BARAJLAR |1

SU KAYNAKLARI

Su kaynakları bir akarsu havzası, bir bölge veya bir ülkedeki yerüstü ve yer altı
sularının toplamıdır. Su kaynaklarını miktar ve kalite olarak bir genel plan
çerçevesinde belirlemek, korumak, kontrol etmek ve en verimli şekilde kullanmak
gibi amaçlara yönelik olarak yapılan mühendislik çalışmalarına su kaynaklarının
geliştirilmesi denir.

Geliştirme planının kademeleri

1. Ön Çalışmalar (İstikşaf):Geniş kapsamlı bir çalışma yapılmadan önce

yapılan çalışmadır. Bu çalışmada sosyoekonomik ve fiziksel verilerden
yararlanılarak su potansiyeli ve su ihtiyaçlarının dökümü yapılır. Akarsu
havzasının tamamı için proje alternatifleri geliştirilerek yapılıp
yapılamayacağına bakılır. Şayet yapılması düşünülüyorsa bu projeler için
gerekli olan veri ihtiyacı belirlenir.
2. Planlama: Ön çalışmada elde edilen sonuçlar ve temin edilen yeni veriler
birlikte değerlendirilerek incelemeler derinleştirilir. Sonuçta su
kaynaklarını geliştirme projesinin teknik, ekonomik ve sosyal yönden
yapılabilirliği bir planlama raporu ile kesin olarak saptanır.
3. Proje: Su kaynaklarını geliştirme projesi ile ilgili tesislerin inşaatına esas
teşkil edecek boyutları belirlenir ve inşaata esas olacak çizimleri
hazırlanır. Sonuçta ortaya çıkan probleme en uygun çözümler bulunarak
ihaleye esas teşkil edecek metraj, keşif ve şartnameler hazırlanır.
4. İnşaat: İnşaat kademesinde su kaynaklarını geliştirme amaçlarının
gerçekleştirilmesi için gerekli olan tesisler kesin projelerine uygun olarak
inşa edilir.
5. İşletme ve Bakım: Planlanan ve inşa edilen bir tesisin amacına uygun
olarak çalıştırılması ve bakımının yapılması gerekir.
 BARAJLAR |2

Geliştirme Hedefleri

Su kaynaklarının geliştirilmesinde ulaşılmak istenilen hedefe göre 5 ana sınıfa

ayırabiliriz.

1. Milli ekonominin geliştirilmesi

2. Çevre şartlarının düzenlenmesi
3. Sosyal adaletin gerçekleştirilmesi
4. Bölgesel kalkınmanın sağlanması
5. Bölgedeki can güvenliğinin sağlanması
Bu hedeflerden birincisi ekonomik hedef olarak ifade edilirken diğerleri sosyal
hedefler olarak nitelendirilir.

Ekonomik hedefler esas alındığında projenin net faydasının en yüksek olması

istenir. Sosyal hedeflerde ise dünyadaki en değerli varlıklar olan insanlar, diğer
canlıların korunması hedeflenir. Ayrıca işsizliğin önlenmesi, göç olayının aza
indirilmesi ve bölgesel halkın refahının arttırılması gibi planlamalar ön plana
çıkar. Bu tür projelerde projeden zarar edilse dahi projeler hayata geçirilmeye
çalışılır.

Geliştirmenin amaçları ve yapı sistemleri:

Su kaynaklarından faydalanma, su kalitesinin korunması ve suyun

zararlarından korunmak için çeşitli projeler yapılır.

- Su temini: içme ve kullanma suyu, endüstri suyu, ticari sular, nükleer ve

termik santrallerde soğutma suyu gibi pek çok alanda gerekli kullanılan
 BARAJLAR |3

sulardır. Su temini için yapılacak projeler ise barajlar, göller, su alma

yapıları, pınar kaptajı, derleme yapısı, pompa istasyonu, hazneler,
sarnıçlar, çökeltme, filtrasyon, yumuşatma ve havalandırma tesisleri,
serbest yüzeyli kanallar, basınçlı iletim tesisleri, soğutma kuleleri ve
havuzları bunlardan bazılarıdır.
- Atık suların uzaklaştırılması: yerleşim ve endüstri bölgelerinde kullanılan
atık suların emniyetle taşınması, depolanması ve temizlenmesi gerekir.
Bunun için mekanik, biyolojik ve kimyasal pis su arıtma tesisleri,
dinlendirme havuzları, çamur havuzları, deniz deşarjları gibi yapılar inşa
edilmelidir.
- Hidroelektrik enerji üretimi
- Sulama
- Taşkın kontrolü
- Su yolu taşımacılığı
- Dinlenme yeri oluşturulması
- Arazi drenajı ve bataklık kurutulması
- Su ürünlerinin geliştirilmesi
- Havza düzenlenmesi
- Katı madde kontrolü
- Jeotermal suların değerlendirilmesi
- Kirlilik kontrolü
- Tuzluluk kontrolü
- Bölge koşullarının iyileştirilmesi
- Yapay yağmur
 BARAJLAR |4

Su bütçesi nedir: Su bütçesi, bir bölgedeki toplam su kaynakları ile su

ihtiyaçlarının karşılaştırılması, bunların şimdiki ve gelecekteki dengelerinin
kurulmasıdır.
Bu dengeleme 5,30 ve 50 yıl sonrası için miktar ve kalite dikkate alınarak,
ortalama yıl, kurak yıl ve kurak dönem için ayrı ayrı yapılmalıdır. Bütün
kullanılabilen su miktarları, su kaynakları potansiyeli planında, su ihtiyaçları
ise toplam su ihtiyacı planında toplu halde gösterilerek su kaynaklarının en
uygun kullanma durumu ortaya konur.

Planlamanın yapılacağı gelecek için nüfus tahmini aşağıdaki formül kullanılarak

hesaplanır.

F = P(1 + i)N

Burada F gelecekteki nüfus, P mevcut nüfus, i tahmini artış miktarı, N ise

planlamanın kaç yıl için yapılacağını belirtir.

TÜRKİYENİN SU KAYNAKLARI

Su kaynakları potansiyeli:

Türkiye en önemli doğal kaynaklarından birisi olan su kaynaklarını geliştirmek

ve kullanmak amacı ile ülkeyi 26 drenaj havzasına bölmüştür.
Su kaynaklarımızın en büyük kısmını yağan yağışlar oluşturur. Ülkenin en az
yağış alan bölgesi 220 mm ile Tuz gölü bölgesi olurken en çok yağış alan bölgesi
yıllık 3000 mm ile Rize bölgesidir. Yıllık ortalama yağış yüksekliği ise 643 mm
dır. Bu yağışın su karşılığı ise 501 milyar m³/yıl olup, akışa geçen kısmı186
 BARAJLAR |5

milyar m³/yıl dür. Bu nedenle yaklaşık olarak Türkiye’nin akış katsayısı 0,37
olmaktadır. Ekonomik yönden ise bu 186 milyar m³ lük kısmın sadece 95 milyar
m³/yıl lık kısmı kullanılabilir durumdadır. Fiilen faydalanılan kısım ise 50
milyar m³/yıl dır. Ayrıca potansiyel olarak kullanılabilir 14 milyar m³/yıl
yeraltısuyu mevcut olup bununda 7 milyar m³/yıl lık kısmından
yararlanılmaktadır.

ÖRNEK SORULAR:

1. Bugün ki nüfusu 150.000 ve yıllık nüfus artışı %3 olan bir yerleşim

merkezinin suya olan ihtiyacı ve alanı 10.000 hektar olan bir arazinin
sulama suyu ihtiyacı belirlenecektir. İletim ve dağıtım kayıpları ihmal
edilecek, kişi başına içme ve kullanma suyu ihtiyacı 400 l/gün alınacaktır.
Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında yapılacak sulamada sulama suyu
ihtiyacı ortalama 1,1 l/s/ha dır. Buna göre yıllık su ihtiyacı 30 senelik bir
projelendirme için ne olmalıdır.

Çözüm:
i:0,03, P:150.000, N:30

F=150.000(1+0,03)30=364.089 kişi
Bu nüfus için kullanma suyu ihtiyacı=364.089*400/86400=1.686 l/s=1,7 m³/s
Sulama suyu için gerekli olan debi=10.000*1,1=11.000 l/s = 11 m³/s
Yıllık toplam su ihtiyacı=1,7*365*86400+11*92*86400=141 milyon m³
olacaktır.