Arkusz przykładowy Nowej Ery

Egzamin maturalny Formuła 2023

Język polski
Arkusz 1: Część 1. i 2.

Czas trwania: 240 minut (łącznie na napisanie cz. 1., 2. i 3.)

Łączna liczba punktów do uzyskania za część 1. i 2.: 25

• Test Język polski w użyciu: 10 p.
• Test historycznoliteracki: 15 p.
Część 1. Test Język polski w użyciu
Przeczytaj uważnie teksty, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nimi. Odpowiadaj tylko
na podstawie tekstów i tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj
tylu odpowiedzi, o ile Cię poproszono.

Tekst 1.
Marian Chlabicz
Dziś prawdziwych nomadów już nie ma

[…] [K]ończy się jedno z największych zderzeń cywilizacji, jakie odnotowała historia naszego
gatunku, czyli rywalizacja między wędrownym a osiadłym trybem ludzkiej egzystencji, która
rozpoczęła się natychmiast po tym, jak tylko obsiano ziarnem pierwszą morgę gruntu
i wmurowano kamień węgielny pod pionierską, neolityczną ziemiankę.
Przez pierwszych kilka tysięcy lat po wzniesieniu trwałych osad relacje między plemionami
osiadłymi i koczowniczymi pozostawały w stanie kruchej równowagi, ale wraz z powstaniem miast
wynik rywalizacji między wędrowcami i osadnikami był już przesądzony. Na niekorzyść nomadów,
choć naszym naturalnym, praktykowanym od zarania dziejów sposobem egzystencji było przecież
życie w ciągłej podróży. W ten sposób, to znaczy przemierzając świat na piechotę w poszukiwaniu
pożywienia, wody i tymczasowego schronienia, funkcjonowaliśmy przez 99 procent czasu istnienia
naszego gatunku, czyli – jak to szacują antropolodzy – ponad cztery miliony lat. Natomiast
pierwsze ślady osadnictwa archeologia datuje na 7–5 tysięcy lat p.n.e. […]
Osiadły tryb życia oznaczał egzystencję w warunkach względnego komfortu oraz życie wolne
od większości zagrożeń składających się na codzienność nomady – niesprzyjającej aury,
niehigienicznych warunków egzystencji, niepewności jutra i czyhających na każdym kroku
naturalnych wrogów: dzikich zwierząt czy konkurencyjnych plemion nomadycznych, walczących
o dostęp do tych samych, ograniczonych zasobów naturalnych.
Tymczasem plemiona osiadłe stosunkowo szybko i skutecznie rozwiązały problemy
aprowizacji1, infrastruktury i ochrony przed zagrożeniem zewnętrznym, zdecydowanie poprawiły
komfort swojej codziennej egzystencji, a na dodatek zyskały coś, czego nigdy nie posiadały
plemiona koczownicze – czas wolny od pracy. Został on wykorzystany na rozwój kultury
i doskonalenie osiągnięć cywilizacyjnych. Tak więc odpowiedź na pytanie o powody, dla których
nad nieskrępowaną wolność nomady człowiek przedłożył codzienny kierat nużących obowiązków
osadnika brzmi: z lenistwa. Z tej samej przyczyny, z której wzięła też początek większość
wynalazków, z samochodem, pralką, kombajnem zbożowym, zmywarką, robotem medycznym
i klimatyzatorem włącznie.
Nomadyczność, jak twierdzą antropologowie, była bowiem koniecznością, mówiąc inaczej –
brakiem wyboru. Wraz z pojawieniem się alternatywy w postaci osadnictwa, kolejne plemiona
wędrowne podlegały sukcesywnie procesowi cywilizowania, co w praktyce oznaczało
przechodzenie z koczowniczego na osiadły tryb życia. Często odbywało się to zresztą na drodze
krwawych konfrontacji, czego boleśnie doświadczyło Imperium Romanum, a potem Europa,
pustoszona przez najazdy koczowniczych plemion mongolskich […]. Tak czy inaczej, człowiek
osiadły różnił się od wędrującego nie tylko sposobem życia, ale też jego stylem, priorytetami,
celami, światopoglądem i wreszcie systemem wartości. I różni się do dzisiaj […]. […]
Pojawili się za to „nowi nomadzi” – ludzie w podróży, dla których drugim domem stały się
międzynarodowe porty lotnicze, samochody i przyczepy kempingowe. Niektórzy, jak pracownicy
wielkich korporacji w nieustających delegacjach, prowadzą podobny tryb życia z tych samych
powodów, co pierwotne plemiona koczownicze: z konieczności. Ale powstała także nowa
kategoria podróżników z wyboru, którym w drogę każe się wybierać wewnętrzny niepokój, żądza
przygód, głód wrażeń czy po prostu nuda. A czasem strach przez przyjęciem obowiązków jakie
niesie poukładane, zamknięte w granicach jednego domu, miasta czy kraju, ustabilizowane życie.
Ta kategoria, zresztą wciąż rosnąca, jest jak Bieguni z opowieści Olgi Tokarczuk –
osiemnastowieczna sekta, spędzająca życie w ciągłej podróży, w ustawicznej wędrówce szukając
ucieczki przed całym złem tego świata.

Marian Chlabicz, Dziś prawdziwych nomadów już nie ma, https://deon.pl/inteligentne–zycie/styl–

zycia/dzis–prawdziwych–nomadow–juz–nie–ma,144813 [dostęp: 25.03.2023].

1
Aprowizacja – dostarczanie ludności najpotrzebniejszych artykułów.

Tekst 2.
Katarzyna Gasparska
Cyfrowi nomadzi – konsumenci życia

Nomadyzm sam w sobie nie jest niczym nowym, m.in. społeczności pasterskie czy łowieckie to
właśnie wędrowcy – protoplaści współczesnego nomadyzmu. Tradycyjny nomadyzm nadal
funkcjonuje; są to np. Beduini, Tuaregowie i Romowie […]. O współczesnym nomadyzmie mówimy,
jeśli motywacją do przemieszczania się jest praca – nomada podróżuje albo za pracą (nie mylić
z migracją zarobkową), albo dlatego, że praca mu na to pozwala. […] Dzięki szybkim i stosunkowo
tanim środkom komunikacji spotykamy się z nomadami, którzy np. pracują w jednej miejscowości,
a studiują w innej albo jeżdżą pomiędzy oddziałami firmy w różnych krajach. Mają kilka, kilkanaście
punktów na mapie świata, w których mieszkają kilka, kilkanaście dni w roku.
Współczesny nomadyzm to również nomadyzm cyfrowy – związany z możliwością pracy
zdalnej. Jeśli do pracy wystarczy ci np. laptop, to już raczej bez znaczenia jest, czy wykonujesz ją ze
swojego domu, czy z wynajętego apartamentu tysiące kilometrów dalej. Dzięki nowym
technologiom nomadzi mogą według zupełnie różnych kryteriów wybierać miejsce, w którym chcą
być. Może to być egzotyczna wyspa zamiast Warszawy zimą, może to być miejscowość, gdzie
koszty utrzymania są zdecydowanie niższe. […]
[…] Kiedyś wędrowano za pożywieniem, lepszymi warunkami do upraw, dziś motywacją mogą
być komfort termiczny i niższe koszty utrzymania, ale przede wszystkim chęć zbierania
doświadczeń, poznawania nowych ludzi, ich kultur, pragnienie przeżycia przygody, bycia w ciągłym
ruchu.
 […] [T]radycyjni nomadzi czują silną więź z rodziną, a cyfrowi są wyraźnie „oderwani od
korzeni”. Tradycyjnych nomadów charakteryzuje kolektywizm1, a cyfrowych indywidualizm, który
jest znamienny dla „naszych czasów”. Współczesny nomada podróżuje sam, co raczej nie dziwi;
trudno jest tworzyć dobrze działającą społeczność, kiedy tak mocno skupiamy się na własnych
potrzebach. […]
[…] Wolność, niezależność, poznawanie różnych kultur – to najczęściej wymieniane zalety tego
stylu życia. Trzeba przyznać, że nawet dla nie-nomadów to właśnie one są pociągające. […] Coś
jednak sprawia, że nomadzi są w mniejszości, a my siedzimy w biurach i ukradkiem oglądamy
w telefonie zdjęcia z ich wojaży. Wady takiego stylu życia są chyba oczywiste: poczucie samotności
i alienacji, brak stabilizacji, brak domu, utrudniony kontakt z bliskimi – nie każdy jest gotów na
takie poświęcenie. […]
[…] [N]omadyczny styl życia to również wiele wyrzeczeń, poczucie osamotnienia, a nawet
porażki […].
Dla nomadów jednak podróż to więcej życia w życiu. Oni konsumują życie, nie towary. Chociaż
ich majątek to trochę elektroniki i plecak, to nie pasuje mi do nich określenie „minimaliści”. […] Być
może nomadzi nie potrzebują takiej ilości rzeczy, ale doświadczeń już tak. […]
Wbrew pozorom cyfrowi nomadzi potrzebują innych ludzi. Przebywanie w grupie pobudza
w nich kreatywność, jest lekiem na poczucie odcięcia się od korzeni. […]
[…] Cyfrowi nomadzi tworzą społeczność, głównie w sieci. To sieć jest ich domem. Dom ma
wiele znaczeń, niekoniecznie chodzi o jakąś konkretną nieruchomość. Jest to przestrzeń, w której
dobrze się czujemy i może być to przestrzeń wirtualna.

Katarzyna Gasparska, Cyfrowi nomadzi – konsumenci życia, https://rownosc.eu/cyfrowi-nomadzi-

konsumenci-zycia/[dostęp: 05.09.2023].

1
Kolektywizm – zasada zbiorowej pracy i wspólnej własności.

Zadanie 1. (0–1)
Wyjaśnij, na czym polega sprzeczność między treścią pierwszego akapitu a treścią dwóch
ostatnich akapitów tekstu Mariana Chlabicza.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Zadanie 2. (0–1)
Na podstawie tekstu Mariana Chlabicza podaj podobieństwo i różnicę między współczesnymi
ludźmi w podróży a tradycyjnymi nomadami.

Podobieństwo: ………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Różnica: …………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 3. (0–1)
Na podstawie tekstu Katarzyny Gasparskiej uzasadnij stwierdzenie, że indywidualizm cyfrowych
nomadów nie wyklucza potrzeby kolektywizmu charakterystycznego dla tradycyjnych
nomadów.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 4. (0–2)
Czy przekonanie, że nomadyzm ulega ewolucji, wyrażone w tekście Mariana Chlabicza, znajduje
potwierdzenie w tekście Katarzyny Gasparskiej? Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do obu
tekstów.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Zadanie 5. (0–1)
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń odnoszących się do tekstu Mariana Chlabicza i tekstu
Katarzyny Gasparskiej. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Kompozycja obu tekstów opiera się na stawianiu przeciwstawnych tez. P F

2. W obu tekstach zastosowane wyliczenia służą charakterystyce nomadów. P F

Zadanie 6. (0–4)
Na podstawie obu tekstów napisz notatkę syntetyzującą na temat: nomadyzm i jego
cywilizacyjna ewolucja. Twoja wypowiedź powinna liczyć 60–90 wyrazów.
Uwaga: w ocenie wypowiedzi będzie brana pod uwagę poprawność językowa, ortograficzna
i interpunkcyjna.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Część 2. Test historycznoliteracki
Wykonaj zadania. Odpowiadaj tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile Cię poproszono.

Zadanie 7. (0–1)
Przeczytaj fragment utworu Czesława Miłosza.

Czesław Miłosz
Orfeusz i Eurydyka

Stojąc na płytach chodnika przy wejściu do Hadesu

Orfeusz kulił się w porywistym wietrze,
Który targał jego płaszczem, toczył kłęby mgły,
Miotał się w liściach drzew. Światła aut
Za każdym napływem mgły przygasały.

Zatrzymał się przed oszklonymi drzwiami, niepewny,

Czy starczy mu sił w tej ostatniej próbie.

Pamiętał jej słowa: „Jesteś dobrym człowiekiem”.

[…]

Tylko jej miłość ogrzewała go, uczłowieczała.

Kiedy był z nią, inaczej też myślał o sobie.
Nie mógł jej zawieść teraz, kiedy umarła.

Pchnął drzwi. Szedł labiryntem korytarzy, wind.

[…]
Zjeżdżał piętro po piętrze, sto, trzysta, w dół.
Marzł. Miał świadomość, że znalazł się w Nigdzie.
Pod tysiącami zastygłych stuleci,
Na prochowisku zetlałych pokoleń,
To królestwo zdawało się nie mieć dna ni kresu.
[…]

Na swoją obronę miał lirę dziewięciostrunną.

[…]
Muzyka nim władała. Był wtedy bezwolny.
Poddawał się dyktowanej pieśni, zasłuchany.
Jak jego lira, był tylko instrumentem.

Czesław Miłość, Orfeusz i Eurydyka, [w:] tegoż, Wiersze wszystkie, Kraków 2018.
Wyjaśnij, na czym polega ponadczasowy charakter mitu o Orfeuszu i Eurydyce. W odpowiedzi
odwołaj się do znajomości mitu oraz fragmentu utworu Czesława Miłosza.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 8. (0–1)
Przyporządkuj każdemu z podanych w tabeli związków frazeologicznych pochodzących
z mitologii (1–4) odpowiadające mu przenośne znaczenie A–E.

Znaczenie
A. niewyczerpane źródło dostatku i obfitości
B. źródło niekończących się nieszczęść
C. niezachwiany, niczym niezmącony spokój
D. przyczyna konfliktu
E. podstęp, coś, co przynosi zgubę

Związek frazeologiczny Znaczenie

1. puszka Pandory
2. koń trojański
3. jabłko niezgody
4. olimpijski spokój

Zadanie 9. (0–1)
Przeczytaj podany fragment tekstu.

Leszek Kołakowski
Mini-wykłady o maxi-sprawach

Księga Hioba […] nie tłumaczy nam w końcu zła i cierpienia, a tylko podsuwa radę: ufajcie
Bogu, nie pytajcie, skarg przeciw niebu nie podnoście, choćby w najgorszych utrapieniach.

Leszek Kołakowski, Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków 1999.

Uzasadnij słuszność słów filozofa odnoszących się do biblijnej Księgi Hioba. W odpowiedzi
odwołaj się do losów Hioba.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 10. (0–2)

Zapoznaj się z plakatem do dramatu Jana Kochanowskiego Odprawa posłów greckich.

Marek Dąbek
Zinterpretuj plakat w kontekście utworu Jana Kochanowskiego. W odpowiedzi uwzględnij
dwa elementy graficzne widoczne na plakacie.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 11. (0–2)

Przeczytaj podane fragmenty wierszy.

Adam Mickiewicz
Ajudah

Podobnie na twe serce, o poeto młody!

Namiętność często groźne wzburza niepogody,
Lecz gdy podniesiesz bardon1, ona bez twej szkody

Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni

I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni,
Z których wieki uplotą ozdobę twych skroni.

Adam Mickiewicz, Ajudah [w:] tegoż, Wybór poezyj, Wrocław 1986.

1
Bardon – dawny instrument muzyczny przypominający lutnię i lirę.

Juliusz Słowacki
[Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała…]

Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała,

Że w posąg mieni nawet pożegnanie.
Ta kartka wieki tu będzie płakała
I łez jej stanie.

Juliusz Słowacki, [Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała…],

https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/bo-to-jest-wieszcza-najjasniejsza-chwala.html
[dostęp: 07.08.2023].
Podaj, jaki motyw łączy utwory Adama Mickiewicza oraz Juliusza Słowackiego, i wyjaśnij –
odwołując się do obu przytoczonych fragmentów – czy został on zrealizowany w ten sam
sposób.

Motyw: ………………………………………………………………………………
Wyjaśnienie: ………………………………………….…………………………..…………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 12. (0–1)

Przeczytaj podany fragment tekstu.

Grażyna Borkowska
Pozytywiści i inni

[…] [M]it powstańczy utrwala nie tylko doniosłość klęski, ale także jej piękno. Ofiara podlega
dowartościowaniu jako obiekt estetyczny.

Grażyna Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996.

Uzasadnij, że Gloria victis Elizy Orzeszkowej ma cechy mitu powstańczego, o którym pisze
Grażyna Borkowska. W odpowiedzi odwołaj się do znajomości noweli.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 13. (0–1)

Uzupełnij tabelę. Do każdego z podanych opisów (1–3) przyporządkuj bohatera literackiego
(A–E). Wpisz właściwą literę w odpowiednie miejsce tabeli.

Bohaterowie
A. Konrad Wallenrod – Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza
B. Jacek Soplica – Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
C. Kordian – Kordian Juliusza Słowackiego
D. Andrzej Kmicic – Potop Henryka Sienkiewicza
E. Gospodarz – Wesele Stanisława Wyspiańskiego
 Opis postaci Bohater
Działacz polityczny i społeczny, cieszy się autorytetem mieszkańców
1. wsi. Zostaje mu powierzone zadanie, aby zmobilizował lud do
powstania. Ostatecznie nie jest w stanie sprostać temu zadaniu.
Spiskowiec, buntownik, rezygnuje z osobistego szczęścia i poświęca
się dla kraju. Musi wybierać między honorem rycerza a ratowaniem
2.
ojczyzny. Dopuszcza się haniebnego czynu – zdradza tych, którzy mu
ufali.
Porywczy, lekkomyślny. Zostaje odrzucony przez ukochaną za swoje
nikczemne czyny oraz zdradę wobec narodu. Okoliczności sprawiają,
3.
że bohater przechodzi wewnętrzną przemianę – dokonuje
szlachetnych czynów, aby odkupić swoje winy.

Zadanie 14. (0–2)

Przeczytaj fragment utworu Jana Kasprowicza oraz zapoznaj się z obrazem Alberta Goodwina.

Jan Kasprowicz
Dies irae1

Trąba dziwny dźwięk rozsieje,

ogień skrzepnie, blask ściemnieje,
w proch powrócą światów dzieje.
Z drzew wieczności spadną liście
na Sędziego straszne przyjście,
by świadectwo dać Psalmiście...

[…]

Grzech krwią czarną duszę plami...

Bez obrońcy staniem sami –
któż zlituje się nad nami?

Jan Kasprowicz, Dier irae, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/hymny-dies-irae.html#footnote-idm39

[dostęp: 07.08.2023].

1
Dies irae (łac.) – dzień gniewu.
Albert Goodwin
Apokalipsa

Albert Goodwin, Apokalipsa, 1903

Uzasadnij, że obraz Alberta Goodwina może stanowić ilustrację do przytoczonego fragmentu

utworu Jana Kasprowicza. W odpowiedzi odwołaj się do obu dzieł.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Zadanie 15. (0–1)
Przeczytaj wiersz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Czas krawiec kulawy

Czas, jak to Czas, krawiec kulawy,

z chińskim wąsem, suchotnik żwawy,
coraz to inne skrawki przed oczy mi kładzie,
spoczywające w ponurej szufladzie.
Czarne, bure, zielone i wesołe w kratki,
to zgrzebne szare płótno, to znów atłas gładki.
Raz – coś błysło jak złotem,
zamigotało zielonym klejnotem,
zatęczyło na zgięciu,
zachrzęściło w dotknięciu...
Więc krzyknęłam: „Ach! z tego, z tego chcę mieć suknię!”
Lecz Czas, jak to Czas, zły krawiec, tak pod wąsem fuknie:
„To sprzedane do nieba – cała sztuka –
szczęśliwy, kto ten skrawek widział – niech większego szczęścia nie szuka”.

– To rzekłszy, schował prędko próbkę do szuflady,

a mnie pokazał sukno barwy – czekolady. – –

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Czas krawiec kulawy [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski,
Wrocław 1972.

Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń odnoszących się do wiersza Marii Pawlkowskiej-

-Jasnorzewskiej. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Metaforą czasu w utworze jest krawiec, który decyduje o ludzkim losie. P F

2. Z wiersza wynika, że człowiek ma wpływ na to, co otrzymuje od losu. P F

Zadanie 16. (0–2)
Przeczytaj fragment powieści Stefana Żeromskiego.

Stefan Żeromski
Przedwiośnie
Część druga – Nawłoć

Park był bardzo rozległy, schodził ze wzgórka, na którym stała „Arianka”, w dół, do dworu
otoczonego sadzawkami i basenami wodnymi. Dwór był drewniany, lecz na kamiennych
podmurowaniach, które musiały dawniej podpierać inną jakąś, bardziej wyniosłą budowlę.
W parku były długie aleje grabowe, wynoszące się w pola i dalekie zarośla. W jednej takiej alei
stały wokół zmurszałe, drewniane ławki, zasypane zwiędłymi liśćmi i zalane wodą deszczową.
Wszystkie aleje i uliczki były zawleczone wilgotną mgłą, która dla Cezarego miała jakowyś
szczególny urok. Z rozkoszą wałęsał się w długich, grabowych nawach, nie spotykając żywego
ducha. Zawijał się w swój płaszcz przewiewny i, doświadczając ciepła w listopadowym powietrzu,
cieszył się, upajał, nasycał swym zdrowiem fizycznym i duchowym błogostanem. Śpiewał
półgłosem samemu sobie radosną piosenkę, skandalicznie głupią co do treści i niewybredną co do
formy.
Jedna z ulic wielkodrzewnych wyprowadziła go z parku na folwark, między stodoły, sterty
zboża, obory, stajnie, kupy nawozu i fioletowe gnojówki. Tam od dawna kręcili się ludzie, z których
każdy osobnik witał spacerującego „pana” ukłonem. Te to ukłony zepsuły poranek ideowemu
komuniście, wpędziły go w pewien rodzaj popłochu.

Stefan Żeromski, Przedwiośnie, Warszawa 1984.

16.1. Wyjaśnij znaczenie tytułu drugiej części powieści Stefana Żeromskiego w kontekście
podanego fragmentu oraz znajomości całego Przedwiośnia.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

16.2. Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń odnoszących się do Przedwiośnia Stefana

Żeromskiego. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

Budowa powieści odpowiada chronologicznemu porządkowi losów

1. P F
głównego bohatera, Cezarego Baryki.

W powieści zostało ukazanych kilka wizji odbudowy Polski po odzyskaniu

2. P F
niepodległości.
Zadanie 17. (0–1)
Przeczytaj fragment opowiadania Marka Nowakowskiego.

Marek Nowakowski
Stan wojny

[…] Młody żołnierz poruszył się niecierpliwie. Ciążyć mu zaczęła obecność starej kobiety.
Chrząknął i spojrzał wymownie na swój ręczny zegarek. Wtedy ta stara ociężale uniosła głowę.
– Żal... Żal wszystkich... – powiedziała cichym, zdartym głosem. – Żal i ciebie... – wlepiła
w żołnierza oczy starej matki. Były to zarazem oczy jastrzębia, wyjedzone i przenikliwe. – Krew na
śniegu... Patrz, żołnierzyku!
Młody żołnierz, wyraźnie zaskoczony, rozejrzał się wokół siebie. Śnieg tutaj skrzył się mroźną
bielą. Nieskalanie biały śnieg. Wzdrygnął się. Mróz potęgował się. A te słowa starej były jeszcze
bardziej lodowate. I tak wpatrywała się w niego uparcie.
– Co wy, babko! – odezwał się wreszcie i bezwiednym gestem przesunął pistolet maszynowy
przewieszony przez piersi. Był to młody chłopak o pucułowatej, wiejskiej twarzy. Opuścił głowę
i czubkiem buta zaczął żłobić śnieg.
Stara kobieta zarzuciła swój żebraczy worek na plecy. Poczłapała powolnie. Zaraz zniknęła
w ciemności. Tylko śnieg chrzęścił pod jej nogami.
– Kto tam?! – zawołał jeden z wartowników pilnujących drogi do huty.
– Głupia jakaś! – odkrzyknął po chwili wahania młody żołnierz. Kucnął przy piecyku. Koks
potrzaskiwał. Dym, ogień...

Marek Nowakowski, Stan wojny [w:] tegoż, Raport o stanie wojennym, Białystok 1990.

Wyjaśnij, jaki obraz relacji władza – obywatel został ukazany w przytoczonym fragmencie
opowiadania Marka Nowakowskiego Stan wojny.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
 Brudnopis
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..