Jan Kochanowski

● w 1530 roku w Sycynie pod Zwoleniem w rodzinie szlacheckiej

● w 1544 podjął naukę na Akademii Krakowskiej, rozpoczął wtedy piętnastoletni
okres studiów (okres młodości i edukacji)
● studiował również w Padwie, wtedy rozpoczyna szereg podróży po Europie, co
nazywamy okresem padewskim
● po powrocie do kraju rozpoczął służbę dworską (okres dworski) u króla
Zygmunta Augusta, był jego sekretarzem oraz jednym z dworzan
● w 1571 roku porzuca dwór i osiada w rodzinnym Czarnolesie (okres
czarnoleski)
● w 1584 roku wybrał się do Lublina, gdzie niespodziewanie umiera
● Jan Kochanowski tworzył głównie lirykę, jest autorem m.in. Pieśni, Fraszek,
utworu dramatycznego “Odprawa posłów greckich”, “Psałterza Dawidowego”
- poetycka parafraza psalmów oraz wybitnego i sławnego na całą Europę cyklu
19 trenów, napisanego po śmierci córki Urszuli
● uznaje Jana Kochanowskiego za ojca polskiej poezji, tworzył w okresie
renesansu, zwanym także odrodzeniem
● dzięki starannemu wykształceniu znał łacinę, grekę i język hebrajski, co
umożliwiało mu czytanie literatury antycznej w oryginale
● stał się przedstawicielem renesansowego humanizmu (zainspirowani kulturą
starożytną twórcy renesansu stworzyli nowy ideał człowieka: wszechstronnego,
zainteresowanego światem, własną naturą i życiem, łączącego poczucie
wolności z wysokimi wymaganiami wobec siebie.

Fraszki

Fraszka – to krótki, wierszowany utwór, najczęściej żartobliwy, oparty na dowcipnym

pomyśle; często zakończony puentą.
Puenta – główna (często zaskakująca) myśl utworu, często zabawna, przewrotna,
podkreśla sens tego utworu, zamieszczana jest na końcu.

Geneza

Fraszki Jana Kochanowskiego liczą ponad trzysta tekstów. Zebrane w trzech

księgach, zostały wydane w Krakowie w 1584 roku i są owocem wieloletniej pracy
autora. Tworząc je nawiązał do tradycji antycznej, głównie do twórczości autora
licznych epigramatów – Marcjalisa. Nadał im nową nazwę: “fraszka”, która od
włoskiego słowa “frasca” – “gałązka, drobnostka”.

Na lipę

Podmiotem lirycznym jest tu uosobiona lipa (posiada ludzkie cechy – umie mówić),
która niczym gospodarz, zwraca się do przechodzącego człowieka (adresata utworu):
“Gościu, siądź pod mym liściem…”.

Obiecuje wytchnienie, mówi o swoich zaletach:

– daje cień, nawet w upalne dni

– daje chłodny wiatr
– zapewnia ptasie koncerty
– daje miód, który gości na stołach
– daje ukojenie, może zapewnić słodki sen

Zalety zostały przedstawione za pomocą licznych epitetów, np. rozstrzelane cienie,

chłodne wiatry, pracowite pszczoły, itd., które budują nastrój spokoju, błogości.
Atmosfera panująca w utworze przypomina Arkadię.

Lipa zdaje sobie sprawę z własnej wartości, gospodarz ceni ją bardziej nawet niż
drzewa owocowe. Występuje porównanie do drzew z magicznego Ogrodu Hesperyd –
cudownego ogrodu, w którym rosły złote jabłka. Lipa, mimo że nie daje owoców,
jest dla gospodarza niezwykle cenna.

Wiersz nie jest tylko poetycką pochwałą drzewa, można to rozumieć tak, że lipa
reprezentuje, symbolizuje całą przyrodę. Podkreśla jak ważną rolę pełni ona dla
człowieka. Jeszcze szerzej można to interpretować jako propagowanie stylu życia
blisko natury, w harmonii z nią.

Fraszka ta jest pochwałą piękna przyrody. Lipa symbolizuje również

bezpieczeństwo i harmonię, jaką może człowiekowi zapewnić spokojne życie na wsi.

Cechy fraszki:
- jest utwór krótki,
- ma formę wierszowaną,
- ma pogodny nastrój,
- autor oparł utwór na ciekawym pomyśle – lipa zaprasza przechodnia pod swoje
konary,
- znajduje się puenta, która jest zaskakująca – że lipa jest cenniejsza niż złota
jabłoń
- autor nadał jej typowe dla fraszek rozpoczęcie tytułu: “Na…”, “O…” lub
“Do…”

Temat: pochwała przyrody, życia na wsi, życia w zgodzie z naturą

Gatunek: fraszka refleksyjna
Budowa: utwór ma 12 wersów, każdy liczy 13 sylab, rymy dokładne, żeńskie (aabb),
liryka bezpośrednia, zawiera puentę
Wybrane środki stylistyczne: epitety, symbol (lipa jest symbolem harmonii,
bezpieczeństwa, natury), porównanie (lipy do drzew z hesperyjskiego sadu)
*fraszka zawiera wiele archaizmów - wyrazów, które współcześnie wyszły z użycia
lub mają zmienioną formę, np. szpacy – dziś: szpaki, potym – dziś: potem,
najwyssze – dziś: najwyższe itp.

Na młodość

Krótka, zaledwie dwuwersowa fraszka oparta na porównaniu. Ci, którzy pragną, aby
młodzi ludzie nie szaleli, są podobni do tych, którzy uważają, że może nie być
wiosny. Przesłanie utworu jest takie, że każdy wiek ma swoje prawa, a młodzi ludzie
muszą się wyszaleć. Utwór ukazuje konflikt między pokoleniami – “starzy” nie
potrafią często zrozumieć młodych.

Temat: pochwała młodości, konflikt pokoleń

Gatunek: fraszka refleksyjna
Budowa: utwór liczy 2 wersy, każdy liczy 11 sylab, rymy dokładne, żeńskie (aa),
liryka pośrednia (podmiot liryczny nie ujawnia się)
Wybrane środki stylistyczne: porównanie młodości do wiosny – tak jak młodość nie
może się obyć bez zabawy, tak cykl pór roku nie może się obejść bez wiosny /
porównanie osób, które nie chcą aby młodzi szaleli do tych, którzy uważają że wiosna
jest niepotrzebna

Na starość

Podmiot liryczny zwraca się wprost do starości w formie apostrofy (bezpośredniego

zwrotu do adresata). Starość jest odbiorcą wiersza. Przesłanie jest takie, że nikt nie
jest zadowolony ze swojego wieku. Pomysł tej fraszki jest oparty na paradoksie,
sprzeczności przedstawionych postaw ludzkich.

Temat: starość, ludzka natura i jej pragnienia, przemijanie

Gatunek: fraszka refleksyjna, liryka zwrotu do adresata
Budowa: 2 wersy, każdy po 11 sylab, rymy dokładne, żeńskie (aa), liryka pośrednia.

Na zdrowie

W tej fraszce podmiot liryczny zwraca się wprost do zdrowia (adresata wiersza),
nazywając je szlachetnym. Zaznacza, że ludzie nie znają i nie doceniają jego wartości,
nie szanują swojego zdrowia, dopóki go nie stracą. Poeta dochodzi do wniosku, ze
wszystkie wartości, które cieszą ludzi (bogactwo, klejnoty, stanowiska, władza itp.) są
nic nie warte, jeśli nie ma się zdrowia, ponieważ jest ono najwyższą wartością.

Temat: szacunek do zdrowia, ludzkie wartości, pochwała zdrowia

Gatunek: fraszka refleksyjna
Budowa: utwór ciągły, liczy 24 wersy, po 5 sylab, rymy dokładne, parzyste (aabb),
liryka zwrotu do adresata
Wybrane środki stylistyczne: archaizmy (np. mieśca - miejsca), apostrofy (do
zdrowia) i epitety, np. wiek młody, władze szerokie itd.