoci wybranych pierwiastków
i ich zwizków blok s -
..
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
S to pierwiastki bardzo aktywne chemicznie, ktáre atwo reaguj4 z ttenem i par wodn
zawart w powietrzu.
Zadanie 2.
19 : K
A. K]
[ M
8
L
2 B. argon — Ar
Zadanie 3.
W Uenkach berytowców wystçpuj4 wizania jonowe, gdy rónica eektroujemnoci Uenu
i kolejnych beryowców jest wçksza od 1,7.
Zadanie i.
A. Gçsto sodu jest mniejsza od gçstod wody (sod pywa na powierzchni wody).
B. W czasie tej reakcji wydzieLa sic wodór.
C. RoztwOr zabarwi sic na ko[or matinowy.
D. Roztwór ma odczyn zasadowy.
E. 2 Na + 2 H 0 — 2 Na + 2 OW + H
2 2t
Zadanie 5.
Rysunek: Obserwacje: W probówkach wytrca sic biay osad.

3
C
2
Na
— Oj 3
C
2
Na
— Oj
Wnioski: W reakcjt wçg(anu sodu z chiorkiem wapnia

I chlorkiem magnezu powstaj trudnorozpuszczal.ne
sole wapnia i magnezu.
Równania reakcji:
2+3
CaCI CO
2
Na 3 + 2 NaC1
CaCO
CaCI 2 MgCI 2
2+3
MgCI CO
2
Na 3 + 2 NaCt
MgCO
Zadanie 6.
Najgwatowniej reaguje z wod rubid. Reakcja btowców z wod przebiega wedtug ogO[nego
rOwnania:
2X + 2H 0
2 — 2X + 20W + H t.
2
Atom titowca X przechodzi w kation )C. Kationy tworzy najatwiej rubid, ktorego eektron waken
cyjny jest najbardziej oddalony od jdra.
Zadanie 7.
A. 2 LiOH + CO
2 3
C
2
L10 + 0
2
H B. 2,75 kg
Zadanie 8.
A. Na 2 CO 3 1OHO
2
B.C m = 3
lmoVdm
Zadanie 9.
a)Mg + 2HCL — MgCt + 2H
2 t
2 b) Mg + 0
2
2H —‘ 2
Mg(OH) +
c) Ca + 2 H
0
2 — 2 +
Ca(OH)
270 Czc II. Odpowiedzi

Zadanie 10.
Rysunek: Obserwacje: W probówce 2 wytrci si osad.

3
C
2
NaO 3
C
2
NaO
Wnioski: Zachodzi reakcja:

1. 2. ROwnanie reakcji:
2 + 3
Ca(OH) CO
2
Na 3
CaCO + 2 NaOH
NaOH 2
Ca(OH)
Zadanie 11.
1. 2 Mg + °2 — 2 MgO; zwi4zek ,,A”
2. MgO + H0 —a- Mg(OH)
2 .
2 zwizek ,,B”
3. Mg(OH)
2 + H SO — MgSO, +
2 2H
0
2
i. Mg(OH) + 2 HCL—- MgC
2 + 2 0
2
H
S. Mg + 2 H
0 — Mg(OH)
2 2+ H 2
5. Mg + 2 H
0 —‘ Mg(OH)
2 2+ H 2
6. MgO + 2 HC[ — MgO.
2+ H 0
2
A. Mg
:K
2 , tak4 sama konfiguracjç eektronow4 ma np. kation sodu: Na: K
8
L
2 .
8
L
2
ivig Ui —‘ vIg Ui
B. \;.•
C. MgO+2HCt — 2
MgCt+
O H
Zadanie 12.
Probówka: 1 — KC[, 2 — LiCL 3 — NaQ
Zadanie 13.
Sod jest bardzo reaktywnym metatem: w zetkniçciu z powietrzem pokrywa sic warstw4 tien
ków i soti, np. wçgLanOw, ktOre wchodz
4 w sklad Ottoszarego natotu.
Zadanie iLl.
A.
Rysunek: Obserwacje: Potas w zetknicciu

z wod zapala sic, roztwory w obu
krysta[izatorach zabarwiaj sic na
0+ - H
2
H 0+ -
2 malinowo.
fenotoftaleina fenoloftaleina
Wnioski: Potas reaguje z wod bardziej gwaltownie ni sod; potas jest metatem bardziej aktywnym
chemicznie ni sod.
B. S
4 to reakcje redoks.
Bitans etektronowy: Bilans etektronowy:
2
2Na+2
0 H —- 2NaOH + 2H
2 2K
O
2 —-2K +2OH+2
H H
Na° —le — Na’ /2 —2e K°—1e——’K’ /2 -2e
2H’+2e——2H° ±2e 2H’+2e2H° +2e
Zadanie 15.
A.2 B.3 C.Li D.1
W1aciwoci wybi-anych pierwiastkow i ich zwizków — blok s 271

Zadanie 16.
Zawarto procentowa masowa wody w gipsie dwuwodnym wynosi 20,9%, a w gipsie powod
nym 6,21%.
uniwersatny
papierek
wskaniko
CaD CaO CeO
Obserwacje Wnioski
Zmiana zabarwienia roztworu z czer- CaO reaguje 2 kwasem sonym.

Probowka 1 - -
23
wonego na zoktopomaranczowy.
Probówka 2 Brak zmiany barwy. CeO nie reaguje z NaOH.

Papierek uniwersany zabarwia sic CaO reaguje z wod. Odczyn kwas soLny NaOH(
woda
Probówka 3
na niebiesko. p0 reakcji jest zasadowy. oran metylowy + fenoloftaleina
flenek wapnia ma charakter zasadowy, poniewa reaguje z kwasem, a nie reaguje z zasad.
Reaguje równie z wod. Roztwór wodny wodorotenku wapnia ma odczyn zasadowy.
Ráwnania reakcji:
CaO + 2 H —b- Ca 2 + H0
2
0 —‘ Ca
CaD + H
2 2 + 2 0H
wodór
Równania reakcji:
1. Zn + 2 HG — ZnCI 2 + Ht
2
HCL Zn + 2H —‘- Zn 2 + 2
H
t
Zn
Wodór na I stopniu utlenienia: H

2 — amoniak
0 — woda, NH
3
2 wodorek baru
Wodór na —I stopniu utenienia: NaH — wodorek sodu, BaH —
A. Wi4zanie jonowe
B. Stopieñ utenienia wodoru w wodorku wapnia wynosi —I.
2 + 2H
C. CaH 0 —‘- Ca(OH)
2 2 + 2 Hf
0. V = 2,214 dm
3 wodoru
A. K + —p- K0
2
B. 2 2
K0 + 0 — 2 KOH + H
2H
2 0 +
2
20 +1e — 2O
20 — I e — 2 O
Stenie roztworu NaOH wynosi 2%.
272 I Czc II. Odpowiedzi

Zadanie 5.
Stçenie procentowe tego roztworu wynosi 20%.
Zadanie 6.
W 250 g wody morskiej znajduje si 7,5 g soti.
Zadanie 7.
Stç±enie procentowe tego roztworu wynosi l.10%.
Zadanie 8.
Potrzeba 192 g cukru I 288 3
cm wody.
Zadanie 9.
Stçenie molowe tego roztworu wynosi 11 mot/dm
.
3
Zadanie 10.
Objçto tego roztworu wynosi 0,8 dm
.
3
Zadanie 11.
W 120 cm
3 roztworu wodnego NaCt o stçeniu 0,2 mol./dm
3 znajduje sic 1
0,02L mota NaCt o masie 1,1-i g.
Zadanie 12.
W 300 cm
3 roztworu wodnego NaOH o stçeniu 0,5 mot/dm
3 znajduje sic 6000 mg NaOH.
Zadanie 13.
Stçenie motowe tego roztworu wynosi 1,36 mot/dm
.
3
Zadanie V4.
Stçenie motawe tego roztworu wynosi 1
18,
- i motJdm
.
3
Zadanie 15.
Stçenie procentowe tego nasyconego roztworu wynosi 211,2%.
Zadanie 16.
Rozpuszczatno AgNO
3 w wodzie w temperaturze 313 K wynosi 318 g/100 g H
0.
2
Zadanie 17.
W danej temperaturze w 350 g wody mote sic rozpuci maksymatnie 1110 g CuSO. Stenie
riasyconego roztworu wynosi 28,6%.
Zadanie 18.
Wykrystatizuje 146,1 g azotanu(V) sodu.
Zadanie 19.
A. dopuszczatay bd odczytu: (1—) 10 g H
0
2
Tcmperatura[0C] 0 20 ‘iO 60 .80 100
Rozpuszcza1not mocznika [g/100 g F-1
0j
2 70 110 170 250 1400 730
Rozpuszcza1no sacharozy [g/100 g 2
H
0 1 180 200 2140 290 360 1490
B. 80% C. 50 g 0.73—100°C E. 0—73°C

F. 73°C, rozpuszczatno ok. 330 g/100 g H
0, C 77%
2
Uk1ady dyspeTsyjne i ich charakteTystyka

I 289
Zadanie 20.
AJ,2 B.]
Zadanie 21.
Obserwacje: Cukier szybciej rozpuszcza sic w zewce numer 1.
Wnioski: rn wiçkszy stopieñ rozdrobnienia substancji, tym atwiej j rozpuci.
Lib: Rozdrobnienie substancji rozpuszczanej przyspiesza proces jej rozpuszaana w cieczy.
Stenie procentowe tego roztworu glukozy wynosi 33,3%.
CD 10 2
Wykrystalizuje 20,15 g 3
2
Na H
0 . Odparowano 1011,35 g wody.
NaIey rozpuci 14,036 g NaCL
St±enie moowe tego roztworu wynosi 0,01 rnoljdm

.
3
Rozpuszczono 5614,5 dm
3 gazowego amoniaku.
a) C(toIuen) 2,314 mol/dm

3 b) C(benzen) 8,140 moVdm
3
Butelka zawiera forrnaUnç, czyLi wodny roztwór rnetanau.
Stçenie motowe esencji octowej wynosi 114,3 mol/dm

.
3
Wicksz gçsto ma roztwór NaOH.
3 wody mona rozpuci ‘17,55 g KMnO.

W 0,75 dm
Po ogrzaniu tego roztworu do temperatury 60°C mona w nim rozpuci jeszcze 3145 g
azotanu(V) amonu.
3 gazowego amoniaku (T
3 wody mona rozpucic okoo 688 dm
W 1 dm 293 K), c= 314,3%.
Stenie molowe tego roztworu wynosi 2,63 mcVdm

.
3
290 I Czç II. Odpowiedzi

Przyldad ukiadu Orodek dyspersyjny Substancja zdyspergowana
szklo dab stale ciabo stale
powietrze gaz ciecz i dab stale
dezodorant gaz ciecz
dym gaz dab stale
gazowana woda minerabna ciecz gaz
jodyna diecz ciabo stale
krochma ciecz dab stale
pumeks dab stale gaz
Wzór sumaryczny Rozpuszczatno w wodzie

Nazwa substanqi
substanqi [g/100 g wody]
wçglan wapnia 3
CaCO 00013
wodorowçglan wapnia 2
)
3
Ca(HCO 0,189
Trzeba u±y 2,5 cm

3 2-molowego roztworu siarczanu(VI) amonu I 97,5 cm
3 wody.
Roztwór Llmotowy naley rozcieñczy i00 razy.

Naley odmierzy 0,5 ml Ll_molowego roztworu I wlac do kolby miarowej o pojemnoci
200 ml. Nastpnie naley dola wody do kreski zaznaczonej na kolbie miarowej, czyli uzu
petni wod zawarto kolby do 200 ml.
Naley zmiesza 180 3

cm 1-molowego roztworu 1120 cm
3 roztworu 0,5-molowego.
Zadnn -
Naley odway 2,69 g staego CuCl

2 I przenie ca nawakç substancji do kolby miarowej
o pojemnoci 200 ml, u±ywajc do tego celu lejka. Nastçpnie naley dola do kolby nie
wiek4 ilo wody, tak aby rozpuci cay chlorek miedzi(II), a w koñcu uzupeni wod4 do
kreski kolbç miarow4.
Za dan
Naley zmiesza ze sob 62,5 g roztworu o stçeniu 10% I 187,5 g roztworu o stçeniu 2%.
Lacinia
W naczynku wagowym naley odway 1,11 g CaCl
, a nastçpnie uywajc lejka, naley cal
2
sól przesypa do kolby miarowej o pojemnoci 100 ml. Do kolby naley dola niewietk
objeto wody I miesza a do rozpuszczenia sic soIl. Po rozpuszczeniu soIl nale±y dopelni
wod kolbç do kreski.
Zadanie 22.
Naley odparowa 20 g wody.
Uklady dyspersyjne i ich charakterystyka 291

__________
Przykadowa odpowied:
Rysunek:
2.}j
nasycany roztwór zawierajcy

w temperaturze Pojemnik nierozpuszczon
pokojowej z kostkami sólw temperaturze
roztwór NaCI odu pokojowej
Obserwacje: 1. Pa ochbdzeniu roztworu sot krystatizuje.

2. Po ogrzaniu roztworu sOt rozpuszcza sic.
Wnioski: Rozpuszczatno chorku sodu wzrasta wraz ze wzrostem temperatury.
Po ogrzaniu wody do temperatury pokojowej zmniejszya si rozpuszczaIno rozpuszczo

nych w niej gazów 1 zaczçy sic one wydzieta w postaci widocznych na ciankach naczynia
pçcherzyków.
A. Wraz ze wzrostem temperatury rozpuszczano gazów w wodzie zmniejsza sic.

13. Siarkowodór
C. Cinienie
Rysunek: Obserwacje: W zlewce 2 cukier rozpuszcza sic

mieszanie znacznie szybciej.
depta ciepla
wade woda Wnioski: Mieszanie przyspiesza proces rozpusz
czania substancji.
2.
Obserwacje:
1. WodorotLenek sodu rozpuszcza sic w wodzie, a probówka ogrzewa sic.
2. Wçg[an wapnia nie rozpuszcza sic w wodzie, powstaje zawiesina.
3. Chtorek miedzi(II) rozpuszcza sic w wodzie, a roztwór zabarwia sic na niebiesko.
li. Siarczan(VI) baru nie rozpuszcza sic w wodzie, powstaje zawiesina.
5. Azotan(V) sodu bardzo dobrze rozpuszcza sic w wodzie, powstaje bezbarwny, kLarowny
roztwár.
A. 1 roztwór waciwy, 2 roztwór koloidalny

— —
B. Efekt TyndatLa
C. Obecno w roztworze cz4steczek koLoidu o bardzo duych rozmiarach, które rozpraszaj4
wiato.

12.Równowagi w roztworach
wodnych elektrolitów
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
A. Równanie czsteczkowe reakcji: 3 CO + CaCt
2
Na 2 — CaCO 3 + 2 NaCI
ROwnanie jonowe pene: 2 Na4 + C03 + Ca 24 + 2 Ct — CaCO
3 + 2 Na
4 + 2 Ct
Równanie reakcji jonowe skrócone: C0
2 + Ca
3 24 3
CaCO
B. Mieszaninç poreakcyjn14 przedstawia ztewka b).
C. Mo±na otrzyma 20 g osadu.
Zadanie 2.
a) 2
C(N
S 0) a = 0,6 mol/dm
; Cm(NaN0
3 ) Q,L
3 1 mol/dm
3
b) [Na
] 1,6 mot/dm
4 ; [S0
3 ] = 0,6 mot/dm
2 ; [N0
3 j
3 = 0,Ll mot/dm
3
Zadanie 3.
A. Rozpuszczono chtorek potasu (KCt) i chorek wapnia (CaG
).
2
B. Rozpuszczono S moti KG i 2 mote CaCt
.
2
Zadanie L(*
7 podan iioci4 kwasu azotowego(V) przereaguje 146 g MgO.
Otrzymamy 27,14% roztwór wodny azotanu(V) magnezu.
Zadanie 5.
C 0,163 mol/dm
3
Zadanie 6.
= 0,114 mota.
Zadanie 7.
a) HNO
2 4 + N0
H 2 2 —anion azotanowy(III)
N0 c) NaOH -—— Na
4 + 0H OW—anion wodoroflenkowy
b) H
S
2 2H + HS
4 HS—anionwodorosiarakowy d) CuCt
2 ’ + 2 Ct
2
Cu CE—anion chiorkowy
HS izz H4 + 2
S 2_
— anion siarczkowy e) Mg(N0
2 ——- Mg
)
3 24 + 2 N0
3 — anion azotanowy(V)
3
N0
Zadanie 8.
a) KCI + K
S0 ——‘- reakcja nie zachodzi
2
b) BaCt
2+ K S0 —‘- BaS0 + 2 KG
2 Ba
24 + S0 — BaS0
c) KNO
3 + 3 CO —p- reakcja nie zachodzi
2
Na
d) Pb(N0
2 + 2 KI — PbI
)
3 2 + 2 KNO 3 24
Pb + 2t — 2
Pb1
Zadanie 9.
Probówka 1: 10
P0 + 6 H 0
2 14 H
P0
3
P0, z= H
3
H 4 + H P0 jony H
2 4 pH <7
Probówka 2: SiC
2+H 0 — reakcja nie zachodzi
2
= pH = 7
Probówka 3: MgO + H 0
2 — 2
Mg(OH)
2 — Mg2
Mg(OH) 4 + 2OHjony0F-1 pH>7
Probówka 14: + H
0 —p- 3
2 S0
2
H
S0 =± H
2
H
3 4 + HS0
’ jonyH
3 ’ pH<7
4
A. w probówce 3 B. w probówce 1 I LI C. w pro bówce 2
Rownowagi w roztworach wodnych elektrol.itów 293
Zadanie 10.
Obserwacje: RoztwOr w probówce 1 odbarwi sic, a w probówce 2 zmeni barwç na ±ót.
Wnioski: W obu probówkach zaszla reakcja zobojçtniania. Jest to reakcja kwasu z zasad, w wyniku
której powstaje sóL
ROwnania reakcji:
1. HS0 + 2 NaOH —‘ Na S0, + 2 H
2 0
2
2 + 2Na + 20W
2H+S0, 2Na + S0 + 2H 0
2
H+0W ——‘
3 + NaOH — 2
2. HNO +H
3
NaNO
0
3 + Na* + OW —‘ Na + N0 +
H + N0
0
2
H+0W—’H
Zadanie 11.
Probówka Zmiana pH
1 bezzmian
2 wzrost
3 wzrost -
Zadanie 12.
C0
2
H
3 3 + H
HC0 H
S
2 O —p- HSO + H
3
HC0 2+ H
3
CO HSO 2
S0 + H
Zadanie 13.
Etektro[ity slabe ELektroLity mocne
, NaOH, KOH, HG, Ca0H)
S0, HNO
NaCI, H
2 3 2 S0,
, HGOg, K
2
H 2 SO 3’ HNO 2’ HCIO
, KNO
2
)
3
Mg(N0 2
Zadanie 114.
PO + 3 NaOH —‘- Na
A. H
3 PO + 3 HO
3
Równanie jonowe: 3 W + PO 3 + 3H
3 + 3 Na + 3 OW — 3 Na + PO 0
2
Rownarne jonowe skrocone: H + OH —‘ 0
2
H
typ reakcji: reakcja zobojçtniania
CO + Ca(N0
B. 3
2
Na 2 —p- CaCO
)
3 4r + 2 NaNO
3 3
ROwnanie jonowe: 2 Na + C0 2
3 + 2 + 2 N0
Ca 3 3 +2 Na + 2 N0
CaCO 3
Równanie jonowe skrócone: C0 2 + Ca
3 2 —v CaCO
r
3
Typ reakcji: reakcja strcania osadu
Zadanie 15.
Stçenie kwasu wynosi 1 moVdm
.
3
Zadanie 16.
Rysuneic Papierek Obserwacje: W jednej z probówek

papierek barwi sic na niebieskow innej
na czerwono, a w kotejnej nie zmienia
swojej barwy.
2. 3.
Wnioski: Roztwôr KOH ma odczyn zasadowy, roztwór HG ma odayn kwacny, a woda ma odczyn obojçtny.
Równania reakcji:
KOH —-i’- K + OF-F HG --i- W + cr H + H ii H 0 + 01-F
3

Zadanie 17.
Obserwacje:
A. Wytrca sic óty osad.
B. Wytr4ca sic biay serowaty osad.
Wnioski:
A. Równanie czsteczkowe: 2 K! + Pb(N0
2 —‘ Pb!
)
3 2 + 2 KNO
3
Równanie jonowe skrócone: 2 F + Pb
2 2
Pb! —
B. Równanie czsteczkowe: KCI + AgNO

3 —b- AgCt + 3
KNO
Równanie jonowe skrócone: CF + Ag — AgCL
Naey odwa±y 1,12 g KOH, umieci w kotbie miarowej o pojemnoci 200 cm 3 i rozpuci
w niewielkiej itoci wody. Otrzymany roztwór naLey dopetni wod do objçtoci 200 cm
.
3
Stçenie roztworu NaOH wynosi 0,01 mo[/dm

, a pH tego roztworu ma warto 12.
3
Probówka 1 Probówka 2 Probówka 3

Barwa papierka uniwersatnego 6tta czerwona (róowa) niebieska
Substancja (wzór) 3
NaNO A1CL 3
C
2
Na O
Barwa fenotoftateiny bezbarwna bezbarwna - matinowa
Odczyn obojçtny kwasowy zasadowy
2
3
C0 + 0
2
2H 3
C
2
H 0 +20H
Równanie reakcji brak reakcji + 3 H0
3
At 3
At(OH) + 3H tub:
CO + H0 3
HC0 + Of-F
pH12
Naey zbada odczyn obu roztworów. Roztwór chtorku potasu ma odczyn obojçtny, a roz
twár chorku gtinu kwasowy. Chtorek glinu, jako sot sabej zasady i mocnego kwasu, utega
hydrotizie kationowej:
34 + 3 H
Al 0 == A1(OH)
2 3 + 3H 4
RoztwOr 3SiO ma odczyn zasadowy. Jest to sot mocnej zasady i sabego kwasu, która
2
Na
w roztworze wodnym utega hydrotizie anionowej:
SiO + 2 H
2
Na
3 0 == 2 NaOH + 3
2 SiO
2
H
Si032 + 2 H 0 == 2 0H + 3
2 S10
2
H
.
Zasada: Si0
2 Kwas: H
3 0
2
Zadan
A. HJPO =± H
4 + H
PO
2 anion diwodorofosforanowy(V)
PO == H
2
H 4 + HPO
2 anion wodorofosforanowy(V)
2 == H + PO
5
HP0 3 anion fosforanowy(V)
B. H
> H
4 PO> HPO
2 > POT> Of-F
2
Rownowagi w i-oztworach wodnych elektrolitôw 295

Badamy odczyn tych roztworów za pomoq uniwersalnego papierka wskanikowego. Jeii
papierek zabarwi sic na niebiesko, to roztwór zawiera choran(l) potasu.
Uzasadnienie: KGO jest so( mocnej zasady KOH i stabego kwasu ch[orowego(I) HGO I da
tego w wodnym roztworze tej soti zachodzi hydroliza anionowa:
CI.0 + H 0
2 HGO + 0H
Z koei chtoran(VIl) potasu jest so1 mocnej zasady KOH i mocnego kwasu HGO
. KC10 nie
4
uega hydrotizie I datego roztwór ma odczyn obojtny.
A. Roztwór ma barwç matinow.

B. Woda amoniakalna ma odczyn zasadowy.
C. Amoniak 3(NH nie jest zasad we&ug teorii Arrheniusa. Czsteczka NH
) 3 nie moe
odszczepia anionu 0H.
Na rysunku 1 prawie wszystkie czsteczki HA s zdysocjowane, zatem rysunek ten nie przed
stawia roztworu sabego kwasu.
Na rysunku 2 zauwaamy wyran przewag ticzby czsteczek niezdysocjowanych (HA) nad
Liczb cz4steczek zdysocjowanych (jony H i Aj. Rysunek 2 najtepiej przedstawia roztwór
sabego kwasu HA.
Fe + 3 H
1. 3 0
2 3+ 3W
Fe(OH)
Odczyn wodnego roztworu FeCt3 jest kwasowy (pH <7).
2. Hydroliza nie zachodzi i odczyn roztworu jest obojçtny (pH = 7).
3. NHI
1 + H 0 =± NH
2 3 H 0 + H
2
Odczyn wodnego roztworu NHC1 jest kwasowy (pH <7).
L CH
COO + H
3 0 =± OW + CH
2 COOH
3
Odczyn wodnego roztworu 2 COO)
3
(CH
C a jest zasadowy (pH > 7).
2 + 2H
5. 2 NHLI + C0
3 0
2 2 NH
3H 0 + 3
2 C0
2
H
Odczyn wodnego roztworu 3 C0 jest w przybLieniu obojçtny (pH
2
(NH) 7).
3 nastpio roztworzenie wodoro

Obserwacje: Po wprowadzeniu kwasu sotnego do AL.(OH)
ttenku glinu. Roztwór jest bezbarwny, a uniwersatny papierek wskanikowy zabarwi sic na
róowo (czerwono).
Wnioski: Zasza reakcja pomiçdzy kwasem solnym I wodorottenkiem gLinu:
3 + 3 HG
At(OH) — AtG + 3 H 0
2
3 + 3H
AL(OH) At + 3 H 0
2
(Liczba moli HG w roztworze = 0,3 dm3 lmoLJdm
3 = 0,3 mota. Z równania reakcji wynika,
3 reaguje z 3 motami HG. Do reakcji uyto 0,1 mota A1(OH)
e 1 mol A1(OH) 3 I 0,3 mota HCI,
czyb itoci stechiometryczne, tzn. obydwa reagenty przereagoway caWowlcie.)
) ma odczyn kwasowy, poniewa ta sot utega hydro
Otrzymany roztwór chtorku glinu (AtCt
3
tizie kationowej:
3 + 3H
AtCt 0 =± A1(OH)
2 3 + 3 HG
3+ 3H
At 0
2 3 +3 H
A1(OH)
Staa dysocjacji kwasu etanowego wynosi 1,77 .

Stçenie amoniaku w wodzie wynosi 0,001714 moVdm
.
3
W roztworze znajduje sic 0,0025 mola kationOw wapnia Ca

2 oraz 0,0050 moa anionów
ch[orkowych.
[Wj = 0,667 moVdm

.
3
pH= —og[H]2 ‘ pOH114—pH12
H + 2
0
2 H == 3
0 H + OW
O
zasada kwas
[H’] 8 1O mol/dm
3 ‘ pH 2,1
Stopieñ dysocjacji wynosi 20%.
Stopieñ dysocjacji a 0,001 (0,1%)

c asteczek zdysocjowanych = 1 iO moL,fdm
3
ccz4steczek niezdysoqowanych = 0,01—1 iO = 9,99 1 O [mol/dm
];
3 [HJ = 1 10 moVdm
; pH = 5
3
K=1,11 10
Ladan
Wytrci sic osad chiorku srebra(I), poniewa iLoczyn steñ jonow w tym rozworze wynosi
1,0 i0 i jest duo wiçkszy ad ioczynu rozpuszcza1noci AgG w tych warunkach.
Nie wytrci sic osad szczawianu baru, gdy itoczyn stç±eñ jonow w roztworze wynosi ok. Lj,Ijlj iO
.
i jest niszy ad ioczynu rozpuszcza1noci szczawianu baru w podanych warunkach.
Zadartie 2;,
a) Wyraenie na ioczyn rozpuszczanoci: I = 2 [Pb
[rJ
]
RozpuszaaIno sob (oznaczona jako x): x = 1,21 i0
3 mol/dm
, poniewa I (2x
3 . 2 x = 14x
3
Stçenie nionow w roztworze: [f} = 2,142 i0 moljdm
3
Stçzenie kationOw w roztworze: [Pb
j = 1,21 10 moVdm
2 .3
b) Wyraenie na iloczyn rozpuszczanoci: I = {Sj[Zn
9
2
Rozpuszcza1no sob (oznaczona jako x): x 1,05 1012 mo[/dm
, poniewa I x x x
3 2
Stçenie anionów w roztworze: [52_] 1,05 10 mol/dm
3
Stçenie kationów w roztworze: [Zn
] = 1,05 10_12 mol/dm
2 3
Zadanie 26.
,HNO HF, HC[0, HCN
2
HCIO
,
Rownowagi w i-oztworach wodnych elektrolitów

I 297
13.Efekty ciepine reakcji
Reakcje egzotermiczne: a) i c) Reakcje endotermiczne: b) i d)
c)
c)
x = {2 mole (+90,25 ki/mol) + Li mole (—285,8 kJ/mol) + 3 mole 0} {3 more

—
(—20,6 ki/mol) + 2 mole (—1711,1 Id/mole)] = —552,27 kJ

Standardowa entalpia tej reakcji wynosi /-H° = —552,7 Id.
AH = (1 mol 9116 ki/mol + 3 mole 1136 kJ/mot) (2 — 3 mole 390 k.J/mol) = —86 frJ
Entapia reakcji wynosi AH —86 Id.
b)
Q =17,9 Id
= —1676 ki/mol
LH (HI
)
0 = —26,5 ki/mol
-iO Id
1
—25
= —635 ki/mol C
H
6

59,8ki
—395,9 kJ/mo
Nie
tH° = —312 kJJmo C

6
H
2
AH°= —1220 kJ/moI
= —632 kJ
= 180,8 kJ
= —li 56 ki
Ld i
Q = 89 kJ
= +0,115 Id
A. CH 3 COOH (c) + 20 2(g) — 2 CO 2(g) + 2 H 2 0 (c) —871,7 Id

B. AHJ = —871,7 kJ/moI
A—i 8—2 1
C—E 3
D—E 2
E—E F—Eu
A. Ukad otwarty to ukad, który moe wymienia z otoczeniem: masç I energiç.

B. Uktad zamknity to ukad, który moe wymienia z otoczeniem tyko energ-iç.
C. Ukad izoowany to ukad, który nie wymienia z otoczeniem ani masy, ani energii.
Zadae 2E.
Odwracalne: B, D, E Nieodwracalne: A, C, F, G
Zadane 2
A. Przemiana zachodz4ca pod statym dnieniem to przemiana izobaryczna.
B. Przemiana zachodzca w staej objçtoci ukadu to przemiana izochoryczna.
C. Przemiana zachodzca w staej temperaturze to przemiana izotermiczna.
D. Przemiana zachodz4ca bez wymiany ciepta z otoczeniem to przemiana adiabatyczna.
Efekty ciepine reakcji 299

1. C 2.D 3.13 LA
La c -
C, A, B
11.. Kinetyka i statyka chemiczna
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
B
Zadanie 2.
B
Zadanie 3.
• Rysunek: 1-molowy roztwOr 1-rnoowy roztwór Obserwacje: W jednej z probówek gaz wydziea si
wodny HCI wodny HCt bardziej intensywnie.
1. 2
Wnioski: rn wiçksze rozdrobnienie substratu, tyrn
reakcja zachodzi szybciej.
Mg() Równanie reakcji:
Mg+2HG — +H
MgC1
2
Zadanie 1
L
Obserwacje: W jednej z probówek gaz wydziela sic bardziej intensywnie.
Wnioski: rn witksze stçenie substratu, tyrn reakcja przebiega szybciej.

Równanie reakcji: Zn + 2 HCt ——‘ ZnC + H 2
Zadanie 5.
Obserwacje: W jednej z probówek gaz wydziela sic bardziej intensywnie.
Wnioski: rn wysza temperatura, tym reakcja zachodzi szybciej.

Równanie reakcji: Fe + 2 HCI 2+2
FeCI
- H. -
4
Zadanie 6.
Wnioski: W obecnoci kataizatora reakcja przebiega szybciej, katalizator jest wiçc substan
cj zwiçkszajc4 szybko reakcji.
Rota wody: Jest katalizatorem.
Równanie reakcji: Mg + 12 2
MgI --“-
Zadanie 7.
B
Zadanie 8.
C
Zadanie 9.
C
300 I Czçf II. Odpowiedzi

A
TB >
MoIiwe odpowiedzi:
Zwlçkszenie powlerzchni cynku, np. przez rozdrobnienie.
Zwiçkszerne stçenia roztworu wodnego HCL
Ogrzanie zwiçkszenie temperatury.
Dodanie katatizatora.
Al C
A.2N
0
2 S —
+ °2 B. v = kjN
O
2 j C. v = 3
61
m
5
.
1
s odm
O
Woda obni±a temperature ukadu, wskutek czego bardzo mao czsteczek reagujcych osiga
energiç ráwn przynajmniej energii aktywacji I reakcje utteniania ustaj.
Zadanie 13.
Czysty tten ma wiçksze stçenie ni tien w powietrzu. W takich warunkach zachodzi wiçcej
zderzeñ aktywnych, co zwiçksza szybko reakcji I sprawia, e ttce sic w powietrzu uczywko
w ttenie rozpata sic wiçkszym pbmieniem.

A.II B.! CJV D.II!
v=k [H 3 [N
]
2 ]
2
zmiana cinienia —‘ zmiana objçtoci — zmiana stçenia
k 3 ]) 2[N
2
(2[H ]
2
V = 16k 3 [N
]
2
[H ]
2
v/v 16
A. Rysunek 1 dotyczy wykresu szybkoci reakcji z udziaem kataizatora.

B. Rysunek 1 — czas dojcia do stanu równowagi: 1 sekunda.
Rysunek 2— czas dojcia do stanu równowagi: i sekundy.
A. Staa równowagi K 0,02. B. [A]> [B]
Stenia reagentów w stanie równowagi wynosz odpowiednio:

[A] = 0,116 moVdm
3 , [C] = [D] = 0,311 moVdm
, [B] = 0,26 mo!Jdm
3 .
3
K’ = 0,5 1016
]
2 ’.
[No [502]’
K
Nie. [503]’- [No]’
[N
0
2 j = 0,12 mot/dm
.
3

Stçenie pocztkowe wodoru jodu wynosz odpowiednio: 2 mol/dm
3 I 3 motjdm
.
3
0,33 mol/dm
3
a) K
= [NH
2
]
3
b) K
= ]
2
[co
]. [H
2
[N 3
]
2 [03]
55)2
(1
K= =3355
0,87 (0,143S)
.
Stçenie pocztkowe H: 2,76 mo[/dm

2 3
Stçenie pocztkowe N: 1,6145 mol/dm
2 3
Obserwacje: Po dodanlu KOH roztwór pocztkowo zabarwia sic na bardziej intensywny mabnowy koor
I wydzie[a sic gaz, nastpnie barwa roztworu powraca do pocztkowej intensywnoci.
Wnioski: Wprowadzenie nadmiaru jonow Of-F pochodzcych z dysocjacji KOH do ukadu przesuwa
równowagç reakcji dysocjacji amoniaku w kierunku odtwarzania gazowego amoniaku.
Równanie reakcji: NH
3+ H 0 zz± NH + OF-F
2
Skoro równowagowe stenie produktu NH 3 wynosi 8 mo[/dm

, tzn. ze przereagoway nastç
3
pujce liczby moli substratów: 14 mole N
2 112 moli H
2
] 3 + 14 7 [mol/dm
2
[N ]
3
] =1+12=13 [mol/dm
2
[H ]
3
A. przesuniçcie równowagi w prawo B. przesuniçcIe równowagi w lewo

C. nie zmienia pooenia równowagi
A. Szybko reakcji zmaleje 16 razy. B. Szybko reakcji wzronie 81 razy.

C. Szybko reakcji wzronie 256 razy.
Obserwacje: Po dodaniu kwasu solnego w probówce pojawia sic biay osad.
Wnioskl: Dodanie do ukadu bçdcego w stanie równowagi nadmiaru jonow CF pochodzcych z dysocjacji
HCI przesuwa równowage reaki dysocjai sob w lewo wytrcanie osadu nierozpuszczonego NaCI).
Równanie reakcji: NaCI Na + CF
Zadmie
a) v2Lt3k b)v2,79k

Poziom podstawowy
Zadanie 1.
1. reakcja nie zachodzi ti.reakcja nie zachodzi
2. Zn + HgCL
2 —‘ ZnC[ 2 + Hg 5. Zn + 5 S0 —‘ ZnSO
2
H + 2
H
5 — ZnSO + Cu
3. Zn + CuSO
Zadanie 2.
Pojemnik nikiowy:
a) nikie zareaguje z CuSO(aq) roztworu nie mo±na przechowywa w pojemniku nikowym:
—
5 + Ni
CuSO — NiSO + Cu
(q) — roztworu nie mona przechowywa w pojemniku nikiowym:
b) nikie zareaguje z AgNO
3
3 + Ni —‘ Ni(N0
2 AgNO 2 + 2 Ag
)
3
Pojemnik miedziany:
a) mied nie reaguje z CuSO(aq) roztwór mona przechowywa w pojemniku miedzianym:
—
3 + Ni —p- reakcja nie zachodzi

AgNO
(q)_ roztworu nie mo±na przechowywa w pojemniku miedzia
b) mied zareaguje z AgNO
3
3 + Cu
nym: 2 AgNO — 2 + 2 Ag
)
3
Cu(N0
Zadanie 3.
Obserwacje: Zarówka wied sic
w jednym z obwodów.
Wnioski: Roztwór wodny soLi kuchennej jest eLektrohtem, czyli przewodzi prd (obwód 1), natomiast roztwór
wodny sacharozy nie jest eLektroLitem. W wodzie NaG dysocjuje na jony btdce nonikami prdu eLektrycznego.
H,O
Równanie reakcji: NaCI Na + CL
Zadanie L*
Rysunek:
HO
j HO>< HO >< H,O >< H,0 ><
Obserwacje: Gaz wydzieta sic w probówkach 1 i 2; w próbówce 3 metaL pokrywa sic rdzawym, a w Li biakym
nalotem.
—
Wnioski: Zdolnot do reagowania z wod zmienia sic w szeregu napiçciowym metaLi metaLe znajdu
—
jce sic na pocztku szeregu s bardziej aktywne chemicznie ni± metaLe znajdujce sic daLej w szeregu.
Równaniareakcji: 2Na + 2H 0 —‘ 2NaOH + 2H
2 3 Ca + 2H 0
2 -- 2 + H
Ca(OH) 2
ogrzewarne - ogrzewarne
2 Fe + 3 H
0
2 2 03 + 3 H Zn + [l20
Fe ZnO + Ft 2
301i Czç II. Odpowiedzi

Zadanie 5.
Reakcje zajd w probówkach: 114.
Ráwnania reakcji:
1. Zn + 2 HO. —‘ ZnC[2 + H 2 Lj•Fe + 2 HCI —“ FeCt + H
2 2
2. Mg + 2 HO. —‘ MgC + H 2 5. Cu + 2 HCI. —ø reakcja nie zachodzi
3. Sn + 2 HO. —a- SnC2+ H 2 6. Ag + 2 HCI reakcja nie zachodzi
Zadanie 6.
Reakcje zajd w probówkach: 1-6
Równania reakcji:
1. 3 Cu + 8 HNO 3(rozc.) 3 Cu(NO)3 2 + 2 NO + L H 2 0
2. Cu + HNO 3(stçz.)
1i Cu(NO)3 2 +2 NO 2 + 2 H 2 0
—“
3. Cu + 2 H 2 SO ti(stz.) — CuSO‘ + SO 2 + H 0
2
Lj 2 Ag + 2
SO(StcZ) —b- Ag
2
H SO + SO
2 2 + 2H O
2
5. 3 Ag + 14 HNO
(,OZC) — 3 AgNO
3 3 + NO + 2 H O
2
6. 3 Ag + 1i HNO
()
3 3 AgNO
—“ 3 + NO + 2 H O
2
Zaric
Reakcja 3 zachodzi samorzutnie.
CuSO, + Fe —p’ FeSO, + Cu
Schemat ogniwa i obliczenie SEM:
(—) Fe I Fe I Cu (+)
II Cu
2 2
Anoda: Fe —p’ Fe 2 + 2e Katoda: Cu 2 + 2e —p- Cu
SEM =0,314 V — (—0,1414 V) = 0,78 V
Zadar
A. Anoda: 2 Cr° — 6 e + 2 Cr
;
3
Katoda: 3 Pb
2 + 6 e —p’ 3 Pb°
B. E+
1 = Epb2,Ipb —SEM=_0,1L1V-_0,60V=_0,7LiV
Zadanie 3.
A. Ogniwo I: (—) Ni I Ni
2 I Cu (+);
I ICu
2 C. W ogniwie I pótogniwo nikiowe jest anod.
Ogniwo II: (—) Zn I Zn
2 I INi
2 I Ni (+); W ogniwie II pótogniwo nikowe jest katodLi.
B. SEM
1 = +0,314 V (—0,26 V) = 0,60 V
—
1 = (—0,26 V) (—0,76 V) = 0,50 V

SEM —
Zadan’e
Czas trwania eektro1iz\I wynosi okoo 143 S.
Zadanie .
A. Katoda: Mg
2 + 2e —p- Mg B. Masa wyprodukowanego magnezu wynosi 53,7g.
Anoda: 2 CU —‘ 2e +C
2
Zadanie 6.
a) katoda H
; anoda Br
2 2 c) katoda H
; anoda CI,
2
b) katoda H
; anoda 02
2 d) katoda A; anoda 02
Elektrochemja I 305
A. W probáwce 2. C. W probáwce 1, poniewa roztwór w probówce 3
B. W probówce L1 ma odczyn zasadowy, co spowalnia korozjç.
D. Lj, 5, 3, 1,2
KG CuSO,, 3
NaNO
pH roztworu przed etektroliz4 pH = 7 pH <7 pH7
pH roztworu p0 e1ektroizie pH >7 pH <7 pH>7 -
proces katodowy 0
2
2H + 2e tCu
20W+H
±
2 2e Cu° 0
2
2H + 2e 20W + 2
H
proces anodowy 2 C[ — C1 + 2e 2H
0
2 — e ± H + 02 0
2
:2H
a) NHCI. —-- NH + C[
proces anodowy: 2 C[ — C1 2+2e
proces katodowy: 2 NH + 2 e — 2 NH 3 + H 2
0
7
H
b) HCOONH,, HCOO +
procesanodowy:2HC00 —e 2 t+H + 2e
2C0
f
proceskatodowy:2NH+2e —b- 3 + H
2NH t
2
c) charakterystyka produktów gazowych:
: gaz o charakterystycznym zapachu;
3
NH
: bezbarwny, bezwonny, pany gaz iejszy od powietrza;
2
H
: bezbarwny, bezwonny gaz ciçszy od powietrza, powoduje mtnienie wody wapiennej;
2
C0
: zieonkawy gaz o charakterystycznym zapachu.
2
Cr
NaLey w praktyce tworzy takie mikroogniwa, w których anod nie jest materia’ karoserii
samochodowej (e1azo nie uega uflenianiu, Czy[i niszczeniu), [ecz uywany btachowkrçt.
W zwizku z tym naey uy ocynkowanych bachowkrçtów.
Proces katodowy Proces anodowy
HCI 2H + 2e —‘ 2
H t+2e
2
2C1C1
50L,
2
H 2H + 2e 0
2
2H 11e+14H +
KOH 0
2
2H + 2e — + 20W 0W— 2
0
2H
f +1ie
+0
2
Mg(OH) 0
2
2H + 2e — f
2
H + 20W OW — 2H
0
2 + e
2
ZnC[ 2
Zn + 2e Zn 2CL 2
Ct + 2e
CuS0,, *
2
Cu + 2e Cu 0
2
2H e+ H* + 03
C00Na
3
CH 0
2
2H + 2e — 20W + t
2
H C00
3
2CH 6
H
2
2e+C + t
2
2CO
G
5
NH 2NH + 2e — 3
2NH + 2
H 2C1— C[
2 + 2e

Rysunek: Obserwacje: W probówce 2 roztwór p0 pewnym czasie
Cu Ni traci ekko niebieskie zabarwienie, w probówce 1 w tym
samym czasie nie nastpi adne zmiany.
1. 2.
Wnioski: Nikiel jest bardziej aktywny ni mied
NiS0 CuSO, i wypiera mied z roztworu jej soli.
Równanie reakcji: CuSO
4 + Ni — NiSO + Cu
2 + Ni — Ni
Cu 2 + Cu
A. Anoda: Fe° — Fe 2 + 2e
Katoda: 2+L1e+2H
0 —
B. 1. 2 Fe
2 + 11 OW — 2 Fe(OH) 2
2. 2 Fe(OH)
2 + /2 °2 + H 0 ---——‘ 2 Fe(OH)
2 3
3. 2 Fe(OH)
3 —‘- Fe 3 + 3 H0
0
2
C. Niektóre metate, takie jak np. gtin, chrom i cynk, s odporne na korozjç, gdy na ich
powierzchni tworzy sic szczetnie przytegajca warstewka ttenku zabezpieczajca metat
przed datszym uttenianiem. To zjawisko nazwane jest pasywacj.
A. Protektory to meta[iczne powoki, np. z cynku tub magnezu, stanowi4ce anodç; stosuje
sic je w rurocigach tub wnctrzach zbiorników przemysowych.
B. Metaticzne powbki ochronne z metati o wyszym od etaza potencjale standardowym
stanowi tzw. katodow warstwç ochronn.
C. Metabczne powtoki ochronne z metati o niszym od etaza potencjate standardowym
stariowi tzw. anodow warstwc ochronn.
D. Niemetaticzne powoki ochronne maj za zadanie izotacjç powierzchni metati od dostepu
tienu i witgoci (witgotne powietrze), dtatego np. mosty czy ogrodzenia matuje sic farbami
otejnymi tub takierami.
A. Reakcja katodowa: Mn0

2 + LI H + 2 e — Mn + 2 H 0
2
Reakcja anodowa: 2 Cr
2 —p- 2 Cr 3 + 2e
Sumaryczne równanie reakcji: Mn0
2 + Ij H + 2 Cr
2 —‘ 2 Cr3 + Mn
2+ 2H 0
2
B. Reakcja katodowa: Ct
2 + 2 e — 2 Ct
Reakcja anodowa: S0 + 2 OW S0 + 2 H
0 + 2e
2
Sumaryczne równanie reakcji: S0 + 2 OW + Ct
2 S0 + 2H + 2 Ct
0 —
Zadai-iie iE.
A. — 0,20 V B. —0,098 V
£adame i’.
Schemat pétogniwa Reakcja eLektrodowa Typ pólogniwa

1. Pt! H
!H
2 2H + 2 e z= H
2 gazowe
2. Ag! AgCt CL AgG + e zz± A + CL II rodzaju
3. Pt I 2
Sn
* , Sn
5 2 zz± Sn’ + 2e
Sn redoks
Li. Fe Fe
2 Fe zz± Fe
*+ 2 e
2 metaliczne (I rodzaju)
Zadanie 18.
B.
Elektrochemja I 307
C.
Substancja Katoda Anoda

(,OPOflV)
2
BaCt 2
Ba + 2e -_ —-‘- Ba 2 Ct- -—
t
2
Ct + 2e
q>
2
BaCt 2H
0
2 + 2e 2
H + 2 OW 2 CC — 2
C1 + 2e
2
Zn + 2e Zn 2 CL 2
Ct + 2e
ZnC1 2
Zn + 2e — Zn 2 CC — 2
Ct + 2e
NaOH (topony) Na + e Na 0H 2
0+e
2H
f +0
NaOH() 2H
0 + 2e
2 2
H + 2 OW 0W 0
2
2H t
2
+o + e
COPIOY>
3
O
2
A1
At
*
3 ±3e__A1 20 02 + e
:4
160 Wçglowodory I fluorowcopochodne

!III wçglowodorów
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
1. C + 2H
2 CH __
3 + 12HCJ. —‘- LIA[C1
Li. AC 3 + 3CH
2 --- CH, + H
2. CO + 3H 0
2 5. CH
COONa + NaOH —a- CH + 3
3 CO
2
Na
3. AC
3 + 12 2H —p- 3
O CH+ Li 3
At(OH)
Zadanie 2.
Przykadowe rozwizanie:
Izomer 1 Izomer 2 Izomer 3
CH3
—
CH
—
2
3 C—CH
CH CH
—
—
2
3 CH—CH
CH —CH—CH—CH
CH
3
3
CH 3
CH 3 CH
CH 3
Nazwa izomeru 1: 2,2-dimetylobutan Nazwa izomeru 2: 3-metylopentan
Nazwa izomeru 3: 2,3-dimetyobutan
Zadanie 3.
1. 3
np.CH
—
2
+ CH Br
2 —---‘ —
CH
-
—
2
3 ---CH
CH—CH
CH + HBr
HCCH Br
2. CHCH + 2
CL —b
3. 2
—
3
CH
— CH=CH
CH + O
2
H —
CH
—
2
3 H—CH
CH
OH
CL
11.
—
3
CH
—
2 cF=CH—CH
CH + HCI — CH
—
—
2
3 —CH
CH
3
CH 3
CH
S. 2
—CH=CH
3
CH + 2 3
H ——CH
—
2 CH

Zadanie Li.
Temperatura topnienia Temperatura wrzenia - Stan skupienia w temperaturze pokojowej

Pentan —129,7°C 36,1°C ciecz
Propan —187,6°C —‘12,2°C gaz
Heksan —95,3°C 68,7°C ciecz
Zadanie 5.
2
NO
cwanie0Waflie
bromowanie sulfonowanie
Br H
3
-SO
Warunki przebiegu
nitrowania sutfonowania bromowania ch[orowania
, H,SO
3
HNO SO, SO
2
H 3 3
FeBr 3
FeCI
Zadanie 6.
1. jodoetan 2. 2-jodopropan 3. 1-jodopropan
A. prawda B. fasz C. fasz
Zadanie 7.
1. 3
CH
—
2 CH + ——- 2 —
3
CH
-
— —CCH
GH + HO.
2. 23
CH
—
— Ci + KOH ° 2
CH 3
CH
— OH
CH + KCI.
ALO,
3. 2C
3
—
- --O CH
HH —CH=CH + H
3
CH
2 0
2
14 2—CH=CH + H
3
CH 2 —---‘- 3
CH
—
2 CH
Zadanie 8.
Obserwacje: Roztwór bromu w probówce 3 odbarwia si. W pozostatych próbowkach brak zmian. —
Wnioski: Wçg(owodory nasycone I aromatyczne nie reaguj w podanych warunkach z roztworem bromu,
natomiast wçglowodory nienasycone reaguj z bromem, odbarwiajc jego roztwór.
Równanie reakcji:
— CR
3
CR — CR
2 — CR 0-i—- CR
2 3 + Br2 — CR
3
CH 2 CH — CH(Br) — CH(Br) — CH
2 —
3
Zadanie 9.
Najwaniejsze surowce naturalne zawierajce wgowodory to ropa naftowa I gaz ziemny.
Zadanie 10.
Schemat dowiadczenia: Obserwacje: W jednej 2 prObowek roztwór odbarwia sI.
pent-i-en pentan
Wnioskl: W próbówce, w której nastpilo odbarwlenie roztworu, znajdo
wa si pent-i-en. Za pomoc reakcji z roztworern bromu w CCt mo±na
odróni wçg[owodory nasycone od nienasyconych.
Równania reakcji:
— CR
3
CH — CH
2 — CR CH
2 2 + Br 2 -- — CR
3
CR — CH
2 —CH(Br) — CH
2 (Br)
2
BrJCCI, Br,/CCl — CH
3
CH — CR
2 — CH
2 2 CR
—3 + Br2 -‘ reakcja nie zachodzl
Wçglowodory i fluorowcopochodne wçglowodorow

I 309
Zadanie 11.
0
2
H W
3
HNO
2
CaC HCCH
2+2H
CaC 0
2 —‘ HCCH + Ca(OH)
2
T, p
3 HCCH
+ 3
HN0 291
+ 0
2
H
Zadanie 12.
a) +110
16
H
7
C
2 —u- +8H
7C0
0
2
10
H
5
b)C
2
+50 —p- 5C0+5H
0
2
c) çH
0
2
/
3
+
6 —-
Ljc+3Q
Zadanie 13.
Obserwacje: W probówce 2 roztwór zabarwia si na &to.
Wnioski: Reakcja nitrowania jest reakcj charakterystyczn dia wçglowodorOw aromatycznych.

Równanie reakcji:
2
N0
H 0
3
+HNO
—-
Zadanie 11.1.
1. CaC
2 + 2H 0 — HCCH + Ca(OH)
2 2
kat.
2. HCCH + H 2 CCH
H
2
bt.
3. HC=CH + H
2 2 C—CH
H
3
14• 3
C—CH + G
H 2 ——C—CH + HCI.
3
H
2
Ct
S. 2
C—CH
3
2H + 2Na —p- 3
CH
—
2 CH + 2NaCL
Ct
6. H
C—CH
3 + 2
Br —— C—CH
3
H
2 + HBr
Br
7. H
C
3 —CHCt + KOH akohot 2
C
H
+
0 KCt+H
=CH
8. C=CH + HG
H
2 C—CH
3
H
C
2 —-—I
9. C—CH
3
H
O
2 H AL,0 C=CH + H
H
2 0
2
10. C=CH + H
2
H 0
2 C—CH
3
H
O
2——H
11. 0 H,O,Hg H
HCCH + H
2 C—CHO
3
12. HCCH + Ct
2 HcF=cH
—
Ct G
:t i
13. HC=CH + Ct 2 — HC—CH
II
Ct Ct Cl Ct
0
2
H
lLi. 2
C—CH
3
H
C t + KOH C—CH
3
H
O
2 H + KG
Zadanie 15.
A. 2-bromo-3-chtoro-5-metytoheksan C. 6-bromo-3,3-dimetytookt-’4-yn
B. Sbromo’4,L1_dichtoroheks_2_en

Zadanie 16.
CH3 Br
A. 2
3
—
CH
—
- CH—CH—C
--CCHH H B. CH
2
—
3 -C—CH==CH C. —
2
Ci—C
CCHH
2 CH
CH 3 Br
3
CH
Zadanie 17.
A.2 B.1 C.3
Zadanie 18.
trmeryzacja
2
CaC CHCH
C hv
CH 3 Ci
CH
Wzór póstrukturany: Liczba wi4zañ typu t 2

Liczba wizañ typu o 6
C=C=CH
2
H
Wçglowodór A: CH
10 Wçgtowodór B: C,H
2
A. Równania reakcji spaania:

a) CH
10 + -02 —p- 2 CO + SH
0
2
H +
2
b)C °2
2
2CC + H
0
2
Br
B. Zwizek B: HCCH + 2
Br —‘ CHCH
Hg ,H
C. 1. CHCH + 0
2
H H
C
3 —C
2. HCCH + HO. — 2
cfH=CH
0
3.HCCH + —‘ H=CH
Cl Cl
Li. HCCH + 2 Cl
2 — (H—CH
Cl Cl
Zadani :.
A. CaC
2 + 2H 0 — HCCH + Ca(OH)
2 2
B. liczba wizañ typu a: 3 liczba wizañ typu n 2
Zadarie
1 2 3
A.l B,C,D,F B,C,G
Wçglowodoi-y i f1uorowcopochodne wçg1owodorow 311

Enancjomer D Enancjomer L I Odmiana mezo
3
CH 3
CH : 3
CH
Br H H Br Br H
Br Br H Br H
3
CH 3
CH 3
CH
A. izomeria szkieetowa (añcuchowo-piercieniowa, pooenia wizania podwojnego)

B. Przykadowa odpowied:
2. CH
3
CH
=C—CH
CH
—
2
3 CH 3
CH
2-metyobut-1-en 1,2-dimetyocykopropan
/H
Ráwnanie 1 (izomer c’s): 2
—
CH
—
+
3 CCCH
CH
H —— /C=C\
—CH
3
CH
2 3
CH
H 3
CH
Równanie2(izomertrans): CH 3 —CH 2 —CC—CH 3 +H 2 --- C=C
/ \
—CH
3
CH
2 H
HO AO
0
2
H
A. 3 2
CH
CH + 2 KMnO + Li H
0
2 3 CH
—CH
2 + 2 Mn0
2 + 2 KOH
Bilans eLektronowy: OH OH
2 C—2 1 e —n- 2 C’
. —6e
+ 3 e —p- Mn +6e
B. Obserwacje: Wytrca sic brunatny osad.

C. Powstanie 38,75 g gikou etyLenowego.
Równania reakcji: CH + 2 °2 CO + 2 H
2 0
2
6 + /
H
2
C O
2 2 + 3H
2C0 —0
2
+ 502 3 2
CO + —
LI O
2
H
Odpowied: Do spaLenia 2 dm
3 mieszaniny gazów potrzeba Li,075 dm
3 tLenu.
—CH
2
—CH
3
1 MCI,
+ CH
3
CH
C
2 L + HG
CL
2. —CH
2
CH
3 3
H—CH
I + G2 “ I I + HG
312 I Czç IT. Odpowiedzi

Cl
3
—CH- --CH = 2
CH
alkohol
+KOH + KCI + 0
2
H
LI. Cl
= 2
CH — 2 — Cl
CH
2
+Cl
5.
Cl a
2
CH—C
— ClH 2
-CH—
— ClCH 2
CH—C
— ClH
H
S
2 O
2j + 2 HNO
3 + 0
2
+2H
2
KNO N
2
0
H SOa
I + 3
HNO
LLi + 0
2
H
7.
2
—NO 2
NO
FeC
+ + HCI
Cl
8.
H
3
-SO
SO
+ HSOh
2 + 0
2
H
A. Propozycja dowiadczenia:
Schematyczny rysunek: Obserwacje: W jednej z probówek nastpilo odbarwenie

roztworu.
zwizek A zwzek B
I
Wnioski: W probówce, w której nastpio odbarwienie roz
tworu, znajduje sic zwizek B reagujcy wedug równania:
Br Br
CH=CH CH—CH
B/CCI BrjCCIa
1 2
+Br
B.
Zwizek A Zwizek B
utega nitrowaniu + +
podwpywemKIVtnOutegautLenianiudokwasubenzoesowego ±+
jest homooiem benzenu - -

+
C.np.
CH COOH
5 + 6 KMnOh + 9 2
H
S O 5 + 6 MnSO + 3 K
SO
2 + l’i H
0
2
MniU+5e Mn”
—‘- /6 —30e
C’ —‘- C”+6e /5 +30e
Wcglowodory i fluorowcopochodne wçgl.owodorów 313

Rzdowo atomOw wçgLa zaznaczono cyframi rzymskimi.
Zwizek 1 Zwi4zek 2 Zwi4zek 3
CH
I II II II I I VII i
— CH
3
CH — CH
2 2 — — CH
2
CH 3 —C—CH
CH
3 —
CH
—
2
3 CH-—CH
CH
3
‘CH 3
‘CH
• nazwa: nazwa: nazwa:

pentan 2,2-dimetyopropan 2-metyobutan
Przykadowe równania reakcji:

1. Br Br Wzór pOtstrukturatny monomeru:
CH=CH 2 2
CH=CH 2
I +Br 2 I I) I
2.
CH—CH
H
+HQ
2 I
Ráwnanie reakcji: Wzór produktu (izomeru trons):

Br
0 + 2
Br
Br
1.
3CHCH
2.
kat.
+ 3H
2
kat.
Q + 3H
2
+ CI
3
CH Atcc11 + HG
S.
C
3
H 3
CH
kat
+ 3H
2
6.
hV
2
+3Br
31L1 I Czç II. Odpowiedzi

NO
1.
temp. pokowa
+ 3
HNO + 0
2
H
2. NO 2
mska temp.
+ 3
HNO + 0
2
H
2
CaC
HO
CHCH
Q , FeBr
2
Br 3 HNO
,
3 H,SO
NO2
Obserwacje: Wydziela sic bezbarwny gaz.
Wnioski: W wyniku ogrzewanis octanu sodu z wodorotenkiem sodu otrzymuje sic mm. metan.
Réwnanie reakcji: CH
COONa + NaOH -‘ CH + 3
3 CO
2
Na
17.Alkohole i fenole
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
II-rzçdowy akohoL mote utec odwodnienlu w obecnoci ttenku gtinu; powstaje wtedy odpo
wiedni atken I woda. Eliminacja zachodzi zgodnie z regut Zajcewa:
OH
3
AO
3
CH
—
2 CH —C=CH—CH
3
CH + O
2
H
3
CH 3
CH
Zadanie 2.
W czasie mieszana akohou z wod zachodzi tzw. zjawisko kontrakcji, poegajce m.in. na
tworzeniu wizañ wodorowych pomiçdzy czsteczkami atkohoti I wody, co sprawia, e objç
to mieszaniny akohou z wod4 jest mniejsza ni suma objçtoci jej skadników.
Zadanie 3.
Wnioski: W reakcji metanolu z tenkiem miedzi(II) powstaje metana (adehyd mrówkowy, formaldehyd).
Równanie reakcji: CH
OH + CuO
3 HCHO + Cu + H
0
2
Zadanie
Temperatury wrzenia alkohoti rosn ze wzglçdu na zwiçkszajc4 sic dugo añcucha wçgtowego
w cz4steczce atkoholu, w zwizku z tym zwiçksza sic te powierzchnia wzajemnych oddzla
ywañ czsteczek. Rozpuszczatno w wodzie maeje ze wzglçdu na wycRuaj4c4 sic hydrofobow
czç czsteczkI (kñcuch wgtowy) w miare wzrostu liczby atomOw wçgta w czsteczce atkohotu.
Alkohole i fenole j 315

Zadanie 5.
Nazwa zwizku X: propan-1-o
Równania reakcji:
H,O
1. 2
3
CH
—
— CH G + KOH 3
CH
2
— OH
CH + KG
2. 2
3
CH
— OH
CH + K . 3
CH
—
2 OK
CH + 1/2 2
H
Zadanie 6.*
W roztworach wodnych alkoho[any hydro1izuj z odczynem zasadowym, a roztwory alkohoti maj
odczyn obojçtny. W roztworze o odczynie zasadowym fenotofta[eina barwi si na kotor matinowy.
3
CH
—
—
2 CH 0 + H 0
2 3
CH
—
2 OH
CH + OW
Zadanie 7.
1. 2
3
CH
— OH
CH + HCL 3
CH
—
—
2 CH
C1 + H
. 0
2
2. 2
3
CH
—
— CH Ct + KOH H,O 3
CH
—
2 OH
CH + KCI
3. 2
—CH=CH + H
3
CH 0 H
2 3
CH
—
2 OH
CH
. CH 3 —CH 2 —CH 2 —OH ALO CH 3 —CH=CH 2 + H 2 0 • o
S. CH 3 —CH 2 —CH 2 —OH + CH 3 COOH CH 3 —CH 2—CH 2 —0—C + HO
2
6. 2
3
CH
— OH
CH ÷ Na 3
CH
—
—
2 ONa
CH + 2H
Y 2
Zadanie 8.
1. 2
C—CH
3
H
— OH
CH +CuO —p- 2
C—CH
3
H
—
— CHO
CH + Cu + O
2
H
2. 2
—
3
CH
— CHO
CH +H
2 HC—CH
—
2 OH
CH —--
3. 3
—CH=CH—CH +H
CH O
2 —CH—CH
CH
—
2
3 CH ——-
OH 0
. —CH—CH
CH
—
2
3 CH +CuO —CH——CH
CH
—
2
3 CH + Cu + O
2
H
3
CH 3
CH
S. 2
—CH—CH
3
CH
— CH +CuO —a- 2
—CH—CH
3
CH
—
— CHO
CH + Cu + O
2
H
3
CH OH 3
CH
OH
6. CH
3 —CH
C
2
3 H + CuO reakcja nie zachodzi
3
CH
Zadanie 9.
A. 2-metytopropan-1-oI. B. prop-2-en-1-ot C. etan-1,2-diot
D. propani,2,3-triot E. 2-metytopent-3-yn-2-ol
a)A,B,E b)C,D c)B,E
Zadanie 10.
ALkohote FenoLe
A,R,E,F C,D
Nazwy systematyczne zwizków:

C. 1-hydroksy-2-metytobenzen D. hydroksybenzen E. fenytometanol
. . I
Przykadowa odpowied2:
Wzór atkohotu: 2
C
3
H
—
— CHCH—CH
—CHOH Wzór enotu: H
C— CH
3 2 — — C= CH
2
CH 2
OH
Probowka Obserwaqe Rownanie reakcp
1. wydziela sic bezbarwny gaz 2 Na + 2H
0
2 — 2 NaOH + 2
H
2. wydziea sic bezbarwny gaz —

2
3
CHOH
CH + Na —‘ 2
—
3
CH
— ONa
CH + 2H
Y 2
CH —OH CHONa
3. wydzieta sic bezbarwny gaz * 2 Na + 2
H
CH
O
2 Na
Uttenian atken Otrzyrnany diot

CH
—
3 CH— CH —OH
2
• 3
C
2
H =CH—CH
OH
CH
• CH—C—CH 2
CH—C=CH
3 2
OHOH
Wysze temperatury wrzenia w stosunku do wçgowodorow o takiej samej liczbie atomów
wçga w czsteczce.
22
Cr + 3 CH
K
7
O 3 CH OH + 8 5
2 S0
2
H 23
(SO) + 2 5
2
Cr S0 + 3 CH
2
K COOH + 11 H
3 O
2
A.2Cr+6e 2Cr /2 —12e
— Le — CH
1 +12e
B. ,,W miarç zachodzenia reakcji roztwór zmienia barw z pomaraiiczowej na zie[on.”
CH—CH
Poszukiwany atkoho to etan-1,2-dio o wzorze 2 2
OH OH
EtanoL FenoL
Rarwa papierka wskanikowego Oty (brak zmiany barwy) czerwony
Jonowerównaniereakcji w roztworze wodnym :reakcianiezachodzi OHC
çH
O
H
5 + H
Produkt reakcjizmetabcznym sodem
Produkt reakcji z wodorotenkiem sodu reakcja nie zachodzi C

O
5
H
6 Na
A. Nazwa systematyczna: cis-2-metyoheks-’-i-en-3-o[

8. 1. TAK 2. TAK
C.
H H H H
\ / \ /
1. /C=C\ +Na /CC\ + H
2
Y
C
3
H 3
cH—cH—CH C
3
H 3
H—cH—CH
OH CH
3 ONa CH
3
H H BrBr
2. 2
+8r 3
H—C—C-— CH—CH—CH
C
3
H 3
H—cH—CH
3 H OH CH
CH 3
OH CH
3
Alkohole i fenole I 317

Najszybciej zareaguje z potasem aLkohoL oznaczony Liter C.
Równanie reakcji:
3
CH 3
CH
C—CH—CH
3
H
—
-
2 --OH
CH + K —a- 2
C—CH—CH
3
H
— OK
CH ±
Wzór póstrukturaLny zwizku:

-CH
—
2 OH
CH
Przykadowe równanie reakcji:

-,CH
—
2 OH
CH —
2
-CH
— ONa
CH
H
2
+Y
[J + Na
a) etanotan sodu:
odczyn roztworu wodnego: zasadowy
równanie: 2 —CH
3
CH
— 0 + H 0 —u- 2
2 —
3
CH
- CH + OH
--OH
b) fenotan potasu:
odczyn roztworu wodnego: zasadowy
równanie:
+ H 0
2 + OW
[fj
PrzykLadowa odpowied:
ALkohoLe rónice sic AlkohoLe bçdce ALkohote ró±nice sic charakterem
rzçdowoci homotogami chemicznym reszty wçgLowodorowej
C—CH
3
H
—
—
2 OH
CH 3
CH
-
—
2 —CH
OH
CH —CH—CH
3
CH
—
2 OH
CH
1. 3
CH
pentan-1-ol butan-1-ol 3-metyobutan-1-o
CCH—CH
H
—
—
2
3 —CH
CH CCH,—OH
3
H
—
2 —CH —--OH
3
CH
-
2 C=CH—CH
2. OH 3
CH
propan-1-ot
pentan-2-o[ 3metyobut-2-en-1-o1
Proponowany zwi4zek X: etan-1,2-dioL.

Proponowany zwizek Y: etanoL
A. Równania reakcji:
2 + 22
1. CaC H
0 — CHCH + 2
Ca(OH)
2.
3CHCH L,..
FeC
c
3.0 + +
+ 2 NaOH + NaG + H
0
2

5
O Na
+HC I +‘J
OH —ONa
+ NaOH IJ I 0
2
+H
OH Br
HO
+ 3 Br
2 + 3 HBr
Br
8. OH OH
FeBr
+2Br 2 + +2HBr
2 Br
OH —OH —OH
•2
C:)- + 2HNO FeB
N
2
O
I) I + I
2
NO
I + 0
2
2H
B. Li. fenotan sodu 7. 2,Li,6tribromofenot

C. Li. zasadowy:
J O
2
+H . II
5. kwasowy:
01
0H
U
1.
CH 2
—CH—CH
— Ct CH 2
—CH—CH
— OH
I NaOH 0
2
H
3
CH +
3
CH + NaG
2.
CH
—
3 CH—CHO CH 2
—CH—CH
— OH
kat.
3
CH 2
+H
3
CH
3.
CH 3 —CH—CH
—OH
2 2
—
3
CH
— CH—C
OK H
3
CH +K H
2
+Y
‘ 3
CH
0
II
CH 3 —CH—CH
—OH
2 CH 3
—CH—
—
2 O—C—CH CH
HCSO I
3
CH + CH
C
3 OOH . + O
2
H
3
CH
5.
CH 2
—CH—CH
— OH 2
—
3
CHC=CH
AO
3
CH 3
CH O
2
+H
6.
CH 2
—CH—CH
— OH CH
—
3 CH—CHO
3
CH + CuO + Cu + H
O
2
Alkohole i Fenote I 319

7. 2
—CH—CH
3
CH
— OH —CH—CH
3
CH
—
2 OH 3
CH
—
—
2 CH—CH
CH---CH
O—CH
+ HSO/ogrzewanie
2
I I + H 20
3
CH 3
CH 3
CH 3
CH
8. 2
—CH—CH
3
CH
— OH —CH
3
CH — —G
2
CH
+HCI 3
CH + 0
2
F-{
3
Cl-I
OH
9. -
2
—
3
CH--OH
CH—CH —CH—CHO
3
CH — CH — cH —0— CH
3
CH — CH
2 — 3
CH
I +
3
CH 3
CH 3
CH 3
CH
Probówka 1: etanoLan sodu Probówka 2: fend Probówka 3: fenotan sodu

Probówka 14: etanot
2
C
3
CH
O H + L 2 + KOH 3
CHI + HCOOH + 5 KI + L 0
2
H
Bitans etektronowy:
— 3 e
Cu 1.14 —8 e
C’ — 5 e —h- C —8 e
210+2 e 21’ I. L +8 e
Równania reakcji:
CuSO + 2 NaOH —p- Cu(OH)2 + SO
2
Na
ogrzewanie
2
Cu(OH) cuo + H
0
2
CH + CuO
3
CH
O
2 — CHO
3
CH + Cu + 0
2
H
Aldehydy i ketony
0
l8
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
1. 3
CH
—
+
2
+ CH CH CL
2 3
CH
—
C
2 CHI + HG
__,-
2. 2
3
CH
—
G CH + NaOH —- 23
CH
—
O H + NaCI
CH
3. 3
CH
—
O
2 H
CH + CuO —p- 3
CH
—
—
2 CHO
CH + Cu + H
0
2
Lj 2
3
CH
—
— 0 — 2
CH + Ag
CHO 2 3
CH
—
— CH + 2Ag
COOH
5. 2
3
CH
—
— CH + 2CuO —a- 2
CHO 3
CH
—
— CH + Cu
COOH 0
2
6. 2
3
CH
—
— CH + H
CHO 2 3
CH
—
O
2 H
CH
7. 2
CH
—
+
3 CH hv
C1 —
CH
—
2
3 CH + HG
CH—CH
G
8. 3
—
CH
—
2
+ NaOH
CH—CH
CH —-,- —
3
CH
—
2 CH—CH
CH + NaCI
G OH
9. 3
—
CH
—
2 H—CH
CH + CuO —a- —
CH
—
2
3 C—CH
CH + Cu + 0
2
H
OH 0
10. 2
C—CH
3
H
— CCH + 0
2
H -‘--- —
CH
—
2
3 tjj—CH
CH
0
320 Cze II. Odpowiedzi

Zadanie 2.
2
—
3
CH
— CH—C
-OH H + CuO CH
—
3 CH—CHO + Cu + 0
2
H
3
CH 3
CF-]
CH
—
3 CH—CHO + 2CuO . 2
C
—
3
O CH—COOH
H +Cu
3
CH 3
CH
Zadanie 3.
A. pentan-2-on
B. 3
—C—CH—CH
CH - C. CH
—C--CH
3
3
OCH 0
Zadanie Li.
Da zwi4zku X: —
2
C
3
H —CH—
CHO CH + Ag
0
2 - 2
C
3
H
— —CH—
COO -CH
H + 2 Ag
3
CH 3
CH
D[a zzku Y: 3
H
C CHO + 2 CuO
H
C
3 O_COOH + O
2
Cu
Zadanie 5.
CH—CH—O-
—C—CH
3
CH —CH—CH
3
CH —CH—CH
3
CH Na,
—CH---CH--CH
3
CH
0 OH 3 CH
CH 3
Zadanie 6.
Próba ToLlensa Próba Trommera
Wzór sumaryczny odczynnika
(taki jak stosowany w równaniu reakqi) Ag2 0 CuO ub Cu(0H) 2
Obserwacje na ciankach probówki

pojawia sic srebrny nalot wytrca sic pomaranczowy osad
Wzór pólstrukturatny produktu
orgarncznego 3
CH
—
2
— CO0
CH H 3
CH
—
2
— COOH
CH
Zadanie 7.
a) butanon: —
2
C
3
H —C
CCHH + 0
2
H ‘
. —
3
CH
—
2 C--CH
-CH
0
b) pentan-3-on: 3
CCwiC—
H
—
2 —CCH H + 0
2
H , N
2
Hg
C
3
—
—
2 C—
CH
H CH
0
Zadanie 8.
3
CH
Wzór zwizku: CH
—H—CHO
3
Równania reakcji:
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH—CHO + O
2
Ag — CH
—
3 CH-—COOH + 2Ag
3
CH 3
CH
2
—
3
CH
O CH—-
H CH + CuO . CH
—
3 CH—CHO + Cu + O
2
H
Zadanie 9.
Wzór zwizku: 3
—
CH
—
2 C—CH
CH
0
Równanie reakcji:
—
3
CH
—
2 c—CH
CH + 2
H . —
3
CH
—
2 CH—C
CH H
0 OH

A. Równanie reakcji otrzymywania:
OH
2
-CH —CHO
I + CuO + Cu + 0
2
H
Rysuriek: Obserwacje: Na dankach probówki pojawia sic srebrny naot.

aldehyd
benzoesowy
Wnioski: Obecny w probówce aldehyd benzoesowy redukuje jony
srebra(I) do metalicznego srebra.
Równanie reakcji: CCHO + Ag
5
H
6 0
2 COOH + 2 Ag.
5
H
6
C
amoniakalny
:‘\
A. ketony
OH 0
I II
B . 3
CH—CH . C—CH
3
+ CuO 0
2
+Cu+H
C. TAK X NJE
Dkh[oropochodna Otrzymany keton
CL
H
—
2 CH
C—C—-CH
3
CH
—
2 CH
—C—CH
3
0
CL
Ct
—C—CH
CH
3
—C—CH
CH
3
0
Ct
CL
C—CH
3
H 2
CH C— CH
3
CH
—
2 —CH
—CH—CH
3
— —
3
CH 0
3
CH Cl
322 I Czçf II. Odpowiedzi

A.
Rysunek: Obserwacje: Roztwór bromu w probówce odbarwia si.

cynamoaldehyd
Wnioski: Cynamoadehyd ma charakter nienasycony.

Równanie reakcji:
— CH = CH CHO + Br
5
H
6
C — 2 — CH(Br)
5
H
6
C — CH(Br) — CHO
roztwór bromu
wCCl
Rysunek: Obserwacje: Wytrca sic pomarañczowy osad.

cynamoaldehyd
Wnioski: AWehydy redukuj jony Cu

2 do Cu.
Równanie reakcji:
— CH = CH— CHO + 2 Cu(OH)
5
H
6
C 2 5 CH = CH— COOH
H
6
C —
+ 0
2
Cu + 2H
0
2
wieo otrzymany
Cu(OH).
><
H
C
3 jH—CHO + H
C
3 —H—CHO CH
—
3 CH—H3O
3
CH 3
CH 3
CH
3
CH
Nazwa: 3hydroksy2,2,L1_trimetyopentana.
OH -COONa
211 I + NaOH Il I + I I
RiI.ans eektronowy:
C’ +2 e —
CH —2 e
C’— 2 e — C” —2 e
OH
a
Wzór zwizku: 2—
3
CH
—
- —CHO
CH—C CH H
Równanie reakcji dehydratacji:
OH
f31 a a
—
3
CH
-
—
2 —CH— CHOCH CH —
3
CH
—
2 CH=CH—C
CH HO + H
0
2

OH 2. o
3
CH 2
CH=CH C—(
3
H
n
—J
OH
—C
3
CH + —CH
3
CH
O
2 H ——CH
CH
-
2
3 C—O—CH
H
hemiacetaL
OH
——O—CH
CH
—
2
3 CH + —CH
3
CH
O
2 H —C—O—CH
CH
—
2
3 CH + 0
2
H
H H
acetaL
Odpowied: Jest to metanat HCHO. —
ogrzewanie
Równanie reakcji: HCHO + 2 Cu(OH)
2 HCOOH + 0
2
Cu + 2H
0
2
]OH
2
)
3
[Ag(NH
jon centrany
/t\ igandy liczba koordynacyjna
Nazwa systematyczna: wodorotl.enek diaminasrebra(I)
Wzór: Nazwa: difenyoketon

0
Odpowied: Masowa zawarto procentowa tt.enu: 8,79%
Zwizek 1 Zwi4zek 2 Zwizek la Zwizek 2a
CH—COOH
—CH—COOH
3
CH —CH—CH
3
CH
—
2 COOH
1. Powstajewwyniku utenienia alkoholu II-rzçdowegoprzyuyciu CuO. keton -
2. Daje pozytywny wynik próhyjodoforrnowej. - metyloketon

3. Daje pozytywny wynik próby Tollensa. - aLdehyd
Li. Zredukowany daje alkohot I-rztdowy atdehyd
32Li Cze II. Odpowiedzi

Zwizek 1 Zwizek 2
3
CH
C
3
H
-
—
2 -C—
—C
CHCH
H
zomery pentan-2-onu 3 — CH — C— CH
CH 3
0
homotogietanaLu C—C
3
H
C
2
C H0
H H 2
C
3
CH
C HO
H
—C—
3
CH
—
2 CHCH C
3
H
-
2
- --C
--C
—C HO
H
H
izomery 2-metyLopropanatu
CH —C—CH 2 —CH 3 H 3 C—CH 2 —C—CH 2 —CH 3

homotogi propanonu
1. 3
—,C
C
2 H H
ALC1
I + 2
C
3
CH
C H
I + HCL
2. 3
—.C
C
2 H H CH
2
-CH
C
hv
2
+c +HQ
3. C
—C
C
2 H
t.
H -C
C
2
0 H
HH
H20
+ NaOH + NaCt
L —C
C
2
0 H
HH 2
—,C
C H0H
{J +CuO 0
2
+Cu+H
5. CH
C
2 HO CH
C
2 OOH
+2CuO Q
2
+Cu
6. 3
QC
C
2 HH 3
QC
C
2 HH + 3
CH
2 + 2 HNO
3 + 2H
0
2
7. 3
C
2
-CH
H 3
C
2
-.CH
H 3
—C
C
2 HH
FeC
2 + 2Ct + I + 2HCL
a
8. 3
/_C
C
2 H H 3
C
2
-CH
H 3
C
2
-CH
H
ALC1 +
2 + 23
CH
C I + 2 HC
C
3
H 3
CH
Zadarvie
Uzgodnione równania:
a) —ii ii —ii o ii —I —Ill —II ill —l
—C-—C
3
CH
—
2 CH H + 3I + Li NaOH 3
CHI + 2
—
3
CH
— COON
CH a + 3H
0
2 + 3 Nat
0
— 11
C 5e —‘-
1C1 1 e — C°
—
2I°+2e2I’ /.3
A1.dehydy i ketony I 325

b)
II VII II —III —II
CH
—C—CH
3
5CH
—
2 + 6KMnO + SO,
2
9H — 5HCOOH + —
3
5CH
—
S
2
O CH
O+9H
COOH+6MnSO+3K
0
CIN_5e 1C1 / - 5
C—1e —‘ C” / S
+ 5 e —b- Mn’
1
c)
II —II VII —III III TI
CH
—C—CH
3
5CH
—
2 + 6KMnO + SO
2
9H —COOH
3
1OCH + 6MnS0 + SO
2
3K + 0
2
9H
0
C” — 5 e —p- C”
C”—l e C”
—-
/ - S
Mnu + 5 e Mn”
—
/ 6
d)
0 VII II VI IV
2 HCHO + 2 KMnO
,
1 — 2 HCOOH + Mn0
2
K + 2
Mn0
C°—2e —b- C”
Mn” + 1 e —p- Mn”
Mn” + 3 e —a- Mn”’
19.Kwasy karboksyl.owe I ich pochodne
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
stapianie
a) 2
—
3
CH
— COONaCH + NaOH —CH
CH
3 + CO
2
Na
3
stapianie
—COONa + NaOH
b) CH
3 CH + 3
CO
2
Na
Zadanie 2.
1. 2 2
—
3
CH
— CH
COOH + Ca —p- 2
—
3
(CH
—
C C00)
CH
a + H
t
2
2. 2 2
—
3
CH
— CH
C0OH + CaO —p- 2
—
3
(CH
—
C C00)
CH
a + H0
2
3. 2 2
—
3
CH
— CH
COOH + 2 —h- 2
Ca(OH) —
3
(CH
-
C CH
a + 2H
—C00) 0
2
Zadanie 3.
W ceu rozrónienia poniszych kwasów mo±na sic posuzy reakcj z wodoroilenkiem mie
dzi(I() przeprowadzon4 w podwy±szonej temperaturze; w tych warunkach kwas mrOwkowy ze
wzglçdu na obecno ugrupowania —CHO uega reakcji Trommera.
HCOOH + 2 Cu(OH)
2 2 + 3 HO + Cu
CO 0
2
Zadanie L•
hv
1. 2—
3
CH
— CH
COOH + C —cfH—COOH
3
CH + HCI
alkohol
a
2. —CHCOOH
3
CH + NaOH C=CH—COOH
2
H + RO + NaG
Cl-

Zadanie 5.
Przykadowa odpowieth:
1.
HSO
+ 3
HNO + O
2
H
COOH
kwas 3-nitrobenzoesowy
2.
—CO0H -COOK
+ KOH + O
2
H
benzoesan potasu
3.
+ Cl 2 + HG
kwas 3-chlorobenzoesowy
Zadanie 6.
1. 2 COONa
11
C
3
H 5 + CaCI —b- 2
2 C00)
3
H
15
(C
C 1
a + 2 NaG
2. 2 H
COONa
1
C
3 5
1 + 2
MgCI — 31
H
15
(C
M
2
C00)
g + 2 NaCI
Zadanie 7.
Ester 1 Ester 2
2
—
3
CH
— CH
C CH
—
3 C
3
—
2
O—CH
CH -O— CH
2 CH
2 — — 3
CH
propanian etyu etariian 1-propytu
H,S0
2
—
3
CH
— CH
C + 2
3
CH
— OH
CH 4 2
—
3
CH
— CH
C
-
+ H20
OH 3
—
2
O—CH
CH
H,S0
CH—C ÷HC—CH--
3 2
CH—OH
2 CH
—
3 C + H20
OH 3
O—CH
—
2 CH
Zadanie 8.
H 0—CO —
2 — 15 CH
)
2
(CH—3
H —0— Co CH
2 (CH
—CH = CH
6
)
2— — — — CH
7
)
2
(CH 3
—O—CO
CH
—
1
)
2
—C
3 (CH3 H
—CH
Zadanie 9.
Nazwa systematyczna: kwas heksano-1,’i-diowy
Odpowied: Zawarto procentowa tlenu wynosi ti38!-i%.
Zadanie 10.
1. 2
3
CH
C
O HH + CuO ogrzewanie C 2
C
3
CH
HO
H + Cu + H0
2
ogrzewanie
2. 3
CH(OH)CH + CuO
CH COCH + Cu + H
CH
3 0
2
3. 2 2
C
3
CH
C H + CuO ogrzewarne 2
O0H C
3
(CH
C
C OO)
Hu + H 0
2

Zadanie 11.
H
HOCOOH + çH
O
5 H HOC+ H
0
2
Zadanie 12.
Nie, poniewa ttuszcze waciwe to estry gicerou i odpowiednich kwasów tuszczowych,
a przedstawiony zwizek jest estrem dugotañcuchowego kwasu karboksyowego I dtugofañ
cuchowego a[kohou, mona go wiçc zaUczy do tzw. wosków.
Zadanie 13.
1. woda i. cze hydrofobowa myda
2. brud 5. czysta tkanina
3. cze hydrofitowa myda 6. usuwanie brudu
Zadanie ill.
Równanie:
—OH
3
CH 17
—
2
CH
3
H O—CO—C
5
H—OH +3C
C0OH
3
H
175 +
3
H
17
cH—O—CO—C
5 3H O
2
—OH
2
CH 17
—
2
CH
3
H O---CO—C
5
Zadanie 15.
A. Roztwór wodny etanianu potasu ma odczyn zasadowy:
COO + H
3
CH 0
2 COOH + OW
3
CH
B. Dowiadczenie: Na papierku wskanikowym umieszczamy kropç wodnego roztworu eta
nianu potasu. Papierek zabarwia sic na kotor niebieski.
Zadanie 16.
1. 2
—CH—CH
3
CH
—
— CH COOH —CH—-CH
3
CH
—
2
— CH COONa
(L +Na CH 3 H
2
+Y
3
2. 2
—CH—CH
3
CH
—
— CH COOH . —CH—CH
3
CH
—
2
— CH COOK
+KOH 3
Lu
0
2
+H
3. 2
—CH—CH
3
CH
—
— CH COOH SO
2
H —CH—CH
3
CH
—
2
— CH CO—O—CH
— CH
2 — CH
2 3
+ 3
CH
C
2
O H
H + 0
2
H
3
CH 3
CH
‘i. —CH—CH
3
CH
—
2
— CH COOH —CH—CH
3
CH
—
2
- ---
CH CHO
2
+H O
2
+H
3
CH 3
CH
Zadanie 17.
1. 2
CH
—
+
3 CH by
CL 3
CH
—
C
2 CH t + HCI
2. 2
3
CH
—
C CH
I. + NaOH —-ø- 2 3
CH
—
-
O ---CH
CH
H + NaG
3. 2
3
CH
—
O CH
H + CuO —
3
CH
—
—
2 CHO
-CH
CH + Cu + H
—
0
2
Lj 2
3
CH
—
- --CHO CH + 2 Cu(OH)
2 —a- 2 3
CH
—
— COOH
CH + Cu O+ 2H
2 0
2
SO,
2
H
5. 2
3
CH
—
— COOH
CH + CH OH
3 CH
—
—
2
3 COOCH
CH + H O
2
6. 2
3
CH
—
— CH + Ct by
COOH —
-CH
3
--CH—COOH
CH + HCt
7. —
2
—
3
CHCH—COOH
CH 2 NaOH 2
—
3
CH
— CH—COONa
CH
+ + NaG + 0
2
H

8. —2
—
3
CHCH—C
CH OONa + HC — 2 —
3
CH
— CH—C
CH OOH + NaG
OH OH
9. 23
CH
—
O H AtO 2
CH —
3
CH
- --CH= CH CH + H
O
2
10. 2
3
CH
—
C CH
L + NaOH o5o1
—
3
CH
—
2 CHCH
CH + NaCL + HO
2
11. 2
—
3
CH
— CH—C
CH OOH + NaOH —CHCH—COOH + NaG + H
3
CH
Ct
12. 3
CH
— CHCH—COOH + 2
Br —ø CH
—
3 CH—CH—COOH
Br Br
Zadanie 18.
Obserwacje: Po wytrzsaniu roztworu w probOwce 1 powstaa piana, w probówce 2 i 3 plane nie pojawila
sic, natomiast widoczne bylo zmçtnienie roztworu.
Wnioski: ion C00

15
C
3
H 7 tworzy z kationami wapnia I magnezu (obecnymi talde w twardej wodzie)
nierozpuszczatne sole.
Równania reakcji: 1. C00K
15
C
3
H 7 ——ø. COO 35 + K
H
7
C
2. 2 C00K
15
C
3
H 7 + CaCL 2 —‘ 2 35
H
17
(C
C00
C a ) + 2 KG
3. 2 COOK
35 + MgSO
H
7
C 5 — COO) 35
H
7
(C
M
2 g + 4 S0
2
K
Zadanie 19.
Obserwacje: Po ogrzaniu probówki 1 mona wyczu charakterystyczny zapach odmienny od zapachu
etanotu i kwasu octowego.
Wnioski: W probówce 1 zaszka reakcja chemiczna: powstak ester — etanian etylu, zwizek o charaktery
stycznym zapachu.
Równania reakcji: 1. 3
CH
C OOH + O
2
C
3
CHH 4 COOCH
CH
C
2
3 H + H
2. CH
COOH + 2
3 CH
3
CH
O — reakcja nie zachodzi
Zadanie 20.
Obserwacje: Olej rozpuc* si w probówkach 2, 3, LI 1 5, nie rozpucik sic w wodzie (probówka 1).
Wnioski: Tluszcze rolinne dobrze rozpuszczaj sic w rozpuszczatnikach organicznych, nie rozpuszczaj
sic w wodzie.
Zadanie 21.
Zmiana barwy wskainika nast4pi w probówkach ii 3 (pozostae kwasy nie rozpuszczaj sic
w wodzie).
Zadanie 22.
OH OH
1. 3
CH
— CH—COOH + K CH
—
3 CH—COOK + 2H
Y 2
OH OK
2. CH
—CH—COOH
3 + 2K CH
—
3 CH—COOK + H
2
OH OH
3. 3
CH
C H—COOH + NaOH CH
—
3 CH—COONa + H
O
2
OH
. CH
—
3 CH—COOH + HG CH
—
3 CHC00H + 0
2
H
OH 3
O—CO—CH
H2SO
S. 3
CH
— H—COOH + CH
C
3 OOH CH
—
3 CH—COOH + O
2
H
OH OH
6. 3
CH
— H—COOH + CH
O
3 H 2L —CH—COOCH
3
CH + 0
2
H
Kwasy karboksytowe ± ich pochodne I 329

Zadanie 23.
Kwas 1 Kwas 2 Ester 1 Ester 2
3
CH o o
—
3
CH
—
2 CH—C
CH C— —
3
H CH
—
2 CH
C 2
—
3
CH
— C
CH CH —CH—C
OH OH O—CH 2 —CH 3
3
CH
Zadanie 214.
Obserwacje: Roztwór w probówce zabarwia sic na óto.
Wriioski: Zachodzi reakcja nitrowania.

Równanie reakcji: COOH COOH
+ 3
HNO —* + 0
2
H
2
NO
Zadanie 25.
Kwas paLmitynowy 1, 2, 6
Kwas stearynowy 1, 6
Kwas o[einowy 3, L, 5
Otrzymywanie: o
CH —c + HCCH CH —c
0H 2
‘0—CH=CH
Potimeryzacja: 2
CH=CH -
2 )---—
T—fCH—CH
n 0—C—CH 0—C-—CH
ii ii
0 0
0 + 2e
Katoda: 2H
2 — 20W + H
2
Anoda: 2 CH
COO
3 2 e± 3
—CH + 2 CO
CH 2
Zwizek X Zwizek o wy±szej mocy (1) Zwiqzek o wyszej mocy (2)
CH COOH
—CH—CH
3
CH
—
2
— 3 —CH —CH —CH— COOH
CH 3
CH
—
2
— CH COOH
CH—
Br Br CL CL Br

Schematyczny rysunek: Obserwacje: W probówce 1 powstaje nierozpuszczatna w wodzie
kwas biaa substancja stata.
Wnioski: Kwas octowy jest kwasem mocniejszym od kwasu patmi

tynowego i wypiera ten kwas z roztworu jego soi.
Równanie reakcji:
11
C
3
H
COONa5 + CH COOH —‘ C00H
3 11
C
3
H 5 + CH COONa
3
—I
a) 3
CH
O H d) O
2
C
3
CHH
0
b) HCHO e) CH
CHO
3
III
c)HOOH f) 3
CH
C OOH
Glikol Kwas
CH
—
2 OH COOH
CH
—
2 OH COOH
eta n-1,2-diot kwas etanodiowy
CH
—
2 CH
HOOC—CH,—COOH
OH OH
propan-1,3-diol kwas propanodiowy
C—CH
HOH
—
2
O CH
H —
2
H
— COOH
CH
COOH
butan-1,(i-diot kwas butanodiowy
Probówka 1 X to: etanol

— Probówka 3 — X to: etan-1,2-diol
Probówka 2 — X to: kwas eta nowy Probówka LI X to: etanaL
—
fluszcz 1 Tluszcz 2
3
—
H
—
—
6
—
7
)
2 CH=CH—(C
O—CO—CH
(CH
CH H —CH
—
lH
—
1
)
2
3 O—CO—CH
(CH
3
3
CHOC
(
C
6
_
7
)
2 HCH(C
CH
CHOCHH _cH
_
CHOCOCH
1
)
2
3 (cH
3
3
—
CH
—
—
6
—
7
)
2 CH=CH—(C
O—CO—CH
(CH
CH H —CH
—
CH
—
1
)
2
3 O—CO—CH
(CH
3
Nazwa systematyczna: etanian 2-propyu (izopropyLu)

Równanie reakcji otrzymywania:
CH —c + CH —CH—CH CH
—
3 C + 0
2
H
OH 3
O—CH—CH
OH
3
CH

A. benzoesan sodu B: CH
OH metano
3
LJCOONa
Tak, zwizki te mona rozróni za pomoq papierka wskanikowego, gdy wodny roztwór benzoesanu sodu ma odczyn zasa
dowy, natomiast roztwór a[koholu ma odczyn obojçtny.
Izomer cis Izomer trans
H H HOOC H
\ / \ /
/
c=c\ /
c=c\
HOOC COOH H COOH
2NH 3
—C
3
CH + NH,,G
2
2
C
3
CH
O H O
C—C
3
H CH —c + HG
ct CH 2 CH 3
HO
2 COOH
3
CH + HG
2NH
—C
3
CH + COONH,
3
CH
2
—C
3
CH 2
C
3
CH
O H
—C
3
CH + COOH
3
CH
CH —c •CH
2
CH
3
O / kat.
H
6
C
CH
—
3 C + COOH
3
CH
A. COOH
*
G H
*
H G
COOH
B. 22 = Lj stereoizomery (hczba mo1iwa, ae w tym przypadku s trzy: dwa enancjomery I jedna forma mezo).
C.
Enancjomer 1 Enancjorner2
COOH COOH
H G G H
G H H Cl
COOH COOH

a)
H—U H
C
3 —O 0
+ CH
O
3 H + 0
2
H
H—U 0 H—U 0
b)
H_0_N\ + + 0
2
H
0 0
A.
a)
3
C
2
CH
_ 0_N
H \
0
b) —
3
C
2 O—N=
H =0
B. TAK X NIE
1. pH<7, 2.pH>7, 3.pH>7, it

.pH>7, 5.pH7, 6.pH<7, 7.pH>7
Alkohol X to metano (CH

OH).
3
Dowiadczatny sposób zbadania odczynu roztworu:
Rysunek: Obserwacje: Papierek wskanikowy nie zmienia barwy.

papierekwskanikowy -
Wniosek: Roztwôr metanou ma odczyn obojçtny.

Kropla roztworu alkoholu Równanie reakcji otrzymywania:
naniesiona na papierek Q + NaOH -‘ CH
3
CH OH + NaG
3
wska2nikowy
Obserwacje: Zarówno w probówce 1, jak I 2 wyczuwatny jest charakterystyczny zapach.
Wnioski: Pod wpkywem kwasu i zasady octan etyW utega hydrotizie.

Równania reakcji: 1. 2COOC + H
3
CH
5
H 0
2 2?z
COOH + 2
3
CH C
O
5
H H
2. 2
COOC + NaOH — CH
3
CH
5
H COONa ±C
3 OH
5
H
2
CH 2 —0—C
3
—
CH
1
)
2
—C(CH
5H
CH —0— c
0 C
—
3
—
0
)
2
— COO
(CH
CH
H Na —(CH
3
CH
1
)
2
—C 5H —COONa + +
C
—
—
6
—
7
)
2
+
3 CHC
(C
CH
H
H— H 3 NaOH
(CH —p-
2
—OH
+ C
—
3
—
7
—
6
)
—
2 CHr
CO
(CC
CH—
HON
H
H(CH
a + CH—OH
CH 2 —O—C
—(CH
CH
1
)
2
—C3H OH
2
CH
1. H
COON
1
C
3 7
5 a — stearynian sodu 3. H
COON
1
C
3 5
1 a — pamitynian sodu
2. COON
13
C
3
H 7 a oeinian sodu
— 14•(OH) ghcero (propan-12,3-triot)
5
H
C
3 —
Kwasy karboksylowe i ich pochodne

I 333
1. 3
CH Cl.
2
CH
+ +HC
2. C[
2
CH OH
2
CH
H
+ NaOH + NaG
3. CHOH CHO
ogrzewa
+ CuO + Cu +
CHO COOH
ogrzewanie
+ 0
2
Ag + 2 Ag
: __CH
COH
3
—COOH
+ 3
NH
ogrzewarne
[J
H
2 + 0
2
H
+
7.
COOH COOK
+ K 2
+Y2H
8.
—COOH C
3[J + PCL 3[J PO
+H
3
0 0
1.
3
FcCI
+ 2
Cl. I + HG
2. -Cl. -ONa
I.LJ + 2 NaOH + NaCI + H

0
2
3. -ONa
[jJ + HCI
t —OH
+ COOH
3
CH =? + 0
2
H
5 3
CH
3
ACL
I + CH 3 Cl. + HCI
6. Cl-I
3 Cl.
2
CH
[CDI 2
+Cl.

2 CI.
—CH 2 OH
_-CH
[JJ + NaQH H?O
+ NaCI
CH
O
2 H CHO
8. + CuO ogrzewanie
+ Cu + O
2
H
CHO COOH
ogewanie
9 + 2 Cu(OH)
2 + 0+ 2H
2
Cu O
2
10. COOH 3
CCH
Reakcja 4: etanian fenyI.u

+ CH
O
3 H
[C: ]—
Reakcja 10: berizoesan metylu
+ O
2
H
H
C
3 —C + 3
CH
2
— OH
CH H
C
3 —C + HG
CI. 3
O—
—
2 CH
CH
2.
H
H
C
3 —C + C
3
2
— OH
CH
H == H
C
3 —C + O
2
H
OH 3
O—
—
2 CH
CH
3.
H
C
3 —C O
+ C
3
2
— OH
CH
H H
C
3 —C + H
C
3 —C
H C—C O—
—
2
3 CH
CH OH
H
C
3 —C + KOH H
C
3 —ç + 3
CH
2
— OH
CH
3
O—
—
2 CH
CH OK
5.
H
C
3 —C + 3
NH H
C
3 —ç + C
3
2
— OH
CH
H
3
O—
—
-
2 --C
CH
CHH 2
NH
6.
H5O
H
C
3 —C + Hp H
C
3 —C. + 3
CH
2
— OH
CH
3
O—
—
2 CH
CH OH
—CH
2
CH
C
—
2
— COO
CH H
H H 2
CH C=O + O
2
H
NV
CH
2
H C—CH—CH 2 —CH 2 —CH 2 —COOH W
C—CH
3
H 2
CH
I I +HO
OH
Kwasy kai-boksylowe ± ich pochodne 335

O OH 0 OH O 3
CH
c__ C HC
HC—OH + HC—OH -C=O
0
HC 0
2
+2H
2
CH 3
CH CH2
3
CH 3
CH
20.Amidy, aminy, aminokwasy, biaka
Poziom podstawowy
Zadanie 1.
A.
grupa amiriowa N}-CH—*COOH)
2
H grupa karboksyowa
CH 2
3
CH
B.
N —CH —COOH
2
H N —CH —COONa
2
H
a)
2
CH + NaOH 2
CH + 0
2
H
3
CH 3
CH
b) H
N—CH---COOH
2 N
3
C[H — CH — COOH
2
CH + HG
3
CH 3
CH
c) N—CH—COOH
2
H N— CH —COONa
2
H
2
CH + Na 2
CH H
2
+Y
3
CH CH3
Zadanie 2.
A. F B.P C.F D.F E.P
Zadanie 3.
C—C
3
H + 3
NH C—C
3
H
OH ONH
C—C
3
H ogrzewanie C—C
3
H + 0
2
H
11
ONH 2
NH
C—C
3
H + CH
3
CH
N
2 C—ç
3
H + Hp
OH CH
2
NHCH
3
C—C
3
H + NHCH
CH
3 C—C
3
H + 0
2
H
OH 3
N—CH
CH3

Zadanie Lj•
Obserwacje: Papierek wskanikowy zabarwia sic na niebiesko.

Wnioski: W czasie ogrzewania mocznika powstaje dimocznik (biuret) i wydziela
sic amoniak.
Równanie reakcji:
0 0 0 0
+ II ii 1
N—C—NH
2
H N—C—NH
H
2 N—C—NH—C—NH
H
2 +NH
Zadanie 5.
Wnioski: W crodowisku zasadowym biuret tworzy barwny zwizek z Cu

.
2
Jest to reakcja charakterystyczna dta wszystkich zwi
zków zawierajcych wiezanie —C—N—
4
Reakcja ta nazywana jest reakcj biuretow.
Obserwacje: Roztwór w probáwce przybiera intensywnie róowofiotetowc zabarwienie.
Zadanie 6.
Rysunek: CuSO Obserwacje: Roztwór w probówce zabarwia sic na róowofio[e
towy kolor.
Wnioski: Pozytywny wynik reakcji biuretowej potwierdza,

±e w mieku obecne jest biako zawierajce ugrupowania,
mieko + NaOH
zwyczajowo zwane wiezarnami peptydowymi.
Zadanie 7.
Tytuk docwiadczenia: Badanie charakteru chemicznego glicyny”.
Obserwacje: W probówce 1 roztwór zmienia barwt na óttc, natomiast w probówce 2

feno1oftaeina
odbarwia sic.
Wnioski: Glicyna reaguje z kwasem i z zasad, ma wiçc charakter amfoteryczny.

Równania reakcji:
1. N
H
-
2 --CO
—C OH
H + HG — 2
C[
N
3
- --CO
—CHOH
H
2. N—C
2
H
— C0OHH + NaOH —‘ N—C
H
—
2 COONa
H + 0
2
H
Zadanie 8.
Obserwacje: Pod wptywem kadego z roztworów papierek wskaThikowy zabarwia
sic na niebiesko.
Wnioski: Roztwory wodne aniliny, etyloaminy i amoniaku maj odczyn zasadowy.

Równaniareakcji: 2 —NH + H
5
H
6
C 0 z± 3
2 —NH + OW
5
H
6
C
3
CH
—
2 NH
CH + H0
2 —
CH
-
2
3 --N
CHH + OW
2
+
3
NH
0 H =± NH+0W
Zadanie 9.
1. CH
—CH + Cl
3 2 —CH
3
CH
C
2 I + HCI
by
2. 2
—CH
3
CH
C I + 2NH
3 3
CH
—
2 NH
CH + NH CI
4
3. 2
3
CH
— NH
CH + HCl—.- 2 3
CH
—
- NH
CH HO.
Lj 2
—-NH
3
CH
— CH HG + NaOH 3
CH
—
2 NH
CH + NaCI ± H
0
2 —
5. 2
CNH
3
—
+ CH
H CH Br + NH
3 3 C
—
—
2
3 NH—
CH
H CH + NHBr
6. 3
C
—
—
2
+ NH—
CH
H CH CH
Br + NH
3 3 C
—
—
2
3 N—CH
H CH + NHBr —
3
CH
Ainidy, anhiny, aminokwasy, bia1ka 337

Zadanie 10.
Równanie reakcji: H H
N—CH—COOH
2
H N—cH—COOH
2
H —C—J—cH—COOH
2
H,N—CH—C—rl—CH
+ —
N—CH
2
H COOH + 3
CH 3 0
Cl-I 0 3
Cl-I + 2H
0
2
3
Cl-I
Zadanie 11.
2 by 2
—CH + C
1. CH
3 —CH + HO.
3
CH
G .
2. 2—CH
3
CH
C L + NaOH H
0
2
—CH
3
CH
O
2 H ± NaG
3. 2—CH
3
CH
O H + CuO —CHO + Cu + H
3
CH 0
2
—CHO + Ag
Lj• CH
3 0
2 —COOH + 2 Ag
3
CH
—COOH ± G
5. CH
3 2 —COOH + HCI
2
G—CH ‘
—COOH + 2 NH
6. G—CH
2 3 H
—
2 COOH + NHO.
N—CH
7. 2N
H
- —CH + HG
-COOH N—CH
3
GH
—
2 COOH
8. 2 COOH + NaOH
N—CH
H
— 2 COONa + H
N—CH
H
— 0
2 —
9. 2N—CH
H
— COOH N—CH + CO
2
H
3 2 H
—--
10. 2
N—CH
H
— COOH + NjH—COOH
2
H 1
N
H
—
2
N C
—CH
—H—COOH + 0
2
H
3
CH 3
CH
°H
11. 2
N—CH
H
— COOH + N—H—C0OH
2
H — N
2
H
— —CH
C—N—H—COOH + 0
2
H
3
CH 0 3
CH
Zadanie 12.
Aminokwas 1 Aminokwas 2 Aminokwas 3
N—CH—C—OH
2
H N—CH—C—OH
2
H N—CH—COOH
2
H
H3 H2
_Hç
C
3
H 3
CH 2
CH OH
S
CH3
Zadanie 13.
A. Wysatanie biaek to odwracalny proces koaguacji poegajcy na zmniejszeniu wzajemnych oddziaywañ cz
steczek biaek i czsteczek wodV w roztworze w wyniku wprowadzenia jonów okre1onej soU, np. (NH)
SO.
2
Dodanie rozpuszcza[nika (wody) spowoduje przejcie biatka w stan koloidu, czyh peptyzacje.
B. Denaturacja to przewanie nieodwracaLny proces poegajcy na niszczeniu przestrzennej struktury bialka na
skutek dziaania np. wysokiej temperatury, soi metai ciçkich, stçonych kwasów czy alkoholu.
Zadanie iLl.
a) 1. a1koho 2. temperatura
b) 1. siarczan(VI) amonu 2. chorek sodu
Zadanie 15.
NH
C
3 1 2
_.NH
1. 2. 3.
anilina
1. 2
-NO
H,SO
II I + 3
HNO I + O
2
H

2. 3 Zn
+ + 7 HG + 3 ZnG
2 + 2H
0
2
3. NaOH
+ + NaG + 0
2
H
Zadanie 16.*
Zachodzi reakcja nitrowania reszt aromatycznych aminokwasów, które wchodz w skad bia
ek buduj
cych skórç.
4
0 0 0 0
II II II
—CH-—C—NH—CH—C—-NH—CH— ...
—CH—C—NH—CH—C—NH—CH—
...
CH 3 CH CH CH CH CH
+ 3
HNO +
NO2
OH OH
9’-
Zwizek Wzór potstrukturalny zwi4zku Nazwa systematyczna

amina 3
CH
—
2 NH
CH etyLoamina
amid H
C
3 —C etanoamid
2
NH
aminokwas N
2
H — 2 —C
CH kwas aminoetanowy
OH
nitrozwizek 2
—
3
CH
— CH NO
2 nitroetan
0 0
A. 2
C H
+ HG
HO 2
NH HO 2
NH HCI
B. 0 0
2
C
0 H
+ NaOH + O
2
H
HO° 2
H
.
2
C
C H 2
C
C H
+ HNO + H
HO 2
NH HO 2
NH
2
NO
D. Tak, pojawi si fioetoworó±owe zabarwienie, poniewa w czsteczce tyrozynv obecna
jest grupa —OH, bezporednio przyczona do piercienia aromatycznego. W zwizku
z tym wynik próby na obecno ugrupowania fenotowego bçdzie pozytywny.
Amidy, aminy, aminokwasy, biacka I 339

Hydroliza zasadowa zwizków w probówkach
wyczuwany charakterystyczny zapach

II wyczuwal.ny charakterystyczny zapach
W dowiadczeniu przeprowadzonym przez ucznia 1:

CONH + HG + H
probówka I: 2
3
CH COOH + NHG
3
CH
probówka H: 2NCONH + 2 HG + H
H 0
2 2 + 2 NHC1
CO
W dowiadczeniu przeprowadzonym przez ucznia 2:
CONH + NaOH —a- CH
probówka I: 2
3
CH COONa + NH
3 t
3
NCONH + 2 NaOH
probówka II: 2
H CO + 2 NH
2
Na
3 —
t
3
dni
a) wysaanie: 2 b) denaturacja: 1, 3, Lj, 5, 6
A. 2
H
—
— CH
C—S—CH
3 CH—COOH
2
NH
B. H
C— S
3 — 2
CH — 2
CH CH — C00
NH
1.11
C. H C—S—CH —CH —CH —C—N---CH—COOH
3 2 2
2 0
NH —
CH
—
2
3 S—CH
CH
A.
I II IvHvvVI
jest kwasem karboksyowym + : —
— + — +
jest amidem — + —
jest sot —
— +
w reakcji z FeCL pojawia sic charakterystyczne zabarwienie + +

+ — + +
roztworu
powstaje w reakcji estryfikacji —
— + +
ulegaredukcji + + + + + +
B.
I: kwas 2-hydroksybenzoesowy IV: kwas 2-acetyobenzoesowy
II: amid kwasu 2-hydroksybenzoesowego V: 2-hydroksybenzoesan sodu
III: 2-hydroksybenzoesan fenylu VI: kwas Ll_amino_2_hydroksybenzoesowy
Przykbdowa odpowied:
Zwizek A Zwizek B
N1”
2
0 NI
2
H
nazwa: 4-nitrobenzen
1
1-metylo- nazwa: 1-amino-i1-mety1ocykoheksan
ZwizekC COOH Zwizek 0
HN
nazwa: kwas li-aminobenzoesowy nazwa: 1-amino-’4-metyobenzen
3’10 I Czç II. Odpowiedzi

Amid : Amina
—o
H
C
3 —C C
—
3
-
2 --NH—
CH
H CH
3
NH—CH
0
II CH —CH—-CH —NH 2
H C—CH—C—NH 2
3
CH CH
H—( C—N—
3
H
—
2 CH CH
N—CH
/
3
3
CH 3
CH
o o
II
C—C---O---CH—CH
3
H + 2
N
3
CHH H
C
3 —C—NH + HO—CH—C
3 H
3
CH 3
CH 3
CH
o o
C—---O—CH—CH + H
3
H 0
2 —-- H
C
3 —d—OH + 3
HO—CH—C H
3
CH 3
CH
o o
C——O—CH—CH
3
H + NaOH 0
2
H
H
C
3 ——ONa + 3
HOCH —CH
3
CH 3
CH
o 0
II II
C_C_O_cjH—CH + O
3
H 2
C
3
CHH C—C—H
H
C
2
3 O—CH + H0—j
3 H—CH
3
CH 3
CH
Wzor amidu: Niewica para eektroriowa atomu azotu w grupie amidowej jest sinie
przesuriita w kierunku grupy karbonylowej, diatego amidy s bardzo
slabymi zasadami, a ich roztwory maj odczyn obojçtny.
CNH
Zai&
W pH 7,8 alanina znajduje sic powyej swojego punktu izoelektrycznego i ma wypadkowy
adunek ujemny, w pou elektrycznym bçdzie sic wiçc poruszaa w kierunku eektrody dodat
niej, czyti anody.
Zadar
Wzór Nazwa Rzedowo
a) dimetyoamina 20
c);etyoamina1°
d) N-etyo-N-metytoaniIina 3°
Zadarie 13.
1.F—VI 2.C—IV 3.A—V ‘i.E—il 5.D—Iil 6.B—l
Arnidy, alniny, aminokwasy, biaka 31

struktura I-rzçdowa
struktura II-rzçdowa struktura II-rzçdowa struktura IV-rzçdowa
Obserwacje: Roztwor w probówce zabarwia sic na intensywnie róowofioetowy kolor.
Wnioski: W biakku obecne s wizania amidowe II-rzçdowe, zwane take wizaniami peptydowymi.
Wnioski: Zachodzi reakcja nitrowania tyrozyny, powstale nitrozwizki maj ókte zabarwienie, po doda
niu skabej zasady nastçpuje oderwanie protonu od grupy —OH w czsteczce powstaego zwi4zku, a takie
pochodne maj barwç pomarañczow.
Równania reakcji; 0
—CH—C—OH
2
CH .—. —CH—C—OH
2
CH
2
JH + 3
HNO 2
NH + 0
2
H
HO’ HOc
0
CH—CH—C—OH —.. —CH—C—OH
2
CH
2
IH + 3
NH 2
NH + NH
HO’1
2
NO 2
NO
Obserwacje: Wytrca sic biay osad.
Wnioski: W reakcji mocznika z kwasem azotowym(V) powstaje nierozpuszcza[ny w wodzie

azotan(V) mocznika.
Równanie reakcji:
N——NH
H
2 + 3
HNO 3
N
2
[HCNHjNO
1.3HCCH p,T
SO,
2
H
2.Q + 3
HNO + 0
2
H
-NH CI.
3
•
+37n+7HCI. + 2 + 7H
3ZnCI 0
2
L
—NH
C
3 2
-NH
14 0
2
+NaCI+H
jj +NaOH
3
-HN—CH
3
+CHBr+NH I I + NHBr
3’i2 I Czç TI. Odpowiedzi

Br
6. NH
2 -LNH,
HO
+ 3Br + 3HBr
BrBr
3
C
2
CHH
7. -NH—CH
3 3
-N—C H
[JJ + 2
C
3
CH
B H
r + 3
NH + NHBr
H3
8. G
2
NH
3
rNHCH + HCI
NHC[ 3
NH—C H
I I + NaOH I + NaG + 0
2
H
3
CH
3
CH
CH
—
3 CH—CH—COOH + 2 NH
3 — CH
—
3 CH—CH—COOH + NHG
G 2
NH
2.
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH--CH—COOH + NaOH — CH
—
3 CH—CH--COONa + 0
2
H
2
NH 2
NH
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH—CH—COOH + HG — CH
—
3 CH—CH—-COOH
2
NH 2 HG
NH
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH—CH—-COOH —— —CH—C
3
CH
—
2 NH H + 2
CO
2
NH
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH—CH—COOH + 2
C
3
CH
O H —CH—CH—C
3
CH
C
2 H OOCH + 0
2
H
2
NH 2
NH
6.
3
CH 3
CH
CH
—
3 CH—CH—COOH + 2
HNO —s- CH
—
3 CH—CH--COOH + 2
N + 0
2
H
2
NH OH
7.
CH CH H
CH —CH—CH—COOH + CH —CH-—COOH CH —CH—CH—C---N—CH—COOH + H 20
I I II I
2
NH 2
NH 2 0
NH 3
CH
8.
CH3 CH3 H H
CH—CH—CH——N—CH—COOH + N—CH
2
H
— COOH —,. C
—
3
—
2 CH—CH——
CO H
N—CH—c—
OH N—CH + 0
2
H
20
NH 3
CH 2 0
NH 3 0
CH

1. -COOH -COONH
LL.i + 3
NH
2. 1
COONH 2
—CONH
ogrzcwarie
I + 0
2
H
3. -CONH -COONa
[Li +NaOH
LLi 3
+NH
Lj 2
-CONH COOH
[Li + 0+ HC[
2
H I + NHC1
S. -COOH CH
NH
+ NH
3
CH
2 + 0
2
H
0
II
6. C —
CH 3 COONa
HO
+ Na0H I + NH
3
CH
2
II II
—
CH 3
+ 0+ HCL
2
H + NH
CH
G
3
0
8. II
-C00H 3
CH
+ C—HN—CH
H
3 iLi 3
CH
+ 0
2
H
0
9. II
C —
CH 3
+ NaOH + NHCH
CH
3
QH3 Co0Na
10. 0 0
II II
C —
CH 3 C
+ 0+ HCI
2
H + —NH
3
CH
C
2 t
3
H
o 0
II II
CNHC
I
diamid kwasu benzoesowego
0 0 0 0
II II II
fCNH + .
+ 3
NH
1CC-_
3’4’ Cze II. Odpowiedzi

0 —
CH 2.
2
CH 2
CH
—CH—C
3
CH
—
2
— CH
çH + O
2
H
2
NH OH CH C%
3
CH HN 0
0 —CH
CH
2
3 — CH — CH — CH
CH 2 — CH
—C
2 CH
—
3 CH—CH C=O + O
2
H
3 NH
CH 2 OH 3
CH HN
Aminokwas 1 Aminokwas 2 Aminokwas 3 Aminokwas lj Aminokwas 5
N —CH
2
H COOH H
N
2 —CH —COOH H
N
2 —CH— COOH N —H — COOH
2
H
—
N — H —COOH
2
H
2
CH CH2 2
CH 2
CH 2
CH
OH COOH
H
N
2 O 2
CH
2
CH
t’iH2
21.Wçglowodany (cukry, sacharydy)

Poziom podstawowy
Zadanie 1.
Réwnanie reakcji fermentacji: 0
12
H
C
6 —‘- 22
C
O
5
H H + 2 CO
2
Odpowied: 11,01 1023 cz4steczek CO
2
Zadanie 2.
c, = 68,75%
Zadanie 3.
H/
CH
O
2 H
H OH
HO H HO H
H OH H OH
H OH H OH
CH
O
2 H CH
O
2 H
Zadanie
1. gukoza 2.fruktoza 3.gukoza Li.fruktoza
Zadanie 5.
1. matoza 2.gukoza 3.glukoza -1
t.sacharoza S. gtukoza 6. fruktoza
Wçglowodany (cukry, sacharydy) I 35

Zadanie 6.
Obserwacje: W obu probówkach na ciankach powstaje srebrny naot.
Wnioski: Gukoza I fruktoza s cukrami redukujcymi, daj pozytywny wynik w próbie Totiensa.
Równanie reakcji: CHO COOH

H—C—OH H—C—OH
HO—C—H HO—C—H
I O
2
+Ag I +2Ag
OH
2
H OH
2
H
Zadanie 7*
Na rysunku przedstawiono fragment skrobi (amylozç). Cukier ten skada si z po4czonych
odpowiednimi wi4zaniami czsteczek gukozy (cukier prosty).
Opis dowiadaenia: Skrobie mona wykry przy pomocy ptynu Lugola roztworu jodu w jodku potasu. Pod
—
wptywem pynu Lugoa substancje zawierajce skrobiç zabarwiaj si na koor clemnoniebieski (granatowy).
Zadanie 8.*
Obserwacje: W probówkach ii 2 wytrca si cegLastoczerwony osad, w probówkach 3 i1 wytraca sic
czarny osad.
Wnioski: Glukoza I maltoza to cukry redukuj4ce (pozytywny wynik práby Trommera), natomiast sacha
roza I skrobia nate do cukrów nieredukujcych (negatywny wynik próby Trommera).
Zadanie 9.
swiatlo sloneczne
Fotosynteza: 6 CO
2 + 6H0
2 0
1
H
5
C
6 2 + 6 02
enzymy
Oddychanie komórkowe: 0
12 + 6 02
H
C
6 62
CO + 6 H
O
2
Zadanie 10.
Obserwacje: W probâwce pojawia sic ceglastoczerwony osad.
Wnioski: Gukoza bçdca produktem hydrolizy kwasowej skrobi daje pozytywny wynik próby Trommera.
sac h ary d Monosacharydy Wtakiwoci redukuj4ce Typ wiqzania

(eLementy skiadowe) (tak Lub nie) gLikozydowego
aktoza gukoza + gaaktoza tak 1,’ —J3
maltoza glukoza ÷ gtukoza tak 1,11 — a

cetobioza gukoza + gtukoza tak 1,11 —J3
sacharoza glukoza + fruktoza nie 1,2
3’6 I Czc II. Odpowiedzi

COOH CHO COOH
H OH H OH H OH
saby utteniacz
4 silny utteniacz
HO H HO H HO H
H OH H OH H OH
H OH H OH H OH
OH
2
CH OH
2
CH COOH
kwas 2,3,L45,6-pentahydroksyheksanowy kwas 2,3,’4,5-tetrahydroksyheksano-1,6-djowy
kwas gtukonowy kwas glukarowy
A. B. C.
- nazwa: sacharoza - nazwa: fruktoza nazwa: skrobia
CHO
H OH
H OH
H OH
HO H
OH
2
CH
L-taoza
1. p:®
2. ,®F.
3. P ;®
1j :® F
5. ® F
6. P ®
7. ® F
8. ® F
9. ® F
LJQ•
ii. p
12.P ®:
Zadme 6.
1. F 2.P
Zadane 7
A. 2
(OH)_CO_*CH(OH)_CH
CH
O H
B. 2
C. OH
2
CH OH
2
CH
HO H H OH
OH
2
CH OH
2
CH
izomer L izomer D
D. Tak, poniewa w rodowisku zasadowym ketozy uLegaj enolizacji, tworzc akiozy, które
daj pozytywny wynik próby Trommera.
Wçglowodany (cukry, sacharydy) 3L17

AWozy reaguj z wod bromow (odbarwiaj j ) w obecnoci wodorowçglanu sodu, nato
4
miast ketozy nie ulegaj4 takiej reakcji.
CHO COOH
H——OH H—c—OH
+ + 2NaHCO
2
Br 3 + 2NaBr + 2
2CO + O
2
H
OH
2
CH OH
2
CH
><
I. II.
Waciwoci redukujce wykazuje zwizek I.
c)
1. amyopektyna 3. chityna
2. celutoza • amyloza
1
L
D-ryboza 2-deoksy-D-ryboza
CHO
H —1—OH
H—{_0H
k
H-H—OH
OH
2
CH OH
2
CH
D-gtukoza D-gaLaktoza
wzór Fishera wzór Hawortha wzOr Fishera wzór Hawortha
CHO CH OH CHO OH
2
CH
H—I—OH HO\H
HO—j--—H
HOH
K-I—OH HO—I-—K
H OH
HH—OH H—I——OH
OH
2
CH OH
2
CH
D-mannoza D-fruktoza
wzór Hawortha
wzór Fishera wzór Fishera wzór Hawortha
CHO CH OH OH
2
CH
HOH
OH
2
CH OH
HO —I----H HOKH
HO—j—H
H.HOH
H—j_OH H OH
H—I—OH H OH
OH
2
CH OH
2
CH
3’i8 Czcf II. Odpowiedzi

CH OH CH OH Nazwa systematyczna:
a-D-gukopiranozyto-1,’i-a-D-gLukopiranoza
Nazwa zwyczajowa: mattoza
Czy cukier jest redukujcy? TAK
H OH H OH
2.
CH OH Nazwa systematyczna:
j3-D-gtukopiranozyto-1Li-a-D-gtukopiranoza
CH OH Nazwa zwyczajowa: ceobioza
Czy cukier jest redukujcy? TAK
H” H OH
H OH
3.
CH OH
CH OH a-D-galaktopiranozylo-1’-i-a-D-gtukopiranoza
Nazwa zwyczajowa: taktoza
HOOH Czy cukier jest redukujcy? TAK
H OH
H OH
CHO CH
O
2 H
HO—C—H kat. HO—C—H
+H 2
I I
CH
O
2 H CH
O
2 H
CHO CHO
I I
H—C—OH H—C—OCOCH
3
HO—C—H CH OCO—C—H
+5CHCQOH I O
2
+5H
H—C—OH H—C—OCOCH
3
H—C—OH 3
H—C—OCO CH
CH
O
2 H 3
O
2
CHCOCH
CHOH CHOH
OH H
+ 2
C
3
CH
O H --
+ 0
2
H
HcHOH
HO 3
C
2
O—CH
H
H OH H OH
Wçglowodariy (cukry, sacharydy) 3’9

CHO COOH
H—k—OH H—k—OH
HO——H —H
1
H0
+ + 2NaHCO
2
Br 3 + 2NaBr + 2
2C0 + 0
2
H
CH
O
2 H OH
2
CH
CHO COOH
H—1—OH H—k—OH
O
2
+Ag +2Ag
H
O
2 H OH
2
CH
CHO COOH
H——OH H——OH
I + 2 Cu(OH)
2 + Cu 2 0 + 2 H 20
OH
2
H OH
2
CH
AIC, MG, AIF, BIC, AjE
A43 B.a Ca D.J3
A—L B—D C—D D—L E—D F—D G—L
a) O
12
H
C
6 2COH + 2 CO
5
H
2 2
b) O
12
H
C
6 — 2 CH
CH(OH)COOH
3
c) O
12
H
C
6 — 3
CH
C
C
2 OOHH + 2 CO
2 + 2H
2
1. -D-gLukopiranoza 2. f3—D-fruktofuranoza 3. a-D-gaaktopiranoza

Lj a-D-gukopiranozyLo-j3-D-fruktofuranozyd
350 I Czçtf II. Odpowiedzi

Literatura
1. ie1anski A., Podstawy chemii nieorganicznej, PWN, Warszawa 2002.

2. Borowiec H., Fryt Z., Chemio repetytorium dia maturzystdw I kandydatów no wysze uczetnie, WSiP,
—
Warszawa 20011.
3. Burewicz A., JagodziiIski P., Dowlodczenio chemlczne dia szk& rednich. Czçf 2, WSiP, Warszawa 1998.
LI. Danikiewicz W., Chemfa dia licealistów. Chemfa organiczna. Oficyna Edukacyjna Pazdro, Warszawa 1997.
5. Encyktopedia dia wszystkich. Chemia, pod red. Magorzaty WiniewsIdej, WNT, Warszawa 2001.
6. Grçbosz M., Zapotoczny Sz., Sownik szkolny. Chemia, Wydawnictwo Zieona Sowa, Krakow 2005.
7. Hassa P., Mrzigod A., Mrzigod J., Sukowski W., Chemia podr?cznik I zbiór zadati wjednym. Czç 2,
—
Wydawnictwo M. Roak, Gdaiisk 2003.

8. Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., Sukowski W., Chemia podrecznik I zbiOr zadali wjednym. Czeif 3,
—
Wydawnictwo M. Roak, Gdafisk 20011.

9. Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., Sulkowski W.,Chemia podrçcznik I zbiOrzada,i w jednym. Czç 1,
—
Wydawnictwo M. Roak, GdaOsk 2001.

10. Hassa R., Mrzigod J., Nowakowski J., Podrçczny slownik chemiczny. Wydawnictwo Videograf II, Kato
wice 20011.
11. Jones L, Atkins R, Chemia ogólna. Czqsteczki, materla, reakcje, PWN, Warszawa 20011.
12. Kluz Z., Poniczek M., Chemia dia szkOl ponadgimnazjalnych zakres rozszerzony, Wydawnictwo
—
ZamKor, Krakow 2003.

13. Kluz Z., Poniczek M., Chemio. Podrçcznik dla liceum ogOlnoksztalcqcego, Liceum profilowanego I tech
nikum, WSiP, Warszawa 2002.
111. Koodziejczyk A., Noturalne zwiqzki orgoniczne, PWN, Warszawa 2003.
15. Krzeczkowska M., Loch J., Szkolny Przewodnik. Chemia, Wydawnictwo Szkotne PWN, Warszawa —
Bielsko-Biab 2008.
16. Krzeczkowska M., Mizera A., Trener. Chemia, Wydawnictwo Szkol.ne PWN, Warszawa Bielsko-Biaa 2008.
—
17. Krzeczkowska M., Nowa Matura. Chemia, Wydawnictwo Szkone PWN, Warszawa — Bielsko-Biala 2010.
18. Krzeczkowska M., SMS Chemia, Wydawnictwo Park, Bie1sko-Biaa 2005.
19. Kulawik J., Kuawik T., Litwin M., Chemia Nowej Ery. Podrçcznik dla gimnazujm 2. NOWA ERA, War
szawa 2007.
20. Mastalerz P., Chemio orgoniczna, Wydawnictwo Chemiczne, Wrodaw 2000.
21. McMurry J., Chemia orgoniczno, PWN, Warszawa 2003.
22. Minczewski J., Marczenko Z., Chemia analityczno 2. Chemiczne metody analizy IIociowej, PWN,
Warszawa 2001.
23. Mizera A., Jak nauayf sic rozwiqzywonia zadañ rochunkowych z chemii?, MCDN, KrakOw 2001.
214. Mizerski W., Tablice chemiczne, Wydawnictwo Adamantan 20014.
25. Pazdro K.M., Chemia dia licealistOw, Chemia nieorganiczno, Oficyna Edukacyjna Pazdro, Warszawa
1996.
26. Reizer A.: wiczenia z podstaw chemii I anahzy jakociowej, Wydawnictwo UJ, Krakow 2000.
27. Tablice matemotyczno-fizyczno-astronomiczno-chemiczne, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa, 1997.
Literature 351
Razpuszcza(:ioc wybranych soLi I wodorotlenkow w wociTle
w temperaturach 20-25°C
j 4 Na
NH iC’ M, Ca 5r2 ’
2
Ba AL’ Sn2’ PV Zn }g2
Ag’ Cu’ ’
2
Fe Fe’ ’
3
Cr
0 0 0
I II 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
/ o o o o o o o
0 0 0 0 0 0 0 0 0
/ o ./ o o o o o
H
0 0 0
—
*$g —w —
—
0 0 0
-
3
td
0
0 0 0 0
I / I 0 0 0 0 4
CrO
•0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,1 0 0 0 0 0 C00
3
C1-1
Komentarz:
8 — substancja praktycznie nierozpuszczatna / substancja slabo rozpuszczalna
—
— substancja w roztworze wodnym nie istnieje tub utega rozktadowi substancja dobrze rozpuszczaLna
p —0
Szereg napiçciowy megah

(E° — standardowy potencja póogniwa meta[icznego
MeJMe — Reakcja elektrodowa E° IVI MeJMe Reakcja e[ektradowa E° [v]

Li/Li’ Li’ * e Li —3,036 ’
2
Cd/Cd ’
2
Cd * 2e Cd —0,110
K/K’ K’ * e K —2,928 Co/ Co
’
2 ’
2
Co 2e Co —0,28
Ba! Ba
’
2 ’’ 2e
2
Ba Ba —2,91 Ni/ Ni
’
2 ’
2
Ni * 2e Ni —0,26
Sr/Si2’ ’ * 2e = Sr
2
Si —2,89 Sn/Sn2’ ’
2
Sn • 2e Sn
Ca/Ca2’ ’
2
Ca * 2e = Ca —2,86 Pb/ Pb
’
2 ’
2
Pb * 2e = Pb —0,13
Na/Na’ Na’ * e Na —2,715 /2H’
2
H 2H’ * 2e = H
2 0,0
Mg/ Mg
’
2 ’ * 2e
2
Mg Mg —2,38 Bi/Bi
’
3 ’
3
Bi * 3e Ri *0,31
Be/ Be
’
2 ’
2
Be + 2e = Be —1,85 Cu/Cu2’ ’
2
Cu 2e = Cu ‘0,311
AL! At
’
3 ’ + 3e = At
2
At —1,66 Hg/ Hg
’
2 Hg
’
2 ’ 2e 2Hg ‘0,796
Mn! Mn
’
2 ’ + 2e
2
Mn Mn —1,18 Ag/Ag’ Ag’ e Ag *0,80
Cr! Cr
’
2 ’ + 2e
2
Cr Cr —0,91 Pd/ Pd
’
2 ’’ 2e
2
Pd Pd ‘0,95
Zn/Zn2’ ’ + 2e-
2
Zn Zn —0,763 Pt! Pt
’
2 ’
2
Pt * 2e- Pt *1,18
Fe! Fe
’
2 ’
2
Fe * 2e Fe —0,1111 Au/Aug’ ’
3
Au * 3e Au +1,149
‘0
z
-n
-
r)
0’
r’J
-__\n•
; ‘;
d•

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

.

State dysocjacji wybranych kwasów i zasad

Wzórzwzku taa dysocacji Nazwa zwyaarowa zsiizku StIa dysocjacj

HF 6,31 10 dichtorooctowy 3,3 10

zasady - — octowy 175 10

ftoczyny rozpuszczatnoci wybrariych zwizków trudno rozpuszczaüiych VI wodzie

Wzór zwizku I[oczynrozpuszczaLnod Wzór zwizku ILoczyn jpzpuszaaLnod

AgCt 1,77 10° -

Ag! 8,52 1017 -

adki crz uktz tpoegc:

© Copyright by Wydawnictwo Szko[ne PWN Sp. z o.o., Warszawa — 8ie1sko-Biaa 2010

Wydawnictwo Szko[ne PWN Sp. z 0.0., Warszawa Bie[sko-Biaa

1. Substancje chemiczne i icli waciwoci 6

7. KLasyflkacja zwizków nieorganicznych. Teorie kwasów i zasad 52

10. Wtaciwoci wybranych pierwiastków i ich zwizków blok d

1. Substancje chemiczne i ich wtaciwoci 250

Oddajemy w Pañstwa rce Zadcinfa z chemii. Cwiczenia w ksice

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

Opracowane na podstawie ffiformatora CKE: http://www.cke.edu.p(/images/storiesnf_mat_od2OO8/chemia_a.pdf

mieszaniny na sfdadniki. Repetytorium rozdzia[ 1.

Substancje ctiemiczne i ich waciwoci 7

mieszanina, oddzietony skiadnik, cbkodnica, termometr, panik, doprowadzanie zimnej wody,

B. W chtodnicy nastçpuje par odparowanej substancji, która

sczenie (fiLtracja), dekantacja, sedymentacja, subhmacja

A. Ztewanie cieczy znad osadu to

C. Przepuszczanie mieszaniny przez sczek (porowat przegrodç) to

odparowanie, desty[acja, chromatografia bibubwa

Wpisz nazwç opisywanego sposobu rozdziahj mieszanin.

atrament, roztwOr wodny soh kuchennej, ropa naftowa, skrop[one powietrze

Odparowanie Desty[acja Chromotografla bibulowa

Uzupenij tabee, wpisujc w odpowiednie miejsce kad z wymienionych mieszanin.

Mieszanina jednorodna Mieszanina niejednorodna

Substancje chemiczne i ich waciwoci 9

Waciwoci fizyczne metab:

Wczasie przemiany powstaj4 nowe substancje owaciwociach

Przemiana fizyczna Reakcja chemiczna

Sktadnik powietrza Zawartosc [%]

Substancje chemiczne ± ich wac±woc± I 11

A. to zjawisko polegaj4ce na znacznym ubytku jego naturalnej war-i

azotu.,jest niezbgdny w atmosferze, poniewa chroni organizmy ywe przed szkodli

B. s glOwnie przez tienki siarki I tlenki azotu. Zanieczysz

to zjawisko polegajce na zatrzymywaniu przez substancje obecne

hibjonach: Repetytorium rozdzia 2.

Typowy stopnieñ uti.enienia w zwizkach:

l’i I Czç I. Zadania

Uszeregowarie symboLe pierwiastków: -

A. Napisz, ite jest rodzajów czsteczek Br

B. Napisz wzory pozostaych czsteczek Br

C. Podaj masy czsteczkowe wszystkich czsteczek Br

Stan maksymainie flu el.ektronów mote opisywa orbital. atomowy?

Napisz konfiguracjç e[ektronow (z zastosowaniem rdzenia gazu szlachetnego) atomu man

C. lie niesparowanych eiektronów zawiera atom X w stanie podstawowym?

Przedstaw petn4 konfiguracjç eiektronow atomu ttenu.

czenie eiektronów na orbitalach

C. Napisz iiczbç eiektronów waiencyjnych.

D. Napisz liczbç eiektronów niesparowanych.

Atom X w stanie podstawowym ma w sumie 6 elektronów walencyjnych na podpowokach

Pewien pierwiastek X ma nastçpujcy sidad izotopowy:

Skkd [%J 78,99 10,00 11,01

A. Oblicz masç atomow4 pierwiastka X z doktadnoci4 do O, I na tej podstawie zidentyfikuj

B I B jest hczbowo równa ich

A. Zidentyfikuj pierwiastek X (napisz jego nazw i symboQ.