Jan Kochanowski: „Treny” jako świadectwo kryzysu światopoglądowego

"Treny" Jana Kochanowskiego to zbiór liryków żałobnych napisanych po

śmierci córki Urszulki w 1579 roku. Kochanowski był jednym z
najwybitniejszych polskich poetów renesansowych, a "Treny" są uznawane za
jeden z najważniejszych tekstów w historii literatury polskiej. To dzieło nie tylko
wyraża ból i żal po stracie córki, ale również odzwierciedla głęboki kryzys
światopoglądowy, który przeżywał autor.
Kochanowski był człowiekiem renesansu, co oznaczało, że interesował się
różnymi dziedzinami wiedzy, a jego światopogląd był ukształtowany przez
humanizm i idee renesansowe. Jednak śmierć córki i inne osobiste tragedie, które
Kochanowski przeżył, spowodowały, że zaczął zastanawiać się nad sensem
ludzkiego cierpienia, życia i śmierci.
W "Trenach" Kochanowski konfrontuje się z problemem cierpienia i zła na
świecie, co stawia go wobec fundamentalnych pytań filozoficznych i
teologicznych. Pytania o sens życia, sprawiedliwość Bożą, los człowieka, czy
cierpienie stają się tematami refleksji. Jego wątpliwości i ból są wyrażone w
formie poezji żałobnej, co nadaje "Trenom" nie tylko wymiar osobisty, ale także
uniwersalny.
W kontekście kryzysu światopoglądowego "Treny" ukazują zmianę
perspektywy Kochanowskiego, który zaczyna kwestionować pewne wartości i
przekonania. Wiele z tych wątpliwości dotyczy tradycyjnych wyobrażeń o
świecie i jego sensie. W ten sposób "Treny" stają się nie tylko wyrazem
prywatnej tragedii autora, ale także świadectwem głębokich przemian w jego
myśleniu.
Powyższe interpretacje są subiektywnymi spostrzeżeniami i mogą istnieć
różne interpretacje "Trenów" w kontekście kryzysu światopoglądowego Jana
Kochanowskiego. Ostateczna ocena zależy od indywidualnego zrozumienia i
analizy tekstu przez czytelnika.
Jan Andrzej Morsztyn: wybrany wiersz - Cechy konwencji barokowej; Świat
barokowej wyobraźni
Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna nie była publikowana za życia autora. Wiersz
„Niestatek” został wydany w zbiorze „Lutnia”, który powstawał w latach 1638 - 1660/1661,
a opublikowany — dopiero w 1844 roku. Tomik obejmuje ponad dwieście utworów, w
większości erotyków.
Utwór, pod względem gatunkowym, można określić, jako fraszkę. Jest to krótki
wiersz o żartobliwym charakterze. Poeta nie zastosował podziału na strofy, fraszka składa
się z szesnastu wersów. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po
siódmej sylabie. Pojawiają się rymy parzyste. Fraszka należy do liryki pośredniej, podmiot
liryczny nie ujawnia swojej obecności. Prawdopodobnie jest to nieszczęśliwie zakochany
mężczyzna, który czuje rozgoryczenie, związane z kobiecą niestałością. Być może uczucia
jego wybranki nagle się zmieniły, a on pozostał samotny i porzucony. Warstwa stylistyczna
utworu jest rozbudowana, co charakteryzuje twórczość barokową.
Fraszka ma formę rozbudowanego wyliczenia. Podmiot liryczny wymienia kolejne
nierealne zjawiska, które są bardziej prawdopodobne niż istnienie kobiety stałej w uczu-
ciach. Ostatni wers pełni funkcję puenty, rozładowując budowane przez poetę napięcie i wy-
jawiając, że tematem wiersza jest zachowanie niewiast. Puenta ukazuje, że fraszka ma rów-
nież formę porównania („Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, niźli będzie stateczną
którą białogłowa”).
Utwór jest charakterystyczny ze względu na zastosowane anafory, większość wersów
rozpoczyna się od słowa „prędzej”. Wypowiedź podmiotu lirycznego nabiera plastyczności,
dzięki epitetom („promieni słonecznych”, „morze burzliwe”, „sen płonny”). Zastosowano
również antytezy („niemy zaśpiewa”). Obecne są też metafory („promieni słonecznych drob-
ne kąski wrzenie do kieszeni”, „zamknie w garść świat”, „płacząc nad Etną łzami ją zaleje”,
„Fortuna, i śmierć ze śmiechem w jednym domu siedzie”, „słońce na nocleg skryje się w ja-
skini”), a na rytm utworu wpływają przerzutnie.
Utwór „Niestatek” jest typowym przykładem wiersza barokowego. Opiera się na za-
skakującym pojęciu mającym na celu zaskoczenie czytelnika i przyciągnięcie jego uwagi.
Podmiot liryczny wymienia kolejne zjawiska, które nie mogą w rzeczywistości zaistnieć. Ce-
lowo wyolbrzymia je, aby osiągnąć większą ekspresję. Bogactwo zastosowanych środków
stylistycznych ma jeden cel — autor chce zaskoczyć czytelnika puentą.
Ignacy Krasicki: wybór bajek lub satyry: Pijaństwo, Żona modna, Do króla -
Komizm, satyra, ironia; Cechy oświeceniowego dydaktyzmu; Obraz społeczeństwa.
Ignacy Krasicki w trakcie swojego życia pełnił nie tylko rolę wyjątkowo
utalentowanego pisarza; sprawował również wiele wysokich funkcji. Był m.in. nadwornym
poetą króla Augusta Poniatowskiego, członkiem senatu oraz przyjął urząd biskupi. Satyra
„Do króla”, którą rozpoczął pierwszy cykl „Satyr” wydanych w roku 1779 trafiła do rąk
władcy – mimo sugestii pewnych poprawek, utwór spodobał się królowi.
Satyra spisana została trzynastozgłoskowcem – średniówka pojawia się w niej po siód-
mej sylabie. Utwór – zgodnie ze swoim tytułem – mieści się w obrębie rodzaju liryki zwanej
liryką zwrotu do adresata. Utwór zawiera w sobie apostrofę – bezpośredni zwrot do adresata,
którym jest król Stanisław August Poniatowski: „Im wyżej, tym widoczniej. Chwale lub
naganie Podpadają królowie, najjaśniejszy panie!”. Podmiot liryczny kieruje do niego rów-
nież pytania retoryczne („Jesteś królem, a czemu niekrólewskim synem?”, ”Tyś królem, cze-
mu nie ja?”). Dzięki tym zabiegom stylistycznym satyra sprawia wrażenie przemówienia
przygotowanego dla konkretnego odbiorcy. Inną, nadającą utworowi charakteru swobodnej
wypowiedzi, techniką jest wprowadzenie do satyry wyliczeń („Mądrzy, rządni, wspaniali,
mocarze, junacy”) oraz ironicznej anafory: „To mi to król, co go się każdy człowiek boi, To
mi król. Co jak w spojrzy, do serca przeniknie”.
Treść satyry „Do króla” opiera się pozornie na wyliczeniu wad króla. W nieco żartobliwym tonie
osoba mówiąca w wierszu informuję władcę, że wszystkie negatywne cechy, które przywoła, podyktowane
są wielkim szacunkiem piszącego do jego osoby oraz deklaruje, że w pełni respektuje jego urząd: Wielbi
urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka. Gdy więc ganię zdrożności i zdania mniej baczne. Pozwolisz, mości
królu, że od ciebie zacznę.
Pierwszym zarzutem, jaki podmiot kieruje do władcy jest to, że nie sprawuje on urzędu za sprawą
dziedziczenia tronu: Jesteś królem, a czemu nie królewskim synem? To niedobrze; krew pańska jest
zaszczyt przed gminem. Kto się w zamku urodził, niech ten w zamku siedzi; Podmiot liryczny zauważa iro-
nicznie, że król, który dziedziczy tron po swoim ojcu, jest osobą o wiele bardziej godną zaufania niż władca
obejmujący tron w inny sposób. Zwraca również uwagę na młody wiek króla, jego zbytnią dobroć i zamiło-
wanie do literatury. Warto zauważyć, że w krytykę króla wplątane są też pochwały. W niektórych wersach
podmiot liryczny podejmuje się żartobliwej gry ze swoim odbiorcą – pytając o to, dlaczego sam nie mógłby
zostać królem, skoro posiada podobne jemu cechy: Tyś królem, czemu nie ja? Mówiąc między nami, Ja się
nie będę chwalił, ale przymiotami. Niezłymi się zaszczycam. Jestem Polak rodem, A do tego i szlachcic, a
choćbym i miodem Szykował tak jak niegdyś ów bartnik w Kruszwicy. Czemuż bym nie mógł osiąść na
twojej stolicy?
Gabriela Zapolska: Moralność pani Dulskiej - Czym jest „dulszczyzna”; Obraz
środowiska mieszczańskiego; Komizm i satyryczność
"Moralność pani Dulskiej" to sztuka teatralna autorstwa Gabrieli Zapolskiej, napisana w
1906 roku. Poniżej przedstawiam kluczowe elementy tej sztuki:
1. Dulszczyzna:
- "Dulszczyzna" to neologizm stworzony przez Zapolską, mający oznaczać zbiór postaw,
wartości i norm reprezentowanych przez panią Dulską, główną bohaterkę sztuki. To pewien
rodzaj hipokryzji moralnej, opartej na pozorach cnoty i moralności, ale jednocześnie
zatruwającej życie innych.
2. Obraz środowiska mieszczańskiego:
- Sztuka ukazuje społeczeństwo mieszczańskie przełomu XIX i XX wieku. Autorka
krytykuje konwencje społeczne, szczególnie te związane z rolą kobiety w społeczeństwie,
dziedziczeniem majątku oraz fałszywą moralnością.
3. Komizm i satyryczność:
- Zapolska posługuje się elementami komizmu i satyry, aby ukazać absurdalność sytuacji i
postaw bohaterów. Humor często wynika z rozbieżności między deklarowanymi wartościami
a rzeczywistymi uczuciami i postawami postaci. Satyra skierowana jest przede wszystkim w
stronę hipokryzji i obłudy społeczeństwa.
4. Rola kobiety:
- Sztuka porusza kwestię emancypacji kobiet, krytykując tradycyjne role przypisane płci
żeńskiej. Pani Dulska reprezentuje stereotypy i ograniczenia narzucane kobietom w tamtych
czasach, jednocześnie sama będąc niestosowną matką i właścicielką.
5. Moralność:
- Tytułowa "Moralność pani Dulskiej" odnosi się do pytania, czy jej postawa jest naprawdę
moralna, czy tylko pozorowana. Sztuka skupia się na rozważaniach moralnych i etycznych,
poddając w wątpliwość konwencje społeczne.

Sztuka Gabrieli Zapolskiej jest zarówno komedią obyczajową, jak i satyrą społeczną.
Poprzez ironię i groteskę ukazuje złudzenia i hipokryzję, jednocześnie stawiając pytania o
wartości i normy panujące w społeczeństwie.
Władysław Reymont: Chłopi (t. I) - Obraz kultury chłopskiej, „Chłopi” jako epopeja
ludowa, Sacrum i profanum, Funkcje obrazów natury
"Chłopi" Władysława Reymonta to monumentalne dzieło, za które w 1924 roku
autor został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. Oto kilka
kluczowych elementów pierwszego tomu "Chłopów":
1. Obraz kultury chłopskiej:
- Reymont ukazuje życie chłopów w realistyczny sposób, starając się oddać
specyfikę kultury, tradycji, i zwyczajów wiejskich. Przedstawia różnorodność
charakterów i warstw społecznych wśród chłopów, analizując ich codzienne
życie, prace polowe, relacje społeczne i zwyczaje.
2. "Chłopi" jako epopeja ludowa:
- Dzieło to jest uznawane za polską epopeję ludową. Reymont tworzy
wielowarstwową panoramę życia wiejskiego, łącząc elementy eposu z
realizmem. Bohaterowie są reprezentantami różnych warstw społecznych, a ich
losy splatają się w skomplikowaną sieć relacji.
3. Sacrum i profanum:
Reymont bada relacje między sferą sacrum a profanum w kontekście życia
wiejskiego. Elementy ludowej wiary, tradycji religijnych, obrzędów i mitów są
równocześnie splecione z prozaicznymi, codziennymi sprawami, tworząc bogaty
obraz życia społeczności wiejskiej.
4. Funkcje obrazów natury:
- Przyroda odgrywa istotną rolę w "Chłopach". Opisy przyrody pełnią funkcje
symboliczne, odzwierciedlając zmiany pór roku, cykl życia, i losy bohaterów.
Przyroda staje się metaforą życia ludzkiego, pełnego wzlotów i upadków.
Reymont, pisząc "Chłopów", ukazał kompleksowość życia chłopskiego
społeczeństwa, sięgając zarówno do codziennych spraw, jak i do głębokich
warstw kultury i religii. Jego dzieło jest równocześnie realistyczne i symboliczne,
ukazując bogactwo ludzkiego doświadczenia i złożoność relacji społecznych.
Witold Gombrowicz: Ferdydurke (cz. I) - Satyra i groteska, Problematyka formy, Młodość i
dojrzałość

"Ferdydurke" Witolda Gombrowicza to jedno z najważniejszych dzieł polskiej

literatury XX wieku. Oto kilka kluczowych elementów z pierwszej części tej
powieści:
1. Satyra i groteska:
- "Ferdydurke" to dzieło utrzymane w tonie satyrycznym i groteskowym.
Gombrowicz krytykuje w nim społeczne konwenanse, normy i sztywne struktury
społeczne. Bohaterowie zostają poddani absurdom i nielogicznym sytuacjom, co
ma na celu uwydatnienie absurdalności ludzkiego bytu.
2. Problematyka formy:
- Głównym tematem "Ferdydurke" jest problem formy, czyli formy życia,
tożsamości i sposobu wyrażania siebie. Gombrowicz kwestionuje sztywne
struktury społeczne i kulturowe, podkreślając konieczność indywidualizmu i
akceptacji niejednorodności form życiowych.
3. Młodość i dojrzałość:
- Gombrowicz bada temat młodości i dojrzałości, ukazując niezdolność
społeczeństwa do adekwatnego traktowania młodzieży oraz jej potrzeb i
pragnień. W "Ferdydurke" proces dojrzewania jest przedstawiony jako
chaotyczny, niejednoznaczny i często absurdalny.
4. Świat wewnętrzny bohatera:
- Główny bohater, Józef K., przeżywa wewnętrzną metamorfozę i konfrontuje
się ze swoimi własnymi wątpliwościami dotyczącymi tożsamości, życiowej misji
i autentyczności. Gombrowicz eksploruje konflikt między jednostką a
społeczeństwem oraz między wewnętrznym a zewnętrznym światem bohatera.
"Ferdydurke" nie tylko zawiera krytykę społeczną, ale także jest eksperymentem
formalnym, w którym Gombrowicz przekracza tradycyjne granice gatunkowe i
literackie. Powieść ta stanowi manifest indywidualizmu, buntu przeciwko
konwencjom społecznym i refleksji nad naturą ludzkiej egzystencji.
Sławomir Mrożek: Tango - groteskowy obraz świata, różne możliwości interpretacji
"Tango" Sławomira Mrożka to jedno z najbardziej znanych dzieł tego polskiego
dramatopisarza. Jest to sztuka, która w sposób groteskowy ukazuje absurdy i paradoksy
ludzkiego bytu. Poniżej przedstawiam kilka kluczowych elementów tej sztuki oraz różne
możliwości jej interpretacji:
1. Groteskowy obraz świata:
- "Tango" Mrożka jest charakterystycznym przykładem teatru absurdu. Autor przedstawia
świat pełen absurdalnych sytuacji, sprzeczności, i nielogicznych wydarzeń. Postacie
poruszają się w surrealistycznej rzeczywistości, co nadaje sztuce groteskowy charakter.
2. Różne możliwości interpretacji:
- Sztuka ta daje wiele możliwości interpretacyjnych. Groteska pozwala na czytanie tekstu
zarówno w kontekście społecznym, politycznym, jak i filozoficznym. Można odnaleźć w
niej odniesienia do totalitaryzmu, biurokracji, czy też kondycji ludzkiej w ogólności.
3. Symbolika tańca tanga:
- Tytułowa nazwa "Tango" może być odczytywana symbolicznie. Tango, jako taniec
towarzyski, może reprezentować relacje międzyludzkie, często niezręczne, pełne konfliktów,
ale jednocześnie nie do uniknięcia. Można interpretować je jako metaforę życiowego tańca
pełnego niepewności.
4. Postacie alegoryczne:
- Postacie w sztuce mają często charakter alegoryczny. Mrożek posługuje się symbolami,
aby ukazać różne aspekty ludzkiego zachowania i społeczeństwa. Postacie mogą być
rozumiane jako reprezentacje archetypów ludzkich cech czy społecznych problemów.
5. Krytyka systemu:
- Podobnie jak wiele dzieł Mrożka, "Tango" zawiera w sobie krytykę systemu, w tym
przypadku systemu totalitarnego. Autor używa absurdu i groteski, aby ukazać
niedorzeczność i szkodliwość pewnych mechanizmów społecznych.
"Tango" Sławomira Mrożka to dzieło, które zachęca do wielowarstwowej
interpretacji. Groteskowy obraz świata, absurdalne sytuacje i alegoryczne
postacie pozostawiają miejsce dla różnorodnych spojrzeń na sztukę,
umożliwiając każdemu czytelnikowi czy widzowi znalezienie własnego sensu i
przesłania.