Araştırma Makalesi - Research Article Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38

Türk Coğrafya Dergisi

Turkish Geographical Review
www.tcd.org.tr

Basılı ISSN 1302-5856 Elektronik ISSN 1308-9773

Aşağı Meriç Nehri akımlarının mevsimsel ve yıllık değişiminin taşkınlar üzerine

etkisi
The effect of seasonal and annual variation of Lower Meriç River flows on floods

Tevfik Erkal *a İlayda Topgül b

a
Çankırı Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Çankırı.
b
Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı.

ORCID: T.E. 0000-0003-4435-7864; İ.T. 0000-0002-2086-7598

BİLGİ / INFO ÖZ / ABSTRACT

Geliş/Received: 12.11.2019
Kabul/Accepted: 29.05.2020
Anahtar Kelimeler:
Aşağı Meriç Nehri
Taşkınlar
Mann-Kendall trend analizi
Sen’in eğim testi
Keywords:
Lower Meriç River
floods
Mann-Kendall trend analysis
Sen’s slope method
*Sorumlu yazar/Corresponding author:
(T.Erkal) erkaltevfik@gmail.com
DOI: 10.17211/tcd.645865
Atıf/Citation:
Erkal, T. ve Topgül, İ. (2020). Aşağı Meriç
Nehri akımlarının mevsimsel ve yıllık deği-
şiminin taşkınlar üzerine etkisi. Türk Coğ-
rafya Dergisi (74), 33-38.
DOI: 10.17211/tcd.645865
Akarsu akım değişimlerinin taşkınlara neden olduğu ve çevresel sorunların ortaya çıktığı havzalarda
akım trendlerin bilinmesi önem taşımaktadır. Akarsu akımlarındaki değişimlerin bilinmesi su kay-
naklarının kullanımı ve planlanması açısından gereklidir. Meriç Nehri’nin Türkiye sınırları içinde
kalan bölümü yerleşim ve sanayi faaliyetleri açısından aktif bir bölgedir. Bu bağlamda Aşağı Meriç
Nehri araştırma konusu açısından önemli bir örnek alan oluşturmaktadır. Bu çalışmada Aşağı Meriç
Nehri akım değişimlerinin taşkınlar üzerindeki etkisinin incelenmesi amacıyla, 4 farklı akım gözlem
istasyonu (AGİ) verileri kullanılarak parametrik olmayan trend analizi yöntemleri uygulanmıştır.
Akımların aylık, yıllık ve mevsimsel trendlerinin belirlenmesinde Mann-Kendall Trend Analizi yön-
temi kullanılmıştır. Trendlerin lineer eğimleri Sen’in Trend Eğim Metodu kullanılarak hesaplanmıştır.
Yapılan analizler sonucunda, incelenen 4 istasyonda yukarı yönlü trend eğilimleri tespit edilmiştir.
En anlamlı sonuçlara taşkınların etkili olduğu Kirişhane AGİ’nda rastlanmıştır. Kirişhane AGİ tüm ay-
larda pozitif yönlü trendlerin varlığı görülmüştür. Yıllık olarak %5’lik önem düzeyinde artan yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir trend belirlenmiştir. Her mevsimde artan yönde bir trend olduğu gö-
rülmüş, özellikle sonbahar mevsiminde %1’lik güven aralığında pozitif yönlü istatiksel olarak anlamlı
trend tespit edilmiştir. Sonuç olarak akım trendlerinin yıllık ve mevsimlik etkilerine bağlı olarak taş-
kınların formunun değiştiği ve taşkınlarda ciddi bir artış olduğu gözlenmiştir.
It is important to know the flow trends in the basins where river flow changes cause floods and en-
vironmental problems arise. Knowing the changes in stream flows is necessary for the use and plan-
ning of water resources. Meriç River is in active region in terms of the remaining part of the
residential and industrial activities within Turkey's borders. In this context, the Lower Meriç River
constitutes an important sample area for the research subject. In this study, the effects of current
changes of the Lower Meriç River on floods were investigated. Non-parametric trend analysis met-
hods were applied using 4 different stream gagging station (AGI) flow data. In order to determine
monthly, annual and seasonal trends of the flows, Mann-Kendall Trend Analysis method was app-
lied. Linear slopes of trends are calculated using Sen's Trend Slope Method. As a result of the analy-
ses, upward trends were detected in the 4 stations examined. The most meaningful results were
found in Kirişhane AGI where floods were effective. In Kirişhane AGI have been seen positive trends
in all months. An increasingly statistically significant trend was determined at an annual level of
5%. It has been observed that there is an increasing trend in every season. Especially in the fall sea-
son, a statistically significant trend with a positive direction was detected in the confidence interval
of 1%. As a result, it was observed that the form of floods changed and there was a significant in-
crease in floods depending on the annual and seasonal effects of current trends.

1. Giriş

Son yıllardaki küresel iklim değişikliğine bağlı olarak meydana olmaktadır. Akarsu taşkınları, etki alanlarının büyüklüğü ve za-
gelen şiddetli sağanaklar, akarsu havzalarındaki akımlarda be- rarları bakımından dünya genelinde en fazla etkiye sahip doğal
lirgin değişimler yaratmakla birlikte akarsulardaki sel ve taşkın afet türlerinden biridir. 20. yy’da Dünya genelinde meydana
afetlerinin günümüzde daha sık ve şiddetli yaşanmasına neden gelen doğal afetlerin %43’ünü sel ve taşkınlar oluşturmaktadır.
 34 Erkal & Topgül/ Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38

1995-2015 yılları arasında meteorolojik kökenli doğa olayları-

nın etkilediği insan sayısı bakımından %56’lık bir oranla sel ve
taşkın olayları ilk sırada yer almaktadır (MGM, 2018).

Türkiye’de taşkın tehlikesi ile karşı karşıya kalınan birçok akarsu

havzası mevcuttur. Bu alanlardan biri de sınıraşan ve sınır oluş-
turan özelliğe sahip Meriç Nehri’dir. Meriç Nehri yağmur ve kar
erimeleri ile beslenmektedir. Bu nedenle nehrin akım değerleri
üzerinde, iklimsel özellikler ve iklimde meydana gelen değişim-
ler doğrudan bir etkiye sahiptir (Turoğlu ve Uludağ, 2015).
Meriç Nehri jeomorfolojik, klimatolojik ve hidrografik tabanlı
birçok sebebe bağlı olup taşkın potansiyeli yüksek bir akarsu-
dur. Buna bağlı olarak Meriç Nehri taşkınları üzerinde havzanın
tüm fiziki ve beşeri özelliklerinin etkili olduğunu söylemek de
mümkündür. Ayrıca akarsuyun kullanımından doğan ve akarsu
yatak kapasitesinin zaman içinde dolması sonucunda ortaya Şekil 1. Meriç Nehri’nin konumunu gösterir harita.
çıkan sorunlar, akarsuyun akım özellikleri ve taşkınlar üzerinde Figure 1. Location map of Meriç River.
beşeri etkiye sahip önemli faktörlerdendir.
Meriç Nehri Havzası’nın Bulgaristan içerisinde kalan yukarı ke-
Literatürde Meriç Nehri’nin bölgesel ve uluslararası düzeyde, simi yüksek dağlık bir alan özelliği gösterirken, Türkiye sınırları
özellikle taşkın sorununun tartışıldığı çok sayıda çalışma bulun- içerisinde kalan aşağı kesimi yukarı havzaya göre nispeten daha
maktadır (Göçmen, 1976; Kurter, 1976; Cengiz, 1996; Zal, 2006; düz, alçak alanlardan oluşmuş bir taşkın ovası niteliğindedir
Artinyan vd., 2008; Batur, 2011; Türkmenoğlu, 2012; Turoğlu (Şekil 2). Aşağı Meriç Nehri, içinde aktığı taşkın ovasının özel-
ve Uludağ, 2013; Topgül, 2019). Akarsu yağış ve akım trendle- liklerine uyum sağlamış, yatağı içinde taşkın suları ile taşınıp
rinin değişimi yönündeki çalışmalar ise Türkiye’nin birçok hav- oluşturulan kum adalarının olduğu menderesli bir akarsu yata-
zası için yapılmakta ve araştırmalar devam etmektedir (Türkeş, ğına sahiptir. Meriç Nehri'nin Ege Denizi’ne döküldüğü yerde
1996; Partal, 2002; Büyükyıldız ve Berktay, 2004; Gümüş, 2006; ise bir delta oluşumu mevcuttur.
Özfidaner, 2007).

Meriç Nehri’nde olduğu gibi, akarsu akım değişimlerinin taş-

kınlara neden olduğu ve çevresel sorunların ortaya çıktığı hav-
zalarda yağış, akım gibi zamana ve miktara bağlı trendlerin
bilinmesi önem taşımaktadır. Özellikle akarsu akımlarındaki de-
ğişimlerin bilinmesi su kaynaklarının kullanımı ve planlanması
açısından gereklidir. Bu bağlamda; bu çalışmada, Meriç Neh-
ri’nin Türkiye sınırlarına giriş yaptığı Kapıkule'den, Enez'de de-
nize döküldüğü yere kadar olan 187 km uzunluğundaki Aşağı
Meriç Nehri olarak adlandırılan (Göçmen, 1976) yatağının yıllık
ve mevsimsel akımları trend analizi yöntemleri kullanılarak
araştırılmış ve bu değişimin taşkınlar üzerindeki etkisi tartışıl-
mıştır.

2. Araştırma Alanı
2.1. Meriç Nehri ve Havzası’nın Coğrafi Özellikleri
Meriç Nehri kaynağını Bulgaristan’ın güneybatısında bulunan
Rila Sıradağları’nın kuzey yamaçlarından almakta ve Meriç Hav-
zası içerisinde akış göstermektedir. 2.925 m yükseklikten doğan
(Artinyan vd., 2008) Meriç Nehri’nin aktığı havza içindeki top-
lam uzunluğu 492 km’dir (Malkaralı vd., 2008).
Meriç Nehri’nin dört büyük yan kolu; Bulgaristan toprakların-
dan doğan Arda ve Tunca, Türkiye topraklarından doğan Ergene
Nehri ve Yunanistan topraklarından doğan Kızılçay’dır. Arda
Nehri, Meriç Nehri’ne sağ kol olarak Türkiye sınırları içerisinde
Edirne’nin batısında katılır. Tunca Nehri ise, Arda Nehri’nden
sonra Edirne’nin yakınında Meriç’in sol kolunu oluşturur. Meriç
Nehri Dimetoka’nın güneyinde, batıdan Kızılçay’ı, daha sonra
İpsala’nın kuzeyinde, doğudan Ergene Nehri’ni alıp Saros Kör-
fezi’nden Ege Denizi’ne dökülür (Erkal ve Topgül, 2015) (Şekil
1).
Şekil 2. Meriç Nehri Havzası ve yakın çevresinin fiziki haritası.
Figure 2. Physical map of the Meriç River Basin and its surroundings
Meriç Nehri Havzası içerisinde Bulgaristan, Yunanistan ve Tür-
kiye toprakları bulunur. Havza toplam 52.600 km2’lik bir alan
kaplamaktadır (Yıldız, 2011) (Tablo 1). Meriç Nehri Havzası’nın
büyük bölümünün Bulgaristan sınırları içerisinde kalmasından
dolayı, taşkınlara neden olan akımların büyük bir kısmı da Bul-
garistan’dan kaynaklanmaktadır. Havzanın Bulgaristan içerisin-
deki yıllık yağışı 550-620 mm, dağlık bölgelerde 900-1000 mm
arasındadır. En fazla yağış Mayıs ve Haziran aylarında, en az
yağış ise Temmuz ve Ağustos aylarında, bazı yıllarda Şubat
ayında görülmektedir (Erbay, 2010). Havzanın aşağı kesiminde
Edirne sınırları içerisinde yıllık toplam yağış ortalaması 600,2
mm’dir. Aylık ortalama yağışın en fazla olduğu ay 70,3 mm ile
Aralık ayıdır. Aylık ortalama yağışın en düşük olduğu ay 22,7
mm ile Ağustos ayıdır (MGM, 2019).mm ile Ağustos ayıdır
(MGM, 2019).
 Erkal & Topgül/ Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38
Tablo 1. Meriç Havzası’nın kıyıdaş ülkeler arasındaki dağılımı.
Table 1. Areal distribution of the Meriç basin by country.
Havzanın Bulgaristan sınırları içerisinde kalan kesiminde yağış-
lar Meriç Nehri yatağı boyunca yoğunlaşmaktadır. Bu durum
Bulgaristan’a düşen yağışların Meriç Nehri akımlarını doğrudan
etkilemesine ve aşağı kesimlerde vuku bulan taşkınlarının bü-
yüklüğü ile şiddeti üzerindeki etkisine neden olmaktadır. Hav-
zanın aşağı kesiminde de benzer bir durum söz konusudur.
Yağışlar Aşağı Meriç Nehri yatağı boyunca ve Edirne Merkez il-
çesinin kuzey kesimlerinde, yani Meriç, Arda ve Tunca nehirle-
rinin birleşim noktasında yoğunlaşmıştır (Türkmenoğlu, 2012).
Bu durum taşkın dönemlerinde bölgeye düşen yağışın doğru-
dan Aşağı Meriç Nehri’ne katılmasına ve taşkın büyüklüğünün
artmasına neden olmaktadır.
Havzada genel olarak yazları sıcak ve kurak, kış ve bahar dö-
nemlerinde ılık ve yağışlı geçen bir iklim hâkimdir. Havzada gö-
rülen iklim özelliği ile uyumlu olarak kış ve bahar aylarında
Meriç Nehri akımlarda bir artış, yaz aylarında ise akımlarda bir
düşüş görülmektedir.
2.2. Aşağı Meriç Nehri’nin Akım Özellikleri
Meriç Nehri bulunduğu havza farklı coğrafi ve iklimsel koşullara
sahip bir alana yayılmıştır. Bulunduğu havzanın genişliğinden
dolayı Aşağı Meriç Nehri’nin akım özellikleri, su toplama hav-
zasının birçok özelliğinden etkilenmektedir. Havzadaki diğer
akarsuların su potansiyelleri ve havzanın birçok yerindeki iklim-
sel farklılıklar Aşağı Meriç Nehri’ni hidrografik açıdan şekillen-
dirmektedir (Topgül, 2019).
Meriç Nehri’nin Türkiye topraklarına giriş yaptığı yerdeki su po-
tansiyeli ve Saros Körfezi’nden Ege Denizi’ne döküldüğü nok-
tadaki su potansiyeli neredeyse birbirinin iki katıdır (Tablo 2).
İki nokta arasındaki su potansiyeli farkının nedeni, Meriç
Nehri’nin dört büyük yan kolu olan Tunca, Arda, Ergene ve Kı-
zılçay’ın Meriç Nehri’ne Türkiye sınırları içerisinde, Aşağı Meriç
Nehri yatağı boyunca katılıyor olmasından kaynaklanmaktadır.
Yan kolların getirdiği su potansiyeli, akarsuyun aşağı çığırındaki
akımlarda değişimlere neden olmakla birlikte akarsuyun denize
döküldüğü noktadaki su miktarında da belirgin bir artışın ne-
denidir.
Tablo 2. Meriç Nehri’nin su potansiyeli (Malkaralı vd., 2008).
Table 2. Water potential of Meriç River (Malkaralı vd., 2008).
35
3. Veri ve Yöntem
Bu çalışmada Meriç Nehri’nin Türkiye sınırlarına giriş yaptığı Ka-
pıkule'den, Enez'de denize döküldüğü yere kadar olan 187 km
uzunluğundaki Aşağı Meriç Nehri olarak adlandırılan yatağının
akım değerlerindeki mevsimsel ve yıllık değişimi ile bu değişi-
min taşkınlar üzerindeki etkisi araştırılmıştır.
Aşağı Meriç Nehri yatağı ve yan kolları boyunca birçok akım
gözlem istasyonu bulunmaktadır. Fakat bunlardan bir kısmı veri
yetersizliği nedeniyle inceleme yapmak için uygun değildir. Bu
nedenle, araştırma konusunu ve sahasını en iyi karakterize
eden 4 akım gözlem istasyonu (AGİ) seçilmiştir. Çalışma kapsa-
mında kullanılan istasyonlar Tablo 3’te gösterilmiştir. Bu araş-
tırmada, Edirne’deki DSİ 11. Bölge Müdürlüğü’nden alınan
1986-2016 yılları arası Kirişhane AGİ, 1986-2016 yılları arası
Edirne Merkez’de bulunan Meriç Köprüsü AGİ, 2002-2016 yıl-
ları arası İpsala Gümrük Köprüsü AGİ ve 1986-2016 yılları arası
İpsala Ferre Kupuru AGİ’na ait aylık ve yıllık ortalama değerler
ile maksimum akımlardan yararlanılmıştır. Bu veri setleri üze-
rinde akımların uzun süreli yıllık ve mevsimlik değişim ve eği-
limlerinin bilinmesi amacıyla parametrik olmayan testlerden
Mann-Kendall Trend Testi ve Sen’in Trend Eğimi Yöntemi uygu-
lanmıştır.
Tablo 3. Araştırmada kullanılan AGİ bilgileri.
Table 3. AGI information used in this research.
Mann-Kendall Trend Testi: İklim ve hidroloji çalışmalarında özel-
likle zaman serilerinde meydana gelebilecek artma veya azalma
yönündeki değişimlerin istatistiksel olarak test edilmesinde
yaygın olarak kullanı¬lan bir yöntemdir (Yue vd., 1993; Büyük-
yıldız ve Berktay, 2004; Gümüş, 2006; Özfidaner, 2007; Tağıl ve
Alevkayalı, 2014; Ay ve Kişi, 2016; Karakuş, 2017).
Testin anlamlılık düzeyleri hesaplanan Z değerinin standart da-
ğılım tablosundaki α = 0.05 (%5) veya α = 0.10 (%10) düzeyle-
rine karşılık gelen kritik z değerleriyle kıyaslanması sonucunda
belirlenir. Buna göre α = 0.05 anlamlılık düzeyine karşılık gelen
değer 1.96 iken α = 0.10 anlamlılık düzeyine karşılık gelen değer
1.64’tür (Ay ve Kişi, 2016; Karakuş, 2017). Z değeri, α anlamlılık
seviyesine karşılık gelen kritik değerden küçük olduğu zaman
H0 hipotezi “trend yok” kabul edilir. Bu durumda zaman serileri
arasında bir trend olmadığı sonucuna varılır. Hesaplanan Z de-
ğeri α anlamlılık seviyesine karşılık gelen kritik değerden bü-
yükse H0 hipotezi “trend yok” reddedilir ve zaman serileri
arasında bir trend olduğu sonucuna varılır. (Yue vd., 1993; Ka-
rakuş, 2017) Mann-Kendall testinde çıkan değerlerin pozitif ol-
ması durumunda artan yönde; ne¬gatif olması durumunda
azalan yönde bir trend olduğu sonucuna varılmaktadır.
 36 Erkal & Topgül/ Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38
Sen’in Trend Eğimi Yöntemi: Hidro-meteorolojik zaman serile-
rindeki trendlerin lineer eğimlerinin (birim zamandaki değişim)
belirlenmesi amacıyla uygulanan analiz yöntemidir (Partal,
2002). Sen tarafından geliştirilmiş ve zaman serileri arasındaki
veri eksikliklerinden ve hatalarından etkilenmeyen parametrik
olmayan bir yöntemdir (Yue vd., 1993; Gümüş, 2006). Yönteme
bağlı olarak hesaplanan Q değerlerinin medyanı alınır ve ilgili
gözlemin zaman serileri arasındaki değişimi belirlenir. Sonuç-
lara göre oluşturulan grafik üzerinde veri noktaları eğilim çizgi-
sine denk geliyorsa veri setleri arasında eğilim olmadığı sonucu
çıkarılır. Veri noktaları eğilim çizgisinin üstünde kalıyorsa artan
bir eğilim, altında kalıyorsa azalan bir eğilim olduğu sonucuna
varılır (Ay ve Kişi, 2016).
Aşağı Meriç Nehri’nde seçilen 4 ayrı AGİ akım verileri üzerinden
Maan–Kendall ve Sen’in Trend Eğimi Yöntemi uygulanmıştır.
Test sonuçları aylık, yıllık ve mevsimlik olarak oluşturulan tablo
ve grafikler üzerinden trendin varlığı yönünde yorumlanmıştır.
Son olarak artan akımların taşkınlara olan etkisi tartışılmıştır.
4. Bulgular ve Tartışma
4.1. Aşağı Meriç Nehri Akımlarında Yaşanan Mevsimsel ve Yıllık
Değişim
Meriç Nehri’nin Türkiye sınırları içerisinde kalan kesiminde
akarsu yatağının su taşıma kapasitesi 1000 m3/sn olmakla bir-
likte bunun üzerindeki akımlar taşkınlara neden olmaktadır (Yıl-
dız, 2011). Meriç Nehri’nde son dönemde ölçülen maksimum
akım değerlerine bakıldığında akımlarda ve buna bağlı olarak
taşkınlarda ciddi bir artışın olduğu göze çarpmaktadır. Edirne
merkezde bulunan Kirişhane Ölçüm İstasyonu’ndan alınan
1982-2016 yılları arası, 35 yıllık periyotta akım değerleri ince-
lendiğinde, 1982-2000 yılları arasındaki dönemde akım değer-
lerinin yatak taşıma kapasitesini aşmadığı sadece birkaç kez bu
değere yaklaştığı görülmektedir. Ancak özellikle 2000’li yıllar-
dan sonraki dönemde yatak taşıma kapasitesinin sık sık aşılması
ile birlikte maksimum akım değerlerinde ve taşkınlarda bir artış
olduğu dikkat çekicidir (Topgül, 2019) (Şekil 3).
Şekil 3. Meriç Nehri Kirişhane AGİ yıllık maksimum akım değişimleri.
Figure 3. Meriç River Kirişhane AGI annual maximum flow values.
Şekil 3’te gösterilen maksimum akım değerlerindeki artışın an-
lamlı olup olmadığını tartışmak için Edirne merkezde bulunan
Kirişhane AGİ 1986-2016 yılları arası akım verilerine Mann-Ken-
dall trend analizi yöntemi uygulanmıştır. Testin sonuçları Tablo
4’te gösterilmiştir. Mann-Kendall yöntemi kullanılarak yapılan
trend analizi sonuçlarına göre “z” değerinin tamamının pozitif
olmasına bağlı olarak aylık ve yıllık akımlarda artan yönde bir
trend olduğu görülmüştür. Ancak bu artan trend eğilimi bazı
aylarda istatistiki ola¬rak anlamlı, bazı aylarda ise anlamlı bu-
lunmamıştır. Ocak ayında pozitif yönlü %1’lik önem düzeyinde
istatistiksel olarak anlamlı bir trend, Eylül ayında %5’lik önem
düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı, pozitif yönlü trend belir-
lenmiştir. Mart, Nisan, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında %10
önem düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı pozitif yönlü trend
görülmektedir. Şubat, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında yu-
karı yönlü trend görülse de bu trendler istatistiksel olarak an-
lamlı bulunmamıştır. Mann-Kendall trend analizinin yıllık
sonucuna bakıldığında %5’lik önem düzeyinde yukarı yönlü,
istatistiksel olarak anlamlı bir trend eğilimi tespit edilmiştir.
Tablo 4. Kirişhane AGİ akım verilerinin Mann-Kendall trend analizi sonuçları.
Table 4. Mann-Kendall trend analysis results of Kirişhane AGI flow data.
Aşağı Meriç Nehri boyunca 4 farklı AGİ’na ait akım verilerinin
zaman içerindeki lineer yönünü belirlemek amacıyla Sen’in
trend eğim yöntemi uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre
hazırlanmış olan grafikler Şekil 4’te gösterilmiştir. 1986-2016
yılları arasında Kirişhane AGİ’nda artan yönde bir eğilim oldu-
ğunu görülmüştür. İpsala Gümrük Köprüsü AGİ 2002-2016 yıl-
ları arasında artan yönde, İpsala Ferre Kupuru AGİ 1986-2016
yılları arasında artan yönde ve Meriç Köprüsü AGİ 1986-2011
yılları arasında yine yukarı yönlü bir eğilim olduğu görülmüş-
tür.
Şekil 4. Meriç Nehri AGİ akım verilerinin Sen’in trend eğilim yöntemi sonuç-
ları.
Figure 4. Sen’s trend analysis results of Meriç River AGI flow data.
Yapılan analiz sonuçlarına göre istatistiksel olarak en anlamlı
sonuçlara Kirişhane AGİ’nda rastlanmıştır. Kirişhane istasyonu-
nun bulunduğu nokta, Aşağı Meriç Nehri boyunca taşkınların
en fazla etkili olduğu yer olması bakımından bu istasyondaki
 Erkal & Topgül/ Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38
trendlerin varlığı oldukça önemlidir. Bu nedenle akımların taş-
kınlar üzerindeki mevsimsel etkilerini belirlemek amacıyla Ki-
rişhane istasyonu akım verileri Mann-Kendall yöntemi ile
mevsimsel olarak analiz edilmiştir. Testin sonuçları Tablo 5’te
verilmekte olup Mann-Kendall yöntemi kullanılarak yapılan
trend analizi sonuçlarına göre Kirişhane AGİ’nda “z” değerinin
tamamının pozitif olmasına bağlı olarak akımlarda her mevsim
artan yönde istatistiksel olarak anlamı trendlerin varlığı görülm-
üştür. Özellikle Eylül, Ekim ve Kasım aylarına denk gelen son-
bahar mevsiminde %1’lik güven aralığında pozitif yönlü,
istatistiksel olarak anlamlı bir trend saptanmıştır. Bu durumun
mevsimsel olarak sonbahar taşkınlarının artması yönünde etkili
olacağı düşünülmektedir. Ayrıca kış mevsiminde %5 önem dü-
zeyinde, yaz ve ilkbahar mevsiminde %10 önem düzeyinde ista-
tistiksel olarak anlamlı, artan yönlü trendlerin varlığı
görülmüştür. Mevsimsel trendlerin yaz aylarında artış göster-
miş olması ayrıca dikkat çekicidir. Havzada görülen iklim özelliği
ile uyumlu olarak yaz aylarında yağış ve akımlarda bir düşüş ol-
ması beklenirken, akımların yaz mevsiminde artış göstermeye
başlaması ile birlikte taşkın dönemlerinde mevsimsel bir deği-
şim ortaya çıkmaktadır.
Tablo 5. Kirişhane AGİ akım verilerinin Mann-Kendall trend analizi sonuçları.
Table 5. Mann-Kendall trend analysis results of Kirişhane AGI flow data.
Nitekim Meriç Nehri akım ve taşkınlarında son yıllarda görülen
artış, akımlarda yaşanan mevsimsel değişimlerin bir sonucudur.
1982-2016 yılları arası Meriç Nehri akımları 10 yıllık periyotlar
halinde incelendiğinde; 1982-1999 yılları arası aylık maksimum
akımların, genel olarak sonbahar ortasından ilkbahar sonuna
kadar nispeten yüksek olduğu görülmektedir. Yıllar içerisinde,
özellikle 2000-2016 yılları arasında hem akım miktarlarında bir
artış, hem de en çok akımlarım yaşandığı aylarda değişimler ol-
duğu göze çarpmaktadır (Şekil 5).
Şekil 5. Meriç Nehri maksimum akımlarının mevsimsel değişimi.
Figure 5. Seasonal variation of the maximum flow values of Meriç River.
Meriç Nehri taşkınları genel olarak sonbahar, kış ve ilkbahar
37
taşkınları olarak bilinir. Yaz aylarında taşkın oluşumundan çok,
yüksek sıcaklıklara bağlı olarak akarsu yatağında kurumalar gö-
rülmektedir. Ancak 2005 yılında yaşanan Şubat ve Mart ayı taş-
kınların yanı sıra, Ağustos ayında 829 m3/sn’lik anormal bir
akım değeri ölçülmüştür. 2006 yılı içerisinde Mart ayında 1.791
m3/sn’lik bir taşkın akım değeri kaydedilmiştir. Bu akım, ölçüm
periyodu içerisindeki en büyük Mart ayı akım değeridir. 2007
yılı içerisinde aylık ortalama akımlar oldukça düşük bir seyir iz-
lerken, Kasım ayı içerisinde 1.497 m3/sn’lik o zamana kadarki
en büyük Kasım ayı taşkın akım değeri kaydedilmiştir. Akımların
genel itibari ile düşük olduğu 2012 yılı içerisinde Haziran ayında
773 m3/sn’lik beklenmedik bir akım gerçekleşmiştir. 2015 yılı
akım değerleri incelendiğinde, genel olarak yıl içerisinde aylık
akım değerlerinin yüksek olduğu görülmekle birlikte, Şubat
ayında son zamanların en büyük taşkını sayılan 2.149 m3/sn’lik
bir taşkın akım değeri kayıtlara geçmiştir. Ayrıca 2015 yılı ölçüm
dönemi boyunca yıl içinde en fazla taşkın yaşanan yıldır (Şekil
6). Bu gibi örnekleri çoğaltmak mümkün olmakla birlikte Aşağı
Meriç Nehri akımlarının aylık, yıllık değişimini ve bu değişimin
taşkınlar üzerindeki etkisini gözlemlemek mümkündür.
Şekil 6. 2015 yılı Kirişhane AGİ aylık maksimum akım değerleri.
Figure 6. Kirişhane AGI monthly maximum current values in 2015.
5. Sonuç
Bu çalışmada, Aşağı Meriç Nehri akımlarının artan taşkınlar
üzerindeki aylık, yıllık ve mevsimsel etkisinin belirlenmesi ama-
cıyla parametrik olmayan trend analizi yöntemlerinden Mann-
Kendall ve Sen’in Trend Eğimi yöntemi uygulanmıştır. Seçilen 4
ayrı AGİ verileri kullanılarak yapılan uygulamalar sonucunda
akım trendleri ve trendlerin lineer eğilimleri belirlenmiştir. İn-
celeme yapılan tüm istasyonlarda artan yönde pozitif trendler
ve yıllar içerisinde yukarı yönlü eğilim olduğu tespit edilmiştir.
İstatistiksel olarak en anlamlı sonuçlara Kirişhane AGİ’nda rast-
lanmıştır. Kirişhane AGİ, Aşağı Meriç Nehri taşkınlarının en fazla
etkili olduğu yerde bulunması bakımından bu istasyondaki
trendlerin varlığı oldukça önemlidir.
Yapılan Mann-Kendall trend analizi sonuçlarına göre Kirişhane
AGİ’nda ölçüm yapılan tüm aylarda pozitif ve artan yönde
trendler saptanmıştır. Akım trendlerinde istatistiksel olarak en
anlamlı artışın %1’lik önem düzeyi ile Ocak ayında olduğu gö-
rülmüştür. Eylül ayında %5 önem düzeyinde Mart, Nisan, Ekim,
Kasım ve Aralık aylarında ise %10 önem düzeyinde pozitif ve
artan yönde istatistiksel olarak anlamlı trendler belirlenmiştir.
Diğer aylarda yukarı yönlü pozitif trendler görülse de bu trend-
ler istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Yıllık olarak %5
önem düzeyinde trend tespit edilmiştir.
Meriç Nehri akımlarının aylık ve yıllık artışının yanısıra akım-
 38 Erkal & Topgül/ Türk Coğrafya Dergisi 74 (2020) 33-38
larda yaşanan mevsimsel değişimler de dikkat çekmektedir. Ni-
tekim yapılan analizler sonucunda her mevsimde pozitif ve
artan yönde, istatistiksel olarak anlamlı trendler görülmüş ol-
makla birlikte, özellikle sonbahar mevsiminde %1’lik önem dü-
zeyinde artan yönde bir trendin varlığı saptanmıştır. Bu durum
mevsimsel olarak sonbahar taşkınlarının artması yönünde etkili
olmuştur. Ayrıca mevsimsel trendlerin yaz aylarındaki %10
önem düzeyindeki anlamlılığına bağlı olarak akımların yaz mev-
siminde artış göstermeye başladığı belirlenmiştir. Bu durum
zaman içinde yaşanan taşkınların formunun değişmesinde ve
taşkın dönemlerinde mevsimsel bir kayma yaşanması yönünde
etkili olmuştur.
Elde edilen sonuçlara göre özellikle 2000’li yıllardan sonra Aşağı
Meriç Nehri’nde aylık, yıllık ve mevsimlik akımların taşkın oluş-
turacak düzeyde artış gösterdiği saptanmıştır. Bu sonuçlar,
artan akım değerlerine bağlı olarak gelecekte taşkın sorununun
etki boyutunun daha da artacağını göstermektedir. Artan taş-
kınlar üzerinde son yıllardaki iklimsel değişimler, havzanın fiziki
özellikleri ve su kullanımından doğan sorunlardan biri olan ba-
rajlardan kontrolsüz su bırakılması ile birlikte yatak kesitinin
zaman içinde dolması da etkili olmaktadır. Meriç Nehri, içinde
bulunduğu havzanın coğrafi özellikleri ve yer aldığı bölgenin po-
litik özelliklerinden dolayı hidro-politik açıdan önemli bir akar-
sudur. Bu nedenle havzada karşılaşılan herhangi bir sorunun
çözümünün hem bölgesel hem de ulusal nitelikte ele alınması
gerekmektedir. Artan taşkın sorununun kalıcı çözümü için ge-
rekli önlemlerin kıyıdaş ülkelerce kısa vadede alınması zorun-
luluk olarak görülmektedir. Aksi takdirde taşkınların önüne
geçilmesi mümkün olmayacak ve taşkın zararları artarak devam
edecektir.
Kaynakça
Artinyan, E., Habets, F., Noilhan, J., Ledoux, E., Dimitrov, D., Martin, E.
and Mogine, P. (2008). Modelling the water budget and the ri-
verflows of the Maritsa Basin in Bulgaria. Hydrology and Earth
System Sciences 12, 21-37.
Ay, M. ve Kişi, Ö. (2016). Debi ve sediment değişkenlerinin trend ana-
lizi. Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi (7)2, 169-
180.
Batur, E. (2011). Uzaktan Algılama ve CBS entegrasyonu ile taşkın
alanlarının belirlenmesi: Meriç Nehri örneği. Hava Harp Okulu
Komutanlığı Havacılık ve Uzay Teknolojileri Enstitüsü, Yüksek Li-
sans Tezi, İstanbul.
Büyükyıldız, M. ve Berktay, A. (2004). Parametrik olmayan testler kul-
lanılarak Sakarya Havzası yağışlarının trend analizi. Sakarya Üni-
versitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi 19(2), 23-37.
Cengiz, T.M. (1996). Meriç Havzası’nın Hidrolojik Yönden İncelenmesi.
Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul.
Erbay, Y. (2010). Meriç Nehri ile Saros Körfezi’ne Taşınan Sediment,
Tatlısu ve Ağır Metaller. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve
İşletmeciliği Enstitüsü, Deniz Jeolojisi ve Jeofiziği Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Erkal, T. ve Topgül, İ. (2015). Meriç Nehri’nin son 15 yıllık taşkınları
ve korunma projeleri. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bil-
diriler Kitabı (23-24 Ekim 2014), Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fa-
kültesi, Ankara, 165-174.
Göçmen, K. (1976). Aşağı Meriç Taşkın Ovası ve Deltası’nın Alüvyal
Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayın
No.80, İstanbul.
Gümüş, V. (2006). Fırat Havzası Akımlarının Trend Analizi ile Değer-
lendirilmesi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, Şanlıurfa.
Karakuş, C.B. (2017). Trend analysis methods for hydro-meteorologi-
cal parameters. International Journal of Scientific and Technolo-
gical Research 3(2), 22-32.
Kurter, A. (1976). Meriç Nehri’nin akım özellikleri. Güney-Doğu Avrupa
Araştırmaları Dergisi, 4(5), 285-294.
Malkaralı, S., Korkmaz, M. ve Sezen, N. (2008). Meriç Nehri taşkınları
ve taşkınlar için geliştirilen uluslararası projeler. 5. Dünya Su Fo-
rumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları Taşkın Konferansı, Edirne.
MGM (Meteoroloji Genel Müdürlüğü) (2018). Meteorolojik Karakterli
Doğal Afetler 2017 Yılı Değerlendirmesi. Orman ve Su İşleri Ba-
kanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkan-
lığı, Ankara.
MGM (Meteoroloji Genel Müdürlüğü) (2019). Uzun Yıllar Tüm Para-
metreler Bülteni (Yayımlanmamıştır).
Özfidaner, M. (2007). Türkiye Yağış Verilerinin Trend Analizi ve Nehir
Akımları Üzerine Etkisi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Ens-
titüsü, Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı, Yüksek Lisans
Tezi, Adana.
Partal, T. (2002). Türkiye’de Yağış Verilerinin Trend Analizi. İstanbul
Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İs-
tanbul.
Tağıl, Ş. ve Alevkayalı, Ç. (2014). Eğirdir Gölü’ne kuzeyden dökülen
akarsularda akım trendi ve yağış ilişkisi. Balıkesir Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Enstitüsü Dergisi (17)32, 211-229.
Topgül, İ. (2019). Hidrografik Açıdan Aşağı Meriç Nehri ve Taşkınlar.
Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-
sans Tezi, Çankırı.
Turoğlu, H. ve Uludağ, M. (2013). Possible hydrographic effects of cli-
mate change on lower part of transboundary Meriç River Basin
(Turkey). Trakya University Journal of Natural Sciences 14(2), 77-
85.
Türkeş, M. (1996). Spatial and temporal analysis of annual rainfall va-
riations in Turkey. International Journal of Climatology 16, 1057-
1076.
Türkmenoğlu, Y. (2012). Meriç Nehri’nin Kapıkule-Enez Arasındaki
Yatak Değişimlerinin Taşkınlar İle İlişkisi. İstanbul Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Ensitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul.
Yıldız, D. (2011). Meriç Nehri Havzası Su Yönetiminde Uluslararası İş-
birliği Zorunluluğu. ORSAM (Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Mer-
kezi) Raporu, Rapor No:4.
Yue, Y.S., Zou, S. and Whittemore, D. (1993). Non-parametric trend
analysis of water quality data of rivers in Kansas. Journal of
Hydrology 150, 61-80.
Zal, N. (2006). Aşağı Meriç Vadisi Taşkın Ovası’nın Biyosfer Rezervi
Olarak Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Ankara Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.