Prof. Dr. Rauf KARASU Dr. Ögr. Üyesi Cahit SULUK Av. Dr.

Temel NAL
Hacettepe Üniversitesi Sabahattin Zaırn Üniversitesi Münih Barosu
Hukuk Fakültesi Hukuk Fakültesi nal.gsanas-legal.de
raufkarasu 2 email.ccm suhikgsuluk.com.tr

FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU

> Fikir ve Sanat Eserleri
> Marka
> Patent
> Faydalı Model
> Tasarım
> Coğrafi İşaret
> Geleneksel Ürün Adı
> Yeni Bitki Çeşidi
> Entegre Devre Topografyası
> Ticaret Unvanı ve İşletme Adı
> Alan Adı
> Haksız Rekabet

Güncellenmiş 3. Baskı

SEÇKİN | Hukuk
Ankara 2019
 Üçüncü Basıya Önsöz

îlk basısı 2017, İkincisi 2018 yılında yapılan eseninizin nüshalarının kısa
sürede tükenmesi üzerine gözden geçirilmiş üçüncü basısını sız okuyucularımı­
za sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Önceki basılarda da \-urguladığımız üzere eserin temel hedefi, doktriner tar­

tışmalara girmeksizin fikri mülkiyet hukukuna ilişkin temel bilgilen vermektir.
Bu perspektiften hareketle ders kitabı sadeliğinde ka’eme aldığımız eser, ala­
nında büyük bir boşluğu doldurmaktadır. Eserin pek çok üniversitede ders kitabı
olarak okutulması bu tespitimizi doğrulamaktadır. E azı üniversitelerde fikri
mülkiyet araştırma ve uygulama merkezlerinin kurulması, fikri mülkiyet huku­
kunun ayrı bir anabılim dalı olarak kurulması ve Üniversitelerarası Kurul Baş­
kanlığı'nın 2019 yılında fikri mülkiyet hukukunu müstakil bir doçentlik alanı
ilan etmesi esere olan ihtiyacı daha da artırmıştır.

Diğer yandan hakim, avukat, patent ve marka vekili gibi mesleği icra eden­
lerin esere olan ilgisi her geçen gün artmaktadır. Eserimiz meslek birliklerinin
çalışanları, telif ajansları, yazar, çizer, mimar ve mühendis gibi hukukçu olma­
yanlara da hitap etmektedir.

Eserin okuyucuyla zamanında buluşmasını sağlayan Seçkin Yayınlarına,

özellikle özverili çalınmalarıyla bızlerı destekleyen .Ayşegül Kemeç ve Musa
Gündoğan'a şükranlarımızı sunuyoruz.

Üçüncü basının başta öğrenciler olmak üzere tüm okuyuculara yararlı ol­
masını temenni ederiz.

15 .Ağustos 2019
 Intellectual Property Lav/

Even though rules of law bear national qualification, changes in such area
considerably have been made in international lex el through international
agreements. Intellectual Property (IP) Law has become a kind of global law
practice.

WTO TRIPS and the Decision on 1 95 of the EC-Turkey Association

Council which constitutes Customs Union affected Turkish IP legislation in
deeply. .After 1995, previous Turkish legislations not only changed in totally,
but also for the first time ever, legal arrangements in relation to design, utility
model, geographical indication and breeder rights were adopted. Thus 1995 was
a milestone in terms of the Turkish IP legislation.

Entering into force of Industrial Property Law (EPL) numbered 6769 on

January 10, 2017 was the second milestone. Trademarks, patents, utility models,
designs and geographical indications that were previously protected separately
by Decree-laws are now regulated together under the umbrella of IPL. In
addition, a new promotion model called traditional product name is also
adopted.

Fundamental philosophy of EPL is the same with the Decree-laws. On the

contrary, the important novelties have come into force in Turkish Industrial
Property Law with IPL. These novelties have been explained in the book.

This work is consists of twelve sections: 1. General Information, 2.

Copyrights, 3. Trademark, 4. Patent, 5. Utility Model, 6. Design, 7.
Geographical Indication and Traditional Product Name, 8. New Plant Variety
and New Animal Race, 9. Integrated Circuit Topography, 10. Trade Names,
Company Name and Domain Name, 11. Common Regulations Regarding
Industrial Property Rights, 12. Unfair Competition.
 İçindekiler

Intellectual Property Lav/............................................................................................. ix

Şekiller Listesi............................................................................................................ xxxi
Kısaltmalar............................................................................................................... xxxiii

Birinci Bölüm
GENEL BİLGİ
I. KAVRAM....................................................................................................................... 1

II. TEMEL İLKELER............................................................................................................5

A. Hakkın Doğumuna İlşkin İlkeler................................................................................ 5
1. Tescil ve Ülkesellik İlkesi...................................................................................................... 5
2. Gerçek Hak Sahipliği ve Teklik İlkesi................................................................................... 8
3. Önceki Hakların Etkisi............................................................................................................ 9
4. Rüçhan (Öncelik) İkesi........................................................................................................ 10
B. Hakkın Sona Ermesine İlişkin İlkeler........................................................................ 11
1. Hakkın Tükenmesi </e Paralel ithalat................................................................................11
2. Hakkın Süreyle Sınırlı Olması............................................................................................. 16
3. Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı................................................................................... 17
C. Diğer İlkeler.............................................................................................................. 19
1. Ön Kullanım Hakkı............................................................................................................... 19
2. Kümülatif (Çoklu) Koruma İlkesi........................................................................................21

III. FİKRİ MÜLKİYET SİSTEMİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR......................................... 22

A. Yasal Altyapı............................................................................................................. 23
B. İdari Altyapı.............................................................................................................. 24
C. Yargısal Altyapı......................................................................................................... 25
1. Fikri ve Sınai Hakla- Mahkemeleri (İhtisas Mahkemeleri)........................................... 25
2. Bilirkişiler............................................................................................................................... 25
3. Avukatlar............................................................................................................................... 26
D. Marka ve Patent Vekilleri........................................................................................ 26
E. Meslek Birlikleri........................................................................................................ 27
F. Toplum Bilinci........................................................................................................... 27

IV. TARİHÇE.................................................................................................................. 27
A. Dünyadaki Gelişme................................................................................................... 27
B. Türkiye’deki Gelişme................................................................................................ 30
xii Fikri Mülkiyet Hukuku

V. FİKRİ MÜLKİYET HUKUKUNUN YAKIN HUKUK DALLAR İLE İLİŞKİSİ................... 32

A. Anayasa Hukuku ve Uluslararası Belgelerle İlişkisi................................................ 32
B. Haksız Rekabet Hukuku ile İlişkisi............................................................................ 33
C. Rekabet Hukuku ile İlişkisi........................................................................................33
D. Devletler Özel Hukuku ile İlişkisi............................................................................. 34
1. Ülkesellik ve Kişisellik İlkeleri........................................................................................... 34
2. Korumadan Yararlanacak Kişiler..................................................................................... 35
3. Uluslararası Anlaşmaların Elverişli Hükümlerinden Yara’lanma................................ 36

VI. KORUMANIN ÖNEMİ, AMACI VE İŞLEVİ............................................................... 37

İkinci Bölüm
FİKİR VE SANAT ESERLERİ
I. GİRİŞ........................................................................................................................... 41

II. ESER.......................................................................................................................... 42
A. Kavram..................................................................................................................... 42
1. Eser Sayılmanın Şartları...................................................................................................... 42
a. Şekli Şart........... . .............................................................................................................. 43
b. Sübjektif Şart..... .............................................................................................................. 43
c. Objektif Şart..... . .............................................................................................................. 47
2. Eser Sayılmada Dikkate Alınmayacak Unsurlar............................................................. 48
a. Kayıt, Tescil ve Tevdi........................................................................................................ 48
b. Yenilik................ 49
c. Amaç.................. 49
d. Kalite.................. 49
e. Eser Sahibinin Özellikleri.................................................................................................. 50
f. Nicelik................. 50
g. Masraf ve Giderler............................................................................................................50
h. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırılık......................................................................... 50
B. Korumanın Konusu................................................................................................... 51
1. Şekil ve İçerik........................................................................................................................ 51
2. Eser Parçaları ve Tamamlanmamış Eserler.................................................................... 52
a. Eser Parçaları..... .............................................................................................................. 52
b. Tamamlanmamış Eserler................................................................................................. 52
3. Fikir (İde)............................................................................................................................... 53
a. Fikrin Kendisi.... . .............................................................................................................. 53
b. Bilimsel Sonuçlar, Veriler, Teori ve Öğretiler................................................................ 54
4. Yöntem (Metot)...................................................................................................................54
5. TV Program Formatı ve Reklâm Konsepti...................................................................... 55
İçindekiler xiii

a. TV Program Formati......................................................................................................... 55
b. Reklâm Konsepti............................................................................................................... 56
6. Eserin Ad, Alamet ve Şekilleri............................................................................................ 57
a. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin FSEK 83 Hükmüne Göre Korunması......................... 57
b. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin Eser Olarak Korunması. ............................................. 59
aa. Dış Koruma................................................................................................................... 59
bb. İç Koruma.....................................................................................................................60
c. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin Diğer Yasalara Göre Korunması................................. 60

III. ESER ÇEŞİTLERİ.......................................................................................................60

A. İlim ve Edebiyat Eserleri...........................................................................................61
1. Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler ve Bilgisayar Programları.................................... 61
2. Raks, Koreografi veBenzeriSahne Eserleri....................................................................... 62
3. İlmi ve Teknik Nitelikteki Fotoğraflar, Haritalar, Çizimler ve Maketler.....................62

B. Musiki Eserleri.......................................................................................................... 64
1. Genel Olarak........................................................................................................................ 64
2. Melodiler, Motifler veTemalar.......................................................................................... 65
C. Güzel Sanat Eserleri.................................................................................................. 66
1. Genel Olarak........................................................................................................................ 66
2. Estetik Değer (Nitelik).........................................................................................................67
3. Uygulamalı Sanat Eserleri ile Tasarımlar Arasındaki İlişki........................................... 68
a. Sorunun Ortaya Konulması............................................................................................. 68
b. Sınırlann Belirlenmesi...................................................................................................... 69
4. Fotoğrafik Eserler ve Slâytlar............................................................................................ 70
5. Karikatürler ve HerTür Tiplemeler.................................................................................. 70
D. Sinema Eserleri......................................................................................................... 71
E. İşlenmeler, Derleme er ve Veri Tabanları............................................................... 72
1. İşleme Eser Kavramı............................................................................................................ 72
2. Serbest Yararlanma ile İşleme Arasındaki Sınır............................................................. 75
a. Genel Olarak..................................................................................................................... 75
b. Parodi................ 76
3. İşlenme Çeşitleri...................................................................................................................76
a. Tercümeler......... .............................................................................................................. 76
b. Külliyat, Seçme ve Derleme Eserler, Editio Princeps, Eserlerin İzahı, Şerhi ve
Kısaltmaları........ .............................................................................................................. 77
aa. Bu Türün Özel ikleri......................................................................................................77
bb. Külliyat.......................................................................................................................... 77
cc. Derlemeler.................................................................................................................... 77
dd. Editio Princep;.............................................................................................................. 78
ee. Bir Eserin İzah, Şerhi ve Kısaltılması.............................. 79
c. Veri Tabanları..... .............................................................................................................. 79
xiv Fikri Mülkiyet Hukuku

IV. ESER SAHİBİ............................................................................................................ 79

A. Yaratma Gerçeği İlkesi............................................................................................. 79
B. Birden Çok Kişi Tarafından Meydana Getirilen Eserler.......................................... 80
1. Ortak (Müşterek) Eser.........................................................................................................80
2. İştirak (Elbirliği) Halinde Eser............................................................................................ 81

C. İşçilerin ve Serbest Çalışanların Meydana Getirdiği Eserler.................................. 82

D. Eser Sahipliği ile İlgil Kanuni Karineler................................................................... 83

V. ESERDEN DOĞAN HAKLAR..................................................................................... 83

A. Genel Olarak............................................................................................................. 83
B. Manevi Haklar.......................................................................................................... 85
1. Genel Olarak........................................................................................................................ 85
2. Manevi Hak Çeşitleri........................................................................................................... 85
a. Kamuya Sunma (Umuma Arz) Hakkı.............................................................................. 85
b. Eser Sahibi Olara< Tanıtılma (Adın Belirtilmesi) Hakkı................................................86
c. Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Hakkı................... 87
d. Eserin Aslına Ulaşma Hakkı............................................................................................. 89
e. Sergileme (Teşhir) Hakkı.................................................................................................. 89
f. Eseri Tahrip Etmeyi Önleme Hakkı...................................................................................89
C. Mali Haklar............................................................................................................... 90
1. İşleme Hakkı......................................................................................................................... 90
2. Çoğaltma Hakkı....................................................................................................................91
3. Yayma Hakkı......................................................................................................................... 94
a. Genel Olarak..................................................................................................................... 94
b. Kiralama ve Kamuya Ödünç Verme............................................................................... 95
c. Yayma Hakkının Tükenmesi.............................................................................................95
4. Temsil, Yayın ve Umuma letim Hakları........................................................................... 95
a. Umum Kavramı................................................................................................................. 96
b. Temsil Hakkı..... . .............................................................................................................. 98
c. Yayın Yolu ile Umuma İletim ve Dijital Ortamda Umuma Erişimi Sağlama............. 100
aa. Genel Olarak............................................................................................................... 100
bb. Uygulanacak Hukuk....................................................................................................101
D. Diğer Haklar............................................................................................................ 101
1. Pay ve Takip Hakkı............................................................................................................. 101
2. Cayma Hakkı....................................................................................................................... 103
3. Vazgeçme Hakkı.................................................................................................................104

VI. HAKKIN SINIRLARI................................................................................................ 104

A. Esasa İlişkin Sınırlamalar.......................................................................................104
1. Kamu Düzeni...................................................................................................................... 105
2. Genel Menfaat................................................................................................................... 106
İçindekiler xv

a. Haber ve Bilgi Amacıyla.................................................................................................. 106

b. Eğitim ve Öğretim Amacıyla.......................................................................................... 107
c. Bilimsel ve Kültürel Amaçlarla İktibas Serbestîsi........................................................ 108
3. Özel Menfaat...................................................................................................................... 109
4. Hükümete Tanınan Yetkiler............................................................................................ 114
a. Eser, İcra, Fonogram ve Yapımların Yayınlanması ve/veya Umuma İletilmesi.......115
b. Boş Taşıyıcı Materyal er ile Çoğaltmaya Yarayan Teknik Cihazlardan Alınan
Harçlar............... 115
c. Devletin Faydalanma Yetkisi......................................................................................... 116
d. Kamuya Mal Etme.......................................................................................................... 116
5. Özürlüler Lehine.................................................................................................................117

B. Yer İtibariyle Sınırlamalar...................................................................................... 117

C. Süre İtibariyle Sınırlamalar.................................................................................... 117

VII. HUKUKİ İŞLEMLER VE MİRASLA İNTİKAL.......................................................... 117

A. Genel Olarak........................................................................................................... 117
B. Sağlararası İşlemler................................................................................................. 118
1. Manevi Haklar.................................................................................................................... 118
2. Mali Haklar..........................................................................................................................118
a. Borçlandırıcı ve Tasarrufİşlemleri................................................................................. 118
b. Aslen ve Devren ktisap................................................................................................. 119
c. Devir ve Ruhsat {Jsans)................................................................................................. 120
aa. Genel Olarak............................................................................................................... 120
bb. Devir........................................................................................................................... 122
cc. Lisans (Ruhsat............................................................................................................ 122
dd. Kanuni ve Akd Rehin, HapisHakkı ve Cebri İcra.......... .......................................... 123
d. Şekil................... 123
e. Yorum Kuralları............................................................................................................... 123
C. Miras........................................................................................................................ 124
1. Manevi Haklar.................................................................................................................... 124
2. Mali Haklar..........................................................................................................................124

VIII. BAĞLANTILI (KOIVŞU) HAKLAR......................................................................... 125

A. Genel Olarak........................................................................................................... 125
B. Bağlantılı Hak Sahipleri...........................................................................................126
1. İcracı Sanatçılar..................................................................................................................126
a. Koruma Şartları............................................................................................................... 126
b. Tanınan Haklar.._............................................................................................................ 127
c. Hakların Devri..... ............................................................................................................ 128
2. İcrayı Organize Eden Müteşebbisler............................................................................. 128
3. Fonogram Yapımcıarı...................................................................................................... 129
4. Yayın Kuruluşları............................................................................................................... 130
xvi Fikri Mülkiyet Hukuku

5. Film Yapımcıları..................................................................................................................130
6. Ortak Hükümler.................................................................................................................130

IX. ESER DIŞINDAKİ KORUMA KONULARI................................................................ 131

A. İşaret, Resim ve Sesler............................................................................................131
B. Mektup, Resim ve Portreler.................................................................................. 132
1. Mektup, Hatıra, Günlük ve Benzerleri........................................................................... 132
2. Resim ve Portreler............................................................................................................ 132

X. KORUMA SÜRELERİ................................................................................................133
A. Genel Olarak........................................................................................................... 133
B. Eserlerin Koruma Süreleri...................................................................................... 133
1. Mali Hakların Koruma Süreleri........................................................................................ 134
2. Manevi Hakların Koruma Süreleri.................................................................................. 134
C. Bağlantılı Hakların Koruma Süreleri.......................................................................135
D. Eser Dışındaki Koruma Konuları ile Sui-Generis Veri Tabanlarında Süreler..... 137
1. Ad, Alamet ve Şeki lerin Koruma Süreleri.................................................................... 137
2. İşaret, Resim ve Seslerin Koruma Süreleri................................................................... 138
3. Mektup, Hatıra, Günlük ve Benzerlerinin Koruma Süreleri....................................... 138
4. Resim ve Portrelerin Koruma Süresi............................................................................. 138
5. Sui-Generis Veri Tabanlarının Koruma Süresi............................................................. 138

XI. MESLEK BİRLİKLERİ............................................................................................... 139

XII. TECAVÜZ HALİNDE İLERİ SÜRÜLEBİLECEK TALEPLER VE AÇILABİLECEK

DAVALAR.............................................................................................................. 141
A. İhtiyati Tedbirler ve GümrüklerdeEl Koyma......................................................... 141
B. Hukuk Davaları....................................................................................................... 141
1. Açılabilecek Davalar.......................................................................................................... 141
a. Eser Sahibini Tespit Davası............................................................................................ 141
b. Tecavüzün Tespiti Davası...............................................................................................142
c. Tecavüzün Önlenmesi (Men'i) veKaldırılması (Ref'i) Davaları................................... 142
d. Tazminat Davaları........................................................................................................... 144
2. Taraflar.................................................................................................................................145
3. Yetkili ve Görevli Mahkeme............................................................................................ 145
4. Zamanaşımı.........................................................................................................................146
C. Ceza Davaları.......................................................................................................... 147
D. Tecavüzün Önlenmesi Hakkında Özel Hükümler................................................ 149

XIII. BİLGİSAYAR PROGRAMLARI.............................................................................. 150

A. Genel Olarak......................................................................................................... 150
İçindekiler xvii

B. Korumanın Şartları ve Kapsamı............................................................................. 152

1. Koruma Şartları..................................................................................................................152
2. Koruma Kapsamı............................................................................................................... 152
a. Hazırlık Tasarımlarının Korunması................................................................................152
b. Fikirlerin ve Temel İlkelerin Korunmaması................................................................. 153

C. Çoğaltma ve İşlemeyle İlgili Özel Düzenlemeler...................................................153

D. Sınırlamalar............................................................................................................ 153
1. Özel Sınırlamalar: Şahsi Kullanım Amacıylaİşleme ve Çcğaltma.............................. 153
2. Genel Sınırlamalar............................................................................................................. 154

XIV. VERİ TABANLARI............................................................................................... 154

A. Genel Olarak........................................................................................................... 154
B. Veri Tabanlarının İşleme Eser Olarak Korunması................................................ 156
C. Veri Tabanı Yapımcılarına Sağlanan Kendine Özel (Sui-C-eneris) Veri Tabanı
Koruması................................................................................................................ 156

Üçüncü Bölüm
MARKA
I. KAVRAM.................................................................................................................. 159

II. UNSURLARI VE FONKSİYONLARI.......................................................................... 160

A. Unsurları..................................................................................................................160
1. İşaret.................................................................................................................................... 160
2. Ayırt Edicilik.........................................................................................................................160
3. Açıklık ve Kesinlik.............................................................................................................. 161
B. Fonksiyonları.......................................................................................................... 162
1. Ayırt Etme Fonksiyonu..................................................................................................... 162
2. Mal ve Hizmetin Menşeini (Kaynağını) Gösterme Fonksiyonu................................ 162
3. Reklam Fonksiyonu........................................................................................................... 163
4. Garanti Fonksiyonu........................................................................................................... 163

III. MARKA OLABİLECEK İŞARETLER.......................................................................... 164

A. Kişi Adları................................................................................................................ 164
B. Sözcükler................................................................................................................ 164
C. Şekiller ve Üç BoyutluBiçimler............................................................................... 165
D. Harfler ve Sayılar.................................................................................................... 166
E. Renkler..................................................................................................................... 166
F. Sesler........................................................................................................................ 167
xviii Fikri Mülkiyet Hukuku

G. Hareketler.............................................................................................................. 168
H. Kokular.................................................................................................................... 169
I. Diğer İşaretler..........................................................................................................169

IV. ÇEŞİTLERİ............................................................................................................... 170

A. Mal Markası - Hizmet Markası.............................................................................. 170
B. Ferdi Marka - Ortak Marka.................................................................................... 170
C. Garanti Markası...................................................................................................... 171
D. Alelade Marka - Tan nmış Marka.......................................................................... 172
E. Vekil Markası.......................................................................................................... 172
F. Tecilli Marka - Tescilsiz Marka............................................................................... 173
G. Seri Marka.............................................................................................................. 173

V. MARKA OLARAK TESCİL EDİLEMEYECEK İŞARETLER (MUTLAK VE NİSPİ

RED NEDENLERİ)....................................................................................................173
A. Mutlak Ret Nedenleri............................................................................................. 173
1. Soyut Ayırt Ediciliği Olmayan İşaretler.........................................................................174
2. Somut Ayırt Ediciliği Olmayan İşaretler........................................................................174
3. Tasviri İşaretler................................................................................................................... 175
4. Aynı veya Ayırt Edi emeyecek Kadar Benzer İşaretler............................................... 176
5. Ticaret Alanında Herkes Tarafından Kullanılan veya Belirli Bir Meslek, Sanat
veya Ticaret Erbabını Ayırt Etmeye Yarayan İşaretler............................................... 178
6. Malın Şeklini veya Mala Asli Değerini Veren Şekli İçeren İşaretler......................... 179
7. Halkı Yanıltıcı İşaretler......................................................................................................180
8. Paris Sözleşmesinin 2. Mükerrer 6. Maddesine Göre Reddedilecek İşaretler..... 181
9. Kamuya Mal Olmuş İşaretler.......................................................................................... 181
10. Dini Değerleri veya Sembolleri İçeren İşaretler....................................................... 181
11. Kamu Düzenine veya Genel AhlakaAykırı İşaretler.................................................. 182
12. Tescilli Coğrafi İşaretten Oluşan ya da Tescilli Coğrafi İşaret İçeren
İşaretler............................................................................................................................. 182
13. Mutlak Red Nedenlerine İlişkin İstisnalar.................................................................. 182
a. Kullanım Yoluyla Ayırt Edicilik....................................................................................... 182
b. Muvafakatname..............................................................................................................184
B. Nispi Ret Nedenleri................................................................................................. 185
1. Tescil Edilmiş veyaTescil İçin Başvurusu Yapılmış Bir Marka İle Aynı veya
Benzer Olan ve Aynı veya Benzer Mal veya Hizmetleri Kapsayan İşaretler......... 185
a. Mal veya Hizmetler Arasındaki Benzerlik........................ 186
b. İşaretler Arasındaki Benzerlik....................................................................................... 187
c. İşaretlerin Benzerliğinde ve Markalar Arasında İltibas Tehlikesinin Tespitinde
Dikkate Alınması Gereken Unsur ve Kriterler................... 187
İçindekiler xix

aa. İşaretlerin Tüketiciler Nezdinde Bir Bütün Olarak Uyandırdığı İzlenimin Esas
Alınması..................................................................................................................... 187
bb. Hedef Tüketic Kitlesi.................................................................................................. 188
cc. Önceki Markanın Ayırt Edici Gücü.................................. 189
dd. Önceki Markanın Tanınmış Olması................................ 191
ee. Sözcük ve Şekil Kombinasyonundan Oluşan Markalarda İltibas Değerlendirmesi...191
ff. Kısa Markalarda İltibas Değerlendirilmesi...................... 191
gg. Ad ve/veya So,«addan Oluşan Marklarda İltibas Değerlendirilmesi......................... 192
hh. Marka İşaretleri Benzerliği ile Mal/Hizmet Benzerliğinin Bir Bağımlılık ve
Denge İçerisinde Değerlendirilmesi.............................. 193
ıı. Diğer Kriterler..............................................................................................................194
2. Ticari Vekilveya Temsilci Tarafından Marka Sahibinden izin Alınmaksızın
Markanın Kendi Adına Tescili İçin Başvuruda Bulunulması....................................... 195
3. Tescilsiz Bir Marka veya Ticaret Sırasında Kullanılan Tescilsiz Başka Bir
İşaret Sahibinin İtirazı........................................................................................................ 196
4. Paris Sözleşmesi Anlamında Tanınmış Markalar......................................................... 198
5. Toplumda Belirli Bir Tanınmışlık Düzeyine Ulaşmış Markalar.................................. 198
6. Tescil Başvurusu Yapılan Markanın Başkasına Ait Kişi İsmini, Ticaret
Unvanını, Fotoğrafını, Telif Hakkını veya Herhangi Bir Sınai Mülkiyet
Hakkını İçermesi................................................................................................................ 201
7. Süresi İçinde Yenilenmeyen Ortak Marka ve Garanti Markasıyla Aynı veya
Benzer Markaların Tescil Edilmek İstenmesi................................................................202
8. Süresi İçinde Yenilenmeyen Markalarla Aynı veya Benzer Markaların Tescil
Edilmek İstenmesi............................................................................................................. 202
9. Kötü Niyetle Yapılan Marka Başvuruları........................................................................203

VI. TESCİL.....................................................................................................................204
A. Başvuru.................................................................................................................... 204
B. Başvurunun İncelenmesi....................................................................................... 204
C. Başvurunun Yayımlanmasına Karşı İleriSürülen Görüşler ve İtirazlar................. 205
1. Üçüncü Kişi Görüşe........................................................................................................... 206
2. Başvuruya İtiraz................................................................................................................. 206
a. Genel Olarak................................................................................................................... 206
b. Kullanım Kanıtı..-............................................................................................................206
D. Karara İtiraz............................................................................................................ 213
E. Uluslararası Tescil................................................................................................... 215
F. YİDK Kararlarının İptali Davası............................................................................... 215

VII. HAKKIN KAPSAMI VE SINIRLARI........................................................................ 215

A. Tescilin Marka Sahibine Sağladığı Münhasır Hak ve Sınırları........................... 215
1. Münhasır Hak..................................................................................................................... 215
2. Münhasır Hakkın S nırları................................................................................................ 218
xx Fikri Mülkiyet Hukuku

a. Markanın Üçüncü Kişilerce Dürüstçe ve Ticari Hayatın Olağan Akışı İçinde

Kullanımı........... . ............................................................................................................ 218
b. Markadan Doğan Hakkın Tükenmesi........................................................................... 219
c. Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı............................................................................... 219
d. Müktesep Hak..._............................................................................................................219
B. Markayı Kullanma Yükümlülüğü.......................................................................... 220

VIII. HÜKÜMSÜZLÜK VE İPTAL.................................................................................221

A. Genel Olarak........................................................................................................... 221
B. Hükümsüzlük.......................................................................................................... 222
1. Hükümsüzlük Sebepleri.................................................................................................... 222
2. Hükümsüzlük Davası.........................................................................................................223
3. Hükümsüzlük Kararının Etkileri...................................................................................... 224
C. İptal.......................................................................................................................... 225
1. İptal Sebepleri.................................................................................................................... 225
a. Markanın Kullanı maması..............................................................................................225
b. Markanın Tescilli Olduğu Mal veya Hizmetler İçin Yaygın Bir Ad Haline Gelmesi.. 226
c. Markanın Tescilli Olduğu Mal veya Hizmetlerin Özellikle Niteliği Kalitesi veya
Coğrafi Kaynağı Konusunda Halkı Yanıltması.................. 227
d. Ortak Marka veya Garanti Markasının Teknik Şartnameye Aykırı Kullanımı......... 227
2. İptal Talebinin İleri Sürülmesi.......................................................................................... 227
3. İptal Kararının Sonuçları................................................................................................... 228

IX. SONA ERME......................................................................................................... 229

A. Hükümsüzlük ve İptal............................................................................................. 229
B. Yenilememe............................................................................................................ 229
C. Marka Sahibinin Marka Hakkından Vazgeçmesi...................................................229

X. TECAVÜZ................................................................................................................. 230
A. Tecavüz Sayılan Haller............................................................................................230
1. Marka Sahibinin İzni Olmaksızın Markayı 7. Maddede Belirtilen Biçimlerde
Kullanmak...........................................................................................................................230
2. Marka Sahibinin İzni Olmaksızın, Markayı veya Ayırt Edilemeyecek Kadar
Benzerini Kullanmak SuretiyleMarkayı Taklit Etmek.................................................. 230
3. Marka Hakkına Tecavüz Oluşturan İşareti Taşıyan Ürünleri Ticarette
Kullanmak............................................................................................................................ 231
4. Marka Sahibi Tarafından Lisans Yoluyla Verilmiş Hakları İzinsiz Genişletmek
veya Bu Hakları Üçüncü Kişilere Devretmek................................................................ 231

B. Önceki Tarihli Hakların Marka Hakkına Tecavüz Fiiline Etkisi..............................232

C. Kullanım Kanıtı Savunması..................................................................................... 232
D. Tecavüz Davaları.................................................................................................... 232
İçindekiler xxi

Dördüncü Bölüm
PATENT
I. TERMİNOLOJİ...........................................................................................................233

II. ÇEŞİTLERİ................................................................................................................ 234

A. Ürün ve Usul / Yöntem Patenti............................................................................. 235
B. Bağımlı Patent........................................................................................................ 236
C. Ek Patent..................................................................................................................237
D. Gizli Patent............................................................................................................. 237
E. İlaç Patenti.............................................................................................................. 238
F. Biyoteknoloji Patenti..............................................................................................240
G. İş Yapma Yöntemi Patenti..................................................................................... 241
H. Bilgisayar Programları............................................................................................243

III. KORUMA ŞARTLARI.............................................................................................. 243

A. Yenilik...................................................................................................................... 243
B. Buluş Basamağı....................................................................................................... 245
C. Sanayiye Uygulanabilirlik....................................................................................... 247

IV. PATENT VERİLEMEYECEK KONU VE BULUŞLAR................................................ 248

V. HAK SAHİPLİĞİ....................................................................................................... 249

A. Genel Bilgi............................................................................................................... 249
B. Patent İsteme (Başvuru) Hakkının ve PatentHakkının Gaspı...............................251
C. Çalışanların Buluşları.............................................................................................. 252
1. Genel Olarak...................................................................................................................... 252
2. Çalışan, Serbest Buluş ve Hizmet Buluşu Kavramları.................................................253
3. İşveren ile Çalışanın Hak ve Yükümlülükleri.................................................................254
a. Genel Olarak................................................................................................................... 254
b. İşverenin Patent Başvurusu Yapma Yükümlülüğü.......... .......................................... 255
c. Çalışanın Makul Eedel Talep Etme Yetkisi................................................................... 256
4. Kamu Çalışanlarının Buluşları.......................................................................................... 256
5. Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlar....................................................... 258
6. Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlar............................................ 259

VI. TESCİL.....................................................................................................................261
A. Genel Bilgi............................................................................................................... 261
B. Tarifnamenin Yazılması...........................................................................................263
C. Ulusal Başvuru........................................................................................................ 264
1. Başvurunun Yapılması...................................................................................................... 264
xxii Fikri Mülkiyet Hukuku

2. Patentin Verilmesi........................................................................................................... 265

3. İtiraz................................................................................................................................... 266
4. Değişiklikler, Geri Çekme, Hakların Yeniden Tesisi ve Sicilin Hükümleri................ 267
5. Patent Başvurusunun Faydalı Model Başvurusuna, Faycalı Model
Başvurusunun da Patent Başvurusuna Dönüştürülmesi........................................... 268
D. Uluslararası Başvuru............................................................................................. 270

VII. KORUMANIN KAPSAMI.......................................................................................273

A. Genel Bilgi............................................................................................................... 273
B. Patent Hakkının Kapsamındaki Yetkiler................................................................ 274
1. Ürün Patentine İlişkin Yetkiler........................................................................................ 274
2. Usul Patentine İlişkin Yetkiler......................................................................................... 275
3. Patent Unsurlarının Dolaylı Kullanımına İlişkin Yetkiler............................................ 276

VIII. KORUMANIN SINIRLARI.................................................................................... 277

A. Genel Sınırlamalar.................................................................................................. 277
1. Sınai veya Ticari Anaç Taşımayan ve Özel Maksatla Sınırlı Kalan Fiiller................ 277
2. Deneme Amaçlı Kullanım................................................................................................ 278
3. Uluslararası Trafik Serbestîsi........................................................................................... 278
4. Çiftçi İstisnası..................................................................................................................... 278
5. Eczane Serbestîsi............................................................................................................... 279
6. Bolar İstisnası..................................................................................................................... 280
7. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırılık......................................................................... 280
B. Özel Sınırlamalar.....................................................................................................280
1. Zorunlu Lisans.................................................................................................................... 280
a. Genel Olarak................................................................................................................... 280
b. Zorunlu Lisans Halleri..................................................................................................... 281
aa. Genel Bilgi................................................................................................................... 281
bb. Kullanmama...............................................................................................................282
cc. Patent Konularının Bağımlı Olması............................................................................. 283
dd. Kamu Yararı................................................................................................................ 283
ee. Diğer Zorunlu Lisans Halleri........................................... 284
c. Zorunlu Lisansın Hüküm ve Sonuçları.......................................................................... 285
2. Kanuni Tekel....................................................................................................................... 286
C. Diğer Sınırlamalar................................................................................................. 286

IX. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME...................................................................... 287

A. Hükümsüzlük.......................................................................................................... 287
1. Genel Olarak...................................................................................................................... 287
2. Hükümsüzlük Kararının Etkileri...................................................................................... 290
B. Yıllık Ücretlerin Ödenmemesi................................................................................ 291
İçindekiler xxiii

C. Sürenin Dolması...................................................................................................... 292

D. Vazgeçme............................................................................................................... 292

X. TECAVÜZ............................................................................................................... 292
A. Kavram....................................................................................................................292
B. Tecavüz Çeşitleri..................................................................................................... 293
1. Aynen ve Eşdeğer voluyla Tecavüz............................................................................... 293
2. Doğrudan ve Dolaylı Tecavüz.......................................................................................... 294
C. Tecavüz Halleri........................................................................................................ 295
D. Tecavüzün Belirlenmesi.......................................................................................... 297
E. Tecavüz Davaları..................................................................................................... 298

Beşinci Bölüm
FAYDALI MODEL
I. GENEL BİLGİ.............................................................................................................299

II. FAYDALI MODELLERİ KORUMA GEREĞİ..............................................................300

III. KOBİ'LER VE FAYDALI MODEL..............................................................................301

IV. PATENT VE FAYDALI MODEL ARASINDAKİ FARKLAR....................................... 302

V. TÜRKİYE'DE FAYDALI MODEL KORUMASI.......................................................... 303

A. Koruma Şartları......................................................................................................303
B. Faydalı Model Belgesi Verilemeyecek Konu ve Buluşlar..................................... 304
C. Tescil........................................................................................................................ 304
D. Faydalı Model Başvurusunun Patent Başvurusuna, Patent Başvurusunun da
Patent Başvurusuna Dönüştürülmesi.................................................................. 307
E. Hükümsüzlük.......................................................................................................... 307
F. Tecavüz.................................................................................................................... 307
G. Patente İlişkin Hükümlerin Faydalı Modele Uygulanması...................................307

Altıncı Bölüm
TASARIM
I. GENEL BİLGİ............................................................................................................. 309

II. ÇEŞİTLERİ................................................................................................................ 311

A. Tescilli ve Tescilsiz Tasarımlar............................................................................... 311
B. İki ve Üç Boyutlu Tasarımlar.................................................................................. 312
xxiv Fikri Mülkiyet Hukuku

C. Estetik ve Fonksiyonel Tasarımlar......................................................................... 312

D. Endüstriyel Olan ve Endüstriyel Olmayan Tasarımlar......................................... 313
E. Parça Tasarımları....................................................................................................313
F. Yedek Parça Tasarımları......................................................................................... 313

III. KORUMA ŞARTLARI.............................................................................................. 315

A. Yenilik......................................................................................................................316
B. Ayırt Edici Nitelik....................................................................................................316
C. Yeniliği ve Ayırt Edici Niteliği Etkilemeyen Açıklamalar....................................... 318

IV. KORUMA DIŞI HALLER.......................................................................................... 319

A. Kamu Düzenine ve Genel Ahlaka Aykırı Tasarımlar............................................. 320
B. Teknik Fonksiyonun Tasarımı Şekillendirmesi......................................................320
C. Paris Sözleşmesinin 2. Mükerrer 6. Maddesindeki Unsurları İçeren
Tasarımlar.............................................................................................................. 321

V. HAK SAHİPLİĞİ....................................................................................................... 322

VI. TESCİL.....................................................................................................................324
A. Türkiye'de Tescil..................................................................................................... 324
1. Başvurunun Yapılması...................................................................................................... 324
2. İnceleme.............................................................................................................................. 326
3. Tescil ve Yayın....................................................................................................................327
4. İtiraz..................................................................................................................................... 328
B. Uluslararası Tescil...................................................................................................331

VII. KORUMANIN KAPSAMI VESINIRLARI................................................................ 332

VIII. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME.....................................................................334

A. Hükümsüzlük.......................................................................................................... 334
1. Genel Olarak...................................................................................................................... 334
2. Hükümsüzlük Kararının Etkileri...................................................................................... 337
B. Yenilemenin Yapılmaması..................................................................................... 339
C. Sürenin Dolması...................................................................................................... 339
D. Vazgeçme............................................................................................................... 340

IX. TECAVÜZ...............................................................................................................340
A. Kavram....................................................................................................................340
B. Tecavüz Halleri.......................................................................................................341
C. Tecavüzün Belirlenmesi......................................................................................... 341
D. Tecavüz Davaları....................................................................................................342
İçindekiler xxv

Yedinci Bölüm
COĞRAFÎ İŞARET VE GELENEKSEL ÜRÜN ADI
I. GENEL BİLGİ.............................................................................................................343

II. TESCİL...................................................................................................................... 346

A. Başvuru.................................................................................................................... 346
B. İtiraz......................................................................................................................... 348
C. Tescilin Yapılması, Değişiklik Talepleri ve Vazgeçme........................................... 348

III. KORUMANIN KAPSAMI........................................................................................350

IV. MARKALARLA İLİŞKİ............................................................................................. 352
V. KULLANIM VE DENETİM........................................................................................353

VI. HÜKÜMSÜZLÜK................................................................................................... 354

VII. TECAVÜZ............................................................................................................. 355

Sekizinci Bölüm
YENİ BİTKİ ÇEŞİDİ VE YENİ HAYVAN IRKI
I. KAVRAM..................................................................................................................359

II. KORUMA ŞARTLARI............................................................................................... 360

III. HAK SAHİPLİĞİ...................................................................................................... 360

IV. TESCİL..................................................................................................................... 361

A. Başvuru ve Tescil Prosedürü................................................................................. 361
B. İsim Verme Zorunlul jğu........................................................................................ 363

V. KORUMANIN KAPSAMI VE SINIRLARI................................................................. 364

VI. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME......................................................................... 365

VII. TECAVÜZ.............................................................................................................. 366

VIII. YENİ HAYVAN IRKI............................................................................................. 366

Dokuzuncu Bölüm
ENTEGRE DEVRE TOPOGRAFYASI
I. GENEL BİLGİ............................................................................................................ 369
II. KORUMA ŞARTLARI...............................................................................................370
xxvi Fikri Mülkiyet Hukuku

III. HAK SAHİPLİĞİ VEKORUMANIN KAPSAMI......................................................... 370

IV. TESCİL.....................................................................................................................371

V. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME.......................................................................... 372

VI. TECAVÜZ............................................................................................................... 372

Onuncu Bölüm
TİCARET UNVANI, İŞLETME ADI VE ALAN ADI
I. TİCARET UNVANI................................................................................................... 373
A. Genel Olarak........................................................................................................... 373
B. Fonksiyonları.......................................................................................................... 373
C. Oluşturulması......................................................................................................... 374
1. Kabul Edilen Sistemler...................................................................................................... 374
2. Unsurları.............................................................................................................................. 374
a. Çekirdek............ . ............................................................................................................ 375
aa. Gerçek Kişi Tacirlerde.................................................... 375
bb. Adi Şirketlerde................................................................ 375
cc. Kollektif Şirket erde.....................................................................................................375
dd. Komandit Şirketlerde................................................................................................ 376
ee. Anonim ve Limited Şirketler ile Kooperatiflerde......... . .......................................... 377
ff. Diğer Tüzel Kişi Tacirlerde........................................................................................... 377
gg. Donatma İştirakinde...................................................... 378
b. Ek....................... 378
aa. Kural: Ek Yapılmasının İhtiyari Olması........................... 378
bb. İstisna: Ek Kullanılmasının Zorunlu Olması................... 379
D. Tescil Ettirme ve Kullanma Yükümlülüğü............................................................. 379
E. Devamlılığı............................................................................................................. 380
F. Korunması.............................................................................................................. 381
1. TTK 52 Kapsamında Korunması..................................................................................... 381
a. Genel Olarak................................................................................................................... 381
b. Dava ve Talepler.............................................................................................................381
aa. Ticari Dürüstlüğe Aykırı Kullanımın Tespiti................... 381
bb. Ticari Dürüstlüğe Aykın Kullanımın Yasaklanması......... .......................................... 382
cc. Tescili Önleme, Terkin veya Ayırt Edici Ek Yapılmasını İsteme Hakkı....................... 382
dd. İhlal Sonucu Oluşan Maddi Durumun Ortadan Kaldırılması, Gereğinde
Araçlann ve İlgili Malların İmhası.............................................................................. 384
ee. Tazminat..................................................................................................................... 384
ff. Hükmün İlanı................................................................................................................ 384
gg. Bildirim Zorun uluğu ve Cezai Yaptırımlar..................... 385
2. Haksız Rekabet Hükümlerine Göre Korunması.......................................................... 385
3. Diğer Düzenlemelere Göre Korunması........................................................................385
İçindekiler xxvii

II. İŞLETME ADI........................................................................................................... 386

III. ALAN ADI............................................................................................................... 388

A. Genel Bilgi............................................................................................................... 388
B. Yasal Düzenleme....................................................................................................388
C. İhtilafların Çözümü.................................................................................................389
1. Genel Olarak...................................................................................................................... 389
2. WIPO Tahkimi....................................................................................................................391

Onbirinci Bölüm
SINAİ MÜLKİYET HAKLARIYLA İLGİLİ ORTAK HÜKÜMLER
I. HUKUKİ İŞLEMLER VE MİRASLA İNTİKAL..............................................................395
A. Temel İlkeler........................................................................................................... 395
B. Devir........................................................................................................................396
C. Lisans...................................................................................................................... 397
1. Lisans Çeşitleri.................................................................................................................... 398
a. Bölgesel Lisans - Ulusal Lisans....................................................................................... 398
b. Basit (Adi) Lisans - Münhasır (İnhisari) Lisans............................................................. 399
c. Normal Lisans - Alt Lisans.............................................................................................. 399
d. İradi Lisans - Zorunlu (Kanuni) Lisans........................................................................... 400
e. Karşılıklı Lisans - Karşılıksız Lisans................................................................................ 400
2. Lisans Sözleşmesin n Yapılması, Hüküm ve Sonuçları............................................... 400
D. Devir ve Lisans Vermekten Doğan Sorumluluk................................................... 402
E. Diğer Hukuki İşlemler..............................................................................................402
F. Miras ile İntikal....................................................................................................... 404

II. SINAİ MÜLKİYET HUKUKUNDA DAVALAR.......................................................... 404

A. YİDK Kararlarının İptali Davası............................................................................... 405
B. Hükümsüzlük Davaları........................................................................................... 407
C. Tecavüzün Mevcut Olmadığı Hakkında Dava.......................................................407
D. Tecavüz Davaları....................................................................................................408
1. Delillerin Tespiti................................................................................................................ 408
2. Tecavüzün Tespiti Davası................................................................................................ 409
3. Muhtemel Tecavüzün Önlenmesi.................................................................................. 409
4. Tecavüzün Durdurulması................................................................................................ 409
5. Tecavüzün Kaldırılması..................................................................................................... 409
6. Maddi, Manevi ve itibar Tazminatı Davaları............................................................... 410
7. Sınaî Mülkiyet Hakkının Gaspı Nedeniyle Hakkın Devri Davası................................411
xxviii Fikri Mülkiyet Hukuku

S. Bitki Çeşitlerinde Bedel Davası....................................................................................... 412

E. Taraflar, Yetkili - Görevli Mahkeme ve Zamanaşımı............................................ 412
F. İleri Sürülebilecek Diğer Talepler........................................................................... 414
1. Ürün ve Araçlara E Konulması....................................................................................... 415
2. Ürün ve Araçlar Üzerinde Mülkiyet Hakkı Tanınması................................................ 415
3. Ürün ve Araçların Şekillerinin Değiştirilmesi veya İmhası......................................... 415
4. Hükmün İlgililere Tebliği ve Kamuya İlan Yoluyla Duyurulması...............................416
5. Zarar Miktarını Karıtlayan Belgelerin İstenmesi........................................................ 416

G. İhtiyati Tedbirler ve Gümrüklerde El Koyma...................................................... 416

1. İhtiyati Tedbirler............................................................................................................... 416
2. Sahte/Taklit Eşyaya Gümrüklerde ElKonulması.......................................................... 417
H. Ceza Davaları.......................................................................................................... 418
1. Genel Bilgi.......................................................................................................................... 418
2. SMK'da Öngörülen Marka Suçları..................................................................................419

Onikinci Bölüm
HAKSIZ REKABET
I. HAKSIZ REKABETİN DÜZENLENİŞİ........................................................................421
A. Genel Olarak.......................................................................................................... 421
B. Haksız Rekabete İlişkin Düzenlemelerin Amacı ve İlkeleri.................................. 422

II. HAKSIZ REKABET HALLERİ..................................................................................... 424

A. Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemler ile Diğer Hukuka
Aykırı Davranışlar (TTK 55/1-a).............................................................................425
1. Kötüleme.............................................................................................................................425
2. Gerçek Dışı ve/veya Yanıltıcı Açıklamalarla Kendisini veva Üçüncü Bir Kişiyi
Rekabette Öne Geçirme................................................................................................... 427
3. Hakkı Olmayan Unvanları, Meslek Adları, Derece ve Sembolleri Kullanarak
Kendini Üstün Yetenekli Gösterme............................................................................... 428
4. Karıştırılmaya Yol Açan Önlemler Alma (İltibas)....................................................... 429
5. Karşılaştırma...................................................................................................................... 429
6. Tedarik Fiyatının Altında Satış Yapma........................................................................... 431
7. Ek Edimlerle Sunumun Gerçek Değeri Hakkında Yanıltma........................................432
8. Saidırgan Satış Yöntemleri Kullanarak Müşterinin KararVerme
Özgürlüğünü Sınırlama.................................................................................................... 433
9. Mallar, İş Ürünleri veya Faaliyetler Hakkındaki Bilgileri Gizleme Yoluyla
Müşteriyi Yanıltma.......................................................................................................... 433
İçindekiler xxix

10. Taksitle Satış ve Tüketici Kredilerine İlişkin Kamuya Yaoılan İlanlarda Eksik
Açıklamalar Yapma, Eksik veya Yanlış Bilgi İçeren Sözleşme Formülleri
Kullanma (TTK 55/1-3.10.11.12).................................................................................. 434
B. Sözleşmeyi İhlale veva Sona Erdirmeye Yöneltme.............................................. 434
1. Müşterileri Başkalarıyla Yaptıkları Sözleşmelere Aykırı Davranmaya
Yöneltme.............................................................................................................................434
2. Üçüncü Kişilerin Çalışanlarını İğfal ile Çıkar Sağlama............................................... 435
3. Üçüncü Kişilerin Yardımcılarını Üretim ve İş Sırlarını İfşa Etmeye veya Ele
Geçirmeye Yöneltme........................................................................................................ 435
4. Alıcı veya Kredi Alan Kişiyi Sözleşmeden Caymaya veya Sözleşmeyi
Feshetmeye Yöneltme..................................................................................................... 437
C. Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanma............................................... 438
D. Başkalarının Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Bir Biçimde İfşa Etme ve
Onlardan Haksız Yararlanma................................................................................ 439
E. İş Şartlarına Uymama..............................................................................................440
F. Dürüstlük Kuralına A/kırı Genel İşlem ŞartlarıKullanma...................................... 441
1. Genel Olarak...................................................................................................................... 441
2. TTK’da Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Şartlarına İlişkin Verilen
Örnekler.............................................................................................................................. 442
a. Diğer Taraf Aleyh ne Doğrudan veya Yorum Yoluyla Uygulanacak Kanuni
Düzenlemeden Cnemli Ölçüde Ayrılan Genel İşlem Şart arı..................................... 442
b. Sözleşmenin Niteliğine Önemli Ölçüde Aykırı Haklar ve Borçlar Dağılımını
Öngören Genel İşlem Şartı Kullanma............................... 443
3. TTK 55/1-f Hükmünün Uygulama Alanı........................................................................ 444
4. Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlemŞartı Kullanmanır Hukuki Sonucu...............445

III. HAKSIZ REKABETİN SONUÇLARI.........................................................................446

A. Hukuki Sorumluluk................................................................................................ 446
1. Açılabilecek Davalar..........................................................................................................446
a. Tespit Davası...... ............................................................................................................ 446
b. Men (Önleme) Davası.................................................................................................... 446
c. Düzeltme Davası............................................................................................................. 447
d. Maddi ve Manev Tazminat Davası.............................................................................. 447
2. Taraflar................................................................................................................................ 449
a. Davacılar........... . ............................................................................................................ 449
aa. Haksız Rekabet Yüzünden Ekonomik Çıkarları Zarar Gören veya Zarar Görme
Tehlikesine Maruz Kalan Kimseler.............................................................................449
bb. Müşteriler...................................................................................................................449
cc. Mesleki ve Ekcnomik Birlikler, Tüketicilerin Ekonomik Çıkarlarını Koruyan
Kuruluşlar, Kamusal Nitelikli Kurumlar..................................................................... 449
b. Davalılar............ . ............................................................................................................ 450
33. Haksız Rekabeti Gerçekleştiren Kimse.......................... 450
xxx Fikri Mülkiyet Hukuku

bb. Adam Çalıştıran.......................................................................................................... 450

cc. Yazı İşleri Müdürü, Genel Yayın Yönetmeni, Program Yapımcısı, İlan Servisi
Şefi, İşletme veya Kuruluş Sahibi................................................................................ 450
dd. Hizmet Saglay cıları................................................................................................... 451
3. Zamanaşımı........................................................................................................................ 452
4. İhtiyati Tedbirler............................................................................................................... 452
5. Hükmün Üçüncü Şahıslara Etkisi.................................................................................... 453
6. Hükmün İlanı...................................................................................................................... 454

B. Cezai Sorumluluk....................................................................................................454

Ekler
Ek 1: ULUSLARARASI ANLAŞMALAR......................................................................... 457

Ek 2: TÜRK FİKRİ MÜLKİYETMEVZUATI....................................................................459

Kaynakça..................................................................................................................... 461

Kavramlar Dizini........................................................................................................ 481

 Şekiller Listesi

Şekil 1: Fikri Mülkiyet Haklan..................................................................................................................................... 4

Şekil 2: Bir Ürün Üzerinde Fikri Mülkiyet Haklarının Gösterilmesi......................................................................... 4
Şekil 3: Sınai Mülkiyet Haklarının Koruma Süreleri................................................................................................ 17
Şekil 4: Kümülatif (Çoklu) Koruma..................................................................... 21
Şekil 5: Fikri Mülkiyet Sisteminin Unsurlan............................................................................................................. 23
Şekil 6: Türk Patentin Online Başvuru Sayfası........................................................................................................ 24
Şekil 7: FSEK’in Koruma Konulan............................................................................................................................. 41
Şekil 8: Bir Eserin Birden Çok Kişi Tarafından İşlenmesi......................................................................................... 74
Şekil 9: Basamaklı İşleme........ ........................................................................... 74
Şekil 10: İzinsiz İşleme........... . ........................................................................... 75
Şekil 11: Eserden Doğan Haklar............................................................................................................................... 84
Şekil 12: Eserin Maddi Olmayan İçeriğinin Kullanımı............................................................................................. 96
Şekil 13: Kişisel Bağlantının Beirlenmesi................................................................................................................ 97
Şekil 14: Esasa İlişkin Sınırlamalar...................................................................... 105
Şekil 15: Devir ve Ruhsat........................................................................................................................................ 121
Şekil 16: Eserlerin Koruma Süreleri........................................................................................................................ 133
Şekil 17: Bağlantılı Haklann Koruma Süreleri........................................................................................................ 136
Şekil 18: Diğer Koruma Konuları ile Sui-Generis Veri Tabanlarının Koruma Sûreleri......................................... 137
Şekil 19: Koşan Adam (Laufen.de Person).............................................................................................................. 168
Şekil 20: Ellerin Birbirine Kavuşması.................................................................. 169
Şekil 21: Yargıtay'a Göre Ayırt Edilemeyecek Derecede Benzer Olan Marka Örnekleri................................... 177
Şekil 22: Yargıtay'a Göre Ayırt Edilemeyecek Derecede Benzer Olmayan Ma’kaÖrnekleri............................. 177
Şekil 23: Avrupa Marka ve Tasanm Ağı Ortak Bildirgesine Göre Aralarında İltibas Oluşmayan Marka
Örnekleri................... 19*0
Şekil 24: Yargıtay'a Göre Arala-ınd3 İltibas Oluşmayan Marka Örnekleri.......................................................... 190
Şekil 25: Yargıtay'a Göre Arala*ınd3 İltibas Oluşan Marks Örnekleri................................................................. 195
Şekil 26: Kullanım Kanıtı......... ............................................................................................................................... 212
Şekil 27: Marka Tescil Prosedürü........................................................................................................................... 214
Şekil 28: Patent Çeşitleri......... ........................................................................... 235
Şekil 29: Patent Tescil Prosedürü........................................................................................................................... 269
Şekil 30: Patent Hakkının Aşamalan.................................................................. 274
Şekil 31: Hükümsüzlük ve Tecavüz Analizi............................................................................................................ 289
Şekil 32: Patent ve Faydalı Model Karşılaştırması................................................................................................ 303
Şekil 33: Faydalı Model Tescil Prosedürü.............................................................................................................. 306
Şekil 34: Ürün Çeşitleri............................................................................................................................................ 310
Şekil 35: Tasanm Çeşitleri....... ........................................................................... 311
Şekil 36: Ayırt Edici Niteliğin Belirlenmesi......................................................... 317
Şekil 37: Tasanmın Görsel Anlatımı................................................................... 325
Şekil 38: Tasanm Tescil Prosecürü..................................................................... 330
Şekil 39: Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Tescil Prosedürü...................................................................... 350
Şekil 40: Lisans Çeşitleri.......................................................................................................................................... 398
Şekil 41:Sınai Mülkiyet Hukukjnda DBvalar......................................................................................................... 405
Şekil 42: Sınai Mülkiyet Tecavüz Davalarında İleri Sürülebilecek Talepler........................................................ 415
 Kısaltmalar
A Anlaşma
AB Avrupa Birliği
ABAD Avrupa Birliği Adalet Divanı
ABD Ankara Barosu Dergisi Amerika Birleşik Devletleri
AEA Avrupa Ekonomik Alanı
AÎHNI Avrupa insan Haklan Mahkemesi
Ar-Ge Araştınna-Geliştinne
ARIPO African Regional Intellectual Property Organisation

ABRG Avrupa Birliği Resmi Gazetesi

AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

AYNI Anayasa Mahkemesi

BATİDER Bank- ve Ticaret Hukuku Dergisi
BÇK Yem Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun

BENELUX Belgium, the Netherlands and Luxembourg

BGE Entscheidungen des Schweizenschen Bundeseenchts, amtliche Sammlung
BGH Bundesgerichtshof
BGHZ Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen
Bkz Bakırız
BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

C Cilt
CMK Ceza Muhakemesi Kanunu
CoğİşKHK Coğrafi İşaretlerin Korunması Halkında Kanun Hükmünde Kararname
CoğİşKHKY Coğrafi İşaretlerin Korunması Halkında Karun Hükmünde Kararnameye
İlişkin Uygulama Yönetmeliği

ÇBY Çalışanların Buluşlarına. Yükseköğretim Kırumlannda Gerçekleştirilen

Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dan Yö­
netmelik
D Dairesi

Dan Danıştay
dn dpn Dipnot

DNS Doman Name System

DTÖ Dünya Ticaret Örgütü

E Esas

EAPO Euro-ean Patent Office

Ed Editör
XXJCV Fikri Mülkiyet Hukuku

EDTK : Entegre Devre Topografyalarının Korunması Hakkında Kanun

EndTasKHK : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Karar­
name
EPC : European Patent Convention
EPO : European Patent Office
EUIPO : European Union Intellectual Property OfSce
Fed. Cır : Fedeial Circuit
FMHD : Fıkri Mülkiyet Hukuku Derzi sı
FMR : Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi
FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
FSHM : Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri
C-B : Patent Office of the Cooperation Council for the Arab States of the Gulf
GCC : Gümrük Birliği
GESAM : Türkiye Güzel Sanat Esen Sahiplen Meslek Birlisi
GİŞ : Gene. İşlem Şartları

GRUR : Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht

GRURInt : Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht, ıntemationaler Teil
C-ümK : Gümıük Kanunu
HD : Hukuk Dairesi
HGK : Hukuk Genel Kurulu
HIK : Hay.an Islahı Kanunu
HIKY : Hayvan Irklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik

HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu

HSK : Hâkimler ve Savcılar Kurulu
ICANN : Internet C orporatıon for Assigned Names and Numbers
IIC : International Review of Intellectual Property and Competition Law
IPC : International Patent Classification
ÎÎK : İcra \e İflas Kanunu
İLESAM : İlim ve Edebiyat Eser Sahiplen Meslek Bırlığ.
İSKİ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
İsvHRK : İsviçre Haizsiz Rekabet Kanunu
İÜHFD : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

K : Karaı
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
KOBİ : Küçük ve Orta Boy İşletme

KOSC-EB : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı

Kısaltmalar XXXV

Krş Karşılaştırınız
LG Landgericht
m Madde
MarKHK Marka Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
MESAM Türkiye Musiki Eser Sahiplen Meslek Birliği
MÖHUK Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun

MSG Müzik Esen Sahiplen Grubu Meslek Birliği

Mük Mükerrer
MÜ AT Ens. Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü Dergisi
Der
MÜYAP Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği
MÜYORBÎP. Müzik Yorumcuları Meslek Birliği
NJW Neue Juristische Wochenschrift
NrNo Numara
OAPI Organisation Africane de la Propriete Intellectuelle
ODTÜ Ortadoğu Teknik Üniversitesi

OHIM The Office of Harmonization for the Internal Market

(EUIPO)
OKK Ortaklık Konseyi Karan
OLG Oberlandesgericht
PatKEK Paten: Haklannm Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
PCT Patent Cooperation Treaty-
PLT Patent Law Treaty
RG Resmî Gazete

RKHK Rekabetin Korunması Hakkında Kanun

s Sayfa
S Sayı
SESAM Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Bırliğ.
SMK 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu
SMKY Sınai Mülkiyet Kanununun Uygulanmasına Dıır Yönetmelik
SPC Supplementary Protection Certificate
Şu Şirke!
T Tarih
TBK 609S sayılı Türk Borçlar Kanunu
TCK 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
TD Ticaret Dairesi
xxxvi Fikri Mülkiyet Hukuku

Teb Tebliğ
TÎB Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı

TKHK 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun

TL Türk Lirası
TLT Trademark Law Treaty
TMK 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
TPE Türk Patent Enstitüsü
TR Türkiye
TRABÎS .tr uzantılı ınternet alan adı sistemi
TRIPS Agreement on Trade-Related Aspect of Intellectual Property Rights.
Including Trade in Counterfeit Goods
TRT Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TSY Ticaret Sicili Yönetmeliği
TTK 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu
TTO Teknoloji Transferi Ofisleri
TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
Türk Patent Türk Patent ve Marka Kurumu
TV Televizyon
ucc Universal Copyright Convention
UNESCO United Nation Educational Scientific and Cultural Organization
UPOV The Intemotional Union for the Protection of New Varieties of Plants
us United States
USPQ United States Patent Quarterly
vd ve devamı
Vol Volume
WCT WIPO Copyright Treaty
WIPO World Intellectual Property Organisation
WPPT WIPO Performance and Phonograms Treaty
Yay Yayınlan
YAYFED Yayımcı Meslek Birlikleri Federasyonu
YÎDK Yemden İnceleme ve Değerlendirme Kurulu

YKD Yargıtay Kararlan Dergisi

YÖK Yükseköğretim Kurulu
ZUM Zeitschrıft fur Urheber- und Medienrecht
 Birinci Bölüm
GENEL BİLGİ

I. KAVRAM

Fikri mülkiyet haklan {intellectual property rights); telif hakları ve sınai

haklar olmak üzere iki gruba ayrılır.

Telif hakları {copyrights) kendi içinde dört ana eser kategorisinden oluşur:
i) İlim-edebiyat eserleri, ii) Musiki eserleri, iii) Güzel sanat eserleri, ny Sinema
eserleri. Hususiyet taşıyan bu çalışmalardan doğan haklar münhasıran sahipleri­
ne ait olup, üçüncü kişiler bu haklan izinsiz kullanamaz.

Sınai mülkiyet hakları {industrialproperty rights) ise patent, marka ve ta­

sarım gibi haklan kapsayan bir üst kavramdır. Bu haklar; sanayi ve tarımdaki
buluş, yenilik, tasarım ve özgün fikri çalışmaların ilk uygulayıcıları ile marka ve
ticaret unvanı gibi ayırt edici ad ve işaretlen taşıyan ürünleri üretmek, satmak
ve hizmetleri sunmak gibi yetkileri, belirli sürelerle sahiplerinin tekeline bırakan
ve maddi olmayan halılardır.

Telif hakları, patentler, faydalı modeller, tasarımlar, markalar, coğrafi işa­

retler, yeni bitki çeşitlen, hayvan ırkları, entegre devre topografyaları,
biyoteknolojık buluşlar, bilgisayar programları ve veri tabanları fikri mülkiyet
şemsiyesi altındadır. Kavram giderek genişleme eğilimindedir. Örneğin, son
zamanlarda uluslararası arenada folklor, geleneksel bilgi ve hatta
nanoteknolojik buluşlar bu bağlamda yoğun bir şekilde tartışılmakta ve bu
konularda ulusal ve uluslararası düzeyde yeni kurallar kabul edilmektedir.
Ayrıca fikri mülkiyetin, rekabet ve haksız rekabet gibi alanlarla da sıkı ilişkisi
vardır.

Fikri mülkiyet hakları maddi varlığa sahip olmama, somutlaştığı eşyadan

farklı ve süreyle sınırlı olma gibi özellikleriyle eşya mülkiyetinden ayrılır.

Fıkıı mülkiyet hakları, hukukun diğer alanlarından farklı ve kendine öz­

gü (sut generâ) niteliklere sahiptir. Fikri mülkiyetin özellikleri dikkate
alınmaksızın, klasik hukuk mantığıyla bu alanda yaşanan hukuki problemle­
re çözüm üretilemez Fikri mülkiyet haklarının öne çıkan özellikleri şöyle
sıralanabilir:
2 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

i) Eşyadan farklı olarak., fikri ürünlerin maddi bir varlığı yoktur; yanı soyut­
tur. Örneğin bir şarkı., resim ya da teknik bir problemi çözen buluş fikri elle
tutulamaz. Fikri ürünler dış aleme özgün bir ürün, çizgi, şekil, desen, renk
kompozisyonu, güzel sesler, tınılar, bir şiir ya da hikaye olarak yansır.

ii) Maddi (eşya) mülkiyetten farklı şekilde, fikri mülkiyete konu haklar ülkesel
olarak korunur (ülkesellik ilkesi). Bir eşya, örneğin çanta, hangi ülkeye gö­
türülürse götürülsün, o çantanın sahibinin kim olduğu tartışılmaz. Buna
karşılık fikri bir ürün bir ülkede korunurken, aynı fikri ürün başka bir ülke­
de değişik gerekçelerle korunmayabilir. Bazen de aynı fikri ürün, değişik
ülkelerde farklı koruma şartlarına ve sürelerine tabidir. Patent, marka ve ta­
sarım gibi tescile bağlı sınai haklar bakımından hangi ülkede koruma iste­
niyorsa o ülkede bu hakların tescil edilmesi kural olarak zorunludur. Bu­
nunla birlikte kural olarak telif haklarının korunması bakımından tescil ge­
rekli değildir; bu haklar yönünden doğal koruma esastır; eser meydana geti­
rildiği anda koruma da başlar.

iii) Maddi mülkiyetten farklı olarak, fikri mülkiyet hakları sürey e tabidir. Söz­
gelimi, ülkemizde telif hakları, eser sahibinin yaşamı boyunca ve ölümün­
den itibaren de yetmiş yıl süreyle korunur. Tescile tabı haklardan patentler
yirmi yıl, faydalı modeller on yıl, markalar on yılda bir yemlenmek kay-
dıyla süresiz, tescilsiz tasarımlar kamuya ilk sunmadan itibaren üç yıl, tes­
cilli tasarımlar beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek kaydıyla maksi­
mum yirmi beş yıl süreyle korunur. Süreler dolunca bu haklar, kural olarak
kamuya mal olur ve bunlardan üçüncü kişilerin yararlanması serbest hale
gelir. İltibasın karıştırmanın varlığı halinde haksız rekabet kuralları devreye
girer.

iv) Fikri ürün, eşya olmadığı gibi, somutlaştığı eşyadan da farklı bir varlığa ve
hukuki rejime sahiptir. Örneğin, maddi bir varlığı bulunan kitap nüshası
eşya hukukuyla korunur. Buna karşılık kitapta somutlaşmış fikri ürün, yani
eser, fikri mülkiyet hukukunun ilgi alanına girer. Bu nedenle bir kitap nüs­
hasını (eşyayı) satın alan kimse sadece o kitap nüshasına sahip olur. O kişi
aynı zamanda kitapta somutlaşmış eseri, yani fikri ürünü satın almamıştır.
Bu nedenle o kişi, söz konusu kitaptan faydalanabilir, satın aldığı nüshala­
rın satışını da yapabilir. Ancak kitabı çoğaltarak piyasaya süremez. Aksi
halde telif hakkı ihlali nedeniyle korsan durumuna düşer. Yine bir tabloyu
satın alan kişi sadece tablonun maddi mülkiyetine sahiptir. O tablo üzerin­
Suluk 3

deki fikri ürünün mülkiyeti onu meydana getirer. ressamda kalır. Benzer
durum patent veya marka tescili başvurusu yapılmış ürünler bakımından da
geçerlidir.

v) Fikri ürün, kullarmakla tükenmez. Örneğim bir buluşun somutlaştığı mut­

fak robotu ne kadar çok sayıda üretilirse üretilsin buluş tükenmez. Benzer
şekilde bir romanın ne kadar çok baskısı yapılırsa yapılsın romanda somut­
laşmış fikri ürün, yani eser tükenmez. Sadece fikri ürünün somutlaştığı mal
ya da nüsha üzerindeki hak tükenir (tükenme ilkesi}'. Yanı fikri mülkiyet
sahibinin izniyle satışa çıkarılmış (orijinal) bir malın., anılan kural gereği
tekrar satışı yapılabilir. Bu nedenle de sonraki satışlar için hak sahibinden
kural olarak yemden izin almak gerekmez.

vi) Fikri mülkiyet hakları devir. lisans, rehin ve haciz gibi hukuki işlemlere
konu olabileceği gibi mirasla da intikal eder. Başka bir deyişle., ticari değeri
olan bu haklar alınıp satılabilir.

vzT) Fikri mülkiyet hakları, sahibine tekel niteliğinde mutlak yetkiler verir. Yani
hak herkese karşı ileri sürülebilir. İlgili hak, sadece hak sahibi veya onun
izin verdiği kişilerce kullanılabilir. Tekelci niteliklerine rağmen bu hakların
korunması yeni ve özgün çalışmaları tetıklediği için uzun vadede ülke eko­
nomisini rekabetçi bir yapıya kavuşturur. Benzer şekilde edebi, sanatsal ve
kültürel saltadaki yeni çalışmalar da toplumu geliştirir. Yasa koyucular tek­
nik, ekonomik, edebi, sanatsal ve kültürel sahalarda yapılan fikri üretimi
teşvik etmek için bu hakların sahiplerine, belirli sürelerle tekelci yetkiler
vermeyi göze alır

Tükenme ilkesi hakkında bkz Birinci Bölüm, II, B, 1

4 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Şekil 1: Fikri Mülkiyet Haklan

Şekil 2: Bir Ürün Üzerinde Fikri Mülkiyet Haklarının Gösterilmesi

Suluk 5

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ

ÜRÜN ÜZERİNDE GÖSTERİLMESİ

ENTEGRE DEVRE
TOPOGRAFYASI
Entegre üzerindeki bağlantı şekilleri TELİF

PATENT Çalınan miizik

Iç teknik tasarım

MARKA
Nokia, Motorola, Sony

FAYDALIMODEL -
Tele + Kamera t ENDÜSTRİYEL
• TASARIM
Dış görünüm

İŞLETME ADI
Nokia Finland|
TİCARET ÜNVANI
Nokia Corporation

II. TEMEL İLKELER

A. Hakkın Doğumuna İlişkin İlkeler

Fikri mülkiyet haklarmı, diğer haklardan ayıran temel ilkeler anlaşılmadık­
ça bu alanda bir fıkır sahibi olmak güçtür. Yukarıda kavramı açıklarken, eşya
mülkiyeti ile fikri mülkiyetin önemli farklılıklar gösterdiğine işaret edildi. Bu­
rada ele alınacak temel ilkeler, fikri mülkiyet kavramın okuyucu gözünde daha
belirgin hale getirecektir. Bu ilkelerden tescille ilgili olanları telif haklarına
uygulanmaz. Zııa telif hukukumuzda benimsenen kayıt, tescil ve tevdi gibi for­
malitelerin, hakkın doğumu bakımından bir işlevi bulunmamaktadır (FSEK 13).

1. Tescil ve Ülkesellik İlkesi

Kara Avrupası hukuk ailesine mensup Türk hukukunda sınai haklar bakı­
mından tescil ilkesi kabul edilmiştir. Buna karşılık telif hakları bakımından
kural olarak tescil öngörülmemiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığınca sadece mu­
siki ve sinema eserlerinin zorunlu kaydı yapılmaktadır 'FSEK 13). Diğer eserler
bakımından kayıt ve tescil ihtiyarıdır. .Ancak bu kayıt ve tescil işlemleri, hakkın
6 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

doğumunda bir etkiye sahip değildir. Söz konusu kaydın, hakların takibim ko­
laylaştırmak ve hak sahibinin kim olduğunu ispat etmek gibi işlevleri bulun­
maktadır (FSEK 13.3). Yine yayınevleri ile film ve fonogram (plak) yapımcıla­
rının, eserin pazarlanmasından önce alması gereken bandrol formalitesi, sınaî
haklar bakımından öngörülen tescille ilgili olmayıp, korsanlığı önlemeye yöne­
liktir. Diğer bir deyişle, telif haklarında kayıt, tescil ve tevdi gibi formaliteler,
hakkın doğumunda kurucu etkiye sahip değildir. Bur.a karşılık Anglo-Sakson
hukuk sistemim benimseyen ülkelerde telif hakları, sınai haklara benzer şekilde
tescil edilmektedir. Sözgelimi, ABD’nin 19S9 tarihinde Bern .Anlaşmasına taraf
olmasından önce yayımlanan eserlerin ABD'de korunması için dava açılmadan
önce tescili gerekli idil

Sınai haklar yönünden hakkın elde edilmesi için buluş, marka ve tasarımlar,
kural olarak patent ofislerinde tescil ettirilmelidir. Türkiye'de tescil işlemlerini
eski adıyla Türk Patent Enstitüsü (TPE), yeni adıyla Türk Patent ve Marka Ku­
rumu (Türk Patent) yapmaktadır'. Ülkesellık ilkesi gereğince hangi ülke(ler)de
koruma elde edilmek isteniyorsa, o ülke(ler)de tescil yaptırılmalıdır. Çünkü bir
ülkede alınan patent, marka ya da tasarım tescil belgesi, başka ülkelerde geçerli
değildir.

Tescil ilkesinin birtakım istisnaları vardır. Sözgelimi, Avrupa Birliği (AB)

hukukunda tescilsiz tasarımlar üç yıl süreyle korunur. Üç yıllık tescilsiz tasarım
koruması ülkemizde de kabul edilmiştir (SMK 55). Yine marka hakkı, kulla­
nım yoluyla veya tescil işlemiyle elde edilebilir. Bir işareti marka olarak kul­
lanıp bilinir hale getiren kişi, o markayı tescil ettirmemiş olsa dalıi o işaret üze­
rinde marka hakkını kazanır. Hatta üçüncü bir kışı, böyle bir markayı kendi
adına tescil ettirmiş o^sa bile, markayı bilinir hale getiren gerçek marka sahibi,
diğer kişinin tesciline karşı dava açarak hükümsüz kıldırabilır ya da markanın
kendisine devredilmesini talep edebilir. Buna marka hukukunda gerçek hak
sahipliği ilkesi denir. Eğer kişi seçtiği markayı hiç kullanmaksızın tescil et­
tirmişse, bu tescil hakkın doğumu bakımından kuıucu etkiye sahiptir.

Yine tanınmış markalar, tescilsiz olarak da korunur. Bu bağlamda tanınmış

markalar, belirli şartların varlığı halinde tescil ettirilmediği mal ve hizmetler

* Bkz. İkinci Bölüm. //, A_. 1, d.

' Bkz Ateş, Tescil 21-22
4 http://vbWtV.turkpatent.gov.tr/ (son erişim: 3.6.2017).
5 11. HD. 6.7.1999. E.1998/1734, K. 1998/5146 - FMR C I, s. 149.
Suluk 7

bakımından da koruma sağlar. Bir tanınmış markanın, hangi mal ve hizmetler

bakımından koruma sağladığı somut olaya göre değerlendirilir.

Dünyada iki yüzden fazla ülkenin bulunduğu düşünüldüğünde., bir buluş ya

da özgün tasarım geliştiren veya markanın sahibi olan kişinin, dünya çapında
hakkını koruma altına alabilmek için ıkı yüz ülkede başvuru yapması ve bu
başvuruları iki yüz ayrı hukuk düzeni çerçevesinde sonuçlandırması gerekecek­
tir. Hak ihlali halinde de ilgili ülkedeki avukatlar aracılığıyla hak takibi yapa­
caktır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere hakların uluslararası düzeyde
korunması ciddi zorluklar meydana getirmektedir.

Başvurudaki zorluğu ortadan kaldırmak için pek çok devlet, başvuruyu

kolaylaştırıcı nitelikteki uluslararası anlaşmaları kabul etmiştir. Buna göre hak
sahipleri, ilgili uluslararası anlaşmaya taraf ülkelerin tamamında geçerli ola­
cak şekilde Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatımın (WIPO) Uluslararası Bürosu
aracılığıyla tek bir başvuru yapabilir. EPO, EUIPO, OAPI ve ARIPO gibi bazı
bölgesel ofisler aracılığıyla başvuru kolaylıklarından da yararlanılabilir. Böy-
lece tek bir başvuruyla onlarca ülkede marka, patent ya da tasarım tescili yapı­
labilir.

Önemle vurgulayalım ki alınan belgenin, ilgili ülke(ler)in hukuku çerçeve­

sinde koruma sağladığı hatırda tutulmalıdır. Zira söz konusu anlaşmalar sadece
başvuru prosedürünü kolaylaştırıcı niteliktedir.

Ülkesellik ilkesi gereği her ülke, maddi ve şekli (tescil gibi) koşulları yeri­
ne getirmek kaydıyla fikri mülkiyet haklarım kendi ülkesinin sınırları içinde
korur. Yanı tescilin etkili olacağı coğrafi alan ilgili ülke sınırlarıdır. Yine aynı
ilke gereği her devlet sadece kendi ülkesi içindeki ihlallerde hak sahiplerinin,
kendi ülkesinde tanınan hukuk yollarım kullanmasına imkân verir. Bu konuda
tanınmış markalar bakımından bir istisna getirilmiştir
:
* Tanınmış markaların
korunması için koruma talep edilen ülkede tanınmış omıası yeterli olup, bu ül­
kede tescile ihtiyaç yoktur (Paris .Anlaşması 6 mük.; TRIPS 16 3).

Patent, marka ve tasarım korumasından yabancılar da yararlanır. Bunun

için Paris .Anlaşması, DTÖ’ye üye ülke vatandaşı ya da bu ülkelerden birinde
ikametgâhı veya ticari bir faaliyetinin bulunması gerekli ve yeterlıdır. Demek
kı ilgili uluslararası acılaşmaya taraf ülkelerden birinin vatandaşı olan veya bu
ülkelerden birinde ikametgâhı bulunan, hatta orada ticari bir işletmesi bulunan

6 Tanınmış markalarla ilgli bilgi için bkz. Dirikkan 1 vd. Dilmaç 15 vd.: Özkök15vd.
5 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

kişiler, o arılaşmaya :araf diğer ülkelerde patent marka ve tasarım başvuru­

sunda bulunarak fikri mülkiyet koruması elde edebilir. Hatta bu şartları karşı­
lamayan yabancıların ülkesi.. Türk vatandaşlarına kanunen ya da fiilen koruma
bahşediyorsa o kişiler de Türkiye’de karşılıklılık ilkesi gereği korumadan
yararlanır.

Önemle belirtelim ki Türk vatandaşları tescile tabı buluş: marka ve tasarım­

larını tescil ettirmek zorundaysa, yabancılar da bu yükümlülüğü yerine getirme­
lidir. Bu bilgilere tersinden bakılırsa şöyle bir sonuç çıkar: .Anılan anlaşmalara
taraf olmayan ve kanunen veya fiilen Türk vatandaşlarının patent, marka ve
tasarım tescillerini gerçekleştirmeyen ülke vatandaşlar;, Türkiye’de korumadan
yararlanamaz. Çünkü ilgili ülke Türk vatandaşlarının sınai haklarım koruma-
maktadır. Dünyada bu şekilde çok az sayıda ülke vardır.

2. Gerçek Hak Sahialiği ve Teklik İlkesi

Kanun koyucular özgün fikri ürün geliştirmeyi ödüllendirir ve teşvik eder.

Fikri mülkiyet yasalan gerçek hak sahibim korur. Bu nedenle yurt dışında bulu­
nan fikri ürünleri sahiplenip, Türkiye’ye ilk kez getirenler hak sahipliği iddia­
sında bulunamaz. Zira hukukumuza göre bir patent, tasarım veya faydalı mode­
lin korunması için onun dünya çapmda yeni olması gerekir.

Pratikte nadiren ce olsa aynı ya da benzer buluş veya tasarım, aynı zaman­
da birden çok kişi tarafından geliştirilebilir (çz/re buluş). Yarn birbirinden haber­
siz şekilde iki ayrı kişi aynı ya da ufak farklılıklar nedeniyle aynı sayılan buluş
ya da tasarımı geliştirebilir. Bu durumda ilk baş\ııran veya -carsa rüçhan hakkı
sahibi kişiye belge verilir (first to file). Diğer kışı, şartların varlığı halinde aşa­
ğıda açıklanacağı üzere Ön Kullanım Hakkından yararlanabilir. Demek ki bir
patentin ve tasarımın kural olarak re# sahibi olabilir.

Daha önce bilinen bir markanın başkası adına tescil ettirilmesi, hak sahibi­
ne başlangıçta şarta bağlı bir hak sağlar. Gerçek hak sahibinin dava açıp bu
markayı kendi adına tescil ettireceği tarihe kadar, kurucu tescile tabı hak sahip­
liği devam eder. Çünkü gerçek hak sahipliği, öncekinin yanında ikinci bir ba­
ğmışız ve münferit hak vermez. Gerçek hak sahibinin dava açması durumunda,
önceki tescil hükümsüz kılınır'.

11. HD. 6.7.1993. E.1993/1734, K. 1998/5146 - FMR, C. i. S. 1/2001. s 149: 11. HD.
04 04.2006. E. 2005/3836. K. 2006/3544.
Suluk 9

Özetle: fikri mülkiyet hukukumuzda gerçek hak sahipliği ve teklik ilkesi

geçerlıdir. İlkeye göre, sahibi olmadığı bir markayı, tasarımı ya da buluşu kendi
adına tescil ettiren kiş: korumadan yararlanamaz.

Aynı ya da ayırt edilemeyecek kadar benzer bir markanın farklı kişiler adı­
na tescili kimi zaman bir ihtiyaç olarak belirse de markada teklik ilkesi buna
izin vermiyordu. Gerek Türk Patent gerekse mahkemeler, markada teklik ilkesi­
ni kamu düzeninden kabul ediyordu5. Bu sert yaklaşım bazen uygulamada kilit­
lenmelere yol açmaktaydı. Zira marka sahiplen., piyasada birlikte var olma ira­
desine rağmen kamu düzeni müdahalesiyle karşılaşıyordu. Yem düzenlemeye
göre, önceki hak sahibinin noterden onayı olması şartıyla, bir markanın aynısı
ya da ayırt edilemeyecek kadar benzen birden çok kişi adına tescil edilebilecek
ve marka sahiplerinin iradesiyle piyasada birlikte var olabilecektir (SMK 5 3).
Bu düzenleme özellikle ekonomik ve diğer yönlerden birbirine bağlı teşebbüsle­
ri rahatlatıcı niteliktedir.

3. Önceki Hakların Etkisi

SMK’nın kabulünden önce, tescilli bir hak sahibine karşı tecavüz davası açı­
lacaksa; ihlali gerçekleştiren kişinin öncelikle bu tescili hükümsüz kıldırıldıktan
sonra tecavüz davası açılması gerekliydi. Bir hükümsüzlük davası ortalama beş
yıl sürdüğü için kötü niyetli kişiler sınai mülkiyet sistemini kötüye kullanılıyordu.
Zııa uygulamada kötü niyetli kişiler, başkalarına ait markalarm itibarından yarar­
lanmak ya da başkalarının patentli buluşunu kullanmak için marka, patent, faydalı
model veya tasarım belgesi almaktaydı. Kendisine karşı açılan tecaxliz davasında
ise sonradan aldığı bu sınai mülkiyet belgesine dayanarak; belgesi geçerli olduğu
sürece kendisine dava açılamay acağı savunmasını geliştirmekteydi. Mahkemeler
de genellikle bu yönde kararlar vermekteydi. Bu nedenle sınai mülkiyet belgeleri,
kötü niyetli kişiler vpngüvenh limana dönüşmüş idi5.

SMK, sistemi bu şekilde dolanmanın önünü tamamen kapattı (m. 155). Bu­
na göre marka, patent veya tasarım hakkı sahibi, önceki tarihli hak sahiplerinin
açtıkları tecavüz davasında artık kendi tescil belgesine dayanarak savunma ge-
lıştıremeyecek; belgesi olan kişiye karşı da tecavüz davası açılabilecektir. Böy-
lece tescil belgeleri, gerçek hak sahibine karşı güvenli liman olmaktan çıkmıştır.

s Örnek olarak bkz. 11. HD, 5.2.2007. E. 2005/14600, K 2007/1303: 11. HD. 2.3.2006. E.
2005/1359. K. 2006/3136: 11. HD 23.12.2015. E. 2015/6134. K 2015/13829.
Suluk Güvenli Uman 401 vd. Konuya ilişkin geniş bilgi için SMKdan once kaleme alınmış şu
çalışmaya da bkz. Güneş. Önceye Dayalı"Haklar 23 vd.
10 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

4. Rüçhan (Öncelik) İlkesi

Rüçhan (öncelik) ilkesi, tescille ilgili bir kavramdır. Bu nedenle öncelik il­
kesi, tescile tabi sınai haklar bakımından geçerlidir. Yukarıda belirtildiği üzere
ülkesellik ilkesi gereği, tescile tabı sınai haklar hangi ülkede tescil edilmişse o
ülkede ve o ülkenin hukuku çerçevesinde koruma görür. Bu nedenle hak sahip­
leri, haklarının hangi ülke(ler)de korunmasını istiyorsa o ülke(ler)de tescil etti­
recektir. Tescil başvurularını kolaylaştırmak için birçok uluslararası anlaşmanın
kabul edildiğine de yukarıda işaret edilmişti.

Buluş ya da tasarım sahipleri, geliştirdikleri yeniliklerin ticari başarısını pa­

zarda denemek ister. Bazen de hak sahipleri, önce kendi ülkesinde başvuru yap­
tıktan soma diğer ülkelerde WIPO’nun Uluslararası Bürosu aracılığıyla baş\uru
yapar. İşte bu gibi pratik nedenlerle buluş, marka ya da tasarım için yapılan ilk
başvuru ile sonraki başvurular arasında zaman geçer. Geçen bu zaman zarfında
bir başkası aynı ya da benzer buluş, marka veya tasarını için başvuruda buluna­
bilir. Bu ise uygulamada hak sahipliği ihtilaflarına yol açacaktır. Uluslararası
anlaşmalar yoluyla bu tür durumları önlemek için öncelik (rüçhan) ilkesi benim­
senmiştir. Buna göre Türkiye de dahil olmak üzere Paris veya TRIPS1 e taraf
herhangi bir devlette usulüne uygun başx-uru yapan kişi rüçhan hakkından yarar­
lanır. Aynı şekilde mütekabiliyet (karşılıklılık) ilkesi gereği Türkiye'de yapılan
ilk baş\uru sebebiyle rüçhan hakkı doğduğunu kabul eden ülke vatandaşları da
rüçhandan yararlanır.

Rüçhan tarihi, baswiru tarihi etkisi doğurur.

Rüçhan ilkesine göre, bir ülkede başvuruda bulunan kişi, başka ülke(ler)de
altı veya on iki aylık süre içinde rüçhan (öncelik) hakkından yararlanır (SNIK
13-13; 62-63; 93-94) . Böylece rüçhan süresi içinde somaki ülke(ler)de bir baş­
kası, dalıa önce başmruda bulunsa dahi belge, rüçhan hakkı sahibine verilir.
Zira rüçhan hakkı, sahibine başvuru önceliği sağlar. Örneğin, Kayseri’de soba
geliştiren T firması, sobalarla ilgili yaptığı buluşu için 01.01.2017 tarihinde
Türk Patente başvuruda bulunmuştur. Aynı buluş içm Alman A firması, Al­
manya’da 01.07.2017’de başvuru yapmıştır. Kayserili T firması, buluşunun
dünya çapında ticari başarı yakalayacağım düşündüğü için buluşunu Alman­
ya’da da tescil ettirmeyi düşünür ve rüçhan hakkından faydalanarak
01.10.2017’de Almanya’da da başvuru yapar. Bu durumda Alman Patent Ofisi
belgeyi, kendisine dalıa önce başvuru yapan A’ya mı, yoksa somadan baş\uruda
bulunan T’ye mi verecektir? T, Türkiye’deki on iki aylık rüçhan hakkından
Suluk il

faydalanarak Almanya’da başvuruda bulunduğu için belge Tye verilecektir.

Rüçhan hakkı olmasaydı, belge A’ya verilecekti.

İki tür rüçhan hakkı -cardır: i) Başvuru rüçhanı, ü) Sergi rüçhanı.

Yukarıdaki örnekte başvuru rüçhanı anlatıldı. Sergi rüçhanı ise şöyle özet­
lenebilir: Bir ülkede gerçekleştirilen milli veya milletlerarası sergilerden birinde
buluşunu, tasarımını ya da markalı ürününü sergileyen kişi, altı ya da on iki
aylık rüçhan süreleri içinde o ülkede veya ilgili uluslararası anlaşmalara taraf
ülkelerden birinde, sergi rüçhanından faydalanarak başvurusunu yapabilir. Sergi
rüçhanının hukuki sonuçları da başvuru rüçhanı gibidir.

Sergi rüçhanından faydalanmak için dikkat edilmesi gereken husus, marka­

nın kullanılacağı mal veya hizmetlerin, sergide görünür şekilde sergilendiğinin
belgelendırılmesidır. Bu belge, sergiyi organize eden yerli veya yabancı kuru­
luştan alınır. Sergi rüçhanından faydalanabilmek için teşhir edilen ürünü ve
üzerindeki marka gibi işaretlen açık ve eksiksiz bir şekilde gösteren fotoğrafla­
rını içeren ve ürünün çeşidiyle bu ürünün sergide görünür şekilde konulduğu
tarihi ve resmi açılış tarihini gösteren belge sunulmalıdır.

Rüçhan süresi, pateni ve fay dalı modeller için ilk başvuru veya sergi tari­
hinden itibaren on iki marka ve tasarımlar bakımından ise altı aydır. Yanı ge­
rek ilk başvurudan gerekse sergiden itibaren bu süreler içinde kalmak kaydıyla,
sonraki baş\-uruları gerçekleştiren kişi, rüçhandan yararlanabilir. Marka ve tasa­
rımlarda rüçhan talebi baş\uru aşamasında, patent ve faydalı modellerde ise
başMiruyla ya da baş-.-urudan itibaren iki ay içinde yapılmalıdır. Her dört hak
bakımından da rüçhan belgeleri üç ay içinde verilmelidir.

B. Hakkın Sona Ermesine İlişkin İlkeler

1. Hakkın Tükenmesi ve Paralel İthalat

Fikri mülkiyete konu ürünler hak sahibi tarafından bir kez satıldıktan sonra,
artık hak sahibi sonraki satışlara müdahale edemez. Örneğin, Yeşil Kundura
markasını taşıyan ayakkabıları Yeyft’ Kundura firmasından satın alan toptancı,
bu orijinal ayakkabıları perakendecilere, onlar da tüketicilere satabilir. Toptancı,
ayakkabıları peıakencecılere satarken ayrıca Yep7 Kundura firmasının iznine
ihtiyacı yoktur. Çünkü toptancı, orijinal ayakkabıların parasını ödeyerek onların
mülkiyetini edinmişti'. Toptancıdan bu ayakkabıları satın alan alt satıcıların
hukuki durumu da farklı değildir. İşte hak sahibinin (örneğimizde Yej/Z Kundu­
12 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

ra firmasının), tescilli ürünlerim bir kez sattıktan sonra, takıp eden satışlara
müdahale edememesine fikri mülkiyet hukukunda hakkın tükenmesi ilkesi de­
nir'3. Bu ilke ilk satış doktrini olarak da bilinir.

İlkenin uygulanabilmesi için th’ şart birlikte aranır: i) Ürün, hak sahibi tara­
fından veya onun izniyle (örneğin, Esans sahibince) piyasaya sunulmalı, ii) Son­
radan satışı yapılan ürün orijinal olmalı. Ürün taklit ya da korsan ise tükenmeden
söz edilemez; bu halde ihlal gerçekleşir. Benzer şekilde orijinal markalı bir ürün
değiştirilerek ya da kötüleştirilerek piyasaya sürülmüşse lıak tükenmeyecek ve
marka hakkına tecavüz gerçekleşecektir. Bununla birlikte hasarlı bir otomobilin
kaportasının ya da teybinin orijinal olmayanla değiştirilmesi marka hakkım ihlal
etmez. Yine belirli şartlara uymak kaydıyla, başka bir ülkeden ithal edilen bir
ürünün ambalajı değiştirilerek Türkçeleştirilmesi ve Tüık mevzuatında öngörülen
gramaja dozaja uygun şekilde yemden paketlenmesi de kak ihlali değildir ".

Üç tür tükenmeden söz edilmektedir:

i) İlkesel Tükenme: Bir ülkede markalı ya da patentli bir ürünün, hak sahibi
veya onun izniyle (lisans sahibi gibi) üçüncü bir kişi tarafından piyasaya
sürülmesinden sonra, o ülke içindeki dolaşımına hak sahibi engel olamaz.
Sözgelimi, Coca Cb/a markalı içecekleri, dileyen kışı Türkiye'nin dilediği
bölgesinden satın alarak başka bir bölgesinde satabilir. Coca Cola firması­
nın, ülkeyi bölgelere ayırarak her bir bölgede bayileri yoluyla satış yapma­
sı, bu durumu değiştirmez. Zira Coca Cola firması ile bayiler arasındaki
bayilik sözleşmesi üçüncü kişileri bağlamaz. Örneğin, Samsun'daki bir ki­
şi, Ankara'dan daha ucuza satın aldığı içecekleri Samsun'da satabilir. Coca
Cola'run Samsun bayisi ya da bizzat Coca Cola firması bunu engelleye­
mez. Çünkü hak sahibinin marka hakkı, ürünü Tüıkiye’de bir kez satmakla
Türkiye'nin tamamı bakımından tükenmiştir.

ü) Bölgesel Tükenme: Bu halde ilgili bölge, bir ülke gibi kabul edilir. .AB'de
bölgesel tükenme geçerlidir. Buna göre, bugün itibarıyla yirmi sekiz üyesi
bulunan AB'nın herhangi bir ülkesinde hak sahibinin izniyle ürün piyasaya
sürülünce hak, belgenin tamamında, yanı yirmi sekiz ülkede tükenmektedir
Ayrıca Avrupa Ekonomik .Alanındaki ülkeler de bu bölgeye dahil edilmiştir.
Örneğin, Nike firması, ayakkabılarım Almanya'da piyasaya sunmuşsa, üçün-

•c
Geniş bilgi için bkz. Aslan, A. 1 vd.
Pınar Fikri Mülkiyet 32 Çolak. Marka 496 vd.
Suluk 13

cü bu kişi Mte’tan izin almaksızın bu ayakkabıları Almanya'dan satın alarak

İtalya'da ya da Macaristan'da satabilir. .AB ile gümrük birliği oluşturmamıza
rağmen bu bölgeye Türkiye dâhil edilmemiştir (1 95 Sayılı OKK Ek 8, m.
10 2)'2. Dolayısıyla hak sahibi (örneğimizde AıAe firması), .AB ülkelerinin bi­
rinde piyasaya sürdüğü ürünü, Türkiye'de piyasaya sürmediği sürece, bu
ürünlerin .AB ülkelerinden Türkiye'ye ithali marka ihlalidir.

iii) Uluslararası Tükenme: Bu halde ise markalı ya la patentli bir ürün dün­
yanın herhangi bir yerinde hak sahibinin izniyle piyasaya sürülünce hak tü­
kenir ve hak sahibi o ürünün başka bir ülkede satışını engelleyemez. İlkenin
kabul edilmesi durumunda örneğin, hak sahibi tarafından Güney Afrika'da
satışı yapılan bir ürün, hak sahibinin İzm olmadan bir başkası tarafından
Türkiye'de satılabilir.

Hangi tür tükenmenin kabul edildiği uygulamada büyük önem taşır. Çünkü
uluslararası firmalar, ulusal ve bölgesel tükenme sayesinde ülkeleri değişik pa­
zarlara bölerek ürünlerini fiyatlandırabilir. Örneğin, Almanya'da 100 Avroya
satılan bir ilaç, Güney Afrika'da 5 Avroya satılabilir. Uluslararası tükenme ku­
ralı benimsenirse ilaç firması fiyat farkını bu şekilde belirleyemez. Çünkü Al­
manya'da ilaç ticareti yapanlar, bu ürünleri Güney Afrika'dan ithal etmeye baş­
lar. Bu nedenle de ilacı piyasaya süren firma, Almanya ile Güney Afrika arasın­
daki fiyat uçurumunu gidermek zorunda kalır.
Burada paralel ithalata ve gen ithalata da değiııılmelıdir13. Paralel ithalat,
hak sahibinin rızasıyla başka bir ülkede satışa sunulan iıakka konu ürünün, hak­
kın korunduğu pazara ithalidir. Fikri mülkiyet hakkına konu bir ürünün, hak
sahibi tarafından önce kendi ülkesinde piyasaya sunulup, yurt dışına ihraç edil­
dikten sonra tekrar hak sahibinin ülkesine ithaline ise geri ithalat denir. Geriye
ithalatta, mal önce ulusal pazarda (örneğin Türkiye'de) piyasaya sürülmekte,
sonra başka bir ülkeye (örneğin Almanya'ya) ihraç edilmekte ve daha sonra ilk
piyasaya sürüldüğü ülkeye (Türkiye’ye) ithal edilmektedir. Sınai haklar yönün­
den SMK ile uluslararası tükenme ilkesi benimsendiği için artık ülkemizde hem
paralel hem de geıı ithalat serbesttir.

Bugün gelinen noktada ülkeler genellikle ülkesel tükenmeyi uygulamakta­

dır. SMK öncesinde Türkiye de bu akıma uygun olarak ülkesel tükenmeyi be-

’* Aksi yönde Pınar GRUR Int. 101 vd.

’’ Paralel ithalat hakkında tilgi için bkz Ankan i 71 vd.. Çamlıbel Taylan 21 vd : Aslan Düzgün 19 vd.
14 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

nimsemiş; sadece entegre devre topografyaları bakımcıdan uluslararası tüken­

meyi kabul etmişti (ETDK 12). SMK’nın hazırlık aşamasında tükenme ilkesi
çok uzun tartışmalara yol açmış ve en sonunda ulusal Tükenmeden uluslararası
tükenmeye geçilmiştir (m. 152).

Telif hukukumuzca ülkesel tükenme ilkesi, yayma hakkı bakımından açık bir
şekilde kabul edilmiştir (FSEK 23 2). .Ancak diğer malı haklar tükenmez. Eser sa­
hibi, eserinin belirli nüshalarının mülkiyetini devretmek (satış ve bağış gibi) suretiy­
le yayma hakkını kullanmışsa, bu nüshaların Türkiye sınırları dahilinde yeniden
satışı, eser sahibinin yayma hakkını ihlal etmez. Burada tüketilen, yayına hakkının
so\-ut bir şekilde kendisi olmayıp, eserin aslı veya nüshaları üzerindeki yayma hak­
kıdır. Başka bir deyişle yayma hakkı bir bütün olarak tükenmez: sadece ilgili somut
ürünler üzerinde tükenir. Yalcna, hak sahibinin izin verdiği çerçevede yapıldıysa
hak tükenir. Sözgelimi, eğer yayma, sözleşme ile sayısal (adet) veya bölgesel açı­
dan kısıtlandıysa, buna aykırı yayma halinde hak tükenmez. Çünkü bu halde yay­
maya konu nüshalar, hak sahibinden izinsiz şekilde piyasaya sunulmuş demektir.

Yayma hakkının tüketilmesi ilkesinin istisnasını, kiralama ve kamuya ödünç

verme hakları oluşturur. Yanı kiralama ve kamuya ödünç verme hakları tükenmez.
Örneğin, bir film-DVD’sini satın alan kişi, orijinal DVD’yi bir başkasına satabilir
ya da bağışlayabilir. Buna karşılık bu DVD’yi başkasına kiralayamaz. Korsan
DVD’nin kullanım ve satış gibi işlemlere tabı tutulması ise her halde hak ihlalidir.

Kiralama ve ödünç verme haklarının, tükenme ilkesinin istisnasını teşkil

etmesi şöyle açıklanabilir: Kiralama veya kamuya ödünç verme sonucunda eser
sahibi zarara uğrayacaktır. Zira kıracı veya ödünç alan kişi, çok dalıa düşük bir
maliyetle eserden yararlandığı için eser nüshasını satın almaya ihtiyaç duyma­
yacaktır. Özetle, kiralama ve kamuya ödünç verme, eserin yeni bir değerlendir­
mesini teşkil etmekte olup, bu hak da eser sahibine aittir.

İnternetten indirme (download) eylemi, yayma hakkı kapsamına girmez.

Çünkü internetten indirme bir çoğaltma eylemi olup, bu hak tükenmeye konu
olmaz. Sözgelimi, internetten bedelini ödeyerek bir müzik parçası indiren kişi,
bu parçayı sadece kullanabilir; internet üzerinden ya ca başka bir şekilde sata­
maz. İndiren kişi bu müzik parçasını, CD’ye kaydederek şalisi ihtiyacım gidere­
bilir: fakat bu CD’nin satışım yapamaz. Bir kışı, bedelim ödeyerek indirdiği bir
müzik parçasını kendi kurduğu bir internet sitesine de yükleyemez. Çünkü bu
eylem de yayma hakkı değil, umuma iletimin bir alt kategorisi olan umuma
erişimi sağlama hakkıyla ilgilidir. Bu hak ise tükenmez
Suluk 15

Bu açıklamalara karşılık 2011 yılında UsedSoft Kararında ABAD, ikinci el

yazılımların satışına imkân tanıyan farklı ve çok önemli bir karara imza atmıştır'4.
İlgili olayın taraflarıııcan Oracle Firması, telif hakları kendisine ait yazılım üze­
rinde kullanıcılarına münhasır olmayan lisans vermektedir. Oracle'm internet
sitesinden lisans sözleşmesiyle doğrudan yükleme hakkı bulunan kullanıcılar
kullanım hakkını ikinci el yazılımın lısanslamasını yapan UsedSoft Firmasına
satış yapmakta, bu firma da nihai kullanıcılara satış gerçekleştirmektedir. Kulla­
nımla sınırlı bu lisans hakkı, tek seferlik ücret karşılığında ve süresizdir. Oracle
Firması ise UsedSoft Firmasının bu ikinci el yazılım ticaretine karşı çıkmaktadır.
ABAD, yazılımın kullanım hakkının devrine ilişkin süresiz lisans sözleşmelerinde
lisans alanın, sahip olduğu bu lisans hakkının devrine engel olunamayacağına
hükmetmiştir. Aksinir. sözleşmeyle yasaklanmış olması da önemsizdir. Burada
de\redılen, kullanıcı ile hak sahibi arasındaki süresiz sözleşmeye konu lisans
hakkı olup, ihlal oluşmaması için devir satış işleminden önce lisans alan, kendisi­
ne ait kopyayı mutlaka kullanılamaz hale getirmelidir. ABAD, kararının pek çok
yerinde somut olaydaki lisans sözleşmesinin süresiz olmasına dikkat çekmiştir.
Yine anılan karara göre tükenme ilkesi, ilgili yazılımın kullanılmasıyla sınırlı
olup, bakım ve onarım anlaşmalarını kapsamaz. Ayrıca birden fazla kullanıcı için
yapılan lisans sözleşmelerinin bölünerek satışı da mümkün değildir.

Bugün itibarıyla bilgisayar programları dışındaki eserler için tükenme ilkesi

yalnızca ilgili fiziki nüshalarla sınırlıdır. Bu doğrultuca Alman İstinaf Mahke­
mesince, elektronik kitaplarda fiziki nüsha olmadığı için, tükenme ilkesinin
geçerli olmadığına hükmedilmiştir'5. Aynı şekilde müzik eserlerinin ınternet
ortamında satışına ilişkin New York Bölge Mahkemesinin 2013 yılındaki
zteDigj Kararında, hukuka uygun şekilde satın alınan orijinal dijital müzik par­
çalarının, bir bulut ortamında muhafaza edilerek, daha sonra satın alanın bilgi­
sayarına yüklemeksizıı başkalarına satışına ilişkin ticari uygulamanın, hak sa­
hiplerinin çoğaltma haklarını ihlal ettiğine hükmedilmiştir'6. Bu yaklaşıma göre
dijital verilerin kullanılmakla kalite kaybına uğraması ya da yıpranması söz
konusu değildir. Eğer tükenme ilkesi, bu tür eserler bakımından da kabul edilir­
se hak sahipleri ciddi zarara uğrayacaktır.

”4 ABAD. 03.07.2011. C-128/11. http://curia.europa eu;juris/docun-ent/document.jsf7docid= 12456

4&doclang=EN (son erişim: 20.07.2017)
'5 Oberiandesgericht Harrm. 15.05.2014. 22 U 60/13. GRUR 2014.853 - 863.
'£ US Dist. Court. 30 03.2013. S. 12-0095-Capitol Record. LLC <z. ReDigi İne., No. 12 - 0095
S.D.N.Y
16 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Türkiye'de dijital ortama taşman eserlerle ilgili uygulama Avrupa ve Ame­

rika'daki uygulamalarla paralel olup., bu tür eserler için tükenme ilkesi kabul
edilmemiştir. .AB Bilgisayar Yönergesindeki anılan düzenleme neredeyse bire­
bir FSEK 3S 5’e alındığı için’’, ABAD’ın UsedSoft Kararı kanaatimizce Türk
hukuku bakımından büyük önem taşımaktadır. Anılan hüküm, Alman Telif
Yasasının 69d maddesinin birinci fıkrasına da aynen alınmıştır. Bu nedenle
Alman Federal Mahkemesi, 17.07.2013 tarihli ve I ZR 129 09 no.lu kararında
ABAD’ın anılan kararını aynen kabul etmiştir.

İstanbul 1. FSHMnın, konuya ilişkin 2014 yılında verdiği bir kararı da bu

yöndedir. Karara konu olayda Microsoft Firması, lisanslı yazılımın ancak ilgili
bilgisayarla donamınla birlikte el değiştireceği yönünde lisans sözleşmesine
hüküm koymuştur. Buna karşılık Verişil Firması, aynen UsedSoft Firmasına
benzer şekilde piyasadan topladığı ikinci el programların satışını yapmaktadır.
İstanbul 1. FSHM, yazılımın donanımla birlikte satışım öngören lisans anlaşma­
sındaki hükmün Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun (RKHK) 4-f bendine
ve yine 4. ve 5. maddelere aykırılığına değindikten sonra üçüncü kişilerce ikinci
el yazılım satışının lısanslamasının engellenemeyeceği sonucuna varmıştır.
Mahkeme, UsedSoft Kararına da gönderme yapmıştır'2

UsedSoft Karan yalnızca bilgisayar programlarına ilişkin olup bu kararın,

yorum yoluyla müzik, sinema, elektronik kitap gibi sair dijital eserlere uygulana­
bilirliği tartışmalıdır. Zira karar, esas olarak .AB Bilgisayar Yönergesinin 4 ve 5.
maddelerine dayandırılmıştır. Elektronik ortamdaki sesli kitaplarla ilgili bir olay
.ABAD'm önüne yemden gelmiş olup, konuya ilişkin henüz karar çıkmamıştır.

Telif hakları bakımından tartışma bugünlerde ülkemizde de alevlenmiştir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının hazırladığı Telif Yasa Tasarısıyla'5 FSEK 23’te
yapılan değişiklikle uluslararası tükenme ilkesine geçilmektedir.

2. Hakkın Süreyle Sınırlı Olması

Yukarıda belirtildiği üzere maddi (eşya) mülkiyetten farklı olarak, fikri

mülkiyet hakları süreye tabidir. Ülkemizde telif hakları, eser sahibinin yaşamı

Bkz Nal. Probleme 173 vd.

’4 İstanbul 1. FSHM. 27.05 2014. E. 2011/96. K. 2014/117. Yargıtay bu kararı onamıstır. Bkz. 11.
HD. 30.06 2014. E. 2014/17376. K 2014/8772.
'■ http://www.msgorg.tr/LserFiles/files/5846%20SAYILI%20FIKIR%20VE%20SANAT%20ESER-
LERI%20KANUNUNDA%20DEGISIKLIK%20YAPILMAS!NA%20ILISKIN%20KANUN%20TA-
SARISI.pdf (son erişim: 30 7.2018).
Suluk 17

boyunca ve ölümünden itibaren yetmiş yıl süreyle koranur. Patentler yirmi yıl;
faydalı modeller on yıl: markalar on yılda bir yenilenmek kaydıyla süresiz; tes­
cilli tasarımlar beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek kaydıyla maksimum
yirmi beş yıl; tescilsiz tasarımlar ise üç yıl süreyle korunur.

Şekil 3: Sınai Mülkiyet Haklarının Koruma Süreleri”

HAK KORUMA BAŞLANGICI KORUMA SÜRESİ

Patent Başvuru tarihi 20 yıl
Faydalı Model Başvuru tarihi 10 yıl
5 yıllık dönemler halinde
Tescilli Tasarım Başvuru tarihi
yenilenmek kaydıyla 25 yıl
İ k kez Türkiye'de kamuya sunulmak
Tescilsiz Tasarım 3 yıl
şartıyla; kamuya sunma tarihi
10 yıllık dönemler halinde
Marka Başvuru tarihi
yenilenmek kaydıyla süresiz
Coğrafi İşaret Başvuru tarihi Sûre öngörülmemiştir
Geleneksel Ürün Adı Başvuru tarihi Sûre öngörülmemiştir
Ticari olarak piyasaya sürme; piya­
Topografya 10 yıl
saya sürülmemişse başvuru tarihi
Kural: 25 yıl. İstisna: Ağaçlar,
Yeni Bitki Çeşidi Tescil
asmalar ve patates için 30 yıl

Markalar bir tarafa bırakılırsa: süreler dolunca bu haklar kural olarak ka­
muya mal olur ve bunlardan üçüncü kişilerin yararlanması serbest hale gelir.
İltibasın karıştırmanın varlığı halinde haksız rekabet kuralları devreye girer".

Markalar bakımından ise marka tescilini yemlemeyen marka sahibi, marka­

sını kullanmak şartıyla iki yıl süreyle aynı veya benzer markanın başvurusuna
itiraz edebilir (SMK 6. S). Bu süreden soma kullanımını sürdüren marka sahibi,
gerçek hak sahipliğine dayanarak yine itiraz edebilir (SMK 6 3).

3. Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı

Hukukun temel prensiplerinden birisi, hakların kullanımı ve borçların ifa­

sında dürüstlük ilkesidir (TMK 2). Burada hem hak sahibinin iyi niyetli olması
aranır, hem de üçüncü kişilerin iyi niyeti korunur. Sessiz kalma yoluyla hak
kaybı ilkesi de, kişinin uzun süre kullanmadığı hakkın kullanmaya kalkması

2C Telif haklarına ilişkin konma süreleri için bkz İkinci Bölüm. X. A.

* Suluk. Unfair Competition 825 vd.
15 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

halinde zarar görecek iyi niyetli üçüncü kişileri ve onların mevcut duruma duy­
dukları güveni korumak için kabul edilmiştir.

Fikri mülkiyet hakkı sahibi, haklı bir sebep olmaksızın, hakkını uzun süre
kullanmayarak bundan soma da kullanmayacağı yönünde bir kanaat oluştur­
muşsa, artık bu hakkı kullanamaz. Zira hakkın ihlaline karşı, uzun süre sessiz
kaldıktan soma dava açmak, hakkın kötüye kullanımı sayılabilir. Her hak gibi
dava hakkı da kötüye kullanıldığı takdirde himaye görmez. Hukuka aykırı bi­
çimde tescil edilmiş bir hakkın hükümsüzlüğünü talep edecek kişinin de belirli
bir süre içinde talepte bulunmamış olması aynı kapsamdadır. Eğer hak sahibi­
nin, gecikmede haklı bir nedeni bulunuyorsa, hak kaybı olmaz. Demek ki fikri
mülkiyet hakkına salcırı olmasına rağmen hakkın uzun süre ileri sürülmemesi,
hak kaybına yol açabilir.

Bu açıklamalardan da anlaşılabileceği üzere sessiz kalma nedeniyle hakkın ile­

ri sürülememesı bu hak kaybı olarak kabul edilmektedir .Ancak bu durum, hakkı
sona erdiren feragat (vazgeçme) olmayıp, tecaxliz edenin fiiline izin verme şeklinde
anlaşılmalıdır2. Böylece hak genel olarak sona ermemekte, bu durumdan sadece
teca\"üz eylemine sessiz kalınan kişi ya da kişiler yararlanabilmektedir.

Hukukumuzda sessiz kalma nedeniyle hak kaybı müessesesı hakkaniyet il­

kesine dayandırılmakta olup, kaynağını TMK 2’deki dürüstlük kuralında bulur.
Yine burada basiretli tacir gibi davranma yükümlülüğü hatırlanmalıdır.
SMK’dan önce fikri mülkiyet hukukumuzda bu konu düzenlenmemiş idi. An­
cak Yargıtay, sessiz kalma nedeniyle hak kaybı ilkesini benimsemiştir3. Yargı­
tay, özellikle başkasının hakkına iyi niyetle el atan kimsenin, büyük harcamalar
yapaıak yatırım yapmış olabileceğini, bu durumda uzun süre sessiz kalan kişi­
nin bundan istifadeye kalkışmasının TNIK 2’ye aykırı olacağım kabul etmekte­
dir. Yargıtay’a göre, uzun süre sessiz kalma zımnen icazet anlamına gelir. Ara­
dan uzun süre geçtikten sonra açılacak dava, hakkın kötüye kullanılması teşkil
edebilir. .Ancak hak sahibinin gecikmede haklı bir nedeni bulunuyorsa hak kay­
bından söz edilemez. Bu halde hakka tecavüz eden kimsenin, gecikmenin haklı
bir nedeninin bulunmadığım ve gecikme nedeniyle kendisinin önemli derecede
zarar göreceğim ispat etmesi gerekir. Diğer yandan ilkeye dayanan teca\liz eden
iyi niyetli olmalıdır. Zira ilkenin temeli dürüstlük kuralına dayanır.

" Battal, Hakkın Kötüye Kullanılması 53

23 Yargıtay kararlan için bkz. Battal, Hakkın Kötüye Kullanılması 39 vd.
Suluk 19

Sessiz kalma nedeniyle kendisine karşı dava açılamayacağı savunması bir

defi olmayıp itirazdır. Bu nedenle mahkeme durumu kendiliğinden dikkate
alır24.

Mahkemeler bu kuralı hem hükümsüzlük hem de tecaxiiz davalarında uy­

gulamaktadır. Mahkemelerce bu kurala sıkça başvurulması nedeniyle marka­
lar bakımından uygulamada çok ciddi hak kayıpları yaşanmaktadır. Gerek
haksız tescillere gerekse tecavüzlere karşı hak sahiplerinin harekete geçinesi
bir seçim değil, adete bir zorunluluktur. Aksi takdirde gerçek hak sahibi, as­
lında haklı olduğu konuda sırf geç hareket ettiği için açacağı davayı kaybede­
cektir.

îlk defa mahkeme kararlarıyla uygulamaya konulan sessiz kalma nedeniyle

hak kaybı ilkesi, hükümsüzlük daralan yönünden artık yasal bir kural haline
gelmiştir (SMK 25 6) Buna göre bir marka sahibi, kendi markasıyla aynı veya
benzer ve sonradan tescil edilen başka bir markanın kullanıldığını bildiği veya
bilmesi gerektiği halce bu duruma kesintisiz beş yıl boyunca sessiz kalmışsa,
sonraki tarihli marka tescili, kötü niyetle yapılmadıkça artık bu markanın hü­
kümsüzlüğünü isteyemez.

Sessiz kalma ilkesi, iptal nedenlerine uygun düşmediği için iptal davaları
yönünden uygulanmaz.

Diğer yandan SMK'da teeaxliz hali bakımından sessiz kalma ilkesine yer
verilmemiştir. Ancak mahkeme kararları bu ilkeyi, teeaxliz halinde de uygula­
maktadır. Ne x*ar kı teeaxliz halinde kesin bir süre yoktur; ilgili mahkeme, her
somut olaya bakarak süreyi belirlemektedir5. Somut olaya göre süre değişebilir.
Bu konuda iki x’e beş yıllık süreler üzerinde durulmaktadır5.

C. Diğer İlkeler

1. Ön Kullanım Hakkı

Yukarıda belirtildiği üzere nadiren de olsa bir buluşun ya da tasarımın aynı­

sı veya benzeri, birbirinden habersiz ve bağımsız şekilce birden çok kişi tarafın­
dan geliştirilebilir. Ni:ekim çifte buluş, patent mex’zua:ımızda açıkça düzenlen­

" Battal, Hakkın Kötüye Kullanılması 27 ve 30.

*= Bir olayda Yargıtay somut olayın özelliğine bağlı olarak on aylk sessiz kalma süresini yeterli
bularak tecavüz davasını reddetmiştir. Bkz. 11. HD. 21.11.2000 E 2000/9012, K.2000/9189.
‘‘ Bilgi için bkz Arkan, Marka I1161: Battal, Hakkın Kötüye Kullanılması 51-53.
20 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

miştir (SMK 109 3; PatKHK 11 3). Bu durumda ilk başvuran (veya rüçhan sa­
hibi) kişi belgeyi alır. Diğer kişinin, somadan yapacağı başvuru reddedilir.
Çünkü markalardaki muvafakatname (onay mektubu}” (SMK 5 3) bir tarafa
bırakılırsa hukukumuzda sınai haklar bakımından kural olarak teklik ilkesi ge­
çeri ıdır. Ne var kı sonraki kişi, ilk başvurudan habersiz ve iyi niyetli bir şekilde
söz konusu buluş ya da tasarımı kullanarak üretim için birtakım harcamalar ve
yatırımlar yapmış olabilir. Kanun koyucu bu yatırımların boşa gitmesini adıl
bulmamış ve bu kişilere ön kullanım hakkı tanımıştır.

Ön kullanım hakkı sadece patent, faydalı model ve tasarım gibi sınai hakla­
rı ilgilendirir. Markalar ve telif hakları bakımından böyle bir haktan söz edile­
mez. SMK’da tasarım (m. 60) ve patent - faydalı model (m. S7) ön kullanım
hakkı ayrı ayrı düzenlenmiştir. Tasarımlar yönünden başvuru tarihinden önceki
kullanımlar, patent - faydalı model yönünden ise başvuru tarihi (bu tardı dahil)
veya bu tarüıten önceki kullanımlar esas alınmıştır.

Ön kullanım hakkı sahibine ön kullanıcı denir. Ön kullanıcı, aşağıda belirti­

len şartların varlığı halinde, yine o şartlar çerçevesinde geliştirdiği buluşunu
veya tasarımını kullanmayı sürdürebilir.

Ön kullanım hakkı, sıkı şartlara bağlanmış olup kapsamı da sınırlıdır:

i) Birbirinden bağımsız, habersiz ve iyi niyetli bir şekilde aynı veya benzer
buluş ya da tasarım geliştirilmelidir. Eğer geliştirilen fikri ürünlerden biri,
diğerinin taklidiyse ön kullanım hakkından söz edilemez. Bu halde gerçek
hak sahipliği ilkesi gereği orijinal ürün korunur, taklit ürün sahibi cezalan­
dırılır. Taklit ürünün başvuru tarihinin, dalıa önce olması sonucu değiştir­
mez. Yeter kı taklit olayı ispat edilebilsin.

ii) Ön kullanıcı, ilk başvurunun yapıldığı tarihten önce, söz konusu buluş veya
tasarımı kullanmak için ciddi hazırlık ya da yatırım yapmış olmalıdır.

nz) Ön kullanım haklı, yapılan hazırlığın veya yatırımın amacıyla sınırlı olarak
tanınır.

iv) Ön kullanım hakkı, ancak işletmeyle devredilebilir ve intikal eder.

Konu bir örnekle şöyle açıklanabilir: Bursa'da imalat yapan B firması, öz­
gün bir çaydanlık tasarımı geliştirmiştir. B'den tamamen habersiz olan Gazıan-

* Ayrıntılı bilgi için bkz Üçüncü Bölüm. V. A: 13. b.

Suluk 21

tep’teki G firması da benzer bir çaydanlık tasarlamıştır. G, zaman kaybetmeksi­

zin Türk Patente tasarım başvurusunda bulunmuş, bir süre sonra ise B: tescil
başvurusu yapmıştır. Bu durumda B'nin başvurusu, itiraz üzerine yem olmadığı
gerekçesiyle reddedilecektir. Zııa daha önce benzer tasanm için G tarafından
başvuru yapılmıştır. Ne var ki B, G:nin başvurusundan önce söz konusu çay­
danlığın üretimine başlamış ya da üretim için kalıp ve benzeri hususlarda ciddi
hazırlıklar yapmıştır. Bunun üzerine B: G’ye dava açarak kendisine ön kullanım
hakkı verilmesini mahkemeden talep edebilir. Hatta G’nin B’ye karşı açacağı
bir tecavüz davasında bir savunma olarak ön kullanım sahibi olduğunu ileri
sürebilir. Böylece B: daha önceki yatırımı çerçevesinde ilgili tasarımı kullan­
maya devam edebilir.

2. Kümülatif (Çoklc) Koruma İlkesi

Bir fikri ürün., fikri mülkiyeti düzenleyen birden çek yasanın koruma şartla­
rını taşıyabilir. Sözgelimi, bir otomobilin özgün tasarımı, tasarım mevzuatıyla;
bu tasarım sayesinde otomobile aerodinamik bir yapı kazandırarak yakıt tasarru­
fu sağlayan buluş, patent mevzuatıyla; bu tasarım, otomobilin hangi firmaya ait
olduğunu gösteriyorsa marka mevzuatıyla korunur. Yeter ki tescil gibi şekli
şartlar yerine getirilsin. Özetle, bir fikri ürün birden çok mevzuatın koruma
şartlarını aynı anda karşılıyorsa hak sahibi, birden çek mevzuata dayanabilir.
Buna kümülâtif (çoklu) koruma ilkesi denir. Bu bağlamda fikri mülkiyet hakları,
iç içe geçen halkalara benzetilebilir.

Şekil 4: Kümülatif (Çoklu) Koruma

KÜMÜLATİF (ÇOKLU) KORUMA

22 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Fikri mülkiyet hukukumuzda açıkça benimsenen bu ilke, mahkemelerce

yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Bir ihtilaf halinde hak sahiplerinin bu kura­
lı akılda tutmaları yararlarınadır. Zira davacı, dava dilekçesinde hangi haklara
dayanmışsa mahkeme sadece o haklar bakımından inceleme yapabilir. Şartların
varlığı halinde dahi hak sahibinin dayanmadığı bir hak nedeniyle mahkeme
hüküm kuramaz.

Öte yandan haksız rekabet koruması bakımından tır sürenin öngörülmemiş

olması nedeniyle tescilsiz buluş veya tasarımların, haksız rekabet hükümleri
çerçevesinde süresiz korunacağı fikri, \-ukanda sözü edilen dengeyi alt üst
eder28. Nitekim ülkemizdeki bazı mahkeme kararlarında bu dengenin gözetil-
mediği görülmektedir. Mahkemeler, yerleşik uygulamanın bir sonucu olarak,
haksız rekabet korumasını çok yaygın ve geniş bir şekilde yorumlamaktadır. Bu
durum fikri mülkiyet yasalarının özüne ve ruhuna aykırıdır25. Zira fikri mülkiyet
hukukunda tekel hakkı süreyle sınırlıdır. Haksız rekabette herhangi bir sürenin
bulunmaması, birey ile kamunun menfaatlerim dengeleme aracı olan fikri mül­
kiyet korumasının amacıyla bağdaşmaz.

III. FİKRİ MÜLKİYET SİSTEMİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR

Ekonomide verimliliği artırmak için yenilikçi politikalar gerekir. Sürdürü­
lebilir yenilikçi bir politika için iyi işleyen fikri mülkiyet sistemine ihtiyaç var­
dır. Fikri mülkiyet korumasından beklenen yararın sağlanması, ilgili ülkede
ihtiyaçlara göre tasarlanmış ve uygulanabilir n-z birfikri mülkiyet sistemine bağ­
lıdır. Sağlıklı işleyen bir fikri mülkiyet sistemi, ülke ekonomisine ve kültürüne
önemli katkılar sağlar Kötü işleyen bir sistem de ülkeye fayda sağlamak yerine
zarar verir. Çünkü sistemin kurulmasının ve işletilmesinin ülkeye bir maliyeti
•cardır.

İyi işleyen bir fikri mülkiyet sistemi bazı yapısal unsurlara ihtiyaç duyar.
Altyapıyı oluşturan unsurlardan birinin aksaması tüm sistemin işleyişini olum­
suz yönde etkiler. Sistemi oluşturan unsurların eşgüdümünün sağlanması, sis­
temin iyi işlediğini gösterir. Türkiye bakımından bu unsurlar aşağıda incelen­
miştir.

“8 Geniş bilgi için bkz. Suluk, Unfair Competition 825 vd.

25 Suluk, Tasarım 649 vd: Suluk'Ortıan, C. III. s. 797 vd.; HGK. 27.03.2013 E. 2013/11-209 K.
2013/399 - Tekin Memiş (Ed ): Fikri Mülkiyet Yıllığı 2013 422-430
Suluk 23

A. Yasal Altyapı

Fikri mülkiyete ilişkin ülkemizdeki yasal süreç aşağıda (Birinci Bölüm, IV,
B) anlatılacaktır. Burada şu kadarını belirtelim ki küreselleşmenin de etkisiyle
son yıllarda Türkiye, fikri mülkiyet mevzuatında önemli reformlar yaptı. 1995
yılı bu bakımdan bir mhartır. Şöyle kı gümrük birliğini kuran 1 95 sayılı
OKK’nin getirdiği yükümlülükler çerçevesinde, .AB hukuku ve uluslararası
anlaşmalarla ülkemizde hızlı bir uyumlaştırma sürecine girildi. Bu çalışmalar
sonucunda hem telif hakları hem de sınai haklarla ilgili bir dizi mevzuat kabul
edildi. Bu bağlamda 1995 ve izleyen yıllarda telif, patent ve markalarla ilgili;
kökleri Osmanlı dönemine kadar giden eski mevzuat tümüyle değiştirildi. Yine
1995:te tasarım, faydalı model ve coğrafi işaret gibi konularda ilk kez hukuki
düzenlemeler yapıldı. İzleyen yıllarda entegre devre topografyaları ve ıslahçı
haklarına ilişkin ilk düzenlemeler de yürürlüğe konuldu.

Diğer yandan Türkiye, 1925 yılında Paris ve 1952 yılında Bern gibi fikri
mülkiyete ilişkin bazı uluslararası anlaşmalara taraf oldu. 1995 ve izleyen yıl­
larda ise Türkiye DTÖ TRIPS, EPC, PCT, Madrid Frotokolü, Lahey, Roma,
\VCT ve WPPT gibi konuya ilişkin hemen tüm temel anlaşmaları kabul etti.

10.01.2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı SMK" ile birlikte sınai
mülkiyet sisteminin alt yapısı daha da güçlendirildi. FSEK'te de önemli değişik­
likler öngören tasarı metni Meclise gönderilmiştir.

" RG 10.1.2017, No 29944. SMKnın uygulama yönetmeliği de yürürlüğe girmiştir. Bkz. RG.
24 04.2017. S 30047. SMK ile getirilen yenilikler hakkında bilgi için bkz. Suluk. Basics 492 vd.:
Tekinalp. Yenilikler. 5 vd.
24 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Bugün yürürlükteki mevzuatımız., büyük ölçüde uluslararası anlaşma me­

tinlerinden ve .AB mevzuatından faydalanılarak hazırlanmış olup, modern bir
yapıya sahiptir.

B. İdaıi Altyapı

1994 tarihinde kurulan Türk Patent Enstitüsünün (TPE) SMK ile birlikte adı de­
ğiştirilerek Türk Patent ve Marka Kurumu (Türk Patent) olmuştur. Özerk bir yapıya
sahip olan Türk Patent ülkemizde sınai mülkiyetin uygulanmasından sorumlu olup,
çağdaş bir yapıya sahiptir. Tüık Patent, 06.10.2016 tarihli toplantıda alınan karar gereği
0S.03.2017 tarihinden itibaren WIPO nezdinde uluslararası patent araştırma ve incele­
me otoritesi kabul edilmiştir. Halen yirmi iki araştırma ve inceleme otontesi vardır'.

Aşağıdaki aravüzden de anlaşılacağı üzere bugün Türk Patente online olarak

başvuru yapılabilir. Amca bu aravüzden faydalanılarak Türk Patent'e başvuru
aşamasındaki işlemler görülebileceği gibi tescil işlemleri de takip edilebilir. .Ancak
patent ve faydalı mode! başvuruları yayımlanmadığı sürece sistemden görülemez.

Şekil 6: Türk Patent’in Online Başvuru Sayfası

Telif Hakları Genel Müdürlüğü klasik bir devlet dairesi şeklinde yapılan­
mıştır. Yapısal anlamda ıslaha muhtaç Genel Müdürlük, başta meslek birlikleri
olmak üzere telif haklarına ilişkin iş ve işlemlerden sorumludur.

Bkz. http:/Av»VA,.wipo.int/pct/en/access.'isa_ipea_agreements htrri (son erişim: 28 08.2017).

Suluk 25

Fikri mülkiyete ilişkin temel idareler Türk Paten: ve Telif Hakları Genel
Müdürlüğü olmakla birlikte, kolluk ve gümrük gibi diğer idarelerin de konuya
ilişkin görevleri bulunmaktadır.

C. Yargısal Altyapı

1. Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri (İhtisas Mahkemeleri)

Konunun teknik bilgi ve uzmanlık boyutunu dikkate alan yasa koyucu, bu

alanda ihtisas (uzman) mahkemelerin kurulmasını öngörmüştür. Bugüne kadar
İstanbul .Ankara ve İzmir'de ihtisas mahkemeleri kurulmuştur. Bunların sayıları
yirmi civarındadır. Diğer illerde ise asliye hukuk ve asliye ceza mahkemelerin­
den hangilerinin ihtisas mahkemesi sıfatıyla görev yapacağına Hakimler ve
Savcılar Kurulu (HSK) karar vermektedir. HSK, Adalet Komisyonunun bulun­
duğu yerlerdeki mahkeme sayılarına göre, birinci ya da üçüncü asliye mahke­
melerine bu görevi vermiştir.

İhtisas mahkemelerinin faaliyete geçmesi tek başına yeterli değildir. İlk ku­
rulan ihtisas mahkemelerinde hâkimler., önce yurt dışında eğitime tabı tutularak
göreve getirilmiş fakat bu hâkimlerin bazıları emekli olmuştur. Bugün birçok
ihtisas mahkemesi hâkimi., bu alanda hiçbir eğitime tabi tutulmadan atanan hâ­
kimlerdir. Yine bu mahkemelerde görev yapan savcıların eğitimden geçirilme­
miş oluşu başka bir eksikliktir. Yanı mahkemenin tabelasını değiştirmek o mah­
kemeyi.. ihtisas mahkemesi haline getirmez. Bu yüzden ilgili yargı personelinin
eğitiminde süreklilik ve dinamizm sağlanması bir gerekliliktir. Diğer yandan
İstanbul .Ankara ve İzmir dışındaki yerlerde bu davalar asliye mahkemeleri
yerine ihtisas mahkemeleri eliyle yürütülmelidir. Bunun için her ilde ihtisas
mahkemesi kurmak yerine bölge ihtisas mahkemeleri kurularak sorunun çözü­
müne gidilebilir. Ayrıca Yargıtay'da da bir ihtisas mahkemesi dairesine ihtiyaç
•cardır.

2. Bilirkişiler

Alanın teknik özellikler göstermesi, hemen her dosyanın bilirkişilere havale

edilmesine yol açmaktadır. Bu gerçek karşısında fikri mülkiyet konusunda faa­
liyet gösterecek bilirkişilerin yetkin kişiler olması, sistemin sağlıklı çalışması
bakınundan büyük önem taşımaktadır. Esasen başta marka dosyaları olmak
üzere pek çok dosya bilirkişilere gitmemelidir. Çünkü bu alanda faaliyet göste­
ren ihtisas mahkemesi hâkimlerinin, zaten konuya ilişkin belirli bir uzmanlığı
25 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

vardır olmalıdır. Nitekim son dönemde içtihat hukukunda bu yönde olumlu bir
eğilim gözlemlenmektedir^.

3. Avukatlar

Avukatlık Yasasının deyimiyle: "ovttfatfZzgZH amacı; hukuki münasebetlerin

düzenlenmesini, her türlü hukuki mesele ve anlaşmazlıkların adalet ve hakkani­
yete uygun olarak çözümlenmesini ve hukuk kurallarının tam olarak uygulan­
masını ... sağlamaktır” (Avukatlık Kanunu 2.1).
Fikri mülkiyet alanında faaliyet gösterecek avukctların, yasada öngörülen
amacı gerçekleştirebilmeleri ve adalete hizmet edebilmeleri, ancak bu alanda
uzmanlaşmalarıyla mümkündür. Bu tespitimiz, hukukun pek çok alanı bakımın­
dan geçerli olmakla birlikte, ihtisas gerektiren fikri mülkiyet alanı için özellikle
geçerlıdir. Uzman avukat eliyle yürütülmeyen fikri mülkiyet davalarında ciddi
hak kayıpları yaşanabılmektedır.

Avukatların, aynen doktorlar gibi belirli alanlarda uzmanlaşmaları günü­

müzde adeta kaçınılmazdır. Nitekim gelişmiş ülke uygulamaları bu yöndedir.
Ülkemizde avukatların uzmanlaşmasının önünde fiili engeller kadar hukuki
engeller de bulunmaktadır. Çünkü yürürlükteki mevzuat, özellikle uzmanlık
alanının tanıtılması kcnusunda getirilen kısıtlamalar dikkate alındığında avukat­
ların uzmanlaşmasını büyük ölçüde yasaklamaktadır. Gelişmiş ülke uygulama­
ları esas alınarak bu konudaki hukuki engeller bir an önce kaldırılmalıdır.

D. Maıka ve Patent Vekilleri

Patent ve marka vekilleri, sınai haklar konusunda ilgililere danışmanlık ya­
par ve bu hakların belgeye bağlanmasında aracılık hizmeti sunar.

Türk Patent nezdındeki işlemlerin vekil aracılığıyla yürütülmesi ihtiyaridir.

Dilerse gerçek kişiler, kendisine ait işlemleri kendi eliyle yürütebilir. Tüzel
kişiler ise yetkili organlarınca tayın edilen kişi veya kişilerce temsil edilir (SNIK
160 2). Bir sınai mülkiyet hakkı birden çok kişiye aitse, Türk Patent nezdındeki
tüm işlemler, bir vekil tayin edilmediği sürece, hak sahiplerince tayin edilecek
ortak bir temsilci tarafından yerine getirilir. Temsilci tayın edilmemişse başvuru
formunda adı geçen ilk hak sahibinin ortak temsilci olduğu kabul edilir. Şu ka­
dar ki gen çekme ve vazgeçme işlemleri bakımından tüm hak sahiplerinin onayı
gerekir (SNIK 147/1).

22 Örnek olarak bkz HGK 8.6.2016. E. 2014/11-296. K 2016/778.

Suluk 27

Türkiye'de ikameti bulunmayan hak sahipleri, Türk Patent nezdindekı iş­

lemleri ancak bir vekil aracılığıyla gerçekleştırebılırler (SMK 147 2; 160 3).

Türkiye’de yerleşik kişiler balonundan vekil tutma ihtiyari olmakla birlikte,

işlemlerin sağlıklı yürütülmesi, vekil tutmayı fiilen zcrunlu kılmaktadır. Vekil
tayın edilmişse tüm işlemler vekil eliyle yürütülür (SMK 160 4). Vekilin, geri
çekme ve vazgeçme işlemlerini yapabilmesi için vekaletnamede açıkça yetkili
kılınması gerekir (SMKY 23, 46, 70).

E. Meslek Birlikleri
Bkz. İkinciBölüm, XI

F. Toplum Bilinci
Yukarıda sayılan beş ana unsur, toplumun bu konuda bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesiyle lamamlanmalıdır. Fikri mülkiyet koruması bir sistem ve
kültür meselesidir. Fikri mülkiyet sistemi toplumsal bir proje olarak sahıplenil-
mediğı sürece sistemden beklenen fayda tanı olarak sağlanamaz. Bunun için
toplumda bir fikri mülkiyet kültürü oluşturulmalıdır.
Türk Patent, Şubat 2004 tarihinden itibaren toplumun ilgili kesimlerini bi­
linçlendirme süreci başlatmıştır. Bu bağlamda binlerce kişiye yönelik eğitim
seminerleri yapılmıştır. Eğitimlerin KOSGEB personeli ile KOBİTere ve üni­
versitelere dönük yapılması da anlamlıdır. Türk Patentin bugün Türkiye gene­
linde çok sayıda irtibat bürosunun bulunması, toplumu bilgilendirme ve
farkındalık oluşturma yolunda atılan diğer önemli bir adımdır.

IV. TARİHÇE

A. Dünyadaki Gelişme
Fikri üretim, insanlık tarilıi kadar eskidir. Eski çağlarda çanak, çömlek benzeri
eşya üzerine imza, logo ve amblem gibi birtakım işaretlerin konulduğu bilinmektedir.
Yine insanoğlu eski çağlardan beri hikâyeler anlatmakta ve şarkılar söylemektedir.

Fikri ürünlerin hukuken korunması ise insanlık Tarihiyle kıyaslandığında

oldukça yenidir. Gelişmiş olduğu kabul edilen Roma hukukunda dahi kişilere
fikri mülkiyet hakkı tanınmıyordu. Örneğin, bir kâğıttaki şiir, kâğıdın mülkiyeti
kimdeyse o kişinin kabul ediliyordu23. Böylece bir şiir, üzerinde bulunduğu
eşyanın (kâğıdın) hukuki rejimine, yanı eşya hukukuna tabı idi.

Tekinalp. Fikri Mülkiyet 83-84.

25 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Dünyada önce telif, daha sonra da sınaî haklara ilişkin hukuki metinler ka­
bul edilmiştir. Telif haklan bakımından ilk kez 13. yüzyılda yayınevlerine birta­
kım imtiyazlar tanınmıştır. İmtiyazlardan sonra kanunlaşma süreci başlamıştır.
Telif hakkını yayınevinden asıl sahibine (yazara) iade eden ilk düzenleme 1709
tarihli İngiliz Kanunudur. 10.02.1710'da yürürlüğe giren bu kanun Kraliçe An­
ne Kanunu olarak da bilinir. Bunu 1791 tarilıli Fransız Kanunu izlemiştir. Ben­
zer düzenlemeler daha sonra Almanya, İsviçre ve diğer Avrupa ülkelerinde de
benimsenmiştir.

Patent, marka ve tasarım gibi sınaî hakların modern anlamdaki doğumu sa­
nayi devrimine denk gelmektedir. Başka bir deyişle, sanayi devrimi sınai mülkiyet
korumasını doğurmuştur. Konu öncelikle ulusal düzenlemelere konu olmuştur.
1474 talihli Venedik'teki patent düzenlemesinden sonra ikinci düzenleme, İngil­
tere'de Tekel Kanunu adıyla bilinen 1624 tarilıli kanundur. Bunları 1790 tarihli
Amerikan, 1791 tarihli Fransız ve 1799 tarihli İsviçre, 1835 tarihli Almanya ve
Osmanlıya ait 1879 tarihli İhtira Beratı (Patent) kanunları izlemiştir.

Yasal düzenlemelerin ulusal sınırlar içinde geçerli olması, sınır tanımaz ni­
telikteki fikri mülkiyet haklarının korunmasında yetersiz kalmıştır. Bu nedenle
sanayi devrimini izleyen yıllarda fikri mülkiyetle ilgili uluslararası anlaşmalar2*
kabul edilmeye başlanmıştır. Bu anlaşmaların en önemlileri 1S83 tarihli Paris
Anlaşması, 1SS6 tarihli Bern Anlaşması ve 1994 tarihli DTÖ TRIPS'tir. Ulusla­
rarası anlaşmalar, ulusal düzenlemeleri derinden etkilemiştir. O kadar kı bugün
fikri mülkiyetin bir uluslararası sözleşmeler hukuku olduğu dahi savunulmakta­
dır22. Uluslararası anlaşmalara taraf ülkeler, bu alandaki mevzuatını hazırlarken
bu anlaşmalarda öngörülen asgari standartlara uymakla yükümlüdür.

Dünya fikri mülkiyet sistemini oluşturabilmek ve yönetebilmek için birta­

kım uluslararası kuruluşlara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda merkezi İsviçre'nin
Cenevre kentinde bulunan ve 1967 tarihinde kurulan WIPO, en başta gelen ku­
ruluştur. WIPO Aralık 1974'te Birleşmiş Milletlerin uzman kuruluşlarından biri
olmuştur. WIPO, konuya ilişkin uluslararası anlaşmaların hazırlanması, yürü­
tülmesi, fikri mülkiyet haklarının tüm dünya çapında tanıtılması ve korunması
gibi önemli görevler üstlenmiştir. Bugün itibarıyla yüz doksan bir üyesi bulunan
WIPO, yirminin üzerinde anlaşmanın koordinesinden ve yürütülmesinden so­

’* Konuya ilişkin uluslararası anlaşmalar ve Türkiye'nin bu anlaşmalar karşısındaki durumu Ek-

Tde belirtilmiştir.
" Tekinalp. Fikri Mülkiyet67. Markalara ilişkin uluslararası anlaşmalar hakkında bkz. Paslı 1 vd.
Suluk 29

rumludur. Diğer yandan özellikle gelişmekte olan ülkelere, konuya ilişkin yasal
düzenlemelerini modernize etmeleri için hukuki ve teknik yardım yapmakta,
uzmanlarının yetişmesine yardımcı olmaktadır. Bugünlerde WIPO’nun, fikri
mülkiyet korumasını teşvikin yanında az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin
bu koıumadan nasıl yararlanacağı konusunda yönlendirici bir işlev üstlenmesi
gerektiği meselesi yoğun olarak tartışılmaktadır.

Birleşmiş Milletlerin uzman kuruluşlarından bin olan UNESCO da telif

haklarıyla ilgili anlaşmaların hazırlığında rol üstlenmiştir.

Dünya ticaretim düzenleme amacında olan DTÖ, fikri mülkiyet haklarına

büyük önem vermektedir. Nitekim bu örgütün kuruluş anlaşmasına ek olarak
kabul edilen fikri mülkiyetle ilgili TRIPS, bugün konuya ilişkin uluslararası
alanda asgari standartları belirleyen bir anlaşma haline gelmiştir. Çin ve Rusya
Federasyonu’nun da aralarında bulunduğu 164 üye ülke, TRIPS’te benimsenen
asgari standartlara uygun şekilde mevzuatım hazırlamak zorundadır. TRIPS’te
çıtanın oldukça yüksek tutulduğu burada ayrıca not edilmelidir. Türkiye, AB
mevzuatına uyum sağlamaktan bir an için vazgeçmek istese dahi, DTÖ’nün
kuralları gereği fikri mülkiyet haklarım TRIPS’te öngörülen asgari standartlarda
korumak durumundadır. TRIPS ile belirlenen standartlara uyulup uyulmadığı
TRIPS Konseyi tarafından denetlenmektedir. Standartları ilılal eden ülkeler,
gerçek ve tüzel kişilerin mahkemelerde yargılanmasına benzer şekilde DTÖ
bünyesinde oluşturulan panellerde yargılanmakta, tazminata ve ilgili mevzuatını
değiştirmeye mahkûm edilmektedir.

Fikri mülkiyet alanında işbirliğini geliştirmek ve bu alanda avantajlar elde

etmek için birtakım bölgesel örgütler kurulmuştur. Bunlar arasında AB’nin özel
bir yeri bulunmaktadır. AB’nin kuruluş hedefine uygun olarak bazısı sadece
fikri mülkiyet haklarına ilişkin, bazısı ise bu hakları da kapsar şekilde faaliyet
gösteren birtakım kurum ve kuruluşlar devreye sokulmuştur. Bu bağlamda
.AB’nin Marka ve Tasarım Ofisi olan EUIPO", ihtilafları çözmek için kurulan
Avrupa Adalet Divanı (ABAD) anılabilir. Diğer taraftan AB’nin üyesi olan
BENELUX ülkeleri de Benelux Marka ve Tasarım Ofisini kurmuşlardır. Hem
bu ofis hem de EUIPO, aynen ulusal ofisler gibi hizmet vermektedir.

" AB marka mevzuatında 2015 yılında yapılan değişiklikle OHIM ibaresi EUIPO şeklinde değişti­
rilmiştir. Yine Topluluk Markası ibaresi Avrupa Birliği Markas. şeklinde değiştirilmiştir. Bkz.
ABRG. 24.12.2015. L 341/21. Henüz tasarımlar bakımından değişiklik yapılmadığı için Topluluk
Tasarımı ibaresi bugünde geçerlidir.
30 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Bölgesel etkinlik gösteren etkin örgütlerden birisi de Türkiye'nin de üyesi

bulunduğu EPO'dur. Yine Euroasian Patent Ofisi (EA?O), Afrika Fikri Mülki­
yet Kurumu (OAPI), Afrika Yerel Sınaî Mülkiyet Kurumu (ARIPO) bölgesel
örgütlere örnek olarak verilebilir.

B. Türkiye'deki Gelişme
Türk hukukunda fikri mülkiyet koruması.. Osmanlı dönemine kadar eskiye
gider. Osmanlı döneminde Fransız hukukunun etkisiyle 1850 yılında telif hakla­
rı ve 1872 yılında da markalarla ilgili ilk düzenlemeler yapıldı. Markalara iliş­
kin Osmanlıdaki bu düzenleme, Avrupa'nın ikinci düzenlemesidir. 1S44 tarilıli
Fransız Patent Kanunundan iktibas edilen 1879 tarihli Osmanlı İhtira Beratı
Kanunu ise., dünyanın altıncı patent kanunudur. Bu kar.un, önemli bir değişiklik
geçirmeden yüz on yıl yürürlükte kalmakla bir dünya rekoru kırmıştır. Kanun­
laştırma faaliyetleri. Cumhuriyetin ilan edildiği 1923 yılından sonra da sürmüş­
tür.

Ülkemizdeki yasal düzenlemeler 19. yüzyıla kadar geriye gitmesine rağmen

uygulama oldukça yemdir. Örneğin, 1910 tarihli Hakkı Telif Kanunu kırk bir yıl
yürürlükte kalmasına rağmen, yapılan tespitlere göre bu kanun hiç uygulanma­
mıştır2'. Bunun temel nedeni, ülkemizde hak sahiplerinin, haklarına kayıtsız
kalışıdır. O kadar ki eser sahiplerinin haklarım takibe yetkili meslek birlikleri­
nin kurulması 1952 tarihinde yürürlüğe giren FSEK ile kabul edilmiştir. İlk
meslek birliği ancak otuz dört yıl gecikmeyle 19S6 yılında kurulabilmiştir. Fikri
mülkiyet haklarının ekonomideki payının büyümesine paralel olarak hak arama
girişimleri, hem dünyada hem de ülkemizde hız kazanmıştır. Bugün ülkemizde
bir adet federasyon ve yirmi yedi adet meslek birliği faaliyet göstermektedir®.
Son yıllarda Türkiye, fikri mülkiyet mevzuatında reform denecek düzeyde
değişiklikler yapmıştır5. 1995 yılı, ülkemizde fikri mülkiyet hakları bakımından
bir JMîZartır. Gerçekten bu talihten sonra fikri mülkiyet hukukumuzda, gerek
1 95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının getirdiği yükümlülükler40 gerekse
DTÖ TRIPS'e taraf duşumuz nedeniyle .ÂB hukukuyla ve uluslararası anlaş­

’ Üstün. Tazminat 7-8.

’c httpJ/uıww.telifhaklari.gov.tr/Turkiye-de-Meslek-Bir1ikleri (son eriş m: 06 06.2017).
" Türk fikri mülkiyet mevzuatı bir şema eşliğinde Ek-2'de belirtilmiştir. Ülkemizde geçerli olan
ulusal ve uluslararası mevzuat metinleri için bkz Cahit Suluk / Zeynep Balçık: Fikri' Mülkiyet
Hukuku Mevzuatı. Seçtin, Ankara 2018
4C Ayrıntılar için bkz. Nal Probleme 11 vd.
Suluk 31

malarla hızlı bir mum süreci başlatılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda hem telif
hem de sınaî haklarla ilgili bir dizi mevzuat yürürlüğe konulmuştur. Bu bağ­
lamda 1995 ve izleyen yıllarda patent ve marka gibi eskiye dayalı mevzuatımız
tümüyle değiştirilmiştir. Yine aynı yılda tasarım, faydalı model ve coğrafi işaret
gibi alanlarda ilk kez hukuki düzenlemelere gidilmiştir. İzleyen yıllarda entegre
devre topografyaları ve yem bitki çeşitlen hakkında ilk düzenlemeler yapılmış­
tır. Benzer şekilde 1952’de yürürlüğe giren FSEK’te de çok önemli değişiklikler
yapılmıştır. Birinci kırılmanın yaşandığı 1995’ten itıbaıen konuya ilişkin ulusla­
rarası anlaşmaların birçoğuna ülkemiz taraf olmuştur.
İkinci kırılma ise 2017 yılında olmuştur. Türkiye’nin ilk Sınai Mülkiyet Ka­
nunu (SMK), 10.01.2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir'. Daha önce ayrı ayrı
KHK’larla korunan marka, patent - faydalı model, tasarım ve coğrafi işaretler
SMK’nın şemsiyesi altında birleştirildi. Ticaretin çok önemli ayaklarından birisini
teşkil eden sınai mülkiyet haklarım düzenleyen SMK, önümüzdeki yirmi - otuz
yıllık dönemde Türkiye’nin ticaretim derinden etkileme potansiyeline sahiptir.

SMK’yı doğuran temel nedenler şöyle özetlenebilir: i) .Anayasa Mahkeme­

sinin (AYM) KHKTarda yaptığı iptal kararlarıyla birlikte çöken mevzuat alt
yapışım yeniden kurmak, ti) Dalıa nitelikli bir sınai mülkiyet yapısına geçmek,
in) Uygulamada yaşanan sorunları gidermek, iv) Tescil süreçlerim hızlandır­
mak, v) .AB mevzuatı ve uluslararası anlaşmalarla uyum sağlamak, vi) Türk
Patent’in kurumsal kapasitesini güçlendirmek.

1S79 tarihli İhtira Beratı Kanunu bir tarafa bırakılırsa Türkiye’de SMK’ya
kadar hiçbir patent kanunu yasalaşamadı. Yapılan pek çok çalışına, ilaçların
patent kapsamına alınıp alınmayacağı tartışmaları yüzünden hep sonuçsuz kaldı.
Şimdi ise SMK’nın bir parçası olarak 1923 doğumlu Türkiye Cumhuriyeti, ilk
patent kanununu kabul etti.

Yukarıda belirtildiği üzere Türkiye’deki marka koruma serüveni 1872 yılı­

na kadar eskiye gider. Cumhuriyet döneminin ilk düzenlemesi ise 1965 tarihli
Markalar Kanunudur. Bu Kanun, 1995 yılındaki 556 sayılı KHK’nın kabulüne
kadar yürürlükte kaldı. SMK, anılan KHK’yı yürürlükten kaldırarak marka hu­
kukunu yemden düzenledi.

Özetle SMK: marka, patent - faydalı model, tasarım ve coğrafi işaretlere

ilişkin dört ayrı KHK yı yürürlükten kaldırarak bu konuları tek bir kanun çatısı

4-
RG. 10.01.2017. S. 2SS44
32 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

altında yeniden düzenledi. Bunların yanında hukukumuzda geleneksel ürün

adları da ilk kez SMK ile koruma kapsamına alındı. Ayrıca 5000 Sayılı Türk
Patentin kuruluş yasasında da bazı değişiklikler yapılarak bir yandan Türk Pa­
tent Tn yapısına, diğer yandan marka ve patent vekillerine dönük düzenlemeler
yapıldı.

Yeni bitki çeşitlen üzerindeki ıslahçı hakları ile entegre devre topografyala­
rı, ayrı ayrı kanunlarla düzenlendiği için bunlar SMK’ya alınmadı. Bunlar ayrı
kanunlar şeklinde yüıürlüğünü sürdürmektedir. Yine fikri mülkiyet mevzuatı­
mızın bileşenlerinden olan 5S46 sayılı Fikir ve Sana: Eserleri Kanunu (Telif
Yasası) ayrı bir kanun olduğu için SMK’nın dışında bırakıldı.

V. FİKRİ MÜLKİYET HUKUKUNUN YAKIN HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİSİ

Fikri mülkiyet hukukunun, birçok hukuk dalıyla ilişkisi bulunmaktadır.
Aşağıda bunlardan sıkı bağı olanlara değinilecektir.

A. Anayasa Hukuku ve Uluslararası Belgelerle İlişkisi

Fikri mülkiyet koruması temellerini anayasal ilkelerden alır. .Anayasanın
35. maddesinde mülkiyet hakkı düzenlenmiştir. Ayrıca .Anayasanın, Bilim ve
Sanat Hürriyeti başlığını taşıyan 27. maddesinde, herkesin bilim ve sanatı öğ­
renme, öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırına yapma
hakkına sahip olduğu hükme bağlanmıştır.

Türkiye’nin taraf olduğu İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 27. mad­

desinde de fikri mülkiyet haklarının korunacağı vurgulanmıştır: “Herkes toplu­
mun kültürel yaşamına serbestçe katılma, güzel sanatlardan yararlanma, bilim­
sel gelişmey e katılma ve bundan yararlanma hakkına sahiptir. / Herkesin yara­
tıcısı olduğu bilim, edebiyat ve sanat ürünlerinden doğan maddi ve manevi çı­
karlarının korunmasına hakkı vardır".

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 1. no.lu Protokolünün 1. maddesinde

mülkiyet hakkı düzenlenmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM)
göre, bu madde hükmüyle korunan mallar; her türlü menkul, gayrimenkul,
maddi ve gayri madci mamelekle ilgili haklardır. Yanı AİHM’ye göre, fikri
mülkiyet hakları da mülkiyet kavramına dahildir42.

42 Anheuser-Busch Inc. t. Portugal. 7304&U1. 11 01.2007. Bkz. http://hudoc.echr.coe.int/eng#

{"itemid": ["001-78981"]; (son erişim; 06.06.2017).
Suluk 33

B. Haksız Rekabet Hukuku ile İlişkisi

Bkz. Onikinci Bölüm.

C. Rekabet Hukuku ile İlişkisi

Günümüzde serbest piyasa ekonomisi yaygın olarak benimsenmiştir. Ser­

best rekabet belirli kurallara bağlanmaması durunıur.da: kendi kendisini yok
etme tehlikesiyle karşı karşıyadır. O nedenle: serbest piyasa ekonomi sim kabul
eden ülkelerdeki kanun koyucular devlete serbest piyasayı düzenleme ve denet­
leme görevi yüklemiştir. .Anayasamızın 167. maddesine göre devlet piyasaların
sağlıklı gelişimi için gerekli tedbirleri alır; piyasalarda fiili olarak veya anlaşma­
lar sonucu oluşacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler; dış ticareti ülke ekono­
misinin gerekleri doğrultusunda düzenler. Devlet rekabet kuralları ile serbest
rekabet ortamını kuraı ve bu ortamı korur. Bu bağlamda devlet hakim durumda­
ki firmalarm bu durumlarım kötüye kullanmalarım ve mumlu eylem ve işlemle­
rini önler.

Ülkemizde 1994 yılında 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Ka­

, bu kanun gereği kurulan Rekabet Kurumu 1997
nun (RKHK) kabul edilmiş4344
yılında faaliyete başlamıştır. Kurumun görevi, piyasalarda fiili veya anlaşma
sonucu oluşacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önleyerek, rekabet ortamının ku­
rulması ve rekabet sis:eminin işletilmesidir. Böylece ülkemizde rekabet sistemi­
nin yasal ve idari alt yapısı oluşturulmuştur. Şunu da belirtelim ki fikri mülki­
yette olduğu gibi gerçek anlamda rekabet ortamının kurulabilmesi, toplumda
rekabet kültürünün oluşturulmasına bağlıdır.

Teknolojik yemliklere, markalara, eserlere, tasarımlara gerekli korumayı

sağlamak, fikri mülkiyetin; pazarda sürdürülebilir bir rekabet ortamının oluştu­
rulması ise rekabet hukukunun konusunu oluşturur". Her iki hukuk dalı da yeni­
likleri teşvik etmek gibi ortak bir amaca hizmet eder'5. Sağlıklı bir rekabet or­
tamında genellikle maliyetleri düşürecek ve kaliteyi yükseltecek yemliklerin
üretim sürecine sokulması, rakipleri geride bırakmamı: en etkin yoludur. Gere­
ğinden fazla fikri mülkiyet koruması rekabeti engellerken, rekabet kurallarının
çok sert uygulanması, fikri mülkiyet haklarının gereği kadar korunmaması, bu
hakların yemlikleri teşvik işlevini engeller. Her iki hukuk dalının kuralları da

43 RG. 13.12.1994. S. 22140.

44 Fikri mülkiyet hukukunda esaslı unsur doktrini hakkında bilgi için okz Karaege 17 vd
4= Fikri mülkiyet ve rekabet hukuku ilişkisi hakkında bilgi için bkz Odman Teknolojik Yenilik 25 vd.
34 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

yeteri ve gereği kadar uygulanmalıdır. Yapılacak düzenlemelerde sosyal fay da

i'ie bireysel yaratıcı çaba arasındaki denge gözetilme'iidir.

Hukukun ulusal karakter taşıması, fikri mülkiyet lıakları bakımından pazarı

bölmelere ayırmayı kolaylaştırır. Yine bu haklar sahibine tekelci nitelikte yetki­
ler vererek rekabeti sınırlayıcı veya yok edici bir işlev görebilir. Anılan hakların
bu niteliği gereği hak sahipleri monopol karı elde edebilir ve pazara yeni gire­
cekleri engelleyebilir. Özellikle lisans anlaşmaları bu bağlamda büyük önem
taşımaktadır.

Fikri mülkiyet hakkı sahibi tarafından açılacak davalar, davalının rekabet

*. Tekelci hakkın, rekabet huku­
hukukuna aykırılık savunması ile karşılaşabilir4647
ku ilkelerine aykırı şekilde kullanımına müsamaha edilmemiştir.

RKHK hazırlanırken Rekabet Kurumu ile mahkemelerin ilişkileri konu­

sunda bir düzenlemeye gidilmemiştir. Yargıtay, önüne gelen bir davada rekabet
hukukuna aykırılık iddiası varsa, Kurulun bu husustaki kararının bekletici mese­
le yapılması gerektiğini kabul etmiştir"'. Bu içtihat doğrultusunda yasada düzen­
leme yapılması uygun olacaktır.

D. Devletler Özel Hukuku ile İlişkisi

Fikri mülkiyet hakları, niteliği gereği zamana ve mekana bağlı değildir. Eş­
ya üzerindeki haklardan farklı olarak bu haklar aynı anda eş zamanlı olarak
farklı yerlerde bulunabilir ve farklı kişilerce kullanılabilir.

Bugün fikri mülkiyet hakları, ulusal sımrları aşan bir özelliğe sahip olduğu
için hak sahiplen kendi ülkelerinin ötesinde de koruma yolları aramaktadır. Bu
nedenle devletler özel hukukunun konuya ilişkin temel ilkeleri burada incelen-
melidir45.

1. ÜIkesellik ve Kişisellik İlkeleri

Bir hakkın ülke şuurları içinde, o ülkenin yasaları çerçevesinde korunması­

na ülkesellik (mülkilik) ilkesi denir. Buna karşılık bir ülke mevzuatının, vatan­
daşlarını yurt dışında da korumasına, yani onu izlemesine kişisellik ilkesi den­
mektedir.

6 Aslan, Y. 336-337.
47 19. HD. 01.11.1999. E. 3350/K. 6364 - FMR, C. I. S. 2/2001, s. 206-209
Patent hakkına iişkin söz eşmelere uygulanacak hukuk hakkında bilgi için bkz. Erdem Patent 1 vd.
Suluk 35

Fikri mülkiyet koruması kural olarak ülkeseldir". İlkeye göre., her ülke
kencli sınırları içinde kendi hukukunu uygulamak suretiyle anılan hakları korur.
Koruma talep eden kişiler., ilgili ülkenin yasalarında öngörülen şekli ve maddi
koruma şartlarını yerme getirmek zorundadır.

Yargıtay bir kararında Bern Birliğine üye ülke tebaası olan eser sahibinin,
gerek yayımlanmamış, gerekse Birliğe dâhil bir ülkede ilk defa yayımlanmış
eserlerinin, FSEK’in korumasından yararlanacağına hükmetmiştir53.

2. Korumadan Yararlanacak Kişiler

Fikri mülkiyet hakları ülkesel olarak korunmakla birlikte, Türkiye'de Türk

hukuku çerçevesinde korumadan yararlanacak kişiler sadece Türk vatandaşla­
rıyla sınırlı değildir. Türk vatandaşlarının yanında Türkiye’de ikametgâhı olan
veya sınaî veya ticari faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler ile Paris, Bern ve
TRIPS .Anlaşması hükümlerine göre başvuru veya talepte bulunma hakkına
sahip kişiler de korumadan yararlanır. Diğer yandan korumadan yararlanabile­
cek yabancılar, vatandaşla eşit işleme tabi tutulur (milh muamele eşil işlem ilke­
si). Bu sayılanların dışında kalmakla birlikte Türk vatandaşlarına kanunen veya
fiilen koruma sağlayan devletlerin uyruğundaki gerçek ve tüzel kişiler de karşı­
lıklılık (mütekabiliyet) ilkesi gereği Türkiye’de korumadan faydalanır.

Bu bilgiler ışığında Türkiye’de korumadan yararlanacak kişiler şunlardır

*
(SMK3;FSEK 82)
:

i) Türk vatandaşları.

ii) Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ikametgâhı olan veya Türkiye’de sınaî
veya ticari faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler,

iii) Paris ve TRIPS’e göre başvuru hakkına sahip olanlar,

iv) Telif hakları bakımından Bern, Roma, WCT ve WPPT gibi uluslararası
anlaşmalar çerçevesinde koruma talep edebılenler,

v) Karşılıklılık ilkesinden yararlananlar.*

50

* Fazla bilgi için bkz Birinci Bölüm. II, A. 1.

50 11. HD. 22 2.1999. E 1998/9587, K. 1999/1433 - Suluk-'Orhan. C. II. 105-108
=" 5718 sayılı Kanun ile F5EK 88 hükmü hatalı bir şekilde yürürlükten kaldırılmıştır. Buna rağmen
bağlantılı haklarla ilgili kanunlar ihtilafı kurallarını düzenleyen 82. maddesinin ilgili hükümleri ha­
len yürürlüktedir.
36 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

Yukarıda belirtilen kişilerin Türkiye’de korumadan faydalanabilmesi için

Türk hukukunun, koruma için öngördüğü şekli ve maddi şartları yerine getirmiş
olması gerekir. Yanı Türk vatandaşları gibi yabancılar da buluş, marka ve tasa­
rım gibi sınaî haklarını Türkiye’de tescil ettirmek zorundadır.

5718 Sayılı Yasa (MÖHUK) ile kanunlar ihtilafı başlığını taşıyan FSEK SS
hükmü yürürlükten kaldırılmıştır52. Anılan yasa ile fikri mülkiyetin geneline
ilişkin kanunlar ihtilafı kuralları benimsenmiştir (MÖHUK 23). Buna göre;
haksız fiiller bakımından hangi ülkenin hukuku çerçevesinde talepte bulunulu­
yorsa, fikri mülkiyet haklarına ilişkin ihtilaflara o ülkenin hukuku uygulanır (Zex
protections'). Buna karşılık hak ihlalinden sonra taraflar, mahkemenin hukuku­
nun (lexfori) uygulanmasını kararlaştırabilir.

Fikri mülkiyet haklarına ilişkin sözleşmelerden doğan ihtilaflar, tarafla­

rın seçtikleri hukuka tabidir. Eğer taraflar hukuk seçimi yapmamışsa, hakkı
devreden ya da lisans veren tarafın sözleşmenin kuruluşu esnasındaki işyeri,
işyeri yoksa nıutad meskeninin bulunduğu yer hukuku uygulanır. Bununla
birlikte halin bütün şartlarına göre sözleşmeyle daha sıkı ilişkili bir hukukun
bulunması halinde sözleşme bu hukuka tabı olur. İş sözleşmelerinden kay­
naklanan ihtilaflara ise sözleşmenin tabı olduğu hukuk uygulanır (MÖHUK
28).

3. Uluslararası Anlaşmaların Elverişli Hükümlerinden Yararlanma

Fikri mülkiyet hakları, mülkiyet haklarından sayıldığı için temel hak ve öz­
gürlükler arasında yer alır. Anayasanın 90. maddesinin son fıkrasına göre, usu­
lüne uygun yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası
anlaşma hükümleriyle kanun hükümlerinin farklı hükümler içermesi halinde
anlaşma hükümleri esas alınır.

Fikri mülkiyeti düzenleyen mülga KHK’lara göre, uluslararası anlaşmalar

öncelikle uygulanır (PatKHK4; MarKHK4; EndTasKHK4). Eğer bir uluslarara­
sı anlaşma hükmü, hak sahibi bakımından ulusal mevzuatımızdan dalıa avantajlı
bir düzenleme içeriyorsa, hak sahibi söz konusu uluslararası anlaşma hükmüne
dayanabilecektir. .Anayasanın 90. maddesi hükmü bulunduğu için KHK’ların
belirtilen hükümleri SMK’ya alınmamıştır. FSEK’te de elverişli hükümlerle
ilgili herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

RG. 12.12.2007. S. 26723.

Suluk 37

VI. KORUMANIN ÖNEMİ, AMACI VE İŞLEVİ

Bilgi teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler nedeniyle sanayi toplumu,
yerini toplumuna bıraktı. Bugün üretim', hammadde ve fiziki performans
gibi unsurlardan ziyade bilgiye dayanır. Diğer yandan fikri üretim, kol gücüyle
yapılan üretimin de lokomotifidir. Bir toplumun ekonomik, kültürel ve sosyal
açılardan kalkınması büyük ölçüde fikri üretimine bağlıdır. Günümüzde üretilen
yeni bilgiyi takıp edemeyen az gelişmiş ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki
makas hızla açılmaktadır.

Fikri ürünler toplumun bilgi sermayesidir. Ülkelerin malı hâzineleri kadar

fikir hazîneleri de hukuken korunmalıdır. Günümüzde fikri mülkiyet haklarım
gereği ve yeteri kadar korumayan toplumlar ekonomi, sosyal, kültürel ve ulusla­
rarası alanlarda önemli sorunlar yaşamaktadır. Bu sorunların üstesinden gele­
bilmenin ön şanlarından biri ve belki de en önemlisi, iyi bir fikri mülkiyet sis­
temi kurulmasıdır. Bu korumadan fayda sağlayabilmek için iyi bir^Ârz mülkiyet
sistemine ihtiyaç vardır.

Fikri mülkiyet koruması ile tutarlı bir bilim ve teknoloji politikası arasında
sıkı bir bağ var. Ayrıca sanayileşme ve insan hakları alanlarında elde edilecek
gelişmeler fikri mülkiyet hakları alanındaki gelişmelerin de bir ön şartı olarak
görülmektedir. Nitekim 194S tarihli Evrensel İnsan Hakları Beyannamesinin 27.
maddesinde fikri mülkiyet hakları, temel nitelikteki insan haklarından biri ola­
rak kabul edilmiştir.

Bugün ulusal, belgesel ve uluslararası pazarlarda en çok ticareti yapılan

ürünler arasında fikri ürünler de vardır. Bu nedenle WIPO, fikri mülkiyet hakla­
rını, uluslararası ticaretin motor yağına benzetmektedir1’2. Günümüzde müzik,
sinema, edebiyat ve yazılım birer endüstri kolu haline gelmiştir. Yapılan araş­
tırmalara göre önde gelen firmalarm 1975’teki varlıklarının sadece %17’sini
oluşturan patent ve marka gibi gayri maddi varlıklar 2015 yılına geldiğimizde
%84’e ulaşmıştır54. Büyük markalarm ekonomik değeri, bazı ülkelerm milli
gelirinden daha fazladır.

Serbest piyasa ekonomisinin sağlıklı işleyebilmesi, fikri mülkiyet koruma­

sına bağlıdır. Zira pazar ekonomilerinde yeni ve özgün üretim yapanlar, bunla­

" http://VAV»v.wipo.int/edocs/pubdocs;en/intproperty/450Avipo_pub_450.pdf (son erişim:

04 06.2017).
=4 https ://chinag orman com/2016/07/26/tangible-vs-intangible-8Ssets/ (son erişim: 04.06.2017).
35 Birinci Bölüm: Genel Bilgi

rın sonuçlarının kendilerine dönmesini bekler. Aksi takdirde fikri üretime yöne­
lik motivasyon büyük ölçüde azalır. Fikri mülkiyet koıuması insan yaratıcılığım
kamçılar. Kabiliyetli insanları tanıtarak onları toplumda ön plana çıkarır. Durum
tarihte yaşanan bir olayla şöyle örneklenebilir: 1873 yılında Viyana’da yapılan
icatlar fuarına, ticari açıdan getirisi olan fikirlerinin, diğer ülkeler tarafından
çalınması ve sömürülmesi korkusuyla buluş sahipleri katılmayı reddetmiştir.
Fuarın başarısızlığından ders çıkaran zamanın Avusturya Kralı, buluşların ko­
runmasını temin etmek için uluslararası bir konferans düzenler. Bu konferans,
fikri mülkiyetin öncü belgelen niteliğindeki 1S83 tarihli Paris ve 1SS6 tarihli
Bern Anlaşmalarının kabul edilmesini sağlamıştır. Anılan anlaşmalar, fikri
mülkiyetin iki temel taşıdır ve halen yürürlüktedir.

Fikri mülkiyet koruması; bilgi, kültür ve eğlence gibi alanlardaki paylaşımı

sağlar ve bunun sonucunda ekonomik ve sosyal kalkınma için lokomotif işlevi
görür. Sonuçta verimlilik ve üretkenlik artar. Fikri mülkiyet korumasının temel
amacı, özgün üretimi teşvik ederek toplumun geleceğim garanti altına almaktır.
Marifet iltifata tabıdır prensibi gereği, yetersiz fikri mülkiyet koruması yeni eser
üretimini, buluş ve yenilik yapma şevkini kırar. Yetersiz konuna, en azından
taklide ve düşük kalitede üretime yol açar. Böyle bir crtam, yabancı sermayeyi
de ürkütür. Zira yabancı sermaye, geleceği ülkede fikri mülkiyet haklarına gü­
vence arar. Sonuçta yeterli korumanın olmayışı, o toplumun diğer toplumlarla
olan sosyal, kültürel ve ekonomik rekabetini olumsuz yönde etkiler.

Fikri mülkiyet koruması bilgi paylaşımım da tetikler. Bir buluş, sonraki

araştırma ve buluşlar için yem bir basamak teşkil eder. Patent kelimesi, "<zçı&
olmak, mührü açmak” anlamına gelir. Bir patent başvurusunda tarıfname, bulu­
şu tam bir açıklıkla anlatmalıdır. Aksı halde buluşa patent belgesi verilmez;
verilse dahi bu belge ancak buluşun anlatıldığı kısmına verilir. Bu kuralın ama­
cı, buluş sahibim buluşla ilgili bilgiyi toplumla tam olarak paylaşmaya zorla­
maktır. Zira buluş sahibi, buluşunu kamuoyu ile paylaştığı için kendisine yirmi
yıl süreyle tekel hakkı verilir. Bilgiyi paylaşmak istemeyene ödül de yoktur.
Buluş sahibi, başarılı olabiliyorsa buluşunu “ticari sv” olarak daha uzun bir
süre saklayabilir. Örneğin, Coca Cola içeceğinin özü, 1SS6 tarihinden beıı ticari
sır yasalarıyla (Türkiye’de haksız rekabet kurallarıyla) koruma altındadır.

Fikri mülkiyet korumasının amaçları nedenleri şöyle özetlenebilir:

i) Zihni üretkenliğin toplum tarafından tanınması,

iij Adıl bir rekabet düzeni kurularak buluş ve yenilik faaliyetinin özendirilmesi,
Suluk 39

iii) Teknolojik ve kültürel ilerlemenin desteklenerek fıkır işçilerinin ödüllendi­

rilmesi,

iv) Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi,

v) Kamusal bilgi ve kültür hâzinesinin zenginleştirilmesi,

w) Ar-Ge sonuçlarım açıklanarak teknik bilginin yaygınlaştırılması,

vh) Yabancı sermayenin teşviki,

viü) Uluslararası ilişkiler.

Bu amaçlara ulaşmak için buluş ve yenilik sahiplerine yasalarda öngörülen

sürelerde tekel monopol hakkı tanınır. Öngörülen süre içinde söz konusu buluşu
ya da yeniliği sadece hak sahibi veya onun izin (lisans) verdiği kişiler ticari
amaçla kullanabilir. Bu tekelci hak ise mal ve hizmet piyasalarında rakip şirket­
lere karşı büyük avantajlar sağlar. Örneğin, bir Türk göz doktoru olan Turhan
Alçelik" tarafından geliştirilen ve 2006 yılında CeneAie’de dünya buluş şampi­
yonu olan otomobiller için far buluşunun patentine sahip olan otomobil firması
büyük bir avantaj yakalamıştır. Çünkü bu buluş, uzun ve kısa far ihtiyacını,
kullanıcının hiçbir kontrol düğmesini kullanmadan, yani otomatik olarak gide­
recek kadar önemli bir yemliktir.

Bu çerçevede SMK’da korumanın amacı; marka, coğrafi işaret, tasarım, pa­

tent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunması ve bu
suretle teknolojik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesi şeklinde
belirlenmiştir (m. 1 1).

Fikri mülkiyet koruması, hak sahibinin bireysel çıkarları ile toplumun men­
faatlerini maksimum düzeyde dengelemelıdir. Toplum, buluş veya özgün tasa­
rım sahibine geliştirdiği ürün için belirli bir süreyle tekel imkânı sunar. Tekel­
leşmenin bir sonucu olarak da ilgili ürüne toplum daha fazla bedel öder. Çünkü
tekelleşme fiyatları artırır. Toplum bu bedeli, yapılan buluşu ya da özgün taşa­
nım ödüllendirerek yenilerinin geliştirilmesi için öder. Böylece uzun vadede o
toplumun ekonomisi, yapılan yemlikler sayesinde dünya ekonomileriyle rekabet
edebilir hale gelir. Diğer bir deyişle, serbest piyasa ekonomilerinde iyi işleyen
bir fikri mülkiyet sistemi, uzun vadede herkesin çıkarmadır. Ağır aksak ya da
kötü işleyen fikri mülkiyet sistemi, fayda yerine zarar üretir.

hnps:/Ar.wihpedia.org/wkbTurhan_AI%C3%A7elik#cite_note-1 (son erişim: 17.03.2017)

 İkinci Bölüm
FİKİR VE SANAT ESERLERİ

I. GİRİŞ

Hukuk, toplumsal ihtiyaçları gidermeyi ve insanların bir arada yaşamalarını

kolaylaştırmayı amaçlar. Tarihi sürecine bakıldığında, fikri ürünler üzerindeki hak­
ların korunmasında da aynı amaç göze çarpar. İlk olarak kitaplar üzerinde tanınan
telif hakları, toplumsal hayatın gelişmesiyle birlikte çeşitlilik göstermiş, fikrin ifade
biçiminde çeşitlilik sağlayan beşeri ve teknik gelişime bağlı olarak telif hukukunun
koruma kapsamı da gelişme kaydetmiştir.

Telif hukukunda belirli şartları taşıyan fikri ürünlerden (eserlerden) başka,

kimi yatırım ve emekler de koruma altına alınmıştır. Bu bağlamda 5S46 Sayılı
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), bir taraftan eser üzerindeki malı ve
manevi hakları' koruıken, diğer taraftan belirli yatırım ve emekler üzerindeki
bağlantılı hakları (komşu hakları) da koruma altına almıştır. Ayrıca Türk Ticaret
Kanununun (TTK) ilgili hükümlerine atıf yapılarak, eser vasfı taşımayan, fakat
fikri ürünlerle ilgisi elan ad, alamet, şekil, işaret, resim, ses, mektup, günlük,
hatıra, resim ve portreler için haksız rekabet korumasından da yararlanılmıştır.

Şekil 7: FSEK'in Koruma Konuları

I___ „ I 4 1 1
İcracı Icray FOTCrjram Yayın Film
sanatçılar organize yapımoları kurutuşlar yapımcıları
ederi
rruteşeb
bisleı

Manevi hakların mederi hukuk, sözleşme hukuku ile telif hukuku bakımından geniş bir değer­
lendirmesi için bkz. Tosun. Manevi Haklar 1 vd.
42 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

II. ESER

A. Kavram
İnsanoğlu, akıl ve hayal gücünün ele etkisiyle çok zengin bir düşünme yete­
neğine sahiptir. Bu engin yeteneği sayesinde insanlık sayısız eser üretebilmekte­
dir. Yasa kokucu belirli özellikleri taşıyan kimi fikri ürünleri koruma altına almış­
tır. .Ancak her fikri ürünün korunması mümkün olmadığı gibi gerekli de değildir.
Çünkü getirilen her koruma., aynı zamanda üçüncü kişilerin özgürlüğünü de kısıt­
lar. Bu nedenle hangi fikri ürünlerin hangi şartlar altında korunacağı hususunda
bir hukuk politikası geliştirilmesi gerekir. Bu bağlamda eser olarak korunacak
fikri ürünler, sınırlı sayı (mımems clausus) ile belırlenebileceğı gibi örnek kabi­
linden de sayılabilir. Bu hususta Bern ve TRIPS gibi uluslararası anlaşmalar ile
.AB mevzuatı., yasa koyucuları bağlayıcı hükümler içermemektedir.

1. Eser Sayılmanın Şartları

FSEK'in merkez kavramı eserdir. Eser, eserden dcğan malı ve manevi hak­
ların kaynağım teşkil eder. FSEK 1 B:ye göre eser, sahibinin hususiyetini taşı­
yan ilim-edebiyat, musiki, güzel sanat ve sinema eserlerinden birine dâhil olan
her çeşit fıkır ve sanat ürünüdür. Ayrıca, müstakil eser sahibinin haklarına zarar
vermemek kaydıyla oluşturulan ve işleyenin hususiyetim taşıyan işlenmeler ve
derlemeler de eser kabul edilmektedir (FSEK 6).

Multimedya ürünler ise özel bir eser grubu olarak düzenlenmemiştir. Bun­
lar çeşitli eser gruplarının kombinasyonlarından ibarettir.

Öğretide, bir fikri ürünün eser olarak kabul edilebilmesi için üç temel şart
aranmaktadır:

i) Şekli Şart: Yukarıda belirtilen gruplardan birine dâhil olma,

ii) SübjektifŞart: Sahibinin hususiyetini taşıma ve

iii) Objektif Şart: Tasarrufa elverişli ve üçüncü kişilerce algılanabilir nitelikte

olma.

Bir eserin FSEK’teki şartları yerme getirip getirmediği hususu mahkemece

kendiliğinden saptanacaktır. Önemle belirtelim kı eserden doğan mali ve mane­
vi hakların korunması kayıt, tescil, beyan, tevdi ve benzeri formalitelere bağlı

* Öztan 155.
Nal/Suluk 43

değildir (FSEK 13). Başka bir deyişle, eserin meydana getirilmesiyle telif ko­
ruması kendiliğinden doğar.

o. Şekli Şart

FSEK’te sayılan eser grupları., sınırlı sayı (numerus ciaıısus") ilkesiyle belir­
lenmiştir. Anılan eser gruplarından birine girmeyen bir fikri ürün, FSEK çerçe­
vesinde koruma görmez. Örneğin parfüm, eser grupları arasında yer almadığı
için eser değildir. Burunla birlikte birçok ülke gibi Hodanda ve Fransa'nın telif
mevzuatı eser gruplarını sınırlı sayı kuralına göre belirlemediğinden, anılan
hukuk düzenlerinde parfümün eser olarak korunup konulmayacağı öğreti ve
içtihat hukukunda tartışılmaktadır.

Öte yandan FSEK’te eser gruplan altında sayılan eser çeşitlerinde, sınırlı sayı
ilkesi geçerli değildir. Yani grupların altındaki sayım örnek kabılindendir. Sözgeli­
mi, FSEK 5te sinema eserleri sayılmıştır. Burada sayamadığı halde bir müzik
klibinin görüntüleri, şayet eser niteliğindeyse sinema eseri olarak korunacaktır.

b. Sübjektif Şart

Eser, sahibinin hususiyetini taşımalıdır (FSEK 1 B) Hususiyet şartı; her fikri

mahsulün, FSEK kapsamında korunmasını ve eserlerin diğer fikri ürünlerden
ayırt edilebilmesini sağlar. Hususiyet, her somut olayda uzman bilirkişiler marife­
tiyle belirlenir. Bilirkişiler: aynı tıp eserlerin genel olarak nasıl meydana getirildi­
ğini, sahibinin hususiyetinin esere yansıtılıp yansıtılmadığını, yansıtılmış ise ne­
lerde belirgin olduğunu tespit etmelidir. Hususiyet kavramının açıklığa kavuştu­
rulması, eserin kortuna kapsamını da belirlediği için büyük önem taşır.

Alman mahkemelerinden farklı olarak Yargıtay, hususiyet katranımı ince­

lerken belirli kriterler ortaya koymamıştır. Bu kavram, ya hiçbir açıklama geti-
rılmeksızin tekrarlanmakta ya da özellik? veya orijinallik? gibi kelimelerle açık­
lanmaya çalışılmaktadır. Yargıtay’ın bazı kararlarına göre bir çalışmanın eser
sayılabilmesi için, eser sahibi tarafından meydana getirildiğinin, başka kaynak­
lardan aluıan bir kopya olmadığının ve zihinsel çabanın bir ürünü olduğunun
belirlenmesi gerekli ve yet erlidir3
45.

3 11. HD. 11 02 2002. E 8275/K. 8839 -Suluk/Orhan. C. II, 144

4 TD. 01. 07. 1977. E. 1976/5913. K. 1977/7616 - YKD. C. 4 1978. s 1959
3 11 HD. 11.05 2000. E 3250/K. 4072 Suluk/Orhan. C. II, 126.
6 4 HD. 11.02.1972. E '971/12331. K. 1972/1080-Cevik 17-18: 11. HD. 11.05 2000. E. 3250/K.
4072 - Suluk/Orhan. C. II, 126
44 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Yargı kararlarının aksine, öğretide hususiyet kavramı hakkında yoğun bir tar­
tışına yaşanmaktadır'. Kanaatimizce, hususiyet kavramının anlaşılabilmesi için
FSEK:ın hangi hukuk ailesine (Anglo-Sakson veya Kıta Avrupası hukukuna)
dahil olduğunun belirlenmesi gereklidir. Zira mensup olunan hukuk ailesi, telif
korumasının esaslarını belirler. .Ancak kaynak hukuk yanında zaman içinde geli­
şen hukuk dogmatiği ve yeni düzenlemeler de göz önünde bulundurulmalıdır3.

İçerik anlatını üslup taşıyan her fikri ürün de kcrunmaz. Hususiyet, içe­
rik anlatım üslup ile eşit anlamda olmayıp, bundan fazlasını ifade eder. Hususi-*
4

Hirsch'e göre hususiyetn ’.'artığı için, fikri üründe yaratıcı bir aktivite bulunmalı ve eser sahibinin
özelliği bir şekilde esere yansımalıdır. Bkz Hirsch Fikri Say 12 Eser bir fikri çabanın ürünü olma­
lıdır. Ayrıca eser, herkes tarafından meydana getirilemeyen bir ürün olmalıdır." Çünkü başkalarının
hürriyet alanı, eser sahibi lehine sınırlandırılmaktadır. Ateş de buna yakın bir görüşü savunmakta­
dır Bkz Ateş. Eser 77 vd. Yazara göre bir eserde hususiyetin bmunması demek, "o eserin herkes
tarafından meydana getirilebilecek fikri ürünlerden az veya çok farMı olması demektir
Buna karşılık Arslanlı. onunun uygulama alanının fazla daraltılmaması için eser vasfının çok
ağır şartlara tabi tutulmaması gerektiği görüşündedir. Yazara göre, yaratıcı hayal gücü ve "dü­
şünce istisnadır. Bkz Arslanlı 6. Bu nedenle "bir fikrin veya düşüncenin yeni bir şekil ve sunum
ile ortaya konulması ve fikri üründe nispeten bağımsızlığın bulunması yeterlid’ir. Aynı yönde
Öztrak 16 Erel 52-53: Suluk/Orhan C. I1144
Ayiter karma bir görüş ortaya koymaktadır: Yazara gore bir eser, sahibinin zihni bireyselliğini
yansıtan karakteristik "özellikler taşımalıdır. Ancak bu tanımlama bir eserin onu meydana geti­
renin damgasını taşıyacağı anlamına da gelmez. Yazara göre eser, zihni verim sonucu olan,
başkalarının bu konuda ortaya koyabileceklerinden biraz daha farklı, belirli bir verim değeri ve
düzeyi bulunan bir ürün olmalıdır Bkz. Ayiter. Fikir 40 vd.
Yarsuvat ve Belgesay ise. hususiyeti özgünlük ile eş anlamda <ullanmaMadır. Bkz. Belgesay
13 Yarsuvat 41-43. Arcak bu görüş, yasanın koruma kapsamın oldukça daralttığı gerekçesiy­
le kabul görmemiştir. Gerçekten çok az insanın yapıtı özgün olarak nitelendirilebilir.
Tekinalp ve Ateş hususiyet kavramını, anlatım/üslup ile açıklamaktadır. Bkz Tekinalp. Fikri
Mülkiyet 105 vd.; Ateş. Eser 75 vd Bu görüşe göre. anlatım.-üsup her eser grubunda ve çeşi­
dinde farklı olacaktır. Hususiyetin belirlenmesinde, her eser çeşidi için geçerli bir ölçüt verile­
mez. Bazen bir renk veya şekil verme tarzı, bazen de kelimelerin seçilişleri ve düzeni dikkate
alınır. Bkz. Öztan 94
Öngören/Ceritcğlu ise eser sahibinin kendi emeği sonucunda, var olanlardan önemli ölçüde
değişik bir ürün meydana getirmesini aramaktadır. Yazarlara gore. ortada önemli ölçüde değişik
ürün yoksa taklit ürün var demektir Bkz Öngören,'Ceritoğlu 28
4 FSEK. eser kavramı konusunda bir taraftan. Anglo-Sakson ülkelerinde geçerli olan copyright
sistemini takip etmemede yani bir fikri ürünün eser olarak korunabilmesi için yapılan yatırımı,
külfeti ve masrafı dikkate almayarak bu eylemleri, bağlantılı haklar ve başkaca haklar ile koruma
altına alırken, diğer taraftan eser veya eser sahibini değil: eserden doğan mali ve manevi hakla­
rı kendisine hareket noktası olarak almakladır. Bu nedenle de FSEK'deki eser kavramının
Anglo-Sakson ülkelerindeki copyright sistemi ile Kıta Avrupasınn droit d'auteur sistemi arasın­
da bir yerde: kendine özgü bir konumu bulunmaktadır Aynntılı bilgi için bkz. Nal Probleme 55
vd. Şunu da belirtelim ki. AB'nin telif hukukuna ilişkin olarak şimdiye "kadar yürürlüğe giren do­
kuz "adet uyum yönergesinde de. copyright ile dibit d'auteur sistemi arasında bir tercih yapıl­
mamış bunun yerine, eser kavramı konusunda uyum sağlanmaya çalışılmıştır (http://ec.euro-
pa eu/’internal_market/copyright/acquis/index_ en.htm - son erişim 05 05.2015). Cmeğin bilgi­
sayar programlan veri tabanları ve fotoğrafik eserlerle ilgili hükümlerde çok yüksek koruma
şartlan arayan Almanya ile çok düşük koruma şartlan arayan İngiltere arasında, orta bir yol bu­
lunduğu açıkça görülmektedir Bkz. Bilgisayar Programlan Yönergesi m 1/11: Süre Yönergesi m.
6: Veri Tabanı Yönergesi m.3/1.
Nal/Suluk 45

yetin belirlenmesinde anlatınv'üslup ve nispeten bağımsızlığın yanında, şu üç

unsurun büyük önemi vardır5:

i) Fikri ürünü yaratanın, serbest biçimlendirme alanının varlığı: Serbest

biçimlendirme alanı kavramından, bir fikri ürünü meydana getirmede onu
yaratanın özgürlük alanı anlaşılır. Başka bir deyişle, bir fikri ürünü yaratır­
ken işin maksadı, mahiyeti, doğası ve teknik zorunluluğu başkaca biçim­
lendirme özgürlüğü bırakmıyorsa: yani belirtilen nedenlerle herkes o ürünü
o şekilde biçimlendirmek zorundaysa serbest biçimlendirme alanının bu­
lunmadığı sonucuna ulaşılır'0. Bu durumda eserin varlığından söz edilemez.
Bu yüzden gündelik rutin fikri ürünler, mektuplar ve tarifeler kural olarak
telif hukukuyla korunmaz. Örneğin, bir doğal manzarayı renkler, boyalar
ile şekillendirmede büyük bir biçimlendirme alanı varken, kataloglarda bi­
çimlendirme alanı dalıa sınırlıdır.

ii) Fikri üründe, genelin üstünde bir özelliğin varlığı,

iii) Fikri üründe, amaca uygun olanın üstünde bir özelliğin varlığı.

Önemle belirtelim kı korumanın kapsamını taz/s/yer belirler. Yani husu­

siyetin düzeyi ne kadar yüksek olursa, korumanın kapsamı da o kadar geniş­
ler. Aynı şekilde düzeyin düşük oluşu, korumanın kapsamını daraltır. Bir fikri
ürünün, telif korumasından yararlanabilmesi için aynı alandaki diğer eserlerle
araşma mesafe koyması gerekir. Başka bir deyişle, bir eserin hususiyeti ne
kadar fazla ise o alanda sonradan meydana getirilecek çalışmalarda o eserle
araşma o kadar mesafe konulmalıdır. Bir ressam, kendine özgü bir teknikle
hususiyetini çok üst cüzeyde tablosuna yansıtmışsa: ciğer ressamların da aynı
manzara resmi için, tablolarına o oranda mesafe koymaları gerekecektir. Yarn
sonraki ressamların, kendi hususiyetlerini ortaya koyacak şekilde manzara
resmi yapmaları gerekmektedir. Buna karşılık sözgelimi, kataloglarda serbest
biçimlendirme alanı dalıa dardır. Bu nedenle, genelde rastlanandan veya mak­
sada uygun olandan farklı olarak ortaya çıkan kataloglar, bu özelliği nedeniyle
eser olarak korunabilir. Ancak bir başka katalog, yukarıda sözü edilen tablo
örneğinin aksine, kopya olmadığı sürece bu katalogdan çok da farklı olmak
zorunda değildir. Tam da bu nedenle katalog gibi fikri ürünlerde korumanın
kapsamı dardır.

Schricker/Loewenheim, m.2. No: 28.

’ Bu yönde Öztan 95.
46 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Bu mantık çerçevesinde hususiyet; kompozisyonda., materyalin seçiminde,

kullanım ve düzenleme tarzında, eserin içeriğinde veya şekillendiricinde görü­
lebilir. Bu yüzden hususiyet., her eser çeşidinde ayrı özelliklere bakılarak belir­
lenir. Hususiyetin belirlenmesinde esas olan eserin tamamıdır. Bu noktada
önemli olan husus genel intihadır. Yanı öğeler tek tek ele alındığında hususiyet
sorgulanabilir olsa da, farklı öğelerin bir arada kullanılmasıyla oluşan genel
intiba hususiyeti oluşturabilir.

însanın dışındaki doğa, hayvan ve bitki gibi diğer varlıklar hususiyet şartı
nedeniyle bir eser meydana getiremez. Hususiyet, insanoğluna özgü bir nimet­
tir”. Eser sahibi, eseri meydana getirebilmek için makme ve bilgisayar gibi her
türlü yardımcı araca başvurabilir. .Ancak bu halde eser sahibi, bıçımlendırıci
olarak herhangi bir şekilde ve belirli bir oranda faaliyette bulunmalıdır. Eğer
sonuca, yalnızca teknik araçla (makine ve bilgisayar gibi) ulaşılmışsa ortada bir
eser yoktur. Bu nedenle makinelerle veya bilgisayarlarla meydana getirilen fikri
ürünlerde hususiyetin varlığı, o makineyi kullanan kişinin, sonucu hangi dere­
cede etkilediğine bağcıdır. Örneğin, edebi bir eserin sadece bilgisayar progra­
mıyla başka bir dile çevirisi, işlenme olarak nitelendirilemez. Buna karşılık bir
desinatör, bir tasarım ya da grafiği, resim ve çizgi programları kullanarak mey­
dana getirdiğinde ortada korunacak bir eser vardır'2.

Açıklanan nedenlerle, tabiat güçleri tarafından oluşturulmuş cisimler eser

sayılmaz. Bir kişinin, tabiatın oluşturduğu harikulade bir cismi bulup onu sergi­
lemesi, o cisme eser niteliği kazandırmaz. Bu nedenle, zaten mevcut bir arkeo­
lojik eseri veya cismi çok fazla çaba sarf ederek de olsa bulan kişiyi, eser sahibi
saymak mümkün değildir. Demek ki bulunan veya çıkartılan eserlerin ortaya
konulmasında çaba gösteren kişi ile o eserleri oluşturan kişi (eser sahibi) arasın­
da yasa koyucu çok önemli bir ayrıma gitmiştir12.

Yine folklorik veya anonim ürünlerin tekrarlanması halinde hususiyet yok­

tur. Ancak böyle bir ürünü tekrarlayan kimse, ürüne kişisel, öznel katkı yapmış­
sa, bağımsız veya işlenme bir eser ortaya çıkabilir. Somut olayda bunun tespiti

Son zamanlarda bu anlayış sorgulanmaktadır. ABD de Naruto isrnli bir maymun, şelfi çekmiştir
Fotoğrafın kullanılması üzerine bir hayvansever demeği dava açmıştır. Yerel mahkeme davayı
reddetmiştir. Temyiz aşamasındayken taraflar uzlaşmıştır. Fazla bilgi için bkz Rosati. 973 vd.
* Schricker/Loewenheim, m.2. No: 13.
’ Yargıtay'ın konuya ilişkin isabetli bir kararı için bkz 4 HD 31 07.1977. E. 1976/5913. K
1977/7617-YKD C. IV, S. 12/1978. s 1959-1964. Aksi yönde Tekinalp Fikri Mülkiyet 106: Er­
dem Yetki 42.
Nal/Suluk 47

güçtür'4*. Sözgelimi, 19. yüzyıldan kalma bir eserin tahtadan yeniden heykelini
çıkaran heykeltıraş H, bu heykelin eser sahibi olamaz. Buna karşılık, Anadolu
Ateşi veya Dansın Sultanları adlı dans gruplarının ortaya koyduğu raksta durum
farklıdır. Zira bu halde ülkemizin farklı yörelerine ait ve bilinen folklorik ürün­
lere öznel katkılar yapılmak suretiyle, bunlar değişik bir şekle sokulmaktadır.
Bu yeni raks, hususiyet taşıdığından eser kabul edilir.

c. Objektif Şart

Bir fikri ürün, eser sayılabılmesi için objektif olarak algılanabilir nitelikte ol­
malıdır. Yanı fikri ürünün doğrudan veya dolaylı yoldan algılanabilmesi gerekir. Bu
bağlamda eserin, CD ve DVD player gibi teknik bir cihaz yardımıyla doğrudan
veya dolaylı yoldan algılanması yeterlidir. Ancak koruma için teknik bir cihaza
kayıt zorunluluğu yoktur. Sözgelimi, âşık bir kişinin spontane olarak söylediği şii­
rin, izinsiz şekilde bir başkası tarafından kaydedilerek çoğaltması ve yayımı hak
ihlalidir. Buna karşılık yalnızca sahibinin düşünce dünyasında var olan, henüz ya­
zılmamış ya da söylenmemiş bir şiirin korunması mümkün değildir.

Bu şartı dalıa açık bir şekilde ortaya koyabilmek için Yargıtay'ın karara bağ­
ladığı bir olay ilgi çekicidir'6. Söz konusu olayda davacı, 1966 yılında hükümet
izniyle gerçekleştirdiği kazıdan çıkan arkeolojik bulguları, doçentlik tezinde kul­
lanmayı planlamaktadır. .Ancak davalı, İzm almadan bu arkeolojik bulguların
fotoğraflarını çekmiş ve krokilerim hazırlamıştır. Çektiği ve hazırladığı fotoğraf
ve krokileri, 1972 yılında yayımladığı kitabında, davacıdan izin almadan basmış,
bu nedenle de davacı tarafından kendisine karşı tazminat davası açılmıştır. Yargı­
tay davacının talebini, somut olayda bir eser mevcut olmadığı için reddetmiştir:
Şöyle ki, i) .Arkeolojik bulgular eser değildir. Zira bu olayda davacı tarafından
yaratılmış, böylelikle onun hususiyetini taşıyan eser yoktur'6. ii) Diğer yandan
doçentlik tezi henüz yazılmamış olduğundan korunamaz. Çünkü esen meydana
getirmek için oluşturulmuş düşünce ve yorumlar ortaya konulmadığı, sadece fikir
aşamasında kaldığı sürece korunmaz. Yaratıcı düşünce fikir aşamasında kaldığı
için objektif şart yerine gelmemiştir. Başka bir deyişle, bir fikri ürünün, eser ola­
rak korunması için tasarrufa elverişli bir hal almış, yanı eser sahibinin fikir dün­
yasından çıkarak üçüncü kişilerin algılayabileceği bir aşamaya gelmiş olmalıdır.

54 11. HD. 23.5.1974. E. 1100/K. 1805 - Suluk/Orhan C. II, 281 vd.

'■ 4 HD. 01. 07. 1977. E . 1976/5913. K. 1977/7617 - YKD. C. IV, S. 12/1978. s. 1959 vd
Aksi yönde Tekinalp. Fkri Mülkiyet 106.
4S İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Önemle belirtelim ki objektifşart, bir eserin korunabilmesi için bir eşya üze­
rinde somutlaşması gerektiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Sözgelimi., irticalen (sözlü)
yapılmış bir söylev, spontane bir müzik veya bir tiyatrc gösterisi telif hukukuyla
korunabilir. Yeter kı bunlar üçüncü kişilerin algılayabileceği nitelikte olsun. Öte
yandan bu şarta bağlı olarak sadece tamamlanmış bir eserin korunabileceği sonucu
da çıkarılmamalıdır. Çünkü eğer yukarıda belirtilen şartları karşılayacak düzeye
gelmişse, taslak ve müsvedde gibi hazırlık çalışmaları da eser olarak korunur.

2. Eser Sayılmada Dikkate Alınmayacak Unsurlar

Bir fikri ürünün eser sayılıp sayılmayacağı kararında aşağıdaki hususlar

dikkate alınmaz".

o. Kayıt, Tescil ve Tevdi

Yukarıda da belirtildiği üzere eser sahibinin mali ve manevi haklarının korun­

ması; kayıt, tescil, tevdi ve benzeri formalitelere tabi değildir. Koruma, eserin oluş­
turulması ile birlikte kendiliğinden doğar. FSEK 13 ve S T de öngörülen tescil, kayıt
ve bandrol alınması gibi işlemler bu kuralı değiştirmez Çünkü bu hükümler bir
fikri ürünün eser sayılıp sayılmaması veya korunmasıyla ilgili olmayıp, hakların
takibi, ispatı ve ılılallerın önlenmesine yöneliktir. Özetle, bu formalitelerin ve bü­
rokratik işlemlerin, amaca uygunlukları tartışmalı olsa da, bu formalitelere ve işlem­
lere uymamak bir fikri ürünün eser olarak korunmasını engellemez.

Musiki ve sinema eserlerinin çoğaltılmış nüshalaıı ile kitap gibi süreli ol­
mayan eserler bakımından bandrol zorunluluğu getirilmiştir (FSEK Sİ 1). Eser
sahibi veya hak sahibinin talebi halinde, kolaylıkla ve yasa dışı olarak kopya­
lanma tehlikesi bulunan diğer eser grupları için de bandrol alınabilir. Hak sahip­
liği beyan ve ispat edildiği takdirde, Kültür ve Turizm Bakanlığı veya meslek
birliklerinden bu bandroller temin edilir. Bakanlık, kitap bandrolleri bakımından
YAYFED’i yetkilendirmiştir18.

Eserlerin işaretlenmesi ve sertifika alma zorunluluğu ise FSEK 44’te dü­

zenlenmiştir. .Anılan hükümden de anlaşılacağı üzere, bu yükümlülüklerin yeri­
ne getirilmemesi eserlerin korunmasına bir zarar vermez. İşaretleme ve sertifi­
kalandırmanın amacı, hakların takibi ve etkin bir korumanın sağlanmasıdır'*
45.

Geniş bilgi için bkz. Schricker.'Loewenheim. m.2. No 41 vd

4 Fazla bilgi için bkz. http$:7/www.yayfed org/
5 Kayıt, tescil ve tevdi hakkında fazla bilgi için bkz. Ateş. Eser 99 vd.: Ateş. Tescil 13 vd.
Nal/Suluk 49

b. Yenilik

Fikri ürünün objektif olarak yeniliği önemli değildir. Patent ve tasarım hu­
kukundan farklı olarak burada korunacak olan., eser sahibinin hususiyetini taşı­
yan fikri üründür. Sadece eser sahibinin bakış açısından yeni bir şeyin oluştu­
rulması yeterlidir (sübjektifyenilik). Ancak folklor sayılan ya da anonim eserler
bu kuralın istisnasını teşkil eder. Yani dalıa önce kamuya mal olmuş bir ürünü,
bu durumdan habersiz şekilde yeniden meydana getiren kişi, bu ürün üzerinde
eser sahipliği iddiasında bulunamaz. Zira folklorik ürünler üzerinde, kişilere
münhasır hak tanınmaz13. Ancak bu halde bireysel katkı varsa ve bu katkı, sahi­
binin hususiyetini yansıtacak düzeydeyse sonuç farklıdır.

Öte yandan sübjektif yenilik ilkesi, çift yaratma olasılığına yol açabilir.
Şöyle ki istisnai durumlarda eser sahibi, tamamen bağımsız şekilde, yanı diğe­
rinden İliç bir şekilde faydalanmadan, var olan bir eserin aynısını veya benzerini
bir kere daha yapabilir. Bu tür bir yaratma olgusu, bunu ilk yaratan kişinin telif
hakkını ihlal etmez. Bu halde her iki eser de ayrı ayrı korumadan yararlanır.

c. Amaç

FSEK’le sağlanan koruma tarafsız olduğu için, eserin hangi amaçla meyda­
na getirildiğinin bir c-nemı yoktur. Hususiyet taşıyan fikri bir ürün, kullanım
amacı ve alanına bakılmaksızın telif korumasından yararlanır. Fikri ürünü oluş­
turan serbest biçimlendirme alanının ve ayrıca genelde rastlanalım dışında ya
da amaca uygun olanın üstünde bir özelliğin bulunması burada büyük önem
taşır. .Aksı takdirde sen imalatı yapılan birçok tasarım, telif korumasından yarar­
lanacaktır kı bu sonuç kabul edilemez. Sözgelimi, bir telefon veya USB cihazı,
çok özel ve olağan dışı bir tasarıma sahip olmadığı sürece telif korumasından
yararlanamaz. Buna karşılık spiral şeklinde tasarlanan bir oturma grubu şehir
mobilyası, olağandışı nitelikleri nedeniyle telif korumasından yararlanabilir. Bu
halde önemli olan, hususiyet ve estetik nitelik olup, bu tasarımın insanların
oturma ihtiyacını giderip gidermediği dikkate alınmaz.

d. Kalite

Telif koruması bakımından fikri ürünün edebi, sanatsal veya bilimsel kali­
tesi önem taşımaz. Esas olan, eser sahibinin hususiyetinin varlığı olup ürünün
iyi, kötü, çirkin, kaliteli, kalitesiz gibi özellikleri dikkate alınmaz. Kaldı ki bu

X
Schricker/Krüger. m.73, No 55.
50 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

tür nitelendirmeler öznel nitelik taşır ve zamanla değişebilir. .Ancak güzel sanat
eserlerinde aranan estetik nitelik şartı farklı bir dunundur. Diğer yandan estetik
nitelik açısından da kalite değerlendirmesi yapılmaz; sadece fikri ürünün estetik
duygulara hitap edip etmediği kontrol edilir.

e. Eser Sahibinin Özellikleri

Fikri ürünü meydana getirenin zekâsı, bilgisi., kabiliyeti ve fiziki gücü gibi
nitelikleri önem taşımaz. Başka bir deyişle, bir fikri üründe hususiyetin bulunup
bulunmadığı incelemesinde bilirkişi, söz konusu ürünü meydana getirenin özel­
liklerine değil, fikri ürüne odaklanır.

f. Nicelik

Fikri ürünün niceliği de telif koruması bakımından önemsizdir. İstisnai du­

rumlarda eser sahibinin hususiyetinin belirgin olması şartıyla, kısa reklâm slo­
ganı, iki kıtadan oluşan şiir gibi fikri ürünler de eser olarak korunur. Sözgelimi,
Alman içtihadmda^o^/fzrz'er isminden Folterhilda {İşkenceci Hildctyya çenti­
lerek oluşturulan bir anagram"’ eser olarak korunmaktadır1. Hemen belirtelim ki
bir kelimenin eser olarak koruma altına alınması çok çok istisnai bir durumdur.
Açıklanan nedenle Türkçede bilinen kelimelerin ilk kez bir kışı tarafından kul­
lanılmasından bahisle telif korumasından söz edilemez. Bu yüzden her somut
olay ayrı ayrı değerlendirilmelidir.

g. Masraf ve Giderler

Telif hukukunda eserler bakımından korunan yatının değil, sahibinin husu­

siyetim taşıyan fikri üründür. Yapılan yatırım, belirli şartlar altında bağlantılı
haklar yönünden rol oynamaktadır. Özetle, bir fikri ürünün eser olup olmadığı­
nın tespitinde, söz konusu fikri ürünün ne kadar zaman, emek ya da para harca­
narak meydana getirildiğinin bir önemi yoktur.

h. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırılık

Tarafsızlık ilkesine göre hareket edildiğinden, fikri ürünün yasal veya ahla­
ki sakıncaları, onun eser olarak korunması kararında rol oynamaz. Örneğin, bir
ressamın yağlı boya tablosunda kullandığı boya ve tuval gibi malzemelerin ça­
lıntı olması, bu eserin telif haklarının korunmasına engel değildir. Ahlaka aykırı

*’ Anagram Bir kelime veya cümledeki harflerin yeri değiştirilerek oluşturulan yeni kelime veya
cümledir.
** Kammergericht. GRUR 1971. s. 370.
Nal/Suluk 51

eserler için de bu kural geçerlıdir. Ancak bazı hallerde: kanuna ya da ahlaka

aykırı eserin kullanılması yasalarca yasaklanmıştır. Sözgelimi, FSEK 30 2’de
kamu düzenine aykırı eserlerim ticaret mevkiine konulmasına ilişkin kamu hu­
kuku hükümleri saklı tutulmuştur. Bu duruma örnek olarak TCK 226 ila Basın
Kanununun 20. maddesi sayılabilir.

B. Korumanın Konusu
Eserin yalnızca şeklinin mi, yoksa içeriğinin de mi korunacağı hususu ya­
nında eser parçalarının, henüz tamamlanmamış eserlerin., fikrim yöntemin ve
eser adının da korumaya dâhil edilip edilmeyeceği tartışmalıdır.

1. Şekil ve İçerik

Bir eserin sadece şeklinin mi, yoksa içeriğinin de mi korunacağı öğretide

tartışmalıdır. Bir eserin içeriğinden, bu eserin temelinde yatan fikir anlaşılmak­
tadır. Şekil (biçim) ise iç ve dış şekil olmak üzere ikiye ayrılır. Dış şekil, fikrin
ifade bulduğu biçimi: iç şekil ise bu esen oluşturan düşüncenin ifadesi, ıç düze­
ni, yani kompozisyonudur. İç şekle örnek olarak bilimsel bir eserdeki düşünce
dizini veya bir romandaki olayların akış sırası gösterilebilir.

Bir eserde, korumanın konusu ve şartları birbirinden ayrılamaz. .Aksine bu

iki unsur birbirine bağlıdır. Sözgelimi, musiki ve güzel sanat eserlerinde bu tıp
bir ayırımı yapılamaz Korunan unsur, şekil olabileceği gibi içerik de olabilir.
Şekil ve içerik ayırımında önemli olan, hangi unsurların korunacağı, özellikle de
eserin içeriğinin telif hakkı ile korunabilir olup olmadığıdır. Bu bağlamda ba­
ğımsız ve yaratıcı bir fikri ürünün tüm unsurlarının korunması gerekir. Örneğin,
bir edebi eserde eylemin seyri, karakterler ve karakterlerin rol dağılımı, sahnele­
rin aranjmanı ve senaıyo gibi içeriklerde hususiyet bulunuyorsa bunlara koruma
sağlanır22. Bu koruma, yukarıda belirtilen koşullar varsa, bir pop şarkısının içe­
riği için de istisnai olarak geçerlıdir. Bununla ilgili belirgin örnekler arasında
Genesis müzik grubunun, Foxtrott ve The Lamb Lies down on Broadway al­
bümleri ile The Who topluluğunun Tommy ve Ouadrophenia rock operaları
sayılabilir. Bir başka grubun bu albümlerde yer alan karakterleri kullanarak yeni
bir albüm yapması durumunda telif ihlalidir.

*’ Konuya ilişkin Alman mahkeme kararları için bkz. BGH. GRUR 1999. s. 987 - Laras Tochter:
LG Hamburg. GRUR-RR 2093. s. 234 - Die Pâpstin: LG Hamburg. GRUR-RR 2004. s . 66 -
Harry Potter Aynca bkz Schricker/Loewenheim m.2. No 55 Dreier/Schulze m 2 No: 88:
Ulmer, m. 19. No: 3-4.
52 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

İlmi ve teknik nitelikteki eserler bakımından konuya şöyle yaklaşılmalıdır:

Burada hakka sınır getirmek., bilimsel eserlerde düşüncenin ve öğretinin özgür­
lüğü bakımından zorunludur. Düşünce, tez ve öğretilerin daima tartışmaya açık
olmaları gerektiğinden, bunlar koruma altına almamız. Bunlar, ilk kez eser
sahibi tarafından düşünülmüş olsalar bile, toplumun kullanımına ve yararlanma­
sına açıktır. Bu tür eserlerde sadece somut düşüncenin şekli (biçimi) telif koru­
masından yararlanabilir; içerik korunamaz. Korunmayan unsurlara atıf yapma
zorunluluğu da yoktu:. Buluşlar bakımından patent mevzuatı hükümleri saklı­
dır.

2. Eser Parçalan ve Tamamlanmamış Eserler

o. Eser Parçaları

Eser sahibine tanınan haklar, eserin bütününü ve parçalarını kapsar (FSEK

13 2). Ancak koruma şartları bakımından buna benzeı bir tanımlama yapılma­
mıştır. Bir eserin her küçük parçasının yasal olarak koruma altına alınamayacağı
konusunda görüş birliği vardır". Parça, ıkı şartın birlikte gerçekleşmesi halinde
korunabilir: i) İnsan duyularınca algılanabilir bir birim olmalıdır, ii) İlgili parça
eser sahibinin hususiyetini yansıtmalıdır. Burada eser parçasının büyüklüğü
veya değeri önemli olmadığı gibi korunan parçanın, eserin içinde kendi başına
bağmışız bir bölüm oluşturması da aranmaz. Sözgelimi, bir veya ıkı satırlık bir
şiir, bir düz yazının birkaç satırı, bir tablonun detayları veya bir melodinin belir­
li bir bölümü korunabilir. Ancak kelimeler, resim noktaları veya renk tonları
gibi çok küçük birimler parça korumasına dâhil edilmek suretiyle serbest yaratı­
cılık kural olarak engellenemez.

Eser sahibi, eserin parçalarım birbirinden ayırarak yeni ve bağımsız bir eser
oluşturabilir. Diğer yandan, dijital çağda dijital eserlerin kötü amaçlı kullanımı
ve en küçük eser parçalarının bile ayrılarak yeniden bir araya getirilmesi müm­
kün hale geldiğinden, parça koruması özellikle önemlidir. Açıklanan nedenlerle
dijital teknolojiden de yararlanarak, farklı eserlerin küçük parçalarının bir araya
getirilerek kötüye kullanılması, parça korumasıyla engellenmelidir.

b. Tamamlanmamış Eserler

FSEK:e göre bilgisayar programları, bilimsel eserler ve güzel sanat eserle­

rinin taslakları gibi henüz tamamlanmamış fikri ürünler de korumadan yararla-

24
Schricker/Loewenhein. m 2 No: 66 vd.
Nal/Suluk 53

nır (m. 2 1 ve 4 2). önemle belirtelim ki bu düzenlemelerin tersi yorumundan

(argumenntm a contrario) diğer eser çeşitlerinin ancak tamamlanmış olmaları
halinde korumadan yararlanabileceği sonucu çıkarılmamalıdır. Tamamlanma­
mış eserlerin korunması içim aynen eser parçalarında olduğu gibi algılaııabilir-
lık ve hususiyet şartı aranır.

3. Fikir (İde)

o. Fikrin Kendisi

Fikir, telif hukukuna göre korunmaz (TRIPS 9 2). Bu ilke hem eser yapma
düşüncesi, hem de meydana getirilmiş bir eserin temelindeki fikirler bakımın­
dan geçerlidır:

i) Eser Yapma Düşüncesi: Bir eşyada henüz somutlaşmamış, sadece düşünce

aşamasında kalan çalışmalar korunmaz. Sözgelimi, Bolu Dağı manzaralı bir
resim yapma düşüncesi veya İstanbul konulu bir reman yazma fikri, üçüncü
kişilere anlatılsa dahi korunmaz. Ressam eline fırçayı alıp resini yapmadık­
ça.. yazar romanı yazmadıkça telif korumasından yararlanamaz. Zııa yuka­
rıda koruma şartlarında da anlatıldığı üzere fikri ürün, üçüncü kişiler tara­
fından algılanabilir olmalıdır (objektifşart).

ii) Eserin Temelindeki Fikirler: Meydana getirilmiş ve objektif unsura sahip

bir eserin temelindeki fikirler de korunmaz. Bu husus bilgisayar programla­
rı bakımından yasada açıkça belirtilmiştir. Buna göre, bir bilgisayar prog­
ramının temelinde yer alan bir birimdeki fikirler ve ilkeler korunmaz
(FSEK 2 2). Bu kural bir istisna olmayıp, diğer eser çeşitleri bakımından da
geçerlidir. Örneğin, Almanya'da yaşayan bir Türk, hayat hikâyesinden yola
çıkarak Türklerın orada yaşadığı sorunları işlemek suretiyle, mizahı bir şe­
kilde roman yazmışsa böyle bir eserin varlığı, konusu (Almanya'da Türkle-
rin yaşadığı sorunlar) ve türü (mizah) aynı olan ve fakat olay örgüsü farklı
bir başka romanın yazılmasına engel değildir. Yargıtay da önüne gelen
olayda, bir yazarın eserinde öne sürdüğü kredi kartı fikrini, bir bankanın
kullandığı gerekçesiyle açılan davayı haklı olarak reddetmiştir5. Ancak
başka bir karar aksı yöndedir. Bu olayda davacı, davalı ÎSKÎ’nin, yazdığı
“İstanbul’da Susuzluğa Çözüm" adlı bilimsel eserinden yararlanarak geliş­
tirip uyguladığı projelerle İstanbul'un su olanakların artırdığını, bu nedenle

11. HD. 12.11.2002. E. 8058/K. 10328 - Suluk/Orhan. C II. 1201.

54 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

telif haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Davalı İSKİ, taraflar arasın­
da bir sözleşme bulunmadığım, şehir suyuna beliıli oranda deniz suyu ka­
tılmasının yeni ve özgün bir öneri olmadığını, uyguladıkları projelerde tüm
bilimsel verilerin dikkate alındığım, doğrudan davacının eserinden yararla­
nılmış olmadığını savunmuştur. Yargıtay bu olayda; "... davacının çabala­
rının projey e belidi bir katkı sağladığı hususunun özellikle projey i gerçek­
leştiren firma yetkilileri ve o dönemdeki İSKİ yöneticilerince teyit edildiği,
bu nedenle ilk dava ile talep edilen alacağın hüküm altına alınmasının uy­
gun bulunduğu...” sonucuna vararak davayı kabul etmiştir? Yukarıdaki
bilgiler ışığında bu karara katılma imkânı yoktur.

b. Bilimsel Sonuçlar, Veriler, Teori ve Öğretiler

Bilimsel sonuçlar, veriler, teori ve öğretiler de telif korumasından yararla­

namaz. Bilimsel çalışmanın içeriği bilimsel gözlemlerin sonucu olup kamuya
aittir. Şu kadar ki bilimsel çalışmaların sonuçları, şartları varsa patent mevzua­
tıyla korunabilir.

4. Yöntem (Metot)

Yöntemler telif mevzuatıyla korunmaz. Burada yöntem kavramı geniş an­

lamıyla kullanılmaktadır. Yanı stil ve teknik gibi unsurlar korumadan yarar­
lanmaz. Sözgelimi, bir resim yapma tarzı, resim tekniği, bir şiir tarzı veya şiir
ölçüsü ve belirli bir melodi tarzı korunmaz. Benzer şekilde kısa yorum yönte­
mi de korunmaz. Bunun nedeni; her yem yöntemin tüm topluma ait kültürden
kaynaklanması, korumanın kültürel gelişimi engelleme tehlikesi ve ayrıca
hususiyetin yöntemlerde bulunmayışıdır. Bu konuda İsviçre Federal Mahke­
mesinin (FM) Habla Kararı ilgi çekicidir. Karara kor.u olayda Hans Blaitner,
el armonikaları için bir nota yazma sistemi geliştirmiş ve yontemmi, kendi
adından yola çıkarak Habla olarak isimlendirmiştir. Blattner, kendi yayıne­
vinde Habla sistemi ile notaları basarak üzerine Habla ibaresini yazmıştır.
Başka bir yayınevi, aynı düzeni kullanınca ihtilaf çıkmıştır. İsviçre Federal
Mahkemesi, eser kavramından, bireysel fikri faaliyete dayalı düşüncenin şe­
killendirilme sinin anlaşıldığım, şekillenmenin söz, ses, resim, müzik veya
mimikle olabileceğim, oysa somut olayda bir yöntemin bulunduğunu gerekçe
göstererek davayı reddetmiştir26
27.

26 11. HD. 18.03 2010. E. 2008/10223. K 2O1Q<'2&88.

* BGE 70 11 57 - Tekina p Fikri Mülkiyet 110 dan naklen.
Nal/Suluk 55

5. TV Program Formatı ve Reklâm Konsepti

Son zamanlarda TV program formatları ile reklâm konseptlerıniıı de telif

hukukuyla korunabilırliği yoğun olarak tartışılmaktadır. Birçok Avrupa ülke­
sindeki mahkeme kararları ile Yargıtay1 m kararları birbirine uymamaktadır.
Ayrıca öğretide saxunulan görüşler de farklı yöndedir. Bu tartışmalar da gös­
termektedir kı koruma kapsamına girmeyen bir fıkır veya yöntem ile eserin
korunan parçasını ve içeriğini birbirinden ayırmak güçtür.

o. TV Program Forrr.atı

Konu Türk öğretisinde tartışılmaktadır3. Yargıtay ise somut olaya bağlı

olarak TV program fcrmatlarının korunacağını kabul etmekte., fakat korumanın
ilkelerine yer vermemektedir25. Yargıtay, ne televizyonforman kavramını tanım­
lamış, ne dogmatik olarak bunu bir eser grubu içine dimi ederek sınıflandırmış,
ne de koruma koşullarını belirlemiştir.

Ekonomik açıdan, TV program formatlarının korunabilir olup olmadığı so­

runu büyük önem taşımaktadır. Türkiye’deki büyük TV kanallarının yayınlarına
bakıldığında TV program formatlarını içeren yayınların genellikle prime-timeda
yayınlandığı görülmektedir. O kadar ki bu yayınların birçoğuna, yabancı ülke­
lerden lisans alınmakta veya az ya da çok rakip kanallarda yayınlanan formatla-
ra benzeyen formatlar geliştirilmektedir. TV kuruluşları genellikle bu formatla-
rın hukuken korunduğu düşüncesinden hareket ederek, ulusal ya da uluslararası
lisanslama yöntemini tercih etmektedir.

TV program formatı; “her seferindefarklı bir içeriği olsa dahi temel yapısı
ayın olan, yay ın akışı ve biçimi sayesinde seyirciler tarafından kolayca tanına­
bilen bir televizyon gösterisinin tüm karakteristik özellikleri ”dir°. Bu tanımdan
şu unsurlar çıkarılabilir: i) Programın ismi ve logosu, ii) Tüm yayın akışım be­
lirleyen temel fikir, iii) Program sunucusu tarafından gerçekleştirilen yayının
sunum tarzı, iv) Belirli özellikteki katılımcılar, v) Belirgin bir konuşma tarzı
veya cümlelerin kullanılması, vi) Sinyal müziği ve veya renkleri, vii) Saline
dekorasyonu, viii) Yayının süresi, ix) Programa katılanların katkısı, x) Belirli
tarz kamera çekimleri, xi) Işıklandırma, xii) Bölümler.*
30

" Bkz Çolak Program 1'vd.

Karar örnekleri için bkz Suluk'Orhan C. II. 122 vd.
30 BGH. NJW 2003. s. 2828 - Sendeformat.
55 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Yukarıda anılan kararında Alman Federal Mahkemesi., bağmışız orijinal

öğelerden oluşan özellikli bir konseptı olsa bile.. TV program formatlarının eser
olmadıkları sonucuna ulaşmıştır. Mahkemeye göre;

Genel anlamda bir şov dizisi bölümlerinim birbiriyle ilişkisini ve bağlantı­

sını kuran., içeriğini oluşturan birimleri değil: formatıdır.

ii) TV program formatı ile bir konu hakkında, salt biçimlendirme kuralları
aracılığıyla o konuyu şekillendirmek, hususiyet göstermez.

Bu karar, Alman öğretisinde şiddetle eleştirilmektedir". Diğer ülke mah­

kemelerinin içtihatları göz önünde bulundurulursa, kural olarak TV program
formatlarının, eser olarak korunamayacağı sonucuna ulaşılamaz. Eğer bir for­
mat, hususiyet içeriyorsa, ilke olarak telif korumasından yararlanmalıdır. Ancak
koruma, sadece hususiyeti bulunan birimlerle sınırlıdır Bununla birlikte foıma-
tın tamamı hususiyet taşıyorsa, koruma programın tamamını kapsar. Temel fikir
ve yöntemler ise koruma dışında bırakılır. Bu nedenle her somut olayda, birim­
ler ayrıntılı olarak incelenir. Burada serbest biçimlendirme aiam prensibi,
önemli bir rol oynar22*
.

b. Reklâm Konsepti

Reklâm konseptlerı, telif hukukunda özel olarak düzenlenmemiştir. TV

program formatlarına benzer şekilde reklam konseptlen de hayli tartışmalıdır22.
Tespit edebildiğimiz kadarıyla Yargıtay, sadece reklâm sloganı ve broşürlerin
telif korumasından yararlanacağı konusunda içtihat oluşturmuştur24.

Reklâm konseptıni, slogan ve broşürlerden ayırmak gerekir. Reklâmı veren

firma, reklâm konsepti hazırlarken veya hazırlatırken hedef kitle, satış yöntemi
ve reklâm kampanyasının amacı gibi hususları araştırır. Reklâmın şekillendiril­
mesi safhasında, iletişim stratejilerini ve reklâm argümanlarını geliştirir; ilan,
pano ve sloganlar için taslaklar ve metinler hazırlar. Her somut olaydaki
formülasyon veya biçimlendirme ele alındığında esas olan, fikri ürünün ne denli
yaratıcılığa sahip olduğudur. Sıradan, sadece gerçekleıe dayanan, yetenek içer­
meyen, kalite ve fiyat ihtiva eden fikri ürünler telif korumasından yararlanamaz.

’’ Schricker Herausfor-dsrung 925 vd.: Heinkelein/Fey 381 vd.

’* Kavram için bkz İkinci Eölüm. 2. A. 1. b. dd.
" Bu konuda bkz. Kaya Reklâm 459 vd
24 Konuya ilişkin kararlar için bkz Suluk/Orhan, C. II. 122 vd
Nal/Suluk 57

Alman Federal Mahkemesi, ayrıntılara girmeden reklâm konseptinin eser

olarak korunmayacaâna karar vermiştir35. Buna karşılık Alman öğretisinde,
bireysel özellik taşıyan kendine özgü karmaşık fikri ürünlerin, telif mevzuatıyla
korunması gerektiği savunulmaktadır3*. TV program formatlarına benzer şekilde
bu tür bir konseptın, telif korumasından yararlanması için, eser sahibinin husu­
siyetinin belirli olması gerekir. Ancak koruma, sadece hususiyeti olan unsurlara
sağlanır. Buna karşılık konseptin tamamı hususiyet taşıyorsa koruma da tama­
mını kapsar. Temel fikir ve yöntemler burada da koruma dışında bırakılır.

6. Eserin Ad, Alamet ve Şekilleri

Bir eserin adı, eseri diğer eserlerden ve sair fikri ürünlerden ayırt etme işle­
vi görür. Okuyucu, eserin adına bakarak zihninde o eseri canlandırabilir veya o
eserin içeriği hakkında fikir sahibi olabilir. Bu nedenle eser ismi, ekonomik
bakımdan büyük önem taşır. Bu öneme bağlı olarak da başkasına ait eser ismi­
nin, aynen ya da iltibas oluşturacak şekilde kullanılması veya izinsiz şekilde
değiştirilmesi hukuken engellenmiştir.

.Alamet, esen tanıtan işaret ve sembollerdir. Örneğin, yayınevinin yayınları üze­

rine koyduğu ayırt edici niteliği bulunan resim, şekil, işaret ve semboller böyledır.

Eser nüshalarının şekilleri kavramı ise eser nüshasının içeriğinden bağımsız

olarak dış görünümüdür37. Örneğin, bir kitabın veya albümün kapak şek­
li tasarımı böyledır.

Eserin ad, alamet ve şekillen birden çok yasal düzenleme (kümülatif - çok­
lu koıuma ilkesi) ile korunabilmektedif \

o. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin FSEK S3 Hükmüne Göre Korunması

Yasa koyucu eserin ad, alamet ve şekillerinin korunmasını FSEK’te Çeşitli

Hükümler başlığı altında düzenlemiştir. Bir eserin ad ve alametleri ile çoğaltılmış
nüshalarının şekilleri karışıklığa (iltibasa) yol açacak şekilde kullanılamaz (FSEK
S3 1). Aksi halde tecavüz edenin tacir olup olmadığına bakılmaksızın, TTK 54-
63:te düzenlenen haksız rekabet hükümleri uygulanır (FSEK S3 5). İltibas duru­
mu, eser sahibinden başka tüketiciyi kullanıcıyı da ilgilendirdiği için, yasa koyucu

" BGH WRP 2000. s 202 - Werbefotos.

" Schricker Werbekonzeptionen 821 vd.: Dreier/Schulze, m.2. No: 244.
' Ateş. Eser 408
" Bkz. Birinci Bölüm, 2. H.
55 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

böyle bu düzenlemeye gitmiştir. Eser adının, aynen markada olduğu gibi ayırt
edici bir fonksiyonu icra etmesi, bu düzenlemenin isabetli olduğunu göstermekte­
dir. Böylece eser adları, eser sahibinin hususiyetini taşıyıp taşımadığı ve koruma
süresinin sona erip ermediği dikkate alınmaksızın koruma görür.

Buna karşılık getirilen koruma iltibasa karşı olduğu için, umumi olarak kullanı­
lan ve ayırt edici bir niteliği bulunmayan ad, alamet ve dış şekiller korumadan yarar­
lanamaz (FSEK S3 2). Bu bağlamda Yargıtay, İstanbul Ansiklopedisi isminin konul­
mayacağı sonucuna ulaşmıştır5. Yine hiçbir ayırt edici özelliği olmayan Fikri Mülki­
yet Hukuku Dersleri, Medeni Hukuk gibi ibareler kimsenin tekeline bırakılamaz.

Haksız rekabet hükümleri ile korunan, eserin ad ve alametinin telaffu­

zu ve anlamıdır
.
* Belirtilen unsurların somut olayda karşılaştırılması sonucunda
iltibasın bulunduğu sonucuna ulaşılıyorsa, haksız rekabet koruması devreye
girer. Alman hukukunda yabancı eser adları kullanıldığında anlam aynı olsa bile
telaffuz farklı olduğundan iltibas bulunmayabilir. Örneğin, TV Spielfilm ile 77z
.Mbvfe adlı televizyon programı dergilerinde iltibasın bulunmadığı düşünülmek­
tedir . Ancak markalarla ilgili ülkemizdeki mahkeme kararları esas alındığında
hukukumuzda farklı sonuca varılacaktır. Zira Yargıtay iltibas kavramını geniş
yorumlamaktadır. Sözgelimi, Yargıtay Crocodile-Timsah, Prince-Prens ve
Stain Macician-Leke Sihirbazı gibi markaları benzer bulmuştur1.

Bir eserin adı, aynı çeşit eserlere isim olarak konulamayacağı gibi, başka
çeşit eserlere de verilemez. Örneğin, ayırt edici nitelikteki bir kitabın adı başka
bir kitaba konulamayacağı gibi, bir sinema eserme de verilemez.

FSEK S3:e göre koruma, iltibasın bulunup bulunmadığına bağlı olduğun­

dan bir eser adı, iltibası önleyecek şekilde ek yapılarak kullanılabilir. Buna kar­
şılık umumi olarak kullanılan ve ayırt edici niteliği bulunmayan ad, alamet ve
dış şekillere yapılan ek ve ilaveler ile ayırt edici bir özellik oluşturulmuşsa,
bunlar da korumadan yararlanır. Bu korumanın, oluşturulan bu ayırt edici özel­
liklerle sınırlı olacağı ise aşikârdır.

Korumanın kapsamını ad, alamet ve şeklin ayırt edici gücü belirler. Bir
isim ne denli orijinal ve dikkat çekici ise ayırt edici niteliği o ölçüde güçlü ola-

39 11. HD. 05.05.1998. E 415/K. 3135 - Suluk/Orhan. C. II. 492 vd. özellikle 493-494.
" Hirsch. Fikri Say 22. Ayiter. Fikir 84
41 OLG Hamburg ZUM 1992, s. 507: Dreier'Schulze m 2. No: 118
'* Kararlar için bkz. Suluk'Orhan C. II. 477 vd.
Nal/Suluk 59

cağından, korumanın kapsamı da o denli genişler. Çok orijinal olmayan isimlere

yapılacak küçük eklemeler veya değişiklikler ise iltibası önlemeye yetecektir.
Mahkemeler aşağıdaki gazete ve dergi isimlerinde iltibas tehlikesi olduğunu
kabul etmiştir: 24 Saat - Yeni 24 Saat; Turkish Daily News - Turkish News:
Hedef - Hedef Puan; Vakit - Beklenen Vakit; Öz Elazığ Haber - Öz Elazığ43.

b. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin Eser Olarak Korunması

İstisnai hallerde ad. alamet ve şekiller bir eserin kortuna şartlarım taşıyabilir.
Bu durumda ad: edebi; alamet ve şekiller ise güzel sanat eseri olarak korunur.

Burada dış ve iç koruma birbirinden ayrılmalıdır. Dış korumadan maksat,

FSEK 83’ün yanı sıra eser adının, eser olarak üçüncü kişilere karşı korunup
korunmayacağı sorunudur. İç korumadan maksat, eser sahibinin eser adı konu­
sunda malı hak elde edenlere (örneğin, yayınevine) karşı koruma anlaşılır. İç
koruma, daha çok yayın neşir sözleşmesiyle ilgili bir scrundur.

aa. Dış Koruma

Eser adının dış koruması, kelime sırası şeklinde edebi eser olarak düşünü­
lebilir. Bununla birlikte eser adlarının, edebi eser olarsk korunması çok istisnai
bir durumdur. Eser parçaları anlatılırken de vurgulandığı üzere, sadece birkaç
kelimeden oluşan eser unsurları, hususiyet taşıdığı zaman korunabilir. Bu tür
durumlar istisnaen mümkündür. Aynı durum, eser adları bakımından da geçerli-
dir. Çünkü eser adları, genelde ya bir iki kelime veya cümlecikten ya da cümle­
den oluşmaktadır. Alman mahkemeleri çoğunlukla eser adlarının, eser olarak
konulmayacağına karar vermektedir: Sherlock Holmes; Der 7. Sinn= Yedinci
Duygu; Texas Bill, D?r Bericht einer Siebzehnjâhrigen= Onyedı Yaşındaki Bir
Kızın Raporu; Herzen haberi keirıe Fenster= Kalplerin Pencereleri Yoktur. Buna
karşılık şu adlar eser olarak korunmuştur: Wien, du Stadt meiner Trâume= Vi­
yana, Sen Rüyalarımın Kenti; Der Mensch lebt nıcht vom Lolın alleın= İnsan
Sadece Maaşla Yaşayamaz". Yargıtay da kural olarak hususiyetin bulunması
durumunda eser adının, eser olarak korunabileceğim kabul etmektedir5.

Eser isimlerinin, grafiksel şekilleri ayrı bir konudur. Bu şekildeki eser isim­
leri hususiyet ve estetik niteliğe sahipse, güzel sanat esen olarak korunacaktır.*45

Bkz İkinci Bölüm. 2. 8, 2, a

" Kararlar için bkz. Schricker.' Loewenheim. m.2. No 69
45 7. CD. 17.6.1980. E. 2877/K. 3052 - Suluk/Orhan. C. II, 1064-1065.
60 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

bb. İç Koruma

Eser adının iç koruması, eser sahibinin esere ad vermesi ve kamın a sunmasıyla

alakalıdır. FSEK S3 ve diğer hükümlerde iç koruma düzenlenmemiş olmakla birlik­
te eser sahibinin, eser üzerindeki hâkimiyeti nedeniyle, eserme ad verme ve bu adla
kamuya sunma yetkisine sahip olduğu kabul edilir. Bu yetki, FSEK 14 ve 15’te
düzenlenen adın belırtimesı ve kamuya sunma hakkından doğmaktadır.

Diğer yandan FSEK 16’da eserde değişiklik yapmayı önleme hakkı düzen­
lenmiştir. Bu düzenlemenin, eser adında yapılacak değişiklikleri menetme hak­
kını da içerdiği kabul edilmektedir46.

Eserde ve eserin adında değişikliği önleme hakkı, manevi bir hak olması
nedeniyle, mali hakların devredilmesinden sonra dahi eser sahibinde kalır.

c. Eser Ad, Alamet ve Şekillerinin Diğer Yasalara Göre Koıunması

Yukarıda da işaret edildiği üzere eser ad, alamet ve şekilleri birden çok ya­
sal düzenlemeyle korunabilir (kümülâiif koruma). Yeter ki somut olayda ilgili
yasal düzenlemelerde aranan şartlar bulunsun.

Süreli yayın isimlerinin korunması, ayrıca Basın Kanununda düzenlenmiş­

tir (m. 9).

Bir eserin ad, alamet veya şekilleri, mal veya hizmetin kaynağını belirle­
mede ayırt edici nitelik taşıyorsa, marka mevzuatı ile de korunabilir.

Diğer bir koruma olasılığı ise tasarım mevzuatıyla gerçekleşebilir. Tasarım

mevzuatı yeni ve ayırt edici nitelikteki ad, alamet ve şekillerin tasarımı, yani
görünümünü koruma altına almıştır.

Son olarak belirtelim ki şartların varlığı halinde FSEK S3’ün yollamasıyla

haksız rekabete ilişkin TTK 54 ve devamı hükümleri de burada uygulanabilir.

III. ESER ÇEŞİTLERİ

Sınırlı sayı ilkesi (mımerus clausus) uyarınca FSEK’te eserler, dört ana ka­
tegoriye ayrılmıştır: i) İlim ve edebiyat eserleri, ii) Musiki eserleri, iii) Güzel
sanat eserleri ve iv) Sinema eserleri. Bu sayılanlar sınırlı sayıda olmakla birlik­
te, bunların altında yer alan eser çeşitleri örnek kabilinden belirtilmiştir. Öte
yandan, işlenme ve derlemeler de eser kabul edilmiştir (FSEK 6). Buna karşılık

4e
Tekinalp. Fikri Mülkiyetin.
Nal/Suluk 51

multimedya ürünler, farklı eser gruplarının kombinasyonu olup, ayrı bir eser
grubu sayılmaz. .Ancak multimedya ürün içindeki tek tek unsurlar, şartların
varlığı halinde eser olarak korunur.

A. İlim ve Edebiyat Eserleri

İlim ve edebiyat eserleri grubunda yer alan eserlerin temel özelliği, dil ile ifade
edilmeleridir. Yani bunların eser olarak konulmaları için içeriği, işledikleri konular
ya da bilimsel veya edebi değeri önemli değildir (FSEK 2). Yeter kı bunlarda husu­
siyet bulunsun. Dil ile ifadenin sözlü ya da yazılı olması önemsizdir. Açıklanan
nedenle bu kategorideki eserlerin yazıyla veya başka şekilde tespit edilmesi sonucu
etkilemez. Bu nedenle vaaz, nutuk ve konferanslar da korunmaktadır.

1. Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler ve Bilgisayar Programları

Hangi şekilde olursa olsun dil ile ifade edilen fikir ve sanat mahsulleri,
edebi eser sayılır. Dil ile ifade edilebilen bütün düşünce ve duygular - bunların
edebi, bilimsel, sosyal, siyasi veya dini olup olmadığına bakılmaksızın - koru­
madan yararlanır. Düşünce ve duyguların hangi dil ya da ne tür söz veya işaret
(örneğin rakam, şekil veya formül gibi) ile anlatıldığı önemsizdir/' Ancak dil,
bilgi iletimi için değil de başka amaçlarla kullanılıyorsa, dil ile ifade edilen bir
eserden söz edilemez. Örneğin, bir anlam ifade etmeksizin, harfler kullanılmak
suretiyle bir figür oluşturulmuşsa durum böyledir. Somut olayda şartları varsa
figür, güzel sanat eseri olarak korunabilir.

FSEK 2.1, b. rde korunacak eserler arasında; hem roman, kısa roman, anla­
tı, şiir gibi klasik edebiyat eserleri; hem de senaryo, nutuk, röportaj ve söyleşi gibi
eserler bulunmaktadır. Ayrıca şarkı sözleri (güfte), köşe yazıları, gazete makalele­
ri, skeçler ve sahne eserleri de dil ile ifade edilen eserlerdendir. Hatta dava dilek­
çeleri, sözleşmeler, kullanım kilawzlari, programlar, tabelalar, reklâm broşürleri,
sloganlar ve mektuplar da bir eserin koruma şanlarım yerine getirdikleri takdirde
prensip olarak dil ile ifade edilen eserlerden sayılır. Tekrar hatırlatalım ki sadece
hususiyeti bulunan çalışmalar telif korumasından yararlanır.

FSEK'te 1995 tarihinde yapılan değişiklik sonucu bilgisayar programları da dil

ile ifade edilen eserlerden sayılmıştır. Özel öneminden ve konuya ilişkin özel dü­
zenlemelerden dolayı bilgisayar programları aşağıda (İkinci Bölüm, XIII) ayrıntılı
olarak anlatılacaktır.

Tekinalp. Fikri Mülkiyet 114.

62 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

2. Raks, Koreografı ve Benzeri Sahne Eserleri

FSEK:te rakslar, koreografıler, pandomimler ve sözsüz sahne eserleri ko­

ruma altına alınmıştır [m. 21, (2)]. Sözsüz saline eserleri kavramı, burada salt
lâfzî yorumla daraltılmamalıdır. Esasen sözlü ve müzikli şaline eserleri de ko­
runmaktadır; bu düzenlemeden maksat, eser olma koşulunu yerine getirdikleri
takdirde, söz ve müziğin ayrıca korunacağıdır.

Bu eser çeşitlerinin, FSEK 2 altında anılması isabetli değildir. Burada ifade

aracı konuşulan dil değil, beden dilidir. Açıklanan nedenle bu düzenlemedeki
sayım homojen değildir. Burada telif hukuku ile korunması gereken, hareketler­
le ifade olunan duygu ve düşüncelerin sergilenmesidir. Bu husus, rekabetin ön
planda olduğu sportif ve akrobatik performanslarda göıülmez. Bu yüzden futbol
maçı ve buz hokeyi gibi sportif faaliyetler eser olarak korunmaz. Buna karşılık
buz pateni gösterileri sınırda bir örnektir. Burada sportif performansın mı, yoksa
jüriyi ikna etmeye ve rakipleri geçmeye yönelik olarak hareketlerdeki duygu ve
düşünce beyanının mı ön planda olduğu, somut olaya bakılarak belirlenir.

3. İlmi ve Teknik Nitelikteki Fotoğraflar, Haritalar, Çizimler ve Maketler

Bedii vasfi (estetik niteliği estetik değeri) bulunmayan ilmi ve teknik nitelikteki
fotoğraflar, halitalar, planlar, projeler, çizimler ve krokiler; coğrafi, mimari ve
topografıye ait maketler, mimarcılık ve şehircilik tasanın ve projeleri; endüstri,
çexxe ve sahne tasarım ve projeleri eser olarak korunmaktadır (FSEK 21, b. 3).
Sayılan örneklerden de anlaşılacağı gibi bu tür eserler iki veya üç boyutlu olabilir3.

Teknik ve ilmi nitelik kavramı, öğretici ve açıklayıcı içerik olarak anlaşıl­

malıdır'5. Buna karşılık öğretide uygulamay ı sağlayıcı içeriğin de teknik ve ilmi
nitelik olarak kabulü53 aşağıda belirtilen örneklerde görüleceği gibi sakıncalı
olup, bizi hatalı sonuçlara götürebilir.

Hususiyet şartı açısından bu tür eserler için katı kurallar getirilmemekle bir­
likte, bunlarda da hususiyetin varlığı aranmaktadır. İhtilaf halinde bilirkişi, hu­
susiyetin bulunup bulunmadığını, bulunuyorsa eserin hangi öğelerinde bulun­
duğunu tespit etmelidir. Bu eserler, ilmi ve teknik nitelikte olup bilgi iletmeye
hizmet eder. Sözgelimi, roman yazarının serbest biçimlendirme alanı olabıldi-

'' Bu konuda bilgi için bkz Hamamcıoğlu 29 vd.

Schricker/Loewenheim, m.2. No: 192.
Arslanlı 19-20: Tekinalp. Fikri Mülkiyet 124: Kaya Şehir Planlan 324 Ateş Eser 187.
Nal/Suluk 53

since geniştir. Buna karşılık burada nicelenen eserlerin bilgi iletme misyonu
bulunduğundan., biçimlendirme alanı dalıa sınırlıdır. Bu nedenle anılan çalışma­
lar: bir taraftan eser olarak korunma eşiğine kolay ulaşabilirken, diğer taraftan
koruma kapsamı dardır. Bizim de katıldığımız yaygın görüşe göre, FSEK 21, b.
3 de sayılan eserlerde ve FSEK 2 1, b. l’e giren dil ile ifade edilen ilmi eserler­
de içeriğin, yanı teorinin, bilimsel buluşların ve verilerin telif mevzuatıyla ko­
runması tamamıyla reddedilmelidir”.

İlmi ve teknik nitelikteki eserlerde korunacak unsur sadece şekildir. Bunun

sonuçları hukuki bakımdan önemlidir. Şöyle ki; FSEK 2 1 ile örneğin bilimsel
plan, proje ve maketler uygulanmak suretiyle eşya yapılmasına karşı telif koru­
ması getirilmemektedir52. Bu türden bir koruma ancak plan, proje ve maketlerin
sanatsal özelliklerinin ağır basması ve böylelikle de bunların ilmi ve teknik eser­
ler yerine, güzel sanat eserleri grubuna girmesi halinde mümkündür. Konu iki
örnekle şöyle açıklanabilir:

i) Tasarımcı Mehmet Kurnaz., özellikle yüksek dalgalarda hızla yol almayı

sağlayan özel bir gemi gövdesi tasarlamıştır. Süper Hızlı Tersanesi de
Mehmet Kurnaz' dan izin almaksızın bu tasarımı kullanarak tam da böyle
bir gövde inşa eder. Mehmet Kurnaz telif haklarının ihlal edildiğini ileri sü­
rer. Haklı mıdır?

»9 Mimar Gül Güzelsever, özelliği mantar başına benzeyen bir bina tasarla­
mıştır. Uygulamaya yönelik öncelikleri bulunmayan bu tasarım, özel esteti­
ği ile öne çıkmaktadır. FfzzZz İnşaat Şirketi ise bu binanın planları uyarınca
bir bina inşa eder. Bu durumda Gül Güzelseler, telif haklarının ihlal edil­
diğini iddia edebilir mı?

îlmı ve teknik mahiyetteki eserlerin korunması (FSEK 2 1, b. 3) ile güzel sanat

eseri niteliğindeki tasarımların korunması (FSEK 4) arasındaki esaslı fark, koruna­
cak nesnenin kendisinde görülür. İlmi ve teknik nitelikteki plan veya tasarımlarda
yalnızca bu nitelikteki çizimler korunurken, güzel sanat eseri teşkil eden tasarımlar­
da, tasvir edilen eser konulmaktadır. Bu nedenle söz konusu plan, proje ve veya
tasarımların, hangi eser grubuna gireceğini tespit etmek büyük önem taşır. Bu nok­
tada belirley ici olan, fikri üründe hangi niteliğin baskın olduğudur.

'' Bu yönde Arslanlı 41; Ayiter. Fikir 48 Aksi yönde Tekinalp, Fikri Mülkiyet 115 vd.
=* Schricker/Loewenhein. m2 No: 194 Dreier/Schıılze m.2. Nd 223: BGH GRUR 1979 464
vd. - Flughafenplane EGH GRUR 1935. 129 vd. - Elektrodenfabrik.
64 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

îlk olayda tarif edilen genıı gövdesi estetik bir niteliğe de sahip olabilir. .Ancak
öne çıkan özelliği bilimsel ve teknik niteliğidir. Çünkü bilgilendirme ve eğitme
anlamında bir bilgi aklarımı ön plandadır. Yani xliksek dalgalarda da yüksek hıza
erişmek için geminin nasıl şekillendirilmesi gerektiği sorunu çözümlenmektedir.
Burada estetik şekillendirme ön plana çıkmamakta, bilakis en fazla ikincil bir amaç
teşkil etmektedir. Bu nedenle gemi gövdesinin tasarımı, FSEK 2 1, b. 3’ deki an­
lamda sadece çizim olarak korunmalıdır. Mehmet Kurnaz, tasarımının gemi inşasını
konu alan bir dergide izni olmadan yayımlanmasını engelleyebilir. .Ancak tasvir
edilen içerik ya da nesne korunmadığından ve böylelikle de taklide karşı harekete
geçilemeyeceğinden Süper Hızlı Tersanesine karşı herhangi bir talepte buluna­
maz1’2. Buna karşılık patent, faydalı model ve tasarım mevzuatı hükümleri saklıdır.

Mantar biçimindeki binanın tasviriyle ilgili olayda ise durum bambaşkadır:

Bu tasarımda belli ki estetik nitelik ağır basmakta olup, FSEK 4 1, b. 3 uyarınca
bu tasarım güzel sanat eseri olarak korunacaktır. Böylelikle koruma nesnesi tasa­
rımda tasvir edilen eser olup, Gül Güzelseler in izni olmaksızın bu tasarımın
taklit edilmesi telif haklarının ihlali anlamına gelecektir. Yukarıdaki örnekte Gii'i
Güzelsever, mimar olarak özelliği mantar başına benzeyen bir bina tasarlamıştır.
Bu tasarımın estetik değeri, yanı sanatsal özelliği olduğu için /fzz/z İnşaat Şirketi
bu bina planları uyarınca GöZsever den izin almadan bina inşa edemeyecektir.

Aynı kural mimarlık tasarım, maket ve projeleri için de geçerlidir. Bunlar

başkasının tasarım, maket ve projesi kullanılarak inşa edilirse, FSEK 2 1, b. 3 ten
doğan haklar değil, şartları -carsa (estetik nitelikteyse) FSEK 4 1, b. 3 ten doğan
haklar ihlal edilmiş sayılacaktır. "... Mimarlık eserlerine ait plan, proje ve kroki­
lerin uygulanması... ” ifadesinin yer aldığı FSEK 22 2'de de bu kastedilmektedir.
Açıklanan nedenle GhzeZsever örneğinde olduğu gibi güzel sanat eseri niteliğin­
deki mimari plan, proje ve krokiler izinsiz olarak kullanılamayacaktır.

B. Musiki Eserleri

1. Genel Olarak

Musiki eserlerinde, eser sahibinin ifade aracı sestir. Eser sahibinin hususi­
yeti: bir ses sıralamasında, belirgin bir bağlantıda, ııtımlendirmede, enstrüman-
tasyonda ya da orkestra düzenlemesinde olabilir. Bursda belirleyici olan genel
izlenimdir. Seslerin ne tür bir araçla çıkarıldığı önemsizdir. Bu nedenle müzikal

Bu yönde Bozgeyik 95 vd Çelik 100.

Nal/Suluk 55

çalışmalarda insan sesinden, doğadaki seslerden, enstriimanlardan, elektronik

olarak üretilen seslerden ya da başka ses kaynaklarından yararlanılabilir. .Ancak
sonuçta ortaya çıkan ürün, eser sahibinin bıçımlendiricı hususiyetim taşımalıdır.
Amaç açısından bakıldığında ise seslerin sinyal sesi ya da cep telefonlarında zil
sesi olarak kullanılması önemsizdir. Ayrıca müziğin, notalar veya gitar tablatürü
ya da bir ses taşıyıcısı aracılığıyla tespit edilmiş olması da hukuki açıdan önem
taşımaz. Önemli olan, ses dizisinin hususi bir yaran teşkil edip etmediğidir. Bu
nedenle doğaçlamalar da korunmaktadır.

Bilgisayar yardımıyla yapılan musiki eserlerinin korunabilmesi için, ortaya

çıkan sonucun, bir ır.sanm biçimlendirme faaliyetine dayalı olup olmadığına
bakılmalıdır. İnsanın bıçimlendirici yaratıcı müdahalesi, belirli oranda bulun­
madığı sürece ortaya çıkan ürün, musiki eseri olarak korunmaz.

Bugün musiki eserleri çok çeşitlidir: Rock, pop, hıp-hop gibi eğlence mü­
zikleri; ilahiler, türküler, şarkılar, klasik müzik parçaları, senfoniler, operalar,
operetler ve hatta zil sesleri birer musiki eseridir.

Musiki eserleri, kompozisyonun bir metin (güfte) içermesinden bağımsız

olarak korunur. Eğer güfte varsa, hem müzik hem de metin musiki eseri olarak
korunacaktır. Diğer yandan metin, edebi bir esere ilişkin koşulları taşıyorsa,
ayrıca ilim-edebiyat eseri olarak da korunur. Güftenin ve bestenin sahipleri
farklı kişilerse musiki eseri, artık bir ortak eser&r
.
* Önemle belirtelim ki ortak
eserden söz edilebilmesi için güfte sahibi ile bestekâr arasında bu yönde anlaş­
ma bulunmalıdır. .Anlaşma yoksa izinsiz işleme -cardır.

Hususiyet bakımından musiki eserlerinde katı koşullar aranmaz. Özellikle

eğlence müziğinde serbest biçimlendirme alanının sınırlı olduğu dikkate alınma­
lıdır. Bu nedenle bu tür müziğin koruma kapsamı da dardır.

2. Melodiler, Motifler ve Temalar

Musiki eserlerinde, biçim ve içeriğin birbirinden ayrılması imkânsızdır.

FSEK 13. 2’de eser parçaları korunmuştur. Öğreti, melodiden; belirli bir kurala
göre sıralanmış ve kulağa hoş gelen, bestecinin kişisel özelliğim yansıtan bir ses
dizisinin sıralamasını anlamaktadır. Hirsch, tamamlanmamış bir ses dizisi ola­
rak melodinin korunmayacağı görüşündedir5. .Ancak geçen süre içerisinde me-

Schricker/Loewenheim. m.9. No: 5: Ateş. Eser 208-211.

” Hirsch. Fikri Say 42.
zz İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

’. Yargıtay da, melodinin

lodının de korunacağı, haklı olarak kabul edilmektedir’3
korunacağı görüşündedir5'. Yargıtay’a göre, Papatya Tango başlıklı müzik ese­
rinin melodisi, izinsiz ve değiştirilmiş şekilde Ona Yağları için televizyon rek­
lâmlarında kullanılamaz55.

Bir musiki eserinin parçası olarak müzikal bir akordun ya da tek tek seslerin
korunması kesinlikle söz konusu değildir. Bir müzik parçasının en küçük kısmı­
nın örnekleme (sampling; yöntemi ile alınarak iktibası, bu nedenle hak ihlali sa­
yılmaz. Alman hukukundan farklı olarak Türk hukukunda, eser sahibinin hususi­
yetini taşıyan en çok tema, motif, pasaj ve fıkır gibi parçaların iktibasına dahi
imkân tanınmıştır (FSEK 35.1,2). Bizce bu düzenleme amaca uygun değildir.

C. Güzel Sanat Eserleri

1. Genel Olarak

Güzel sanat eserlerinin korunmasının koşulu; hususiyetin yanında, bu eser­

lerin estetik değere bedii vasfa sahip olmasıdır. FSEK 4’te güzel sanat eserleri
sekiz bent halinde sayılmıştır. Güzel sanat eserleri bakımından şöyle bir sınıf­
landırma yapılabilir.55

i) Has Güzel Sanat Eserleri: Yağlı boya tabloları, sulu boya tabloları, çizim­
ler ve benzerleri (m. 4 1, b. 1); heykeller, kabartmalar ve oymalar (m. 4 1,
b. 2); grafik eserler (m. 4/1, b. 6); karikatürler (m. 4/1, b. 7); her tür tiple­
meler (m. 4 1, b. 8);

ii) Mimarlık Eserleri (m. 4/1, b. 3);

iii) Uygulamalı Sanat Eserleri: El işleri, küçük sanat eserleri, süsleme sanatı
ürünleri ile tekstil ve moda tasarımları (m. 4.1, b. 4);

iv) Fotoğrafık Eserler (m. 4 1, b. 5).

Sınıflandırmaya bakıldığında, bu eser türünde ifade aracının, şekiller ya da

renkler olduğu görülmektedir.

Mimarlık eserleri, tarihi eserlerle karıştırılmamalıdır. Bir yapıtın mimari

eser olarak korunması için Rumeli Hisarı ya da Sultanahmet Camisi gibi şaheser*
57

" Ayiter. Fikir 53: Erel 64-65: Kınacıoğlu 32: Tekinalp Fikri Mülki/et 124
57 TD. 23. 5. 1974. E 11DJ/K. 1805 - YKD, 1977. s. 675 - 677.
“ 11. HD. 03.07 2000. E 4764/K. 6252 - Suluk/Orhan C. II, 161 vd.
" Bkz Schricker/Loewenheim m 2. No: 131 vd.
Nal/Suluk 57

niteliğindeki tarilıi eserlerle aynı niteliğe sahip olması gerekmez6061

. Diğer yandan
mimarı bir eser, mimar olmayan bir kişi tarafından da meydana getirilebilir.

Uygulamalı sanat eserleri kullanım ve pratik ihtiyaçların karşılanması gibi

bir amaca sahip olmakla., diğer güzel sanat eserlerinden ayrılmaktadır. Örneğin
hususiyeti ve estetik değeri bulunan masa, sandalye, çatak bıçak., bardak ve
lamba gibi eşyalar uygulamalı sanat eserlerindendir. Ancak hususiyet ve estetik
değeri taşıyan bu tür eserlere nadiren rastlanır.

Minyatürler bakımından ise şöyle bir ayırım yapılabilir”: Resim niteliğin­

deki minyatürler has güzel sanat eserlerindendir. Bir şeyin küçültülmüş kopyası
ya da numunesi şeklindeki minyatürler ikiye ayrılmalıdır. Eğer bu çeşit minya­
tür, yapanın hususiyetini taşımayıp sadece aslının küçültülmüş tekrarından iba­
retse ortada eser olarak korunacak fikri bir ürün yoktur. Örneğin, bir caminin
hiçbir değişiklik yapılmadan birebir küçültülmüş versiyonu böyledır. Hiçbir
değişiklik yapılmadan, yani aslına sadık kalmak suretiyle 1 25 ölçeğinde kü­
çültme yapılarak oluşturulan Afiniatürk'deki maketler böyledir. Buna karşılık
eğer minyatürü gerçekleştiren kişinin hususiyeti minyatüre yansımışsa bu du­
rumda ya müstakil eserin bir işlenmesinden ya da FSEK 4 1, b. 4'e göre koru­
nacak bir uygulamalı sanat eserinden söz edilebilir.

2. Estetik Değer (Ntelik)

Estetik değer, bütün güzel sanat eserlerinde aranan bir özelliktir. Yasanın ilk
halinde bedii vasıfterini kullanılmaktayken, 1995 yılında FSEK:te yapılan değişik­
likte estetik değer terimi tercih edilmiştir. Bu değişikliğin hukuki bir değeri yoktur.

Arseverie göre “bedii; örneği olmayan, latif güzel, nadide, güzellik ölçüle­
rine uyan, gözü gönlü okşayan, beğenilen” anlamına gelir. Doktrindeki hâkim
görüş de bu yöndedir62. Bizce bedii vasıftan anlaşılması gereken, güzel sanat
eserinin örneği olmayan, ender, güzel, hoş olması değildir. Zira bu yaklaşım
tarzı, kişisel bir değerlendirmeyi içermektedir. Ayrıca bu yaklaşım tarzı, sözge­
limi kışkırtma içeren ya da çoğunluğun güzellik anlayışına uymayan eserlerin
telif korumasından yararlanamaması gibi bir sonuç da doğurabilir. Böylece telif
koruması, hâkimin ya da bilirkişinin şahsı değerlendirmesine bağlı olarak za­
mana ve kişiye göre değişebilecektir.

" Bu yönde Üstün. İşleme 38.

61 Ateş. Eser 233
" Tekinalp. Fikri Mülkiyet 126: Suluk/Orhan, C. II. 203
65 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Vasıfdeğer/nitelik terimleriyle dalıa çok, bir eserin karakterinin belirlenmesi­

ne ölçü getirilmiştir53. Alman hukukunda olduğu gibi bu ayırıcı özellik., meydana
getirilen eserin, estetik duygu uyandırmak amacıyla seyretme duygusuna hitap
eder64. Burada uyandırma terimi geniş yorumlanmalıdr. Sözgelimi çirkin, hatta
ığrendırıcı bir resim de bu anlamda estetik bir duygu uyandırabilir. Örneğin, res­
sam R, savaşta tahrip olmuş ve parçalanmış bir insan \licadu resmederek keskin ve
grotesk (=tuhaf garip, komik) renkler kullanabilir. Böyle bir çalışma da telif ko­
rumasından yararlanacaktır. Buna karşılık öğretideki hâkim görüşün kabul edilme­
si halinde bu resim, güzel sanat eseri olarak konulamayacaktır. Oysa ressamın
resme bakanlarda, estetik bir duygu uyandırmak istediği ve bu amacına da birçok
kişide ulaştığı düşünülebilir. Resme bakanlar resmi kısmen sevimsiz ve hatta iğ­
renç, kısmen de ilginç bulacak, ancak her halükarda estetJc bir tepki vereceklerdir.

3. Uygulamalı Sanat Eserleri ile Tasarımlar Arasındaki İlişki

o. Sorunun Ortaya Konulması

Uygulamalı sanat eserlerinin korunmasına ilişkin uluslararası yükümlülük

Bern .Anlaşmasından kaynaklanmaktadır (m. 2 1). Yine 1 95 sayılı OKK ile
gümrük birliğinin 31.12.1995 tarihinde yürürlüğe girmesinden önce Türkiye,
AB Tasarım mevzuatındaki hükümlere eşdeğer bir düzenleme yapmayı taahhüt
etmiştir. Ayrıca 1 95 sayılı OKK gereği, gümrük birliği yürürlüğe girmeden
önce Türkiye’nin tasarımlara ilişkin TRIPS 25 ve 26. maddeye uygun düzenle­
meler yapma yükümlülüğü de vardır. Türkiye, anılan yükümlülüklerini yerine
getirmek için 1995 tarih ve 554 sayılı EndTasKHK’yı kabul etmiştir.
10.01.2017 tarihinde ise bu KHK’nın yerini 6769 sayılı SMK almıştır.

Mülga EndTasKHK yürürlüğe girinceye kadar tasarımlar, FSEK 4 1 ve

TTK’nın haksız rekabete ilişkin hükümleri çerçevesinde korunmuştur. Güzel sanat
eserlerinin, başka mevzuat hükümlerince korunup korunmadığına bakılmaksızın
telif hukuku ile korunacağı açıkça hükme bağlanmıştır (FSEK 4 2). Tek koşul, bu
tül- çalışmaların, sahibinin hususiyetini taşıması ve estetik nitelik arz etmesidir.

FSEK 2 1, b. 3’te "... endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri”, FSEK

4 l,b. 4’deki tekstil ve moda tasarımları, FSEK 4 1, b. 6’da grafik eserler,
FSEK 4 1, b. 7’de karikatürler ve son olarak da FSEK 4.1, b. 8’de her tür tiple-

" Hirsch. Fikri Say 44.

=' BGH. GRUR 1992. s. 698 - Alf; BGH. GRUR 1979. s. 336 - Brombe&rieuchte: Kammergericht
GRUR-RR 2031. s. 293- Bachforelle Schricker/Loewenheim m 2. No: 134-136.
Nal/Suluk 59

/neferden söz edilmektedir. Yine 1995 yılında yeniden kaleme alman FSEK
4/2’de kroki, resim, maket, tasarım ve benzeri eserlerin sınaî maketler ve resim­
ler olarak kullanılmasının, bunların eser olma özelliklerini etkilemey eceği
hükme bağlanmıştır. Tasarım hukuku ile telif hukukunun bu birlikteliği, Türk
hukukunda yeni bir durumdur. Bu nedenle tasarım hukuku ile telif hukuku ara­
sında ne tür bir ilişkinin bulunduğu belirlenmelidir.

b. Sınırların Belirlenmesi

FSEK 2 3 ve 4.1, b. 4 ile mülga EndTasKHK’da ve yine SMK’da aynı te­

rimin kullanılması kafa karıştırmaktadır. .Ancak FSEK’te, 1995 ve 2017 yılla­
rında yapılan değişiklik sürecine ve her üç yasal düzenlemenin anlam ve amacı­
na bakıldığında, FSEK ile mülga EndTasKHK ve SMK’da yer alan tasarım
teriminin aynı anlamda kullanılmadığı söylenebilir.

Gerçekten FSEK 2 1, b. 3’te yer alan tasarım kavramı, tasanm hukukunda­

ki anlamıyla kullanılmamıştır. Buna karşılık tersinden hareket edilerek, başka
ürünlere ilişkin tasarımların FSEK ile korunamayacağı sonucu da çıkartılmama­
lıdır. Kanun koyucu tasarım hukukuyla araşma belirli bir sınır koymayı düşün­
meksizin güzel sanat eserlerinde yaptığı değişiklikle yalnızca kanunu günümüz
koşullarına uyarlamayı amaçlamıştır. Böylelikle FSEK çerçevesinde, tasarımla­
rın hukuki durumunda bir değişiklik olmamıştır. Örneğin, sınaî ürünlere ilişkin
endüstriyel tasarımları, önceden olduğu gibi bugün de “SEK 4 1, b. 4’te belirti­
len küçük sanat eserleri başlığı altında düşünmek mümkündür. Yine aynı bent­
teki tekstil ve moda tasarımları her ıkı mevzuatın korumasından yararlanabilir.

Özetle, hukukumuzda bu ıkı hukuki koruma biçimi arasındaki ilişkinin de­

ğerlendirilmesinde yaşanan belirsizlik bugün de sürmektedir’1’. Bugün Türk
Patent tarafından tecil edilen endüstriyel tasarımların sayısının hayli fazla oldu­
ğu düşünülürse, uygulamada konunun açıklığa ka\-uşturulmasının önemi kendi­
liğinden anlaşılacaktır’6.

Konuya ilişkin .Alman Federal Mahkemesi, 2013 yılında verdiği Birthday Train
(Geburtstagszug) Âhram/a, uygulamalı sanat esen - tasanm ilişkisini yemden belir­
ledi5'. .Alman Federal Mahkemesi, bu kararıyla eski içtihadını değiştirdi. Bu karara
göre 2004 yılından itibaren .Alman Tasarım Kanunundaki önceki düzenlemeden

” Ayrıntılı bilgi için bkz Suluk. Tasanm 585 vd.

" Ayrıca bkz. Beşinci Bölüm, X. A.
67 BGH. 13.11.2013,1 ZR143/12-GRUR 2014 175 vd.
70 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

farklı olarak, bir tasarımın sanat eseri sayılabilmesi için artık belirli bir biçimlendir­
me yüksekliğinin bulunması yerme sadece farklı olması aranmaktadır. Eski düzen­
lemeye göre Alman içtihadı, bir tasarımın aynı zamanda uygulamalı sanat eseri ka­
bul edilebilmesi için tasarımcının hususiyetinim yani tasarımcının tasarıma kendin­
den kattığı özelliklerin, has güzel sanat eserlerine göre daha fazla olmasını arıyordu.
Yeni düzenlemeyle tasarımların uygulamalı sanat esen olarak korunması için bun­
dan vazgeçilmiştir. Başka bir deyişle 2004 değişikliğiyle has sanat eserleri ile uygu­
lamak sanat eserleri bakımından aranacak biçimlendirme kriterleri eşitlenmiştir.
Böylece Birthday Train Kararına kadar .Alman içtihat hukukunda benimsenen tasa­
rım hukuku - telif hukuku arasındaki kademeli ilişki kaldırılmıştır.

Mehaz hukuktaki bu gelişmenin hukukumuzda ne tür bir etki göstereceği

henüz belirsizdir. Kanaatimizce Türk hukukunda uygulamalı sanat eserleri için
kilit terim estetik değerdir Buna göre estetik değer, yarn sanatsal özellik taşıyan
tasarımlar telif mevzuatıyla korunur. Bir tasarım aynı zamanda yem ve ayırt
edici nitelikteyse kümülatif konuna ilkesi gereği tasarım mevzuatıyla da koru-
nur58. Yeni bir düzenlemeye gidilmediği sürece kanaatimizce Birthday Train
Kararı hukukumuz bakımından uygulanabilir değildir.

4. Fotoğrafik Eserler ve Slâytlar

1995 tarih ve 4110 Sayılı Yasa ile yapılan değişiklikle FSEK 4 1, b.5’te
fotoğrafik eserlerin yanında slaytlar da sayılmaktadır. Böylece estetik niteliğe
sahip slaytlar, güzel sanat esen olarak korunacaktır. Ayrıca FSEK 2 1, b. 3
uyarınca ilmi ve teknik nitelikteki slaytlar da bilimsel eser olarak korunur. .An­
cak teknolojideki gelişmeler karşısında slayt gibi taşıyıcı bir materyalin yasada
sayılması isabetli olmamıştır. Zira fotoğraf eserlerindeki belirleyici usul, ışık
enerjisi kullanılarak üretilen resimlerdir. Bu yüzden dijital fotoğraflar da şartla­
rın varlığı halinde güzel sanat ya da ilmi ve teknik eser olarak korunmaktadır.

5. Karikatürler ve Her Tür Tiplemeler

Karikatür; bir kişi, eşya ya da olaya ilişkin gülünç nitelikteki belirli karak­
teristik özelliklerin, alay ya da yergi (hiciv) yoluyla vurgulanması veya ön plana
çıkartılması suretiyle oluşturulan abartılı çizimlerdir. Örneğin Wait Disney:ın
Micky Mouse'u ve Oğuz Aral'ın Avanak Avni'sı gibi çizgi karakterler böyledir.

es Yargıtay'ın yaklaşımının da bu yönde olduğu söylenebilir. Sözgelimi, Turkcellin Celo Bebekleri­

ne ilişkin içtihadında Yargıtay, üc boyutlu oyuncakların güzel sanat eseri olarak da korunacağı­
na hükmetmiştir. Bkz 11. HD 11.2.2016, 2015/3115. 2016/1333.
Nal/Suluk 71

Tipleme teriminden, bir insanın ya da hayvanın belirli bazı temel ve belirle­

yici özellikleri anlaşılmalıdır. Tipleme; dil ile ifade edilerek, çizilerek ya da
sinema filminde veya tiyatroda oynanarak oluşturulabilir.

Yasada geçen tipleme teriminden, belirli bazı temel özelliklere sahip insanlar
anlaşılmalıdır. Yasadaki "her tür tiplemeler” ifadesiyle, çizgi karakter çizen kari­
katüristin bulduğu tipin korunması kastedilmektedir. 3u düzenleme nedeniyle
aynı tipin baskın özellikleri, yetenekleri ve tipik davranışlarıyla bireyselliği belir­
lenen fıktif (hayali) kişiliği, başka bir eserde izinsiz olarsk kullanılamaz”.

D. Sinema Eserleri
Sinema eseri; herhangi bir şekilde gösterilebilen, birbiriyle ilişkili hareketli
görüntüler dizisidir (FSEK 5). Bu koruma, eserin tespit edildiği materyalden
bağımsızdır. Ayrıca hareketli görüntünün tespit edilmesinde (çekiminde) hangi
kayıt tekniğinin (selüloit tekniği, dijital, elektromanyetik ya da başkaca yeni bir
tür) kullanıldığına ve hangi formatta (dar ve geniş bantlı film gibi) çekildiğine
bakılmaz”. Hareketli görüntü dizisinin içeriği de önemsizdir. Korumanın şartı,
hareketli görüntü dizisinin varlığı ve sahibinin hususiyetim yansıtmasıdır.

Çekimlerde belirli bir çekim tekniğinin uygulanması şart olmadığı gibi, yö­
netmen ve senaryonun bulunması da gerekli değildir. Bir sahnenin filmim spontane
olarak çeken kişinin görüntü kayıtları, görüntünün seçim: ve düzenlemesi ile husu­
siyet yansıtabileceğinden bu şekilde de bir sinema eseri ortaya çıkabilir. Sinema
eserlerine özgü çekim tekniği şartını arayan görüş bunu kastetmektedir7'. Nitekim
FSEK 5’te, günlük olayları tespit eden filmlerin de sinema eseri olarak korunduğu
açıkça hükme bağlanmıştır. Bunların çekimi için normalde ne bir senaryoya ne de
bir yönetmene ihtiyaç •’ardır. Böylece burada da koruma koşulu olarak, eser sahibi­
nin hususiyeti ve görüntü dizisinin varlığı aranır. Bu hususiyet: sözgelimi hem reji­
ye, hem görüntü biçimine ve kurguya (sinema filmlerinde olduğu gibi), hem de
anlatılan konunun özel derleme, seçim ve düzen biçimine bakılarak anlaşılabilir.

Diğer yandan FSEK 8 3’te sinema eseri sahipleri sıralanırken koruma şartla­
rı belirtilmemekte; sadece eser sahiplerinin kimler olabileceği açıklanmadadır.
Ayrıca görüntü dizisinin, sinema eseri olarak korunabilmesi için, FSEK 5’te sıra­
lanan film türlerinden birine girme şartı da aranmaz. Buradaki sayım ömek niteli-

es Tipleme hakkında fazla bilgi için bkz. Ateş. Eser 240-246.

’ Tosun, Sinema 49
Üstün. İşleme 40.
72 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

ğınde olup, tahdidi değildir. Bu nedenle bir tarafta sinema filmleri, diğer tarafta da
estetik, bilimsel, öğretici veya teknik mahiyette olan ya da günlük olayları tespit
eden filmler şeklinde gruplandırma yapmanın hukuki değeri yoktur’2*.

Öğretide öne sürülen televizy on eserleri kavramına da burada değınılmeli-

dır'2. Bu görüşe göre, kısmen dahi olsa tespit yapılmadıkça sinema eserinden
değil, televizyon esefinden bahsedılebileceğı, tespitin yapılmasından itibaren
sinema eserinden söz edilebileceği savunulmaktadır. Bu anlamda canlı yayın bir
sinema eseri değil, bir televizyon eseridir. Bu görüşün savunucularının da kabul
ettiği üzere, kanunda teZevizporc eserleri için herhangi bir referans noktası bulun­
mamaktadır. Dolayısıyla böyle bir ayrım yapılamaz ve yapılmasının da hukuki bir
değen yoktur. Sinema eserleri olarak yalnızca sinema filmleri değil, bunlarla bir­
likte belgeseller, doğa filmleri, bilimsel filmler, reklâm filmleri, dizi filmleri, çizgi
filmler ve benzerlerinin de korunduğu dikkate alınmalıdır. Açıklanan nedenlerle
sinema eserleri yerine film eserleri teriminin tercih edilmesi, korumanın sinema
filmlerine özgü olmadığını belirtmek bakımından daha isabetlidir.

Müzik gösterileri, konuşma, konferans ve benzeri olayların çekimleri, hu­

susiyet ve görüntü dizisi içerdiği takdirde FSEK kapsamında sinema eseri ola­
rak korunabilir.

Çizgi filmler ile görüntü dizisi içeren multımedya ürünler de ekrandaki gö­
rüntüler bakımından sinema eserlerinden sayılır. Ekrandaki görüntünün korun­
ması söz konusu oldukça, bilgisayar oyunları da sinema eserleri grubuna dâhil­
dir’4. Buna karşılık ekrandaki görüntüyü kontrol eden yazılım, bilgisayar prog­
ramı olarak ayrıca koıunur.

Slayt gösterilerinde ya da resim sunumlarında olduğu gibi, bir dizi resmin

basitçe ard arda sıralanması sinema eseri olarak koruma görmez. Zira burada
sinema eserlerinde aranan, birbiriyle ilişkili görümü dizisinden söz edilemez.

£ İşlenmeler, Derlemeler ve Veri Tabanları

1. İşleme Eser Kavramı

Kamuya sunulup sunulmadığına ve telif mevzuatıyla korunup korunmadığına

bakılmaksızın bir eserden yararlanılarak meydana getirilip de bu esere oranla ba­

* Geniş bilgi için bkz. Tosun. Sinema 52-54.

' Erel 53 Tosun, Sinema 152 vd.
Schricker/Loewenheim, m 2. No. 183.
Nal/Suluk 73

ğımsız olmayan fikir ve sanat eserleri işlenmedir. Burada işlenme kabamı derleme­
leri de kapsar şekilde kullanılmıştır. İşlemede, bilinen motiflerden ve eserlerden
tamamen bağımsız (müstakil) bir eser meydana getirilmemekte; yem (işleme) eser
ile asıl (işlenen) eser arasında fark edilebilir derecede bir bağ bulunmaktadır.

İşlenmeler ve derlemeler hususiyet taşımak kaydıyla eser olarak korunur

(FSEK 6). İşleme eser olarak korunmanın koşulu: işlenmenin işleyenin hususi­
yetini taşıması, yanı yaratıcı bir çabanın ürünü olmasıdır. Hususiyete ilişkin
gereklilikler bağımsız eserdekılerle aynıdır. Bu nedenle, güzel sanat eserleri
grubuna dâhil işlenmelerde estetik nitelik; 2. maddenin üçüncü bendindeki iş­
lenmelerde ise ilmi ve teknik nitelik aranır.

Kısaltmalar, eklemeler ve teknik değişiklikler gibi bağımsız eser üzerinde

esaslı olmayan değişiklikler işleme sayılmaz. Örneğin büyüklük, boyut ya da
malzeme değişikliğinde durum böyledir. Yine bir eserin, icracı sanatçı tarafın­
dan yorumlanması işlenme değildir. İcracı sanatçının icrası (yorumu) üzerindeki
hakkı, bağlantılı haklar kapsamında korunmaktadır (FSEK SO).

İşleme eserin çift yüzü vardır: Bağımsız eser sahibi, işleme eser sahibinin
izni olmaksızın işlenmeyi kullanamaz. Diğer yandan işleyen de bağımsız eser
sahibinden izin almadan işlenmeyi kullanamaz. Burada alınması gereken izinler,
yalnızca işleme veya bağımsız eserin ekonomik olarak kullanılmasına yönelik­
tir. Başka bir deyişle, herkes kişisel ihtiyacı için, başkasına ait bir esen izinsiz
olarak işleyebilir. Sözgelimi, bir kişi yabancı dildeki bir eseri, kişisel ihtiyacım
gidermek amacıyla kendi diline tercüme edebilir.

Özetle, işleme eser üzerindeki haklar sahibine aittir. Buna karşılık izin ge­
reği kendisine verilen işleme hakkı hariç, işleme eser sahibinin, bağımsız eser
üzerinde hiçbir hakkı yoktur.

Bağımsız bir eser, farklı kişilerce işlenebilir. Sözgelimi, Orhan Pamuk" vxı
Kar adlı romanı iki farklı mütercim tarafından İngilizceye tercüme edilebilir ve
bu durumda ikisi de birbirinden bağımsız işlenmeler olarak korunur. Bunların
ticari amaçla kullanılabilmesi için sadece bağımsız eser sahibinin (örneğimizde
Orhan Pamuk'un) izni gerekir; diğer işleyenin iznine ihtiyaç yoktur. Bu kural,
işleyenlerin birbirinden intihal yapmamaları halinde geçerlidir. Ayrıca iki işle­
yen arasında, haksız rekabetten de söz edilemez'5.

7S TD. 16.7.1965. E 19642'396. K. 1965/2366 - Suluk/Orhan. C. II. 235.

 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Şekil 8: Bir Eserin Birden Çok Kişi Tarafından İşlenmesi

Bağımsız Eser Sahibi

İşleme eser sahibi

eoy Snan

İşleme eser

Kullanım | Kullanım

Birden fazla basamaklı işleme de mümkündür. Bu gibi durumlarda asıl eser

değil., işleme eser işlenmektedir. Gerekli şartların varlığı halinde her bir işleyen,
işlenme üzerinde hak sahibi olur. Her basamağın ticari amaçla kullanılması
durumunda ise önceki basamaklardaki işleyenlerin tamamının ve yine bağımsız
eser sahibinin izni gerekir:

Şekil 9: Basamaklı İşleme

Bag n s z ese Bag us/ -s-, sh r

am aın ar
izin
İşleyen A

—-İşleme eser
3 i
I İşleyen b|

•İşleme eser B
«in
İşleme «ser C

Bir işlenme, bağımsız eser sahibinin izni olmadan meydana getirilmişse, iş­
leme eser sahibinin bu eserini şahsi kullanımın ötesinde değerlendirmesi., bağım­
sız eser sahibinin işleme hakkını ihlal eder. Buna karşılık işleme eser sahibi, izin­
siz meydana getirmiş de olsa, bu eseri üzerindeki hakkım üçüncü kişilere karşı
ileri sürebilir (dış ilişki). Üçüncü kişiler, işlenmenin izinsiz meydana getirildiği
sakınmasında bulunamaz. Çünkü işlenmenin izinli veya izinsiz meydana getiril­
miş olması, işleme eser sahibi ile bağımsız eser sahibi arasındaki bir sorundur (iç
Nal/Suluk 75

ilişki)7*. Yukarıda belirtildiği üzere bağımsız eser sahibi de izinsiz meydana getiri­
len işleme eseri, işleme eser sahibinden İzm almadıkça kjllanamaz:

Şekil 10: İzinsiz İşleme

Mıstakıl eser sahibi İşleme eser sahibi

için için
kullanım yasak kullanım yasak

İzinsiz
meydana getirilmiş
Işlcmo eser

Üçüncü kişiler
için
kullanım yasak

2. Serbest Yararlanma ile İşleme Arasındaki Sınır

o. Genel Olarak

Yukarıda da belirtildiği üzere işleme eser, başka eserden yararlanmak suretiyle

meydana getirilip de bu esere nispetle bağımsız olmayan eserdir. Başka eserle arasın­
daki belirli bir mesafeyi korumak suretiyle meydana getirilen eserler ise işlenme ol­
mayıp, bağımsız bir eserdir. Bu halde serbest yararlcmmaahntı söz konusudur. Bu
husus, her bir eseri meydana getirirken, mevcut eserlerden herhangi bir şekilde yarar­
lanıldığı gerçeğinden ortaya çıkmaktadır. Önüne bir olayda gelmesine rağmen Yargı­
tay sözü edilen bu mesafenin nasıl belirleneceğini açıklığa kanışturmamıştır".

Bir eserden alıntılanan bireysel özellikler, meydana getirilen yeni eserin

hususiyeti karşısında kayboluyorsa, yanı yeni eser, yararlanılan esere kıyasla
bağımsız bir eser haline geliyorsa, bir serbest alıntıdan yararlanmadan söz edi­
lebilir”. Yapılacak incelemede, eserde belirgin olan hususiyet ölçü olarak esas
alınır. Yararlanılan eserin hususiyeti ne kadar yüksekse, sonraki eser o kadar
farklı olmalıdır'5. Bazı filmlerde olduğu gibi başka bir eserin alaya alınması
halinde, yerilen eserin belli olması gerekliyse, bu iki eser arasına, dahili bir

' Hirsch. Fikri Say 91-92 Öztan 232.

77 11. HD. 17 4 2003 E. 2002/11236. K 2003/3382 - Suluk/Orhan. 0 II 232.
; BGH. GRUR 1994. s. 193 - Asterix-Persiflagen: Ulmer, m.53. Na 2.
75 BGH. GRUR 1991. s. 532 - Brown Girl I; BGH. GRUR 1991. s 534 - Brown Girl II: BGH. 1958.
GRUR 1958. s. 502 - Mecki-lgel I.
76 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

mesafe konulması gerekli ve yeterlidir

* 0. Bu halde meydana getirilen yeni eserin
hususiyeti., yerilen eserle kıyaslandığında belirgin olmalıdır.

Kural olarak bir eserin, FSEK'te belirtilen dört eser grubundan başka bir
eser grubuna aktarılması serbest yararlanmadır. Zira özellikleri, ifade araçları ve
sanatsal teknikleri bakımından eser grupları arasındaki farklar, esaslı farklılıklar
olarak görülür. Bu şekilde edebi bir eserdeki tasvirden hareket edilerek yapılan
bir yağlı boya tablo işleme değil, serbest yararlanma teşkil eder. Buna karşılık
sinema eserleri bakımından bir istisna getirilmiştir (FSEK 6 1, b. 3). Şöyle ki:
bir musiki, güzel sanat veya edebi eserin, başka bir eser grubunu teşkil eden
sinema eserine aktarılması işlenmedir. Yine anılan eseılerin, radyo-TV ile yayı­
na müsait hale getirilmesi de işlemedir (FSEK 6 1,3). Buna karşılık sözleşmeye
dayalı olarak şiirin güfte haline getirilmesi, resimlerin kitapta kullanılması gibi
durumlarda işlemenin hukuki sonuçları değil, müşterek esere ilişkin hükümler
uygulanır (FSEK 9). Anlaşma yoksa izinsiz işleme gerçekleşir.

b. Parodi

Parodi, bir eserin unsurlarının ve üslubunun komik öğelerle süslenerek tak­

lit edilmesidir. Düşünce ve ifade özgürlüğü nedeniyle parodi yapmak serbesttir.

Parodide bağımsız bir eserin konusu, mizahı ve hicivli bir şekilde ele alınarak, ba­
ğımsız eserin belli bazı ifade ve özellikleriyle ıçerıksel ve sanatsal olarak yüzleşilir.
Buna karşılık, olayların başka bir zamana taşınması ya da kişilerin yaşlarının değişti­
rilmesi gibi yollarla, basit bir yabancılaştırma söz konusu ise ne bir parodiden ne de
işlenmeden söz edilebilir. Bu gibi hallerde hem malı hem de manevi hak ihlali günde­
me gelir. Burada yapılacak incelemede, ortalama bir izleyicinin değerlendirmesi yeterli
değildir. İncelemedi yapan kişi, hem bağımsız eseri tanımalı, hem de parodi olduğu
iddia edilen yeni eseri anlayacak düzeyde entelektüel birikime sahip olmalıdır
* ’.

3. İşlenme Çeşitleri

İşlenme türleri, FSEK 6‘da on bir bent halinde örnek kabilinden sayılmıştır.

o. Tercümeler

Tercüme, esas itibarıyla empatı yeteneği ve üslup becerisi gibi varancı çaba ge­
rektirdiğinden dolayı işleme eser olarak korunmaktadır Buna karşılık, menü ve

*c BGH. GRUR 1954. s. 193 - Asterix-Persiflagen.

BGH. GRUR 1994. s. 194 - Asterix-Persiflagen: BGH. GRUR 1971. s. 589 - Disney-Partxiie.
Nal/Suluk 77

tiyatro programlarının tercümesi gibi rutin tercüme işleri ve elektronik tercüme

cihazlarıyla yapılan tercümeler hususiyet taşımadıklarından koruma görmez.

b. Külliyat, Seçme ve Derleme Eserler, Editio Princeps, Eserlerin İzahı, Şerhi ve

Kısaltmaları

aa. Bu Türün Özellikleri

Külliyat haline getirme, seçme ve derleme tertibi, henüz yayımlanmamış

bir eserin bilimsel araştırma ve çalışma neticesinde yayıma elverişli hale geti­
rilmesi (editioprinceps), bir eserin izahı, şerhi veya kısaltılması işleme eserdir.

FSEK in bu tür fikri ürünleri, Alman Telif Yasasından bambaşka bir huku­
ki değerlendirmeye tabi tutması dikkat çekicidir. Derleme eserler, Alman Telif
Yasası 4 uyarınca işlenmelerden farklı olarak bağımsız eser kabul edilmektedir.
Diğer yandan Alman hukukunda edino princeps, bağlantılı haklar arasında sa­
yılmıştır (Alman Telif Kanunu 71).

bb. Külliyat

"Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline
konulması”, işleme eser olarak korunmaktadır (FSEK 5 1, b. 6). Bu düzenleme
öğretide haklı olarak eleştirilmiştir82. Gerçekten bir kişinin bütün eserlerinin ya
da aynı cinsteki eserlerinin bir araya getirilmesindeki yaratıcı çabanın ne olduğu
anlaşılamamaktadır.

cc. Derlemeler

Hukukumuzda seçme ve derleme eserler, eserlerin belirli bir amaç ve husu­

si bir plan dâhilinde seçimi ve tertibinden oluşur (FSEK 6 1, b. 7). Eserlerin
belirli bir amaçla ve hususi bir plan dâhilinde tertibi ve seçiminde, derleyenin
düşünce yaratıcılığı aranır. FSEK 1 B (d) bendindeki düzenlemeden, derleme
eserlerde hususi bir yaratıcılığın gerekli olmadığı, sadece bir düşünce yaratıcı­
lığının yeterli olduğu, yanı derlemelerde hususiyetin bundan ibaret olduğu anla­
şılmaktadır. Bu düzenleme Bern Anlaşması 2 5 hükmüyle uyumludur. Derleme
eserlerin kullanımı; hem derleme eser sahibinin, hem de her bir bağımsız eser
sahibinin izniyle mümkündür.

Seçme ve derleme eserlerin işleme eser olarak korunabilmesi için, işlenme­

nin içerdiği unsurlar, eser niteliğinde olmalıdır. Bu gerekliliği yerine getirmeyen

Ayiter. Fikir 56.

75 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

veriler ya da başkaca materyallerin bir araya getirilmesi durumunda şartları

varsa, veri tabanı koruması devreye girer (FSEK 6 1, b. 11).

Hem ansiklopedi, antoloji ve armağan gibi süreli olmayan yayınlar, hem de

gazete ve dergi gibi süreli yayınlar derleme eserlerden sayılmaktadır. Gazete ve
dergilerin, haber içermelerine rağmen derleme eserlerden sayılma olanağı var­
dır. Çünkü Bern Anlaşması 2 5, bu tür eserleri de kapsamaktadır33. Yeter ki
bunlarda hususiyet budunsun.

dd. Editio Princeps

Henüz yayımlanmamış eserlerin bilimsel araştırma ve çalışma sonucu ya­

yımlanmaya elverişli hale getirilmesi editioprincepstu. Bunlar işleme eser ola­
rak koruma görür (FSEK 6 1, b. S). Yayımlanmamış eserin, koruma süresinin
dolup dolmadığı önemsizdir.

FSEK'in editio princeps ile ilgili düzenlemesi şu açılardan .AB mevzuatıy­

la*84 mumlu değildir33:

i) Bilimsel bir araştırma ve çalışma yaparak henüz yayımlanmamış bir eserin

yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi eylemi, hususi bir yaratıcılık özel­
liği taşımaz. Bu çabalar ancak emeğin korunması çerçevesinde yasal daya­
nak bulabilir, yani bağlantılı hak olarak korunmalıdır.

ii) Yönergede editio princepsin, emeği ilgilendiren bir husus olduğuna açıkça
işaret edilmiştir. Ayrıca konuna şartı olarak yayımlanmamış eserin, koruma
süresini doldurması zorunluluğu getirilmiştir. FSEK:tekı düzenleme ise ta­
mamen farklı olup, koruma süresinin dolmuş olması aranmamakta, yayım­
lanmaya elverişli hale getirilmesi tek başına yeterli görülmektedir. Böylece
FSEK’teki koruma yalnızca bilimsel faaliyetteki çabaya yöneliktir. Yöner­
ge ise bu çabaları ancak yayımlanmamış eserlerin erişime açılması halinde
ödüllendirmekten yanadır.

Yönergede, editio princeps bakımından kamuya sunmadan itibaren yirmi

beş yıllık kesin koruma süresi öngörülmüştür. Bu süre ne kısaltılabılir ne de
uzatılabilir. Oysa FSEK, ölümden itibaren yetmiş yıllık bir süre öngörerek
bu tür eserler bakımından Yönergeye mum sağlayamamıştır.

c’ Ricketson.Ginsburg. C. I 487.
84 29 Ekim 1993 tarihli ve 93/98/EWG no lu Yönerge 4.
3: Ayrıntılı bilgi için bkz Nal, Probleme 110 vd.
Nal/Suluk 79

Diğer yandan edtio princeps bakımından manevi haklara ilişkin yetkiler

öngören hukukumuz, Yönerge ile azami değil, yalnızca asgari bir koruma geti­
ren AB hukuku ile bu açıdan uyumsuzluk yaratmamaktadır.

ee. Bir Eserin İzahı, Şerhi ve Kısaltılması

Başkasına ait bir eserin izahı, şerhi veya kısaltılması da işleme eserdir. Bu
tür çalışmalar, yalnızca bilimsel ve edebi eserler bakımından söz konusu olabilir
(FSEK 6/1, b. 9).

Kısaltmaların işleme eser olabilmesi için, niceliksel kısaltma yeterli olma­

yıp, niteliksel katkı aranır. Başka bir deyişle kısaltan kışı, kendi hususiyetini,
kendine has ifade özelliğini çalışmaya yansıtmış olmalıdır.

c. Veri Tabanları

Belirli bir amaca göre ve hususi bu- plan dahilinde verilerin ya da materyallerin
seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan veri tabanları da derleme eserdir. Bununla
birlikte korumanın, veri tabanının içerdiği -çeri ve materyalleri kapsamadığı açıkça
hükme bağlanmıştır. Yasada veri ve materyaller terimleri bilinçli olarak kullanıl­
mıştır. Böylece yukarıda seçme ve derleme eserlerden farklı olarak veri tabanların­
da, eser niteliğinde olmayan unsurların derlenmesinin de korunduğu anlaşılmakta­
dır. Nitekim bu husus 4630 saydı yasanın gerekçesinde de teyit edilmiştir.

Taşıdığı özel anlam ve önem nedeniyle, veri tabanları aşağıda ayrı bir baş­
lık altında ele alınacaktır'6.

IV. ESER SAHİBİ

A. Yaratma Gerçeği İlkesi

Bir eserin sahibi o eseri meydana getiren kışıdır (FSEK S 1)8T. Benzer şe­
kilde, bir işlenmenin sahibi de onu işleyendir. Eser meydana getirmek bir maddi
fiil (realakt) olup, eserin oluşturulmasıyla eser sahipliği otomatik olarak elde
edilir. Bu nedenle fiil ehliyeti bulunmayanlar ile eser yapma amacıyla hareket
etmeksizin eser meydana getirenler de eser sahibi olabilir. Buna yaratma gerçe­
ği ilkesi denir. İlke gereği, çalışanlar meydana getirdikleri eserlerin sahibidirler;
işveren ise sadece kullanma hakkına sahiptir (FSEK 18).

” Bkz İkinci Bölüm, 14

' Eser sahibi hakkında geniş bilgi için bkz Ateş Eser Sahipliği 3 vd.
50 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Yine ilke nedeniyle tüzel kişiler, eser sahibi olamaz. Bugün FSEK 27:dekı
tüzel kişilere ilişkin düzenleme, sadece 1995 öncesi sinema yapımları bakımın­
dan uygulanabilir niteliktedir. Buna karşılık m.l B, b:de gerçek kelimesinin
silinmesi aynı şekilde yorumlanamaz. Kanun koyucu yaptığı bu son değişiklikle
FSEK'te öngörülen eser sahipliği sistemini bozmuştur33.

B. Birden Çok Kişi Tarafından Meydana Getirilen Eserler

1. Ortak (Müşterek) Eser

Birden çok kişinin meydana getirdiği eser, kısımlara ayrılabıliyorsa ortak

(müşterek) eser sahipliğinden söz edilir. Bu halde eser sahiplerinden her bııi,
meydana getirdiği kısmın bölümün sahibidir. Oılak eser sahipliği, daha önceden
meydana getirilmiş bağımsız eserlerin bir araya getirilmesiyle de ortaya çıkabi­
lir. Ancak her halükarda ortak eseri oluşturan her bir eser bölümü, birbirinden
bağımsız şekilde değerlendirilebilir nitelikte olmalıdır.

Eğer ortak eseri oluşturan eserlerden her bııı, FSEK'te belirtilen dört eser
grubundan ayrı ayrı gelmişse, ortak eserler için aranan ayrılabilirlik şartı kural
olarak gerçekleşmiştir. Örneğin, bir kitapta yer alan fotoğraflar ile kitabın metni
birlikte ortak eseri oluşturur. Diğer yandan bir gruba ait eserler bir araya getiri­
lerek de ortak eser oluşturulabilir. Sözgelimi, ayrı bestecilerin farklı bölümlerini
bestelediği müzikaller böyledir.

Eserlerin birleştirilmesi ile kastedilen gerçek bir işlem değildir: hak sahiple­
rinin, anlaşarak ortak yarar ya da değerlendirmeye karar vermeleri yeterlidır.
Eğer anlaşma yoksa crtak eserden de söz edilemez. Aynı şekilde başkasına ait
bir şiiri izinsiz olarak besteleyen bestekâr ile şiir (güfte) sahibinin ortak eser
sahipliğinden de söz edilemez.

Eğer eser sahibi, kullanım amacını da belirtmek suretiyle malı haklarını

başka bir eser sahibine devretmişse veya lisans vermişse, devir lisans alan, an­
laşma çerçevesinde tu eseri, kendi esen ile birleştirmesi halinde ortak eser
oluşmaz. Bu şekilde ortaya çıkan eserin sahibi, birleştirmeyi gerçekleştiren dev­
ralandır. Örneğin, başkasına ait şiirin malı haklarım ya da ruhsatım (lisansını)
alarak onu besteleyen kişi, ortaya çıkan müzik eserinin sahibidir. Yine kitapta
kullanılmak üzere bir ressamdan resimlerin malı haklarının ya da lisansının
alınması halinde de durum böyledir.

" Bu konudaki değişiklikler hakkında bkz. Kılıçoğlu 41 vd.

Nal/Suluk________________________________________________________________________________________________ Bl

FSEK 9 2 gereği., ortak eser sahipleri arasında güven sadakat ilişkisi kuru­
lur. İçtihat ve öğretideki hâkim görüşe göre., müşterek eser sahipliğine, adi şir­
kete ilişkin hükümler uygulanır85.

2. İştirak (Elbirliği) Halinde Eser

Birden çok kişinin meydana getirdiği eser, ayrılmaz bir bütün oluşturuyor­
sa, iştirak halinde eser sahipliğinden söz edilir (FSEK 10). Ortak eser sahipli­
ğinden faiklı olarak bu durumda hak sahipliği, sözleşmenin yapılması ile değil,
eserin yaratılması (realakt) ile oluşur.

İştirak halinde eserlerde eser sahibi, onu meydans getirenlerin birliği olan
adi şirketin. Eserle ilgili kararları bu birlik alır. Ancak birliği oluşturan her kişi,
hak ihlallerine karşı tek başına hareket edebilir (FSEK 10 2)5:.

Yasada iştirak halinde eser sahipliği iki ayrı düzenlemeye konu olmuştur: i)
Sinema Eserleri: Bu eserlerde yönetmen, senarist, diyalog yazarı, besteci ve can­
landırma tekniğiyle sapılmış olanlarda animator iştirak halinde eser sahibidir
(FSEK S3). FSEK Ek m. 2’de 2001 yılında yapılan değişiklikle 12.06.1995-
03.03.2001 arasında meydana getirilen sinema eserlerinin sahipleri arasına, 1995
değişikliğinde bulunmayan diyalog yazarı ve animator de eklenmiştir. Bu düzen­
leme, diğer sinema eseri sahiplerinin müktesep haklarım ihlal ettiği gerekçesiyle
AYM tarafından iptal edilmiştir1', ii) Bir Gerçek veya Tüzel Kişinin Bir Araya
Getirdiği Kişilerce Oluşturulan Eser: Bu halde eseri meydana getiren kişiler ara­
sında, iştirak halinde eser sahipliği vardır. Bunları bir araya getiren gerçek veya
tüzel kişi ise sözleşmede aksi anlaşılmıyorsa, bu eser üzerindeki hakları kullan­
maya yetkili^ (FSEK 10 3). Örneğin, bir yayımcının bir araya getirdiği yazarlar-
ca kaleme alınan bir sözlük veya ansiklopedide durum böyledir.

Yine bütünü oluşturan parçalar bölümler, aynı eser grubu içinde bulunuyor­
sa, kural olarak iştirak halinde eser sahipliği söz konusudur. Örneğin, iki besteci
birlikte bir şarkı besteler, ıkı ressam birlikte bir tablo yapar, iki yazar birlikte bir
hikâye yazarsa durum böyledir. Ders kitapları ve şerhlerde farklı kişilerce oluş­
turulan bölümler bakımından, herhangi bir ekleme veya değişiklik olmaksızın
ilgili bölümün tek başına, anlaşılabilir bir bütün oluşturup oluşturmadığına bakı-

85 Ayrıntılı bilgi için bkz Schricker/Loewenheim, m.9. No: 9 vd

90 Aksi yönde 11. HD. 16.11.1998. E 6202/K. 7814 - Suluk/Ofhan. C. II. 296-297.
91 AYM. 29 12.2011. E. 2€1<Y73. K. 2011/176- RG. 17.3.2012, S. 28236
52 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

lir5*. İlgili bölümlerde sözü edilen bütünlük varsa ortak eser, aksi halde iştirak
halinde eserden söz edilir. Sözgelimi., elinizdeki çalışmanın telif bölümü üzerin­
de, Nal ve Suluk'un halinde; eserin tamamı üzerinde ise Suluk, Karasu ve
Nal'm müşterek halde eser sahipliği vardır.

Eserin oluşturulması sırasında., sadece teknik veya ayrıntıya ilişkin yardım­

da bulunanlar, birliğe dâhil değildir (FSEK 10 2). Zira bunların katkıları., eserin
bağımsız - yaratıcı özelliğim etkileyecek düzeyde değildir. Aynı kural, bir eserle
ilgili sadece teşvik veya öneride bulunan kişiler bakımından da geçerlidir52*54
.

C. İşçilerin ve Serbest Çalışanların Meydana Getirdiği Eserler

Yukarıda da belirtildiği üzere işveren, çalışanların meydana getirdiği eser­
den doğan hakları kullanma yetkisine sahiptir (FSEK 18). Bu kural tüzel kişile­
rin organları, serbest ve sipariş üzerine çalışanlar ve benzeri kişilerce meydana
getirilen eserler hakkında da geçerlıdir.

Taraflar., eser üzerindeki hakların kullanımını bir sözleşmeyle çalışana bı­

rakabilir. Diğer yandan ışın mahiyeti gereği, çalışan o eseri meydana getirmek
zorunda değilse, eser üzerinde işverenin herhangi bir hak ve yetkisi doğmaz.

2001 değişikliğiyle anılan maddede yer alan işverenin »raZz haklara sahip
olabileceği yönündeki düzenleme, hakları kullanabileceği şeklinde değiştiril­
miştir. Ancak maddece geçen haklar ile neyin kastedildiği açık değildir. Deği­
şikliğin gerekçesine ve yine eski 8. maddenin ikinci fıkrasına bakıldığında yeni
düzenlemedeki haklar kavramından, hem malı hem de manevi hakların kaste­
dildiği anlaşılmaktadır. Böylece işverenin sadece malı haklara sahip olabileceği
yönündeki eski yasal düzenleme ve yargı uygulaması/4 yeni düzenlemeyle de­
ğiştirilmiştir55.

Ancak manevi hakların özel anlamı dikkate alındığında, işverenin manevi

hakları da kullanabileceği yönündeki değişiklik kayıtsız şartsız kabul edilemez.
Hükmün mantığı ve amacı (ratio legis)' işçi ve işverenin ilgili çıkarları, iş kolu­
nun genel teamülleri, güven ve sadakat ilkelerine uygun bir çözüme ulaşmaktır.

■’* Schricker/Loewenheim, m.8. No: 6.

" Bu yönde Öngören 53.
54 11. HD. 4.6.2001, E. 2687/K. 5080 - Suluk/Orhan. C. II 311): 11. HD. 23.02.2004. E. 2'303/7032.
K. 2004/1586 - Suluk/O'han. C. II 299.
" Aksi yönde Tekinalp. Fkri Mülkiyet 147.
Nal/Suluk B3

Böylece örneğin bir hayalet yazar (ghost writer)36, eserinin kendi ismiyle ya­
yımlanmasını veya eser sahipliğinin tanınmasını talep edemez.

D. Eser Sahipliği ile İlgili Kanuni Karineler

Eser sahipliği karinesi FSEK 11 ve 12’de düzenlenmiştir. Eser sahibinin
isminin belirtildiği eserler ile belirtilmeyen eserler arasında ayırım yapılmalıdır.
Lakap veya takma isim (nam-ı müstear) kullanılan eserlerde, eser sahibinin bu
isimle tanınıp tanınmadığına bakılır. Eğer tanınıyorsa, FSEK 11. madde; tanın­
mıyorsa 12. madde hükmü uygulanır.

Yayımlanmış eser nüshalarında veya bir güzel sanat eserinin aslında, eser sa­
hibi olarak adını veya bunun yerine bilinen müstear adını kullanan kimse, söz ko­
nusu eserin sahibi sayılır. Benzer şekilde umumi yerlerde ve radyo-TV aracılığıyla
verilen konferans ve temsillerde, eser sahibi olarak tanıtılan kişi o eserin sahibi
sayılır. .Ancak yasada öngörülen bu karinelerin aksı ispat edilebilir (FSEK 11).

Yayımlanmış bir eserde eserin sahibi, FSEK ll’e göre belirtilmemişse ya­
yımlayan, o da belli değilse çoğaltan, eser sahibine ait hak ve yetkileri kendi
adına kullanabilir (FSEK 12 1). Yine belirsizlik halinde, konferans veren ve
temsili icra ettirenler de hak ve yetkileri kendi adına kullanabilir (FSEK 12 2).
Eser sahibinin eserde adının geçmemesi, eser sahibi olmasını hiçbir şekilde
etkilemez. Bu nedenle de eserden doğan tüm haklar eser sahibine aittir. Yayım­
cı, çoğaltan, konferans veren veya temsili icra ettiren burada yediemin olarak
hareket etmektedir. Bu kişiler, eser sahibinin adım veımeye zorlanamaz. Yedi­
emin ile eser sahibi arasında adi vekâlet hükümleri uygulanır.

V. ESERDEN DOĞAN HAKLAR

A. Genel Olarak
Telif yasasıyla eser sahibinin malı ve manevi hakları koruma altına alınmış­
tır (FSEK 13). Eser sahibi bu haklarını herkese karşı ileri sürebilir.

Malı ve manevi hakların üç yönü vardır:

i) Müspet Yön: FSEK, eser sahiplerine malı ve manevi haklar tanır.

ii) Menfi Yön: Üçüncü kişilerce gerçekleştirilen hak ihlallerine karşı, FSEK
66-70?te öngörülen hukuki sonuçlar doğar.

s»
Kendi ismini kullanmadan var olan başka bir kişi adına yazan kişi
S4 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

iii) Cezai Yön: Üçüncü kişilerce gerçekleştirilen hak ihlallerine karşı, FSEK 71
-75’te öngörülen cezai sonuçlar doğar.

Malı hakların koruma kapsamı ve sınırlarının belirlenmesinde, alenileşme

ve yayımlama kavramları büyük önem taşır. Şöyle ki;

Yasa koyucu, eserlerin alenileşmesi ile yayzmZawnanm birbirinden ayır­

mıştır (FSEK 7/2). Bir eser, sahibinin rızasıyla umuma arz edildiği anda aleni­
leşmiş sayılır. Buna karşılık eserin aslından çoğaltmayla elde edilen nüshaları,
hak sahibinin rızasıyla satışa çıkarma veya dağıtma yahut diğer bir şekilde tica­
ret mevkiine koyma suretiyle umuma arz edilirse o eser yayımlanmış sayılır.
Burada umum kavramının tanımı mahkemelere bırakılmıştır'1'.

Alenileşmeye bağlanan hukuki sonuçların bazıları şöyle sıralanabilir: Eser

içeriği hakkında bilgi verme (FSEK 14 2); koruma süresinin başlaması (FSEK
26 3); iktibasa karşı korumaya getirilen bazı sınırlamalar (FSEK 35); eğitim ve
öğretim için seçme ve toplama eserlerin oluşturulmasında güzel sanat eserleri­
nin alenileşmesinin yeterli olması (FSEK 34.2) ve hacız engeli (FSEK 61) gibi.

Yay ımlamaya bağlanan hukuki sonuçların bazıları ise şöyledir: Mevzuat ve

mahkeme kararlarının kullanımı (FSEK 31); eğitim ve öğretim amacıyla temsil
serbestîsi (FSEK 33); ilim-edebiyat ve musiki eserlerinden maksadı haklı göste­
recek oranda iktibas serbestîsi (FSEK 35 1-3) gibi.

Şekil 11: Eserden Doğan Haklar

Manevi Haklar Mali Haklar Diğer Haklar

—- Umuma sunma hakkı —İşleme hakkı — Pay ve takıp hakkı

• Adın belirtilmesi hakkı -•Çoğaltma hakkı • Cayma hakkı

— Eserde değişiklik • Yayma hakkı Vazgeçme hakkı

yapılmasın önleme hakkı

—• Esenn aşi na ulaşma hakkı — Temsil hakkı

—• Teşhir hakkı Yaym ile umuma iletim hakkı

(dijital ortamda umuma enşımı
sağlama hakkı dahil)
*—• Tahrip Etmeyi Önleme Hakkı

: Kavram için bkz. İkinci Bölüm. V. C. 4, a

Nal/Suluk 55

B. Manevi Haklar

1. Genel Olarak

FSEK 13’te, eser sahiplerinin malı ve manevi haklarının korunduğu açıkça

hükme bağlanmıştır. Manevi hakların çeşitleri 14 ila 17. maddelerde detaylı
olarak düzenlenmiştir.

Manevi haklar münhasır haklardan olup., herkese karşı ileri sürülebilir.

Eser sahibinin manevi hakları; hayatta iken veya öldükten sonra devredılemez:
feragat edilemez, hukuki işlemlerle sınırlanamaz. .Ancak eser sahibi manevi
hakların kullanımını., bu hakların çekirdeğini etkilememek şartıyla ve ancak
uygulamadaki sorunlara uygun çözümler bulmak amacıyla üçüncü kişilere
bırakabilir. Kanunda öngörülen sınırlamalar, mali haklarla ilgili olup, kural
olarak manevi haklar: kapsamaz". Bu kuralın istisnasını, kamu düzeni düşün­
cesiyle getirilen sınırlamalar oluşturur (FSEK 30). Henüz alenileşmemiş bir
eser haczedilemez. .Alenileşen eserler bakımından ise sadece mali haklar hu­
kuki işlemlere konu clabılır. Manevi hakların kullanım yetkisi üçüncü kişilere
bırakılabilir. Şu kadar ki hukuki işlemler yapılırken eser sahibinin manevi
haklarına zarar verilemez.

2. Manevi Hak Çeşitleri

o. Kamuya Sunma (Umuma Arz) Hakkı

Kamuya sunma; eserin, sahibinin kişisel çevresi dışına çıkmasıdır. Burada ko­
runan, ilk sunumdur. Bu doğrultuda eser sahibinin örneğin tablolarım sergilemeden
önce kendi kişisel çevresine tanıtması kamuya sunma sayılmaz. Bu hak münhasıran
eser sahibine ait olup, şu yetkilen içermektedir: i) Kamuya sunulup sunulmayacağı,
ü) Kamuya sunmanın zamanı ve iii) Kamuya sunmanın tarzı (FSEK 14 1).

Henüz alenileşmemiş bir eserin içeriği hakkında bilgiyi, ancak eser sahibi
verebilir (FSEK 14 2). Alenileşmemiş eserin haczedilememesı prensibi, bu ku­
ralı destekler. .Ancak malı hakları devralan kişinin, kamuya sunma yetkisine de
sahip olduğu kabul edilir5.

Malı hakları devralanın kamuya sunma yetkisine sahip olması ile eser sahi­
bi korumasız bırakılmış olmaz. Eserin kamuya sunulması veya yayımlanma

Schricker.'Melichar m 44a öncesi. No: 12.

Erel 115.
66 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

tarzı, şeref ve itibarı zedeleyici nitelikteyse eser sahibi., yazılı izin vermiş olsa
bile eserin, gerek asimin gerekse işlenmiş şeklinin umuma sunulmasını veya
yayımlanmasını yasaklayabilir (FSEK 14.3). Bu yasaklama yetkisinden sözleş­
meyle vazgeçmek hükümsüzdür. Zedeleme olgusunun varlığı objektif kriterlere
göre belirlenir. Bu yetkinin kullanılması halinde, karşı tarafın tazminat hakkı
saklıdır.

Diğer taraftan eğer eser sahibi, kamuya sunma hakkını kullanmazsa ve eser,
memleketin kültürü bakımından önemli görülüyorsa Bakanlık, eser sahibine
tanınan hakları kendi namına kullanabilir (FSEK 19 5).

b. Eser Sahibi Olarak Tanıtılma (Adın Belirtilmesi) Hakkı

Adın belirtilmesi, eser sahibinin şahsi ve fikri çıkarları bakımından önem

taşır. Bunun ekonomik bir önemi de ’cardır. Örneğin, eserin meydana getirdiği
ilginin ardından eser sahibi yem siparişler alabilir. Ayrıca bilimsel yayınlarda
eser, sahibinin bilimsel kariyerinin ilerlemesini sağlar.

Bu nedenle yasa koyucu, kendi adı veya takma (müstear) adı ile yahut adsız
olarak eserin umuma sunulması veya yayımlanması yetkisini eser sahibine tanı­
maktadır (FSEK 15). Önemle belirtelim kı eser sahibinin adının belirtilmesi için
onun böyle bir talepte bulunması gerekmez. Aksını belirtmemişse, eser sahibinin
adı belirtilir. Eser takma ad ile veya isimsiz olarak yayımlandığında, eser sahibi
dilediği zaman bu eserin kendisine ait olduğunu açıklayabilir. Ayrıca bir güzel
sanat eserinden çoğaltmayla elde edilen kopyalarla, bir işlenmenin aslı veya ço­
ğaltılmış nüshaları üzerinde adının nasıl belirtileceğine yine eser sahibi karar ve­
rir. Diğer yandan bu şekilde meydana getirilen eserin bir kopya veya işlenme
olduğu açıkça belirtilmelidir (FSEK 15 2). 1995 yılında yapılan yasa değişikliğine
göre mimari eserlerde, yazılı istem üzerine eserin görünen bir yerme, eser sahibi­
nin uygun göreceği malzemeyle ve silinmeyecek şekilde eser sahibinin adı yazılır
(FSEK 15 4). Adının belirtilmesini talep etme hakkı, mali hakların serbest kulla­
nımı nedeniyle eser sahibinin izni olmaksızın kullanılabilen eserler için de geçer-
lidir (FSEK 33, 34 4, 35 2, 36 3 ve 40.4). Buna karşılık olayın özelliği ve duru­
mun icabı gerektirmediği hallerde söz ve nutuk sahiplerinin adı anılmayabilir
(FSEK 32 2). Benzer şekilde, umuma açık yerlerde sergilenen güzel sanat eserle­
ri, eser sahiplerinin adı anılmaksızın teşhir edilebilir (FSEK 40 4).

Eser türüne bağlı olarak eser sahibinin adının belirtilmesi, alışılagelmiş,

olağan ve uygun bir şekilde yapılmalıdır. Örneğin, edebi eserlerin aleni leştiril-
Nal/Suluk 87

meşinden önce, her nüshasında eser sahibinin adı belirtilmelidir30. Benzer şe­
kilde müzik eserlerinde de eser sahibinin ismi albüm kapağında yer almalıdır'

Eser sahibinin adının belirtilmesi, FSEK ll’deki eser sahipliği hakkındakı

kanuni karineler bakımından da önem taşır. Şöyle ki bir eserin kim tarafından
meydana getirildiği veya kime ait olduğu ihtilaflıysa gerçek eser sahibi, hakkın
tespitini mahkemeden isteyebilir (FSEK 15.3).

c. Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Hakkı

Eserde değişikliği önleme hakkı, eserin -çarlığını ve bütünlüğünü koruma

amacı taşır. Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veya eser sahibinin adında
kısaltma, ekleme veya başkaca bir değişiklik yapılamaz (FSEK 16). Eserin nite­
liği veya eser sahibinin saygınlığı doğrudan veya dolaylı müdahalelerle etkile­
nebilir. Örneğin, bir tablodaki çıplak deniz kızı bir başka ressam tarafından giy­
dirilmiştir. Başka bir olayda çıplak deniz kızı tablosu erotik bir sergide teşhir
edilmektedir. İlk örnekte, eserin niteliği değiştirilmiş ve somut olaya bağlı ola­
rak eser sahibinin saygınlığı zedelenmişken; ikinci örnekte, eserde hiçbir deği­
şiklik yapılmadığı halde eser sahibinin saygınlığı zedelenmiştir.

Ayrıca bir eserin uygunsuz biçimde uyarlanması ve yorumlanması da en­

gellenebilir. Örneğin Çile Bülbülüm Çile şarkısının uygunsuz şekilde icra edil­
mesi böyledir*101
102.

Değişikliği önleme hakkı, herkese karşı ileri sürülebilir. Bu bağlamda hak

şu kişilere karşı da ilen sürülebilir:

i) Devir ve lisans alan,

ii) Sınırlamalar nedeniyle sadece kullanım hakkına sahip olanlar,

iii) Orijinal eser veya çoğaltılmış kopyaların maliki veya zilyedi.

Öte yandan eserde yapılan her değişiklik eser sahibi tarafından yasaklana­
maz. Sadece eser sahibinin onur ve saygınlığını zedeleyen veya eserin mahiyeti­
ni ve özelliğini bozar, değişiklikler yasaklanabilir”. Zira işleme ve çoğaltma
gibi durumlarda eserin belirli ölçüde değiştirilmesi zorunlu olabilir. Eser sahibi,

”11. HD. 3. 4 1978. E. 1183/K. 1979- Çevik 21.

101 11. HD, 23.3.1978, E.687/K. 1437-YKD 1979, s. 1012
102 HGK. 11. 2. 1983. E. 1981/4-70. K. 1983/123 - Suluk/Ortıan. C. II, 418.
Bu yönde Schricker.'Dietz. m.14. No: 3 vd.: Ayiter Fikir 121; 11. HD. 15. 4. 1992. E. 490/K.
1934-YKD 1992. s. 1535.
=5 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

işleme ve çoğaltma gibi haklarını başkasına devretmişse bu tür değişikliklere

karşı çıkamaz'w. Bu hallerde yapılan değişiklik., eser sahibinin izniyle esen de­
ğerlendirme kapsamında yapılan zorunlu değişiklikler sayılır (FSEK 16 2). Bu­
rada zorunluluk olgusu, çıkarların dengelenmesi bakımından her somut olayda
ayrı ayrı incelenir. Eser sahibinin, eserin bütünlüğüyle ilgili çıkarları, kullanıcı­
nın eseri değerlendirmesindeki çıkarlarıyla karşılaştırılır. Eserin yaratıcı eşsizli­
ği ve özel sanatsal derecesi ne denli yüksekse, değerlendiren tarafın çıkarları o
denli geride tutulur. Örneğin, haftalık yayımlanan bir gazete makalesinden bir
veya iki cümle kısaltma maksadıyla çıkartılabılır. Buna karşılık edebi açıdan
yüksek değerdeki bir şiirin, tek bir kelimesi bile çıkartılamaz.

Çıkarların dengelenmesi işlemi sadece değerlendiren tarafa karşı değil, aynı

zamanda eserin malikine ve zilyedine karşı da uygulanabilir. Örneğin, bir yapı­
nın mimarı, her türlü değişikliği yasaklayamaz; burada miniarm değişikliği ön­
leme hakkı ile malikin ekonomik işlevsel çıkarları dengelenir' ".

Buna karşılık güzel sanat eserleri bakımından özel bir düzenlemeye gidilmiştir
(FSEK 67IV). Buna göre, güzel sanat eseri sahibi değişikliğin giderilerek eserin eski
hale getirilmesini talep edebilir. Değişikliğin kaldırılması, malikin veya umumun
menfaatlerim esaslı surette ihlal etmiyorsa eser eski hale getirilir'Eski hale getir­
mek mümkün değilse eser sahibi, değişikliğin kendisi Tarafından yapılmadığının
belirtilmesini veya eserdeki adının kaldırılmasını isteyebilir ". .Ancak eser sahibi,
uzun süre eserinde yapılan değişikliklere itiraz etmemişse hakkını yitirebilir':a.

Açıklanan bu ilkeler, eser sahibinin kayıtsız şartsız her türlü değişikliğe ön­
ceden yazılı olarak izin verdiği durumlarda da geçerlicır (FSEK 16 3). Yani bu
halde de eser sahibi, onurunu ve saygınlığını zedeleyen veya eserinin niteliğini
bozan her türlü değişikliği yasaklayabilir.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere eserde yapılacak değişik­

lik hususunda üç kademeli bir test uygulanmalıdır':5.

i) Objektif olarak bakıldığında, esere doğrudan veya dolaylı bir müdahale var
imdir?

" Ayiter. Fikir 121.

c= Erel 126 vd.: Suluk. Menfaatlerin Dengelenmesi 45 vd
11. HD. 6.7.1996. E. 3202/K. 5147 - Suluk/Orhan, C. II 332.
107 11. HD. 29.3 2001. E 143/K. 2546 - Suluk/Orhan. C. II 352-354.
" Sessiz kalma nedeniyle hak kaybı Bu konuda ayrıca bkz. Birinci Bölüm 2. G
■’ Schricken'Dietz. m. 14. No: 18
Nal/Suluk 89

ii) Bu müdahale, eser sahibinin onurunu ve saygınlığını zedelemekte veya

eserin bütünlüğüne ve hususiyetine zarar vermekte midir?

iii) Çıkarların karşılaştırılmasında, eser sahibinin çıkarı diğerinden üstün tu­

tulmalı mıdır?

d. Eserin Aslına Ulaşma Hakkı

Eser sahibi, aslını elinde bulunduran malikten veya zılyedden, geçici bir sü­
re için yararlanmak maksadıyla eseri talep edebilir.

Ulaşma hakkı, eser sahibine aittir (FSEK 17 1). Bu hak sadece şu eserler
bakımından kabul edilmiştir: i) Yağlı ve sulu boya tablolar, heykeller gibi 4.
maddenin birinci ve ikinci bentlerinde sayılan has güzel sanat eserleri, ii) Ro­
man ve şiir gibi 2. maddenin birinci bendinde sayılan ve el yazısıyla yazılmış
eserler, iii) El yazısıyla yazılmış musiki eserleri.

e. Sergileme (Teşhir) Hakkı

Eserin tek ve özgün olması durumunda eser sahibi, kendisine ait tüm dö­
nemleri kapsayan çalışma ve sergilerde kullanmak amacıyla tüm koruma şartla­
rını yerme getirerek, kullanım sonrası iade edilmek üzere, eseri malikten isteye­
bilir (FSEK 17/3).

Bu düzenlemeyle eser sahibine güçlü bir hak tanınmıştır. Eser sahibi ile malık
arasındaki ilişki, bir çeşit ödünç venne (vedia) ilişkisi o’.arak nitelendirilebilir. Bu
hakkın geçerli olabilmesi için her olay ayn ayrı incelenmelıdır. Örneğin, eser sahibi
teşhir hakkım aylarca, hatta birkaç yıl sürecek sergileme turu için ya da yurt dışında
yapılacak sergi için ku'lanmak isteyebilir. Bu halde malikin İraklı gerekçeleri bulu­
nuyorsa, bu talebi geri çevirebilir. İhtilafın mahkemeye intikali durumunda ise
mahkeme, her iki tarafin çıkarlarım dengeleyici bir sonuca ulaşmalıdır.

f. Eseri Tahrip Etmeyi Önleme Hakkı

Tahrip yasağı, 1995 yılında yapılan yasa değişikliğiyle hukukumuzda dü­

zenlenmiştir (FSEK 17 2). Asim maliki, eseri bozamaz (tahrip edemez), yok
edemez ve eser sahibinin haklarına zarar veremez. Böylece malikin, eşya huku­
kundan doğan mülkiyet hakkına, eser sahibi lehine sınırlama getirilmiştir. An­
cak bu kural mimari eserlerde sorun yaratabilmektedir"8. Tahrip, eserde deği-

’ Malik tarafından mimarık eserinin yok edilip edilemeyceği tartışmaları için bkz. Arkan. Mimari
171: Suluk Menfaatlerin Dengelenmesi 55.
so İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

şiklik yapmanın başka bir türüdür. Bu yüzden \-ukarida yer alan üç kademeli
test, burada da uygulanarak somut olay çözülmelidir. FSEK 17 2 ile koruma ve
muhafaza yükümlülüğü getirilip getirilemeyeceği tartışılabilir. Malik için geçer­
li olacak böyle bir yükümlülük, eser sahibinin haklarına zarar vermemek koşulu
ifadesiyle ılışkılendiri’ebilir. Her somut olay kendi içinde değerlendirilmelidir.

C. Mali Haklar
FSEK, alenileşmiş ve alenileşmemiş eserlerden doğan malı hakları birbirin­
den ayırır. Henüz alenileşmemiş bir eserden her ne şekilde olursa olsun fayda­
lanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir (FSEK 20 1). Yarn bu eserler bakı­
mından herhangi bir sınırlama getirilmemiştir. Yine alenileşmiş bir eserden fayda­
lanma hakkı da münhasıran eser sahibine aittir. .Ancak alenileşen eser üzerindeki
bu münhasır hak: yasada sınırlı olarak (numerus clausus) sayılmış malı haklardan
ibaret olup., ayrıca bu kaklara birtakım sınırlamalar da getirilmiştir.

Malı haklar bırbiıınden bağımsızdır. Bunlardan birinin devir veya lisans gi­
bi hukuki işlemlere kcnu olması, diğerlerini etkilemez (FSEK 20). Bu bağımsız­
lık, FSEK 52’de; "... konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır” ifa­
desinde de görülmektedir.

Malı haklar devir ve lisans gibi hukuki işlemlere konu olabileceği gibi mi­
ras yoluyla da intikal eder.

1. İşleme Hakkı

îşleme kavramı vs işleme eser çeşitleri yukarıda incelenmişti '1. Burada ise
işleme hakkı ele alınacaktır.

Bir esen işleme hakkı, münhasıran eser sahibine aittir (FSEK 21). Buna
karşılık şahsi kullanırı amacıyla işleme kural olarak serbesttir. .Ancak aşağıda
ayrıntılı olarak anlatılacağı üzere bilgisayar programları bakımından özel hü­
kümler getirilmiştir"2. Yine .AB Veri Tabanı Yönergesine göre, elektronik veri
tabanlarında şahsi kullanıma mahsus işleme yasaklanmıştır (m. 6 2-a). Huku­
kumuzda ise elektronik veri tabanları bakımından böyle bir düzenleme yoktur.

İşleyen kişi, bağımsız müstakil (işlenen) eser sahibinin izin verdiği ölçüde
işlediği eseri kullanabilir. Örneğin, müstakil esen bir başka dile tercüme izni

Bkz. İkinci Bölüm, 3. E

B kz İkinci Bölüm, 13
Nal/Suluk 91

alan mütercim (işleyen), meydana getirdiği tercüme eser üzerindeki hakları

kullanabilir. Şu kadar ki bağımsız eser sahibi, bu işleme eserin, tiyatro veya
sinema eserme dönüştürülmesi, başka bir dile tercüme edilmesi gibi yeni değer­
lendirmelerine karşı çıkabilir. Yanı işleme eserin yeni değerlendirmeleri için de
müstakil eser sahibinden ayrıca izin alınmalıdır.

İşleyen kişinin, müstakil eser üzerinde yaptığı değişiklikler, bağımsız eser

sahibinin şeref ve itibarını zedeleyecek nitelikteyse, bağımsız eser sahibi yapı­
lan bu değişiklikleri önleyebilir. Bağımsız eser sahibi, bu yetkisinden sözleş­
meyle vazgeçemez (FSEK 16 3).

İşleme eser sahibi, işlenme üzerindeki haklarını üçüncü kişilere karşı ileri sürü­
lebileceği gibi bağmışız eser sahibine karşı da ileri sürülebilir. Bu kural izinsiz şe­
kilde meydana getirilmiş işlenmeler ıçm de geçerlidir; böyle bir durumda işlenmeyi,
ne müstakil eser sahibine de işleyen kullanabilir. Şalisi kullanım istisnası saklıdır.

2. Çoğaltma Hakkı

Bir eseri çoğaltma hakkı, münhasıran eser sahibine aittir (FSEK 22). Ço­
ğaltma, asim aynen kopyalanmasıdır. FSEK 22 2: de çoğaltma çeşitleri örnek
kabilinden sayılmıştır. Buna göre, bir eserin aslından kopyalarının çıkartılması­
nın yanı sıra eserin işaret, ses ve veya görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bili­
nen veya ileride geliştirilecek her türlü araca kaydedilmesi çoğaltmadır. Anılan
hükme göre, her türlü ses ve müzik kayıtları, wwiorZi# eserlerine ait plan, proje
ve krokilerin tagulanması birer çoğaltmadır.

FSEK:e göre çoğaltmanın unsurları şunlardır:

i) Bir Eserin Fiziksel Bir Ortama Tespiti: Eserin CD, DVD, bilgisayar hard
diski ve kitap gıb: taşıyıcı materyallere tespiti birer çoğaltmadır. Tespit edil­
memiş bir eserin ilk tespiti de çoğaltmadır"3. Çoğaltmanın en tipik örneği ki­
tap basımıdır. Buna karşılık bir şarkının umuma açık yerlerde söylenmesi
temsili radyoda yayınlanması ise radyo-TV ile yqyw haklarına tabidir.

ii) Eserin Herhangi Bir Şekilde Algılanabilir Ölmesi: Bir şarkınm sahnede
seslendırılmesi esnasında fotoğrafı çekilmekle, eserin çoğaltılması gerçek­
leşmez. Zira fotoğraf, bir şarkıyı algılanabilir hale getirmez. Buna karşılık
şarkınm bir kayıt cihazı veya CD’ye kaydedilmesi çoğaltmadır.

Schricker/Loewenheim, m.2. No: 7.

92 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

iii) Çoğaltma bakımından şu hususlar ise önemsizdir:

iv) Çoğaltılan Nüsha Adedi: İlk tespitin yapılması ve tek bir nüshanın çıkar­
tılması dahi çoğaltmadır.

v) Eserin Tamamının Algılanması: Eğer kısmen çoğaltılan parça üzerinde

eser sahibinin hususiyeti tanınabilir nitelikteyse, eserin bir parçasının kop­
yalanması yine yasal anlamda çoğaltmadır. Örneğin bir müziğin melodisi­
nin, bir romanın ıki-üç cümlesinin, bir tablonun belirli bir parçasının çoğal­
tılması böyledır.

vi) Eserin Dolaylı Şekilde Algılanabilmesi: Çoğaltmadan söz edilebilmesi

için, eserin doğrudan veya dolaylı şekilde algılanabilmesinin önemi yoktur.
Sonraki aşamalarda çoğaltma eylemine imkân veren kalıp, model ve negatif
bant gibi araçların üretimi de çoğaltmadır. Zira bu halde her ne kadar eser
doğrudan algılanamıyor olsa da burada eserin tespiti söz konusu olup, bu
tespit somaki aşamalarda eserin algılanmasına imkân vermektedir'14. Aynı
şekilde bir eserin, internetten indirilerek bilgisayarın hard diskine kayde­
dilmesi de çoğaltmadır.

vii) Çoğaltmanın Türü ve Tarzı: Çoğaltma eyleminin elle veya makineyle ger­
çekleştirilmesi, sonucu değiştirmez. Örneğin, bir tabloyu elle resmetmek, ya­
zıcıdan (makineden) çıktı almak veya fotokopi çekmek birer çoğaltma tarzı­
dır. .Analog bir eseri, dijital hale getirmek de çoğaltmadır. Eserin CD, D\T>
ve hard disk gibi taşıyıcı materyallere kaydedilmesi de çoğaltmadır.

Çoğaltmanın Biçimi: Bir metin, steno ile veya görme engellilerin kullandı­
ğı Braille Alfabesi ile yazıldığında yine çoğaltma gerçekleşir. Büyüklükte,
formatta, kullanılan malzemede veya boyutta (yanı iki boyuttan üç boyuta
veya tersi) yapılacak değişiklikler de çoğaltma teşkil eder.114
115Sözgelimi, on
beş metre boyundaki mermer bir heykelin, 30 cm boyunda ve plastikten
üretilmiş bir kopyası da bir çeşit çoğaltmadır.

iy) Çoğaltmanın Süresi: Kısa süreli tespitler çoğaltmadır. Internet ve dijital

veri tabanlarının yaygın olarak bulunduğu çağımızda, bu hususta sorunlar
yaşanmaktadır. Hukukumuzda bilgisayar ağı üzerinden yasal olarak iletile­
rek, bir aracı ile üçüncü kişilere aktarılan ve tek başına ekonomik değer ta-

114 Erel 139.

Schricker/Loewenheim, m.16. No: 9.
Nal/Suluk 93

şımayan teknik veya yardım amaçlı çoğaltmaların hukuki durumu ülkemiz­

de belirsizdir. Sözgelimi., ön bellekleme (keş belleğe kaydetme), sunucuya
yükleme veya göz atmada (browsing) durum böyledir. .AB Bilgi Toplumu
Yönergesi 5 l’de çoğaltma olarak tanımlanan bu tür kopyalamaların, eser
sahibinin çoğaltma hakkını ihlal etmediği kabul edilmiştir"5. Benzer bir dü­
zenlemeye hukukumuzda da ihtiyaç -cardır. Aksi halde kullanım amacı ta­
şımayan bu çeşit geçici teknik kopyalamaların, eser sahibinin haklarına te­
eaxliz teşkil edeceğinin ilen sürülme tehlikesi vardır.

Internet çağında bu konuda farklı sorunlar ortaya çıkmaktadır " Bir ınternet
sayfasında erişimi sağlanmış olan esen okumak, izlemek ya da bakmak bu arada
keş belleğe kayıt da yapılsa eser sahibinin çoğaltma hakkını ihlal etmez. Normal
bir hiperlink, sadece farklı web sayfalan arasında geçiş sağladığı için çoğaltma
hakkını ihlal etmez"5. .Ancak deeplinkde durum farklıdır. Bu halde başkalarına
ait ana sayfalar atlanmak suretiyle diğer sayfalara girilmekte ve daha geniş kul­
lanıcı kitlelerine farklı içeriklere ulaşma imkanı sunulmaktadır. Eğer içerik
FSEK'e göre eser niteliğindeyse, deeplink yoluyla izin almaksızın içeriğe ulaş­
mak çoğaltma hakkını ve umuma iletim hakkım ilılal eder. .Ancak bir hyperlink
konularak framing tekniğiyle gerçekleşen bir embedding (içine yerleştirme)
yapılması kural olarak yeni bir kulamın kitlesine ulaşılmadıkça ve özel bir tek­
nik usul kullanılmadıkça çoğaltma ya da umuma iletim haklarını ihlal etmez ’5.

FSEK 22 1 ve 2 hükmü, bilgisayar programlarına da uygulanır. .Ancak yasa

koyucu, aynı maddenin üçüncü fıkrasında konuyu özel olarak düzenlemiştir. Bu
konu bilgisay ar programları başlığı altında ele alınacaktır ”. FSEK 57’de de
çoğaltmayla ilgili özel bir hüküm vardır:

i) Bir eserin fikri mülkiyet (telif) hakkı, bu eserin eşya mülkiyetinden farklı­
dır. Asıl veya çoğaltılmış nüshalar üzerindeki eşya mülkiyetinin devri, aksi
kararlaştırılmadıkça telif haklarının devrini içermez (FSEK 57 1). Örneğin,
bir kitabı satın alan, bu kitabı çoğaltamaz. Bunun aksine bazı eser çeşitle­
rinde, eserin somutlaştığı eşyanın malikinin, eser sahibine karşı yükümlü-

Bkz. ABAD. C-360/13.55.2014, Public Relation Consultants v. Newspaper Licensing Agency karan.
Geniş bilgi için bkz. Baspınar.'Kocabey 71 vd: Demirbaş, H. 17 vd. Soydemir19 vd.: Kaya, F.
31 vd.: Turan 25 vd.
”4 Bkz. ABAD. C-466. 13.02.2014. Svensson Kararı.
5 ABAD. C-348/13. 21.10 2014 Bestwater Kararı. Bu konuda Türk hukuku bakımından framing
hakkında farklı görüşler için bkz. Memiş 136 vd.: Kaplan 121 vd
Bkz. İkinci Bölüm. 13
94 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

lükleri vardır. Sözgelimi FSEK 17 uyarınca eser sahibinin, zilyet ve malike

karşı hakları ile 45. maddelerinde ele alman pay ve takıp hakları bunlardan
bazılarıdır.

ti) Bir güzel sanat eseri üzerinde çoğaltma yetkisi bulunan kişiden, çoğaltma
aletlerinin zilyetliğini devralan, aksı kararlaştırılmadıkça eserin çoğaltma
hakkım da devralmıştır. Sözgelimi, bir sanat galerisi, eser sahibinden ço­
ğaltma aletlerini satın almışsa, sözleşmede aksi belirtilmedikçe, çoğaltma
hakkım da devralmış demektir.

3. Yayma Hakkı

o. Genel Olarak

Bir eserin aslım veya çoğaltılmış nüshalarını, herhangi bir yolla piyasaya
sürme hak ve yetkisi münhasıran eser sahibine aittir. Yayma eylemi satış,
kiralama veya ödünç -verme gibi çeşitli yollarla gerçekleşebilir. Eser, fiziksel
olarak piyasaya sürüldüğünde yayma eylemi gerçekleşmiştir. Gösterim ve
sahneleme gibi eylemler ise yayma değildir. Yayma, genellikle çoğaltmayı
takiben gerçekleşir. Bununla birlikte yaymadan önce çoğaltma zorunluluğu
bulunmamaktadır. Zira tek bir nüsha da yayımlanabilir. Örneğin, bir tablonun
satılması, kiralanması veya ödünç verilmesi yaymadır Buna karşılık gazete ve
dergilerin, ış yerlerinde ve bekleme odalarında okunması amacıyla bulundu­
rulması yayma değildir. Bu halde kiralama ve ödünç vermeden farklı olarak
kullanılmak üzere değil, geçici şekilde incelenmek veya okunmak üzere bı­
rakma söz konusudur’2'.

Yaymadan söz edilebilmesi için satmak, kiralamak ve ödünç vermek şart

olmadığı gibi, satışa sunulan eser nüshalarına sahip olmak da gerekli değildir.
İcap da yayma hakkını ihlal eder. Bu bağlamda henüz çoğaltılmamış bir kitabın,
izinsiz şekilde internette satışa sunulması, yanı sipariş kabulü, eser nüshasını
gönderme teklifi de bir çeşit yayına hakkının ihlalidir'22.

Eserin internetten indirilmesinde (download) veya böyle bir download im­

kânı sunulmasında yaymadan bahsedilemez. Eserin internetten indirilmesi bir
çoğaltmadır. İnternet üzerinden sunmak ise umuma ile:ım hakkının bir alt kate­
gorisi olan umuma erişimi sağlamaktır (FSEK 25 2).

* Schricker/Loewenheim, m.17. No: 32.

'*** BGH GRUR 1991. 316 ■ Einzelangebot BGH GRUR 1999. 707 -Kopienversanddienst.
Nal/Suluk 95

b. Kiralama ve Kamuya Ödünç Verme

Yaymanın bir türü de kiralama ve kamuya ödünç vermedir. Buradaki kira­

lama kavramı borçlar hukukundan ödünç alınmıştır. Buna göre kira, bir şeyin
kullanımını bir bedel karşılığında kiracıya vermektir. Telif hukukunda da esas
itibarıyla eserin somutlaştığı kitap, kaset ve benzeri nesnelerin başkasının kulla­
nımına bırakılması kiralamadır ". Kiraya verme, bir eserin nüshalarınım belirli
bir ücret karşılığında., sınırlı bir süre için üçüncü kişinin kullanımına bırakılma­
sıdır.

Ödünç verme ise bir şeyin., sınırlı bir süre kullanması için karşılıksız olarak
başkasına verilmesidir. Telif hukuku bakımından ödünç verme kavramıyla,
kamuya ödünç verme anlaşılmaktadır. Sözgelimi, halk kütüphaneleri tarafından
bir eserin okuyuculara., belirli bir süre sonra iade edilmek üzere verilmesi ka­
muya ödünç vermedir Kişisel ödünç verme ise serbesttir.

Demek ki ödünç verme ile kiralama arasındaki temel farklılık, ivazlı olup
olmamada, yani karşılı ğın bulunup bulunmadığında göıülür.

Bir eseri ya da çoğaltılmış nüshalarını satın alan kışı (malik), eser sahibin­
den izinsiz şekilde, kiraya ve kamuya ödünç veremez Çünkü yayma hakkının
tükeneceği ilkesine önemli bir istisna olarak, kiralama ve kamuya ödünç verme
hakları tükenmez (FSEK 23 2).

1 95 Sayılı OKK’ye rağmen, kiralama ve kamuya ödünç vermeyle ilgili

hükümlerde, AB ve Türk hukuku tam bir uyum göstermemektedir'24.

c. Yayma Hakkının Tükenmesi

Bkz. Birinci Bölüm, II, B. 1.

4. Temsil, Yayın ve Umuma İletim Hakları

Eserin orijinalini ve nüshalarını dağıtma dışında kalan kullanımı FSEK 24

ve 25'de düzenlenmiştir. Bu kullanımlarda konu, eserin maddi içeriği değil,
maddi olmayan içeriğidir'2Î.

Ateş. Kapsam 417.

*4 Uyumsuzluklar için bkz Nal. Developments 804
Memiş116 Ateş, Kapsam 193
 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Şekil 12: Eserin Maddi O mayan İçeriğinin Kullanımı

o. Umum Kavramı

Temsil ve umuma iletim hakları bakımından merkez kavram umumdur. Bu

eylemler kişiye özel olarak, yanı umuma açık olmayan yerlerde gerçekleştirildi­
ğinde, eser sahibinin temsil ve umuma iletim hakkım ihlal etmez. Bu nedenle
umum kavramının kapsam ve sınırlarının belirlenmesi anılan haklar bakımından
büvük önem taşımaktadır.

Alman Telif Yasasının 15.3’ün aksine FSEK’te umum kavıamı tammlanmamış-

tır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Yargıtay kararlarında da kavıanı açıklanmamıştır.

Hukukumuzdaki umum ifadesini açıklığa kavuşturmak için, Alman huku­

kuna başvurulabilir'Zııa her ıkı hukuk düzeninde de kavram aynı şekilde ele
alınmıştır. Alman Telif Yasası 15/3’e göre umum, bir eseri kullanan ve bu eseri
algılayabilen ya da erişebilen kişi vey a kişilerle şahsi bir ilişkisi ya da bağlamı­
şı bulunmayan kişilerdir. Tamından da anlaşılacağı üzere umum kavramında en
önemli kriter, kişisel bağlamıdır. Eğer esen kullanan tüzel kişi ise buradaki
kişisel bağlantı, tüzel kişi adına hareket eden gerçek kişi ile olan bağlantıdır':7.

*5 Aynı yönde Memiş 116

* Dreier.'Schulze m. 15. No: 43.
Nal/Suluk 97

Sözü edilen kişisel bağlamı;

i) Eseri kullanan kişi ile bu esen algılayabilen ya da erişebilen kişiler arasında

veya

ii) Bu eseri algılayabilen veya erişebilen kişilerin kendileri arasında olabilir.

İlk halde, eseri kullanan kişi ile eseri algılayan ya da erişebilen kişiler ara­
sında, kişisel bağlantı bilincinin varlığı aranır'88. İkinci halde ise bu bilinç katı­
lımcıların kendi içinde aranır':5. Bu tanımlamaya göre bağlantı için, ailevi veya
arkadaşlık anlamında bir ilişki gerekli değildir. Burada kişilerin ortak bir etkin­
liği paylaşması ve aralarında bilinçli kişisel bir bağın bulunması gerekli ve ye-
terlidır. Alınan Federal Mahkemesine göre, bir dans kursundaki katılımcılar
arasında kişisel bağlantı, etkinlik esnasında oluşabilir'38.

Şekil 13: Kişise Bağiantının Belir enmesi

[Eseri kullanan ]

Eseri algılayan (Hüseyin) [

|Esen algılayan (Bmnaz)

O
Eseri acılayan (Ahmat)

lEsenJsuJanan

Eseri algılayan (Kaya) j

Kişisel bir bağlantı kurulması için ortak ilginin varlığı tek başına yeterli
değildir. Bu nedenle salt teknik bağlantılar, -örneğin kapalı devre sistemleri,
Napster ve Gnutella gibi peer-to-peer sistemleri- kişisel bağlantı oluşturmaz.

Schricker/v.Ungern-Sternberg, m. 15. No 66
BGH. GRUR 1584. s. 734 - Vollzugsanstalten.
130 BGH. GRUR 1956. s. 515 - Tanzkurse.
95 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Buna karşılık e-posta ile bir eserin muhtevasının başka arkadaşlara gönderilme­
sinde kural olarak umuma iletim gerçekleşmez’ 31.

Katılımcı salısının fazlalığı, kişisel bağlantının bulunmadığı yönünde bir emaredir.

.Ancak bu konuda kesin bir sayı -verilemez. Düğün ve parti gibi özel kutlamalarda şöyle
bir ayırıma gidilmelidir: Eğer etkinliğin gerçekleştirildiği yer umuma kapalı ise burada
birkaç yabancının bulunnası, etkinliği umumi yapmaz. Sözgelimi, sadece davetle girı-
lebilen bir düğünde, davetsiz birkaç kişinin bulunması, düğünü umunu yapmayacaktır.
Buna karşılık tunuma kapalı olduğu yeterince belirtilmeden tapılan etkinliklerde, rast­
lantısal da olsa birkaç yabancının bulunması bu etkinliği umunu yapar’:2.

Umuma iletimin tespiti, objektif olarak belirlenir. İletimi yapanın, sübjektif

düşüncesinin önemi yoktur. Bu yüzden etkinliğin gerçekleştirildiği mahallin
umuma kapalı olduğunun belirtilmesi yeterli olmayıp, yabancıların o mahalle
girmesinin fiilen engellenip engellenmediğine bakılır ".

Umuma iletimden söz edilebilmesi için, eseri algılayabilenlerin aynı yerde

toplanarak, aynı anda esen izlemeleri veya algılamaları zorunlu değildir. Yani
kişiler, çeşitli yerlerde belirli aralıklarla bir eseri seyredebilir algılayabilir.

b. Temsil Hakkı

Bir eserin; doğrudan doğruya veya işaret, ses ya da görüntü nakline yarayan
aletlerle umumi mahallerde sunulması, okunması, çalınması, oynatılması veya
gösterilmesi gibi herhangi bir şekilde temsili suretiyle faydalanma hakkı mün­
hasıran eser sahibine aittir (FSEK 24 1). Temsilin umuma sunulmak üzere vuku
bulduğu mahalden başka bir yere teknik vasıtayla nakli de temsildir (FSEK
24 2). Doğrudan ve dolaylı temsil birbirinden ayrılır:

i) Doğrudan Temsil: Bir musiki eserinin konserde çalınması, tiyatro oyunu­

nun sahnelenmesi, şiirin okunması, filmin sinema salonunda gösterilmesi
doğrudan temsildir (FSEK 24 1).

ii) Dolaylı Temsil: Dolaylı temsil iki şekilde olabilir: a) Bir eserin işaret, ses
veya resim nakline yarayan aletlerle umuma sunumu gösterimi (FSEK
24 1), b) Temsilin umuma sunulmak üzere gerçekleştirildiği yerden başka
bir yere, herhangi bir teknik araçla nakledilmesi (FSEK 24 2).

Memiş117vd.
’" Konuya ilişkin Alman Mahkeme Kararları için bkz. Pınar/Nal'Goldmann 24 vd.
533 BGH. GRUR 1955. s. 549 - Betriebsfeiern.
Nal/Suluk 99

FSEK 24,1-2’de düzenlenen dolaylı temsil hallen arasındaki fark şöyle

açıklanabilir: İlk halde, temsilin işaret., ses ya da görüntü nakline yarayan alet­
lerle tekrarlanabilir özelliği vardır. İkinci halde ise temsilin yapıldığı esnada
gerçekleştirilen, fakat dalıa sonradan tekrarlanabilir niteliği bulunmayan dolaylı
bir temsil söz konuşucun

Konunun açıklanmasında şu örneklerden yararlanılabilir:

U2 Müzik Grubu.. Elvis Presley''e ait bir eseri, Taksim Meydanında verdiği
bir konserde seslendirmektedir. Bu durum FSEK 24 T de düzenlenen doğ­
rudan temsildir.

ii) U2 Müzik Grubunun konser verdiği salonda yer kalmamıştır. Hazırlanan

başka bir salonda bu konser ekran ve hoparlörler aracılığı ile izlettirilmek-
tedir. Bu halde FSEK 24 2’deki dolaylı temsil gerçekleşmektedir.

h# U2 Müzik Grubunun konser kaydı dalıa sonra CD formatında piyasaya

sürülmüştür ve CD bir kafeteryada çalııımak:adır. Bu halde FSEK
24 T deki dolaylı temsil gerçekleşir. Burada umuma iletimden söz edile­
mez. Çünkü bu halde eser bir CD üzerinden, yarn ses veya görüntü nakline
yarayan bir aletle, orada bulunan kişilerce algılanabildiği için FSEK
24 l’de düzenlenmiş olan dolaylı temsil söz konusudur34. Özetle temsil,
eserin umum tarafından algılanabilmesine imkân verirken (öffentliche
Wahrnehmbarmashung), iletim eserin umuma ulaşmasını sağlar
(öffentliche Zuganglichmachung). Örneğin, kahvehanede CD’den çalman
müziği, sadece oradakiler algılayabilir (temsil). Buna karşılık radyoda çalı­
nan müziği ise radyo yayınının ulaştığı bölgelerdeki tüm kişiler dinleyebilir
(umuma iletim).

Önemle belirtelim kı konser sırasında, konser salonu ya da meydanın bü­

yüklüğü nedeniyle bazen dev bir ekran kurularak, arkadaki kişilerin de rahatlık­
la sahneyi izlemelerinin sağlanması durumunda, FSEK 24.2’de düzenlenen
dolaylı temsil değil, doğrudan temsil vardır. Zira bu halde temsilin gerçekleşti­
rildiği mahalden başka bir yere nakli söz konusu değildir.

Dolaylı temsil ve doğrudan temsil arasındaki ayınm, temsil hakkının dev­

rinde önem taşır. Şöyle ki sözleşmede aksi belirtilmedikçe temsil hakkının dev­
ri, sadece doğrudan temsili içerir.

134
Krş. Schricker/v. Ungern-Stemberg, m.21. No 7
ıco İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

c. Yayın Yolu ile Uımmo İletim ve Dijital Ortamda Umumj Erişimi Sağlama

aa. Genel Olarak

FSEK 25 rde yayın hakları: 25 2’de ise dijital ortamda umuma erişimi
sağlama ve ayrıca eserlerin telli veya telsiz araçlarla satışı ya da başka şekilde
umuma iletimi düzenlenmektedir:

i) FSEK 25 1 ’de yapılan değişikliğe göre, bir eserin radyo-TV, uydu ve kablo
gibi telli veya telsiz yayın yapan yayın kuruluşlar aracılığıyla yayınlanması
münhasıran eser sahibine aittir. Ayrıca eserin işaret, ses ve veya görüntü
nakline yarayan araçlarla yayım ya da dijital iletimi münhasıran eser sahi­
bine aittir. Eser sahibinin bu hakkı: yayının telli veya telsiz araçlarla yayın
yapan kuruluştan alınarak yemden yayınlanması hakkını da içermektedir.

ii) Burada merkez kavram yapıdır. Yayın, bir eserin yayın tekniğiyle umuma
iletimidir. Telif hukuku bakımından önemli olan ycymın yapılmasıdır; yok­
sa yayının alınması kabul edilmesi serbesttir. Örneğin, Ne Güzel Bir Gün
isimli şarlanın Kral TP” de yayınlanması eser sahibinin yayın hakkını ilgi­
lendirir. Bu yayının, Number One TV kanalınca alınarak yemden yayım,
yeniden yayın hakkıyla ilgilidir.

iii) Bir eserin satışı, dağıtımı veya diğer şekillerde umuma dağıtımı veya su­
nulması hakkı münhasıran eser sahibine aittir (FSEK 25 2). Satış ve dağı­
tımın 25. maddede düzenlenmiş olması isabetli değilse de‘" burada eser sa­
hibine, diğer düşünülebilecek umuma dağıtım ve sunum işlemleri konusun­
da münhasır hak tanınmıştır. Örneğin, .Ve Güzel Bir Gün isimli şarkıyı ça­
lan Süper FMyayınının kafeteryada dinlenmesi böyledir.

iv) Ayrıca 2001 tarihli değişiklikle eser sahibine yeni bir hak daha tanınmıştır:
Dijital ortamda umuma erişimi sağlama hakkı (FSEK 25. 2). Buna göre,
gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda esere erişimi sağlamak suretiyle,
umuma iletime izin vermek veya yasaklamak hakkı münhasıran eser sahi­
bine aittir. Örneğin, bir müzik parçasına internetten erişim bu kapsamdadır.
Dijital ortamda umuma erişimi sağlamaya ilişkin bu düzenleme, WCT S ve
AB Bilgi Toplumu Yönergesi 3. l’den esinlenerek yapılmıştır.

Yayınla ilgili FSEK 22, .AB Kablo ve Uydu Yönergesiyle uyumlu değildir.
Anılan Yönergede .AB düzeyinde uydu ile yayın, kapsamlı bir şekilde düzeıı-

Ateş. Kapsam 189 vd.

Nal/Suluk ıoı

lenmiştır. Ayrıca bu Yönerge: sınır ötesi, eş zamanlı, değiştirilmemiş ve prog­

ramın tamamının kablo ile dağıtılmasına ilişkin düzenlemeleri de içermektedir.
Oysa Türkiye'nin, 1 95 Sayılı OKK gereği anılan Yönerge ile uyum sağlayarak
belirtilen düzenlemeleri iç hukukuna aktarması gerekirdi.

bb. Uygulanacak Hukuk

Yayınlarda ve özellikle geniş alanı kapsaması nedeniyle uydu yayınlarında, han­

gi ülke mevzuatının uygulanacağı konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Yayıncı kuru­
luş, bu- eserin yayınını yaptığı ülke (yayını göziöfemı ülke prensibi) için mı eser sahi­
binden izin alacaktır, yoksa yayının alınabildiği tüm diğer ülkeler (yayını alan ülke
prensibi) için de izin alınalı mıdır0 Bu sorunu Bern Anlaşması çözümlememiştir'26.

Soıunun çözümü kısaca şu şekilde ortaya konulabilir:

i) Kablo aracılığıyla yapılan yayınlarda uluslararası uygulamalarda gönderen

ülke prensibi geçerlıdir.

zz) Doğrudan uydu yayınlarında ise uluslararası hukuki dunun açık değildir.
Uygulanabilirlik göz önüne alındığında burada da gönderen ülke prensibi
geçerli olmalıdır';7. Alman mahkemeleri, gönderen ülke prensibim uygula­
maktadır. Ancak 3ogsch-Teorisinin savunucularına göre, alan üikeprensibi
uygulanmalıdır'28.

D. Diğer Haklar

1. Pay ve Takip Hakkı

Güzel sanat eser sahiplen, edebiyat ve musiki eseri sahiplerine kıyasla de­
zavantajlıdır. Şöyle kı edebiyat ve musiki eseri sahiplen, meslek birlikleri aracı­
lığıyla eserlerinin meyvelerini toplarken, güzel sanat eserlerinde bu pek müm­
kün değildir. Sözgelimi, eserin meydana getirildiği tarihte tanınmamış bir res­
sam olan Kay a Tunç, 1990 yılında Güneşin Renkleri isimli tablosunu, 100
TL’ye satmıştır. 2005 yılında ise Tunç artık dünyaca tanınan bir ressamdır. Bu
süre bovunca söz konusu tabloyu, mülkiyetinde bulunduran Deniz Resim Gale­
risi, 2009 yılındaki bir sergide 1.000.000.-TL'ye satmıştır. Tunç haklı olarak bu
değer artışından pay almak istemektedir.

" Tekinalp. Fikri Mülkiyet 196.

'' Aksi yönde Tekinalp. Fkri Mülkiyet 196.
■s Aynntılı bilgi için bkz Schricker/Ungern-Sternberg. m.2O öncesi. No: 62 vd.
102 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Eğer Tunç bir besteci ve eseri 2009 yılında her yerde çalınıyor, satılıyor ve­
ya yayınlanıyor olsaydı, MESAM ve MSG gibi meslek birliklerine üye olmak
suretiyle eserinin sürümünden yararlanabilirdi.

Güzel sanat esen sahipleri bakımından bu olumsuzluğu gidermek amacıyla

yasa koyucu, pay ve takip hakkı öngörmüştür (FSEK 45). Eser sahibinin veya
mirasçılarının bir defa satış yaptıktan sonraki her gerçekleşen satıştan, satışı
yapan gerçek veya tüzel kişiden bir bedel isteme hakkı bulunmaktadır.

Pay ve takıp hakkı şu şartların birlikte gerçekleşmesi halinde ilen sürülebilir:

i) Eser: Şu eserlerde pay ve takıp hakkı bulunmaktadır:

a. Mimarı eserler hariç, güzel sanat eserlerinin aslı,

b. Güzel sanat eserlerinin, eser sahibinin sınırlı sayıda meydana getirdiği ya

da eser sahibinin kontrolünde ve izniyle meydana getirilmiş ve eser sahibi
tarafından imzalanmış veya başka bir şekilde işaretlenmiş olmaları nede­
niyle özgün eser olduğu kabul edilen kopyası,

c. Bir yazarın FSEK 2 T de sayılmış, örneğin bir romanının veya bir besteci­
nin bestesinin orijinal el yazmaları.

ii) Satışın Vuku Bulduğu Yer: Yukarıda sayılmış eserlerin satışı, bir sergide
veya açık arttırmada ya da bu gibi eşyaları satan mağazada yapılmalıdır.

iii) Satışın Zamanı: Tekrar satış işlemi, koruma süresi dâhilinde gerçekleşme-
lıdır.

iv) Satıştan Elde Edilen Bedel: Satış bedeli ile bir önceki satış bedeli arasında
açık bir oransızlık bulunmalıdır.

Pay ve takip hakkı, mimari eserler bakımından öngörülmemiştir. Bunun

nedeni, taşınmazlardaki değer artışının, daha ziyade taşınmazın bulunduğu ko­
numu ve yeri gibi başkaca unsurlara bağlı olmasıdır.

Eser sahibi ölmüşse, miras hükümlerine göre ikinci dereceye kadar (bu de­
rece dâhil) yasal mirasçıları ve eşi, bunlar yoksa ilgili alan meslek birliği, bedel
farkından uygun bir pay alma hakkına sahiptir. Satışın gerçekleştiği müessese
sahibi, satıcı ile birlikte müteselsilen sorumludur. Cebri satışlarda pay, ancak
diğer alacaklar tamamen ödendikten sonra istenebilir. Pay verme borcunun za­
manaşımı, bu borcun doğumuna yol açan satıştan itibaren beş yıldır.
Nal/Suluk 103

Ülkemizde, pay ve takıp hakkı 1951 tarihinde FSEK ile öngörülmesine

rağmen uygulaması, çıkarılacak bir Bakanlar Kurulu kararına bırakılmıştı. Bu
karar elli yılı aşan bir süre sonra ancak 2006Tda çıkartılmıştır. " Ödeme, Bakan­
lar Kurulu kararında belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde yapılabilecektir.

FSEK 45, 2001 tarihli .AB Pay ve Takıp Yönergesiyle uyumlu değildir. Her
ne kadar yasa koyucu, anılan Yönergenin 2. maddesindeki düzenlemeyi kısmen
almışsa da, istediği uyumu sağlayamamıştır. Şöyle kı; z) Hukukumuzda pay ve
takıp hakkına ilişkin bedel farkının yüzdesi olarak bir hesaplama yapılacağı
öngörülmüştür. Buna karşılık Yönergede hakkın, satış bedeli üzerinden hesap­
lanacağı belirtilmiştir ii) Hukukumuzda bedel faikına %10’luk bir üst sınır
çizilmişken; Yönergede bu üst sınır, 12.500 Euro olarak belirlenmiştir, iii) Hu­
kukumuzda iki satış arasında açık bir oransızlık şartı aranırken. Yönergede böy­
le bir şart aranmamış ve her satış, hakka konu edilmiştir.

2. Cayma Hakkı

Malı ve manevi karakter taşımakla birlikte, cayma hakkının manevi yönü

ağır basar.
Cayma hakkı bakımından şu üç şart birlikte gerçekleşmelidır (FSEK 5S 1):

i) Eser sahibinden mali bir hakkı veya lisansı alan, bu hak veya lisansı hiç
veya gereği gibi kullanmamış olmalıdır.

»7 Kararlaştırılan süre; eğer süre öngörülmemişse, icabı hale göre uygun bir
süre geçmiş olmalıdır.

zzz) Kullanmama nedeniyle eser sahibinin hakları esaslı surette ihlal edilmiş,
yanı eser sahibi bu durumdan esaslı şekilde zarar görmüş olmalıdır.
Eser sahibinin cayma hakkını kullanabilmesi için karşı taratın kusuru aranmaz.

Cayma hakkını kullanmak isteyen eser sahibi, ca\ma hakkını kullanmadan

önce, kanundan doğan cayma hakkım kullanabilmesi için diğer tarafa noterden
göndereceği bir beyanla uygun bir süre vermeye mecburdur. Bununla birlikte
hakkı elinde bulunduran diğer tarafın eseri kullanması imkânsızsa veya eserin
kullanımı diğer tarafça reddedilmişse ya da diğer tarafa süre verilmesi halinde
eser sahibinin menfaatleri esaslı surette tehlikeye düşecekse, süre verme zorun­
luluğu bulunmamaktadır. Diğer tarafa verilen süre neticesiz kalırsa veya süre

■•s
RG 27.09.20^. S. 26302
104 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

vermeye ihtiyaç yoksa, noter aracılığıyla yapılacak ihbar ile cayma tamam olur
(FSEK 5S 2-3).
Cayma ihbarının tebliğinden itibaren dört hafta içinde caymaya karşı itiraz
davası açılabilir. Bu süre hak düşürücü niteliktedir.
Hakkı elinde bulunduran kişi., malı hakkı kullanmamakta kusuru yoksa ve­
ya eser sahibinin kusuru daha ağır ise hakkaniyetin gerektirdiği hallerde., eser
sahibinden uygun bir tazminat isteyebilir.
Cayma hakkından önceden vazgeçme geçersiz olduğu gibi, bu hakkın kul­
lanımını iki yıldan fazla süreyle yasaklayan şartlar da hükümsüzdür.

3. Vazgeçme Hakkı

Eser sahibi veya mirasçıları., resmi bir senet düzenleyerek malı haklardan
vazgeçebilir. Bu senet, Resmi Gazetede yayımlandığı anda vazgeçme işlemi
tamam olur. .Ancak önceden gerçekleştirilen devir ve lisans gibi tasarruf işlem­
lerine konu malı haklardan vazgeçilemez (FSEK 60).

VI. HAKKIN SINIRLARI

Malı haklara esas, yer ve süre itibarıyla sınırlamalar getirilmiştir. Süre sı­
nırlaması ayrı bir bölümde ele alınacaktır Yer itibarıyla sınırlama ise ülkesel-
lık ilkesi incelenirken yukarıda ele alındı'45. Burada esasa ilişkin sınırlamalar
üzerinde durulacaktır.

A. Esasa İlişkin Sınırlamalar

Eser sahibinin mali hakları şu hallerde sınırlandırılmıştır:

i) Kamu düzeni,

ii) Genel menfaat,

iii) Özel menfaat,

iv) Hükümete tanınan yetkiler.

Burada sınırlama sözcüğünden maksat, belirli şartlarda, belirli kişi ve kuru­

luşlar için belirli kullanım ve yararlanma şekillerinin serbest bırakılması veya eser
sahibinin malı haklarının kamulaştırılmasıdır. Bu kullanım ve yararlanma ya kıs-

Bkz. İkinci Bölüm, 10.

4 Bkz. Birinci Bölüm, 2. B
Nal/Suluk 105

men ya da tamamen serbest bırakılmıştır. 1995 ve 20C1 yıllarında yapılan yasa

değişiklikleriyle bazı sınırlamalar ya daraltılmış ya da tamamen kaldırılmıştır.

Şekil 14: Esasa İlişkin Sınırlamalar

“l
Özürlüler
Lehine
(Ek m 11)

ikttıas
(m 35)

Mevzuat SözBasm Haber

ve ve içeriği (m 37)
Mahkeme Nutuklar <m 36)
Karartan (m 32) F--------- I
(m. 31)
Yuz Yüze Seçme ve 'oplama
Eğitin ve Öğretim Eseılet
Amacıyla Temsil (m 34)
(m 33)

1. Kamu Düzeni

Korunan bir eser, sahibinin rızası alınmaksızın eserle ilgili konularda, (ör­
neğin, eser sahipliği, eser üzerindeki malı veya manevi hakların ihlali gibi konu­
ları ispat için) mahkeme ve resmi makamlar huzurunda, polis ve ceza işlerinde
bir muameleye konu teşkil etmek üzere kullanılabilir.

Aynı şekilde fotoğraflar, genel emniyet açısından veya adli amaçlar için
resmi makamlar veya bunların emriyle üçüncü kişiler tarafından, her şekilde
çoğaltılabilir ve yayılabilir (FSEK 30 1). Burada yayma hakkı derken teknik
anlamda yayma anlaşılmamalı, her türlü kamuya sunma anlaşılmalıdır'42. Ayrıca
öğretiye göre, genel emniyet ve adlı amaçlar için getirilen sınırlama sadece
fotoğrafik eserler için değil, portre, tablo ve heykel içinde geçerlıdir'42.

142 Erel 239.

”42 Arslanlı 126 Erel 239
105 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Bunun yanında kamu hukuku hükümleri gereği, eserin telif hakkı sahibince
kullanılması izne tabi tutulabileceği gibi tamamen de önlenebilir (FSEK 30 2).
Bu duruma örnek olarak TCK 226 ve Basın Kanunu 20 hükümleri ile Küçükleri
Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu sayılabilir.

2. Genel Menfaat

Genel menfaat düşüncesiyle, aşağıdaki hallerde eser sahibinin malı hakları­

na birtakım sınırlamalar getirilmiştir.

o. Haber ve Bilgi Amacıyla

Toplumun haber ve bilgi alma hakkı ve haberleşme hürriyetinden yola çıkı­

larak FSEK 31, 32, 36 ve 37:de şu sınırlandırmalar öngörülmüştür:

i) Yayımlanmış Mevzuat ve Mahkeme Kararları: Resmen yayımlanan veya

ilan olunan kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge ve yargı kararlarının
çoğaltılması, yayılması, işlenmesi veya herhangi bir şekilde ticari amaçla
da olsa bunlardan faydalanılması serbesttir (FSEK 31).

ii) Söylev ve Nutuklar: Resmi meclis ve kongrelerde, mahkemelerde ve

umumi toplantılarda söylenen söz ve nutuklar, haber ve bilgi verme amacı
ve bu amacı haklı gösterecek bir oranda çoğaltılıp yayımlanabilir, temsil
edilebilir, yayınlanabilir ve dijital ortamda erişimi sağlanabilir. Ancak aşa­
ğıdaki haller bu kapsama dâhil değildir (FSEK 32):

a. Konuşma, umuma açık yerlerde yapılmamışsa. Örneğin, bir danışmanlık

firmasının bürosunda gerçekleşen konferans böyledir.

b. Umuma yapılan tır konuşma veya nutuk, haber ve bilgi verme amacı dışın­
da, gelir elde etmek maksadıyla kullanılmışsa.

c. Söz ve nutuklar güncelliğim yitirmişse,

d. Söz ve nutuk, amaca uygun oranda kısaltılmadan veya özetlenmeden kulla­

nılmışsa.

iii) Basın İçeriği (Mûııderecatı): Yasa koyucu, toplumun haber alma hürriye­
tine üstünlük tanıyarak gazete içeriğine önemli sınırlamalar getirmiştir
(FSEK 36: Basın Kanunu 24). Basın ve radyo-TV ile umuma yayılan gün­
lük olaylar ve haberler, yani basın yoluyla yapılan açıklamaların serbestçe
iktibas edilebileceği öngörülmüştü (FSEK 36). FSEK 36 1 hükmünde, Ba­
sın Kanunun 15. maddesine yapılan atıf, 5187 sayılı yeni Basın Kanununun
Nal/Suluk 107

2004 tarihinde yürürlüğe girmesiyle 24. maddesine yapılmıştır’44. Kanaati­

mizce bu madde, 36. maddeyi yürürlükten kaldırmıştır. Bugün geçerli olan
sistem şöyledir:

a. Kaynak göstermeden yapılan yayın 5.000-10.000 TL adlı para cezasını

gerektirir.

b. Saklı tutulan bir çalışmayı, izin almaksızın yayımlayanlar ise 20.000-

40.000 TL adlı para cezasına mahkûm edilir.

c. Saklı tutulmaması halinde, kaynak göstermek suretiyle alıntı yapmak serbesttir.

Açıklanan nedenlerle bugün, saklı tutulmasına rağmen (kaynak gösterilmiş

olsa dahi), haberi izinsiz olarak alıntı yapmak hak ihlalidir.

iv) Haber: FSEK 36 da basında yayılmış olan içerik konusunda iktibas düzen­
lenmişken; FSEK 37'de basının hangi şartlarda fikir ve sanat eserlerim ser­
bestçe kullanacağı öngörülmüştür. Haber niteliğinde olmak ve bilgilendir­
me kapsamım aşmamak kaydıyla, günlük olaylara bağlı olarak alenileşmiş
eserlerin bazı parçaları, işaret, ses ve veya görüntü nakline yarayan araçlara
alınabilir. Bu şekilde alınmış parçaların çoğaltılması, yayılması, temsili ve­
ya radyo-TV gibi araçlarla yayınlanması ve umuma iletimi serbesttir. An­
cak bu serbesti, hak sahibinin meşru menfaatlerine zarar verecek şekilde
kullanılamaz (FSEK 37).

b. Eğitim ve Öğretim Amacıyla

i) Yüz Yüze Eğitim ve Öğretim Amacıyla Temsil: Al emi eşmiş veya yayım­
lanmış bir eserin, eğitim ve öğretim kuramlarında, yüz yüze eğitim ve öğre­
tim maksadıyla, kâr amacı gütmeksizin doğrudan ve dolaylı temsili serbest­
tir (FSEK 33). Örneğin bir edebi eser, edebiyat dersinde okunabilir, bir vi­
deo klibı müzik dersinde gösterilebilir. Bu serbestîden faydalanabilmek
için, eser sahibinin ve eser adının mutat şekilde açıklanması gerekir. Ser­
bestîden sadece okullar değil, ana sınıfları, belediye tarafından organize
edilen kurslar da faydalanabilir’45. Okulun kamu ya da özel olması sonucu
değiştirmez. Burada yüz yüze eğitim şartı bulunması nedeniyle, derse katl­
iamların bir yerde toplanmış olmaları aranır. Eserin internette veya sadece
öğrenciler tarafından erışılebılen kapalı devre bir bilgisayar ağında erişimin144

144 RG. 26.6.2004, S. 25504.

Ateş. Kapsam 236
1C5 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

sağlanması veya yayımlanması ya da açık öğretim benzeri bir amaçla kul­

lanılması yasaktır.

ii) Eğitim ve Öğretim Amacıyla Seçme ve Toplama Eserler: Eğitim ve öğretim

amacıyla hazırlanan seçme ve toplama eserler içim başka eserlerden alıntı (ik­
tibas) yapmak serbesttir (FSEK 34 1). .Ancak bu serbesti yayımlanmış musiki,
ilım-edebiyat ve alenileşmiş güzel sanat eserleriyle sınırlandırılmıştır.

Alıntı, amacın haklı göstereceği bir oranda yapılmalıdır. Örneğin, bir yaza­
rın kitaplarındaki şiirlerin %90?ı veya tüm şiirleri kullanılamaz'i£. Bu sınırlama
FSEK 2 1 b. 3?de sayılan ilmi ve teknik nitelikteki eserler, m. 4.1 b. l’de sayı­
lan has güzel sanat eserleri ile m. 4 1 b. 5’te sayılan fotoğıafik eserler ve slâytlar
bakımından daha da daraltılmıştır (FSEK 34 1). Şöyle ki bu tür eserlerde alıntı
sadece seçme ve toplama eserin içeriğini aydınlatmak için kullanılabilir. Böyle-
ce örneğin sadece Var. Gogh'vm hayatım anlatmak için ona ait bir tablo, bir ders
kitabına konulamaz. Buna karşılık Van Gogh’vxi resim tarzını anlatabilmek için
bir veya iki tablosu ders kitabında yer alabilir.

Bu serbesti, eğitim ve öğretim amacıyla hazırlanan seçme ve toplama eser­

lerden başka, okullar için hazırlanan ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onay­
lanan (okul-radyo) yayımları bakımından da geçerlidir (FSEK 34 2).

c. Bilimsel ve Kültürel Amaçlarla İktibas Serbestîsi

Kural olarak bir eserden, eğitim ve öğretim amacıyla hazırlanan seçme ve
toplama eserler dışında da bağmışız başka bir esere alıntı yapılabilir (FSEK
35)14T. Yasa koyucu umumun menfaati, bilimsel ve kültürel ihtiyaçlar için, gö­
rüşlerin ortaya konulması amacıyla alıntı serbestîsi getirmiştir. Bu nedenle ama­
cı bulunmadan iktibas yapmak yasaktır. Başka bir deyişle, iktibas bir amaca
hizmet etmiyor, aksine başkasına ait eser veya eser parçaları, bııbırleriyle bağ­
lantısız şekilde alıntılanmışsa, alıntı yapılan çalışmanın ana fikriyle alakası ol­
mayan alıntılar yapılmışsa, alıntı serbestısinden söz edilemez.

İktibasa ilişkin FSEK 35. l’in sistematiği şöyle özetlenebilir:

i) Alenileşmiş, faka: yayımlanmamış ya da yayımlanmış bir eserin bazı cümle

ve fıkralarının müstakil bir ılım ve edebiyat eserine alınması serbesttir. Bu­
na küçük alıntı denir.

46 11. HD. 18.11.2000. E 7065/K. 9425 - Suluk/Orhan, C. II 536.

Geniş bilgi için bkz. Öncü. 1 vd.
Nal/Suluk 10=

ii) Küçük alıntıya bestelerde de izin verilmiştir: Yayımlanmış bir bestenin en

çok tema: motif pasaj ve fıkır nev’inden parçalarının, müstakil başka bir
müzik eserine alınması serbesttir.

nz) Büyük alıntı, bir eserin büyük bir bölümünün veya tamamının alınmasıdır.
Bu tür alıntılara, bilimsel gelişmeye yardımcı olmak ve fikir ayrılıklarım
aydınlatmak maksadıyla meydana getirilecek bilimsel eserler bakımından
izin verilmiştir148. Ancak alıntının, belirli olacak şekilde ve amacı haklı gös­
terecek çerçevede yapılması zorunludur. Büyük alıntı yapılabilmesinin bir
başka koşulu da, alıntının yapılacağı eserin yayımlanmış olmasıdır. Ancak
güzel sanat eserlerinden, içeriği aydınlatmak için maksadın haklı gösterdiği
oranda bilimsel eserlere yapılacak büyük alıntılarda, sanat eserinin aleni­
leşmiş olması gerekli ve yeterli olup, yayımlanması aranmaz.

iv) Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin, bilimsel konferans veya derslerde, ko­
nuyu aydınlatma!: amacıyla projeksiyon ve buna benzeri araçlarla gösteril­
mesi serbesttir.

Önemle belirtelim ki bü\lik veya küçük tüm alıntılarda, alıntının kaynağı

belirtilmelidir (FSEK 35/2). Bununla birlikte haksız yapılan büyük alıntı, kay­
nak belirtilmiş olsa dahi hak ılılalıdir.

3. Özel Menfaat

Aşağıdaki hallerde özel menfaat düşüncesiyle, eser sahibinin haklarına bir­

takım sınırlamalar getirilmiştir:

i) Şahsi Kullanım: Kâr elde etme ve yayına amacı gütmeksizın şahsı kulla­
nım amacıyla, başkasına ait eserleri izinsiz olarak çoğaltmak serbesttir
(FSEK 3S 1). Alman hukukunda, şirketlerin ve resmi makamların, kendi
kullanmaları (kuram içi kullanım) için başkasına ait eserleri çoğaltmaya be­
lirli ve sınırlı şartlar altında ıziıı verilmiştir (Alman Telif Yasası 53 2). Hu­
kukumuzda bu konuda herhangi bir düzenleme bulunmamasına rağmen
mevcut düzenleme ışığında, kural olarak kurum içi kullanım uygun görül­
memektedir45. Kanaatimizce, haklı nedenlerle ve çok sınırlı bir şekilde ku­
rum ve firmalar da şahsı kullanım serbestîsınden faydalanabilir' ".

’■c Schricker/ Schricker. m.51. No: 31.

'■ Tekinalp. Fikri Mülkiyet206-207.
=: Aynı yönde Kaya Bilgisayar 443.
110 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Öte yandan şahsi amaçla yapılan çoğaltmaların, belirli bir sayıyı aşamayacağı
da belirtilmelidir. Öğretide, bu sayının bir adedi aşamayacağı ileri sürülmekte­
dir". Alman hukukumla üst sınır olarak yedi sayısı verilmiştir'52. Okul ve üniver­
site gibi eğitim ve öğretim kuramlarında eğitim için yapılacak çoğaltma sayısı
somut ihtiyaçla sınırlıdır. Yanı otuz kişilik bir sınıfta öğretmen bir makaleden
sözgelimi, otuz beş taııe kopya çıkartabilir (Makaleyi gelecek derste unutma ihti­
mali bulunan veya kaybeden öğrenciler için birkaç yedek kopya daha yapılabilir).
Ancak bu çoğaltma, hak sahibinin meşru çıkarlarına haklı bir sebep olmaksızın
zarar veremez veya eserden normal bir şekilde yararlanmaya aykırı olamaz.

Hukukumuzda şalisi çoğaltmanın kapsam ve sınırları, ne yasa ne de yargı

kararlarıyla tam olarak belirlenmiştir. Şalisi kullanım bakımından FSEK
3S l’deki düzenleme yeterli değildir. Örneğin, Alman Telif Yasasının 53. mad­
desinde konu, yedi fıkra halinde detaylı şekilde düzenlenmiştir. Hukukumuzda
ise sadece bilgisayar programlarının çoğaltılması ve işlenmesinde şalisi kulla­
nım detaylı olarak düzenlenmiştir (FSEK 3S 2-7). Bu nedenle FSEK 3S I hük­
mü, bilgisayar programları bakımından uygulanmaz ".

Konu örneklerle şöyle açıklanabilir: Şalisi kullarım amacıyla bir kitabın

birkaç sayfasını, fotokopiyle çoğaltmak serbesttir. Yine görüntü ve veya ses
taşıyan kaset, CD veya DVD gibi taşıyıcılardan, başka taşıyıcı araçlara şalisi
amaçla kopyalamak da serbesttir. Önemle belirtelim kı şalisi kullanım serbestî-
sınden yararlanabilmek için, kopyası yapılan kitap ve CD gibi taşıyıcı materyal­
lerin hukuka aykırı olarak çoğaltılmış bir nüsha olmaması şarttır. Yanı kopyası
yapılan nüshanın orijinal olması gerekir. Buna karşılık, FSEK 3S 1 hükmü bil­
gisayar programlarına uygulanamayacağı için, bilgisayar programları orijinal
nüshadan da olsa şalisi kullanım amacıyla çoğaltılamaz. Bununla birlikte gerekli
olduğu sürece, programı kullanma hakkına sahip kişinin, programın bozulması
veya virüs kapması gibi hallerde yenisini kullanabilmesi için bir adet yedek
kopya yapmasına imkân verilmiştir (FSEK 3S 3).

Şalisi kullanım amaçlı çoğaltmada, çoğaltmanın yapıldığı yerin ve vasıtanın

önemi yoktur. Sözgelimi, fotokopicide ya da internet cafede çoğaltma yapılabi­
lir. Kayıt ünitesinin teknolojisi de önemsizdir. Örneğin, çoğaltma işlemi analog

: Tekinalp. Fikri Mülkiyet 206.

'* Schircker/Loewenheim, m.53. No: 14.
Bilgi için bkz İkinci Bölün 13
Nal/Suluk 111

veya dijital olarak, kaset ve CD gibi taşıyıcı materyaller üzerine ya da bilgisaya­

rın hard diskine yapılabilir.

Şunu da belirtelim kı şalisi çoğaltmanın, hak sahibinin meşru çıkarlarına

haklı bir neden olmaksızın zarar veremeyeceği veya eserden normal şekilde
yararlanmaya aykırı olamayacağı hükmü, kesin bir kuraldır (FSEK 3S 1). Bu
bağlamda aşağıdaki çoğaltma türleri şahsı kullanım olarak kabul edilemez:

(a) Bir kitabın tamamının ya da büyük bir kısmıııır. kopyalanması.

(b) Çoğaltmada, yasa dışı (illegal) bir nüshanın kullanılması. Bu dununa in­
ternette, özellikle de peer ro peer sistemlerinde sıkça rastlanır. Örneğin, bir mü­
zik veya video paylaşın sitesinde ücretsiz olarak müzik veya film indirme veya
takas yapma olanağı sunulmaktadır. .Ancak sunucunun yasalara uygun hareket
etmediği açıkça belli olan bir ortamda, kullanıcının şalisi çoğaltma (örneğin,
bilgisayara yükleme) yapması yasaktır. Sözgelimi, henüz alenileşmemiş bir
eserin internetten indirilmesi durumunda, yasa dişilik açıkça belli olduğu için,
şalisi kullanım istisnasından söz edilemez'54.

Cc) CD ve DVD gibi taşıyıcı materyale konulan şifre ve benzen kodlar kal­
dırılarak veya değiştirilerek, taşıyıcı materyalin içeriğinin kopyalanması.

ii) Kopya ve Teşhir: Umumi yol, cadde ve meydanlara, temelli kalmak üzere
konulan güzel sanat eserlerim: resim, grafik, fotoğraf ve benzeri şekillerde
çoğaltmak, yaymak, umumi mahallerde projeksiyonla göstermek, radyo-TV
ve benzeri araçlaıla yayınlamak serbesttir. Bu serbesti mimari eserlerde sa­
dece dış şekle özgüdür (FSEK 40 1).

Sahibi tarafından, eserin üzerine açıkça yasaklayıcı bir kayıt konulmadıkça

güzel sanat eserleri, malıklerce veya bunların izniyle başkaları tarafından umu­
mi yerlerde sergilenebilir (FSEK 40 2).

Açık artırmayla satılacak eserler, önceden umuma teşlıir edilebilir. Benzer şe­
kilde umumi yellerde sergilenen veya açık artırmaya konulan bir eserin, sergi veya
artırmayı tertip eden kimseler tarafından bu maksatlarla ç.karılacak katalog, kilawiz
ve benzeri basılı yayınlarla çoğaltılması ve yayımlanması serbesttir (FSEK 40 3).

FSEK 40:ta yer alan tüm bu durumlarda, aksine yerleşmiş adet yoksa, eser
sahibinin adının belirtilmesinden vazgeçilebilir (m. 40 4).

=4 Schricker/Loewenheim. m 53. No: 14 b.

112 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

iii) Umuma Açık Mahallerde Eser, İcra, Fonogram, Yapım ve Yayınların

Kullanılması. FSEK 41 de kaset. CD ve D\T> gibi ses ve görüntü taşıyıcı­
larının restoran, kahve ve otel gibi umumi yerlerde çalınması ve gösteril­
mesi düzenlenmiştir'55. FSEK’te umum kavramı tanımlanmamı ştır. Yasada
girişi ücretli veya ücretsiz umuma açık mahallerden söz edilmektedir. Bu­
nunla birlikte Alman Telif Yasasının 15. maddesinin üçüncü fıkrasındaki şu
tamın, hukukumuz bakımından da uygulanabilir niteliktedir: Umum, bir
eseri kullanan ve bu eseri algılayabilen ya da eriyebilen kişi veya kişilerle
şahsi bir ilişkisi ya da bağlantısı bulunmayan kişiler topluluğudur55.

Eserler, icralar ve yapımlar umuma açık mahallerde eskiden beri sıkça kul­
lanılmaktadır. Teknik gelişmeler nedeniyle gün geçtikçe de bu kullanım artmak­
tadır. 19S3 yılında 2936 sayılı Kanunla yapılan değişikliğe kadar musiki eserleri
ile ılım ve edebiyat eserlerinin çalınması ve gösterilmesi serbest idi. Eser sahip­
lerine, meslek birlikleri aracılığıyla uygun bir bedel talep etme hakları ise mes­
lek birliklerinin 1986 ya kadar kurulamamaları nedeniyle bir türlü ileri sürüle-
miyordu. Daha sonra umumi mahallerde kullanılacak yapımlar için umumi ma­
halde kullanım bandrclü (UMK bandrolü) ve işletme belgesi sistemi getirilmişti.
Formaliteler yerine getirdikten sonra ticari dolaşıma konulmuş eser nüshalarım
satın alan kişi, bu nüshaları umumi yerlerde kullanabiliyordu. 2001 yılında 4630
sayılı Kanun ile UMK bandrol sistemi değiştirilmişti. 2004 tarilıli ve 5101 sayılı
Kanunla FSEK 41 esaslı bir şekilde değiştirilmiş, umumi mahallerde kullanım
bakımından kullanım öncesi izin prensibi getirilmiştir.

Yürürlükteki düzenlemeye göre eser, icra, fonogram ve yapımların umumi

mahallerdeki kullanım ve iletimi, ancak eserlerin kullanım ve veya iletimine
ilişkin FSEK 52’ye uygun yapılacak sözleşmeyle mümkündür. Bu sözleşmeler,
hak sahipleri ya da üyesi oldukları meslek birlikleri ile umuma açık yerin sahibi
arasında yapılır. Kanunun lafzına göre telif ödemesi: bir meslek birliğine üye
olan hak sahibine doğrudan yapılamaz; ancak meslek birliği aracılığıyla gerçek­
leştirilebilir. Yasaya göre sinema eserlerinin sahiplen, bu bedeli kendileri talep
edebilir (FSEK 41 12). Ne var ki AYM, FSEK 41 12’de geçen anca# kelimesini
iptal ettiği için artık bugün hak sahipleri, bir meslek birliğine üye olmadan doğ­
rudan kendisi de hak takibi yapabilecektir'5T. Sözgelimi müziğin otel, bar, resto-

" Görsel işitsel sektörde toplu hak yönetimi hakkında bkz Okutan Milsson/Tosun/Çataklar 1 vd
=e Fazla bilgi için bkz. İkinci Bölüm, VÇ Ç. 4, a
AYM. 2007/33. K. 2010’48 - RG. 22.6.2010. S. 27619
Nal/Suluk 113

ran, diskotek, bekleme salonu, kuaför, metro ve benzeri umumi mahallerde taşı­
yıcı materyallerle veya internet aracılığıyla çalınması durumu böyledır. Yasada
kural olarak, umumi mahalde yapılan sunumun ücretli veya ücretsiz olması
arasında bir fark gözetilmemıştır (FSEK 41).

Bu açıklamalar gösteriyor ki FSEK 41 yürürlükteki haliyle özel menfaat

için hiç bir sınırlama getirmemektedir ve bu yüzden de kanundaki yeri isabetli
değildir. Aşağıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı gibi burada umuma
açık mahallerde yapılan kullanımlar için uygun bedeli belirlemek amacı güdül­
mektedir. Bu yüzden m. 41 uygun bir ücret sistemi düzenlemektedir. Öznel
kriterlerin uygulanmaması için önceden umumi mahalleri sınıflandırma ve ön­
ceden kullanım tarifeleri öngörülmüştür.

Ödemenin miktarı, umuma açık mahallin bulunduğu bölgenin ve mahalde

sunulan hizmetin özelliği ve niteliği dikkate alınarak yapılan sınıflandırmaya ve
bu sınıflandırma için meslek birlikleri tarafından belirlenecek tarifeye göre sap­
tanır (FSEK 41 2). Farklı meslek birlikleri, bir protokol ile ortak tarifeler belir­
leyebilir ve protokolün taraflarını bağlayıcı sözleşme yapabilir. Meslek birlikleri
hazırladıkları tarifeleri, her takvim yılının dokuzuncu ayında, kullanıcıları tem­
sil eden ve kanunla kurulmuş kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile
Bakanlığa bildirmek ve kamuoyuna duyurmakla yükümlüdür. Onuncu ayda,
ortak tarifeler üzerinde uzlaşma sağlanamaması ve sözleşme yapılamaması ha­
linde, bu tarifelerin Bakanlıkça oluşturulacak uzlaştırma komisyonunda müza­
kere edilmesi talep edilebilir. Ne var ki uzlaştırma komisyonunca hazırlanan
raporun bağlayıcı olmaması uygulamada sistemi tıkamaktadır.

Meslek birliklerince belirlenen tarife veya ortak tarifeler üzerinden sözleşme

yapılamaması halinde taraflar, umumi mahalde kullanım ve iletim yapılabilmesi için
yargı yoluna başvurabilir (FSEK 41 10). Yargılama sürecinde, bir önceki yıl sözleş­
me yapmış mahaller, dava konusu tarifenin 1 4:ünü, dava sonuçlanıncaya kadar her
üç ayda bir meslek birlikleri adına açılmış banka hesabına yatırmak suretiyle esen
umunu mahalde kullanabilir. .Ancak yasada, ilgili meslek birliğinin buna da itiraz
edebileceğinin öngörülmesi, sistemi işlemez hale getiren diğer bir unsurdur. Kaldı ki
meslek birliğince belirlenen %’liik bu bedel bir yıl içinde ödenecek demektir. Ülke­
mizde yargının yavaş işlemesi ve bu konuda sen bir yargılamanın öngörülmemiş
olması gibi nedenlerle pratikte bu hükmün hayata geçirilmesi imkânsızdır.

Sistemin işleyebilmesi için meslek birlikleri temsil ettikleri eser, icra,

fonogram ve yapımlaı ile üyelerine ilişkin bilgileri, Bakanlığa bildirmek zorun-
114 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

eladır. Bu bildirimler üç ayda bir güncellenir ve Bakanlıkça oluşturulan ortak bir

veıı tabanı üzerinden ilgili taraflara açılır. Bakanlıkça oluşturulacak veıı tabanı
hala hayata geçirilmemiştir.

Yapılan düzenlemenin uygulamada hatırı sayılır zorlukları -cardır. Her şey­

den önce, ücretsiz girilebilen bir yerde, umuma açık kullanımın ücretli olması.,
toplum tarafından kabul görmelidir. Öte yandan bundan yararlanan kullanıcıla­
rın haklarını savunabilecek güçlü oda ve birliklerin bulunmayışı diğer bir so­
rundur. Yine aynı alanda birden çok meslek birliğinin faaliyet göstermesi de
kullanıcılar açısından durumu güçleştirmektedir. Örneğin sadece müzik eser
sahipleri alanında bile farklı meslek birlikleri mevcutur: Bugün müzik sektö­
ründe eser sahibi için ME SAM ve MSG, fonogram yapımcıları için MÜYAP,
MÜYABÎR, MÜZIKBİR ve icracı sanatçılar için ise MÜYORBİR faaliyet gös­
termektedir. Kullanım sözleşmeleri yapılmadığı durumlarda, geniş kapsamlı
bilgilendirme kampanyaları yapmak yerine, meslek birliklerinin, münferit kul­
lanıcılara karşı harekete geçmeleri de fikri mülkiyet sistemine güveni zedele­
mektedir. Bunun yerine meslek birlikleri taleplerini, topluma ve özellikle de
kullanıcılara duyarlılıkla iletmelidir.

Bu güçlükleri dikkate alan Bakanlık, FSEK'te değişiklik öngören kanun

taslağında gerçek anlamda tarifeleri müzakereye açan ve uzlaşılamaması halin­
de de sistemi işler ha.e getiren ihtilafları çözüm mekanizması ve bu bağlamda
Telif Hakem Kurulu gibi müesseselere yer vermiştir154.

4. Hükümete Tanınan Yetkiler

FSEK 42-47’de, hükümete tanınan yetkiler düzenlenmiştir. FSEK 42’de

hükümetin, meslek biıliklerinı kurmaya yetkili olduğu hükme bağlanmıştır'54
55

FSEK 45’teki güzel sanat eserlerinin satış bedellerinden pay verilmesi (pay
ve takip hakkı) ve FSEK 44 l’de belirtilen eserlerin işaretlenmesi yukarıda in­
celenmişti. Aşağıda ise FSEK 43’te düzenlenen eser, icra, fonogram ve yapım­
ların yayınına ve veya iletimine ilişkin esaslar incelenecektir. Burada ayrıca boş
taşıyıcı materyaller ile çoğaltmaya yarayan teknik cihazlardan alınan harçlar (m.
44 2-3), devletin faydalanma (m. 46) ve kamuya mal etme (m. 47) yetkileri de
ele alınacaktır.

54 Fazla bilgi için bkz. Suluk. Uyuşmazlıkların Halli 25 vd.

" Bkz. İfânci Bölüm, 11
Nal/Suluk 115

o. Eser, İcra, Fonogram ve Yapımların Yayınlanması ve/veya Umuma İletilmesi

Devlet ve özel radyo-TV kuruluşlarının, yayınlarında kullanacakları eser­

lerle ilgili serbesti.. 2001 yılında tamamen kaldırılmıştır. Bu kuruluşların yayın­
larında kullanacakları eserlerin sahiplerinden, FSEK 52:de belirlenen şekilde bir
sözleşmeyle önceden İzm almaları gerekmektedir. Konu 2004 yılında yeniden
düzenlenmiştir. Buna göre, sahne eserlerine ilişkin sözleşmelerin hak sahipleriy­
le, bunun dışındaki eserlere ilişkin sözleşmelerin ise ilgili meslek birlikleriyle
yapılması gerekir (FSEK 43.1-2).

Radyo-TV kuruluşları, yayınlarında kullandıkları sahne eserleri dışındaki

eser, icra, fonogram ve yapımlara ilişkin listeleri (yayın listesi) meslek birlikle­
rine bildirmek zorundadır (FSEK 43 3). Bir meslek birliği tarafından temsil
edilen tüm eserlerin kullanımı için, radyo-TV kuruluşunun o meslek birliğiyle
sözleşme yapması geıekır. Yayın listesinin meslek birliğine verilmesi zorunlu­
luğu, temsil ettiği üyelerine hak ettiği ücretin adıl dağıtım güvencesi vermekte­
dir. Örneğin, Sezen Aksu'nun Hadi Bakalım şarkısı, diğer üyelerin şarkılarından
daha sık yayınlandığı yayın listesi aracılığıyla belli olmakta ve meslek birliği
Sezen Aksu'ya buna göre telif ödemesi yapmaktadır.

Ayrıca devlet kuruluşu olan TRT için, özel bir düzenlemeye gidilmiştir
(FSEK 41 6). Buna göre TRT, koruma altındaki eser, icra, fonogram ve yapım­
ları, her üç ayda bir ilgili meslek birliklerince belirlenen yıllık tarifenin 1 4’ünü
yatırmak suretiyle yayınlarında kullanabilir. Bu düzenlemenin pratikte çalışma­
dığına yukarıda işaret edilmişti.

b. Boş Taşıyıcı Materyaller ile Çoğaltmaya Yarayan Teknik Cihazlardan Alınan

Harçlar

Her türlü boş vıdeokaset, ses kaseti, bilgisayar disketi, CD ve DVD gibi ta­
şıyıcı materyaller ile eserlerin çoğaltmasına yarayan CD ve D\
D
* yazıcı, tarayı­
cı, MP3 kayıt aleti, fotokopi makinesi gibi teknik cihazları, ticari amaçla imal
veya ithal eden kişiler, telif ücreti ödemekle yükümlüdür (FSEK 44 2). Bu ücre­
te şahsi kullanım bedeli veya şahsi kullanım harcı {copyright levy) denmektedir.

Şalisi kullanım bedelinin ödenmesi bakımından, cihazların sadece çoğaltma

fonksiyonuna sahip olmasının bir önemi yoktur. Yani çok fonksiyonlu cihazlar­
dan da şalisi kullanım bedeli alınır. Harç tutarı, imalat veya ithalat bedeli üze­
rinden %3’ü geçemez. Yasa bu tutarın belirlenmesini Bakanlar Kuruluna bı­
rakmıştır (FSEK 44).
116 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Şalisi kullanım bedeli, Bakanlık hesabına yatırılmaktadır. Bu hesapta topla­

nan miktar, fikrî mülkiyet sisteminin güçlendirilmesi ile kültürel ve sanatsal
etkinliklerin yürütülmesi, yurt içindeki ve dışındaki kültür mirasının korunması
faaliyetlerine yönelik olarak kullanılır. 2001 yasa değişikliğine kadar, bu mikta­
rın %’ü kültürel - sosyal amaçlı etkinliklerde ve ihlallerin engellenmesinde,
kalan 3/i’ü ise hak sahiplerine dağıtılmak üzere meslek birlikleri arasında paylaş­
tırılacağı öngörülmüştü. Böylece alınan bu harç, FSEK 38 l’de öngörülen şalisi
kullanım nedeniyle hak sahiplerinin kayıplarım kısmen de olsa tazmin amacı
taşımaktaydı. Oysa yetıı düzenleme bu amaca uygun değildir. Burada en isabetli
çözüm, masraflar hariç olmak üzere bu bedelin tamamının, ilgili hak sahiplerine
dağıtımı yönünde bir düzenlemeye gitmektir.

c. Devletin Faydalanma Yetkisi

Koruma süresinin sona ermesiyle eser, umumun kullanımına açık, yani ser­
best hale gelir. Süresi dolan eserlerin ticari olarak değerlendirilmesinden doğa­
cak gelirin bir fona veya devlete aktarılması söz konusu değildir.

Umuma açık genel kütüphane, müze ve benzen kuramlarda bulunan ve fakat

henüz alenileşmemiş eserlerden faydalanma hakkı, eserin koruma süresinin dolmuş
olması ve eser sahibi tarafından çoğaltım ve yayımı açıkça yasaklanmamış olması
kaydıyla, bulunduğu kamu kurum veya kuruluşuna aittir. Bu eserlerden bilimsel ve
benzeri amaçlarla faydalanmak isteyen kamu kurumlan ve kişilerin, izin alacakları
makam ve bunlardan alınacak ücretler gibi faydalanma koşulları, bir tüzükle belir­
lenir (FSEK 46). Bu tüzük 19S6 yılında çıkartılmıştır'5C.

d. Kamuya Mal Etme

Şartların varlığı halinde eser üzerindeki malı haklardan faydalanma yetkisi,

hak sahibine uygun bir bedel ödenmesi kaydıyla korama süresinin bitiminden
önce bir Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle kamuya mal edilebilir. Bir eserin
kamuya mal edilmesi hukuken eksik kanuni lisanstır.

10.09.2014 tarih ve 6552 sayılı torba bir yasayla konuya ilişkin FSEK 47
tümüyle değiştirilerek kamuya mal etmenin şartları yeniden belirlenmiştir151.
Ancak bu yeni düzenlemenin Anayasaya aykırılığı ileri sürülerek konu
AYM’ye taşınmıştır. AYM, 47. maddenin birinci fıkrasının birinci cümlesini*161

60 RG. 16 10 1986. S. 19253.

161 RG, 11.9.2014, S. 29116-Mük.
Nal/Suluk 117

iptal etmiştir'62. İptal kararıyla birlikte 47. madde hükmü uygulanabilir olmak­
tan çıkmıştır.

5. Özürlüler Lehine

Çoğaltma ve ödünç verme hakları: özürlüler veya özürlülerin yararına çalı­

şan pedagojik enstitü., dernek veya birlik gibi çeşitli kurumlar lehine sınırlandı­
rılmıştır (FSEK Ek m. 11). Hükümden yararlanabilmek için aşağıdaki iki şart
birlikte aranır:
i) Ders kitapları da dâhil olmak üzere, yayımlanmış veya alenileşmiş bilimsel
ve edebi bir eser olmalı,

ii) Bu eserin özürlüler için hazırlanmış nüshası bulunmamalı.

Ticari amaç gütmeksizin, bizzat özürlüler veya üçüncü kişiler tarafından

kopyalanan nüshalar veya ihtiyaç halinde kaset.. CD: braille (görme engelli)
alfabesi ve benzen biçimlerdeki formatlar, İzm alınmaksızın çoğaltılabilir veya
bu amaçla ödünç verilebilir.

Bu şekilde üretilen veya ödünç verilen nüshalar, hiçbir koşul altında satılamaz,
iş malzemesi olarak veya başkaca bir amaçla kullanılamaz. Bundan başka eser sa­
hibinin bilgileri ile çoğaltma amacı, çoğaltılan nüshalarda açıkça yer almalıdır.

B. Yer İtibariyle Sınırlamalar

Bkz. Birinci Bölüm, II. B.

C. Süre İtibariyle Sınırlamalar

Bkz İkinci Bölüm, X.

VII. HUKUKİ İŞLEMLERVE MİRASLA İNTİKAL

A. Genel Olarak
Eser sahibi, eser sahipliği statüsünü, eseri meydana getirdiği anda kazanır.
Eser sahipliği, hukuki işlemlere konu olamayacağı gibi mirasla da geçmez'62.

Aym şekilde manevi haklar da hukuki işlemlere konu olamaz ve mirasla

geçmez. Zira bu haklar, sahibinin kişiliğine sıkı sıkıya bağlıdır. Ancak üçüncü
kişilere bu hakların kullanma yetkisi verilebilir. Eser sahibinin ölümünden son-

“ AYM, 14 05 2015. E.2014/177. K 2015/49 - RG. 11 06.2015. s.29383.

" Bu yönde Yavuz/Alıca'Vlerdivan 727.
115 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

ra., manevi hakları kullanacak kişilerin kimler olduğu konusunda FSEK 19Tda
özel bir düzenlemeye gidilmiştir.

Buna karşılık yasayla sınırlı sayıda öngörülen mali haklar hukuki işlemlere
konu olabilir ve mirasla intikal eder. Bu hakların, hukuki işlemlere ve mirasa
konu olabilmesi, eser sahibi ve mirasçıları bakımından cnem taşımaktadır. Çünkü
genellikle bu kişiler eseri, ekonomik açıdan değerlendirebilecek durumda değil­
dir. Yayıncı, film ve müzik yapımcıları gibi kültür endüstrisinde ticari faaliyet
gösterenlerin yardımı olmaksızın, tanınmamış bestecilerin ve yazarların eserleri
tozlu raflarda kalmaya mahkûmdur. Bu durumda toplumun kültür hayatı ve eser
sahibinin yaşamı olumsuz yönde etkilenecektir. Öte yandan eser sahibinin veya
hak sahibinin, çok yönlü kullanım alanlarım; örneğin müzik eserlerinin diskotek,
restoran veya konserlerde ıcıa edilmesini ya da çalınmasını takip etmesi fiilen
mümkün değildir. Bu nedenle söz konusu hakların takibi, çoğu zaman hak sahip­
lerince meslek birliklerine bırakılarak bunlar tarafından takibi yapılır.

Son olarak belirtelim kı SİS Sayılı TBK 372-385’de yayım sözleşmesi dü­
zenlenmiştir. Bazı değişikliklerle birlikte yeni (609S Sayılı) TBK'da da konu­
nun temel çerçevesi muhafaza edilmiştir'e4.

B. Sağlarcırası İşlemler

1. Manevi Haklar

Yukarıda belirtildiği üzere manevi haklar, eser sahibine sıkı sıkıya bağlı bulundu­
ğundan, hukuki işlemlere konu olamaz. .Ancak üçüncü kişilere bu hakların kullanma
yetkisi verilebilir ”. Eğer bu haklar, eser sahibinin onurunu veya saygınlığını zedele­
yecek şekilde kullanılırsa eser sahibi, dilediği anda bu kullanıma itiraz edebileceği gibi,
verdiği yetkiyi iptal de edebilir. Eser sahibi veya 19. maddede belirtilen kişiler, 14., 15.
ve 16. maddelerin üçüncü fıkralarında belirtilen yetkilenin kullanmazlarsa, meşru
menfaati bulunan mali kak sahibi de bu yetkilen kendi adına kullanabilir (FSEK 19 3).

2. Mali Haklar

o. Borçlandırın ve Tasarruf İşlemleri

Eser sahibi borçlandırın (taahhüt) işlemle, ileride devir veya lisans verece­
ğini başka birine vaat etmektedir. Buna karşılık tasarruf işleminde, hukuki iş­
lemin yapılmasıyla birlikte hak diğer kişiye geçer.

64 Yeni BKdaki düzenleme hakkında geniş bilgi için bkz Demirbaş A. 223 vd
” Arslanlı 171; Ayiter, Fi<ir206 Erel 294
Nal/Suluk 119

Meydana getirilmiş eserler bakımından, hem borçlandırıcı işlem hem de ta­

sarruf işlemleri yapılabilir. Buna karşılık henüz meydana getirilmemiş, yanı
ileride oluşturulacak eserler bakımından sadece borçlandırıcı işlem mümkündür;
tasarruf işlemleri geçersizdir. Şunu da belirtelim ki ilende meydana getirilecek
eserlerle ilgili borçlandırıcı işlemler, belirli şartlar altında tek taraflı olarak fes-
hedılebılir veya kendiliğinden münfesih olur (FSEK 50 2-3).

İleride çıkarılacak mevzuatın eser sahibine tanıyacağı yem mali haklar üzerin­
de, ne borçlandırıcı işlem ne de tasarruf işlemi yapılabilir (FSEK 51 1). Aym şekil­
de ilende çıkarılacak mevzuatla, korumanın süresini uzatan ya da kapsamım geniş­
leten hükümlerden doğabilecek haklardan vazgeçmeyi öngören veya bunların dev­
rini içeren borçlandırıcı işlem ve tasarruf işlemleri de geçersizdir (FSEK 51 2).
Konu bir örnekle şöyle açıklanabilir: Hikmet Demir, 1996 yılında müzik eserinin,
tunuma iletim ve yayır. hakkı ile temsil hakkını, on yıllığına Yorulmaz AŞ’ye dev­
retmiştir. Fakat Demir aym zamanda, daha o tarihte hukukumuzda tanınmayan,
dijital ortamda umuma erişimi sağlama hakkım da anılan firmaya aym sözleşmeyle
vermiştir. .Ancak Demir, 2002 yılında dijital ortamda umuma erişimi sağlama hak­
kım bu kez Deveci Ltd Şti.’ye devretmiştir. Yorulmaz AŞ ise bu hakkın 1996 tarih­
li sözleşmeyle kendisine detıedıldiğini öne sürmektedir. Kim haklıdır? Dijital or­
tamda umuma erişimi sağlama hakkı ilk kez 2001 tarilı ve 4630 sayıh Yasayla hu­
kukumuza girmiştir. E-u nedenle Demir ile Yorulmaz AŞ arasında 1996 yılında
imzalanmış sözleşmenin dijital ortamda umuma erişimi sağlama hakkının devrine
veya lisansına ilişkin hükmü, FSEK 51 1 uyarınca geçersizdir. Dolayısıyla anılan
hak Demir’e ait olduğu için Yorulmaz AŞ haksızdır.

Malı haklardan herhangi birinin kullanılması veya tasarrufu, diğerlerini et­

kilemez. Zira bu haklar birbirlerinden bağımsızdır (FSEK 20 1). Bu nedenle
eser sahibi, haklarından bir kısmını devrederek diğerlerini kendisinde saklı tuta­
bileceği gibi, farklı kişilere de devredebilir veya lisans verebilir. Örneğin, mü­
zisyen Hasan Demirkol, çoğaltma ve yayma hakkını Yorulmaz A.Ş.'ye devre­
dip, dijital ortamda umuma erişimi sağlama hakkı üzerinde Deveci Ltd. Şti.’ye
ve Hızlı Müzik A.Ş. 'ye basit ruhsat verebilir.

b. Aslen ve Devren İktisap

Yasadaki asli iktisaptan maksat, eser sahibinden veya mirasçılarından haklan

devir veya lisans almsktır (FSEK 4S). Buna karşılık, eser sahibi veya mirasçıla­
rından malı hakkı iktisap eden kişinin, bu hakları üçüncü kişilere devretmesi veya
lisans vermesi ise devren iktisap olarak isimlendirilmiştir. Aynı şekilde üçüncü
120 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

kişilerce yapılacak sonaki devirler de devren iktisaptır (FSEK 49). Burada aslen
iktisap kavramı., borçlar hukukundaki anlamından farklı kullanılmıştır's€.

Devren ıktisapta: eser sahibinin veya mirasçılarının yazılı izni gereklidir

(FSEK 49/1).

İşleme haklarının devrinde ise eser sahibi veya mirasçılar, devren iktisap
eden kişinin şahsını da onaylamalıdır (FSEK 49 2).

c. Devir ve Ruhsat (Lisans)

aa. Genel Olarak

FSEK, mali hakların devri ile kullanma yetkisinin verilmesini birbirinden

ayırmaktadır. Yasada kullanma yetkisinin verilmesi, ruhsat olarak isimlendiril­
miştir (FSEK 48 2). Buna, lisans da denmektedir.

Mali hakların devredilmesi veya lisans (ruhsat) verilmesi işlemleri süre, yer
ve içerik itibarı ile sımrlı veya sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız yapılabilir. Mali
haklar birbirinden bağımsız olduğu (FSEK 20 1) için, bu haklar ayrı ayrı kişilere
de\Tedılebilir veya lisans verilebilir. Örneğin Mehmet Kaya, yeni romanının;

i) Türkiye içindeki çoğaltma ve yayma hakkım iki yıl süreyle Demir’e,

ii) Almancaya çevirme haklarım Hüseyin’e,

iii) Film yapma haklarını ise Çelik A.Ş.’ye,

verebilir.

Öte yandan içerik (muhteva) olarak da kısıtlama yapılabilir. Örneğin, grafı-

ker Taner Yenigün, yaptığı bir grafik eserinin, reklâm afişi olarak çoğaltma ve
yayma hakkını Arkon Ltd. Şti’ye vermişse bu fırına, söz konusu grafik eseri
ınternet reklâmında kullanamayacaktır.

Çoğaltılacak materyalin sözleşmede açıkça belirtilmesi halinde uygulamada

yorum farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin, Asya Yayıncılık A.Ş., 1978 yılında
Yeni Müzik GmbH firmasına Özledim isimli müzik eserine ait kaset ve plakların
Avrupa için çoğaltma ve yayma haklarım devretmiştir. Daha soma CDTerın
piyasaya çıkması üzerine, Zero Müzik GmbH 1983 yılında kısmen devraldığı
albümü CD olarak da çoğaltmaya ve yaymaya başlamıştır. Asya Yayıncılık A.Ş.

•es
Arbek 85.
Nal/Suluk 121

bu durumu., aralarındaki sözleşmeye istinaden haklarının ilılali olarak görmüş­

tür. Haklı mıdır? Bu soruya cevap vermek zordur. FSEK 51 l’e göre sözleşme
geçersiz değildir. Zira yasada CD bakımından yeni bir hak ihdas edilmemiştir.
Burada hala çoğaltma işlemi söz konusudur. Sözleşmede yer alan kelimelerin
lâfzı yorumundan Asya Yayıncılık A.Ş. haklı görülebilir. Öte yandan CD, ses
taşıyıcı bir materyal olup, kaset ve plakların yerini almıştır. Son kullanıcı açı­
sından.. kullanım şekli veya amacı ve kapsamı değişmemiştir. Alman Federal
Mahkemesi, önüne gelen benzer bir olayda yerine geçme = Substitute olgusuna
yer vermiştir.'s*Ancak öğretide, konu oldukça tartışmalıdır.€S

Kanaatimizce bu tür olaylarda sonraki kullanımın, ekonomik teknik balam­

dan bağımsız ve kendine has bir kullanım şekli olup olmadığına bakılmalıdır.
Eğer yem taşıyıcı, kaset-CD ilişkisinde olduğu gibi, sadece bir öncekinin yerine
geçerse, yarn kullanımın şekli, amacı ve kapsamı değişmezse, devrin bunu da
içerdiği kabul edilmelidir. Bu nedenle örneğimizde CD ile çoğaltma hakkı da lenf
Müzik GmbHye geçmiştir. Buna karşılık Yeni Müzik firmasının, çoğaltma ve
yaymayı CD yerine, L'SB veya IPod ile gerçekleştirmesi kabul edilemez. Çünkü
bu halde, ekonomik teknik bakımdan bağımsız, yem bir kullanım söz konusudur.

Şekil 15: Devir ve Ruhsat

167 BGH. GRUR 1997, s. 215-217 - Klimbim

“ Tartışmalar için bkz. Schricker.'Schricker, m.31. No 26.
122 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

bb. Devir

Devredilen mali hak: devredenin malvarlığından çıkar'69. Devirden sonraki

tasarruflar, ancak devralan tarafından gerçekleştirilebilir. Bununla birlikte dev­
ralanın, devraldığı haklar üzerinde mutlak hâkimiyeti de söz konusu değildir.
Çünkü devralanın, FSEK 49 2 gereği bu hakkı başkalarına devredebilmesi için,
eser sahibi veya onun mirasçılarından yazılı izin alması gerekir'70. İznin gerekli­
liğinin nedeni, eser sahibinin, eseri ile olan bağlantısını koparmamak ve eserin
kullanılış şekli üzerindeki kontrolünü sağlamaktır. Aynı şekilde sonraki devir­
lerde de eser sahibi veya mirasçılarının yazılı izni gerekir'7'. .Ancak ilk devir
sözleşmesinde eser sahibi veya mirasçıları, sonraki demirlere açıkça izin vermiş­
se, artık izne ihtiyaç yoktur.

FSEK 14 3 ve 16 3 gibi hükümlerde öngörülen manevi haklara, devralan

kişilerce de riayet edilmesi gerekmektedir.

Devralan, devraldığı mali hakların ihlal edilmesi halinde, eser sahibine ta­
nınan hukuk ve ceza davalarının tümünü kendi adına açabilir. Hilal halinde dev­
ralan, sözü edilen davaları eser salıibı veya mirasçılara karşı da açabilir.

cc. Lisans (Ruhsat)

Lisans işlemiyle, kullanım yetkileri verildiği için mali haklar, hak sahibinde
kalmaya devam eder'72.

Yasada, basit ve tam lisans ayrımı yapılmıştır (FSEK 56). Basit lisans ha­
linde malı hak salıibı, başkalarına da basit lisanslar verebilir. Buna karşılık tam
lisans veren hak salıibı, artık başkalarına ne basit ne de tam lisans verebilir
(FSEK 56). Sözleşmede açıkça saklı tutulmamışsa tanı lisans veren, artık hakkı
kendisi de kullanamaz.

Tam lisans ile malı hakların devri arasındaki fark şöyle açıklanabilir: Tam
lisansın verilmesi, malı hakkın devrine engel teşkil etmez. Bu halde, tam lisans
sahibinin hakları, mali hakkı devralan yem hak sahibine karşı da korunacaktır.

Sonraki devirlerin yapılmasında nasıl ki eser sahibi veya mirasçıların yazılı İzm
gerekli ise aynı şekilde lisans alanın, başkalarına lisans verebilmesi için de yazılı

" Devir sözleşmesi hakkında geniş bilgi için bkz Gökyayla 195 vd.
’ Aynı yönde Erel. 312: Suluk/Orhan. C. II 609 Aksi yönde Tekiralp. Fikri Mülkiyet 231.
Bu yönde Arslanlı 186 Erel 312-313 vd. Aksi yönde Ayiter. Fikir 208 vd.
’ * Lisans/ruhsat sözleşmesi hakında geniş bilgi için bkz Tüysüz. Fkri Haklar 96 vd.
Nal/Suluk 123

izin gereklidir. Bu kural hem basit hem de tam lisans için geçerlidir. Buna karşılık
sözleşmede sonraki lisanslara imkân tanınmışsa artık yeni bir izne ihtiyaç yoktur.

dd. Kanuni ve Akdi Rîhin, Hapis Hakkı ve Cebri İcra

Malı hakların kanuni ve akdi rehne, hapis hakkına ve cebri icraya hangi
şartlarda konu olabileceği FSEK 61 ve 62Tde düzenlenmiştir. Örneğim sadece
alenileşmiş eserin müsveddesi ve aslı., yayımlanmış bir eserin çoğaltılmış nüs­
haları.. belirtilen hukuki işlemlere konu olabilir. Bu hallerde de eser sahibinin
manevi hakları ihlal edilmemelidir.

d. Şekil

Malı haklara daiı sözleşme ve tasarrufların yazılı şekilde olması ve konu

edindikleri hakların ayn ayn gösterilmesi şarttır (FSEK 52). Yazılı şekil sıhhat
şartı olup: şekle aykırılığın ileri sürülmesi hakkın kötüye kullanımı teşkil et­
mez'2. .Ancak tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesinden sonra şekle
aykırılığın ileri sürülmesi., hakkın kötüye kullanımıdır.

Devredilen veya lisans verilen her bir malı hakkın sözleşmede tek tek belir­
tilmesi gerektiği kuralı, yasada son derece açık ve güçlü biçimde ifade edilmiş­
tir. Örneğim malı haklardan hem umuma iletim hem de dijital ortamda umuma
erişimi sağlama hakları devredilecekse, sözleşmede bınlaıın her biri ayrı ayrı
belirtilmelidir.

e. Yorum Kuralları
Sözleşme ile aksi kaıarlaştırılmadığı sürece aşağıdaki kurallar geçerlidir:

i) Malı bir hakkın devredilmesi veya lisans verilmesi, işleme hakkını kapsa­
maz (FSEK 55).

ii) Film yapımcıları, filmin dublaj hu yapma ve alt yazı yazma yetkilerine de
sahiptir (FSEK 80).

iii) Verilen lisans, basit lisans sayılır (FSEK 56 2).

iv) Eser nüshalarının mülkiyetinin devri, telif haklarının devrini içermez

(FSEK 57 1). Buna karşılık bir güzel sanat eserini çoğaltma hakkına sahip
kimseden, kalıp ve diğer çoğaltma aletlerinin zilyetliğini iktisap eden kışı,
çoğaltma hakkını da iktisap etmiş sayılır (FSEK 57 2).

72 11. HD. 4.12.1975, E 4967/K. 7001 - YKD 1977. s. 225.

124 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

v) Yayın sözleşmesi, sözleşmede baskı adedi belirtilmediği sürece yayıncıya

yalnızca bir baskı yapma hakkı verir (BK 501)'Y

C. Miras

Ölüm nedeni ile gerçekleşen devirlerde, mali ve manevi haklar ayrı ayn ele
alınmalıdır.

1. Manevi Haklar

FSEK'e göre manevi haklar, eser sahibi ile kişisel bağın kurulmasını sağladı­
ğından mirasla intikal etmez: fakat ölümle de sona ermez. Şahsi karakter taşıma­
ları nedeniyle bu haklar ölümden sonra, ya eser sahibinin manevi hakları kullan­
ması için tayin ettiği kişilerce ya da FSEK 19 1 ’de belinden kişilerce kullanılabi­
lir. .Anılan fıkrada belirtilen kişiler şunlardır: i) Vasiyeti tenfız memuru, ii) Sağ
kalan eş, iii) Çocuklar, iv) Mensup mirasçılar, v) Ana-baba, vi) Kardeşler.

Anılan kişiler bu hakları belirtilen sırayla kullanabilir. Belirtilen kişilerden

hiçbiri bulunmazsa veya bu kişiler yetkilerini kullanmazlarsa ya da 19. maddenin
ikinci fıkrasında öngörülen süreler dolmuşsa Bakanlık, 14, 15 ve 16. maddelerin
üçüncü fıkralarında eser sahibine tanınan hakları kendi adına kullanabilir (FSEK
19 5). Eser sahibi veya 19. maddede belirtilen kişiler, 14., 15. ve 16. maddelerin
üçüncü fıkralarında belirtilen yetkilerini kullanmazlarsa, meşru menfaati bulunan
malı hak sahibi de bu yetkileri kendi adına kullanabilir (FSEK 19 3).

2. Mali Haklar

Malı haklar, eser sahibinin ölümüyle mirasçılara intikal ettiği gibi eser sa­
hibinin ölüme bağlı tasarruflarına da konu olabilir (FSEK 63).

Ortak (müşterek) eser sahiplerinden birinin ölümü halinde, sadece onun ta­
rafından meydana getirilen kısım mirasla intikal eder.

İştirak halinde (elbirliği) eser sahiplerinden birinin ölümü halinde ise konu ikiye
aynılarak incelenmelidir (FSEK 64): i) Eser tamamlanmadan veya alenileşmeden
önce ölüm gerçekleşirse onun payı, diğerlen arasında paylaştırılır. Ancak sağ kalan
eser sahipleri, ölenin mirasçılarına uygum bir bedel ödemekle yükümlüdür. Uzlaşma
sağlanamaması durumunda bedeli mahkeme belirler, ii) Clüm, eserin alenileşmesin­
den sonra gerçekleşirse diğer eser sahipleri, ölenin mirasçı'arıyla birliği devam ettirip

74 Bu yönde HGK. 13 06.2012. E. 2012/11-171. K. 2012/380

Nal/Suluk 125

ettirmemekte serbesttir. Birliğin devamı halinde sağ kalar. eser sahipleri, mirasçılar­
dan birliğe karşı haklannı kullanmaları için bir temsilci atamalarını isteyebilir. Birli­
ğin devamına karar verilmezse, ölenin payı (ifde olduğu gibi diğerleri arasında pay­
laştırılır. Bu halde de nrrasçılara uygun bir bedel ödemi-.

VIII. BAĞLANTILI (KOIVŞU) HAKLAR

A. Genel Olarak
Telif yasalarıyla; bir yandan eser niteliğindeki fikri ürünler, diğer yandan
kültür sektörüne yapılan yatırımlar ve edimler korunmaktadır’5. Bu bağlamda
eserin toplumda yaygınlaşmasına katkıda bulunan yapımcı, yayıncı ve icracıla­
rın hakları da telif hukuku ile koruma görmektedir. 3ır icrayı organize eden
müteşebbisler de bağlantılı hak sahipleri arasında sayılmıştır (FSEK 80 A, b. 7).
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, eser sahibinin hakları ile bağlantılı
haklar nitelik itibarıyla birbirinden farklıdır '5.

Bağlantılı hak konusunun eserden farkı, yaratıcı faktör eksikliğidir; bunun

yerim, pazar değen olan özel bir faaliyet almaktadır. Bu özel faaliyetin niteliği,
kişisel ve ekonomik teknik öğelerin karışımıdır ".

Bağlantılı haklarla ilgili Türkiye’nin de taraf olduğu, Roma ve WPPT gibi

uluslararası anlaşmalar bulunmaktadır. Ayrıca AB Yönergelerinde de konuyla
ilgili düzenlemeler vardır. Konuya ilişkin 1995 tarihli FSEK’teki değişiklikler,
birçok konuda Roma Anlaşmasına ve .ÂB Yönergelerine mumlu değildi”. Bazı
sorunlar 2001 ile 2004 tarihindeki FSEK'te yapılan değişiklerle giderilmişse de
yapılan bu yeni değişikliklerle, yeni sorunlar ve uyumsuzluklar da doğmuştur.

2001 yılında yapılan değişiklikle FSEK’te; icracı sanatçıları, fonogram ya­

pımcılarım ve radyo-TV yayın kuruluşlarını kapsayacak şekilde komşu haklar
terimine yer verilmiştir. Yine kanunda bu üç hak sahibi ile birlikte film yapım­
cılarım da kapsayacak şekilde, bir üst kavram olarak bağlantılı haklar terimi
kullanılmıştır (FSEK 80). Yasada olmasına rağmen icraları organize eden müte­
şebbislerin, bu ayırımın neresinde olduğuna ise hiç değimlmemiştir. Kanaati­
mizce kanunda ikili bir ayırım yapılması isabetli olmamıştır. Anılan dört hak

= Ulmer 17; Rehbinder 48.

e Geniş bilgi için bkz. Arkan, A. 1 vd.
Hoffmann 100.
' Kapsamlı araştırma için bkz. Nal Probleme 244 vd.
126 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

sahipliğini belirtmek içim bu iki terimden sadece biri kullanılmalıdır. Bu çalış­

mada bağlantılı hak kıvrımı tercih edilmiştir.
FSEK:in bağlantılı haklarla ilgili SO. ve 82. maddelerinin sistematiği şöyle-
dir: 80. maddenin birinci fıkrasında icracı sanatçılar, fonogram yapımcıları ve
yayın kuruluşları tanıtılmıştır. Fıkranın (A) bendinde icracı sanatçıların ve icra­
ları organize eden müteşebbislerin, (B) bendinde fonogram yapımcılarının ve
(C) bendinde, yayın kuruluşlarının hakları düzenlenmiştir. İkinci fıkrada ise
film yapımcılarının haklan ele alınmıştır. Sonraki fıkralarda, bağlantılı haklara
getirilen sınırlamalar, hukuki işlemler ve cezai hükümler yer almaktadır. Konu­
ya ilişkin 82. maddede ise kanunlar ihtilafı ve koruma süreleri düzenlenmiştir.
Burada belirtmek isteriz kı yasa koyucu, beş ayrı bağlantılı hakkı sadece iki
maddede düzenleyerek, kanun yapma tekniğine uymamıştır. O kadar ki S0.
maddenin fıkralarına yapılacak atıfları dahi imkânsız hale getirmiştir.

B. Bağlantılı Hak Sahipleri

1. İcracı Sanatçılar

o. Koruma Şartları

İcracı sanatçı: bir eseri veya folkloru özgün bu şekilde yorumlayan, tanıtan, an­
latan, söyleyen, çalan veya çeşitli şekillerde icra eden kişidir (FSEK SO I; Komşu
Haklar Yön. 2 ve 4). İcracı sanatçılar, bu faaliyetleriyle bir eser meydana getirmez­
ler; sadece kendi yeteneklerini ve teknik becerilerini katmak suretiyle, mevcut bir
eseri veya folkloru canlandırarak veya başka bir şekilde anlatarak eseri iletirler.'5
Burada sanatçı duygu, düşünce, his ve sezgilerini ortaya koyar. Bu yüzden sadece
gerçek kişiler icracı saıatçı olabilir. Şarkıcı, dansçı, orkestra şefi, tiyatro ve film
oduncusu birer icracı sanatçıdır. Buna karşılık ışıkçı, ses mühendisi, tiyatro makyaj­
cısı, dekorcu, kostümcü ve suflör gibi kişiler icracı sanatçı değildir.
İcracı sanatçıların icraları ancak, özgün olmaları halinde korunur. Özgün­
lük, sanatsal anlamda kişiye özgü beceri ve yetenek olarak algılanmalıdır. Bece­
ri ve yeteneğin icrayı minimum düzeyde de olsa yansıtması yet erlidir'£3. Beceri
ve yeteneğin, icraya yansıyıp yansımadığı belirlenirken sanatçının, serbest bi­
çimlendirme alanının
'
* bulunup bulunmadığına bakılmalıdır

' Rehbinder 306.

c: Ayrıntılı bilgi için bkz Nal, Probleme 24S vd. Nal. Einfuhrung 39. Aksi yönde Erel 209.
£ Kavram için bkz. İkinci Bölüm. 2, A t b. dd.
4* Fromm/Nordemann, rr.73. No: 4.
Nal/Suluk 127

Önemle belirtelim ki eser sahibi: kendi eserini icra ettiğinde, ayrıca icracı
sanatçı kimliğiyle de korumadan yararlanır. Bu halde çifte koruma ve çifte telif
bedeli söz konusudur Bu kişi; hem eser sahipleri meslek birliklerine hem de
icracı sanatçı meslek birliklerine üye olabilir.

b. Tanınan Haklar

İcracı sanatçılara: münhasır nitelikte hem manevi hem de malı haklar ta­
nınmıştır.

İcracı sanatçılara tanınan manevi haklar şunlardır: i) İcraların sahibi olarak

tanıtılma hakkı., ii) İcraların, kendi itibarlarını zedeleyecek şekilde tahrif edil­
mesini veya bozulmasını önleme hakkı. Ancak bu durum, uygulama şartların­
dan kaynaklanıyorsa icracı sanatçı, bu hakkım ileri süremez (FSEK SO A b. 1).

İcra üzerindeki mali haklar ise şunlardır: i) Tespit, ii) Tespitin çoğaltılması,
iii) Kiralama ve ödünç verme de dahil olmak üzere tespitin yayımı, iv) Radyo-TV,
uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlarla yayın ve yeniden yayın,
v) İşaret, ses ve. veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayın ve yemden yayın,
vi) Dijital iletimden yararlanarak yapılan yayın ve yeniden yayın, vii) Dijital oltamda
tunuma erişimi sağlama, viii) Telli veya telsiz araçlarla umuma dağıtım ve sunum.

Çoğaltma, yayma ve iletim gibi kavramlar, eserden doğan haklar başlığı al­
tında anlatılmıştı ”. Burada ise tespit kavramı üzerinde durulacaktır.

Tespit, icranın işaret, ses ve veya görüntü taşıyan cihaza kaydıdır. Tespit
hakkı, icracı sanatçı bakımından büyük önem taşımaktadır. Çünkü icranın tespi­
ti, canlı icra talebini olumsuz yönde etkiler.

Yasada canlı icra ile tespit edilmiş icra arasında bir ayrımın yapılmaması
isabetli olmamıştır. Çünkü tespit edilmiş icralar bakımından icracı sanatçılara
münhasır hakkın tanınmış olması, uygulamada icracı sanatçı ile eser sahibim karşı
karşıya getirmektedir. Menfaat çatışması nedeniyle uygulamada, eser sahibi aley­
hine olarak, eserin kullanılmasında kilitlenme yaşanabilir. Çünkü icracı sanatçı,
tespit edilmiş icrasının umumi mahallerde kullanılmasını engellemek isteyecektir.
Zira bu mahallerdeki kullanım, icracı sanatçının konser gelirlerini olumsuz yönde
etkiler. Bu nedenle tespit edilmiş icraların, umumi maha’lerde kullanımı ve iletimi
ile yayınlarda kullanımı konusunda icracı sanatçıya münhasır hak tanınmamalı:
bunun yerine uygun bir ücret talep etme hak ve yetkisi verilmelidir.

'' Bkz İkinci Bölüm, 5

125 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

İcranın, birden fazla icracı sanatçıdan oluşan bir orkestra, koro veya tiyatro
grubu tarafından gerçekleştirilmesi halinde, orkestra veya koroda yalnız şefin,
tiyatro grubunda ise yönetmenin izni gerekli ve yeterlidir (FSEK SO A, b. 6).
Müzik gruplarında olduğu gibi icranın birkaç icracı sanatçı tarafından birlikte
gerçekleştirilmesi halinde, iznin her bir icracı sanatçıdan alınması gerekmekte­
dir. Örneğin, Oasis \-e The JTVîo gibi müzik gruplarında durum böyledır.

c. Hakların Devri
İcralar üzerindeki malı haklar devredilebilir (FSEK SO Ab. 5). Uygulama­
da icracı sanatçılar mali haklarını genellikle yapımcılara devretmektedir. Ya­
pımcıya devredilen mali hakların kullanımında artık icracı sanatçının İzm gerek­
li değildir (Komşu Haklar Yön. S I).

Komşu Haklar Yönetmeliği 23’e göre, icralar üzerindeki mali hakların de­
vir ve intikaline, FSEK 4S ve devamı hükümleri uygulanacaktır. Ancak konu­
nun yönetmelikle düzenlenmiş olması, kanun yapma tekniğine açıkça aykırıdır.

Eser sahibinin manevi hakları devredilemez niteliktedir. Bu kural, m. 80 A, b.

5 hükmünün zıt anlamından da anlaşılmaktadır. Eserlerde olduğu gibi icralar üze­
rindeki manevi hakların kullanımı bir sözleşmeyle üçüncü kişilere bırakılabilir.

2. İcrayı Organize Eden Müteşebbisler

Roma .Anlaşması ve .AB Yönergelerinde icraları organize eden müteşebbis­

lere bağlantılı hak tanınmamıştır. Buna karşılık hukukumuzda konu özel olarak
düzenlenmiştir (FSEK S0 A, b. 7). Bu düzenleme, Alman hukukundan esinleni­
lerek FSEK’in 1951 talihli ilk metnine alınmıştır. İlk metinde konu Sİ. madde­
nin üçüncü fıkrasında düzenlenmişti. Somaki değişikliklerle 80. maddeye akta­
rılmıştır.

İcra bir müteşebbisin girişimiyle ve bir sözleşmeye dayanılarak gerçekleşir­

se, bu icranın kullanımında icracı sanatçıların yanınla müteşebbisin de izni
alınmalıdır. Müteşebbise tanınan bu hak münhasır niteliktedir. Yasa koyucu
burada müteşebbisi, yaptığı organizasyon edimi ve girdiği risk için ödüllendir­
mektedir. Müteşebbis gerçek veya güzel kişi olabilir.

Şunu da belirtelim kı müteşebbise tanınan bu hak, sadece umumi yerlerde

canlı icralar bakımından geçerlıdir':ı. Sözgelimi, bir pop grubunun konserini

Schricker/Vogel. m.81 No 16 vd
Nal/Suluk 129

düzenleyen ya da tiyatro grubu için temsiller düzenleyen firmalar bu anlamda

müteşebbistir 21. Müteşebbisin hakları., yaptığı girişim ve organizasyon ile do­
ğar. Yanı bunların hakları., icracı sanatçıların haklarından bağımsızdır.

3. Fonogram Yapımcıları

Fonogram yapımcısı, ilk kez ses tespitim yapan kişidir. Bu kişi a\m zamanda
yatırımı yapan ve yapımın yasal sorumluluğunu üstlenen kişidir. Yapımın gerçekleş­
tirilmesinde görev alan çalışanlar yapımcı değildir. Yapımcı, gerçek veya tüzel kişi
olabilir. Fonogram yapımcıları, ses taşıyıcı materyallerin üretimi için gerekli olan
yüksek ve riskli yatırımı gerçekleştirmeleri nedeniyle konmayı hak etmektedir.

İlk kez tespit, seslerin ilk defa tekrara imkân verecek şekilde kaydedilmesidir.
Burada önemli olan yapılan bu tespitin kaydın, çoğaltmaya elverişli nitelik taşıma­
sıdır. Bağlantılı hak korumasından yararlanan, ilk tespiti yapan yapımcı olup, ilk
tespitten yararlanmak suretiyle sonraki tespitleri yapanlar korumadan yararlanamaz.
Bununla birlikte aynı sesin, başka bir yapımcı tarafından kendi imkânlarıyla tespiti
de korunur. Yani diğer yapımdan yararlaıımaksızın meydana getirilen yapım da
korumadan yararlanır. Sözgelimi, Yİ adlı yapımcı Ahmet Özkan'ın icra ettiği bir
eseri tespit etmiştir. Alime? Özkan somadan Y2 adlı yapımcıya giderek aynı eseri
icra etmek suretiyle tespit ettirmektedir. Bu halde Y2 yaptığı tespitte, Yl’in yapı­
mını kullanmadığından her ıkı yapım da korumadan yararlanacaktır.

Yasada korumanın doğumu, fonogram yapımcısının, eser sahibinden ve ic­

racı sanatçıdan malı kakları devralması veya lisans alması şartına bağlanmıştır
(FSEK 80 B). Bu düzenleme son derece hatalıdır. Zira işlenmelere benzer şekil­
de izinsiz gerçekleştirilen yapımlarda yapımcı, haklarım her ne kadar eser sahibi
ve icracı sanatçıya karşı ileri süremese de (iç ilişki) üçüncü kişilere karşı ileri
sürülebılmelidır (dış ilişki).

Fonogram yapımcılarına sadece malı hak tanınmış olup, bunların manevi

hakkı bulunmamaktadır. Münhasır nitelikteki bu malı haklar şunlardan ibarettir:
i) Tespitin çoğaltılması, ii) Kiralama ve ödünç verme de dâhil olmak üzere tespi­
tin yayımı, iii) Radyo-TV’, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuru­
luşlar ile yayım ve yenden yayım, iv) İşaret, ses ve veya görüntü nakline yarayan
araçlarla yayım ve yeniden yayım, v) Dijital ortamda umuma erişimi sağlanması,
vi) Dijital iletimi, vii) Telli veya telsiz araçlarla umuma dağıtımı ve sunumu.

Rehbinder 312.
130 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

4. Yayın Kuruluşları

Yapımcılara benzer şekilde yayıncı, yatırımı yapar, ve yayının yasal sorum­

luluğunu üstlenen gerçek veya tüzel kişidir. Yayıncı, yayın için gerekli olan
yüksek ve riskli yatırımı gerçekleştirmesi karşılığında korumayı hak etmektedir.
Yayının gerçekleştirilmesinde görev alan çalışanlar yayıncı değildir. Koruma­
dan yararlanacak yayın kuruluşu, yay ım gerçekleştiren kuruluştur. Yayın kuru­
luşlarının sadece telsiz yayınları değil, telli yayınları da korunmaktadır.

Yayın kuruluşlarına da sadece mali hak tanınmış olup, bunların manevi

hakkı bulunmamaktadır. Yayıncılara kendi yayınları üzerinde tanınan bu haklar
münhasır nitelikte olup, şunlardan ibarettir: i) Tespit, ii) Eş zamanlı, gecikmeli
ve yeniden iletim, iii) Uydu veya kablo ile dağıtım, iv) Çoğaltmak, v) Dağıtmak,
vi) Umuma açık mahallerde iletmek, vii) Dijital ortamda umuma erişimi sağla­
mak viii) Yayın sinyallerini umuma iletmek, ix) Şifreli yayınlarını çözmek.

Yayın kuruluşlarına tanınan yayma hakkına, kiralama ve ödünç verme hak­

ları dâhil edilmemiştir. Bu düzenleme, AB'nin Kiralama ve Ödünç Verme Yö­
nergesi 21 ile uyumludur'86.

5. Film Yapımcıları

Film yapımcısı, bir filmin ilk kez tespitini gerçekleştiren kişidir. Yukarıda
fonogram yapımcılan hakkında yapılan açıklamaların tamamı burada da geçerlıdir. Şu
kadar ki sinema esen sahiplen, eserlerinin malı haklarını film yapımcısına devrettikten
sonra, filmde dublaj yapılmasına ve alt yazı yazılmasına karşı çıkamaz (FSEK SO).

6. Ortak Hükümler

Bağlantılı haklarla ilgili verilen izinler, yazılı olmak zorundadır. .Ancak şu

hallerde izin gerekli değildir: i) Eserlerin kamu düzeni, eğitım-öğretım, bilimsel
araştırma veya haber amacıyla ve kazanç amacı güdühneksızin ıcıa edilmesi ve
kamuya arzı, ii) Eserlerin ve radyo-TV programlarının kar amacı ve yayınlama
amacı gütmeksizın şalisi kullanıma mahsus çoğaltılması, iii) Radyo-TV kuruluş­
larının kendi imkânlarıyla yine kendi yayınları için yaptıkları kısa süreli geçici
tespitler, iv) FSEK 30, 32, 34, 35,43, 46 ve 47. maddelerinde belirtilen haller.

Canlı icra ve yayınlar bakımından şu hususa dikkat edilmelidir: İcracı sa­

natçılara ve yayın kuruluşlarına tanınan tespit hakkının, şahsı kullanım amacıyla

•2€
Nal Probleme 299
Nal/Suluk 131

da olsa üçüncü kişilerce kullanımı yasaktır. Örneğim Zara nın verdiği konseri,
dinleyicilerden biri şahsı kullanım amacıyla da olsa kaydetmesi (tespiti) bir hak
ihlalidir. Buna karşılık Zara’nın bu canlı konseri izin alınarak bir CD’ye kayde­
dilmişse, artık bu orijinal CD’den kişisel kullanım amacıyla yapılan çoğaltma
bir hak ihlali değildir.

Hukuki işlemler ve mirasla intikal bakımından esere ilişkin 48. madde ve

devamı hükümlerinin, düzenleme bulunmayan hallerde bağlantılı haklara da
uygulanıp uygulanmayacağı yasada belirtilmemiştir. Hukuk hiyerarşisine aykırı
olarak Komşu Haklar Yönetmeliğinin 23. maddesinde devir ve intikaller bakı­
mından bu yönde bir hüküm bulunmaktadır.

Bununla birlikte eser için hükme bağlanan tecavüzün ref i: tecavüzün men’i
ve tazminat davalarına ilişkin hükümler bağlantılı haklar bakımından da uygu­
lanacaktır (FSEK 80 sondan ikinci fıkra). Cezai yaptırımlar bakımından ise 71.
maddedeki düzenleme geçerlidir.

Kanunlar ihtilafı ve koruma süreleri ise 82. maddede düzenlenmiştir. Eserler

için öngörülen kanunlar ihtilafı kurallarını belirleyen SS. maddenin 5718 saydı Ka­
nunla (m. 64) yürürlükten kaldırılmasına rağmen 82. maddenin muhafaza edilmiştir.

IX. ESER DIŞINDAKİ KORUMA KONULARI

FSEK’in 6. bölümünde Çeşitli Hükümler başlığı altında bağlantılı hakların
yanı sıra tespite konu işaret, resim, ses ile mektup, resim ve portrelerin de koru­
nacağı düzenlenmiştir. Bu bölümde ayrıca düzenlenen ad: alamet ve şekiller
hakkında yukarıda bilgi verilmişti' ”.

A. İşaret, Resim ve Sesler

Bir işaret, resim veya ses: eser, tasanm ya da marka niteliğindeyse anılan
konulara ilişkin yasal düzenlemelerden yararlanır. Buna karşılık bu unsurlar,
belirtilen mevzuattan hiçbirinin şartlarını taşımıyorsa bunların izinsiz şekilde
çoğaltılmasına ve yayımına, FSEK 84’ün yollamasıyla TTK’nın haksız rekabete
ilişkin hükümleri uygulanır188. Bu durumda teeaxliz edenin, tacir olup olmadığı­
na bakılmaz (FSEK 84 1-2). Şunu da belirtelim kı hükümde sayılan kullanım
çeşitleri ınternet çağında artık yetersiz kalmaktadır.

'e Bkz. İkinci Bölüm. 2. B, 6

” Tekinalp, Fikri Mülkiyet 288.
132 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Eser niteliği taşımayan her çeşit fotoğraf ve benzeri usullerle tespit edilen
resim ve sinema mahsulleri hakkında da burada yapılan açıklamalar geçerlıdir
(FSEK 84 3). Örneğin, bir düğün videoya kaydedilmiştir. Yapılan bu kayıt her
ne kadar eser niteliği taşımıyor olsa da bu kaydın izinsiz şekilde bir başkası
tarafından çoğaltılması ve yayılması haksız rekabet teşkil eder.

B. Mektup, Resim ve Portreler

1. Mektup, Hatıra, Günlük ve Benzerleri

Eser niteliği taşımayan mektup, hatıra, günlük ve benzeri yazılar, yalnızca

yazarın, yazar ölmüşse FSEK 19:da belirtilen kişilerin izniyle yayımlanabilir.
Bu düzenlemeye aykırı hareket edenler hakkında, şahsı hakların ihlali gerekçe­
siyle TBK 58 ve mektupların gizliliğinin ihlali gerekçesiyle de TCK 132 ve 133
hükümleri uygulanır (FSEK 85 3).

2. Resim ve Portreler

Eser niteliğinde clmayan her türlü resim ve portreler de koruma altındadır

(FSEK 86). Bu düzenlemeye aykırı hareket edenler hakkında, şahsı hakların
ihlali gerekçesiyle TBK 58 ve TCK 132 ve 133 hükümleri uygulanır.

Aşağıdaki hallerde, resim ve portrelerin kamuya sunulması için tasvir edi­

lenin izni gerekmez:

i) Memleketin siyasi ve toplumsal hayatında rol oynayan kişiler,

ii) Tasvir edilen kimselerin katıldığı resmi geçit, resmi tören ya da genel top­
lantıları gösteren resimler,

iii) Günlük olaylarla ilgili resimler ile radyo-TV haberleri.

İzin alınması gerekli olsun olmasın yayımın serbest olduğu hallerde, TMK
24 gereği, kişilik haklarının ihlal edilmemesi gerekir.

Aksi kararlaştırılmadıkça sipariş üzerine yapılan resim ve portrelerin fotoğra­

fı, siparişi veren veya tasvir edilen ya da bunların mirasçıları tarafından çektirile-
bilır. Ancak bu istisnai kural, resim veya portrenin bash usulü ile yapılması du­
rumunda geçerli değildir. Şu kadar ki baskı usulü ile meydana getirilen resim ve
portrelere, başka şekilde ulaşmak mümkün değilse veya çok zorsa anılan kişiler,
bunlardan da fotoğraf aldırtabilecektir (FSEK 87 2). Fotoğraf eserleriyle ilgili
umumun menfaati için getirilen sınırlamalar burada da geçerlidir (FSEK 30 1).
Nal/Suluk 133

X. KORUMA SÜRELERİ

A. Genel Olarak
Eser ve bağlantılı hak sahipleri açısından en önemli kısıtlama, yasalarca öngö­
rülen süre sınırlamasıdır. Süre sınırlaması, imtiyazların terki olarak görülmekte ve
tüm ülke hukuklarında bulunmaktadır. Bu nedenle eşya mülkiyetiyle karşılaştırma
yapılarak bu sınırlamaya karşı çıkmak isabetli değildir. Bern, UCC, TRIPS ve WCT
gibi uluslararası anlaşmalarda minimum koruma süreleri öngörülmüştür. .AB Ko­
ruma Süresi Yönergesinde ise durum farklıdır. Ortak Pazarda ticareti engellememek
veya haksız rekabete yol açmamak için toptan bir mum amaçlanmıştır. Dolayısıyla
malı hakların koruma süreleri ile bunların başlangıç zamanları üzerinde uzlaşmaya
varılarak, tüm üye ülkelerde aynı sürelerin kabul edilmesi yükümlülüğü getirilmiş­
tir. Başka bir deyişle, .AB‘de minimum koruma süresi yerine, kesin süreler belir­
lenmiştir. Bu nedenle Yönergede kesin olarak belirlenen sürelerin, daha kısa veya
clalıa uzun olarak belirlenmesi mümkün değildir185. 1 95 Sayılı OKK ile Türkiye’nin
bu konudaki mevzuatını, .AB Süre Yönergesiyle uyumlaştuması kararlaştırılmıştır.

B. Eserlerin Koruma Süreleri

Şekil 16: Eserlerin Korurr.a Süreleri

• HcsfOın başlangıç lanhı asar sahibinin oiumü anonrn esadardc

ısc «kınıydı takıp eden yılın ilk gıınurtıır

Bkz. Yönergenin Dibacesi No 2: Dietz 64 vd.: v. Lewinski 725.

134 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

1. Mali Hakların Koruma Süreleri

Mali haklar, eser sahibinin yaşamı bolunca ve ölümünü takiben yetmiş yıl sü­
reyle korunur (FSEK 27). Bu kural ortak (müşterek) eser sahiplerince meydana
getirilen eserler bakımından da her bir eser sahibi için geçerlıdir: yani her bölümün
koruma süresi onu meydana getiren eser sahibine bağlıdır. Elbirliği (iştirak) halinde
eser sahipliğinde ise hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren yetmiş
yıldır. Alenileşen anonim eserlerde ise eser sahibi bilinmediği için, anılan süre ale­
nileşmeden itibaren yetmiş yıldır. .Ancak süre dolmadan eser sahibi, kendisini açık­
larsa yetmiş yıllık süre eser sahibinin ölümünden itibaren hesaplanır.

Belirtilen sürelerin hesabında, ölüm ve alenileşme tarihleri kesin tarilı olarak

dikkate alınmaz. Şöyle kı eser sahibinin ölümünün gerçekleştiği veya anonim eserin
alenileştiği yıldan sonraki 1 Ocak tarihinden itibaren yetmiş yıllık süre hesaplanır.

1995 tarihinde yasa değişikliğiyle tüzel kişilerin eser sahibi olamayacağı:

eser sahibinin sadece gerçek kişiler olabileceği hükme bağlanmıştır. Bu nedenle
tüzel kişilerin meydana getirdiği eserler bakımından koruma süresini, aleniyet
tarihinden itibaren yetmiş yıl olarak belirleyen FSEK 27 4’ün uygulanabilirliği,
sadece 12.06.1995 tarihinden öncesinde yapılan veya yapımına başlanan (FSEK
Ek m. 2) sinema eserleri bakımından mümkündür.

Konuya ilişkin yasal düzenlemelerde .AB müktesebatı ile tam bir u\um sağ­
lanması için, FSEK’ın bazı hükümlerinin tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir.
Sözgelimi, .AB Süre Yönergesine göre, takma adla (nam-ı müstear) veya anonim
olarak (ısım belirtilmeden) meydana getirilip de alenileşmeyen eserler, meydana
getirilmelerinden itibaren yetmiş yıl süreyle korunur (m. 1 6). Oysa hukukumuzda
bu tür eserler bakımından herhangi bir düzenleme yoktur. Diğer yandan hukuku­
muzda işleme eser olarak yetmiş yıl süreyle korunan (FSEK 6 I, b. 8) editio
princeps, Yönergede, alenileşmeden itibaren yirmi beş yıl korunmaktadır (m. 4).

Koruma süresi dclan eserler, umumun kullanımına açık hale gelir. Bununla
birlikte yasada bu kurala istisna getirilmiştir (FSEK 46).

2. Manevi Hakların Koruma Süreleri

FSEK 26 ve 27’de öngörülen süreler, manevi haklar için geçerli değildir.

.Anonim eserlerde olduğu gibi mali hakların koruma süresi dolsa bile, manevi
haklar eser sahibinin yaşamı boyunca korunacaktır.

Eser sahibinin ölümünden sonra bu hakların, yed-ı emin olarak kimler tara­
fından kullanılabileceği FSEK 19 l’de düzenlenmiştir.
Nal/Suluk 135

Eser sahibi ya da FSEK 19 l’de belirtilen kişilerden hiçbirisi yetkilerini

kullanmazlarsa: eser sahibinden veya halefinden malı bir hak iktisap eden kimse
meşru bir menfaati bulunduğunu ispat etmek kaydıyla, FSEK 14, 15 ve 16.
maddelerin üçüncü fıkralarında öngörülen hakları kendi namlarına kullanılabilir
(FSEK 19 3). .Ancak kamuya sunma ve adın belirtilmesi hakları bakımından
yasada herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu yetkiler. 19. maddenin
birinci fıkrasında belirtilen kişilerce kullanılabilecektir. Şu kadar kı orada anılan
kişilerin tamamı ölmüşse artık bu haklar da sona erer. Çünkü manevi haklar
mirasla intikal etmez. Buna karşılık Bakanlığın bu yetkileri kendi adına kulla­
nabileceği istisnai haller saklıdır (FSEK 19 5).

C. Bağlantılı Hakların Koruma Süreleri

Bağlantılı haklar kural olarak yetmiş yıl süreyle korunur. Öngörülen bu sü­
renin hesabı şöyle yapılır (FSEK 82 5-7):

i) İcra üzerindeki mali hakları koruma süresinin başlangıcı, ilk tespitin yapıl­
dığı tarihtir. Tespit yapılmamışsa süre, icranın vuku bulduğu tarihten itiba­
ren hesaplanır (FSEK 82 4). İcralar üzerindeki malı hakların koruma süresi,
icracı sanatçının yaşamıyla ilgili olmayıp, kural olarak icranın ilk tespitinin
yapıldığı tarihten itibaren yetmiş yıldır.

Diğer bağlantılı haklardan farklı olarak icracı sanatçılara manevi hak da ta­
nınmıştır. Manevi haklar süreyle sınırlı değildir. Uygulamada icracı sanatçının,
malı haklar bakımından öngörülen yetmiş yıllık süreden daha uzun yaşama ih­
timali -cardır. Bu nedenle icracı sanatçıya, en az yaşan boyu manevi hak tanı­
mak gerekir. Öte yandan malı hak sona ermeden icracı sanatçının ölümü halin­
de, mali hakların süresi doluncaya kadar, manevi haklara FSEK 19 hükmü uy­
gulanmalıdırsc. Özetle, manevi haklar, mali hakların koruma süresi olan yetmiş
yıl süreyle korunur. Yetmiş yıllık süre dolmasına rağmen icracı sanatçı hayat­
taysa, ölünceye kadar manevi hak koruması devam eder.

ii) Fonogram ve film yapımları üzerindeki hakların koruma süresi, ilk tespitin
yapıldığı tarihte başlar.

iii) Yayınlar üzerindeki haklar ise programın ilk kez yayınlandığı anda başlar.

Bağlantılı haklar bakımından öngörülen yetmiş yıllık koruma süresi, .AB

Süre Yönergesinde ksbul edilen elli yıllık kesin süreyle uyumlu değildir. Yine

‘sc Nal, Probleme 329 vd.: Erel 217.

135 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

sürelerin başlangıç tarihleri ve hesabı bakımından da uyumsuzluk bulunmakta­

dır'91.

Müteşebbise FSEK SO A, b. 7’ye göre verilen hakların koruma süresi ka­

nun tarafından belirlenmemiştir. Konu, Roma .Anlaşması ve .AB hukukunda da
ele alınmamıştır. Kanundaki boşluk mehaz hukuk olan .Alman hukukundaki
düzenlemeye bakılarak giderilmelidir (Alınan Telif Kanunu S2). Şöyle ki mehaz
hukukta müteşebbisin bu hakkı, icranın aleniyet tarihinden itibaren yirmi beş yıl
korunmaktadır. .Ancak yirmi beş yıllık bu koruma süresi içinde icranın tespiti
yayımlanırsa bu süre, yayım tarihinden itibaren hesaplanır.

Şekil 17: Bağlantılı Hakların Koruma Süre eri

İcracı sanatçılarl İcrayı Fonogram

Organize Eden yapımcıları
Müteşebbisler
ı —
icranın ilk aleniyetinden İlk tespitten
itibaren 25 yıl; bu itibaren 70 yıl
süre içinde icranın
tesbiti yayımlanırsa
yayım tarihinden
itibaren 25 yıl

Hayatı boyunca;
ancak en az mali
hakların sona
ermesine kadar

Nal, Probleme 330 vd.

Nal/Suluk 137

D. Eser Dışındaki Koruma Konuları ile Sui-Generis Veri Tcbanlarında Süreler

Şekil 18: Diğer Korura Konuları ile Sui-Generis Veri Tabanlarının Koruma Süre eri

| Son» «rnwkWdlt |

1. Ad, Alamet ve Şekillerin Koruma Süreleri

Eserlerin korunmasından faklı olarak ad: alamet ve şekillerin koruma süre­

si, eser sahibinin ölümünü takiben yetmiş yıl geçmekle sona ermez. Çünkü hak­
sız rekabet bakımından bir süre öngörülmemiş olup, burada iltibasın bulunup
bulunmadığı önem taşımaktadır. Bu nedenle de ancak ad: alamet ve dış şeklin,
zamanla ayırt edici niteliği ya da eserin ticari veya kültür hayatında önemi kal­
madığında koruma sona erer. Eser adlarında koruma süresi, ismin verilmesiyle
değil, eserin bu isimle kamuya sunulmasıyla başlar. Bunun nedeni, haksız reka­
bet hükümlerine bağlı korumanın, ismin kullanılmasıyla aynı anda devreye gir­
mesidir. Bu nedenle aym isme sahip iki eserden daha önce kamuya sunulmuş
olanı korunur. Alamet ve dış şekiller bakımından da aynı kural geçerlidir".

Uzun süreli bu korumanın istisnası, süreli periyodik yayınlardır (FSEK

S3 4 ve Basın Kanunu 9). Süreli yayınlar, beyanname tarihinden itibaren bir yıl
içinde yayımlanmaz veya ilk yayım takip eden üç yıl boyunca yayın kesilirse,
beyanname hükümsüz kalır ve dolayısıyla koruma da sona erer (Basın Kanunu
9 3; 5000 sayılı Kanun 31).

" Arslanlı 53: Ayiter, Fikir 85.

135 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Bu kadar uzun süreli korumadaki temel sorun, bu isim hakkının kim tara­
fından öne sürülebileceğidir. Telif koruması devam eden eserlerde bu yetki., eser
sahibine veya onun haleflerine aittir. Problem, koruma süresi dolan eserlerde,
isim hakkının devam etmekte olduğu durumlarda ortaya çıkmaktadır. Kanaati­
mizce eserin ticari kullanma hakkına sahip kişi, bu yetkiyi de kullanabilecektir.

2. İşaret, Resim ve Seslerin Koruma Süreleri

Burada önemli olan iltibastır. Bu nedenle yukarıda ad, alamet ve şekiller

anlatılırken haksız rekabete ilişkin yapılan açıklamalar burada da geçerlıdir.

3. Mektup, Hatıra, Günlük ve Benzerlerinin Koruma Süreleri

Mektup, hatıra ve günlüklerde koruma süresi yaşam boyu ve ölümden itiba­

ren on yıldır. Aynı koruma, mektupların muhatabı (alıcısı) için de geçerlıdir
(FSEK 85.1-2). Mektuplarda, yazar ve muhatabın her ikisi birden koruma gör­
düğü için, on yıllık süre FSEK 27’ye kıyasen bunlaıdan hayatta son kalanın
ölümünden itibaren hesaplanır.

4. Resim ve Portrelerin Koruma Süresi

Resim ve portreler, tasvir edilen kişinin; bu kışı ölmüşse, 19. maddenin bi­
rinci fıkrasında sayılanların izni olmadan, tasvir edilenin hayatı boyunca ve
ölümünden sonra on yıl süreyle kamuya sunulamaz.

5. Sui-Generis Veri Tabanlarının Koruma Süresi

Sui-generis veri tabanlarında koruma süresi, alenileşmeden itibaren on beş

yıldır. (FSEK Ek m. S 3). Bu düzenleme, Yönergeyle uyumlu değildir. Yöner­
genin 10. maddesinin birinci fıkrasına göre, koruma süresinin başlangıcı, aleni­
leşme tarihi olmayıp, yapıldığı tarihten sonraki 1 Ocaktır. .Ancak Yönergeye
göre bu sürenin sona ermesinden önce veri tabanı alenileşirse, bu takdirde on
beş yıllık süre alenileşmeden itibaren hesaplanır. Böylece AB hukukunda örne­
ğin yapım tarihinden on beş sene dolmadan hemen önce alenileşen rwz generis
veri tabanları toplam otuz yıl korumadan yararlanabilecektir133.

Veri tabanının içeriğinde, esaslı bir değişiklik meydana getiren ve yeni bir
yatırımı gerektiren, nicelik ve nitelik bakımından yapılan her türlü ekleme, çı­
karma ve değişiklikten doğan veri tabanı, kendi koruma koşullarına ve süresine
tabıdır (FSEK Ek m. S 4).

Yarayan 134.
Nal/Suluk 139

XI. MESLEK BİRLİKLERİ

Teknolojideki gelişmeler ve küreselleşmenin etkisiyle dünya çapında kitleler

her türde esere kolaylıkla ulaşabilmektedir. Bu durum eser sahiplerine bir taraftan
büyük malı imkânlar sunarken, diğer taraftan haklar bakımından çok ciddi tehdit
de oluşturmaktadır. Zira eser sahipleri, eserlerinin kullanımlarını kontrol edemez
hale gelmişlerdir. Eser sahiplerinin bireysel olarak telif ücretlerini toplamaları ise
neredeyse imkânsızdır. Aym şekilde yurt dışındaki hak ihlallerine karşı dava aç­
mak ve bu davaları takıp etmek de oldukça zordur. Diğer yandan eser sahipleri;
yayınevleri, yapımcılar, editörler ve yayın kuruluşları ile yapacakları sözleşme
görüşmelerinde yeterince güçlü değildir. Ayrıca otel, restoran, alış-veriş merkezi
gibi kullanıcılar ile yayınevi ve yapımcı gibi eserleri değerlendiren kişi ve kuru­
luşları, küreselleşen günümüz dünyasında, hem ulusal hem de uluslararası düzey­
de eser sahiplerine ve hak sahiplerine ulaşmada güçlük çekmektedir.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, hak sahip'erinin menfaatlerinin ko­

runması ve haklarının takibi, meslek birliklerine olan ihtiyacı göstermektedir.
Meslek birlikleri, hakların etkin şekilde korunmasını, idaresini ve takibini teminat
altına almaktadır. Yine bu birlikler, alınacak telif ücretlerinin belirlenmesi, tahsili
ve adıl şekilde hak sahiplerine dağıtımı işlevlerini de görmektedir. Ayrıca meslek
birlikleri, diğer ülkelerdeki meslek birlikleriyle karşılıklı sözleşmeler yaparak hak
sahiplerinin menfaatlerim uluslararası arenada da koruyabilmektedir.

Öte yandan meslek birliklerinin güçlü konumlarını, hem hak sahiplerine

hem de kullanıcı ve değerlendiricilere karşı kötüye kullanmalarını önlemek için,
bu örgütler etkin biçimde denetlenmelidır.'54 Bu yüzden meslek birliklerinin,
hak sahiplerinin menfaatlerini koruması konusu oldukça sorunlu bir alandır.
Burada konuya kısaca değinilecektir.

1951 tarihli FSEK’te, meslek birliklerinin kurulacağı öngörülmüştü. Bunun

yanı sıra eser sahiplerince bu birliklerin yasanın yürürlüğe girdiği 01.01.1952
tarihinden itibaren altı ay içinde kurulmaması halinde, hükümet tarafından kuru­
lacağı da hükme bağlanmıştı. Ne var kı bu düzenleme uzunca bir süre hayata
geçirilememiştir. 19S3 yılında yasada yapılan değişiklikle Bakanlıkça, dört eser
grubu için birer meslek birliği kurulması zorunlu hale getirilmiş ve ülkemizde
ilk meslek birliği ancak 19S6 yılında kurulabilmiştir. 1995’de yapılan bir başka
değişiklikle, bu sefer bir alanda birden çok meslek birliğinin kurulabilmesine

54 Avrupa ülkelerindeki uygulamalar için bkz Katzenberger 1 vd

140 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

imkân tanınmıştır. Yine 1995, 2001 ve 2004 yıllarınca yapılan değişikliklerle

bağlantılı hak sahiplen ile yayınevlerine de meslek birliği kurma imkânı veril­
miştir.

Bir sektörde., birden çok meslek birliği kurulmasına imkân tanınması isa­
betli olmamıştır. Bugün meslek birlikleri arasında rekabet yaşanmakta ve bu
durum hak sahipleri ile kullanıcı ve değerlendiricileri olumsuz yönde etkilemek­
tedir. Oysa meslek birlikleri ticari faaliyet gösteren kuruluşlar değildir".

Meslek birlikleri, özel hukuk tüzel kişiliğine sahiptir. FSEK’te hüküm bu­
lunmayan hallerde, Dernekler Kanununun ilgili hükümleri meslek birlikleri
balonundan da uygulanır. Bunun yanı sıra meslek birlikleri devletin denetimi ve
kontrolü altındadır.

Meslek birliklerinin kurulması, kontrol ve denetimi ile meslek birliklerince

oluşturulacak yıllık tarifelerin belirlenmesi gibi hususlara FSEK 41, 42, 42 A ve
42 B hükümleri uygulanır. Üyelik konusu ise Meslek Birlikleri ve Federasyon­
ları Hakkında Tüzükte düzenlenmiştir.

Fonksiyonlarını daha etkin şekilde icra etmeleri için meslek birlikleri geniş
yetkilerle donatılmıştır. Sözgelimi, takibe yetkili bulundukları haklara tecavüz
halinde hukuk davaları açabilecekleri gibi, cezai kovuşturma yapılması için
şikâyet etme yetkileri de vardır (FSEK 75). Meslek birlikleri, re’sen takıp edilen
bandrol suçları bakımından ihbarda da bulunabilir (FSEK Sİ 4).

Hakların takibi, hak sahiplerinden başka sadece meslek birliklerince ger­

çekleştirilebilir. Şirket, dernek ve vakıf gibi kuruluşlar bu hakları takıp edemez
(FSEK 42 son). Hatta 2010 yılma kadar umumi mahalde kullanım nedeniyle
hak kazanılan telif ücretleri, hak sahiplerince bizzat talep edilememekte; bu
ücretler sadece meslek birlikleri aracılığıyla talep edilebileceği hükme bağlan­
mıştı. Sinema eserleri yönünden bu kuralın uygulanmayacağı da benimsenmişti
(FSEK 41 12). AYM:nin 2010 yılında verdiği bir kararla artık hak sahipleri,
meslek birliği olmaksızın hak takibi yapabilecek hale gelmiştir. AYM’nin bu
kararı, teorik açıdan savunulabilirse de, toplu hak takibinin amacına ve ruhuna
aykırıdır”.

" Ayrıntılı bilgi için bkz. Pınar/Nal/Goldmann 72 vd.

Se Görsel işitsel sektörde toplu hak yönetimi hakkında bkz. Okutan Nilsson/Tosun/Çataklar 17
vd.
Nal/Suluk 141

XII. TECAVÜZ HALİNDE İLERİ SÜRÜLEBİLECEK TALEPLER VE AÇILABİLECEK

DAVALAR
Sınaî haklara tecavüz halinde ileri sürülebilecek talepler ve açılabilecek dava
çeşitleri aşağıda incelenmiştir'ST. Fikri mülkiyet başlığı altında zamanaşımı., yetkili
ve görevli mahkeme gibi hususlarda birçok ortak hüküm bulunmakla birlikte., yasa
koxucu telif hakları bakımından özel hükümler getirmiştir. Bu nedenle de konu:
telif hakları bakımından burada ayn bir başlıkta incelenmeyi hak etmektedir.

A. İhtiyati Tedbirler ve Gümrüklerde El Koyma

Esaslı bir zararın veya ani bir tehlikenin önlenmesini ya da ilen sürülen
başkaca iddiaların gerçekleşmesini kuvvetle muhtemel gören mahkeme., hakları
ihlal veya tehdide uğrayan tarafın talebi halinde., diğer tarafa bir işin yapılmasını
veya yapılmamasını yahut ışın yapıldığı yerin kapatılmasını ya da açılmasını
emredebilir. Ayrıca mahkeme, bir eserin çoğaltılmış nüshalarına veya çoğalt­
maya yarayan kalıp ve benzen araçlara ihtiyati tedbir yoluyla geçici olarak el
konulmasına da karar verebilir. Bu emre aykırı hareket edenler hakkında İİK
343 hükmü uygulanır Tedbir talebi davadan önce., dava ile birlikte veya dava­
nın açılmasından sonra ileri sürülebilir (FSEK 77). Bu hususta HMK 3S9 ve
devamı hükümleri uygulanır.

Haklara teeaxliz oluşturma tehlikesi bulunuyorsa, yaptırım gerektiren nüs­

haların ithalat ve ihracatı, gümrük idarelerince gümrük mex'zuati uyarınca geçici
bir süreyle durdurulur. Ayrıca şartların varlığı halinde, Kaçakçılıkla Mücadele
Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.

B. Hukuk Davaları

1. Açılabilecek Davalar

o. Eser Sahibini Tespit Davası

Bu davanın konusu, eser üzerinde hak iddia eden birden çok kişiden hangi­
sinin, gerçek eser sahibi olduğunu belirlemektir (FSEK 15 3). Bu davanın kap­
samına intihale ilişkin ihtilaflar girmez. Davacı, esen meydana getirdiğini iddia
eden kişidir. Manevi tir hakkın kullanımı niteliğindeki bu davayı, eser sahibinin
ölümünden itibaren 19. maddenin birinci fıkrasında belirtilen kişiler de açabilir.
Bunlar davayı açmazlarsa, mali bir hak iktisap eden kişi, meşru menfaati gerekli

"s Bkz Onbirinci Bölüm, II.

142 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

kılıyorsa bu davayı açabilir. Ayrıca memleketin kültürü için önemli görülen

eserlerde vukarıda sayılan kişiler yetkilerini kullanmazlarsa ya da koruma süresi
sona ermişse, Bakanlık bu hakkı kendi adına kullanabilir (FSEK 19 5).

b. Tecavüzün Tespit'' Davası

FSEK:te tecavüzün tespiti davası düzenlenmemiştir. Şartları varsa bu dava,

TTK 56 I ve TMK 25’e göre açılabilecektir. FSEK 19:da gösterilenler de bu
davayı açabilmelidir. Bu davanın açılabilmesi için kusur gerekmeyip, tecavüzün
varlığı gerekli ve yeterlidir.

c. Tecavüzün Önlenmesi (Men'i) ve Kaldırılması (Ref'i) Davaları

FSEK 66 uyarınca, maddi veya manevi hakları tecavüz tehlikesine maruz

kalan veya gerçekleşmiş bir tecavüzün devamını ya da tekrarım olası gören hak
sahibi, tecavüzün önlenmesi davasını açabilir.

Önleme davası: henüz başlamamış, fakat başlama tehlikesi bulunan veya

başlamış tecavüzün devamını engellemek için açılır.

Kaldırma (ref) davası ise tecavüzün sonuçlarım ortadan kaldırma giderme

amacına yöneliktir. Yanı bu dava, hukuka aykırı sonucu ortadan kaldırmak için
açılır. Bu halde genellikle eski hale iade talebi vardır.

Önleme davasında, devam eden tecavüzün durdurulması veya tehlike aşama­

sında önlenmesi söz konusu iken, kaldırma davasında amaç, tecavüzün sonuçları­
nı ortadan kaldırmaktır. Tecavüz sona ermesine rağmen, etkileri sürüyorsa -
tecavüzün sürdüğü varsayılarak- önleme ve kaldırma davaları birlikte açılabilir.

Mahkeme, eser sahibinin manevi ve mali haklarını, tecavüzün kapsamını,

kusurun olup olmadığını, varsa ağırlığını ve tecavüzün kaldırılması halinde
tecavüz edenin uğraması muhtemel zararlarını takdir ederek, tecavüzün kaldı­
rılması için gerekli göreceği tedbirlerin uygulanmasına karar verir (FSEK 66.4).

FSEK 67’de manevi hakların, 6S:de malı hakların tecavüze uğramasıyla il­
gili düzenlemeler yapılmıştır. Vurgulanması gereken nokta, inalı hakların teca­
vüze uğraması durumunda, hak sahiplerinin elinde çok geniş imkânların bulun­
masıdır. Sözgelimi hak sahibi, sözleşme yapılmış olsaydı isteyebileceği bedelin
veya uğradığı zararın en çok üç kat fazlasını isteyebilmektedır.

Güzel sanat eserlerinde, izinsiz şekilde yapılan değişikliğin eski hale geti­
rilmesi istenebilir. Eski hale getirme, ammenin veya malikin menfaatlerine
Nal/Suluk 143

esaslı şekilde zarar veriyorsa eser sahibi, değişikliğin kendisi tarafından ya­
pılmadığının belirtilmesini veya eserden adının kaldırılmasını da talep edebilir
(FSEK 67 4). Yargıtay’ın 2001 tarihli bir kararı bu bağlamda oldukça y erin­
dedir' 52.

Eda davası niteliğindeki önleme ve kaldırma davalarının açılabilmesi için

kusur aranmaz. Öte yandan Yargıtay, 6S. maddedeki rayiç bedelin üç kat fazla­
sının istenmesi bakımından da kusurun aranmayacağı görüşündedir'3S. Zira esas
itibarıyla anılan maddede ref (kaldırma) davası düzenlenmiştir.

Yasada üç katı tazminat talebi tecavüzün ref ı başlığı altında düzenlendiği

için anılan düzenlemeyi biz de bu başlık altında incelemeyi uygun bulduk. Bu
hükme göre hak sahibinin izni olmadan eseri, icrayı, fonogramı ya da yapımı
işleyen, çoğaltan, yayan, temsil eden veya her türlü işaret, ses veya görüntü
nakline yarayan araçlarla umuma iletenlerden, sözleşme yapılmış olması halin­
de istenebilecek bedelin veya rayiç bedelin en çok ûç kat fazlası istenebilir
(FSEK 6S 1). Davacının talebi halinde Yargıtay mutlaka üç katı bedele hükme-
dileceği, bir veya iki kat bedele hükmedilemeyeceği görüşündedir203. Yanı Yar­
gıtay, mahkemelerin bu konuda takdir yetkisinin bulunmadığı; davacının üç katı
talepte bulunması halinde bu talebi kabul etmesi gerektiği görüşündedir. Özetle,
Yargıtay’a göre üç katına kadar artırım seçeneğini kullanma yetkisi davacıdadır.

Konu AYMye taşınmış ancak AYM, bu konudaki takdir yetkisinin mahke­

melerde olduğunu gerekçe göstererek 6S l’de yer alan "... üç katfazlasını isle­
yebilir” ibaresinin iptali talebini reddetmiştir33'. Ancak uygulamada AYM’nin
bu kararına rağmen Yargıtay’m eski içtihadı geçerliliğini korumaktadır. Buna
karşılık FSEK 66 IV ve TBK hükümleri gereği rayicin tespiti ise hakimin takdi­
rindedir333. FSEK SO son hükmü, bağlantılı hakları da açıkça kapsama almakta­
dır333. Ancak Yargıtay, radyo-TV yayınları bakımından da 68. maddenin uygu­
lanacağı görüşündedir334.*
304
303

1SÎ 11. HD. 29.3.2001. E. 143/K. 2548 - Suluk/Ofhan, C. II. 352-354.

11. HD. 27.1.2003. E. 2002/8451. K. 2003/751 - Suluk/Orhan. C. II. 709-710
3CC 11. HD. 28 09.2009. E. 2008/5307. K. 2009/9739.
3C' AYM. 28.2.2013, E. 2012/133. K. 2013/33- RG. 12.7.2013. S. 28705
303 Örnek darak bkz. 11. HD. 18 05.2005. E. 2004/7215. K. 2005/5336: 11. HD. 26 2.2015. E.
2014/4607. K. 2015-2609.
*" Bu yönde Yavuz/Alıca-Vlerdivan 2007-2008.
304 11. HD. 09.06.2005. E. 2004/8007. K. 2005/598-0:
144 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Hak sahibi., ilılal karşısında şu üç seçenekten birim tercih edebilir:

Çoğaltılmış kopyalarım çoğaltmaya yarayan filim kalıp veya benzeri araç­

ların imhası (FSEK 68.2-3),

ii) Maliyet fiyatını aşmamak üzere çoğaltılmış kopyaların ve çoğaltmaya ya­

rayan film, kalıp ve benzer gereçlerin uygun bir bedel karşılığında kendisi­
ne verilmesi (FSEK 68 2-3),

nz) Bir sözleşme halinde talep edebilecek veya rayiç bedelin en çok üç katının
ödenmesi, yarn bedel talebi (FSEK 6S 1).

Uygulamada genellikle üçüncü seçenek tercih edilmektedir. Bu halde

FSEK 6S:de öngörülen üç kat bedelin mahkemece kabulünün, taraflar arasında
adeta bir sözleşme varmış gibi sonuçlar doğacağı kabul edilmektedir. Bu halde
anılan maddenin son fıkrasındaki: “bedel Talebinde bulunan kişi, tecavüz edene
karşı onunla bir sözleşme yapmış olması halinde haiz olabileceği büTün hak ve
yetkileri ileri sürebilir” hükmüne dayanılarak farazi sözleşme ilişkisinin kurula­
cağı ileri sürülmektedir3S. Yargıtay da bu görüştedir:s.

Eğer izinsiz kopyalar satışa sunulmuşsa hak sahibi, tecavüz edenin elindeki
nüshalar bakımından yukarıdaki üç seçenekten birini tercih edebilir. Eğer satışa
çıkmışsa, artık sadece üç katı bedel istenebilir (FSEK 6S 2).

Yukarıda da belirtildiği üzere bedel talebi halinde taraflar arasında farazi

sözleşme ilişkisi doğar. Buna karşılık hak sahibince üç katı bedel dışında kalan
iki seçenekten birinin ilen sürülmesi, izinsiz çoğaltanın hukuki sorumluluğunu
ortadan kaldırmaz (FSEK 68 2, son cümle). Bu iki seçenekten birinin ileri sü­
rülmesi halinde CMK’nın el koymaya ilişkin hükümleri delil elde etme amacı
dışında uygulanamaz (FSEK 68 5).

d. Tazminat Davaları

Maddi veya manevi zarara uğrayan hak sahibi, bu zararlarının tazmini için
maddi ve veya manevi tazminat davaları açabilir. Mali haklan ihlal edilen kişi,
haksız fiil hükümleri uyarınca tazminat talep edebilir (FSEK 70 2).

Burada manevi hak ile manevi zarar kavramları birbirine karıştırılmamalı­

dır. Mali bir hakkı ihlal edilen kişi, manevi bir zarara uğrayabileceği için mane­

Hirsch. Fikri Say 165.

2C€ Örnek olarak bkz. HGK. 20.3.2002. E. 2002/11-176/. K. 2002/21-i - Suluk/Orhan. C. II. 891-895
Nal/Suluk 145

vi tazminat isteyebilir. Benzer şekilde manevi hakkı ihlal edilen kışı de maddi
bir zarara uğrayabileceği için maddi tazminat isteyebilecektir.

Manevi hakları ihlal edilen kişi, uğradığı manevi zarara karşılık manevi taz­
minat ödenmesi için dava açabilir (FSEK 70 1). Mahkeme, para yerine veya bun­
lara ek olarak başka bir manevi tazminat şekline de hükmedebilir. Yasada yapılan
değişikliklerle ilılal kanıtlarının sunulmasını şart koşan hüküm kaldırılmıştır.

Manevi veya mali hakları ihlal edilen kişi, tazminattan başka, temin edilen
kaıın kendisine verilmesini de isteyebilir. Ancak bu halde, 6S. maddeye istina­
den talep edilen bedel indirilir (FSEK 70 3).

2. Taraflar

Hukuk davalarını eser salıibı ve mirasçıları açabileceği gibi, malı hak sahibi
ve tam lisans (münhasır lisans) sahibi de bu davaları açabilir. Aksı sözleşmede
belirtilmediği sürece basit lisans sahipleri dava açamaz. Aynı kural bağlantılı
haklar bakımından da geçerlidir.

Dava, tecavüz edene karşı açılacaktır. Tecaxiiz, hizmetlerim gerçekleştir­

dikleri sırada bir işletmenin temsilcisi veya çalışanları tarafından gerçekleştiril­
mişse, işletme salıibı hakkında da dava açılabilir (FSEK 66 2).

3. Yetkili ve Görevli Mahkeme

Hukukumuzda genel yetki kuralına göre hukuk davaları, davalının ikamet­

gâhı mahkemesinde açılır (HMK 6). Buna karşılık FSEK 66Tda genel yetki ku­
ralının yanında, davacının kendi ikametgâhında da önleme ve kaldırma davala­
rını açabileceği öngörülmüştür (FSEK 69). Bununla birlikte aynı kural, tazminat
davaları bakımından öngörülmemiştir. Uygulamada ba davalar, genellikle tek
bir dilekçeyle açıldığı için yetki problemi yaşanmamaktadır. Açıklanan neden­
lerle şu üç yerden birinde dava açılabilecektir: i) Davacının ikametgâhı mahke­
mesi, ii) Davalının ikametgâhı mahkemesi, iii) Haksız ful niteliğinde bulunan
tecaxliz fiilinin vuku bulduğu veya sonuçlarının görüldüğü yer mahkemesi.

Fikri mülkiyete ilişkin bütün davalarda görevli mahkeme, Adalet Bakanlığın­

ca kurulan ihtisas mahkemeleridir". İhtisas mahkemeleri, belirli konulardaki
ihtilafları çözmek üzere, özel kanunla kurulan uzmanlaşmış mahkemelerdir. Ka-

2C Fikri mülkiyet uyuşmadıklarında tahkime gidilip gidilemeyeceği hakkında geniş bilgi için bkz.
Bozkurt Yüksel, Çözüm Yollan 183 vd Çalışkan 15 vd. WIPO lahkimi hakkında geniş bilgi için
bkz Bozkurt Yüksel. Tahkim Sistemi 1 vd.
146 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

nun koyucu- böylece özellik arz eden ihtilafların uzmanlar eliyle çözümlenmesini,
dolayısıyla daha kısa sürede daha isabetli sonuca ulaşmayı hedeflemiştir.

Genel mahkemeler ile ihtisas mahkemeleri arasındaki ilişki, işbölümü de­

ğil; görev ilişkisidir202. Sözgelimi, fikri mülkiyetle ilgili bir dava, ticaret mah­
kemesinde açılmışsa görevsizlik itirazı, davanın her adamasında ileri sürülebi­
leceği gibi, hâkim de durumu kendiliğinden (re5 sen) dikkate alarak görevsizlik
kararı verebilir.

Verilen görevsizlik kararı üzerine bu kararı veren mahkemeden, HMK 20

gereği taraflardan birisi, dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi için iki
hafta içinde talepte bulunur. Böyle bir talep olmadan mahkemenin dosyayı
re5 sen göndermesi bozma nedeni olup, dava açılmamış sayılır

4. Zamanaşımı

Hukuk davalarında zamanaşımı süresi, TBK hükümleri çerçevesinde belir­

lenecektir. Uygulamada hem haksız fiil hem de sözleşmeye aykırılık nedeniyle
hak ihlallerine şahit olunmaktadır. Haksız fiiller bakımından, iki ve on yıllık
zamanaşımı süreleri bulunmaktadır (TBK 72). Sözleşmeden doğan borçlarda
zamanaşımı süresi on yıldır (TBK 146). Ancak TBK 1265nın uygulanabildiği
hallerde bu süre beş yıldır. Diğer yandan FSEK 70 3 uyarınca açılan davalar,
aynı zamanda vekâletsiz ış görmeye ilişkin TBK 530 kapsamında açılmış sayı­
lacaklarından, bu davalar açısından da zamanaşımı süresi on yıldır.

FSEK 6S:de, farazi sözleşme ilişkisinin kurulduğu düşüncesinden hareket

eden Yargıtay bu macde bakımından zamanaşımı süresinin on yıl olduğu görü­
şündedir'

Teeaxliz fiili, aynı zamanda cezayı gerektiriyorsa ve ceza zamanaşımı süre­

si daha uzunsa, bu süre hukuk davasına da uygulanır (TBK 72). Yasada teeaxliz
halleri, kural olarak suç olarak belirlenmiştir. Bu nedenle iki yıllık zamanaşımı
süresi yerme uygulamada TCK 66’ya göre sekiz yıllık süresi uygulanacaktır.
Şunu da belirtelim kı ceza hukukunda zamanaşımı süreleri, fiil xe faili öğren­
meyi esas alan özel hukuktan farklı olarak, fiil olay tarihinden itibaren işlemeye

208 Örnek olarak bkz. 11. HD. 16.2.2004. E 2003/6871. K. 20-34/1240 - Suluk/Orhan. C. II. 979-
930.
*" Bu konuda Yargıtay’ın çok sayıda kararı için bkz Suluk-'Orhan, C. II. 976 vd.
210 11. HD. 26 2 2004. E. 2003/7070. K 2004/1799 - Suluk/Orhan. C. II, 1011-1012.
Nal/Suluk 147

baslar. İki yıllık şikâyet süresinin kaçırılması, suça ilişkin ceza zamanaşımının
uygulanmasını engellemez. Çünkü şikâyet, sadece ceza davasının açılabilmesi­
nin bir şartı olup, fiili suç olmaktan çıkarmaz.

C. Ceza Davaları

Yem ceza sistemimize uyum için FSEK’in cezai düzenlemeleri, 200S yılın­
da yemden kaleme alınmıştır". Yem düzenleme şu şekilde özetlenebilir'2.

Manevi, inalı veya bağlantılı hak ihlallerinin cezaları eşitlenmiştir. Buna

göre: bir esen, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahiplerinin yazılı ızm olma­
dan işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya
görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykı­
rı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya
ödünç vermek suretiyle ya da sair şekillerde yayan, ticari amaçla satın alan, ithal
veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depola­
yan kişiler hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezasına
hükmolunur (FSEK 71.1, b. 1).

Başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyan kişi hakkında, altı aydan
iki yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur. Bu eylemin dağıtmak
veya yayımlamak suretiyle işlenmesi halinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl
olup, bu halde adlı paıa cezasına hükmolunamaz (FSEK 71 1, b. 2).

Bir esen, icrayı, fonogramı ya da yapımı, tanınmış bir başkasının adını kul­
lanarak çoğaltan, dağıtan, yayan veya yayımlayan kişi, üç aydan bir yıla kadar
hapis veya adlı para cezasıyla cezalandırılır (FSEK 71 b. 6).

Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan ıkı yıla
kadar hapis ya da adi: para cezasıyla cezalandırılır (FSEK 71 1, b. 3). Hak sa­
hiplerinin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin içeriği hakkında kamuya
açıklama yapan kişi, altı aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılır (FSEK 71 1, b.
4). Bir eserle ilgili yetersiz, yanlış veya aldatıcı şeklide kaynak gösteren kişi
hakkında, altı aya kadar hapis cezasına hükmolunur (FSEK 71 1, b. 5).

Ek madde 4’ün birinci fıkrasındaki fiilleri yetkisiz olarak işleyenler ile

FSEK?te belirtilen halıları ihlal etmeye devam eden içerik sağlayıcılar hakkında,

2" 5728 Sayılı Yasa Bkz. =*G, 8.2 2008. S. 26781.

*’* Geniş bilgi için bkz. Yaııcıoglu 159 vd
14S İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

fiilleri daha ağır cezayı gerektirmediği takdirde, üç aydan iki yıla kadar hapis
cezasına hükmolunur (FSEK 71 2).

Hukuka aykırı olarak üretilmiş, işlenmiş, çoğaltılmış, dağıtılmış ya da ya­

yımlanmış bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı sa:ışa arz eden, satan veya
satın alan kişi, kovuşturma evresinden önce bunları kimden temin ettiğini bildi­
rerek yakalanmalarını sağlarsa, hakkında verilecek cezadan indirim yapılabile­
ceği gibi herhangi bir ceza da verilmeyebilir (FSEK 71 3).

Bir bilgisayar programının hukuka aykırı şekilde çoğaltılmasını önlemek

amacıyla oluşturulmuş ilave programları etkisiz kılmaya yönelik program ya da
teknik donanımları üıeten, satışa arz eden, satan veya kişisel kullanım amacı
dışında elinde bulunduran kişi hakkında, altı aydan iki yıla kadar hapis cezasına
hükmolunur (FSEK 72)213.

Yukarıda belirtilen suçların kox-uşturması şikâyete bağlıdır. Şikâyetin ge­

çerli olabilmesi için hak sahiplerinin veya meslek birliklerinin, haklarım kanıt­
layan delilleri, en geç şikâyet süresi içinde savcılığa vermelidir. Aksi halde ko­
kuşturmaya yer olmadığına hükmedilir (FSEK 75 2).

Hak sahibi kişilerin şikâyet hakkını kullanabilmeleri için başta Milli Eğitim
Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri olmak üzere ilgili gerçek ve
tüzel kişiler durumu hak sahiplerine bildirirler (FSEK 75/2).

Şikâyet üzerine savcı, suç konusu eşyaya el konulması koruma tedbirinin

alınabilmesi için gerekli işlemleri yapar. Savcı, gerek görürse hukuka aykırı
çoğaltıldığı iddia edilen eserlerin çoğaltılmasıyla sınırlı olarak faaliyetin durdu­
rulmasına karar verebilir. .Ancak bu karar yirmi dört saat içinde hâkimin onayı­
na sunulur. Aym sürede hâkim tarafından onaylanmayan bu karar hükümsüz
kalır (FSEK 75; 3).

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere hem eserden doğan haklar

hem de bağlantılı hak.ar cezai korumaya alınmıştır. Ne var ki bağlantılı haklar­
dan olan radyo-TV yayınlarının bu korumadan mahrum bırakılması büyük bir
eksikliktir. Konuya ilişkin düzenleme bulunmadığına öğretide de dikkat çekil­
mektedir'1. Böyle biı farklılaşmayı gerektirecek haklı bir neden bulunmadığı
gibi bu düzenleme, gücünü Anayasadan alan eşitlik ilkesine de aykırıdır.2

2‘ Teknik koruma önlemlei hakkında geniş bilgi için bkz. Bayamlıoğlu 1 vd

* ' Güneş. Fikir ve Sanat 163.
Nal/Suluk 149

D. Tecavüzün Önlenmesi Hakkında Özel Hükümler

Özellikle 2004 yılında yapılan değişiklik sonrasında FSEK 81’de tecavüzün

önlenmesi bakımından güçlü bir mekanizma kurulmuştur. FSEK 81 l’de, band­
rol zorunluluğu getirilmiştir2'5. Buna göre, müzik ve sinema eserlerinin çoğal­
tılmış nüshaları ile süreli olmayan yayınlara., yapılan başvuru üzerine on iş günü
içinde Bakanlıkça veya onun yetkilendirdiği meslek birliklerince verilen band­
rolün yapıştırılması zorunludur. Bakanlık, mülkî idare amirleri veya bunlar tara­
fından kurulan denetim komisyonları kanalıyla, bandrollenmesi zorunlu nüsha­
ların baııdrollü olup olmadıklarım her zaman denetleyebilir. FSEK Sİ 9’da,
bandroller ve bandrolsüz olarak yasa dışı satılan resim veya ses taşıyıcı mater­
yallerle ilgili cezai hükümler düzenlenmiştir. FSEK 8'.. 4,(6)’da ise bu tür taşı­
yıcı materyallerin emanete alınması, toplatılması, değerlendirilme imkanları ve
yönteme ilişkin çeşitli kurallar getirilmiştir.

Büyük şehirlerin pazar, cadde ve köprülerinde, başkaca işlek ve kalabalık

yerler ile benzeri yerlerde, bazısı baııdrollü, çoğu bandrolsüz film ve müzik
CD’leri, DVD’leri ve benzeri taşıyıcı materyallerin yanı sıra, kitap da satan
seyyar satıcılara rastlanmaktadır. Orijinal veya bandrollü olup olmadıklarına
bakılmaksızın adı geçen mahallerde bu tür materyallerin satışı yasaklanmıştır.
Polis ve diğer kolluk kuvvetleri, bu mahallerde rastladıkları materyallere el
koyarak, savcılığa sevk etmekle görevlendirilmiştir. Bu yerlerde anılan mater­
yalleri, bandrolsüz salanlar ile satmaya teşebbüs edenler hakkında ayrıca hapis
ve para cezası öngörülmüştür.

Bandrol suçları bakımından hak sahipleri, Bakanlık görevlileri, denetim

komisyonları ve meslek birlikleri polise ihbar ve şikâyette bulunabilirler. Yapı­
lan ihbar ya da şikâyet üzerine harekete geçen kolluk kuvvetleri, usulsüz ve
izinsiz çoğaltılmış, yayılmış nüsha ve yayınlar ile bunları çoğaltmaya yarayan
her türlü araç ve delili toplar. Savcılık, bunların kendisine sevk edilmesini takıp
eden üç gün içinde yetkili mahkemeden usulsüz çoğaltılmış nüsha veya yayınla­
ra el konulmasını, imhasını, kullanılan teknik araçların mühürlenmesini, satışım
ve usulsüz çoğaltımın gerçekleştirildiği yerin kapatılmasını talep eder. Bugüne
kadar FSEK Sİ uygulanarak pek çok kontrol gerçekleştirilmiş olup CD, DVD
ve kitap gibi çok sayıda taşıyıcı materyalin yanı sıra, pek çok bilgisayar ve kayıt
cihazına el konulmuştur. Ancak tutuklu ve mahkumiyet sayısı oldukça azdır.

Geniş bilgi için bkz. Alıca 77 vd Güneş Fikir ve Sanat 247 vd

150 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

Mahkum olanların cezaları ise dosyalarm Yargıtay'da birikmesi ve sürekli yasa

değişikliği nedeniyle bir türlü infaz edilememektedir.

Aynı eserle ilgili olarak bandrol yükümlülüğüne aykırılığın, 71 l’deki telif

ihlali suçuyla birlikte işlenmesi halinde 71 l’deki hüktım uygulanır ve ceza 1 3
oranında artırılır (FSEK 81 13). Böylece yasa koyucu, re’sen kokuşturulan
bandrol yükümlülüğü suçunu, şikayete bağlı bir suça ilişkin hükme bağlamıştır.
Uygulamada korsan eserler bakımından yargı mercileri bu düzenleme nedeniyle
şikayet yokluğunu gerekçe göstererek bandrol suçundan işlem yapmamaktadır.

FSEK Ek madde 10’da, ayrıca idari para cezası öngörülmüştür. Anılan

maddenin 1. fıkrasının birinci bendindeki “44'üncü madde gereğince alınması
zorunlu sertifikalan almaksızın faaliyet gösteren kişi mahallî mülkî amir tara­
fından onbin Türk Lirasından otuzbin Türk Lirasına kadar idarîpara cezasıyla
cezalandırılır” cümlesi.. AYM tarafından iptal edilmiştir'5. Bu nedenle söz ko­
nusu düzenlemenin uygulanabilirliği kalmamıştır.

XIII. BİLGİSAYAR PROGRAMLARI

A. Genel Olarak
Bilgisayar programlarının, ne tür bir hukuki modelle: yani telif mevzuatıyla
mı, patent mevzuatıyla mı., yoksa kendine has (sui generis) bir modelle mı ko­
runacağı yoğun olarak tartışılmaktadır. Ülkemizin de içinde bulunduğu Kara
Avrupası ülkelerinde bilgisayar programları, kural olarak Bern .Anlaşması bağ­
lamında telif hukukuyla korunmaktadır \ Türkiye’nin de taraf olduğu EPC’ye
göre, sadece teknik işlevi bulunan bilgisayar programlarına patent belgesi ve­
rilmektedir.

Hukukumuzda konuya ilişkin düzenlemeler, .AB Bilgisayar Yönergesinden

tercüme yoluyla hazırlanmıştır. Yönergeyle uyum sağlanırken, konuya ilişkin
ayrı bir bölüm yerme, mevcut maddelere eklemeler yapılmıştır.

Hukukumuzda bilgisayar programları: ilim ve edebiyat eseri grubu altında,

dil ve yazıyla ifade edilen eser çeşidi olarak korunmaktadır (FSEK 2 1). Konu­
yu dalıa belirgin hale getiren öğreti, bilgisayar programlarını, AB Bilgisayar
Yönergesi ve Beni .Anlaşmasına uygun şekilde edebiyat eseri olarak göımekte-

2'6 AYM. 3.7.2014. E. 2014/62. K 2014/125- RG 12.12.2014. S. 29203.

* Bilgi için bkz Aksu 161 vd.
Nal/Suluk 151

di?18. Bir bilgisayar programı, kaynak kodu veya nesne kodu şeklinde yazılmış
olabilir. Bilgisayar programlarının koruma görmesi için disket, CD ya da sabit
diske kaydedilmeleri şart değildir. Cihaz içindeki yazılımlar, yanı donanım içine
yerleştirilmiş programlar da konuna görür.

Eserle ilgili yukarıda yapılan açıklamaların tamamı, prensipte eser olarak

korunan bilgisayar programları için de geçerlıdir. Burada sadece konuya ilişkin
özellik arz eden hususlara değinilecektir.

Öncelikle konunun daha iyi anlaşılabilmesi için, bilgisayar terimleri kısaca

açıklanacaktır:

i) Donanınv. Bilgi işletim sistemim oluşturan fiziki birimlerdir. Örneğin,

merkezi işlem birimi (CPL), hard disk, ekran ve fare böyledir.

ii) Yazılım-. Donanırı sayılamayan bilgisayarla ilgili her şeydir. Yazılımın en

önemli unsurları şöyle sıralanabilir: Bilgisayar programı, programın gelişti­
rilmesi için oluşturulan malzeme ve programın uygulama alanını tanımla­
yan kullanım kılavuzu ve kitapları. Yazılım; kullanıcı yazılımı ve sistem
yazılımı olarak ikiye ayrılır. Kullanıcı yazılımı, kullanıcının veri işleme so­
runlarım çözme işlevi görür. Buna karşılık sistem yazılımı, bilgisayarın yö­
netim ve yönlendirilmesi fonksiyonlarım gerçekleştirmektedir2'5.

iii) Bilgisayar Programı: Teknolojik gelişmeyi engelleyebileceği düşünce­

siyle uluslararası anlaşmalarda ve .ÂB Bilgisayar Yönergesinde, bu kav­
ramın tanımından özenle kaçınılmıştır. Buna karşılık FSEK:e göre bilgi­
sayar programı.. bir işlem veya görevi yapmak için düzene konulmuş bil­
gisayar emir dizgesi ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlaya­
cak hazırlık çalışmalarıdır (FSEK 1 B-g). Bilgisayar programı olarak ko­
runan, bizatihi programın kendisidir. Bu nedenle yazılıma dâhil olan kul­
lanım kılavuzu gibi diğer unsurlar (refakat malzemeleri) bu korumadan
yararlanamaz223. Şartların varlığı halinde bunlar ilim ve edebiyat eseri
olarak korunur.

fv) Kaynak Kod: Bilgisayar diliyle yazılan ve programın amacına uygun şekil­
de akış düzeneğini belirleyen koddur.

* ; Topaloğlu 86
* ’ Haberstumpf 69 vd.
22C Ateş. Eser 151 vd.; Dalyan 82-83.
152 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

v) Nesne Kodu: Cihazın, kaynak kodu okumasını sağlayan 0 ve 1 rakamların­

dan oluşan cihaz kodudur.

vi) Arayüz: Bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etki ve

bağlantıyı kuran program bölümleridir (FSEK 1 B-h). Arayüzler, bilgisayar
ana biriminin yan birimlerle (yazıcı, disk ve modem gibi) bağlantısını sağlar.

vii) Araişlerlik: Program bölümlerinin işlevsel olarak birlikte çalışması ve kar­

şılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yetene­
ğidir (FSEK 1 B-ı).

B. Korumanın Şartlan ve Kapsamı

1. Koruma Şartları

Diğer eser çeşitlerinde olduğu gibi bilgisayar programlarının da dört eser

grubundan birine dâhil olması ve hususiyet taşıması gerekir. Bilgisayar prog­
ramları, ılım ve edebiyat eseri sayılmaktadır (FSEK 2). Hususiyetin düzeyi,
yüksek tutulamayacağı gibi, programlarda üstün nitelik veya estetik değer gibi
başkaca bir kriter de aranmaz (.AB Bilgisayar Yön 1 3).

2. Koruma Kapsamı

o. Hazırlık Tasarımlarının Korunması

Bilgisayar programları hazırlanırken birçok aşamadan geçer. Bu safhalar,

farklı gruplara ayrılabilir. Ürünün tanımlanması, genel tasarım, ara tasarım,
ayrıntılı tasarım, kodlama ve test aşaması gibi ayırımlaıa gidilebilir.

Bilgisayar programlarının kendisi korunduğu gibi, yasanın deyimiyle "...

bir sonraki aşamada program sonucunu doğurması koşuluyla ... hazırlık tasa­
rımlan ” da eser olarak korunmaktadır (FSEK 2. 1, b.l). Bu ifadenin lafzı, yanlış
anlamalara müsaittir. Bu düzenleme, kaynak metin olan AB Bilgisayar Yöner­
gesine uygun olarak şu şekilde anlaşılmalıdır 2':

İlk olarak., hazırlık tasarımının eser olarak korunabilmesi için, bir sonraki
aşamada program olması şartı aranmaz. Nitekim Yönergede, herhangi bir aşa­
mada program olabilecek niteliğe sahip hazırlık tasarlılarının. korunacağı ön­
görülmüştür (Yönergenin Dibacesi No: 7). Yanı önemli olan hazırlık tasarımı-

" Bu yönde Nal, Probleme 178 vd.; Ateş. Eser 153: Yavu₺Alca,Merdivan 103. Aksi yönde
Tekinalp, Fikri Mülkiyet 118.
Nal/Suluk 153

nın, hemen bir sonraki aşamasında program olması değil, herhangi bir aşamada
program olabilecek niteliğe sahip olmasıdır.

İkinci olarak, hazırlık tasarımının korunabilmesi için, bunların sonradan

program haline gelmesi şartı da aranmaz. Sadece tasarım halinde kalsa dahi,
eğer hususiyet taşıyorsa ve herhangi bir aşamada bilgisayar programı olabilecek
nitelikteyse, bu tür tasarımlar da korumadan yararlanacaktır.

b. Fikirlerin ve Temel İlkelerin Korunmaması

Bilgisayar programının arayüzune ve herhangi bir öğesine temel oluşturan dü­

şünce ve ilkeler telif korumasından yararlanamaz (FSEK 2 2). Öte yandan teknik
bir işlevi bulunuyorsa ve şartlarını taşıyorsa bunlar patent mevzuatıyla korunabilir.

C. Çoğaltma ve İşlemeyle İlgili Özel Düzenlemeler

Alenileşmemiş eserlerden -her ne şekil ve tarzda olursa olsun- faydalanma
hakkı, münhasıran eser sahibine aittir (FSEK 20 1). Alenileşen eserler üzerinde
ise eser sahibine manevi ve malı haklar tanınmıştır. Aynı kural bilgisayar prog­
ramları için de geçerlıdir. Test sürümü, programın alenileşmesine yol açar.

FSEK 22 1-2’de öngörülen çoğaltma hakkına ilişkin hükümler, bilgisayar

programları için de geçerlıdir. Bir bilgisayar programının hard disk, CD; L'SB
ve benzeri araçlara yüklenmesi çoğaltmadır. FSEK 22 3’de, bilgisayar program­
larına ilişkin özel bir düzenlemeye gidilmiştir. Buna göre, bilgisayar programı­
nın geçici olarak çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde programın yüklenmesi, gö­
rüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması birer çoğaltmadır.

Bilgisayar programlarının işlenmesiyle ilgili özel bir hükme de yer verilmiştir

(FSEK 6 1, b. 10). Buna göre, bilgisayar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya
programda herhangi bu değişiklik yapılması birer işlemedir. Bir program dilinin baş­
ka bu program diline çevirisi, programda değişiklik yapılması bağlamında işlemedir.
Örneğin, kaynak kodu ile nesne kodlarından birinin diğerine çevrilmesi işlemedir.

D. Sınırlamalar

1. Özel Sınırlamalar Şahsi Kullanım Amacıyla İşleme ve Çoğaltma

Kural olarak tüm eserler, izinsiz olarak şahsi kullanım amacıyla hem çoğal­
tılabilir hem de işlenebilir. Bu bağlamda edebi eser niteliğindeki bilgisayar
programlarının da şahsi kullanım amacıyla işlenmesinin ve çoğaltılmasının, eser
sahibinin iznine ihtiyaç göstermeyeceği düşünülebilir. Ne var ki yasa koyucu bu
154 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

konuda özel hükümler getirmiştir (FSEK 38. 2-7). Bu nedenle şahsı kullanım
istisnası bilgisayar pre gramlarına uygulanamaz1".

Bir bilgisayar programının yasal yoldan edinilmiş bir nüshasına sahip kişi­
nin araştırma, şalisi kolanım ve bilimsel amaçlarla da olsa programı çoğaltması
ve işlemesi hak ilılalidir. .Ancak yasal nüsha sahibi, eser sahibinden izin almak­
sızın şu işlemleri yapabilir (FSEK 38.2-7):

i) Hatayı düzeltme de dâhil olmak üzere, programın amaca uygun kullanımı

için gerekli olan çoğaltma ve işleme,

ii) Kullanımı için gerekli olduğu sürece, programın bir adet yedek kopyasının
alma ve programı test etme,

iii) Programın, araişlerliğini gerçekleştirmek üzere, FSEK 3S 5-7’de belirlenen

koşullara uygun olarak çoğaltma ve işleme (decompilation).

Şunu da belirtelim ki yukarıda 6/de belirtilen hata düzeltme serbestîsi,

programı bir üst versiyona dönüştürmek gibi esaslı değişiklikleri kapsamaz.

Yasada sözleşmeyle aksi belirtilmediği sürece, programdaki hataları dü­

zeltmek için çoğaltma ve işleme yapmanın serbest olcuğu hükme bağlanmıştır
(FSEK 3S 2). Buna karşılık bir sonraki fıkrada, programı yasal yollardan edinen
kişinin programı yüklemesi, çalıştırması ve hataları düzeltmesinin sözleşmeyle
engellenemey eceği belirtilmiştir. Kanaatimizce yasal nüsha sahibine tanınan
hata düzeltme yetkisinin özünden, sözleşmeyle vazgeçilemez. .Ancak bu nitelik­
te bulunmayan hataların düzeltilmesinden sözleşmeyle vazgeçilebilir.

2. Genel Sınırlamalar

Getirilen özel sınırlamalardan başka, yasada öngörülen kamu düzeni (FSEK

30), umumun menfaati (FSEK 31), eğitim ve öğretim için seçme ve toplama
eserler (FSEK 34) ve iktibas serbestîsi (FSEK 35) gibi genel sınırlamalar, bilgi­
sayar programları için de geçerlidir.

XIV. VERİ TABANLARI

A. Genel Olarak
Dijitalleşme, bilgisayar teknolojisinin getirdiği yenilikler ve internetin sun­
duğu imkânlarla, sürekli olarak artan bilgi akışının yönetiminde veri tabanları-

222
Ayrıntılı bilgi için bkz Nal. Probleme 188 vd Krş Kaya. Bilgisayar 445, 446 ve 448 vd
Nal/Suluk 155

nın, özellikle de elektronik veri tabanlarının önemi her geçen gün artmaktadır.
Verilerin birleştirilmesi, depolanması, koordinasyonu ve gen kazanılmasıyla
ilgili olarak, giderek dalıa yüksek etkinliğe sahip sistem ürünleri oluşturulmak­
tadır. Bundan dolayı hem ulusal hukuk düzenlerinde hem de .AB hukukunda bu
ürünlerin korunması için büyük çaba gösterilmektedir223.

Veri tabanlarının korunmasının altında yatan düşünce ekonomiktir. Zira bunla­

rın gerisinde, neredeyse zahmetsizce kopyalanabılme özelliği taşıyan fikri ürünlere
hatırı sayılır miktarda emek, malı ve kültürel yatırımlar ’cardır. Veri tabanları, elekt­
ronik ağlar üzerinden (online) veya elektronik ağlar harici (offline) olarak kullanılan
elektronik veri tabanları veya elektronik olmayan veri tabanlarından oluşabilir.
Gerekli olan sadece, verilerin bir ortamda toplanmasıdır. Bu ortam sayısal veya
dijital olabilir. Bu anlamda veri tabanı bir kitap şeklindeki ansiklopedi olabileceği
gibi, bir CD-ROM'a veya serverlara kaydedilmiş ansiklopedi de olabiliri24.

1 95 sayılı OKK’nin getirdiği yükümlülükler dolayısıyla hukukumuzda veri

tabanları bakımından, AB Veri Tabanı Yönergesine uyum sağlanması gerek­
mektedir. FSEK bu uyumu yeterince sağlayamamıştır22'. Bu yüzden konuyu AB
hukuku açısından açıklığa kavuşturmakta fayda vardır.

Yönergeye göre veri tabanı, sistematik veya metodık bir şekilde düzenle­
nen ve elektronik veya başka bir araçla münferiden erişilebılen bağımsız eserle­
rin, verilerin ve diğer materyallerin derlenmesidir. Veriler, sonuç çıkarılabilecek
olgular, bilgiler, rakamlar veya bağımsız eserlerdir. Materyaller ise veri dışın­
daki diğer bilgilerdir.

Yönergede ikili bir koruma şekli benimsenmiştir. İlk olarak, verilerin seçi­
liş veya düzenlenişi itibarıyla eser sahibinin fikri yaratıcılığını yansıtan veri
tabanları konulmaktadır. Bu şekildeki veri tabanları derleme eserdir. Ancak
koruma, veri tabanının içeriğini oluşturan eserleri, verilen veya malzemeleri
kapsamaz. İkinci olarak, eser niteliğinde olmayan veri tabanlarının içeriğiyle
ilgili, özel bir (sui generis) hak kabul edilmiştir. Bu koruma, veri tabanı içindeki
verinin nitelik ve'veyc nicelik bakımından önemli bir kısmının veya tamamının
izinsiz olarak veri tabanından çekilip alınmasına veri tabanı yapımcısı lehine
engel olmaktadır.

Bilgi için bkz Ateş, Eser 346 vd.

224 Ateş. Eser 377.
"= Ateş. Eser 354 vd.; Yarayan 191 vd.
155 İkinci Bölüm: Fikir ve Sanat Eserleri

B. Veri Tabanlarının İşleme Eser Olarak Korunması

1995 yılındaki yasa değişikliğiyle veri tabanlarının işleme eser olarak koru­
nacağı hükme bağlanmıştır (FSEK 6 1, b. 11). Anılan bentte: sadece hususi bir
plan dâhilinde, verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi ve bir araç ile oku­
nabilir veya diğer biçimdeki veri tabanları işleme eser olarak korunur. Ancak
işleme eser olarak korunan veri tabanlarına ilişkin koruma, veri tabam içinde
bulunan veri ve materyalin kendisini kapsamaz.

Koruma koşullarıyla ilgili FSEK 6’ya eklenen ikinci fıkrada, tüm işlenme­
lerde ve dolayısıyla veri tabanlarında, işlenmeyi gerçekleştirenin hususiyeti
aranır. Burada hususiyet ifadesinden. Yönergenin 3. maddesinde belirtilen kendi
fikirsel yaratıcılığı anlaşılmalıdır. FSEK 6:da belirtilmemişse de hususiyet, .AB
hukukuna uygun bir yoruma göre, derlemenin seçimi ve düzenlenmesinde
aranmalıdır.

.AB ile uyum sağlamak amacıyla 2001 yılındaki yasa değişikliğiyle veri ve
materyallerin bir araç ile okunabilirlik şartı öngörülmüştür. Aym zamanda diğer
biçimdeki veri tabanlarının da korunacağı belirtilmiştir. Oysa Yönerge bakı­
mından önemli olan husus, verilerin elektronik araçlarla veya başka biçimde
bireysel olarak erişilebilir nitelikte olmasıdır. FSEK'deki düzenlemeyi de bu
şekilde yorumlamak gerekir.

Diğer yandan Yönergenin 1. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtildiği üze­

re, sağlanan koruma, veri tabanının oluşturulması veya verilere erişilebilir hale
getirilmesinde kullanılan bilgisayar programlarım kapsamaz. Yanı bunlar, veri
tabanının parçaları veya onu oluşturan kısımlar olarak görülemez. FSEK deki
düzenlemeyi de bu şekilde anlamak gerekir.

Derleme eser mahiyetindeki veri tabanları, eserlerde olduğu gibi eser sahi­
binin yaşamı boyunca ve ölümünden itibaren yetmiş yıl süreyle korunur.

C. Veri Tabanı Yapımcılarına Sağlanan Kendine Özel (Sui-Generis) Veri Tabanı

Koruması

AB Veri Tabanı Yönergesine uyum sağlamak düşüncesiyle 2004 tarihli de­

ğişiklikle FSEK:ın ek S. maddesinde, sui generis veri tabanları özel olarak dü­
zenlenmiştir. Düzenlemenin amacı, veri tabanındaki verilerin seçimi ve düzen­
lenmesinde eser sahibinin hususiyetini yansıtmayan, aına veri tabanı yapımcısı­
nın emek, mali ve kültürel yatırımıyla gerçekleştirdiği edimi korumaktır.
Nal/Suluk 157

Anılan maddede veıı tabanı terimi açıklanmamıştır. Bu nedenle FSEK 6 2

b. 11 yapılan tamın burada da geçerlıdir. Yukarıda AB hukuku bakımından
yapılan açıklamalara uygun yorum yapma gereği burada da vardır.

Veri tabanı yapımcısı, sui generis korumadan faydalanmak için veri tabanı­
nın içeriğinin oluşturulmasına., doğrulanmasına veya sunumuna nitelik ve nicelik
açısından esaslı bir nispet dâhilinde yatırım yapmış olmalıdır.

Veri tabanı yapımcıları, 'veri tabanlarının içeriğinin nitelik veya nicelik ba­
kımından önemli bir kısmının veya tamamının:

i) Herhangi bir araç ile herhangi bir şekilde sürekli veya geçici olarak başka
bir ortama aktarılmasına,

ii) Herhangi bir yolla dağıtılması, satılması, kiralanması ve umuma iletilmesi­

ne,

İzin vermek veya yasaklamak hakkına sahiptir.

Önemle belirtelim ki FSEK 6 1, b. İT deki korumada olduğu gibi, burada

da korunan tek tek veriler ya da materyaller değildir. Buna karşılık veri tabanı
içeriğinin önemli olmayan kısımları sistematik biçimde alınırsa vefaya tekrar
tekrar kullanılırsa vq bu şekilde sui generis veri tabanının normal kullanımına
aykırı hareket edildiği veya yapımcının haklı menfaatlerine göz ardı edilemeye­
cek derecede zarar verildiği takdirde koruma yine devreye girmelidir. Her ne
kadar bu hususta FSEK’te bir düzenleme bulunmasa da Yönergeye uygun bir
yorum yapılmalıdır (AB Veri Tabanı Yönergesi 7 5).

FSEK’te sayılan istisnalar ile kamu güvenliği, idari ve yargı işlemlerinin gerek­
tirdiği sınırlamalar, suigeneris veri tabam koruması için de geçerlidır (FSEK Ek m.
S 2). Bu yönüyle de hukukumuzdaki düzenleme, Yönergeyle uwm göstermemek­
tedir. Zira Yönergenin 9. maddesindeki, elektronik bir veri tabanının içeriğinin,
şahsı amaçla da olsa çoğaltılamayacağı yönündeki kuıal hiç dikkate alınmamıştır.

Strf-geHeris veri tabanları on beş yıl süreyle korunmaktadır215.

Sözleşme ve tasarruflar (FSEK 4S vd.) gibi yasadaki diğer hükümlerin, ne

derece bu tür veri tabanları bakımından geçerli olduğunun, yasa koyucu tarafın­
dan açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.

Bkz. İkinci Bölüm. 10

 Üçüncü Bölüm
MARKA

I. KAVRAM

SMK’da markanın açık bir tanımı yapılmamakla birlikte marka olabilecek

işaretleri düzenleyen m. 4 Ede dolaylı bir tanım yapılmıştır. Buna göre, marka,
bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından
veya lıizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan
koruma konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde
sicilde gösterilebilir olması şartıyla kışı adları dahil sözcükler, şekiller, renkler,
harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her
tür işaretten oluşabilir

Marka, belirli ma' ve hizmetleri anonimlıkten kurtararak ferdıleştırmekte ve

bu sayede tüketiciler de almak istedikleri mal ve hizmetleri başka teşebbüslerin
mal ve hizmetlerinden ayırt edebilmektedir. Örneğin Ülker, Garanti Bankası,
Güneş Sigorta, Kiğılı birer markadır. Buna karşılık bir firmayı taciri diğer fir­
malardan ayırt eden işaretlere ticaret unvanı denir. Gckkuşağı Tekstil Ltd. Şti.
bir unvandır. İşletmeyi tanıtan işaretlere ise işletme adı denir. Örneğin Ulus
İşkembecisi gibi. Zaman zaman unvanın çekirdek unsuru ve işletme adları, aym
zamanda marka olarak da kullanılabilir ve tescil ettirilebilir. Bu halde aym işa­
ret, marka, unvan ve veya işletme adı olarak korunur. Markalara ilişkin düzen­
lemeler SMK’da, ticaıet unvanları ve işletme adları ise TTK'da düzenlenmiştir.

Eskiden marka, işletmenin bir parçası kabul ediliyordu. Günümüzde marka,

işletmeden ayrılabilir niteliktedir. Hukukumuzda da marka, işletmeden ayrı
olarak devredilebilir ve lisansa konu olabilir.

Bütün sınai mülkiyet haklarının, dolayısıyla marka hakkının da düzenlen­

diği SMK'nın kabulü ile her bir sınai mülkiyet hakkım ayrı ayrı düzenleyen
KHKTar yürürlükten kaldırılmıştır. SMK, MarKHK’nın hükümlerinin önemli
bir kısmını korumakla birlikte, birçok konuda .AB hukukundaki güncel mevzua­
ta uygun önemli ve köklü yemlikler içermektedir Ayrıca bu Kanun ile

SMK ile 551. 554. 555 ve 556 sayılı KHK ların karşılaştırıldığı tablolar için bkz. Özer. 92 vd.
SMKdaki değişiklikler için bkz. Suluk. Basics 492 vd"
ısc Üçüncü Bölüm: Marka

MarKHK’nın bazı maddelerinin AYM tarafından ipta’ edilmesi sonucunda or­

taya çıkan boşluk ve tereddütler de büyük ölçüde giderilmiştir.2*
4

SMK’nın geçici 1. maddesinin birinci fıkrasına göre, anılan Kanunun ya­

yımı tarihinden önce Türk Patent’e yapılmış ulusal ve uluslararası marka başvu­
rulalı, başvuru tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine göre sonuç­
landırılır. Bu nedenle SMK’nın yürürlüğe girdiği 10.01.2017 tarihinden önce
Türk Patent’e yapılmış ancak henüz sonuçlanmamış marka başvurularına SMK
hükümleri değil mülga MarKHK hükümleri uygulanacaktır.

II. UNSURLARI VE FONKSİYONLARI

A. Unsurları

SMK 4 l’de yapılan tanımdan hareketle markanın, “işaret”, “ayırt edici­

lik” ve “açıklık ve kesinlik” olmak üzere üç unsurundan bahsedilebilir.

1. İşaret

Marka hukuku anlamında işaret, bir teşebbüsü çağrıştıran, hedef kitleyi teşeb­
büse bağlayan bir simgedir. İşaret, bilgi, mesaj ileten ve beş dmudan bin tarafından
algılanabilen her şeyi kapsamaktadır. Bu nedenle işaret kavramının marka kavramı­
nı da kapsayacak şekilde geniş bir anlamı bulunmaktadır. İşaret ka\Tamı, SMK’da
henüz marka olarak tescil edilmemiş simgeler için kullanılır. Bu nedenle her marka
aynı zamanda bir işarettir. .Ancak her işaret her zaman bir marka değildir. Bir işare­
tin marka olabilmesi için ayırt edici nitelikte olması ve marka sahibine tanınan ko­
rumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlaması gerekir".

2. Ayırt Edicilik

Markanın bir diğer unsuru, marka olarak kullanılmak istenilen işaretin ayırt
edici nitelikte olmasıdır5. Bir teşebbüsün mallarım veya hizmetlerim diğer te­
şebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt etmeyen işaretler marka ola­
rak tescil edilemez (SMK 4).

* Ancak SMK’nın yürürlüğe girmesinden sonra AYM’nin 556 sayıl KHK 14 hükmünü iptal kararı­
nın görülmekte olan davalara ve yeni açılacak davalara etkileri konusunda yeni tartışmalar ve
tereddütler oluşmuştur. Ayrıntılı bilgi için bkz Çağlar, Kullanmama 3vd Karaca 98 vd
’ Tekinalp. Fikri Mülkiyet 360 vd.: Çolak. Marka 22
4 Marka olabilecek işaretter konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Üçümü Bölüm. III.
8 Ayırt etme işlevi hakkında geniş bilgi için bkz. Uzunallı. Ayırt Etrre 17 vd
Karasu 151

Ayırt edici nitelik soyut ve somut olmak üzere ikiye ayrılır. SMK A de kas­
tedilen ayırt edici nitelik, "soyut ayırt edici nitelik”^. Bir işaret akla gelebile­
cek hiçbir mal veya hizmet için ayırt edici niteliğe sahip değilse, bu işaretin
"soyut ayırt edici niteliği” yoktur
.
* Bu anlamda bütünlük arz etmeyen sınırları
tespit edilemeyen bir işaretin "soyut ayırt edici niteliği” bulunmamaktadır. Ör­
neğin bir sayfadan oluşan bir metin kendi içinde bir bütün olarak algılanamadı-
ğından marka olarak tescil edilemez. Alman Federal Patent Mahkemesi, beş Çın
yazı karakterinden oluşan işaretin, bir bütün halinde tanılamayacağı gerekçesiy­
le bira ürünleri için tescil edilemeyeceğine karar vermiştir7. Buna karşılık bir
işaretin somut ayırt edici niteliğinin olup olmadığı incelenirken, tescili talep
edilen işaretin kapsamında yer alan mal veya hizmetleri diğer mal veya hizmet­
lerden ayırt etmeye elverişli olup olmadığına bakılır. Söz konusu işaretin tescile
konu mal veya hizmetler açısından ayırt edicilik fonksiyonu yoksa, somut ayırt
edici niteliğe sahip olmadığı kabul edilir
*. Örneğin “elma” sözcüğünün "soyut
ayırt edici niteliği ” olmakla birlikte yiyecek ve içecek ürünleri açısından “so-
mut ayırt edici niteliği” bulunmamaktadır. Yine telefonun bağlantı kurulma
sırasında çıkardığı sıra seslerin (Tonfolge) soyut ayırt edici niteliği olmakla
birlikte telefon emtiası için somut ayırt edici niteliği bulunmamaktadır. "Soyut
ayırt edici nitelik”. SMK 4:de düzenlenirken, "somut ayırt edici nitelik” mutlak
red nedenleri kapsamında SMK 5. l-bTde düzenlenmiştir
.
*

3. Açıklık ve Kesinlik

Mülga MarKHK 5’te, sadece çizimle görüntüleııebilen veya benzer biçimde

ifade edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen işaretlerin marka
olabileceği kabul edilirken, SMK 4 l’de, marka sahibine sağlanan korumanın
açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir
olması şartıyla her işaretin prensip olarak marka olabileceği kabul edilmiştir'0.
Bu yeni düzenlemeden sonra, bir işaretin marka olarak tescili için, çizimle gö-
rüntülenebilme veya benzer biçimde ifade edilebilme 'grafiksel gösterim) şartı
artık aranmamaktadır '. Nitekim 24.04.2017 tarihinde yürürlüğe giren SMKY

‘ Karasu. Ses Markalan. 34.

Aynntılı bilgi için bkz. Doğan, Tescil Edilebilirlik Sorunu. 25
' Karasu. Ses Markaları. 35 Doğan. Tescil Edilebilirlik Sorunu. 27.
5 Aynntılı bilgi için bkz Üçüncü Bölüm. VÇ A: 2.
’ Bu anlamda marka olabilecek işretler konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Üçüncü Bçlürn. II.
Mülga MarKHK dönemindeki tartışmalar için bkz Karasu Ses Markaları. 38 vd.
162 Üçüncü Bölüm: Marka

7’de12 ses markası gibi bazı yeni marka türlerinin tescil başvurusunda, işaretin
grafikle gösterilmesi zorunluluğundan vazgeçilerek., marka sahibine sağlanan
korumanın açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlamaya elverişli elektronik bir
kaydının sunulması yeterli görülmüştür'3.

Teknoloji alanında sürekli meydana gelen gelişmeler dikkate alındığmda,

marka olarak tescil edilecek işaretlerde grafiksel gösterim şartından vazgeçilme­
si yerinde olmuştur. Söz konusu yeni düzenleme ile TRIPS 15 ile yeni AB Mar­
ka Yönergesi ve AB Marka Tüzüğüne uyum sağlanmıştır'4.

B. Fonksiyonları

1. Ayırt Etme Fonksiyonu

Markanın en önemli fonksiyonu, mal veya hizmetlerin birbirinden ayırt

edilmesini sağlamasıdır'5. Marka, ayırt edicilik fonksiyonunun gereği olarak,
mal ve hizmetleri feıdıleştirmekte ve bunları tüketiciler için piyasada teşhis
edilebilir hale getirmektedir. Tüketiciler bu sayede, almak istedikleri mal ve
hizmetleri başka teşebbüslerin mal ve hizmetlerinden ayırt edebilmektedir.

2. Mal ve Hizmetin Menşeini (Kaynağını) Gösterme Fonksiyonu

Markanın temel fonksiyonlarından biri de mal veya hizmetlerin kaynağını,

yani bir malı üreten veya piyasaya süren yahut hizmeti sunan teşebbüsü göster­
mesidir. Tüketiciler markada bir malın üreticisi veya hizmet sağlayıcısı ile ilgili
bir işaret görmekte, aynı veya benzer işaretleri içeren markalı ürünlerin aynı
teşebbüs tarafından üretildiğini veya sunulduğunu düşünmektedir. Bir malın
üreticisini veya hizmetin sağlayıcısını "doğrudan’’ gösterme fonksiyonu esasen
ticaret unvanına ait bir fonksiyondur. Markanın kaynak gösterme işlevi ise do­
laylıdır. Bu anlamda tüketicinin, benzer markalı ürünlerin, kimliği somut olarak
bilinmese dahi belirlenebilir bir teşebbüse ait olduğunu düşünmesi, markanın
kaynak fonksiyonu açısından yeterlıdir.

12 Bkz. RG. 24.04.2017. S. 30047.

'3 SMKY uyarınca, başvuıunun ses markası olarak tescilinin talep edildiği hallerde bunun başvuru
formunda açıkça belirtimesi ve işaretin elektronik ortamda dinlemeye ve saklamaya elverişli
kaydının Türk Patent e sunulması gerekir
4 2015/2436 sayılı AB Marka Yönergesi 3 ve 2015/2424 sayılı AB Marka Tüzüğü 4 de bir işaretin
marka olabilmesi için grafiksel olarak temsil edilmesi gerektiğine ilişkin şart kaldırılarak, yerine
■markanın açık ve'kesin konusunu belirlemelerini sağlayabilecek biçimde gösterilme1 şartı geti­
rilmiştir.
'= Kaya. A.. Marka. 60 Çolak Marka, 13: Çağlar. Marka 33.
Karasu 153

Günümüzde pazarlama ve üretim yöntemlerinin değişmesi ve dağıtım sisteminin

gelişmesi ile birlikte markanın kaynak gösterme fonksiyonunun etkisi azalmıştır.
.Ancak tanınmış markaların ka\ııak gösterme fonksiyonu halen önemini korumakta­
dır. Bu markalar mal veya hizmetten çok, doğrudan teşebbüsü işaret etmektedir 5.

3. Reklam Fonksiyonu

Markanın reklam fonksiyonu ile kastedilen marka aracılığıyla piyasanın etki­

lenmesidir. Günümüzde bir ürün ya da hizmetin markasız, dolayısıyla reklamsız
yaşam alanı bulabilmesi çok zordur. Markanın özgünlüğü ve piyasada sahip oldu­
ğu olumlu izlenimi, teşebbüsün mal ve hizmetlerinin tüketici tarafından tanınma­
sını sağlayarak ürün pazarlama ve satışına hizmet edeı. Bu nedenle teşebbüsler
dikkat çekici markalar seçip kullanmayı tercih ederler. Örneğin marka olarak
seçilen renk veya renkler ile belirli çağrışımlar yaratılarak tüketicilere mesaj ile­
tilmektedir. Marka, kullanıldıkça bilinirliği ve alıcı kitlesi artmaktadır. Markanın
özgünlüğü ve tanınmışlığı arttıkça reklam fonksiyonu da artar.

4. Garanti Fonksiyonu

Markalarm garanti fonksiyonu, tüketiciye beğendiği ve tercih ettiği malın

veya hizmetin her zaman belirli bir kalitede sunulacağına dair bir garanti veril­
mesini ifade eder. Böylece tüketiciler bildiği markayı taşıyan mal ve hizmetleri
satın alarak, mal ve hizmetin niteliği ve kalitesi konusunda kötü sürprizlerle
karşılaşma riskinden uzaklaşmış olur17. Yüksek kaliteli mal ve hizmetleri taşı­
yan markaların kalite fonksiyonu olduğu gibi, orta kalitede mal satan veya hiz­
met sunan markaların da kalite fonksiyonu olabilir. Zira tüketiciler orta kaliteli,
ancak düşük fiyatlı bir malı veya hizmeti, yüksek kaliteli ve yüksek fiyatlı mal
ve hizmete tercih edebilir. Bu anlamda her marka ile belirli bir tüketici kitlesi
amaçlanır ve marka sahibi mal veya hizmetin kalitesini koruduğu sürece marka­
nın garanti işlevini de yerine getirmiş olur. .Ancak markanın garanti fonksiyonu
marka hukuku ile korunan bir fonksiyon değildir. Bu nedenle marka sahibi
markası altında ürettiği ürünlerin kalitesini daha sonra düşürmek suretiyle tüke­
ticilerin markanın gaıantı işlevi konusunda yanılmasına sebep olsa da, bunun
hukuki bir yaptırımı yoktur's.

’ Yasaman, Tanınmış Marka 697.

Yalçıner/Karaahmet. 13 vd.
s Ancak markalı mal ve Hizmetlerin kalitesinin marka sahibinin izni dışında düşürülmesi halinde
marka sahibi zarar göreceğinden marka sahibine kötüleştirmeye engel olma hakkı' tanınmıştır.
164 Üçüncü Bölüm: Marka

III. MARKA OLABİLECEK İŞARETLER

Mülga MarKHK 5’te, sadece çizimle görüntüleııebilen veya benzer biçimde

ifade edılebılen: baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen işaretlerin marka
olabileceği kabul edilirken, SMK 4 l’de, marka sahibine sağlanan korumanın
konusunun açık ve kesin olarak anlaşılabilecek şekilde sicilde gösterilebilir her
işaretin marka olabileceği kabul edilmiştir. Bu nedenle marka olabilecek işaret
kavramı, SMK 4 T de mülga MarKHK 5’e göre dalıa geniş bir anlama sahiptir18.

Aşağıda SMK 4.l’de açıkça sayılan işaretler ile maddede sayılmamakla

birlikte marka olabilecek diğer işaretler incelenecektir.

A. Kişi Adları

Bir kimsenin ad ve soyadı veya bunlardan sadece biri, marka olarak seçilebi­
lir. Seçilecek kişi adının markayı tescil etmek isteyen kişiye ait olması gerekli
değildir. Ancak başkasına ait ad ve soyadın tescil edilebilmesi için bu kişiden izin
alınması gerekir. Türkiye’de tanınmış bazı markalar kişi ad ve veya soyadlarından
oluşmaktadır. Örneğin Sabrı Özel, Koç, Eczacıbaşı, Ülker, Sabancı gibi.

B. Sözcükler
Bir sözcük veya sözcükler grubu da marka olabilir. Seçilen sözcük, Pınar,
Hayat, .Ak gibi anlamlı olabileceği gibi: Beko, Kodak, Adidas gibi anlamsız da
olabilir. Sözcük adedi konusunda kural olarak bir sınırlama olmamakla birlikte,
uygulamada kolay telaffuz edildiği ve akılda kaldığı gerekçesiyle genellikle tek
bir sözcük seçilmektedir. Bir reklam aracı olarak kullanılan sloganlar da marka
olabilir. Sloganlar akılda kalıcı olması ve kullanım sıklığı nedeniyle markanın
bilinirliğine katkı sağlamaktadır. Örneğin “Yerim Seni Sosis", “Yaşanacak Çok
Şey Var’’, “Become IVhaı You Are” ibareleri birer slogan markalarıdır. Ancak
sloganlar kural olarak marka olma özelliğine sahip olmakla birlikte, herkesin
kullanabileceği sıradan sloganlar ile tescil edilmek istenen mal ve hizmetler için
tanımlayıcı nitelikteki sloganlar marka olarak tescil edilemez. Yargıtay20,
“Technology Changes, Hummanity is Essence” sloganının teknoloji ürünleri
için tescil edilemeyeceğine karar vermiştir.

SMK 152/2'de yer alar ve tükenme ilkesinin istisnasını oluşturan -kötüleştirmeye engel ölme
hakkı nın gerekçesi, markanın garanti ve kalite fonksiyonudur Kaya. A.. Ma’rka. 63.
Mülga MarKHK ışığında marka olabilecek işaretler hakkında bilgi için bkz Özdal, 1 vd.
20 11. HD. 18 01.2010. E. 2008/9071, K. 2010/407.
Karasu 165

C. Şekiller ve Üç Boyutlu Biçimler

Ayırt edici nitelik taşımak şartıyla her türlü şekil ve tasarımlar marka olarak
tescil edilebilir. Bu anlamda çizimler, resimler, tasarımlar, desenler, geometrik
şekiller, armalar, logolar, grafikler, fotoğraflar ve benzeri şekiller marka olarak
tescil edilebilir. Örneğin Mercedes’in yıldızı, Coca Cola’mn şişesi dünyaca
tanınmış şekil markalarmdandır. Ancak dikdörtgen, daire gibi basit geometrik
şekiller, toplumun farklı kesimleri tarafından yaygın olarak kullanılan gibi
semboller ve “S, €, £” gibi para birimi sembollerini münhasıran içeren baş\uru-
lar, her olayın somut koşulları saklı kalmak kaydıyla, jenerik olup, ayırt edici
nitelikten yoksundur (Marka Kılavuzu, 1.8.1)2'.

SMK 4 1 Tde mailarm biçimi veya ambalajlarından söz edilmekle birlikte,

mal veya ambalajla ilgisi olmayan üç boyutlu biçimler açıkça belirtilmemiştir.
Ancak bu tür üç boyutlu biçimler de, gelişmiş ülkelerin çoğunda olduğu gibi,
Türkiye’de de marka olarak tescil edilmektedir2. Üç boyutlu şekiller, daha çok
tasarım olarak tescil edilmektedir. .Ancak üç boyutlu bir şeklin marka olarak
tescili tasarım olarak tesciline nazaran sahibine çok önemli avantajlar sağla­
maktadır. Öncelikle üç boyutlu bir şeklin tasarım olarak tescil edilebilmesi için,
yenilik ve ayırt edici nitelik (individual character) özelliklerine sahip olması
gerekirken, marka olarak tescilinde, köken belirtme bağlamında ayırt edici nite­
lik (distinctive character) taşıması yeterlıdir. Üç boyutlu biçimler tasarım ola­
rak tescil edildiğinde, en fazla yirmi beş yıl korunurken, marka olarak tescil
edildiğinde, ayırt ediciliğini kaybetmediği ya da hükümsüzlüğüne karar veril­
mediği sürece, on yılda bir yemlenmek kaydıyla ilelebet korunur.

Diğer marka türleri için geçerli olan ayırt etine gücüne ve serbest bırakma
ihtiyacına ilişkin ölçütler üç boyutlu markalarda da uygulanmalıdır2. Bu konu­
da üç boyutlu markalar için diğer markalara nazaran daha sıkı şartların aranma­
sı, SMK 4 Tın ne lafzı ne de amacı ile bağdaşır. Bu nedenle üç boyutlu biçimle­
rin ayırt edici niteliğıe sahip olduğunun kabulü için orijinal olması gerektiği

*' Bkz. http://www.tu rkpatent gov.tr/TurkPatent/resources/temp/F9E4CFAF-A7AE-4FEA-88CC-

DA8B5C7DABOO.pdf (Son erişim 25.08.2017).
" SMKY 7/4 hükmüne gere, başvurunun üç boyutlu marka olarak tescilinin talep edildiği hallerde
bunun başvuru formunca açıkça belirtilmesi, ayrıca koruma komşunun açık ve kesin olarak an­
laşılmasını sağlayacak şekilde işaretin tek bir yönden veya farklı açılardan görünümünü içeren
gösterimlerinin Türk Patente sunulması gerekir. Bu gösterimler, en fazla altı farklı açıdan görü­
nümü içerecek ve markanın bütünlüğünü bozmayacak şekilde elmalıdır Bkz. 24.04.2017 Tarih
ve 30047 sayılı RG.
23 EuGH. MarkenR 2002 231.236: BGH. GRUR 2000. 722 vd (Loço).
166 Üçüncü Bölüm: Marka

yönünde bir koşul aranamaz. Karakteristik bir özelliği bulunan üç boyutlu bi­
çimler kural olarak ayırt edici niteliğine sahiptir. Ar.cak malın özgün doğan
yapısından kaynaklanan veya belirli bir teknik sonucun elde edilebilmesi için
zorunlu olan ya da mala asli değerini kazandıran şekiller marka olarak tescil
edilemez (SMK 5 1-e). Örneğin sıradan bir masa şekli tescil edilenler4.

D. Harfler ve Sayılar
Harf ve sayılar da marka olarak tescil edilebilir. “BMW”, “AEG”, ‘’HP” ta­
nınmış harf markalarına, 404 markası ise tanınmış sayı markasına örnek verile­
bilir. Özgün bir tasarıma sahip olmayan tek harf ya da rakamın kural olarak
ayırt edici niteliğe sahip olmadığı kabul edilir*25. Örneğin sıradan bir “H” harfi

marka olarak tescil edilemezken, şeklinde tasarlanmış “H” harfi Türk Pa­
tent tarafından tescil edilmiştir5.

E. Renkler

Renkler bazı psikcdojik ya da sembolik çeşitli anlam ve çağrışımlar aracılığıyla

insanlarda bazı etkiler uyandırmaktadır. Renkler bu etkilerinden yararlanmak ama­
cıyla marka olarak kullanılmak istenmektedir. Coca-Colag markası kırmızı renk
ile., sektördeki en önemli rakibi olan Pepsi S ise maxi renkle özdeşleşmiştir.

Gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde renklerin bir şekil veya sözcükle
birlikte marka olarak tescil edilebileceği kabul edilmekle birlikte, herhangi bir
şekil veya çizimle somutlaşmamış, belirli bir dış hat çizgisine sahip olmayan
soyut renklerin veya renk kombinasyonlarının marka olup olamayacağı tar­
tışmalıdır'. Hakim görüş, soyut renklerin tescil öncesi kullanım sonucu ayırt
edici nitelik kazanmadığı sürece tescil edilemeyeceği yönündedir28. Örneğin
İsviçre’de “yeşil” renk tonundan oluşan marka, tüketici anketlerine göre kul­
lanım sonucu ayırt edici nitelik kazandığı gerekçesiyle tescil edilmiştir25. Mar-

24 Aynntılı bilgi için bkz Üçüncü Bölüm. V. A. 6.

25 Bkz Çolak Marka. 62.
*s Söz konusu marka 2012/35697 sayı ile Honda Motor Co Ltd adına tescil edilmiştir.
* Aynntılı bilgi için bkz Doğan, Soyut Renkler. 39 vd.; Şenocak. Renk Markaları. 55 vd.: 11. HD.
T. 12.01.1999, E 19996866, K. 1999/9075
“ Arkan. Ticari İşletme 293: Şenocak. Renk Markaları, 9: Doğan, Soyut Renkler 43: Çolak.
Marka 73: Kaya. A.. 30. Aksi yönde Eroğlu. 135: İmiriioğlu. 71; 11. HD E 200579360 E.. K.
2006/9986.
25 İsviçre Tescil Numarası 499 949. Mis sınıfı: 16.
Karasu 157

ka Kılavuzuna göre de_. ayırt edici nitelik kazandığı yeterli derecede delille
ispatlanmadığı sürece kendi başına tek renkten oluşan bir baş\-urunun başlan­
gıçta ayırt edici nitelikten yoksun olduğu kabul edilmelidir (Marka Kılavuzu.
l.lO.l.ii)". Nitekim Kraft Foods'un, Milka® markalı çikolata ürünlerinde
kullandığı lıla renginin marka olarak tescili için Türk Patent nezdınde yaptığı
başvuru, mülga MarKHK mm 7 1-a maddesi uyarınca, ayırt edici niteliği haiz
olmadığı gerekçesiyle reddedilmiş, bu karara yapılan itiraz üzerine Yeniden
İnceleme Değerleııdiıme Kurulu (YÎDK), söz konusu işaretin kullanım sonu­
cunda ayırt edici nitelik kazandığı gerekçesiyle tesciline karar vermiştir51.

Kanaatimizce mülga MarKHK 5.Tin aksine SMK 4 T de marka olabilecek

işretler arasında renkler de sayıldığından, soyut renkler de marka olabilir2. An­
cak soyut renklerin kural olarak başlangıçta somut ayırt edici niteliği olmadı­
ğından ve tescil yoluyla bir kişinin tekeline verilmesi toplumsal menfaatlere ve
hakkaniyete aykırı olduğundan, soyut renkler kullanım sonucu kazanılmış ayırt
edici güç elde etmediği sürece marka olarak tescil edilmez23. Ayrıca renkler,
boya kalemleri veya kumaşlar gibi bazı ürünlerin vazgeçilmez ve aslı birer un­
suru olduğundan bu ürünlerden bağmışız düşünülemez, dolayısıyla bu ürünler
için ayırt edici nitelikte değildir.

F. Sesler

Mülga MarKHK 5 Tin aksine SMK 4 T de marka olabilecek işaretler ara­

sında sesler de sayılmıştır. Bu nedenle seslerin ayırt edici nitelikte olmak şartıy­
la tescil edilmesinde bir engel bulunmamaktadır. Hatta Türk Patent, mülga
MarKHK:nın yürürlükte olduğu dönemde de, ses markalarının tescil edilmesi
gerektiği yönündeki ABAD ve öğreti görüşlerini24 dikkate alarak, bu markaların
tescil me karar vermiştir5.

" Bkz. http:/Avww.turkpatent.gov.tr7TurkPatent/resourcesAemp/F9E4CFAF-A7AE-4FEA-oBCC-DA

8B5C7DABOO.pdf (Son erişim. 25.08.2017).
’’ Ayrıntılı bilgi için bkz. Karadenizli. 40 vd.
32 2015/2436 sayılı AB Yönergesi m. 3 ve 2015-2424 sayılı AB Tüzüğü m. 4 de de renkler marka
olabilecek işaretler arasında sayılmıştır.
33 Başvurunun renk markası olarak tescilinin talep edildiği hallerde bunun başvuru formunda açık­
ça "belirtilmesi, işareti duşturan renk görselinin sunulması ve Türk Patent "tarafından geçerliliği
kabul edilen renk kodurun belirtilmesi gerekir (SMKY 7/4).
’4 Bu konuda bkz. Karasu, Ses Markaları. 41 vd.
" Siemensin notalarla ifade edilen 2004/42960 başvuru numaralı ses markası Türk Patent
tarafından tescil edilen ilk ses markasıdır. Soz konusu başvuru 12.11.2007 tarihli 147 numaralı
Resmi Marka Bülteninde yayımlanmıştır.
165 Üçüncü Bölüm: Marka

Sinema filmlerinin yapımı hizmetleri için kullanılan "aslan kükremesi” se­

si, Metro Goldwyn Mayer (MGM)® firmasıyla özdeşleşmiş bir ses markasıdır.
Yine “nokia tune” olarak bilinen melodiyi duyan ortalama bir tüketici, hiçbir
görsel unsur olmadan da ilgili ürün ya da hizmetin Nokia®’ya ait olduğunu
ayırt edebilmektedir.

G. Hareketler
Mülga MarKHK 5’te olduğu gibi SMK 4. l’de de marka olabilecek işaretler
arasında hareketler yer almamaktadır. Mülga MarKHK 5’de öngörülen çizimle
görüntülenme ve benzer bir şekilde ifade edilme şartım rağmen, doktrinde azın­
lıkta da olsa bir görüş hareketlerin de marka olarak tescil edilebileceğini sa­
kınmaktaydı. Bu görüşe göre, marka olarak seçilen bir hareket, birbirini takip
eden çeşitli resimlerle gösterilir ve her resim sözlü olarak da tasvir edilirse,
örneğin resmin konusu hareketin süresi, yönü gibi bazı özellikler de belirtilirse,
söz konusu çizimle görüntülenme şartı yerine getirilmiş olur21. Mülga
MarKHK’nın aksine, SMK 4 l’de marka sahibine sağlanan korumanın açık ve
kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması
şartıyla her işaretin tescilinin mümkün olduğu ifade edildiğinden, kanaatimizce
hareketlerin marka olarak tescilinde de hiçbir engel kalmamamıştır. Amerika,
Almanya, İsviçre, İngiltere, Danimarka gibi ülkelerde ve EUIPO nezdinde şu
ana kadar birçok hareket markası tescil edilmiştir'.

Tescil edilmiş haıeket markalarına aşağıdaki örnekler verilebilir

LAUFEND Fit GmbH tarafından Alman Patent ve Marka Dairesi nezdinde

41. ve 42. sınıftaki hizmetler için 301664S97 numara ile 16.05.2002 tarihinde

" Bkz Karasu, Hareket Markaları. 342 vd.

’ Bkz. http://www.copat.de/markenformen/bewegungsmarken2007 pdf (Son erişim: 25.08.2017).
Karasu

tescil ettirilen marka., birbirini takip eden resimlerle ifade edilmiştir. Marka
sözlü olarak ayrıca tasvir edilmemiştir.

Şekil 20: Ellerin Birbirine Kavuşmas

Nokia Corporation tarafından EUIPO nezdinde, 9. 28. 38. ve 41. sınıftaki

mal ve hizmetler için 0034299009 numara ile 07.12.2005 tarihinde tescil ettiri­
len marka., birbirini takip eden 4 resimle ifade edilmiştir.

H. Kokular

SMK 4 l’de sayılan işaretler arasında kokular yer almamaktadır. Ancak bu

hükümde sayılan işaretler sınırlı sayıda olmadığı gibi, aynı hükümde marka
sahibine sağlanan korumanın açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek
şekilde sicilde gösterilebilir olması şallıyla her işaretin prensip olarak tescilinin
mümkün olduğu ifade edilmiştir. Bu nedenle kanaatimizce kokular da, marka
olarak tescil edilebilir1. Ancak bazı ürünler doğası gereği kokuludur, hatta koku
bu ürünlerin asli ve temel unsurudur. Bu nedenle kokular bu ürünler için marka
olarak tescil edilemez.

/. Diğer İşaretler

SMK’da marka olabilecek işaretler arasında sayılmamakla birlikte bir ürün

üzerinde yer alan işaretin konumu da marka olarak tescil edilebilir. Konum
markaları., belirli bir ürün üzerine yerleştirilen ve konum itibarıyla karakterize
edilen markalardır. Genellikle tek başına ayırt edici niteliği olmayan veya zayıf
olan bazı işaretlerin, kullanıldıkları ürünün üzerlerindeki yerleri belirtilerek bu
sayede işaretin bir bütün olarak ayırt ediciliğinin arttırılması amaçlanır. Bir
başka ifadeyle bu tür markalarda, işaretin bulunduğu konumun markaya ayırt
edici nitelik sağladığı düşünülerek marka ile birlikte markanın ürün üzerinde yer
aldığı pozisyonun veya konumun korunması amaçlanır.

31 Mülga MarKHKnın yüıürlükte olduğu denemde doktrinde baz yazarlar kokuların da marka
olabileceğini savunmuş olmakla birlikte. Türk Patent, kokulan marka olarak tescil etmemekteydi.
Bkz Arkan, Marka I.. 41: Er, 276.
170 Üçüncü Bölüm: Marka

Tatların marka olarak tescil edilip edilemeyeceği doktrinde tartışmalıdır25.

Kanaatimizce tatlar da kokular gibi marka olarak tescil edilebilir. Kokular için
geçerli olan kriterler tatlar için de geçerlidir.

Dokunma his markaları, bir işletmenin ürünlerim diğer işletmelerin ürünle­

rinden, ilgili ürünün uyandırdığı dokunma hissi yoluyla ayırt etmeye yarayan
markalardır. Almanya Federal Yüksek Mahkemesi bir kararında somut olayda
dava konusu markanın tescil edilemeyeceğim tespit etmekle birlikte, dokunma
markalarının da kural olarak tescilinin mümkün olduğunu kabul etmiştir.w

Hologramlar da tır görüntüyü üç boxvitlu halde optik olarak kaydedip tek­

rar elde edilebilir kılan işaretler olduğundan marka olarak tescil edilebilir.
EUIPO’nun elektronik marka veri tabanında hologram markaları da bir marka
türü olarak yer almaktadır"'.

IV. ÇEŞİTLERİ

Marka çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Aşağıda hukuki sonuçları dikkate

alınarak bir ayırım yapılmıştır.

A. Mal Markası - Hizmet Markası

Mal markası, bir ürünün üzerine veya ambalajına konulan, malın hangi te­
şebbüs tarafından üretildiğim veya piyasaya sunulduğunu gösteren markadır.
Örneğin “Duru ” markası bir mal markasıdır. Hizmet markası ise, bir teşebbü­
sün hizmetlerim başka bir teşebbüsün mal ve hizmetlerinden ayırmak için kul­
lanılır. Örneğin “THY”, “Axa Sigorta”, “Güven Hastanesi” gibi markalar hiz­
met markasıdır.

B. Ferdi Marka - Ortak Marka

Ferdi marka, gerçek veya tüzel kişilerin tek başlarına veya elbırlığiyle kul­
landıkları markaya denir. Bir markaya elbirliği ile sahip olan paydaşlar, diğer
paydaşların izni olmaksızın marka üzerinde tek başma tasarrufta bulunamaz. Bir
paydaş diğer paydaşların izni olmaksızın markayı kendi adına tescil ettiremez.
Zira marka hakkı bir kütündür.

" Tat markalarının teşdinin mümkün olduğunu savunan görüş için bkz. Ayhan/Çağlar, 337:
Epçeli. 59. Aksi yönde Er, 277: İmirtioğlu. 100
BGH. IZB 73/05 sayılı 05 10.2006 tarihli karar.
*' https://euipo europa eudhimportal/en/trade-marks-examples (erişim tarihi: 02.08.2018).
Karasu 171

Ortak marka., gerçek veya tüzel kişilerin yeni bir tüzel kişilik oluşturmadan
biraraya gelerek aralarında yaptıkları sözleşme hükümleri çerçevesinde sahip
oldukları ve kullandıkları markadır. Birliğe (gruba) üye olan her bir kişi, mar­
kanın tümü üzerinde :ıak salıibı olup markayı tek başına kullanabilir. Örneğin
“TARİŞ” markası zeytin, incir, üzüm, pamuk ve bunlardan mamul ürünler üze­
rinde kullanılan bir ortak markadır..

Ortak marka, holding markası ile karıştırılmamalıdır. Holding markası, faali­

yet alanları farklı olabilen, ancak aynı hakimiyet çatısı altında bulunan işletmeler
tarafından kullanılan markalardır. Holding markası, hakim tüzel kişi (çoğunlukla
holding) adına tescilli olup, bağlı işletmeler tarafından da kullanılan ferdi bir mar­
kadır1. Örneğin “Sa” markası bir holding markasıdır. Buna karşılık ortak marka,
tek bir gerçek veya tüzel kişi adına değil, birlik (grup) üyeleri adına tescillidir.

Ortak markanın tescil baş^ıırusunda, markanın kullanılma usul ve şeklim gös­

teren teknik bir şartnamenin de eklenmesi gerekir. Söz konusu şartname, ortak mar­
kayı kullanmaya yetkili işletmeler ile bu işletmelerin oluşturdukları topluluğa üyelik
şartlarım, markanın kullanım şartları ve varsa müeyyideleri belirler (SNIK 32 3).

C. Garanti Markası
Garanti markası SNIK 3 T de, marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme
tarafından o işletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini ve
kalitesini garanti etmeye yarayan işaret olarak tanımlanmıştır. .Ancak bu tanım ya­
nıltıcıdır. Zira garanti markasında markanın garanti etme niteliği bu markayı kulla­
nan işletmelere yönelik değil, işletmenin ürettiği mal veya lıizmete yöneliktir. Bu
nedenle garanti markası, marka sahibinin izni ve kontrolü altında farklı işletmeler
tarafından kullanılan, söz konusu işletmelerin ürettikleri mal veya sundukları hiz­
metlerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi kaynaklarını ve kalitesini ga­
ranti etmeye yarayan işaret olarak tanımlanabilir1. Örneğin “TSE” markası, ülke­
mizde üretilen malların “TSE” tarafından kabul edilen standartlara uygun olduğunu
gösteren bir garanti markasıdır. “2SO 9000”, üretilen malın uluslararası standartlara
uygun olduğunu gösteren, “CE” markası ise bir malın AB’nin ilgili Yönergelerine
uygun standartlarda üretildiğini garanti eden markalardır.

Ortak markalarda olduğu gibi, garanti markasının tescil başvurusunda da,

garanti markasının teknik şartnamesinin eklenmesi gerekir. Söz konusu şartna-

"* Şener, 572: Çolak, Maıka, 17.

'■ Bozgeyik Garanti Markası, 92: Şener, 573.
172 Üçüncü Bölüm: Marka

me, markanın garanti ettiği mal veya hizmetlerin ortak özellikleri, markanın
kullanılma usulleri, markayı kullanım hakkının verilmesinden sonra denetimle­
rin nasıl yapılacağı ve teknik şartnameye aykırı kullanım halinde uygulanacak
müeyyideler hakkında bilgiler içermektedir (SMK 32 2).

D. Alelade Marka - Tanınmış Marka

Markalar tanındıkları çevre yönünden alelade marka ve tanınmış marka ol­

mak üzere ikiye ayrılır. Alelade marka, yurt içinde ya da yurt dışında ilgili çev­
reler tarafından bilinmeyen ve belirli bir ürünle ya da hizmetle özdeşleşmemiş
markadır. Alelade marka SMK 4 1 hükmünde belirtiler, şartlan taşımakla birlik­
te, markaya yüklenen fonksiyonları sadece tescil edildiği mal ve veya hizmetler­
le sınırlı olarak sağlar44.

Alelade markanır. aksine tanınmış marka, belli şartların varlığı halinde tes­
cil edildiği mal ve veya hizmetler dışında da koruma sağlayan markadır. Ta­
nınmış marka kavramı ne ulusal ne de uluslararası mevzuatta tanımlanmıştır45*.

■‘McDonalds” markası tanınmış markaya, “Yalova Loft” markası ise alela­

de markaya örnek verilebilir.

E. Vekil Markası

Bir yabancı işletme pazar şartları nedeniyle markasının Türkiye’de kendi

adına değil de vekili (temsilcisi)45 adına tescil edilmesine izin verebilir47. Bu tür
markalara vekil markası denir. SMK, mülga MarKHK gibi konuya sadece veki­
lin temsil ettiği teşebbüsten izin almadan markayı kendi adına tescil ettirmesi
açısından yaklaşmıştır. SMK 6 2 uyarınca, ticari vekil veya temsilcinin, marka
sahibinin izni olmaksızın ve haklı bir sebebe dayanmaksızın markanın aym veya
ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kendi adına tescili için yaptığı başvuru,
marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir. Yine SMK 10’a göre, marka sahibinin
izni olmadığı halde markanın aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzerinin ticari
vekil ya da temsilci adına tescil edilmesi halinde, marka sahibi mahkemeden, mar-

44 Kaya. A . 2006 56.

4= Aynntılı bilgi için bkz aşağıda. Üçüncü Bölüm. V. B: 4 ve 5.
45 Vekil veya temsilci kavramları geniş yorumlanmalıdır. Bu nedenle tek satıcı, acenta. komisyoncu
ve franchise alan da bu anlamda vekil veya temscilci sayılır. B<z. Arkan. Ticari İşletme. 298.
Yasaman. Marka Şerhi 403.
4 Marka sahibi izni yazık verebileceği gibi hal ve hareketlerle de verebilir Bkz. Tekinalp. Fikri
Mülkiyet Hukuku. 355
Karasu 173

kasının kullanımının yasaklanmasını talep edebileceği gibi söz konusu tescilli mar­
kanın kendisine devredilmesini de talep edebilir (SMK 10)48.

F. Tecilli Marka - Tescilsiz Marka

Türk hukukunda maıka koruması kural olarak tescil ile kazanılır (SMK 7).
Dolayısıyla, ancak usulüne uygun olarak Türk Patentte tescil edilmiş markalar
SMK’nın sağladığı haklardan ve korumadan yararlanır.

Marka hukukumuzda tescil ilkesi geçerli olmakla birlikte, SMK, istisnai

olarak, marka hakkının tescile dayanmadan ilk kullanım yoluyla da elde edilebi­
leceğini ve korunabileceğini kabul etmiştir (SMK 6 3)*4S. Ayrıca tescilsiz marka­
lar haksız rekabet hükümlerine göre de korunur/0

G. Seri Marka

Seri marka, bir teşebbüs tarafından tescil edilip kullanılan markanın asli unsuru
muhafaza edilerek ve markanın bu teşebbüs ile bağlantısı ve tüketici nezdinde bı­
raktığı izlenim de korunmak suretiyle, önceki markada yer alan asıl unsurun yanına
başkaca tali unsur veya unsurlar eklenerek, önceki markanın kapsadığı mal veya
hizmetlerin tüketiciye yemlenmiş bir marka imajı ile sunulmasıdır. 'Ece Man”,
"Ece Teen”, "Ece Lady ”, ‘Ece Baby " markaları seri markaya örnek gösterilebilir.

V. MARKA OLARAK TESCİL EDİLEMEYECEK İŞARETLER (MUTLAK VE NİSPİ RED

NEDENLERİ)

SMK’ya göre, marka olarak tescil edilmek istenen işaretin oluşturulması ve

kullanılmasında serbesti sistemi benimsenmiş olmakla birlikte, bu serbesti mut­
lak değildir. Bazı işaretlerin marka olarak tescili mutlak red nedenleri ile, bazı­
ları ise nispi red nedenleri ile engellenmiştir51.

A. Mutlak Ret Nedenleri

Mutlak red nedenleri (mutlak tescil engelleri) SMK 5’de düzenlenmiştir. Bu
nedenler tescil edilmek istenen işaret üzerinde hak sahibi olanların menfaatini
kortuna amacından ziyade, toplumun genel menfaatlerim koruma amacına yö­

48Ayrıntılı bilgi için bkz. aşağıda. Üçüncü Bölüm. V. B. 2

45Aynntılı bilgi için bkz aşağıda. Üçüncü Bölüm. V. B: 3.
■'Aynntılı bilgi için bkz aşağıda. Onikinci Bölüm. II, A.. 4.
=’ Marka olabilecek işaretler ve mutlak tescil engelleri hakkında geniş bilgi için bkz. Yılmaz, 1 vd.
174 Üçüncü Bölüm: Marka

nelmiştir. Türk Patent herhangi bir kişinin itirazı olmasa bile tescil edilmek iste­
nen işarette bu nedenlerin mevcut olup olmadığını re’ser incelemek zorundadır.

1. Soyut Ayırt Ediciliği Olmayan İşaretler

SNIK 5 1-a uyarınca, 4. madde kapsamında marka olamayacak işaretler tescil

edilemez. Bir işaretin 4. madde anlamında so^ııt ayırt edici niteliği52*yoksa, bu işaret
sonradan kullanım yoluyla da ayırt edici nitelik kazanamaz52. Örneğin bir sayfadan
oluşan bir sözcük grubu ne kadar kullanılırsa kullanılsın hiçbir zaman ayırt edici
nitelik kazanamaz. Buna karşılık tek renk, tek harf veya rakam gibi bazı işaretler
başlangıçta ayırt edici niteliği bulunmamakla birlikte kullanım sonucu ayırt edici
nitelik kazanabilir. Bir işaret kullanım sonucu ayırt edici güç kazanma imkanına
sahipse, bu işaretin tescil edilip edilemeyeceği SMK 5.1-a kapsamında değil aşağı­
da incelenecek SMK 5 1-b kapsamında değerlendirilmelidir. Örneğin Alman Fede­
ral Patent Mahkemesi, İtalyanca dört anlamına gelen “quattro” sözcüğünün kulla­
nım sonucu ayırt edici nitelik kazandığı gerekçesiyle tesciline karar vermiştir54.

2. Somut Ayırt Ediciliği Olmayan İşaretler

SMK 5 1-b uyarınca, herhangi bir ayırt edici niteliğe sahip olmayan işaret­
ler tescil edilemez. Mülga MarKHK’da yer almayan bu hüküm, 2015 2424 sayı­
lı AB Marka Tüzüğü 7.1-b ve 2015 2436 sayılı AB Marka Yönergesi 4 1-b’ye
paralel olarak ilk defa düzenlenmiştir. SMK 5.1-b’de somut ayırt edici niteliği
bulunmayan işaretlerin tescil edilemeyeceği düzenlenmek istenmiştir55*. Ancak
kullanılan ifadeler açık değildir. Kanaatimizce bu bencin “tescil ettirilmek iste­
nen mal veya hizmetler bakımından herhangi bir ay ırt edici niteliğe sahip olma­
yan işaretler” şeklinde ifade edilmesi daha uygun olurdu55.
Bazı işaretler, mal veya hizmetlerin belirli bir işletmeyle olan ilişkisini or­
taya koymaya müsait değildir. Ortalama tüketiciler bu işaretleri marka olarak
algılamamaktadır. Örneğin tek bir harf ve tek bir rakam kural olarak tek başına
ayırt etme gücüne sahip olmadığı için marka olarak tescil edilemez. .Ancak is­
tisnai olarak tek bir harf veya sayı tescil edilmeden önce yoğun fiili kullanım
sayesinde ayırt edici güç kazanmış ise marka olarak tescil edilebilir5'. Bu neden­

=* Kavram için bkz. Üçüncü Bölüm. II. A. 2

" Doğan. Güç Kazanma Anı. 17: İmirlioğlu. 23.
54 BGH. GRUR 97. 366.
" SMK Madde Gerekçesi
=e Aynı yönde İmirlioğlu. 109.
51 Yasaman. Marka Şerhi 74. Kaya. A.. Marka. 23
Karasu 175

le tek bir harfin veya tek bir rakamın kullanım sonucu ayırt edici nitelik kazan­
ma ihtimali olduğundan, bunların soyut ayırt edici nitelikleri bulunmakla birlik­
te somut ayıt edici niteliği yoktur. Dolayısıyla bu tür işaretleri içeren maıka
başvuruları SMK 5 1-a uyarınca değil SMK 5.1-b uyarınca reddedilmelidir’3.

3. Tasviri İşaretler

Ticaret alanında cins, çeşit, vasıf kalite, miktar, amaç, değer, coğrafi kay­
nak belirten veya malların üretildiği, hizmetlerin sunulduğu zamanı gösteren
veya malların ya da hizmetlerin diğer özelliklerini belirten işaret veya adlandır­
maları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler marka olarak tescil
edilemez (SMK 5 1-c). Bu hükmün temel amacı, ilgili sektörde faaliyet gösteren
herkesin kullanımına açık olması gereken tasviri (tanımlayıcı) işaretlerin bir
şahsın inhisarına verilmesinin önüne geçerek kamu yararını gözetmektir. Bu
işaretlerin bir şahsın tekeline verilmesi, rekabet imkanının haksız biçimde sınır­
landırılmasına yol açar. Örneğin “Haberin Merkezi” ibaresi, haberleşme, radyo
televizyon program hizmetleri, radyo ve televizyon yayın hizmetleri bakımın­
dan tanımlayıcı nitelikte olduğundan bu hizmetler için tescil edilemez.*5960
.Ancak
vurgulamak gerekir ki; bir işaretin SMK 5 1-c kapsamına girmesi için, mal veya
hizmetin karakteristik bir özelliğini, vasfım, amacını, coğrafi kaynağını ya da
diğer karakteristik özelliklerini hiçbir özel zilim çabaya mahal bırakmadan,
derhal düşündürmesi gerekir. Buna karşılık bir işaret, tescil edileceği mal veya
hizmetle ilgili olarak doğrudan değil de, üstü kapalı bir tarzda veya dolaylı bir
şekilde bildirimde bulunuyorsa, bu işaret artık tasviri işaret kabul edilmemelidir.
Örneğin Yargıtay, “Yerinden ” ibaresinin 29. sınıftaki gıda ürünleri için doğru­
dan tasviri işaret niteliğinde olmadığı gerekçesiyle tescil edilebileceğine karar
vermiştir53.
Coğrafi bir yer adını içeren işaretlerin maıka olarak tescil başvurusunda,
coğrafi yer adı ile tescili talep edilen mal veya hizmetler arasında ilgili kesimin
zihninde malın üretim yen, hizmetlerin sağlandığı yer veya herhangi diğer bir
ilişkilendiıme bulunup bulunmadığına bakılmalıdır. Ayrıca coğrafi yerin ilgili
mal ve hizmetler bakımından bilinir veya ünlü olup olmadığı, bu bağlamda tü­
keticilerin satın alma tercihlerim etkileyecek olumlu bir algı yaratıp yaratmadığı
da tespit edilmelidir. Coğrafi yer ile ilgili mal ve hizmetler arasında söz konusu

=‘ Karasu. Ses Markalan. 35 Doğan, Güç Kazanma Anı. 17.

59 11. HD. 22.10 2012. E. 2011/9763, K. 2012/16769
60 11. HD. 02 05 2017. E. 2015/15518. K. 2017/2542.
176 Üçüncü Bölüm: Marka

bağlantıların kurulmaması halinde bu yerin markada yer alması tescil engeli

oluşturmaz5152
*. Öıneğır. Yargıtay, “Malarya Köftecisi’ ibaresinin “Yiyecek ve
içecek sağlanması hizmetleri” için tescil edilebileceğine karar vermiştir62.

İki tasviri sözcüğün birleşmesiyle oluşan bir markanın tasviri nitelikte olup ol­
madığının değerlendirmesinde, işaretin bir bütün olarak verdiği anlam esas alınma­
lıdır. Tasviri sözcüklern oluşturduğu ibare bir bütün olarak da tasviri izlenim bıra­
kıyorsa tescil edilmemelidir. Buna karşılık, tasviri sözcüklerin birleşmesi ile farklı
bir izlenim ortaya çıkıyorsa, bu işaretin tescili mümkün elmalıdır. Örneğin ABAD,
“Babydry” ibaresinin iki sözcüğün sıra dışı birleştiği gerekçesiyle bebek bezleri
açısından tanımlayıcı nitelikte olmadığına karar vermiştir63.

Ülkemizde yaygın olarak bilinen yabancı bir dilde tanımlayıcı anlamı olan
işaretler de SNIK 5 1-c kapsamında değerlendirilmelidir. Zira Türkiye’de orta­
lama tüketicılerce bilinen yabancı dillerdeki sözcükler de herkes tarafından
kullanılma potansiyeline sahip olduğundan bu sözcüklerin bir kişinin tekeline
verilmesi rekabet imkanının haksız biçimde sınırlandırılmasına yol açar.54.

AB.AD, tescil başvurusu tarihinde tanımlayıcı nitelikte olmamakla birlikte

gelecekte tanımlayıcı olarak kullanılma ihtimali olan işaretlerin de marka olarak
tescil edilemeyeceğine karar vermiştir55*.

4. Aynı veya Ayırt Edilemeyecek Kadar Benzer İşaretler

SNIK 5 1-ç hükmü uyarınca, aym veya aym türdeki mal veya hizmetlerle
ilgili olarak tescil edilmiş ya da daha önceki tarihte tescil başvurusu yapılmış
marka ile aym veya ayırt edilemeyecek kadar benzer işaretler tescil edilemez.

“Ayırt edilemeyecek kadar benzer işaretler” ifadesi, markalar arasındaki

benzerliğin, iltibasa yol açıp açmayacağının ayrıca inceleme yapılmasını gerek­
siz kılacak derecede güçlü ve açık olduğu halleri kapsamaktadır55. Bu nedenle
bu konuda yapılacak değerlendirmenin SNIK 6 1-a anlamında “karıştırılma
ihtimali” kavramını da kapsayacak şekilde genişletılmemesi gerekir. Ancak
Yargıtay, bazı kararlarında ayırt edilemeyecek derecedeki benzerlik kavramını

61 11. HD. 24 05 2010. E 2008/12876. K 2010/4172.

52 11. HD. 15.03.2017, E 2015/13740. K 2017/1549 (Malatya Köftecisi).
" C-383/99 P http://curia eurcpa eu/juris/liste.jsf?language=en&nuırı = C-383/99%20P.
54 11. HD. 23 03 2017. E. 2016/1579. K. 2017/1774.
” C-212/07. http://curia eurcpa eu/juris7liste.jsf?language=en&num=C-212/07.
" Arkan. Marka I. 75: Kaya. A.. Marka. 112.
Karasu

geniş yorumlayarak aşağıdaki marka işaretleri arasında ayırt edilemeyecek ka­

dar benzerlik bulmuştur4'.

Şekil 21: Yargıtay'a Göre Ayırt Edilemeyecek Derecede Benzer Olan Marka Örnekleri

Dava Konusu Marka Karşılaştırılan Marka ve/veya Markalar

Flex Flex Seramik
Can Pişmaniye Can Kardeşler

Buna karşılık Yargıtay, bazı kararlarında ayırt edilemeyecek derecede ben­

zerlik kavramını dar yorumlayarak aşağıdaki maıka işaretleri arasında ayırt
edilemeyecek kadar benzerlik bulmamıştır43:

Şekil 22: Yargıtay'a Göre Ayırt Edilemeyecek Derecede Benzer Olmayan Marka Örnekleri

Dava Konusu Marka Karşılaştırılan Marka ve/veya Markalar

LRG 1^1

SOSYOPARK

dkTİnsaat
DKY

DÜNYA DÜNYA
DİZAYN

SWISS MİLFARY SWISS MILITARY HANOW

SRTIRO&LU

67 11. HD. 21.02.2010. E 2008/9084. K. 2010/617: 11. HD. 15.04.2013. E. 2012/8109. K.

2013/7232.
63 11. HD. E. 2009/7924. K. 2011/1228 (LRG / LRG + Sekil): 11. HD, E. 2015/4681. K
2015/12081 (Sosyopark): 11. HD. 2015/4687 E.. 2015/11572 K. (DKY): 11. HD. E. 2015/4676.
2015/11434 K. (Dünya): 11. HD. 13.02.2017. E. 2015/12692. K. 2017/728 (Swiss Military/Swiss
Military Hanowi: 11. HD. 30.05.2016. E. 2015/11243. K. 2016/5877 (Satırcğlu Grup +sekil); 11.
HD. 08.05.2017. E. 2015/15470. K. 2017/2694 (Güler Sanat).
17S Üçüncü Bölüm: Marka

SMK 5 1-ç hükmünün uygulanabilmesi için, işaretler arasındaki ayniyet

veya ayırt edilemeyecek derecede benzerliğin yanında, işaretlerin kapsamındaki
mal veya hizmetlerin de aym veya aym türden olması gerekir. Mal ve hizmetle­
rin aynı tür olup olmadığının tespiti yapılırken Nis Sınıflandırma Sisteminden
yararlanılabilir. Her bir sınıf kapsamında yer alan her bir paragraf ayrı bir grup
oluşturmaktadır. Aym grupta yer alan mal veya hizmetler aym tür sayılır. Ancak
istisnai olarak somut olayın şartlarına göre, farklı alt grupta yer alan mal veya
hizmetler de aynı tür sayılabilir. Zira SMK 11 4’e göre, mal veya hizmetlerin
aynı sınıflarda yer almaları benzer olduklarına, farklı sınıflarda yer almaları da
benzer olmadıklarına karine teşkil etmez.

SMK 5 3 hükmü uyarınca, bir marka başvurusu, önceki marka sahibinin

başvurunun tesciline açıkça muvafakat ettiğim gösteren noter onaylı belgenin
Türk Patente sunulması halinde 1. fıkranın (ç) bendine göre reddedilemez. Bu
düzenleme ile markanın tekliği ilkesinden vazgeçilmiştir. Söz konusu düzenle­
me ile bırbirilerı ile ekonomik veya diğer yönlerden bağlı olanlar başta olmak
üzere başvuru sahiplerinin piyasada birlikte var olma yönünde ortaya koydukla­
rı iradenin korunması amaçlanmıştır
* 5.

5. Ticaret Alanında Herkes Tarafından Kullanılan veya Belirli Bir Meslek, Sanat
veya Ticaret Erbabını Ayırt Etmeye Yarayan İşaretler

Ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek, sanat
veya ticaret grubuna mensup olanları ayırt etmeye yarayan işaret veya adlan­
dırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler tescil edilemez
(SMK 5 1-d). Örneğin banka, kasap, market gibi sözcükler bu sektörde faaliyet
gösteren herkes tarafından kullanılabileceğinden bir kimsenin tekeline bırakıla­
maz. Ankara 3. FSHM, “Şok Kampanya” ibaresinin mülga MarKHK 7 1-d
hükmü uyarınca tescil edilemeyeceğine karar vermiş ve bu karar Yargıtay tara­
fından onaylanmıştır'13.

Tasviri işaretlerin tek basma veya esas unsur olarak tescili mümkün olma­
makla birlikte, ayırt edici nitelikteki bir başka ibareyle birlikte tali unsur olarak
tescili mümkündür. Örneğin “Ak Market” veya “Akbank” şeklinde oluşturulan
markalarda herkesin kullanımına açık olan "carter” ve “Banka ” sözcükleri tali
unsur konumundadır.

*5 Muvafakatname hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Üçüncü Bölüm. V. A: 13. b.

70 11. HD. 17 04.2017. E. 2015/14435. K. 2017/2193.
Karasu 179

6. Malın Şeklini veya Mala Asli Değerini Veren Şekli İçeren İşaretler

Malın doğası gereği ortaya çıkan şeklini ya da başka bir özelliğini veya
teknik bir sonucu elde etmek için zorunlu olan veya mala asli değerini veren
şekli ya da başka bir özelliğini "münhasıran" içeren işaretler tescil edilemez
(SMK 5 1-e)7'. Söz konusu hükümde, bütün markalar için geçerli olan mutlak
tescil engellerinin yanında üç boyutlu biçim markaları için, ek mutlak tescil
engelleri öngörülmüştür. Hükmün amacı, belirtilen şekillerin bir kişinin tekeline
verilmesini önlemektir. Zira malm özgün yapısından kaynaklanan, teknik olarak
zorunlu olan ve mala asli değerini veren biçimsel özellikler bir kişi lehine marka
olarak tescil edildiğinde, rakiplerin ürünlerine biçim verme özgürlüğü önemli
ölçüde sınırlanmış olacaktır.

Malm özgün doğal yapısından ortaya çıkan şekil ile kastedilen, malm cin­
sim veya bu cinse ait özellikleri gösteren şekillerdir”. Örneğin çatal, bıçak, ma­
sa, sandalye, otomobil lastiği, gözlük gibi şekillerin doğal ve bilinen şekilleri
maıka olarak tescil edilemez. Buna karşılık, malın özgün bir tasarım ürünü olan
üç boyutlu şekli, marka olarak seçilebilir. Örneğin, kırmızı renkli kalp biçimin­
deki bir porselen vazo, özgün bir şekil olduğu içm maıka olarak tescil edilebilir.

SMK 5 1-e bendinde yer alan, "tefotfÂ: for sonucu elde etmek için zorunlu
olan biçim” ifadesi, geniş yorumlanmalıdır. Teknik bir yarar sağlayan veya
teknik bir amaca hizmet eden bütün üç boyutlu şekillerin 5.1-e bendi gereğince
tescil baş\ıırusu reddedilmelidir'2. Marka olarak seçilen üç boyutlu biçim, tek­
nik sonucu elde etmeyi sağlayan tek şekil olmamakla birlikte, teknik bir yarar
sağlıyorsa, bu marka başvurusu da reddedilmelidir. Zira teknik amacın gerçek­
leştirilmesi için başka alternatiflerin mevcut olması hâlinde, tescil engeli uygu­
lanmaz ise, rakiplerin ürün geliştirme alanı kısıtlanmış olacaktır'".

"Mala asli değerini veren şekil” ibaresi ile, malm değerini önemli ölçüde ar­
tıran mal biçimlen kastedilmektedir. Bu nedenle malın kullanım amacını kolay­
laştıran veya kullanım süresini uzatan mal biçimleri, kural olarak malm değerini
önemli ölçüde artırdığından tescil edilemez. Ancak mala aslı değerini veren şeklin

Bu bend kapsamında tir tescil engelinden bahsedebilmek için, soz konusu şekil veya özelliğin
tescil edilmek istenen işarette 'münhasıran'yer alması gerekir. Mülga MarKHK 7/1-e madde­
sinde ise münhasıran veya esas unsur şeklinde bir ibareye yer verilmemişti
* Eroğlu, 151: Karasu. Hareket Markaları. 336 vd.
73 EuGH. GRUR Int. 2002. 848.
' Bu tür üç boyutlu biçimler patent ve faydalı model korumasından yararlanabilir.
150 Üçüncü Bölüm: Marka

teknik boyutta olması gerekmektedir. Bu nedenle malın sadece dış yüzeyinde

bulunan dekor veya desenler bu kapsamda değerlendirilmemektedir'1.

Her ne kadar SMK 5.1-e hükmü sadece malın biçiminden söz etmişse de:
malın ambalajı da bu kapsamda değerlendirilmelidir. Özellikle malm ayrılmaz
bir parçası olan ambalajlar., sıradan bir biçime sahipse herkesin kullanımına açık
olmalıdır. Zira malm dış yüzeyini oluşturan bu tür ambalajlar malın biçiminden
ayrı tutulamaz. Örneğin pompalı sprey kutuları, fonksiyonel olarak sprey ürün­
lerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Nesnel ve işlevsel olarak malın parçası haline
gelmemekle birlikte, piyasada genellikle kullanılan sıradan bir biçime sahip
ambalajlar da marka korumasından yararlanmamalıdır. Zira rakiplerin ve tüketi­
cilerin, mal biçimlerinde olduğu gibi, ambalaj biçimlerinin serbest kalmasında
da büyük menfaati vardır. Ömeğm yumurta kutusu, yumurta ürününün ayrılmaz
bir parçası olmamakla birlikte yumurta ürünü kural olarak yumurta kutusu ile
birlikte pazarlanmaktadır. Buna karşılık, normal ambalaj biçimlerim aşmış öz­
gün ambalajlar marka olarak tescil edilebilir. Örneğin temizlik malzemeleri için
kullanılan ördek başı şeklindeki i - J “Toiler Duck” markası, kendine özgü üç

boyutlu bir ambalaj markasıdır.

7. Halkı Yanıltıcı İşaretler

Mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya coğrafi kaynağı gibi konularda
halkı yanıltıcı işaretler tescil edilemez (SMK 5.1-f). Başvuru konusu işaretin bu
hüküm kapsamında değerlendirilebilmesi için, işaretin ortalama algılama sevi­
yesine sahip tüketiciyi yanıltıcı nitelikte olması yeterli olup başvuru sahibinin
yanıltma kastıyla hareket etmesi gerekli değildir. Maıka olarak tescil edilmek
istenen işaret, başvuru kapsamındaki mal veya hizmetlerin nitelikleri konusunda
ortalama tüketicilerin yanılmalarına neden olacak bir işaret ise, örneğin tescil
edilmek istenen işareti taşıyan mal veya hizmetlerin diğer markalı mal ve hiz­
metlere nazaran daha üstün olduğunun test edilmek suretiyle kanıtlandığı izle­
nimim veriyorsa, SMK 5 1-f uyarınca reddedilir. Yargray, “Besttest” ibaresinin
söz konusu gerekçelerle tescil edilemeyeceğine karar vermiştir'®. Alman Federal
Patent Mahkemesi ise, “Schöninger seit 1895” (lS95’ten beri Schöninger) işa­
retinin, başvuru sahibinin söz konusu tarihten itibaren baş\-uru konusu mobilya
sektöründe faaliyet gösterdiğini ispatlayamadığı gerekçesiyle tescil edılemeye-

= Karasu, Hareket Markalan, 338.

7® 11. HD. 09.06. 1997. E. 1997/3967. K 1997/4367.
Karasu 1B1

ceğine karar vermiştir77. .Ancak bu örneklerde olduğunun aksine bir işaretin

halkı yanıltıcı nitelikte olup olmadığı çoğu zaman baswiru sürecinde anlaşıla­
mamaktadır. Örneğin kaynak sular için marka olarak tescil edilmek istenen
“Uludağ” sözcüğünün baş\uru aşamasında henüz yanıltıcı olduğu söylenemez.
Ancak markanın kullanımı sırasında, kaynak suların “Uludağ” bölgesi dışında
başka bir yerden temin edildiği ispat edilirse, halkı yanıltıcı olduğu ispatlanmış
olur. Bu durumda söz konusu marka hükümsüz kılınabilir. Yine bir bisküvi
ürünü için tescil edilmek istenen işaretin tali unsurlarından biri “fıstıklı ” sözcü­
ğünden oluşuyorsa, bu işareti taşıyan bisküvi ürünleri gerçekten fıstıklı olabile­
ceğinden tescil aşamasında halkı yanıltıcı olduğundan bahsedilemez. Bu neden­
le SMK 5 1-f maddesi anlamındaki halkı yanıltacak işaretler mutlak red nedeni
olmaktan çok hükümsüzlük nedeni olarak uygulama alanı bulmaktadır.

8. Paris Sözleşmesinin 2. Mükerrer 6. Maddesine Göre Reddedilecek İşaretler

Paris Sözleşmesini imzalayan devletlere ait arma, bayrak ve diğer resmi işaret­
ler, yetkili mercilerden izin alınmadan maıka olarak tescil edilemez (SMK 5 1-g).
Örneğin .Almanya'nın bayrak şekli Türkiye'de marka olarak tescil edilemez.

9. Kamuya Mal Olmuş İşaretler

Paris Sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesi kapsamı dışında kalan ancak kamuxn

ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş diğer işaretler
ile yetkili mercilerce tescil izni verilmemiş armaları, nişanları veya adlandırmaları
içeren işaretler de tescil edilemez (SMK 5 1-ğ). Örneğin “Çanakkale Şehitleri Anı­
tı”.. “Nasrettin Hoca”, “Ömer Halisdemir” ibareleri, marka olarak tescil edilemez.

HGK verdiği yeni bir kararında, "Devrim" ibaresinin 12. sınıftaki tüm emtia
balonundan 556 sayılı KHK'nın 7 1-h maddesinde (SMK 5.1-ğ) yer alan “kamuyu
ilgilendiren, tarihi, kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ” işaretler kap­
samında kaldığını ve İliç kimsenin tekeline verilemeyeceğini ifade etmiştir.”

10. Dini Değerleri veya Sembolleri İçeren İşaretler

SMK 5 1-h bendinde herhangi bir dine ait değer ve sembollerin marka ola­
rak tescili yasaklanmıştır. Söz konusu değer ve semboller tescil edilmek istenen
işarette tali unsur olarak bulunsa bile tescil edilmemesi gerekir. Örneğin bir dine

77 BPatG. GRUR 1995. 411.

7S HGK. 2017/11-118 E. 2019/146 K. 14.02.2019
1S2 Üçüncü Bölüm: Marka

ait kitap ismini esas unsur veya tali unsur olarak içeren işaretler tescil edilemez.
"TEKBİR” sözcüğünün Türk Patent tarafından marka olarak tesciline karar
verilmişse de: açılan dava sonucunda karar iptal edilmiştir'5.

11. Kamu Düzenine veya Genel Ahlaka Aykırı İşaretler

Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı işaretlerin marka olarak tescil edil­
mesi mümkün değildir (SMK 5. l-ı). Bir işaretin bu bend anlamında kamu dü­
zenine veya genel ahlaka aykırı olup olmadığının değerlendirilmesinde başxııru
sahibinin amacına bakılmaz. İşaretin bizzat kendisinin objektif olarak kamu
düzenine ve genel ahlaka aykırı olması yeterlıdir. Örr.eğin bir terör örgütünün
adı veya simgesini içeren işaretler tescil edilemez.

12. Tescilli Coğrafi işaretten Oluşan ya da Tescilli Coğrafi İşaret İçeren İşaretler

Tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da tescilli coğrafi işaret içeren işaretler mar­
ka olarak tescil edilemez (SMK 5 1-i). Bu düzenleme mülga MarKHK’da yer al­
mamaktaydı. Söz konusu düzenleme ile müstakil bir sına: mülkiyet hakkı olan coğ­
rafi işaretlerin korunması amaçlanmıştır. Doktrinde Çağlar, bu mutlak red nedeni­
nin de diğer sınai mülkiyet haklan gibi nispi ret nedenleri arasında düzenlenmesinin
clalıa uygun olduğu görüşündedir23. .Ancak kanaatimizce söz konusu nedenin mutlak
red nedenleri arasında düzenlenmiş olması yerindedir. Zira diğer sınai mülkiyet
haklarından farklı olarsk coğrafi işaretler üzerindeki haklar bireysel olmayıp, kolek­
tif nitelik taşır. Coğrafi işaretler yöresel, bölgesel hatta ülkesel niteliği haizdir ve
diğer haklara nazaran kamu menfaatini daha fazla ilgilendirmektedir.
Coğrafi işaretin koruma kapsamı, tescil edilmiş olduğu ilgili ürün gözetile­
rek belirlenecektir. Tescilli coğrafi işaretin sadece esas unsur olarak değil tali
unsur olarak yer aldığı işaretler de marka olarak tescil edilemez. Örneğin Çorum
Leblebisi veya Antep Fıstığı gibi ibareleri esas veya tali unsur olarak içeren
işaretlerin marka olarak tescili mümkün değildir.

13. Mutlak Red Nedenlerine İlişkin İstisnalar

o. Kullanım Yoluyla Ayırt Edicilik

Bir marka, başvuru tarihinden önce kullanılmış ve başvuruya konu mal ve­
ya hizmetler bakımından bu kullanım sonucu ayırt edici nitelik kazanmışsa bu

5 11 HD. 12.12.2012, E. 2011/14095. K. 2012/20549 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Kaya. M.
E., Tekbir. 25 vd.
c' Bkz Sınai Mülkiyet. 142.
Karasu 153

markanın tescili bilinci fıkranın b), c) ve d) bentlerine göre reddedilemez (SMK

5/2)”.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, mülga MarKHK'da somut ayırt edicilik dü­
zenlenmediğinden bu konudaki atıf so\-ut ayırt edici niteliği (maıka olabilecek
işaretleri) düzenleyen 5. maddeye yapılmıştı. Bu atıf şekli haklı olarak eleştiril­
mekteydi82. Zira bir işaretin başlangıçta soyut ayırt edici niteliği yoksa somadan
kullanım yoluyla da ayırt edici nitelik kazanması mümkün değildir. Yeni düzen­
leme ile bu konudaki yanlışlık düzeltilerek AB mevzuatı ile uyum sağlanmıştır.

SMK 5 2, markanın kullanım suretiyle ayırt edici nitelik kazanmış olması

gereken am da mülga MarKHK 7 2:den farklı düzenlemiştir. Bu konuda mülga
hükmün aksine, markanın tescil edildiği tarih değil, marka başvuru tarihi esas
alınmıştır. Söz konusu değişiklik yerinde olmuştur. Zira eski düzenleme Türk
Patent açısından belirsizliklere yol açmaktaydı ve başvuru sahipleri açısından da
kötüye kullanılmaya müsaitti8384 . Yem düzenleme ile birlikte baş\-uru tarihinden
85
sonraki kullanımlar dikkate alınmadığından, bir işaret başvuru tarihinden sonra­
ki kullanımlarla ayırt edici mtelik kazanmış olsa bile, SMK 5 1-b), c) ve d)
bentlerinde yer alan ret nedenlerini aşamayacaktır.

“Kullanım sonucu ayırt edici mtelik kazanma” kavramı, ticaret hayatında

kendisini kabul ettirmiş, kendisine bağlamış, kendisini onunla tanıtmış olma
anlamına gelir81. Başlangıçta ayırt edici niteliği bulunmayan bir işaret, fiili kul­
lanım sonucunda tüketiciler ve piyasadaki ilgili aktörler tarafından bir işletme­
nin markası olarak algılanır hale gelmektedir. Örneğin Milka çikolatalarının
mor rengi mülga MaıKHK 7.2 hükmü anlamında ayırt edici nitelik kazandığı
gerekçesi ile tescil edilmiştir. Yargıtay bir kek cinsi olan “Browni sözcüğü­
nün ve “Ayakkabı Dünyası”™ ibaresinin yoğun tanıtım kampanyası ve kullanı­
mı sonucunda ayırt edici nitelik kazandığına karar vermiştir.

e' Aynı durum. SMK 35/4'de de hükümsüzlüğün istenemeyecegi bir hal olarak düzenlenmiştir.
Buna gore bir marka. 5. maddenin birinci fıkrasının (b), (c) ve (d) bentlerine aykırı olarak tescil
edilmiş olmakla birlikte hükümsüzlük talebinden önce kullanımı sonucunda tescil edildiği mal
veya hizmetler bakımından ayırt edici nitelik kazanmışsa artık hükümsüz kılınamaz. Bkz. Üçün­
cü Bölüm. VIII, B, 1.
" Bkz Doğan, Güç Kazanma Anı. 17 vd.
” Konuyla ilgili olarak müga MarKHK dönemindeki tartışmalar ve ’arklı görüşler için bkz Çağlar.
Marka 62; Doğan, Güç Kazanılma Anı. 11 vd.: İmirlioğlu. 203 vd.
84 11. HD. E. 2005/9681, K. 2006/1092.
85 11. HD. 26 06 2002. E. 2002/2382. K. 2002/6369.
88 11. HD. 05 04 2004. E. 2003/9027. K. 2004/3569.
1S4 Üçüncü Bölüm: Marka

SMK 5 2’de her ne kadar açıkça ifade edilmemiş ise de: başlangıçta somut
ayırt edici niteliği olmayan bir işaretin kullanım yoluyla ayırt edici nitelik kazana­
bilmesi içim kullanım markasal olmalıdır. Zira bir işaret ancak bu şekilde tüketiciler
tarafından marka olarak algılanabilir. Bu nedenle örneğin ticaret unvanı veya işlet­
me adı olarak kullanılmış işaretler SMK 5 2 hükmünden yararlanamaz".

Bir işaretin kullanım sonucunda ilgili çevrede bağmışız bir güç kazanmış
olup olmadığının tespiti objektif kriterlere göre yapılmalıdır. Bu kapsamda baş­
vuru konusu işaretin kullanım süresi, kullanılan coğrafi alan, reklam ve tanıtım
harcamaları, işaretin kullanıldığı mal veya hizmetlerden elde edilen cııo, pazar
payı ve markanın kullanımına ilişkin yaptırılan piyasa araştırma sonuçları dik­
kate alınmalıdır. Bir işarete ayırt edici nitelik kazandırıldığı iddiası, tanınmışlığa
oranla daha fazla çabayı gerektirmektedir22. Gerekli olan kullanım süresinin
somut olaya göre belirlenmesi gerekir. Örneğin Türkiye çapında çok yoğun bir
kullanım ve ulusal televizyonlar aracılığıyla yapılan çok yoğun reklamlar saye­
sinde kısa bir süre bile ayırt edici nitelik kazanma için yeterli olabilir. Ayrıca bir
işaretin marka olarak tescili ulusal düzeyde koruma sağladığından, ayırt edici
niteliğin de ulusal düzeyde kazanılması gerekir. Ancak toplumun sadece belirli
bir kesimine hitap eden bir mal veya hizmet için tescil edilecek işaretlerin sade­
ce bu kesimde ayırt ecici nitelik kazanması yeterlidır.

Herkesin kullanımına açık tutulması gereken işaretin sıradanlığı arttıkça,

kullanım sonucu ayırt edici nitelik kazanması da o kazlar zor olacaktır. Bu ne­
denle örneğin “ekmek”, “yün”, “ayakkabı” gibi sıradan cins ismi niteliğindeki
sözcüklerin ayırt edici nitelik kazanması neredeyse mümkün değildir.

b. Muvafakatnome

Mutlak red sebepleri ile ilgili bir diğer istisna ise, SMK 5 3’de öngörülmüş­
tür. Bu hükme göre, bir marka başvurusu, önceki marka sahibinin, başvurunun
tesciline açıkça muvafakat ettiğini gösteren noter onaylı belgeyi Türk Patente
sunması halinde 1. fıkranın ç) bendine göre reddedilemez. Söz konusu hüküm
ile, bırbırileıı ile ekonomik veya diğer yönlerden bağlı olanlar başta olmak üze­
re, başvuru sahiplerinin piyasada birlikte var olma yönünde ortaya koydukları
iradenin korunması amaçlanmıştır25. Buna göre bir markanın aynısı ya da ayırt

‘ Aynı yönde Tekinalp, Ayırt Edici Nitelik 184: İmirlioğlu. 189

“ Arkan. Marka 84: Çolak. Marka, 34.
ss SMK Madde Gerekçesi m. 5/3.
Karasu 155

edilemeyecek kadar benzeri, marka sahibinin iradesi ile başka bir kişi adına da
tescil edilebilecektir.

SNIK 5 3 hükmü uyarınca verilecek muvafakatnamenin usul ve esasları

SMKY 10’da düzenlenmiştir. Bu hükme göre, muvafakatnamenin Türk Patent
tarafından geçerli kabul edilen imzalı form şeklinde düzenlenmesi ve noter tarafın­
dan onaylanması zorunludur. Sicile kaydedilmiş inhisarı lisans sahiplerinin bulun­
ması halinde bunların yazılı izinlerinin de sunulması gerekir. Muvafakat, kayıtsız ve
şartsız olmalıdır. Muvafakatname Türk Patent'e sunuldukran sonra geri alınamaz.

B. Nispi Ret Nedenleri

SMK 6'da düzenlenen nispi ret nedenleri, marka clarak tescil edilmek iste­
nilen işaret üzerinde bir başkasının herhangi bir hakkının bulunması sebebiyle,
hak sahibinin98 itirazı üzerine tescile engel olan nedenlerdir. Bu nedenler kamu
menfaatiyle ilgili olmadığından Türk Patent ve Mahkemeler tarafından re’sen
dikkate alınamaz.

1. Tescil Edilmiş veya Tescil İçin Başvurusu Yapılmış Bir Marka İle Aynı veya
Benzer Olan ve Aynı veya Benzer Mal veya Hizmetleri Kapsayan İşaretler

SMK 6 1 uyarınca, tescil başvurusu yapılan bir markanın, tescil edilmiş ve­
ya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya da benzerliği ve kap­
sadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği nedeniyle, önceki marka
ile halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali de dahil karıştırılma ihtimali varsa
itiraz üzerine başvuru reddedilir5'.

SMK 6 1 maddesinde düzenlenen red nedeni, uygulamada en fazla uyuşmazlık

konusu olduğundan, bu nedenin diğer red nedenlerine nazaran daha ayrıntılı ince­
lenmesinde fayda vardr. Söz konusu hükme göre markalar arasında iltibasın varlı­
ğından bahsetmek için hem karşılaştırmaya konu maıka işaretleri arasında hem de
işaretlerin tescil edileceği mal ve hizmetler arasında aynılık veya benzerlik olması
gerekir. Bu kapsamda öncelikle mal ve hizmetler arasındaki benzerlik, daha sonra
ise marka işaretleri arasındaki benzerlik incelenmeli, son olarak da marka işaretleri
arasındaki benzerlik derecesi ile mal ve hizmetler arasındaki benzerlik derecesi
arasındaki ilişki de dikkate alınarak markalar arasında, uyuşmazlık konusu mal
veya hizmetler yönünden iltibas oluşup oluşmadığı tespit edilmelidir.58
*

58 Hak sahibi ile başvuru konusu işareti daha önceden kendi adna tescil ettirmiş veya işaretin
tescili için başvuruda bulunmuş yahut işaret üzerinde üstün hak elde eden kişi kastedilmektedir.
■' Karıştırılma ihtimali hak<ında bilgi için bkz. Küçükali, 15 vd Cengiz, 1 vd.
156 Üçüncü Bölüm: Marka

o. Mal veya Hizmetler Arasındaki Benzerlik

Türkiye'nin de taraf olduğu Nis Anlaşması'mn 2 1 hükmü uyarınca, marka­

lara ait mal ve hizmet listelerinde yer alan mal ve hizmetlerin benzer olup olma­
dığının değeılendirılm?sınde: sınıflandırmaya ilişkin ulusal ve uluslararası düzen­
lemeler bağlayıcı kurallar içermemektedir. Nitekim SNIK 11.4'de de, mal veya
hizmetlerin aym sınıflarda yer almalarının benzer olduklarına, farklı sınıflarda yer
almalarının da benzer olmadıklarına karine teşkil etmeyeceği hükme bağlanmıştır.
Bu nedenle karşılaştırma konusu mal ve hizmetlerin "aynı veya benzer" olup ol­
madığının tespiti yapılırken: bu mal ve hizmetlerin ait oldukları sınıf numaraları
ile bağlı kalınmamalıdır. Doktrin ve uygulamada benimsendiği üzere benzerlik ve
karıştırılma ihtimalinir. tespitinde şu kriterler esas alınmalıdır:

Benzer alıcı çevresine hitap edip etmedikleri:

ii) Benzer ihtiyaçları giderip gidermedikleri:

zzz) Son kullanıcıları ve tüketici profilleri..

zv) Birbirleri yerine ikame edilip edilemeyecekleri:

v) Birinin diğerini tamamlama imkanının bulunup bulunmadığı..

vz) Rekabet etme olanakları,

vzz) Kullanım amaçları,

viii) Dağıtım kanallarının ortak olup olmadığı., kullanım yöntemleri.

Söz konusu kriterler çerçevesinde yapılan değerlendirme sonucunda farklı

sınıflarda yer alan mal ve hizmetler arasında da benzerlik olma ihtimali gözardı
edilmemelidir. Örneğin Yargıtay, 25.03 sınıfında yer alan “ayakgiysileri” ile
İS.01,02 sınıfında yer alan “işlenmiş veya işlenmemiş deriler ve postlar, yapay
deriler, köseleler, astcrhk deriler/derilerden, deri taklitlerinden vey a diğer mal­
zemelerden mamul taşıma amaçlı başka sınıflarda yer almayan eşy aları ” ara­
sında benzerlik olduğuna karar vermiştir. Karşılaştırmaya konu mallar farklı
sınıflarda yer almakla birlikte, hammadde-mamul ilişkisi, pazarlama koşulları,
amaçları, satış sonrası servis ve onarım süreçlerinde ortaya çıkan müşteri kalite­
sindeki ayniyet, birinin diğeri yerine ikame edilebilmesi açısından benzer bu­
lunmuştur12. Yine Yargıtay, birçok kararında 1-34. sınıftaki mallar ile 35.0611

11. HD. 30.09 2010. E. 2008/13588. K. 2O1Q<,9472.

Karasu İB7

sınıfındaki mağazacılık perakendecilik hizmetleri33 arasında benzerlik olduğuna

karar vermiştir*54.

b. İşaretler Arasındoki Benzerlik

Markalar arasında SMK 6 1 hükmü anlamında iltibastan bahsedebilmek

için., yukarıda ayrıntılı olarak izah edildiği üzere mal ve hizmet benzerliği ya­
nında, tescili talep edilen işaret., tescilli veya daha önceden başvurusu yapılan
bir işaret ile aynı veya benzer olmalıdır..

Uygulamada işaretler arasında benzerlik değerlendirmesi yapılırken, daha

çok işaretler arasında işitsel, görsel ve anlamsal benzerlik olup olmadığı tespit
edilmekte ve buna gere bir sonuca varılmaktadır. Ancak bu yöntem hatalıdır.
Benzerlik değerlendirmesinde, işaretlerin tüketiciler nezdinde bir bütün olarak
uyandırdığı izlenim esas alınmalıdır. Bu bütünsel algının oluşmasına etki eden
bütün unsurların ve kriterlerin, bu markanın bir bütün olarak algılanmasına ne
şekilde katkı sağladığının da belirlenmesi gerekir. İşaretlerin görsel, işitsel ve
anlamsal olarak karşılaştırılması da bu unsur ve kriterlerden sadece biridir. Bu­
nun dışında bu konuda dikkate alınması gereken çok sayıda unsur ve kriter bu­
lunmaktadır. Bu unsur ve kriterler hem marka işaretleri arasındaki benzerliğin
hem de markalar arasında iltibas tehlikesinin tespitinde geçerlıdir. Bu nedenle
bu unsur ve kriterler aşağıda ayrı bir başlık altında incelenecektir.35.

c. İşaretlerin Benzerliğinde ve Markalar Arasında İltibas Tehlikesinin Tespitinde

Dikkate Alınması Gereken Unsur ve Kriterler

aa. İşaretlerin Tüketiciler Nezdinde Bir Bütün Olarak Uyandırdığı İzlenimin Esas Alınması

Marka işaretleri crasmdakı benzerlik değerlendirmesi yapılırken, işaretlerin

tüketiciler nezdinde bj- bütün olarak uyandırdığı izlenim esas alınır. Bir marka
farklı unsurlardan oluşmasına rağmen bütünü itibariyle bıraktığı etki, eski marka­
yı çağrıştırabılir. Tam tersine, unsurlardaki benzerliğe rağmen markalar tamamen
farklı etki de bırakabilir. Markanın bütünü itibariyle bıraktığı etki esas olduğun­
dan, parçalara bölünerek inceleme yapılması ve özellikle markaların tek başına
ayrım gücü bulunmayan tasviri işaretlerden oluşan kısımlarının aynı veya benzer
olup olmadıkları üzerinde durulmasına da gerek yoktur. .Ancak bunlar, markanın
genel görünümüne etkileri ölçüsünde dikkate alınabilir. Bu anlamda işaretler ara-

" Bu konuda bilgi için bkz Paslı/Soykan, 440 vd.

54 Örnek olarak bkz 11. HD. 23.02.2017. E. 2015/12579. K. 2017/419 (Konfit-Fit).
" Bkz. Üçüncü Bölüm, V, 8, 1, c
15-5 Üçüncü Bölüm: Marka

sında bazen sadece görsel veya işitsel yahut anlamsal benzerlik de genel intiba
açısından benzerliğe yol açabilir. Karşılaştırmaya konu bazı marka işaretleri ara­
sında görsel ve kavramsal benzerlikten çok işitsel benzerlik ön plana çıkabilir ve
işitsel benzerlik nedeniyle markalar arasındaki iltibas oluşabilir. Örneğin “By ” ile
“Bay ” ibareleri görsel ve anlamsal olarak farklı olsa da, işitsel olarak benzerdir.

Yargıtay HGK 13.06.2012 tarih, 2012.11-155 E - 2012. 376 K. sayılı ila­

mında; “karıştırılma ihtimalinde önemli olan husus, halkın bu iki işaret arasın­
da herhangi bir şekilde herhangi bir sebeple bağlantı kurma ihtimalidir. Bura­
daki <ihtimal> kelimesi özenle ve özellikle kullanılmış bir kelime olup, şekil,
ses, anlam, genel görünüm, çağrışım ve bir seri içinde bulunma izlenimi bu
kapsamda değerlendirilmektedir. Hatta markalar arasında birçok noktada fark
bulunduğu tespit edilse bile <umumi intiba> ikisinin kanştırılabileceği yönünde
ise, iki işaret arasında karıştırma ihtimalinin bulunduğu kabul edilmelidir",
şeklinde bir değerlendirme yapmıştır.

Tüketicilerin genelde karşılaştırma konusu markaları yan yana koyarak aynı

anda görme imkanından uzak olduğu, daha önceden gördüğü markanın zihninde
kalan ve çok net olmayan hatırlanma etkisi ile hareket ettiği kabul edilmektedir.

bb. Hedef Tüketici Kitlesi

Benzerlik ve iltibas değerlendirmesinde, tescil edilmek istenen işaretlerin

kapsamındaki mal ve hizmetlerin hedef tüketicilerinin dikkate alınması gerekir.
Bu kapsamda hedef kitlenin eğitim seviyesi, bilgi düzeyi, yaşı, dikkat düzeyi gibi
özellikleri önem arz edecektir. Örneğin yüksek fiyatlı ve sık sık tüketilmeyen
dayanıklı malların tüketicileri satın alma sürecinde dalıa fazla zaman harcadığın­
dan bu kişilerin dikkat düzeyi dalıa yüksektir. Özellikle ilaç ürünlerinin nihai
tüketicileri hastalar olmakla birlikte bu kişiler bu ürünleri bir doktor reçetesine
göre eczacı veya kalfası aracılığıyla satın almaktadır. Dolayısıyla ilaç ürünleri için
marka olarak tescil edilmek istenilen işaretlerin karıştırılma ihtimali dalıa düşük­
tür. Örneğin Yargıtay, aşağıdaki markalar arasında hitap ettikleri tüketici kitlesi­
nin bilinçli ve dikkatli olduğu gerekçesiyle iltibas oluşmadığına karar vermiştir:

Novartis-Novitas”

Naksen-Taksen’’

S€ 11. HD. 30 06 2014. E. 2011/22, K 2013/163.

57 11. HD. 21.11. 2016. E. 2015/11806. K. 2016/8989.
Karasu 159

Pantonix-Panto58

Yargıtay, ilaç markaları dışındaki markalarda da: somut olaya göre hedef tüke­
tici kitlesinin bilinçli olması halinde karşılaştırma konusu markalar arasında benzer­
lik olmadığına karar vermiştir. Örneğin “Mars” markası ile “Vimars” markası
arasında, bu markaların tescilli oldukları ütü ürünlerinin hedef tüketicilerinin yetiş­
kin ve bilinçli olduğu, laboratuvar malzemelerinin hedef tüketicilerinin ise eğitimli
ve özenli olduğu gerekçesiyle, iltibas oluşmayacağına karar vermiştir5.

Karşılaştırmaya konu markalarm kapsamında yer alan mailarm kolay da mal­

lar olması, markalar arasında iltibası artıran bir husus clarak değerlendirilir. Ko­
layda mallar diğer mallara nazaran daha sık satın alman, görece düşük fiyatlı mal­
lardır. Bu mailarm satın alınması sırasındaki refleksler, malları satın almadan
önce herhangi bir plan yapmamak ve bu malları düzenli olarak satm almaktır'30.

cc. Önceki Markanın Ayırt Edici Gücü

İltibas değerlendirmesinde dikkate alınacak bir husus da, önceki markanın

ayırt edici gücüdür. Önceki markanın ayırt edici niteliği düşük ise küçük farklılık­
larla birlikte iltibas oluşması önlenebilir. Buna karşılık ayırt ediciliği yüksek mar­
kalarda iltibası önlemek içm daha büyük farklılıklar gereklidir. Özellikle çok
unsurlu markalar bakımından karıştırma ihtimalinin olup olmadığı konusundaki
değerlendirmede, jenerik ve tanımlayıcı unsurlar bir yana bırakılarak, markaların
ayırt edici unsurları dikkate alınmalıdır. Zira markanın özgün kısımları ortalama
tüketicilerin dikkatini daha fazla çekmektedir. Ayırt edici niteliği yüksek işaretler
iltibas değerlendirmesinde daha geniş bir korumayı hak ederken, ayırt edici niteli­
ği zayıf işaretler daha dar bir korumayı hak etmektedir98101. Bu kapsamda karşılaş­
*100
tırma konusu markalar arasındaki benzerlik değerlendirmesinde Avrupa Marka ve
Tasarım Ağı Ortak Bildirgesinden'" de yararlanılabilir. Varılan mutabakat hü­
kümlerine göre, markalar düşük seviyede ayırt ediciliği olan bir unsuru paylaşı­
yorsa, karıştırılma ihtimali değerlendirmesinde örtüşmeyen bileşenlerin markala­
rın genel izlenimi üzerindeki etkisine odaklanılacaktır.

98 11. HD. 23 05.2016. E. 2015/10963. K 2016/5507.

" 11. HD. 22 04.2013, E. 2012/7676. K. 2013/7943.
100 11. HD. 14 03.2017. E. 2015/13577. K. 2017/1513 (Sofra-Sofranoi.
C-39İ97 (1993) Canon Kabushiki Kaisha v Metro Goldwyn Mayer Inc., http://curia europa eu/
j u ris/liste.jsf? num=C-39r97.
" Bkz https //euipo europe eu/tcinnel-web/secure/webdav/guest/documentJibrary/contentPdfs/
about_ohim/who_we_are/common_communication/common_conmunication_cp5_en.pdf
ISO Üçüncü Bölüm: Marka

Örneğin aşağıdaki markalar arasında aynı mal ve hizmetler açısından iltibas

oluşmadığına karar verilmiştir:

Şekil 23: Avrupa Marka ve Tasarım Ağı Ortak Bilcirgesine Göre

Ara arında İltibas Oluşmayan Marka Örnekleri

Önceden mevcut marka Davalı ııurka U ralliler/hizmetler Sonuç

Smıf 19 Yap.
malzemeleri
GREENGRO GREENFLUX Kİ vok
Stnıf 37 inşaat
hizmetleri

Sınıf 19 Yapı
BUILDGRO BUILDFLUX malzemeJeıı KI yok
Sınıf 37: Injaat
hizmetleri

phones SMARTPHONES.NET Suul 9: Cep

Kİ yok
pleasure of connecting telefonları

ABAD da, birçok kararında, çok unsurlu markalar bakımından karıştırma

ihtimalinin bulunup bulunmadığı konusundaki değerlendirmenin, jenerik ve
tanımlayıcı unsurlar bir yana bırakılarak, markaların ayırt edici unsurlarına göre
yapılması gerektiğim vurgulamıştır”.

Yargıtay yem tarihli kararlarında aşağıdaki markalar arasında aynı mal ve

hizmetler açısından iltibas oluşmadığına karar vermiştir”:

Şekil 24: Yargıtay'a Göre Aralarında iltibas Oluşmayan Marka Örnekleri

Dava Konusu Marka Karşılaşt rılan Marka

TRAKYA ŞENLER TRAKYA
212 İSTANBUL İSTANBLUE

CEP
CEP HABER

" Bkz Parag.53. (CFI T-129/01 Jose Alejandro SL V Nice BUDMAN 03.07 2003). Ortalama müş­
teri. karma markadaki tasviri kısmı ayırt edici, baskın bir unsur olarak değerlendirmez. Markanın
özgün kısımları, muşternin daha fazla dikkatini çekecektir. Karar için bkz Kurt, 53.
’” 11. HD. 30.05 2017. E. 20167443. K. 2017/3206 (Trakya Senler-Trakya): 11. HD. 03 05.2017. E.
2015/15526. K. 2017/2621 (G GARANTİ ENDÜSTRİ-GARAMTİ); 11. HD. 15.02 2017. E.
2015/12744. K. 2017/835 (212 İSTANBUL-İSTANBLUE); 11. HD. 12.04.2017. E. 2015/14427.
K. 2017/2085 (RENT GO +Sekil-Sekil +GO GO-LOGISTICS): 11. HD, 02.05.2017, E.
2015/15596. K. 2017/2523 (Ceptv-Cep).
Karasu 191

dd. Önceki Markanın Tanınmış Olması

Önceki markanın tanınmış olması da markalar arasındaki iltibası arttıran bir

unsurdur. Tanınmış markalara bu yönde daha geniş bir koruma sağlanması ge­
rekir. Zira bir işaret ile karşılaşan tüketici., bu işaretin tanınmış markanın sadece
bir unsurunu içermesi halinde dahi aralarında düşünsel bir bağlantı kurabilmek­
tedir. Tanınmış markayı oluşturan ibareler tüketici zihnine yerleşmiş olduğun­
dan, tüketici somaki markayı gördüğünde bu markadaki bazı farklılıkları göz­
den kaçırarak tanınmış marka ile bağlantı kurabilir'". Ancak xurgulamak gere­
kir kı, önceki markanın tanınmış olması, tescil edilmek istenilen marka işaretle­
rinin sadece aym veya benzer mal ve hizmetler yönünden benzerlik değerlendi­
rilmesinde dikkate alınmalıdır. Tanınmış markanın tescil edildiği mal ve hiz­
metlerden farklı mal ve hizmetlerde korunup konulmayacağına, SMK 6 1 kap­
samında değil, SMK 6 5 kapsamında yapılan değerlendirmeden sonra karar
verilmelidir.

ee. Sözcük ve Şekil Kombinasyonundan Oluşan Markalarda İltibas Değerlendirmesi

Sözcük ve şekilden oluşan marka işaretlerinde, kural olarak sözcük kısmı­

nın şekle oranla genel görünümü daha fazla etkilediği bilinen bir gerçektir. Ger­
çekten de markanın ayırt ediciliğini sağlayan, duyulduğunda ya da görüldüğün­
de tüketicinin zihnince hangi emtia veya hizmeti işaret ettiği anlaşılan unsur,
markanın sözcük unsurudur. Ancak, somut olaya göre, şekil unsuru sözcük un­
suruna nazaran daha cn planda tutulmuş da olabilir. Özellikle ayırt edici niteliği
zayıf sözcükler ile ayırt edici niteliği güçlü bir şekilden oluşan markada, genel
görünümü etkileyen unsur, şekil unsuru olacaktır. Buna karşılık, ayırt edici nite­
liği zayıf bir şekil ile ayırt edici niteliği güçlü bir sözcükten oluşan bir markada,
genel görünümü etkileyen unsurun sözcük unsuru olduğu kabul edilmelidir.

ff. Kısa Markalarda İltibas Değerlendirilmesi

Kısa markaların, özellikle harf ve sayı markalarının ayırt edici gücü yüksek
olmadığından karıştırılma ihtimali daha düşüktür. Bu markalar ek unsurlarla
birlikte, örneğin sadece bir harfin veya rakamın eklenmesi veya çıkarılmasıyla
kolaylıkla farklılaşabilir. Bu nedenle bu markalarda toplu intibaın belirlenme­
sinde, sözcük ve şekil markalarına göre daha katı bir ölçü uygulanmalıdır. Ör­
neğin Yargıtay, “Saldı" markası ile "ALDI" markasını benzer gören, İstanbul 3.
FSHM’nin kararını, iki marka arasında benzerlik olmadığı gerekçesiyle boz-

" Aynı yönde Dirikkan. 157.

192 Üçüncü Bölüm: Marka

muştur105. Yine Yargıtay "BİM” markası ile “Bimed” marka sının aynı mal ve
hizmetler yönünden karıştırılmayacağına karar vermiştir ".

EUIPO İtiraz Kilaxvizunda NTS NTC, EO EOS, ATS ATC markalarının

EUIPO tarafından benzer görülmemesi emsal olarak gösterilmiştir.

ABAD, dm m kararında, başvuru konusu işareti ile tescilli mar­

kası arasında 14. sınıftaki aynı inallar bakımından iltibas oluşmadığı sonucuna
varmıştır.105

gg. Ad ve/veya Soyaddan Oluşan Marklarda İltibas Değerlendirilmesi

Ad ve veya soyaddan oluşan markalarda da: benzerlik ve iltibas değerlen­

dirilmesi diğer markalara nazaran özellik arz etmektecır. Karşılaştırma konusu
markalardan biri sadece soyad diğeri ise aynı soyad yanında ayrıca bir ön ad­
dan oluşuyorsa, benzerlik değerlendirmesi, soyadın ilgili coğrafyada yaygın
olarak kullanılıp kullanılmadığı dikkate alınarak değerlendirilir. Zira marka­
larda ortak unsur olaıak yer alan soyad yaygın olarak kullanılıyorsa, tüketici­
ler bu soyadın çok sayıda kişide bulunduğunun bilmemde olduklarından, mar­
kaları benzer görmeyecektir. Buna karşılık soyad yaygın değilse, tüketiciler
yaygın olmayan soyada odaklanacağından, markaları karıştırabilecektir. Ör­
neğin ABAD daha önceden tescilli 'BECKER ” markasına karşılık, sonradan
tescil ettirilen "BARBARA BECKER” ibaresinin aynı mallar yönünden dahi
karıştırılmayacağına karar vermiştir"0. Söz konusu benzerlik kriteri aynı ön ad
- farklı soyad ve farklı ön ad aynı soyad marka karşılaştırmasında da geçerli-
dir. Örneğin EUIPO, Antonio Fusco- Enzo Fusco davasında, Fusco soyadının
İtalya'da yaygın olmaması nedeniyle tüketicilerin markaları karıştırabileceği­
ne karar vermiştir ". Buna karşılık EUIPO, Vittorio Rossi-Christian Rossi
davasında, bir İtalyan soyadı olan Rosi’nin yaygın olarak kullanıldığım, tüke­
ticilerin bunun bilincinde olduğunu bu nedenle iki markayı karıştırmayacakla­
rına karar vermiştir"2.*107
112
110

ce 11. HD. 25 04 2017. E. 2015/14811. K 2017/2420.

107 11. HD. 14.03.2016. E. 2015/8414. 2016/2775 K.
'cs İtiraz Kılavuzu 2 Bolüm. 2c bendi. 17.
09 25 06.2015 tarih ve T-682/13 sayılı karar.
110 Bkz. 24.06.201 OT. C-5I/09P.
C- T-185/03 (http://curi8.europa.eu/juris/fiste jsf?language=en&num=T-1 85/03).
112 C-R 0547/2010-2.
Karasu 193

Bursa 3. Asliye Hukuk Mahkemesi ise, karşılaştırma konusu “Selim Avcı

“Avcı" markalarınla 'Selim" ön adının yaygın kullanılan bir ön ad olduğu gerek­
çesiyle kanştırılabileceğine karar vermiş ve bu karar Yargıtay tarafından oyçokluğu
ile onanarak kesinleşmiştir."3 Kanaatimizce, bu karar yukarıda ızalı ettiğimiz ben­
zerlik kriterlerine aykıııdır. Zira burada “Selim” adının ceğil markalarda ortak un­
sur olarak bulunan “Avcı” soyadının esas alınması gerekirdi. “Avcı” soyadı Türki­
ye'de yaygın kullanılan bir soyadı olduğundan tüketicilenn markaları karıştırmaya­
cağı kabul edilmelidir. Dikkate alınması gereken bir husus da ad ve soyad markala­
rında bu markalara özgü benzerlik kriterlerinin diğer benzerlik kriterleri ile birlikte
değerlendirilmesi gerekir. Bu kriterlerden biri de yukarıda ızalı edildiği üzere
uyuşmazlık konusu mal veya hizmetlerin hedef tüketici kitlesinin özelliğidir. Bursa
3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen davada uyuşmazlık konusu malların ko­
layda mallar değil, on birinci sınıfta yer alan sobalar, ısıtıcılar gibi her zaman satın
alınmayan dayanaklı mallar olduğu dikkate alınarak tüketicilerin satın alma sırasın­
da dalıa fazla zaman harcayacağı ve özen göstereceği kabul edilmeliydi.
Kişi ad ve soyadını içeren önceki markanın, uyuşmazlık konusu mal veya hiz­
metler açısından tanınmış olması da, markalar arasındaki benzerlik ve iltibas ihtima­
lini artıran bir unsur o'.arak değerlendirilmelidir. Zira yukarıda ızalı edildiği üzere,
tanınmış markalar diğer markalara nazaran daha geniş bir korumayı hak etmektedir.
Yukarıda ızalı edilen benzerlik kriterleri, Türkiye’de ad ve soyadı olarak
kolaylıkla anlaşılan yabancı dillerdeki ad ve soyadları için de geçerlidir.

hh. Marka İşaretleri Benzerliği ile Mal/Hizmet Benzerliğinin Bir Bağımlılık ve Denge
İçerisinde Değerlendirilmesi

Markalar arasında iltibas oluşup oluşmadığı değerlendirilirken, marka işa­

retlen ile ilgili mal ve hizmetler arasındaki ilişki de çok iyi incelenmelıdır. Nasıl
ki bir mıknatısın ıkı ayrı kutbu birbirine belirli uzaklıkta iken çekim etkisi ya­
ratmıyorsa ve fakat yakınlaştırılınca çekme eğilimine giriyorsa, markalar ara­
sındaki mal ve hizmetler ile marka işareti benzeşmesi de böyledir. Buna göre
mal ve hizmetlerin aym aym tür olması halinde marka işaretleri arasındaki dü­
şük derecedeki benzerliğe rağmen, markalar arasında iltibas tehlikesi ortaya
çıkabilir. Aym şekilde marka işaretlen arasındaki yüksek derecedeki benzerlik,
mal ve hizmetler arasındaki düşük derecedeki benzerliğe rağmen markalar ara­
sında iltibas oluşmasına neden olabilir"4.

"3 11. HD. 13 03.2017. E. 2015/13405. K 2017/1473.

Karasu, Hareket Markaları. 340 vd.: EuGH. WRP 1998.1165Tz19.
194 Üçüncü Bölüm: Marka

ıı. Diğer Kriterler

Soldan sağa okuma prensibi gereği tek sözcükten oluşan markalarda sözcü­
ğün ilk hecesi, birden fazla sözcükten oluşan markalarca ise ilk sözcük ortalama
tüketicilerin dikkatini daha fazla çekmekte ve bu kısımlar diğer kısımlara naza­
ran daha fazla hatırlanmaktadır. Bu nedenle sözcük marklarında başlangıç kıs­
mındaki benzerliğin markaların benzer olma ihtimalini artırdığı, buna karşılık
markaların başlangıç kısmındaki farklılıkların markalarm benzerlik ihtimalini
azalttığı kabul edilmektedir. Örneğin Yargıtay, “AROMEL” markası ile

markası arasında aynı mallar ("dış fırçaları, diş ipleri, tıraş fırçaları,
saç fırçaları, talaklar, parfüm bekleri ve vaporizatörleri (püskürteç), makyaj
çıkarmak için elektrikli olmayan aletler") yönünden karıştırılma ihtimali oldu­
ğuna karar vermiştir"5*. EUIPO’da vermiş olduğu kararlarında sözcüklerin ilk
hecesinin benzerlik değerlendirilmesinde önemli olduğunu belirtmiştir"5.

Markalar arasındaki benzerlik ve iltibas değerlendirilmesinde somut olayın

durumuna göre, sonraki markanın önceki markanın serisi olduğu şeklinde bir
imaj doğurup doğurmadığı da iııcelenmelidır. Seri marka, bir teşebbüs tarafın­
dan tescil edilip kullanılan markanın asli unsuru muhafaza edilerek ve markanın
bu teşebbüs ile bağlantısı ve tüketici nezdinde bıraktığı izlemin de korunmak
suretiyle, önceki markada yer alan asıl unsurun yanına başkaca tali unsur veya
unsurlar eklenerek, önceki markanın kapsadığı mal veya hizmetlerin tüketiciye
yenilenmiş bir marka imajı ile sunulmasıdır. Bir teşebbüs tarafından tescil edil­
mek istenen maıka başka bir teşebbüs tarafından oluşturulan seri markaların
devamı izlemini doğuruyorsa, bu markalar arasında karıştırılma tehlikesi ortaya
çıkabilir"7.

Bir teşebbüse ait çatı markayı oluşturan sözcüklerin diğer sözcüklere göre
genel intiba üzerindeki etkisi daha azdır. Bu nedenle bu sözcükler benzerlik
değerlendirilmesinde ayırt edici gücü zayıf sözcükler olarak kabul edilir. Örne­
ğin Yargıtay karşılaştırma konusu markalarda ortak unsur olarak yer alan söz­
cüklerin ayırt edici niteliği zayıf olmasına rağmen, farklı unsurların da çatı mar-

115 11. HD. 17 04.2017. E. 2015/14717. K 2017/2165 (AROMEL-arcmed +şekil).

s Bkz. 31.05.2000 tarih ve B106247 sayılı (neva-saneva), 17.062005 tarih ve B 568362 sayılı
(fico-effico). 08.06.201 C tarih ve B 1 461 328 sayılı (miro-quamirc).
117 11. HD. 19.04.2017. E. 2015/14476. K. 2017/2251: 11. HD. 23.01.2017, E. 2015/12576. K.
2017/420.
Karasu 195

kavı oluşturan sözcüklerden oluşması nedeniyle aşağıdaki markalar arasında

aynı mallar yönünden iltibas oluştuğuna karar vermiştir’

Şekil 25: Yargıtay'a Göre Aralarında İltibas Oluşan Marka Örnekleri

Dava Konusu Marka Karşılaştırılan Marka

"Ülker Süt Dilimi"

"Süt Dilimi"
"Smart Süt Dilimi"

"Torku Çikolata İkramı" "Ülker İkram"

"Sütaş Büyüten Lezzet "Petit Danino Büyüten Lezzet"

Karıştırılma tehlikesinin belirlenmesinde deneye ve gözleme dayalı tespit­

lerden yararlanılabileceği gibi, anket ve kamuoyu yoklaması gibi çalışmaların
sonuçlarından da yararlanılabilir. Ancak bu tespit ve sonuçlar karıştırılma tehli­
kesinin varlığı konusunda kesin bir delil olmayıp yardımcı delil veya delil baş­
langıcı niteliğindedir."5.

Markalar arasında iltibas oluştuğunun kabulü için ortalama tüketici kitlesi­

nin tamamının markaları karıştırma tehlikesine maruz kalması gerekli değildir.
Bir kısmının bu risk altında bulunması dahi karıştırılma ihtimalinin gerçekleşti­
ğinin kabulü için yeterlidir’20.

2. Ticari Vekilveya Temsilci Tarafından Marka Sahibincen İzin Alınmaksızın

Markanın Kendi Adına Tescili İçin Başvuruda Bulunulması

SMK 6 2 uyarınca, ticari vekil veya temsilcinin, marka sahibinin izni ol­
maksızın ve haklı bir sebebe dayanmaksızın markanın aynı veya ayırt edileme­
yecek kadar benzerinin kendi adına tescili için yaptığı başvuru, marka sahibinin
itirazı üzerine reddedilir.

Mülga MarKHK S 2’de, vekil marka başvurusuna konu işaretin marka sa­
hibinin markası ile aynı veya benzer olmasının gerekip gerekmediği konusunda
açık bir ifade yer almazken, SMK 6 2’de ise başvuru konusu işaretin marka
sahibinin markası ile aym veya ayırt edilemeyecek kadar benzen olmasından
bahsedilmiştir.

11S 11. HD. 05 06.2017, E. 2016/580. K. 2017/3350 aSüt Dilimi”: 11. HD. 19 04.2017, E.
2015/14662. K 2017/2263 (Torku Çikolata İkramı-Ülker İkram): 11. HD. 21.01.2016. E.
2015/7550. K. 2016/616 (Sütaş Büyüten Lezzet -Petit Danino Büyüten Lezzet).
’ Bilge, Ticari Ad. 63.
’İC HGK. 07.06 2006. E. 2006/11-338. K. 2006/338.
196 Üçüncü Bölüm: Marka

Söz konusu hükmün uygulanabilmesi için marka sahibi ile markayı kendi
adına tescil ettirmek isteyen arasında, markanın kullanılmasına yetki tanıyan bir
ilişki olması gerekir. Ancak her ne kadar ilgili hükümde sadece ticari vekil veya
temsilcisi kavramları kullanılmış ise de, bu ilişki geniş yorumlanmalıdır. Bu
nedenle bu ilişki vekalet ve hizmet sözleşmesine dayanabileceği gibi, acentelik,
franchise sözleşmesine de dayanabilir 2'.

Marka sahibinin izni olmadığı halde markanın aynı veya ayırt edilemeyecek
kadar benzerinin ticari vekil ya da temsilci adına tescil edilmesi halinde, marka
sahibi mahkemeden, markasının kullanımının yasaklanmasını talep edebileceği gibi
söz konusu tescilin kendisine de\Tedilmesım de talep edebilir (SMK 10).

Ticari vekil veya temsilcinin markayı kendi adına tescil etmesinde haklı bir
sebebi varsa, marka sahibinin itiraz etme hakkı bulunmamaktadır. Ticari vekil
veya temsilci uzun ve zahmetli bir çalışma sonucunda markaya itibar kazandır­
masına rağmen, marka sahibi üçüncü kişilerin markaya karşı teeaxliz fullerine
sessiz kalarak markasını korumuyorsa, ticari vekil veya temsilcinin markayı
tescil etmesinde haklı sebebi olduğu kabul edilir'22.

3. Tescilsiz Bir Marka veya Ticaret Sırasında KullanılanTescilsiz Başka Bir İşaret
Sahibinin İtirazı

Başvuru tarihinden veya varsa rüçhan tarihinden önce tescilsiz bir marka
veya ticaret sırasında kullanılan başka bir işaret için hak elde edilmişse, bu işa­
ret sahibinin itirazı üzerine, marka başvurusu reddedilir (SMK 6 3).

Marka hukukumuzda tescil ilkesi geçerli olmakla birlikte'22, SMK, istisnai

olarak, marka hakkıma tescile dayanmadan ilk kullanım yoluyla da elde edilebi­
leceğini ve korunabileceğini kabul etmiştir. Bu istisnalardan biri de SMK 6 3
hükmüdür. Bu hükümde, tescilsiz bir marka veya ticaret sırasında kullanılan
başka bir işaret üzerir.de markanın tescili için yapılan başvuru tarihinden (veya
markanın tescili için yapılan başvuruda belirtilen rüçhan tarihinden) önce kaza­
nılan hakkın sahibine de bu işaretin bir başkası adına tesciline itiraz etme hakkı
tanınarak işaret üzerır.cle ilk kullanma yoluyla haksız rekabet hükümlerine göre
kazanılan hak üstün tutulmuştur'24.

* Arkan, Ticari İşletme. 298. Yasaman, Marka Şerhi. 403.

122 Arkan. Marka 1,112.
Aynntılı bilgi için bkz Birinci Bölüm. II, A, 1.
*4 Arkan. Ticari İşletme. 299: Kaya, A.. Marka, 156
Karasu 197

SMK 6 3 hükmünde geçen "ticaret sırasında kullanılan bir başka işaret”

ibaresi., haksız rekabe: hükümleri dışında özel olarak korunmayan bütün işaret­
leri kapsar'26. Buna göre tescilsiz marka: tescilsiz işletme adı, tescilsiz ticaret
unvanı gibi ticaret hayatında kullanılan ve haksız rekabet hükümleri dışında
özel bir korumadan yararlanmayan işaretler ile alan adı gibi tescil edilmiş olsa
bile özel bir korumadan yararlanmayan her türlü tanıtma işareti bu hüküm an­
lamında işaret sayılır.

Ayrıca SMK 6 3 hükmü uyarınca maıka başvurusuna itiraz edilebilmesi

için., itiraza gerekçe gösterilen işaretin markasal olarak kullanılmış olması gere­
kir. Ancak bazı hallerde itiraza gerekçe gösterilen işaret doğrudan markasal
olarak kullanılmamakla birlikte markasal etki doğurabilmektedir. Örneğin taşı­
macılık otelcilik ve sağlık gibi bazı hizmet sektörlerinde ticaret unvanı veya
işletme adı olarak kullanılan işaretler markasal etki de doğurmaktadır. Bu du­
rumlarda da söz konusu işaret sahipleri, somaki marka başvurusunun kapsa­
mındaki mal veya hizmetlerinin de aynı veya benzer olması şartıyla marka baş­
vurusuna itiraz edebilir'26.

SMK 6 3 hükmü uyarınca bir marka başvurusuna itiraz edilebilmesi için

işaret üzerinde hak elde edilmiş olması da gerekir. İşaret üzerinde hak elde edil­
diğinin kabulü için, işaretin tanınmış hale gelmesi gerekli olmamakla birlikte,
ilgili piyasada belli seviyede bilinir olması gerekir, özellikle sadece dar bir
çevreyle sınırlı bir kullanım, itiraz hakkı kazanmak için yeterli değildir'27. Aksi­
nin kabulü, işareti ilk olarak kullanan kişiye sonraki maıka başvurusuna itiraz
etme hakkı tanıma anlamına gelir ki, bu kabul marka korumasının tescil ile elde
edileceği ilkesine aykırı olur. İşaretin kullanıldığı coğrafi sınırlar içerisindeki
öneminin ve ekonomik boyutunun tespiti için, kullanım süresi, yoğunluğu, işa­
retin ilgili çevTelerde bilinme oram gibi hususların birlikte değerlendirilmesi
gerekir.

Son olarak belirtelim ki, uygulamada, Türk Patent, başkasına ait daha ön­
ceden tescil edilmiş bir marka ile aynı veya benzer olduğu gerekçesiyle bir işa­
retin tescil talebini reddettiğinde, başvuru sahibi, SMK 6 3 anlamındaki öncelik
hakkına dayanarak başvuru konusu işaretin tescil edilmesi gerektiğini iddia
edebilmektedir. Ne var kı, SMK 6 3 anlamında bir öncelik hakkına sahip olan

Arkan. Marka 1.109. dipnot 172.

*5 Aynı yönde Bilge, Ticari Ad. 150.
'" Bilge, Ticari Ad, 166:11. HD. 06 01.2014. E. 2013/9923. K. 2014/39 (Bize Her Yer Trabzon).
195 Üçüncü Bölüm: Marka

kişi, bu hakkına dayanarak başka bir kişinin aynı veya benzer marka başıurusu-
na itiraz etme hakkına sahip olmakla birlikte, Türk PatentTn başvurunun reddi­
ne gerekçe gösterdiği eski tarihli markaları hükümsüz kılmadıkça, söz konusu
işaretin kendi adına tescil edilmesini talep edemez. Yargıtay da verdiği güncel
bir kararında benzer değerlendirmelerde bulunmuştur128.

4. Paris Sözleşmesi Anlamında Tanınmış Markalar

Paris Sözleşmesinin 1. mük. 6. maddesi bağlamındaki tanınmış markalar ile

aynı veya benzer nitelikteki marka başvuruları, aym veya benzer mal veya hiz­
metler bakımından itiraz üzerine reddedilir (SMK 6 4).

Bu hükümde yer alan nispi red nedeni mülga MarKHK’mn 7 1-i hükmünde
mutlak red nedeni olarak düzenlenmişti'25. Yeni hüküm içerik açısından da ön­
ceki düzenlemeden farklıdır. Önceki düzenleme "sahibi tarafından izin verilme­
yen Paris Sözleşmesinin 1. mükerrer 6. maddesine göre tanınmış markalar,
marka olarak tescil edilemez" şeklindeydi. Yeni düzenleme ise "Paris Sözleş­
mesinin 1. mükerrer 6. maddesi bağlamındaki tanınmış markalar ile aym veya
benzer nitelikteki marka tescil başvuruları, aynı veya benzer mal veya hizmetler
bakımından itiraz üzerine reddedilir" şeklindedir. Her ne kadar madde gerekçe­
sinde TRIPS ve .AB Marka Tüzüğüne uyumlu bir düzenleme yapıldığı belirtil­
miş ise de, Paris Sözleşmesi anlamında tanınmış markalara farklı mal veya hiz­
metler açısından Türkiye'de bir koruma imkanı tanınmamış olması nedeniyle
bir mumdan bahsedilemez. Zira .AB Marka Tüzüğünün nispi tescil engellerini
düzenleyen S. maddesinin 2. fıkrasında Paris Sözleşmesi anlamında tanınmış
markaların da: Birlik içerisinde tanınmış markalar gibi belirli koşullar çerçeve­
sinde'2C farklı mal veya hizmetler açısından da korunması gerektiği öngörülmüş­
tür'21. Benzer bir hüküm TRIPS 16 3'de de yer almaktadır.

5. Toplumda Belirli Bir Tanınmışlık Düzeyine Ulaşmış Markalar

Daha önceki bir tarihte tescil edilmiş veya başvurusu yapılmış bir marka­
nın, Türkiye'de ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle haksız bir yararın sağlana­
bileceği, itibarının zarar görebileceği veya ayırt edici karakterinin zedelenebıle-

'2S 11. HD. 25.03.2019. E. 2018/279. K. 2019/2166.

Bu hüküm de AYM tarafından iptal edilmiştir Bkz AYM. 27.05.2015 E. 2015-33. 2015/50-RG
02 06.2015. No: 29374.
" Bu koşullar şunlardır ( Markanın ününden haksız kazanç elde edilmesi ii) Markanın itibanna
zarar vermesi iii) Markanın ayırt edici karakterini zedelemesi.
'■' Çağlar. Sınai Mülkiyet. 143 vd.
Karasu 199

ceği hallerde, aynı ya da benzer markanın tescil başvurusu, haklı bir sebebe
dayanma hali saklı kalmak kaydıyla, başvurunun aynı, benzer veya farklı mal
veya hizmetlerde yapılmış olmasına bakılmaksızın önceki tarihli marka sahibi­
nin itirazı üzerine reddedilir (SMK 6 5).

Tanınmış maıka kavramı ne ulusal ne de uluslararası mevzuatta tanımlan­

mıştır. Zira tanınmıştık her somut olayda farklılık gösterebileceği gibi zamanla
da değişebilen bir olgudur. \VEPO Ortak Tavsiye Metni'ilde bu konuda aşağıda­
ki kriterler belirlenmiştir:

i) Toplumun ilgili kesiminde markanın bilinme veya tamuma derecesi,

ii) Markanın kullanıldığı süre, kapsam ve coğrafi alan,

iii) Markanın kullanıldığı mal veya hizmetlerle ilgili olmak üzere markanın
reklam ve tanıtımlarını ya da fuar veya sergilerde sunumlarını içeren pro­
mosyon faaliyetlerinin süresi, kapsamı ve coğrafi alanı,

iv) Markanın kullanımının ve tanınmışlığmm göstergesi niteliğinde olacak

şekildeki tescillerinin veya marka tescil başvurularının süresi ve coğrafi
al am,

v) Özellikle yetkili mercilerce markanın tanınmışhğına ilişkin verilen kararlar ol­

mak üzere, marka haklarının başarılı bir şekilde uygulandığını gösterir kayıtlar,

vi) Markaya atfedilen değer.

Bir markanın tanınmış olup olmadığına karar verilirken somut olayın özellik­
lerine göre yukarıdaki kriterlerden sadece biri veya birkaçı esas alınabileceği gibi
burada sayılanların dışında başkaca kriterler ve özellikle! de dikkate alınabilir.

Bir markanın tanınmış sayılması için Türkiye’nin her bölgesinde ve herkes­

çe tanınmış olması gerekli değildir. Zira bazı mal ve hizmetler toplumdaki her
kesimden tüketici grubuna hitap ederken, bazı mal veya lıizmetler özel bir tüke­
tici grubuna veya uzman bir tüketici grubuna hitap etmektedir. Bu nedenle mar­
kanın tanınma derecesinin tespitinde, markanın hitap ettiği toplumun ilgili ke­
sim esas alınmalıdır'22.

Her tanınmış marka aynı zamanda farklı mal ve hizmetlerde de korunur yö­
nündeki görüş hatalı okluğu gibi, hiçbir tanınmış marka, tanındığı sektör dışındaki

•32
Bkz. SMK 6 Madde Gerekçesi.
2C0 Üçüncü Bölüm: Marka

mal ve hizmetlerde korunmaz şeklindeki bir değerlendirme de yerinde değildir. Bu

noktada her somut olayda yapılacak değerlendirmede sonraki markanın tescilinin,
tanınmış markanın itibarından haksız yararlanmayı sağlamaya veya tanınmış mar­
kanın itibarına zarar vermeye ya da tanınmış markanın ayırt edici karakterini zede­
lemeye yol açıp açmadığı tespit edilmelidir. Yapılacak değerlendirmede dört önem­
li kriterin esas alınması gerektiği kanaatindeyiz: i) Karşılaştırmaya konu markalar
arasındaki benzerlik derecesi., ii) Tanınmış markanın özgünlük derecesi ", iii) Ta­
nınmış markanın tanınmışlık düzeyi, iv) Karşılaştırma konusu markalarm kapsa­
mındaki farklı mal ve hizmetlerin faiklılık derecesi. Özellikle bu
* marka çok özgün
ve çok tanınmış ise ve bu tanınmış markanın sadece benzeri değil de, tamamen
aynısı veya ayırt edilemeyecek derecede benzeri tescil edilmek isteniyorsa, tanınmış
olduğu sektörle tamamen ilgisiz mal ve hizmetlerde de korunmayı hak edebilir.
Örneğin dünyaca tanınmış “Adidas ” markasının sadece benzeri değil aynen taklit
edilerek gıda sektöründe tescil edilmek istenmesi halinde, markanın itibarından
haksız yararlanma veya tanınmış markanın itibarına zaıar verme ya da tanınmış
markanın ayırt edici karakterini zedeleme şartları gerçekleşir. Yargıtay, “İstikbal’’
markasının başka bir işletme taralından elektronik ürünleıde tescil edilmesi halinde,
“İstikbal’’ markasının tanınmışlığından haksız yararlanılacağına karar vermiştir'24.
Bu karar kanaatimizce yerindedir. Zira “İstikbal” markasının tanınmışlık düzeyi
çok yüksek olduğu gibi, markanın sadece benzeri değil aynısı tescil edilmek isten­
miştir. Buna karşılık Yargıtay, elektronik ürünler sektöründe tanınmış olan “Next”
markasına rağmen “Nexter” markasının 18 ve 25. sınıftaki giyim ürünlerinde tescil
edilebileceğine karar vermiştir125. Bu karar da yerındedır Zira “Next” markası ay­
nen taklit edilmemekte, markanın benzen tescil edilmek istenmektedir. Ayrıca
“Next” sözcüğü özgün bir sözcük olmadığı gibi, “Next” markası tanınmış olmakla
birlikte bu tanınmışlık yüksek düzeyde bir tanınmışlık değildir. Yine Yargıtay
"ADVANTAGE ” markası ile "GAP Avantaj" markası arasında benzerlik görmekle
birlikte "ADVANTAGE" markasının özgün olmaması ve markanın tanınma düzeyi­
nin de yüksek olmadığı gerekçesiyle faiklı mal ve hizmetlerde korunma şartlarının
oluşmadığına karar vermiştir125. Buna karşılık Yargıtay, başka bir kararında, “Pı-

'' Yargıtay, özgün olmayan zayıf markalardan haksız biçimde yarar sağlanmasının veya bu mar­
kaların reklam gücünden yararlanılmasının söz konusu olmadığını, bu nedenle bu marka sahip­
lerinin soz konusu aerekcelerle benzer marka başvurularına itiraz edemeyeceklerine karar ver­
miştir. Bkz. 11. HD. 01.06.2016. E 2015/1147. K 6023.
'24 11. HD. 23 06.2011. E. 2010/352. K. 2011/7625.
11. HD. 15.11.2011. E. 2009/13565. K.2011/15088.
25 11. HD. 11 04 2017. E 2015/14462 K. 2017/2034 (GAP Avantaj-ADVANTAGE).
Karasu 201

rar" sözcüğünün 3. sınıfta yer alan temizlik malzemelerinde bir başkası tarafından
tescil edilmesi halinde, süt ve süt ürünleri sektöründe tanınmış olan “Pınar” marka­
sının ayırt edici niteliğinin zarar göreceğine karar vermiştir'37. Kanaatimizce bu
karar yerinde değildir. Zira "Pzrar" sözcüğünün her ne kadar süt ve süt ürünlerinde
ayırt edici niteliği olsa da: bu sözcük çok sayıda işletme tarafından uzun süreden
beri farklı sektörlerde Tescilli olarak da kullanılmaktadır. Bu nedenle markanın te­
mizlik malzemelerinde kullanılması onun ayırt edici niteliğine zarar vermez.

Mülga MarKHK S 4 hükmünden farklı olarak SMK 6 5 hükmünde, tanın­

mış markanın aynısının veya benzerinin tescil başvurusunda haklı sebepler var­
sa, tanınmış marka sahibinin itirazının dikkate alınamayacağı ifade edilmiştir.
Doktrinde ileri sürüldüğü üzere, markanın itibarının zarar görmesine ya da ayırt
edici karakterinin zedelenmesine neden olacak bir tescil başvurusu yapan kişi­
nin, nasıl bir haklı sebep iddiasına dayanabileceğini ızalı etmek zordur138. İngil­
tere’de “Paco” “Paco Life in Colour” markalarının esas unsuru olan “Paco”
ibaresinin sonraki tarihli başvuru sahibinin ilk adı olduğu gerekçesiyle markada
yer alması haklı sebep olarak kabul edilmiştir".

6. Tescil Başvurusu Yapılan Markanın Başkasına Ait Kişi İsmini, Ticaret Unvanını,
Fotoğrafını, Telif Hakkını veya Herhangi Bir Sınai Mülkiyet Hakkını İçermesi

Tescil başvurusu yapılan markanın başkasına ait kışı ismini, ticaret unvanı­
nı, fotoğrafım, telif hakkım veya herhangi bir fikri mülkiyet hakkını'40 içermesi
halinde hak sahibinin itirazı üzerine başvuru reddedilir (SMK 6 6). Bu hükümde
yer alan işaretle kastedilen, SMK 6 3’teki işaretlerden farklı olarak tescil edil­
miş işaretlerdir. Uygulamada özellikle başkasına ait tescilli ticaret unvanının ve
işletme adımn marka olarak tescil edilmek istendiği sıklıkla görülmektedir. Ti­
caret unvanı ve işletme adı sahipleri, SMK 6 6’da öngörülen koşulların varlığı
halinde, aynı veya benzer sınıflarda markasal bir kullanım olup olmadığına
bakılmaksızın, başkaları tarafından yapılan marka başvurusuna itiraz edebilir.
Yargıtay da istikrar kazanmış kararlarında söz konusu hükmün uygulamasında
markasal kullanım şartının aranmayacağım belirtmiştir141. .Ancak tescilli ticaret

'37 11. HD. 07 04 2016. E. 2015/8986, K. 2016/3735.

Arkan. Ticari İşletme. 301.
" Bkz İmirlioğlu, 249.
'■ Söz konusu hükümde /er alan fikri mülkiyet hakkı, fikri ve sınai hakları kapsamaktadır. Bkz.
SMK Madde Gerekçes Sözgelimi. SMK'da tescilsiz tasarımlar da ayrı bir fikri mülkiyet hakkı
olarak kabul edildiğidir bu kapsamda değerlendirilecektir.
141 11. HD. 27 02.2006. E 2005/2014 E. K. 2006/1948.
202 Üçüncü Bölüm: Marka

unvanı ve işletme adına dayanılarak bir marka başvurusuna itiraz edilebilmesi

için., işletmenin faaliyet konusu ile marka olarak tescil edilmek istenen işaretin
kapsamındaki mal veya hizmetlerin aynı veya benzer olması gerekir'42.

7. Süresi İçinde Yenilenmeyen Ortak Marka ve Garanti Markasıyla Aynı veya

Benzer Markaların Tescil Edilmek İstenmesi

Ortak nıaıka ve garanti markası da diğer markalar gibi tescil başvurusunun ya­
pıldığı tarihten itibaren on yıllık koruma süresi bittikten sonra yenilenebilir. SMK
6 7 uyarınca, ortak markanın ve garanti markasının yenilenmeme sebebiyle koruma
süresinin sona ermesinden itibaren üç yıl içinde yapılan, ortak marka veya garanti
markasıyla aynı veya benzer olan ve aynı veya benzer mal veya hizmetleri içeren
marka başvurusu, önceki hak salıibınm itirazı üzerine reddedilir. Markadan doğan
hak yenileme yanında hükümsüzlük ve vazgeçme gibi başka nedenlerle de sona
erdiği halde, söz konusu hükümde, sadece süresinde yemlenmeyen ortak marka ve
garanti markalarının sahiplerine itiraz etme hakkı tanınmıştır. Mülga MarKHK
S 6rda ise, herhangi bir sona erme sebebinden bahsedilmediği için, hak salıibınm
kendi rızasıyla marka hakkından vazgeçmesi veya markanın hükümsüzlüğüne karar
verilmesi gibi başkaca sona erme sebeplerinde de itiraz hakkının olup olmadığı ko­
nusunda tereddüt oluşmuştur'42. Yem düzenleme ile bu tereddüt ortadan kalkmıştır.

8. Süresi İçinde Yenilenmeyen Markalarla Aynı veya Benzer Markaların Tescil

Edilmek İstenmesi

Tescilli markanın yenilenmeme sebebiyle koruma süresinin sona ermesin­

den itibaren iki yıl içinde yapılan, bu markayla aym veya benzer olan ve aym
veya benzer mal veya hizmetleri içeren marka başvurusu, önceki marka sahibi­
nin itirazı üzerine bu iki yıllık süre içinde markanın kullanılmış olması şartıyla
reddedilir (SMK 6 S).

Ortak ve garanti marka sahiplerine, bu markaların koruma süresinin sona

ermesinden itibaren üç yıl içinde yapılan başvurulara itiraz etme hakkı tamim­
ken, diğer marka sahiplerine iki yıl içinde itiraz etme hakkı tanınmıştır'*
44. Ayrı­
ca ortak marka ve garanti markası dışındaki markalatır, koruma süresinden son-

4 HGK. 12 12.2007. E. 2CO7/11-965 K. 2007/961.

44 Çağlar. Marka. 81.
Doktrinde bu farklılığın nedeni, ortak ve garanti markalarının diğer markalara nazaran çok sayı­
da işletme tarafından yaygın biçimde kullanılacağı ve dolayısıyla daha uzun süre akılda kalaca­
ğı düşüncesine dayand nlmıştır Bkz. Arkan, Ticari İşletme. 302. Aksi yönde Çağlar. Sınai Mül­
kiyet.'145
Karasu 203

ra korunabilmesi için kullanılmaya devam edilmesi gerekirken., ortak ve garanti

markalarında kullanım şartından bahsedilmemiştir. Kanaatimizce ortak ve ga­
ranti markaları dışındaki markalar için öngörülen markayı kullanma şartından
vazgeçilmelidir. Zııa bu ayrımın haklı bir gerekçesi yoktur145.

9. Kötü Niyetle Yapılan Marka Başvuruları

Kötü niyetli marka başvurusu, SMK 6 9 ve 25 1 maddelerinde hem bağımsız

bir nispi red nedeni hem de hükümsüzlük nedeni olarak açıkça düzenlenmiştir'45.
Ancak kanaatimizce kötü niyetin hiçbir şekilde korunmaması gerektiği ilkesi gere­
ği kötü niyetli başvurunun nispi red nedeni olarak değil mutlak red nedeni olarak
kabul edilmesi daha yerinde olurdu'4’. Nitekim 2015.2436 sayılı .AB Marka Yö­
nergesinin 4 2 maddesinde de kötü niyet mutlak ret nedenleri arasında sayılmıştır.

Marka sahibinin, markasını tescil ederken, markanın kullanılış amacı ve fonk­

siyonlarına aykırı bir şekilde, iyi niyetli üçüncü kişileri baskı altında tutma, onlara
şantaj yapma veya engelleme amacı gütmesi gibi hallerde, kötü niyetli marka tesci­
linden bahsedilir. Tescil başvurusunda bulunan kışının kötü niyetli olduğuna emare
teşkil edebilecek olgu ve olayların varlığı, kötü niyetli maıka başvurusunun kabulü
için yeterli sayılmaktadır. Buna karşılık başvuru sahıbinm, hakkını kötüye kullan­
ma niyeti taşıması veya başkalarım engelleme amacına salıip olması gibi sübjektif
durumlar kural olarak tespit edilmeye çalışılmamalıdır. Zaten kişinin içsel duru­
munu ifade eden sübjektif unsurlara doğrudan ulaşmak veya nüfuz etmek mümkün
değildir. .Ancak, somut olayda başvuru sahibinin içsel durumunu ifade eden bilme,
kast venıyet gibi hususların anlaşılabileceği veya ortaya çıkarılabileceğine dair
ciddi belirtilerin varlığı halinde, bunlar araştırılarak, kötü niyetli tescilin varlığı
sonucuna ulaşmada yardımcı unsur olarak kullanılabilir'41.

Yargıtay, tescil yoluyla sağlanan marka korumasının amacına aykırı biçim­

de kötüye kullanılması yoluyla başkasının markasından haksız olarak yararlan­
mayı ve gerçekte kullanılmayıp yedekleme, marka ticareti yapma amacına ya da
şantaja yönelik başvuruları kötü niyetli başvuru olarak kabul etmektedir'45.

"4= Aynı yönde Çağlar. Sınai Mülkiyet. 145 vd

45 Kötü niyetli marka baş.urusu mülga MarKHK döneminde de içtihat hukukunda bağımsız bir
hükümsüzlük nedeni 'kabul edilmekteydi. Bkz. HGK T. 16.07.2008. E 2008/11-501, K.
2008/507. Kötü niyetli marka başvuru ve tescilinde iptal ve hükümsüzlüğün kapsamı konusunda
ayrıntılı bilgi için bkz. Can. TFM 2015/1, 47 vd.
Karasu, Spekülasyon Markaları. 42: Aynı yönde bkz Arkan, Ticari İşletme 302. dpn. 3.
" Karasu, Spekülasyon Markaları. 30 vd.
'4S 11. HD. 12.06.2013. E. 2011/11371. K. 2013/12306; HGK. 16.07 2008. E. 2008/11-501. K. 2008/507.
204 Üçüncü Bölüm: Marka

Kanaatimizce iyi niyet asıl olduğundan, kötü niyet inandırıcı delillerle kanıt­
lanmadığı sürece marka başvurusunda bulunan kişi kural olarak iyi niyetli sayılma­
lıdır. Bu nedenle kötü niyetin varlığı her somut olayın ezellikleri dikkate alınarak
belirlenmelidir'50. Özellikle önceki markanın varlığı hakkındakı mevcut veya muh­
temel bilgi ve markalar arasında iltibas oluşması, tek başına başvurunun kötü niyetli
olduğunu kanıtlamaz'5'. Ayrıca önceki markanın özgün olmaması ve sonraki mar­
kalını önceki markanın avuen taklidi değil de benzeri oiduğu durumlarda, önceki
marka tanınmış olsa bile kural olarak kötü niyetten bahsedilemez. Buna karşılık
başkası adına tescil edilmiş herhangi bu anlamı olmayan özgün işaretlerin avuisinin
başkası tarafından marka olarak tescil edilmek istenmesi halinde kural olarak kötü
152. Kötü niyetli marka tescili, uygulamada özellikle
niyetin varlığı kabul edilmelidir*
vurt dışındaki teşebbüslerin markalarının Türkiye'deki tek yetkili satıcıları veya
temsilcileri taralından marka olarak tescil edilmesi halinde söz konusu olur'53.

VI. TESCİL

A. Başvuru
Marka tescil başvurusu, SMK ll'de gösterilen belgelerle birlikte Türk Pa­
tente yapılır'54. Madrid Protokolü kapsamında yapılan uluslararası başvurular
Türk Patente yapılmış başvuruyla aym sonuçları doğuıur (SMK 14 1).

Başvuruya konu mal ve hizmetler, Nis Anlaşmasına göre sınıflandırılır

(SMK 11/3).
Mülga MarKHK 23 1-h’de, başvuruda verilmesi gereken belgeler arasında
başvuru sahibinin ticaretle uğraştığım gösterir belge de sayılmış iken, SMK 11 T de
bu belgeye yer verilmemiştir. Bu düzenleme ile birlikte bir markanın ileride kulla­
nılmak üzere tescil ettirilip ettirilmeyeceği konusundaki tartışmalar da sona ermiştir.

8. Başvurunun İncelenmesi
Yapılan başvuru, öncelikle şekli açıdan incelenir. Şekli açıdan eksikliğin
bulunmadığına karar verilirse başvuru, alındığı tarih, saat ve dakika itibariyle

Bu konuda emsal yargı kararları için bkz Karasu, Spekülasyon Markaları. 24.
Aynı yönde 11. HD. 12.05.2013, E. 2011/11371. K 2013/12306; HGK. 16.7.2008. E. 2008/11-501. K.
2008/5-07: ABAD Chocoade fabriken Lindt&Franz Hauzwith GmbH C-520/07: EUIPO 4. Temyiz Ku­
rulu Funke Kunstaffe GrrbH v Astral Property Pty- Ltd Case R 1621/2996-4 21 December2009.
152 11. HD. 25 04 2016. E. 2015/10203. K 2016/46-38.
53 11. HD. -36.02.2017. E. 2315/12536. K. 2017/532; 11. HD. 05.06.2017. E. 2016/585, K. 2017/338.
=4 Kimlerin marka başvurusu yapmaya hakkı olduğu konusunda bkz. Birinci Bölüm. V. D. 2
Karasu 205

kesinleşir. Şekli eksikliğin olduğuna karar verilmesi halinde ise, eksikliğin gide­
rilmesi için iki aylık sûre verilir. Bu süre içinde de eksiklik giderilmezse: başvu­
ru işlemden kaldırılır (SNIK 15).

SMK 11 1-a), b): c) ve ç) bentlerine ilişkin eksiklik bulunması halinde:

başvuru tarihi, eksikliğin giderildiği tarih, saat ve dakika itibarıyla kesinleşir.
11 1-d), e) ve f) bentlerine ilişkin eksiklikler ise başvuru tarihinin kesinleşmesi­
ni etkilemez (SMK 15/2). Buna göre, başvuru formunun, marka örneğinin, baş­
vuruya konu mal veya hizmetlerin listesinin ve başvuru ücretinin ödendiğini
gösterir bilginin eksik olması halinde, başvuru eksikliğin giderildiği tarihte ke­
sinleşir. Buna karşılık, ortak marka veya garanti markaya ilişkin teknik şartna­
menin, rüçhan hakkı talep ücretinin ödendiğini gösterir bilginin ve harflerin
Latin alfabesindeki karşılığının eksik olması, başvuru tarihinin kesinleşmesini
etkilemez.

Başvurunun şekli yönden eksikliği bulunmadığına karar verilmesinden son­

ra esasa ilişkin incelemeye geçilir. Bu kapsamda SMK 5’te öngörülen mutlak
red nedenleri bakımından bir aykırılık olup olmadığı incelenir. Bu inceleme
sonucunda, başvurunun, başvuru kapsamındaki mal veya hizmetlerin bir kısmı
ya da tamamı için tescil edilemeyeceği sonucuna varılırsa başvuru bu mal veya
hizmetler bakımından reddedilir (SMK 16 1).

Şekli ve mutlak red nedenleri yönünden yapılan inceleme sonucunda bütün

şartları taşıdığına karar verilen başvuru, Resmi Marka Bülteninde yayımlanır
(SMK 16/2).

C. Başvurunun Yayımlanmasına Karşı İleri Sürülen Görüşler ve İtirazlar

Yukarıda izah edildiği üzere, şekli ve mutlak red nedenleri yönünden yapı­
lan inceleme sonucunda bütün şartları taşıdığına karar verilen başvuru, bültende
yayımlanır (SMK 16 2). Ancak başvurunun yayımlanmış olması, başvuru hak­
kında nihai karar verildiği anlamına gelmez. Zira başvurunun yayımlanmasın­
dan sonra, üçüncü kişiler mutlak red nedenlerimi! bulunduğu konusunda görüş
bildirebilir. Ayrıca ilgili kişiler de başvurunun mutlak ve nispi red nedenlerin­
den bir veya birkaçıma bulunduğunu gerekçe göstererek başvuruya itiraz edebi­
lir. Başvurunun yayımlanması konusunda herkesin görüş bildirme hakkı bulun­
makla birlikte, her görüş bildirenin başvurunun yayunlanmasına itiraz etme
hakkı bulunmamaktadır. İtiraz hakkı sadece i'igiîi kişilere tanınmıştır (SMK
18/1).
205 Üçüncü Bölüm: Marka

1. Üçüncü Kişi Görüşü

Üçüncü kişilerin görüşleri konusunda SMK, mülga MarKHK'dan iki hu­

susta farklı hükümler içermektedir. Mülga MarKHK 34’de, kimlerin görüş bil­
direbilecekleri sayma yoluyla belirtilmiş idi'"’. SMK 17.1 ise sayılan bu kişiler
yerine “herkes” sözcüğünü kullanmıştır. Ayrıca SMK 17 l’de üçüncü kişilerin
SMK 5 1-ç bendi konusunda görüş bıldiremeyecekler: öngörülmüştür. Zira bu
bend., sadece önceki hak sahiplerini ilgilendiren bir red nedenidir.

Üçüncü kişiler, mutlak red nedenleri konusunda Türk Patentin başvuruvu tek­
rar incelemesini sağlasalar da, Türk Patent nezdinde yapılan işlemlerin tarafı olma­
dıklarından, görüşlerin dikkate alınmaması halinde dava açamazlar (SMK 17).

2. Başvuruya İtiraz

o. Genel Olarak

Öncelikle vurgulamak gerekir ki; SMK, mülga MarKHK'den farklı olarak

marka başvurusunun yayımlanmasına yapılacak itiraz ile başvurunun reddi veya
kabulü konusunda Türk Patent tarafından alınan kararlara karşı yapılacak itirazı
ayrı ayn düzenlemiştir. Yayma itiraz konusu SMK 18 ve 19. maddelerinde düzen­
lenirken, karara itiraz SMK 20. ve 21. maddelerinde düzenlenmiştir. Böylece bu
konuda ortaya çıkabilecek muhtemel karışıklıkların önüne geçilmesi amaçlanmış­
tır. Aynı amaçla biz de burada sadece yayına itiraz konusunu inceleyeceğiz. Ka­
rara itiraz konusu ise aşağıda (Üçüncü Bölümü, VI, D) incelenecektir.

SMK İS 1 hükmüne göre, ilgililer bir başvurunun 5 veya 6. maddelere göre

tescil edilmemesi gerektiğine ilişkin itirazlarını başvurunun yayımından itibaren ıkı
ay içinde Türk Patente yapmak zorundadır'". İtiraz, yazılı ve gerekçeli olarak yapı­
lır. İtiraz gerekçelerinin ıkı ay içinde sunulmaması halinde itiraz yapılmamış sayılır.
İtirazın incelenmesi için itiraz süresi içinde ücretin ödenmesi ve avıu süre içinde
ücretin ödendiğine ilişkin bilginin de Türk Patente sunulması gerekir.

b. Kullanım Kanıtı

İtirazlarla ilgili yapılan inceleme konusunda SMK’da mülga MarKHK'de

yer almayan çok önemli bir düzenleme yapılmıştır. SMK 19 2’de beş yıldan

" Mülga MarKHK 34 de tu hususta şu ifadeler yer almaktaydı: ’Afe/fla başvurusunun yayınından
sonra, herhangi bir gerçek veya tüzel kişi veya herhangi bir grup veya hizmetleri temin edenler,
üreticiler veya imalatçıları temsil eden bir organ, tacir veya tükettiler, 7 nci maddeye gere, mar­
kanın tescil için yeterli nitelikleri taşımadığını belirten yazılı görüş'erini Enstitüye sunabilir. ...”
" Bu süre mülga MarKHKda üç ay olarak düzenlenmişti.
Karasu 207

clâha uzun süredir tescilli markalara dayalı yapılan itirazlarda, itiraz gerekçesi
markaların kullanıldığının ispat edilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Söz konusu
hüküm uyarınca, SMK 6 1 kapsamında yapılan itirazlarda, başvuru sahibinin
talebi üzerine, itiraz sahibinden, itiraza konu baş\-urunun başvuru veya rüçhan
tarihinden önceki beş yıllık süre içinde itiraz gerekçesi markasını itirazına daya­
nak gösterdiği mal veya hizmetler bakımından Türkiye’de ciddi biçimde kul­
lanmakta olduğuna ya da kullanmamaya dair haklı sebepleri olduğuna ilişkin
delil sunması talep edilir. Kullanım ispatının talep edilebilmesi için itiraza ge­
rekçe olarak gösterilen markanın itiraza konu baş\-urur.un, başvuru veya rüçhan
tarihinde Türkiye’de en az beş yıldır tescilli olması gerekir. İtiraz gerekçesi
markanın, tescil kapsamındaki mal veya hizmetlerin sadece bir kısmı için kulla­
nıldığının ispatlanması halinde itiraz, sadece kullanımı ispatlanan mal veya
hizmetler esas alınarak incelenir.

Bu düzenleme ile tescilli markalarm piyasada etkin şekilde kullanılmasının

sağlanması ve yayma itiraz müessesesıniıı gereksiz ve kötü niyetli bir şekilde
kullanılmasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır ". Zira ülkemizde binlerce mar­
kanın 45 sınıfın tamamında, dolayısıyla hiçbir zaman kullanılması düşünülme­
yen mal ve hizmetler için de tescil edildiği ve maıka sicilinin adeta bir marka
çöplüğüne dönüştürüldüğü bilinen bir gerçektir. Kanaatimizce bu düzenleme
maıka sicilindeki bu aşırı kirlenmeyi temizlemeye ve kötü niyetle yapılan itiraz­
ları önlemeye önemli bir katkı sağlayacaktır.

Türk Patent, SMK 19’da düzenlenen kullanımın ispatı konusunda Türk Pa­
tent uygulamalarına esas olacak kriterleri belirlemek amacıyla bir kullanım
ispatı kılavuzu hazırlanmıştır. Kılavuza göre, kullanım ispatı talebi, itiraza
ilişkin baş\ııru sahibine karşı görüş sunması için verilen bir aylık süre içerisinde
yapılmalıdır. Kullanım ispatı talebi, Mİ 16 kodlu Karşı Görüş Bildirme For­
mumda ilgili alanların doldurulması ile gerçekleştirilir. Kullanım ispatı talebi­
nin açık, net ve koşulsuz olarak yapılması ve kullanımı ispatlanması talep edilen
markaların tescil numaralarının açıkça belirtilmesi gerekir.

Kullanım kanıtını düzenleyen SMK 19 2 hükmü sadece SMK 6 1 kapsamın­

da yapılan itirazlara atıf yaptığından, Türk Patent SMK 5 1-ç hükmü kapsamında
yapmış olduğu değerlendirme sonucunda bir maıka baş;-urusunu, aynı veya ayırt

= Bkz SMK Madde Gerekçesi, m. 19.

"Bkz http:/Av»vw.tufkpatent gov.tr/TurkPatent/resources/temp.'C6BC31D4-EDDC-411A-9E47-
332F344827F6.pdf (Son erişim: 25.03.2017).
205 Üçüncü Bölüm: Marka

edilemeyecek derecede benzer bir markaya dayanarak reddetmeden önce., redde

dayanak gösterdiği marka sahiplerinden kullanım kanıtı talep edemez. Ancak
nispi red nedeni olarak düzenlenen SMK 6 1 kapsamında bir marka baş\ıırusuna
itiraz eden önceki marka sahıbi: başvuru konusu markaya benzer olan markasına
dayanabileceği gibi tamamen aynı veya ayırt edilemeyecek derecede benzer mar­
kasına da dayanabileceğinden, bu aşamada başvuru salıibınm istemesi halinde
Türk Patent, kullanım kanıtını itiraza gerekçe gösterilen aynı veya ayırt edileme­
yecek derecedeki benzer marka sahiplerinden de talep etmek zorundadır. Her ne
kadar Türk Patent, aynı ya da ayırt edilemeyecek derecede benzer yeni marka
başvurularuu kendiliğinden reddetme yetkisine sahip olsa da, hatalı bir değerlen­
dirme sonucu reddetmemiş olabilir. Ayrıca kullanım kanıtı konusunu düzenleyen
SMK 19 2?de aynı veya ayırt edilemeyecek derecede benzer markalar ile benzer
markalar arasında bir ayrım yapılmadığı gibi, itiraz aşamasında böyle bir ayrım
yapmanın hiçbir haklı gerekçesi de bulunmamaktadır.

Kanaatimizce tanınmış bir markaya dayanılarak SMK 6 1 kapsamında ya­

pılan itirazlarda da başvuru sahibi, kullanım kanıtı talebinde bulunabilir. Zira
SMK 19 2:de tanınmış markaları istisna tutan bir düzenleme bulunmamaktadır.
Ayrıca tanınmış markalarm da kullanılmayan mal veya hizmetler bakımından
iptaline karar verilebildiğine göre ", bu markalara dayanılarak SMK 6 1 kapsa­
mında yapılan itirazlarda da kullanılmayan mal ve hizmetler açısından kullanım
ispatı talep edilebilmelidir. .Ancak tanınmış marka sahibi, marka başvurusuna
SMK 6 1 kapsamında değil de, SMK 6 5 kapsamında itiraz etmiş ise, kendisin­
den kullanım kanıtı talep edilemez. Zira kullanım kanıtım düzenleyen SMK
19 2 hükmü sadece SMK 6 1 kapsamında yapılan itirazlara atıf yapmıştır.

Kullanım ispatı ancak yayıma itiraz sürecinde baş\ııru sahibinin talebi üzeri­
ne gerçekleşebilir. Başvuru sahibi yayıma itiraz aşamasında kullanım ispatı tale­
binde bulunmamış ise artık YİDK tarafından yapılan itiraz incelemesi sürecinde
talepte bulunamaz.'€:

Kullanım kanıtı savunması Türk Patent nezdindeki itiraz aşamasında istene­

bileceği gibi, açılan hükümsüzlük ve marka hakkına tecavüz davalarında da iste­
nebilir (SMK 25.7, 29 2). Bu nedenle bir markayı tescil ettirip de beş yıl boyunca

" Bu konuda bkz. HGK. E. 2010/11-695. K 2011/47 K.: Kaya, A. Marka, 23 Bilgili, Kullanılma
Zorunluluğu. 42: Sert 13 vd.: Özkök. 97 vd
" Bkz Kullanım İspatı Klavuzu ıhttps://wwwturkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/
B4609CED-66A9-4096-A33A-DA99A1A0DE04 pdfı Sen erişim: 28.07.2018.
Karasu 20=

ciddi şekilde kullandığını ispatlayamayan kişinin bu markaya dayanarak açacağı

hükümsüzlük ve maıka hakkına teca\üz davaları da reddedilecektir.

SMK’nın Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 29. maddesine uygun olarak

başvuru sahibi tarafından talepte bulunulması halinde Türk Patent itiraz gerekçesi
markanın itiraza dayanak gösterilen mal veya hizmetler bakımından Türkiye’de
ciddi biçimde kullanmakta olduğuna ya da kullanmamaya dair haklı sebepleri
olduğuna ilişkin delil sunması için itiraz sahibine bir aylık süre verir.

Kullanımın ispatı amacıyla sunulabilek delillerin başında faturalar gelmekte­

dir. Zııa faturalar resmi evrak sayıldığı gibi, doğrudan ticari faaliyeti işaret etmek­
tedir. Özellikle faturların üzerinde yer alan tarih mal veya hizmet ve bunlara
ilişkin tutarlar kullanım ispatım kolaylaştırmaktadır. Buna karşılık katalog, fiyat
listesi ve ürün kodları tek başlarına markanın ticari hayata konu olup olmadığını
ya da hangi emtialar için kullanıldığını kesin olarak ispat etmediklerinden tek
başlarına kullanımı kanıtlamya yeterli değidir. .Ancak katalog, fiyat listesi ve ürün
kodu açıklamaları; markasal kullanımı ve bu kullanımın hangi emtiaya dair oldu­
ğunu açıklayan yardımcı deliller olarak kullanılabır. Özellikle tarilı bilgisine sahip
kataloglar ve ürün listeleri kullanımın ispatım kuvvetlendirecektir'5‘.

Ürün ve ambalaj görsellen ile hizmetlerin sunumuna ve mal hizmetin satış

yerine ilişkin fiziki oıtam ve tabela gibi görseller de kullanımın ispatına ilişkin
sunulacak önemli debilerdendir. Özellikle ambalajların zaman içerisindeki deği­
şimim de gösterecek şekilde görseller sunulması markanın kullanımını ispatlamak
açısından çok önemlidir.

Reklam, tanıtım ve promosyon çalışmaları ve bu çalışmalara ilişkin harcama­

lar; kullanım ispatı sunulan markaya yapılan yatırımın bir göstergesidir. Markanın
üzerinde kullanıldığı inal ve veya hizmetin pazar payı ve markanın bilinirliğine
ilişkin yapılmış kamuovu veya pazar araştırmaları da kullanım ispatında dikkate
alınacak delillerdendir.

Markayı taşıyan mal veya hizmete ilişkin alınmış belgeler ve ödüller (TSE,
ISO vb. kalite belgelen, kalite ödülü, çevre ödülü, mavi bayrak vs.) destekleyici
nitelikte deliller olarak kabul edilir162.6

6 Kullanım İspatı Kavuzu (https ://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/iempu'

B4609CED-66A9-4096.A33ArDA99A1A0OE04.pdf) Sen erişim: 28.07.2018.
(https://www.turkpaterrt.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/B4609CED-66A9-4096-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28 07.2018.
210 Üçüncü Bölüm: Marka

İnternet üzerinden satış yapılması halinde marka ve mal hizmet bağlantısının açık
şekilde kurulması şartıyla ilgili web sitesinin görsellen de delil olarak kabul edilir.

Markanın kullanıldığını ispatlamak üzere sunulacak delillerin, marka sahibi

ya da onun izniyle üçüncü kişiler tarafından, temel işlevine uygun olarak, ayırt
edici karakterııu değiştirmeyecek şekilde ve ciddi (gerçek) biçimde kullanıldığım
göstermesi gerekir.

Mülga 556 sayılı KHK’nın kullanma zorunluluğunu düzenleyen m. 14 hük­

münde markanın kullanımının ciddi olmasına ilişkin bir düzenleme yer almaz­
ken", SMK 9’da kullanımın ciddi olması gerektiğinden bahsedilmiştir. Doktrinde
“ciddi kullanım ” kabamı, markanın işlevlerine uygun bir şekilde yarar elde ede­
cek, yani markanın malm veya hizmetin piyasada tanınmasını ve diğer işletmelerin
mal veya hizmetlerinden ayrılmasını sağlayacak şekilde ve yoğunlukta, piyasada
veya piyasaya hitap eden, piyasayı etkileyen yerlerde kullanılması şeklinde tanım­
lanmıştır's’\ Kanaatimizce kullanımın ciddi olup olmadığı, kullanımın türü, süresi,
kapsamı ve coğrafi alanı gibi objektif kriterler dikkate alınarak her somut olayda
değerlendirilmelidir. Bir kullanımın ciddi kullanım olarak kabul edilebilmesi için
kullanım miktarının her zaman yüksek olması gerekmez. İlgili piyasa, inceleme
konusu mal ve hizmetlerin özelliklerine bağlı olarak çok az miktarda kullanım da
ciddi kullanım için yeterli sayılabilir. Örneğin 1000 adet gofret satışı gıda sektö­
ründe ticari bir konum elde edebilmek, bu kontunu sürdürebilmek veya en azın­
dan ticari bir etki oluşturmak için yeterli olmazken, 2 yıl içinde bir adet uçak
satışı hava aracı sektöründe ciddi kullanımın ispatı için yeterli görülebilir165.

Markanın kullanıldığının kabulü için markanın tescil edildiği şekliyle kulla­

nılması zorunlu değildir. SMK 9 2’ye göre, markanın ayırt edici karakteri değişti­
rilmeden farklı unsurlarla kullanılması da markayı kullanma kabul edilir. Burada
önemli olan bu farklılığın markayla ilgili çevrelerce nasıl algılandığıdır. Bu çevreler
bu farklılığı önemli bir farklılık olarak değerlendirmıyorsa, markanın ayırt edici
karakterinin değişmediği kabul edilir. Örneğin markayı oluşturan karakterlerde
yapılacak bazı ekleme veya çıkarmalar ya da basit bir motifin değiştirilmesi, küçük
harfle yazılan bir markanın büyük harfle yazılması, işarete malı veya hizmeti tanım-

” Ancak mülga MarKHKda kullanımın ciddi olmasına ilişkin açık bir hüküm yer almasa da.
doktrinde ve Yargıtay'ın istikrar kazanmış kararlarında kullanımın ciddi olması gerektiği kabul
edilmekteydi. Bu konuda bkz Karaca. 39 vd.
s4 Tekinalp. Fikri Mülkiyet 436.
" (https /MwA1.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/B4o09CED-66A9-4096-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28 07.2018.
Karasu 211

layıcı bazı ibarelerin eklenmesi, tescil edildiği renk dışında başka bir renk ile kulla­
nılması gibi kullanımlar markanın tescil edildiği şekilde kullanım sayılır.”

Markanın tescilli halı ile kullanım halinin ne derece örtüştüğü değerlendirmesi

yapılırken, markanın ayırt edici unsurunun ne olduğu, tıcaıi hayatın gerekleri ve ilgili
tüketici kesimi gibi değişkenler bir bütün olarak değerlendirilir. Bu noktada vurgu­
lamak gerekir ki, markanın ayırt edici karakteri ile markada yapılan değişikliklerin
etkisi arasında karşılıklı bağımlılık vardır. Yüksek ayırt ecici karaktere sahip marka­
lar düşük ayırt edici markalara göre değişikliklerden daha az etkilenil-. Bu nedenle
düşük ayırt edici niteliğe sahip markalarda, ilave unsur eklemek veya markadan bazı
unsurları çıkannak, markanın ayırt edici karakterini dalıa çok etkileyebilir.s'

556 sayılı KHK’dan farklı olarak SMK5 da58 markanın vnrt içinde kulla­
nılması gerektiği açıkça ifade edilmiştir. Bu nedenle sadece yurt dışındaki kul­
lanım yeterli değildir. Bununla birlikte 6769 sayılı SMK’nın “Markanın Kulla-
nılması” başlıklı 9. maddesinin ikinci fıkrasının b) bendinde “Afor&sttH sadece
ihraca: amacıyla mal veya ambalajlarında kullanılması ” da bu madde anlamın­
da kullanım olarak kabul edilmiştir. Ayrıca gümrük hattı dışında kalan serbest
bölgelerdeki marka kullanımı da geçerli kullanım kabul edilmelidir. Zira 32İS
sayılı Kanunla kurulan serbest bölgeler, Türkiye’nin gümrük hattı dışında sa­
yılmakla birlikte, siyasi sınırlarımız içinde yer almaktadır'".

İtiraz sahibinin, itiraz gerekçesi markasını kullanmaması haklı sebeplere daya­

nıyorsa, itiraz gerekçesi markanın kullanıldığının ispatı gerekli değidir (SMK m.
19 2). Kullanımın ispatlanması gereken süre başvurudan önceki 5 yıl olduğundan
kullanmamaya ilişkin haklı nedenin de bu 5 yıllık süre içerisinde gerçekleşmesi
gerekmektedir. Haklı sebep, markanın kullanılmamasının marka sahibinin kusurlu
davranışlarından değil de, fiili veya hukuki engellerden kaynaklandığı hallerde söz
konusu olur. Örneğin üretimin yetkili makamlarca alınan önlemler sonucunda dur­
ması, savaş, doğal afet gibi marka sahibinin kontrolü dışında gerçekleşen olayların
yol açtığı engeller haklı sebep sayılır"0. Marka sahibinin malı durumunun bozulma-

(https://MW.turkpatentgov.tr/TURKPATENT/resources/temp/B4609CED-66A9-4096-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28 07.2018.
'e (https://AWA,.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/B48C'9CED-66A9-4098-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28 07.2018.
188 SMK m 9/1.
85 (https://AWA,.turkpatent.gov.tr/njRKPATENT/resources/temp’'B4o'j9CED-66A9-40&8-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28.07.2018.
' Bozer/Göle. Ticari İşletme, 248.
212 Üçüncü Bölüm: Marka

sı markanın kullanılmaması açısından haklı neden oluşturmadığı gibi: marka sahi­

binin iflası da kural olarak haklı neden olarak kabul edilmez. Zira iflas aşamasın­
da söz konusu markanın hasılat kirasına verilmesi veya lisans sözleşmesine konu
olması gibi yöntemler marifetiyle kullanımı mümkündür"'.

Şekil 26: Kullanım Kanıtı

171
(https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/B4609CED-66A9-4096-A33A-
DA99A1A0DE04.pdf) Son erişim: 28 07.2018.
Karasu 213

D. Karara İtiraz

SMK 20 uyarınca, Türk Patent tarafından alman kararlardan zarar gören ta­
raflar.. karara karşı, kararın bildirim tarihinden itibaren iki ay içinde yazılı ve
gerekçeli olarak Türk Patente itiraz edebilir. İtirazlar, YİDK tarafından incele­
nir (SMK 2 1-f, SMK 21). İtiraz gerekçelerinin bu süre içinde sunulmaması
halinde itiraz yapılmamış sayılır. İtirazın incelenmesi için itiraz süresi içinde
ücretin ödenmesi ve aynı süre içinde ücretin ödendiğine ilişkin bilginin Türk
Patente sunulması zorunludur. İtiraz süresinden sonra itiraz gerekçelen değiş­
tirilemez ve yeni gerekçeler eklenemez.

YİDK, taraflardan itirazlara ilişkin görüşlerini süresi içinde bildirmelerini

ister. Türk Patent gerekli gördüğü takdirde taraflardan ek bilgi ve belge sunma­
larını isteyebilir. YÎEK, itiraz hakkında yapacağı inceleme ve değerlendirme
sonucunda Türk Patentin nihai kararını verir. (SMK 21).

SMK’da marka başvurularının yayımlanmasına karşı yapılan itirazlar ile

başvuru hakkında Türk Patent tarafından verilen kararlara karşı yapılan iti­
razlar konusunda uzlaşma imkanı da getirilmiştir (SMK 19 4, 21 3). Bu hü­
kümlere göre Türk Patent gerekli görmesi halinde tarafları uzlaşmaya teşvik
edebilir. Uzlaşma ile ilgili hususlarda 07.06.2012 tarihli ve 6325 sayılı Hu­
kuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu hükümleri uygulanır. Tarafla­
rın uzlaşmak istemeleri ve arabulucuya başvuracaklarını birlikte Türk Pa­
tent’e bildirmeleri halinde itiraz incelemesi üç ay ertelenir. Ayrıca bu süre
içinde tarafların birlikte talepte bulunması halinde, süre üç aya kadar uzatı­
labilir. Tarafların arabuluculuk sürecinde anlaşması halinde, taraflarca dü­
zenlenen ve 6325 sayılı Kanuna göre ilam niteliği kazanan tutanağın Türk
Patent’e verilmesiyle başvuruya ilişkin işlemler uzlaşma sonucuna uygun
şekilde devam ettirilir. Bu süre içinde tutanağın teslim edilmemesi veya
tarafların anlaşmaya varamaması halinde Türk Patent itiraz incelemesini
kaldığı yerden devam ettirir (SMKY 32).
 214 Üçüncü Bölüm: Marka

Şekil 27: Marka Tescil Prosedürü

Süresinde gide­ Başvuru

rilmezse başvuru
işlemden kaldırılır
V
Şekli İnceleme
Eksiklik varsa 2
aylık süre verilir
Eksiklik yoksa
giderilirse

V__________
Herkes mutlak Esas İnceleme
red nedenleri Mutlak Red Nedenleri
bakımından bakımından
üçüncü kişi
görüşü sunabi­

r
lir YAfIN KISMI YAYIN
ZZ---------------------
Yayaılaran kısmı Reddedlen kısmı
bakımından bakımından Baş. sahibi kararın
bildiriminden itiba­
İlgililer 2 ay içerisin­ ren 2 ay içinde kara-
de nisbi red neden­
leri bakımından
İtiraz
Yayına yayına itiraz edebilir.
kabul Kısmı Kabul Reddedi­
itiraz Kabul edilen İtiraz
kabul 3Z kısım
len kısım
red
Kısmi Kabul

X
Başvuru
Kabul edr
Yayına
itiraz red
“T
YİDK'nın
kısmi kabul
kararı verme-
en kısım
sahibi si hainde her Kararın iptali için
içerisiı iki ta-af dava başvuru sahibi 2 ay
tiraz sahibi 2 açabilir içerisinde dava
Kurula
ay içerisinde yoluna gidebilir
gidebilir

z
YİDK’ya başvuru
YİDK'nın Kısmi
Kurula gidebilir

YÎDK itirazın YÎDK itirazın kabu­

kabul kararı kabulüne Kurula başvu­ lüne karar verirse
yapılmazsa red
vermesi Talin­ karar verirse ru yapı mazsa marka başvurusu
kararı kesinleşir
de her iki taraf reddedilir. Karara
başvuru müddet
dava açabilir karşı dava açılabilir
olur
TESCİL

• İki taraflı işlemlerde bir taraf yayına itiraz etmiş ya da Kurul nezdince itiraz yapmışsa diğer tarafa
görüş sunmak üzere 1 aylık süre verilir.
Karasu 215

E. Uluslararası Tescil

Türkiye’de tescil edilen bir marka kural olarak sadece Türkiye’de korundu­
ğundan.. markasının yurt dışında da korunmasını isteyen kişiler ilgili ülkelerde
de markalarını tescil ettirmek zorundadır. Ancak uluslararası bazı anlaşmalar
sayesinde markanın korunma istenilen her ülkenin yetkili ofisine ayrı ayrı tescil
edilme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ülkemizde de uygulanan Madrid Proto­
kolüne göre, marka sahipleri İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunan WIPO nez­
dinde yapacakları bir başvuru ile birden çok ülkede markasını tescil ettirebilir.
Ancak Madrid Protokolüne göre uluslararası marka tescilinin sağlanabilmesi
için öncelikle markanın Türkiye'de tescil edilmiş veya tescil baş\-urusunun ya­
pılmış olması gerekmektedir. Başvuruda maıka korumasının istendiği ülkeler de
açıkça belirtilir. Madrid Protokolü sadece baş\ıırud2 kolaylık sağladığından
maıka.. ilgili ülkelerin hukuku çerçevesinde tescil edilir ve korunur.

Madrid Protokolüne göre yapılan uluslararası marka başvuruları, menşe ül­

kedeki baş\-uru ya da tescillere dayandığından., uluslararası marka tescili beş yıl
süreyle yerel başvuru ya da tescile bağımlı kalır. Eğer kök başvuru veya tescil,
anılan süre içinde iptal edilir veya hükümsüz kılınırsa buna bağlı uluslararası
tesciller de düşer. Uluslararası tescil tarihinden itibaren beş yıllık sürenin biti­
minden sonra, uluslararası marka yerel başvuru ya da tescilden itibaren bağmı­
şız hale gelir.

Madrid Protokolünden farklı olarak .AB Marka Sistemi sadece AB’ye üye
ülkeleri kapsayan bir marka tescil sistemidir. Birlik markası ile tek bir dilde tek
bir başıııru ile yirmi sekiz .AB ülkesinde maıka tescil: yaptırmak mümkündür.
Madrid Protokolünün aksine, Birlik markasının Birlik ülkelerinin birinde redde­
dilmesi halinde tüm Birlik ülkelerinde reddedilmiş sayılır.

F. YİDK Kararlarının İptali Davası

Bkz. Onbirinci Bölüm, II. A.

VII. HAKKIN KAPSAMI VE SINIRLARI

A. Tescilin Marka Sahioine Sağladığı Münhasır Hak ve Sınırları

1. Münhasır Hak

SMK ile marka sahibine sağlanan koruma kural olarak tescil ile elde edilir.
Tescilli maıka sahibi, marka hakkını dilediği şekilde kullanabileceği gibi kendi­
216 Üçüncü Bölüm: Marka

sinden izin alınmadan markasının başkası tarafından ticaret alanında kullanıl­

masını da engelleyebilir (SMK 7.2)'". Zira marka sahibinin münhasır tekel
hakkı., markanın kullanımına izin verme ve yasaklama yetkilerini içermektedir.

SMK 7.2 uyarınca marka sahibinin., izinsiz olarak gerçekleştirilen aşağıdaki

fullerin önlenmesini talep etme hakkı vardır:

i) Tescilli marka ile aym olan herhangi bir işaretin, tescil kapsamına giren
mal veya hizmetlerde kullanılması,

ii) Tescilli marka ile aym veya benzer olan ve tescilli markanın kapsadığı mal
veya hizmetlerle aynı veya benzer mal veya hizmetleri kapsayan ve bu ne­
denle halk tarafından tescilli marka ile ilişkilendirilme ihtimali de dalıil ka­
rıştırılma ihtimali bulunan herhangi bir işaretin kullanılması,

iii) Aym, benzer veya farklı mal veya hizmetlerde olmasına bakılmaksızın,
tescilli marka ile aym ya da benzer olan ve Türkiye’de ulaştığı tanınmışlık
düzeyi nedeniyle markanın itibarından haksız bir yarar elde edecek veya
itibarına zarar verecek veya ayırt edici karakterim zedeleyecek nitelikteki
herhangi bir işaretin haklı bir sebep olmaksızın kullanılması.

SMK 7.3’te aşağıda belirtilen durumlar, işaretin ticaret alanında kullanılması

halinde, ikinci fıkra hükmü uyarınca yasaklanabileceği öngörülmüştür:

i) İşaretin, mal veya ambalajı üzerine konulması,

ii) İşareti taşıyan malların piyasaya sürülmesi, teslim edilebileceğinin teklif

edilmesi, bu amaçlarla stoklanması veya işaret altında hizmetlerin sunulma­
sı ya da sunulabileceğinin teklif edilmesi,

iii) İşareti taşıyan malın ithal ya da ihraç edilmesi,

iv) İşaretin, teşebbüsün iş evrakı ve reklamlarında kullanılması,

v) İşareti kullanan kişinin, işaretin kullanımına ilişkin hakkı veya meşru bağ­
lantısı olmaması kaydıyla ” işaretin aym veya benzerinin internet ortamın­
da ticari etki yaratacak biçimde alan adı, yönlendirici kod, anahtar sözcük
ya da benzeri biçimlerde kullanılması'
* *4,

* Koruma kapsamı hakkında geniş bilgi için bkz Uzunallı, Kapsam. 1 vd

■ Örneğin bir şirket ticaret unvanı veya işletme adını oluşturan sözcüğü aynı zamanda alan adında
kullanırsa bu'kullanım haklı bir kullanım olur Bkz. 11 HD.’05.06.2317, E. 2016/416. K 2017/3406.
4 İnternet aracılığıyla maıka ihlalleri hakkında geniş bilgi için bkz Sargın, 19 vd.: Kırcı. 1 vd.
Karasu 217

vi) İşaretin ticaret unvanı ya da işletme adı olarak kullanılması..

vü) İşaretin hukuka uygun olmayan şekilde karşılaştırmalı reklamlarda kulla­

nılması.

AB Marka Tüzüğünün 9. maddesi ve Alman Marka Kanununun 14. madde­

si dikkate alınarak düzenlenen bu haller öınekseme yoluyla sayılmıştır'"5. Bu
hallen büyük ölçüde mülga MarKHK 9 2‘de de benzer bir şekilde düzenlenmiş
idi. Ancak SMK 7 3-(e) bendi ile (f) bendi yemdir.

SMK 7 3-(e) bendine göre, tescilli bir markayı oluşturan işaretin ticaret un­
vanı ya da işletme adı olarak başkaları tarafından kullanılması halinde: maıka
salıibı bu kullanımları yasaklama hakkına sahiptir. Bu hüküm, marka sahibine,
maıka işaretinin tescilli bir ticaret unvanı veya işletme admda kullanılması ha­
linde yasaklama yetkisi vermektedir "5. Oysa mülga MarKHK’nın yürürlükte
olduğu dönemde tescilli ticaret unvanları ve işletme adlarının tescil edildiği
şekliyle kullanıldığı sürece, bu kullanımın marka hakkına tecavüz veya haksız
rekabet sayılamayacağı, dolayısıyla kullanımının yasaklanamayacağı kabul
edilmekteydi”. Hatta Yargıtay bir kararmda: bir ticaret unvanının markasal
olarak kullanılması halinde, bu kullanımın marka hakkına tecavüz teşkil edece­
ğini, dolayısıyla marka sahibinin bu kullanımı yasaklama yetkisine sahip oldu­
ğunu, ancak marka sahibinin, markasal kullanımı nedeniyle ticaret unvanının
terkinini talep edemeyeceğini savunmuştur'”. Kanaatimizce SMK 7.3-(e) hük­
mü uyarınca, ticaret unvanı ve işletme adının terkinim talep etmek için unvan
veya işletme adının artık markasal kullanılması zorunlu değildir. Ancak bu
hükmün marka sahibine markasını ticaret unvanı veya işletme adı olarak kulla­
nılmasını koşulsuz olarak yasaklama yetkisi verdiği de söylenemez. Bu kulla­
nımın yasaklanabilmesi için kullanımın markanın fonksiyonlarına zarar vermesi
veya kullanım sonucunda haksız bir yararlanma olmalıdır. Bu nedenle öncelikle
markanın tescil kapsamındaki mal ve hizmetler ile işletmenin faaliyet konusu­
nun aynı veya benzer olması gerekir. Zira ticaret unvan ve işletme adının farklı
sektörde kullanılması halinde markanın fonksiyonlarına zarar gelmeyeceği gibi,

= Bkz SMK Madde Gerekçesi.

6 Ancak ticaret unvanı ve işletme adının tescil tarihi, markanın tescil tarihinden daha onceyse.
marka hakkına dayanılarak unvanın terkini talep edilemez.
77 11. HD, 02.12.2015, E. 2015/5855. K. 2015/12898.
78 11. HD. 29.02.2016 T., E. 2015/7597. K. 2016/2198 (K2 Rus); 11. HD. 24.12.2015, E.
2014/14584. K. 2015/13914 (Uster).
215 Üçüncü Bölüm: Marka

haksız kazanç sağlanma ihtimali de doğmaz '5. Nitekim SMK’nın mehazı olan
.AB Yönergesinin ilgili madde gerekçesinde de yasaklama yetkisi markanın
fonksiyonlarına zarar verilmesi halinde benimsenmiştir. Bu şartların gerçekleş­
mesi halinde ticaret unvanı ve işletme adının fiilen kullanılması yasaklanabile­
ceği gibi terkini de talep edilebilir. Özellikle taşımacılık, otelcilik., sağlık gibi
bazı hizmet sektörlerinde ticaret unvanı veya işletme adı olarak kullanılan işa­
retler. doğrudan markasal olarak kullanılmasa dahi, markasal etki de doğura­
bilmektedir. Bu durumlarda ticaret unvanı ve işletme adının terkim gerektiği
rahatlıkla savunulabilir.

SMK 7 3-f bendır.de, marka sahibine, işaretin hukuka uygun olmayan şekilde
karşılaştırmalı reklamlarda kullanılmasını yasaklama yetkisi verilmiştir. Marka
sahibinin, markanın karşılaştırmalı reklamlarda kullanılmasını yasaklayabilmesi
için karşılaştırmalı reklamın dürüstlük kurallarına aykırı olması gerekir'aB.

2. Münhasır Hakkın Sınırları

o. Markanın Üçüncü Kişilerce Dürüstçe ve Ticari Hayatın Olağan Akışı İçinde Kullanımı

Markanın tescili, marka sahibine tekel hakkı vermekle birlikte bu hak sınır­
sız değildir. Kanun koyucu ticari hayatın gereklerini dikkate alarak tekel hakkı­
na bazı sınırlamalar getirmiştir. Söz konusu sınırlamalardan biri SMK 7 5’te
düzenlenmiştir. Bu hükme göre, marka sahibi, markasının aşağıda belirtilen
biçimlerde kullanılmasını engelleyemez:

i) Gerçek kişilerin kendi ad veya adresim belirtmesi'a',

ii) Malların veya hizmetlerin türüne, kalitesine, miktarına, kullanım amacına,

değerine, coğrafi kaynağına, üretim veya sunuluş zamanına ya da diğer ni­
teliklerine ilişkin açıklamalarda bulunulması,

iii) Özellikle aksesuar, yedek parça veya eşdeğer parça ürünlerinde, malın ya
da hizmetin kullanım amacının belirtilmesinin gerekli olduğu hallerde kul­
lanılması.

Burada sadece tanınmş bir markanın farklı sektörde ticaret unvanı veya işletme adı olarak
kullanılması halinde markadan haksız yararlanma veya markanın fonksiyonlarına zarar verme
gündeme gelebilir. Bu durum da somut olayın şartlarına gore değerlendirilmelidir.
Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Onikinci Bölüm. II. A, 5
Mülga MarKHK 12 de gerçek veya üçüncü kişi ayrımı yapılmaksızın üçüncü kişilerin ad ve
adreslerinin kullanımı dürüstçe kullanım sayılırken, SMK’da sadece gerçek kişilerin kendi ad ve
adresinin kullanımı dürüstçe kullanım sayılmaktadır. Bu hükümle tüzel kişilerin unvanlarının kul­
lanımının dürüstçe kullanım kapsamına girmediği açıkça belirtilm ş ddu.
Karasu 219

Markanın üçüncü kişilerce dürüstçe ve ticari hayatın olağan akışı içinde

kullanımı konusu mülga MarKHK 12’de eksik düzenlenmişti. Yem düzenleme
ile .AB Marka Yönergesi 14 1-c hükmü ile mum sağlanmıştır. Örneğin otomo­
biller için yedek parça veya aksesuar üreten bir üretici., söz konusu ürünlerin
Ford markalı otomobillere uygun olduğunu bu otomobiller için üretildiğini be­
yan edebilir. Yine bir oto servis firması, Ford otomobillerin servisi yapılır şek­
linde reklam verebilir. .Ancak söz konusu bu beyan ve reklamlar, üretilen yedek
parça ve aksesuarların Ford firması tarafından üretildiği veya oto servisinin
yetkili servis olduğu izleminim doğurmamalıdır. .Aksı halde bu kullanım dü­
rüstçe kullanım sayılmaz'82.

b. Markadan Doğar. Hakkın Tükenmesi

Bkz. Birinci Bölüm. II. B. I.

c. Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı

Bkz. Birinci Böıüm, II. B. 3.

d. Müktesep Hak

Tekel hakkının sınırlarından biri de doktrinde pek incelenmeyen ancak uygu­

lamada çok fazla gündeme gelen ‘'müktesep hak'tır. Müktesep hak konusu
SMK'da düzenlenmemiştir. .Ancak Yargıtay'ın istikrar kazanmış kararlarına göre'”,
bazı istisnai durum ve koşullarda bir işletmeye ait eski tarihli tescilli marka, bu
işletmenin dalıa sonraki marka başvuruları için kazanılmış bir hak teşkil etmektedir.

Yargıtay kararlarına göre müktesep hakkın varlığı için aşağıdaki üç koşul

biriikte gerçekleşme!idir:

i) Öncelikle kazanılmış hak teşkil eden markanın tescilli olarak uzun süre
kullanılması, yarn kullanım ve tescilin taraflar arasında artık çekişme konu­
su olmaktan çıkmış olması gerekir.

ii) Kazanılmış hak teşkil ettiği ileri sürülen markaya dayalı yapılan başvuru­
nun, ilk markanın asli unsurunu muhafaza etmesi ve bu markadan uzaklaş­
madan oluşturulması gerekir.*
183

e2 Aynı yönde Arkan Tie eri İşletme. 311.

183 11. HD. 19 09.2008. E 2007/7547. K. 2008/10251 (Ece Lady/Ece Toff): 11. HD. 14 11.2008 E.
2008/11505. K 2008/12839 (Ülker DONUT): 11 HD. 11.04.2016 E. 2015/9368. K 2016/3905.
(Teksium+Şekil): 11. HD. 02.05.2017. E. 2015/15608 K 2017/2544 (Kaya İzmir Thermal &
Convention).
220 Üçüncü Bölüm: Marka

iii) Sonraki başMirtinun, önceki markanın kapsadığı mal hizmet ile aym veya
aym tür malları hizmetleri içermesi., emtia listesinin genişletilmesi yoluna
gidilmemesi gerekir.

Her somut olayda yukarıda belirtilen şartların mevcut olup olmadığının ince­
lenmesi gerekir. Yapılan incelemede başvuru konusu işaretin başvuru sahibinin
önceki tarihli tescilli markalarından uzaklaşıp uzaklaşmadığı ve başka işletmeye ait
markalara daha fazla yaklaşıp yaklaşmadığının da tespit edilmesi gerekir. Yem
marka başvurusunun eskisinin devamı olduğunun tüketicilerce kolaylıkla anlaşıla-
madığı, buna karşılık başka bir markayla benzeştınne çabası olduğunun tespit edil­
mesi halinde kazanılmış hakkın olmadığı kabul edilmelidir'**4. Zira bu durumda
başvuru sahibinin kazanılmış hakkının olduğu kabul edilse bıle: zorunlu olmadığı
halde başkasına ait markaya iltibası daha da artıracak ölçüde markanın kullanılmak
istenmesi dürüstlük ilkesi ile bağdaşmaz ve hakkın kötüye kullanılması sayılır'
* 5.

B. Markayı Kullanma Yükümlülüğü

Marka sahıbi: markasını tescil edildiği şekilde kullanmakla yükümlüdür.
Ancak marka farklı unsurlarla kullanılmakla birlikte bu unsurlar markanın ayırt
edici niteliğim değiştirmiyorsa, marka tescil edildiği şekliyle kullanılmış sayılır
(SMK 9)186.

SMK 9 anlamında markanın kullanılmasından söz edilebilmesi için marka­

nın Türkiye’de ciddi biçimde kullanılması gerekir'
*
'. Öreniğın sırf üçüncü kişi­
lerin markayı iptal ettirmesini önlemek amacıyla, markanın evrak veya ilanlar
aracılığıyla kullanılması bu anlamda kullanım olarak mütalaa edilmez.

Marka sahibinin izni ile markanın üçüncü kişiler tarafından kullanılması da

marka sahibi tarafından kullanım olarak kabul edilir (SMK 9 3). Üçüncü kişinin
kullanımı lisans almak veya sınırlı bir ayni hakka bağlı olarak gerçekleşebilir.

SMK ile uluslararası tükenme ilkesinin benimsenmesi karşısında marka sa­

hibi tarafından yurtdışında piyasaya sürülen bir malın, marka sahibinin izni
olmaksızın Türkiye'ye getirilerek tekrar piyasaya sunulmuş olması halinde de,

■*4 11. HD. 21 05.2010. E. 2010/5538. K. 2010/5683.

*s Hakkın kötüye kullanılması, hakkın sırf başkasına zarar vermek için kullanıldığı hallerin dışında,
hem kendine yarar sağlamak ve hem de başkasına zarar vermek kastı ile kullanıldığı halleri de
kapsar. 3. HD. 15 06.1995. E. 1995-5604. K 1995/5908.
Aynntılı bilgi için bkz. yukarıda. Üçüncü Bölüm. VI, C. 2 b
’c Aynntılı bilgi için bkz. yukarıda. Üçüncü Bölüm. VI, C, 2 b
Karasu 221

maıka kullanılmış sayılacak imdir? Kanaatimizce bu soruya olumlu cevap ve­

rilmelidir. Zira maıka sahibi yurt dışında markasını kullanmakla, uluslararası
tükenme ilkesi uyarınca aynı zamanda bu markanın diğer ülkelerde de kullanıl­
masına izin vermiş sayılır'u.

Markanın sadece ihracat amacıyla mal veya ambalajlarında kullanılması da

SMK 9 anlamında kullanım sayılır.).

Markanın kullanılmaması haklı bir sebebe dayanıyorsa, haklı sebep devam

ettiği sürece beş yıllık süre işlemez.'"

Tescil tarihinden itibaren beş yıl içinde haklı bir sebep olmadan tescil edil­
diği inal veya hizmetler bakımından marka salıibı tarafından Türkiye’de ciddi
biçimde kullanılmayan ya da kullanımına beş yıl kesintisiz ara verilen markanın
iptaline karar verilir ”.

VIII. HÜKÜMSÜZLÜK VE İPTAL

A. Genel Olarak

Bir marka, koruma süresinin dolması ve süresi içerisinde yenileme işlemle­

rinin yapılmaması ya da marka sahibinin hakkından vazgeçmesi nedeniyle sona
erebileceği gibi, üçüncü kişiler tarafından açılacak bir hükümsüzlük veya iptal
davası sonucunda da sona erebilir.

Mülga MarKHK’da hükümsüzlük ve iptal nedenleri ayrı ayrı düzenlenme­

diği için, uygulamada bu konuda bazı belirsizlikler ve tereddütler yaşanıyordu.
Zira mülga MarKHK 42, hükümsüzlük halleri başlığını taşımasına rağmen bu
maddenin birinci paragrafının (c)'5' (d), (e) ve (f) bentlerinde sayılanlar iptal
sebepleriydi. SMK hükümsüzlük sebeplerini 25. maddede iptal sebeplerini de
26. maddede ayrı ayrı düzenleyerek bu konudaki belirsizliği ortadan kaldırmış­
tır. Böylece 2015/2436 sayılı .AB Maıka Yönergesi ve 2015 2424 sayılı .AB
Marka Tüzüğü ile uyum sağlanmıştır.

Markanın hükümsüzlüğü, markanın tescili sırasında var olan mutlak ve nispi

red nedenlerine rağmen tescil edilmiş markalar hakkında söz konusu olur. Sonradan

" Aynı yönde bkz Çağlar, Markanın Kullanılmaması. 7.

ss Haklı sebep kavramı için bkz yukarıda, Üçüncü Bölüm. VI. C, 2 b.
Bilgi için bkz. Üçüncü Bölüm, VIII, C, 1, a
■' Bu hüküm AYM tarafı ncan iptal edilmiş idi. AYM. 09.04 2014 E 2013/147. K. 2014/75.
222 Üçüncü Bölüm: Marka

ortaya çıkan nedenlere bağlı olarak markanın hükümsüzlüğüne karar verilemez.

Buna karşılık maıkanır. iptali., markanın tescili sırasında var olmayan fakat sonradan
ortaya çıkan sebepler nedeniyle gündeme gelir. Bu nedenle hükümsüzlük kararları
geçmişe etkili iken, iptal kararları ileriye dönük sonuç doğurur (SMK 27).

B. Hükümsüzlük

1. Hükümsüzlük Sebepleri

Bir marka mutlak ve nispi tescil sebeplerinin -çarlığına rağmen tescil edil­
mişse, bu nedenler sonradan tespit edilse bile., maıka hükümsüzlük davası yo­
luyla hükümsüz kılınmadıkça sicilden terkin edilemez.

Nispi tescil sebepleri, ilgililerin itirazı üzerine Türk Patent tarafından İnce­
lenmektedir. .Ancak başvuruya itiraz etmemiş önceki marka sahibi de hüküm­
süzlük davası açma hakkına sahiptir. Ayrıca nispi tescil engelleri nedeniyle bir
maıka başvurusuna itiraz etmesine rağmen, itirazı yelinde görülmeyen önceki
maıka sahibi, açacağı bir hükümsüzlük davası ile sadece markanın hükümsüz­
lüğünü sağlayabileceği gibi.. Türk PatentTn itirazın reddine ilişkin kararı aleyhi­
ne açacağı iptal davasıyla hem kararın iptalini hem de tescil edilmiş markanın
hükümsüzlüğünü talep edebilir.

Hükümsüzlük sebepleri, markanın tescil edildiği bütün mal ve hizmetler için

geçerli olabileceği gibi sadece bazı mal ve hizmetler içir, de geçerli olabilir (SMK
25.5). .Ancak marka örneğini değiştirecek biçimde, örneğin markanın unsurlarından
birinin markadan çıkarılması şeklinde bir hükümsüzlük kararı verilemez.

Markanın tescili sırasında var olan red sebeplerinin varlığına rağmen bazı
istisnai hallerde maıka hükümsüz kılınamaz. Bu istisnai hallerden biri SMK
25 4’de düzenlenmiştir. Buna göre, bir marka, 5. maddenin birinci fıkrasının
(b), (c) ve (d) bentlerine aykırı olarak tescil edilmiş olup da hükümsüzlük tale­
binden önce kullanım sonucunda tescil edildiği mal veya hizmetler bakımından
ayırt edici nitelik kazanmışsa hükümsüz kılınamaz.

Markanın tescili sırasında var olan red sebeplerinin varlığına rağmen mar­
kanın hükümsüz kılınamayacağı bir diğer istisnai hal de SMK 25/6’da düzen­
lenmiştir. Bu hükme göre, maıka sahibi, sonraki tarılıli bir markanın kullanıldı­
ğını bildiği veya bilmesi gerektiği hâlde bu duruma birbirini izleyen beş yıl
boyunca sessiz kalmışsa, sonraki tarihli maıka tescili kötü niyetli olmadıkça,
markasını hükümsüzlük gerekçesi olarak ileri süremez. MarKHK döneminde
Karasu 223

hükümsüzlük için beş yıllık süre sadece tanınmış markalar için öngörülmüştü.
Bu sürenin diğer markalar için de geçerli olup olmadığı konusunda doktrinde
ciddi tartışmalar olduğu gibi, Yargıtay da konuyla ilgili çelişkili kararlar ver­
mekteydi. Yeni düzenleme ile bu konudaki tartışmalar sona ermiştir.

SMK 6 1 hükmüne dayanılarak açılan hükümsüzlük davalarında: karşı ta­

raf davacının tescilli markasını beş yıldan daha uzun süredir kullanmadığı def­
. Markayı kullandığını ispatlayamayan kişinin bu markaya
im ileri sürebilir'52*
dayanarak açacağı hükümsüzlük davası da reddedilecektir (SMK 25. 7). Beş
yıllık sürenin belirlenme sinde dava tarihi dikkate alınır.

2. Hükümsüzlük Davası

SMK 25/2 uyarınca., hükümsüzlük davası, menfaati olanlar, Cumhuriyet

Savcıları veya ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından açılır. Mülga
MarKHK 43‘de olanlar" yerine "zarar görenler” ibaresi kullanıl­
mıştı. “Menfaati olanlar” ibaresi tescil edilmemesi gereken markanın tescilin­
den zarar görenlerin yanında zarar görme tehlikesi ile karşı karşıya kalanları da
kapsar. Bu nedenle mülga MarKHK döneminde zarar görme tehlikesi nedeniyle
dava açılıp açılmayacağı konusunda yapılan tartışmalar da sona ermiştir.

“İlgili kamu kurum ve kuruluşları" ibaresi gems yorumlanmalıdır. İlgili

kamu kurumuna örnek olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı verilebilir193. Emni­
yet Genel Müdürlüğüme ait rütbe veya amblem gibi işaretlerin tescil edilmesi
halinde bu kurum ilgili kamu kuruluşu sıfatıyla hükümsüzlük davası açabilir.

Hükümsüzlük davası, tescilli markanın sahibine veya onun hukuki halefle­

rine karşı açılır'54. Bu nedenle marka başvurusu yapan kişi aleyhine hükümsüz­
lük davası açılamaz. Ayrıca Türk Patent de hükümsüzlük davasında davalı gös­
terilemez'55.

Hükümsüzlük davasında, görevli malıkeme ihtisas mahkemeleri, yetkili

mahkeme ise davalının yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki mahkemedir (SMK
156).

5* Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Üçüncü Bölüm. VI. C; 2, b.

" Arkan. Ticari İşletme. 322, dpn 2
54 Lisans alana ve rehin alacaklısına karşı dava açılamaz
" Mülga MarKHK’da bu konuda açık bir düzenleme olmamakla birikte doktrin ve yargı kararların­
da Türk Patente karşı hükümsüzlük davası açılamayacağı kaoul edilmekteydi. Bkz. 11. HD.
21.0.1998. E. 1998/4197. K. 1998/5680: Arkanl Marka C. II, 167, Teoman. Husumet 651 vd.
224 Üçüncü Bölüm: Marka

SMK 25 6:da hükümsüzlük davası için beş yıllık sûre öngörülmüştür. Marka
sahibi, sonraki tarihli bir markanın kullanıldığım bildiği veya bilmesi gerektiği hal­
de bu duruma birbirini izleyen beş yıl boyunca sessiz kalmışsa, markasını hüküm­
süzlük gerekçesi olarak ileri süremez. .Ancak sonraki tarihli marka tescili kötü niyet­
li ise. beş yıllık süre uygulanmaz (SMK 25 6)'". Dolayısıyla sadece iyi niyetli bir
şekilde sonraki markayı tescil ettiren kişi ilk maıka hakkı sahibinin sessiz kalma­
sından yararlanabilir. Sonraki markayı tescil ettiren kişi kötü niyetli ise'3', hüküm­
süzlük davası herhangi bir süreye tabi değildir. Kötü niyetli marka tescili ağır bir
ihlal teşkil ettiğinden ve kötü niyetin hiçbir şekilde korunmaması gerektiği ilkesi
nedeniyle önceki marka sahibinin beş yıl boyunca markasının bir başkası tarafından
kullanılmasına bilerek göz yumması ve müdahale etmemesi halinde bile, önceki
marka hakkı sahibi sonrakine karşı talep haklarını ileri sürebilir.

3. Hükümsüzlük Kararının Etkileri

Hükümsüzlük davası, markanın tescili sırasında var olan mutlak ve nispi

red nedenlerine rağmen tescil edilmiş markalar hakkında açıldığından, hüküm­
süzlük kararları geçmişe etkili sonuç doğurur. Mülga MarKHK 44 Tın aksine,
SMK 27. rde hükümsüzlük kararının marka başvuru tarihinden itibaren etkili
olduğu ve markaya bu Kanunla sağlanan korumanın hiç doğmamış sayılacağı
açık bir şekilde belirtilmiştir.

.Ancak istisnai bazı hallerde hükümsüzlük kararı geçmişe etkili olmaz. Bu is­
tisnalardan biri SMK 27 3-a:da düzenlenmiştir. Bu hükme göre, hükümsüzlük
kararından önce, markanın sağladığı haklara tecavüz nedeniyle açılan davada
verilen kesinleşmiş ve uygulanmış mahkeme kararları hükümsüzlük kararından
etkilenmez. Örneğin, hakkında hükümsüzlük kararı verilen marka sahibi, bu kara­
rın verildiği tarihten önce, markasına teeaxliz edildiği iddiasıyla dava açmış, ka­
zanmış ve bu karar uyarınca mütecaviz kişi tazminat ödemiş ise, tecavüze uğra­
yan markanın daha sonra hükümsüz kılınması, sonucu değiştirmeyecektir.

Markanın hükümsüzlüğüne karar verilmesinden önce yapılmış ve uygu­

lanmış sözleşmeler de hükümsüzlük kararından etkilenmez (SMK 27.3-b). Ör­
neğin bir marka lisans sözleşmesi uyarınca mallar üretilmiş, depolanmış ve
satışa arz edilmiş ise, hükümsüzlük kararı gerekçe gösterilerek bu malların satı­
şa sunulması, ihraç edilmesi ve teslim edilmesi engellenemez. .Ancak sözleşme

" Marka hukukunda kötü niyet kavramı hakkında bilgi için bkz. Bilgili. Kötüye Kullanılması. 25 vd.
■' Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Üçüncü Bölüm. V. B. 9.
Karasu 225

uyarınca ödenmiş olan bedelin kısmen veya tamamen iadesi, hal ve şartlara göre
hakkaniyete uygun düşecek ise, istenebilir (SMK 27 4).

Kanıuı ko\ucu öncelikle hükümsüzlük kararının geriye etkili olacağını ana ku­
ral olarak belirlemiştir .Ancak yukarıda izah edildiği üzere uygulanmış mahkeme
kararları ile uygulanmış sözleşmelerin bu kuraldan etkilenmeyeceği istisnasına da
yer vermiştir. SMK 27 3’te, “marka sahibinin ağır ihmali vey a kötü niy etli olarak
hareket etmesi nedeniyle sarar görenlerin tazminat talepleri saklı kalmak üzere"
ifadesiyle de istisna hüküm bertaraf edilmiş ve ana kurala dönülmüştür'

Markanın hükümsüzlüğüne ilişkin kesinleşmiş kararlar, herkese karşı hü­

küm doğurur. Hükümsüzlük kararının kesinleşmesinden sonra mahkeme, bu
kararı Türk Patent'e resen gönderir. Hükümsüzlük kararının kesinleşmesinden
sonra marka sicilden terkin edilir ve bültende yayımlamr (SMK 27. 7)'5S.

C. İptal

1. İptal Sebepleri

o. Markanın Kullanılmaması

SMK 26 l’de sayılan iptal sebeplerinin ilki, markanın tescil tarihinden itiba­
ren beş yıl içinde Türkiye’de ciddi biçimde kullanılmaması ya da kullanımına beş
yıl süreyle kesintisiz ara verilmesidir (SMK 26 l-a)333. Markanın, beş yıllık süre­
nin dolması ile iptal talebinin Türk Patent’e sunulduğu tarilı arasında tescil edildi­
ği mal veya lıizmetler bakımından ciddi biçimde kullanılmış olması halinde, bi­
rinci fıkranın (a) bencine ilişkin iptal talepleri reddedrir. .Ancak iptal talebinde
bulunulacağı düşünülerek kullanım gerçekleşmişse talebin Türk Patent’e sunul­
masından önceki üç ay içinde gerçekleşen kullanım dikkate alınmaz (SMK 26 4).

Burada değinilmesi gereken bir husus da, markanın kullanılmaması nedeniyle

iptalini öngören mülga MarKHK’ nm 14. maddesinin AYM tarafından iptal edilme­
sinin görülmekte olan davalara etkisidir. Yargıtay, AYM’nin anılan kararının geriye
etkili sonuç doğurduğunu, dolayısıyla iptal kararından önce açılmış olan bütün iptal
davalarının reddine karar verilmesi gerektiğini ifade etmiştir31.

Sî Ayrıntılı bilgi için bkz Suluk, Hükümsüzlük 53 vd.

" Mülga MarKHK’da hükümsüzlük kararının ilan edilip edilmeyeceğine ilişkin açık bir düzenleme
bulunmamaktaydı.
*" Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Üçüncü bölüm. VII, B
2C' Bkz. 11. HD. 02.05.2017, E. 2015/15591, K. 2017/2528 (Grand Hotel Ankara): 2018/1980. K.
2019/338. 26.05 2019. Ayrıntılı bilgi için bkz. Çağlar, Markanın Kullanılmaması 3 vd.:
225 Üçüncü Bölüm: Marka

.Anayasa Mahkemesi'nin MarKHK'nın 14. maddesini iptal etmesinden sonra

cevabı aranan sorulardan biri de, SMK’nın yürürlük tarihinden önceki kullanmama
süreleri de beş yıllık süre hesabına dahil edilecek midir? Yoksa beş yıllık süre
10.01.2017 tarihinden sonra mı işletilecektir? Kanaatimizce SMK'nın yürürlük
tarihinden önceki kullanmama süreleri de beş yıllık süre hesabına dahil edilmelidir.
Zira her ne kadar markayı kullanma sayılan haller ve buna aykırılık halinde marka­
nın iptalim düzenleyen MarKHK 14.. .Anayasa Mahkemesi tarafından 06.01.2017
tarihinde iptal edilmiş olsa da anılan hüküm, küçük farklılıklarla 10.01.2017 tari­
hinde yürürlüğe giren SMK 9'da da yer almıştır. Bu nedenle 10.01.2017 tarihinden
geriye doğru son beş yılda tescilli markasını kullanmamış maıka sahibine karşı 10
01. 2017 tarihinden itibaren açılmış iptal davaları dinlenmelidir232. Doktrinde savu­
nulan bir görüş2" her ne kadar 10.01.2017 tarihinden önse geçen sürede kullanma
yükümlülüğünün olmadığını iddia etse de: .Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararları
geriye yürümediğinden iptal kararma kadar markanın kullanma yükümlülüğünün
olduğunu kabul etmek gerekir. Yargıtay da konuyla ilgili vermiş olduğu kararında
SMK'nın yürürlüğünden önceki sürelerin beş yıllık süre hesabında dikkate alınması
gerektiği görüşünü savunmuştur.234 Yargıtay'a göre, .Anayasa Mahkemesi'nin
MarKHK'nın 14. maddesini iptal etmesinden sonra yasal dayanak ortadan kalkmış
olsa da bu tarihten önce SMK, 22.12.2016 tarihinde TBMM’de kabul edilmiş ve
10.01.2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu gecikmenin nedeni ise prosedür gereği
SMK'nın Resmi Gazetede geç yayımlanmasıdır. Yoksa yasa koyucunun iradesi,
her iki dönemde de kullanmamayı bir iptal nedeni saymak yönündedir. Yargıtay,
.AYM'nın MarKHK m,14'ü iptal ettiği tarih ile SMK'nın yürürlüğe girdiği tarih
arasındaki (06.01.2017 - 10.01.2017) dört günlük boşluğun süreye eklenmesi gere­
kip gerekmediği konusunda bir değerlendirme yapmamıştır. Kanaatimizce söz
konuus dört günlük boşluk da süreye eklenmelidir25.

b. Markanın Tescilli Olduğu Mal veya Hizmetler İçin Yaygın Bir Ad Haline Gelmesi

Marka sahibinin fiillerinin veya gerekli önlemleri almamasının sonucu ola­

rak markanın, tescilli olduğu mal veya hizmetler için yaygın bir ad haline gel-

*’* Aynı yönde bkz. Karaca, 104: Güneş, Marka Tescilinin iptali: Kaya. B.. 95.
Çağlar. Markanın Kullarılmaması. 12 vd.:
234 11. HD. E. 2019/1765. K 2019/4421. 14.6.2019.
*" Aynı yönde bkz. Bkz. IVerdivan s. 490 Karaca. 104: Kaya, 96. Ankara 2. FSHHM. 2017/743
E.. 2018/212 K . 15.5.2018. 'Esasen 06.01.2017-10.01.2017 tarihleri arasındaki dönem bir ke­
nara bırakılırsa, davalı markasını tescil edildiği tarihten sonraki tüm zaman sürecinde markanın
kullanım külfetinin bulunduğu açıktır".
Karasu 227

mesi de iptal sebebidir (SMK 26 1-b). Markanın kullanıldığı mal ve hizmetler

için yaygın ad haline gelmesi maıka sahibinin olumlu veya olumsuz bir davra­
nışı sonucu oluşmamışsa, söz konusu markanın iptaline karar verilemez. Ancak
marka sahibinin davranışlarında kusurlu olması gerekli değildir:€. Marka sahi­
binin davranışlarının markanın yaygın ad haline gelmesine sebep olup olmadığı,
her somut olayda mahkeme tarafından objektif olarak tespit edilmelidir”.

c. Markanın Tescilli Olduğu Mal veya Hizmetlerin Özellikle Niteliği Kalitesi veya
Coğrafi Kaynağı Konusunda Halkı Yanıltması

SMK 26 1-c hükmüne göre, marka sahibi tarafından veya marka sahibinin
izniyle gerçekleştirilen kullanım sonucunda markanın, tescilli olduğu mal veya
hizmetlerin özellikle niteliği, kalitesi veya coğrafî kaynağı konusunda halkı
yanıltması halinde markanın iptali talep edilebilir. Söz konusu hükümde yer
alan “özellikle” sözcüğünden de anlaşıldığı üzere, halkta yanlış anlama ihtimali
doğuracak haller sınırlı sayı ilkesine göre belirlenmemiştir.

Mutlak tescil engellerim düzenleyen SMK 5 1-f hükmü uyarınca, markanın halkı
yanıltacak nitelikte olup olmadığının tespiti bir varsayıma dayalı olarak yapılırken,
SMK 26 1-c uyarıca yapılacak tespit, somut kullanıma dayalı olarak yapılmaktadır.

d. Ortak Marka veya Garanti Markasının Teknik Şartnameye Aykırı Kullanımı

Marka sahibinin, garanti markası veya ortak markanın devamlılık arz eder
biçimde teknik şartnameye aykırı olarak kullanılmasını engellemek için gerekli
önlemleri almaması da iptal sebebidir. (26 1-ç, 32 7).

Türk Patent kendisine yapılan iptal talebini alınca, öncelikle teknik şartna­
meye aykırı kullanımın düzeltilmesi için marka sahibine süre verir. Tanınan
süre içinde aykırılık giderilmezse markanın iptaline karar verilir (SMK 32 7).

2. İptal Talebinin İleri Sürülmesi

İptal talebi, ilgili kişi tarafından, talep tarihinde sicilde marka sahibi olarak
kayıtlı kişilere veya hukuki haleflerine karşı ilen sürülür (SMK 26 2-3). İptal
nicelemesi sırasında hak salıibı değişirse, sicilde hak salıibı görünen kişiye karşı
işlemlere devam edıln (SMK 26 6).

*” Ayrıntılı bilgi için bkz B Ige, Yaygın Ad. 123 vd.

*’ Avusturya Temyiz Mahkemesi. Sony firmasına ait tescilli Walkman' markasının yenileme tale­
bini reddeden daire kararını, 'Walkman' sözcüğünün portatif kasetçalarlar için cins adı haline
geldiği gerekçesiyle onamıştır. Bkz. WRP 2002. 841.
225 Üçüncü Bölüm: Marka

SMK 26 1 uyarınca, iptal talebi mahkemelere değil, idari bir organ olan
Türk Patent1 e yöneltilir (SMK 26 2)2C®. Ancak Türk Patent’e iptal yetkisini tanı­
yan bu hüküm, SMK’nın yayımlandığı tarihten ıtıbarer. yedi yıl sonra yürürlüğe
girecektir (SMK 192 1-a). Bu nedenle bu tarihe kadar iptal taleplerinin mah­
kemelere yöneltilmesi gerekir. Mahkemeler iptal yetkisini 26. maddedeki usul
ve esaslara göre kullanır (SMK Geçici m. 4 1).

Tescilli bir markanın iptal talebi, Türk Patent tarafından iptali istenen mar­
kanın sahibine tebliğ edilir. Marka sahibi bir ay içinde talebe ilişkin delillerini
ve cevaplarını Türk Patent’e sunar. Türk Patent, gerekli gördüğü takdirde ek
bilgi ve belge sunulmasını isteyebilir. Ayrıca maıka sahibinin talep etmesi ha­
linde kendisine bir aya kadar ek süre verilir. Türk Patent iptal kararını, iddia ve
savunmalar ile sunulan deliller çerçevesinde dosya üzerinden verir (SMK 26 7).
Verilen karara karşı yargı yoluna gidildiğinde nihai karar mahkemeler tarafın­
dan verilir.

İptal kararının kesinleşmesinden sonra marka sicilden terkin edilir ve ya­

yımlanır (SMK 27/7).

3. İptal Kararının Sonuçları

Hükümsüzlük kararının aksine iptal kararı kural olarak geçmişe değil ileri­
ye yönelik sonuç doğurur. SMK 27 2 uyarınca, markanın Türk Patent (2024
yılına kadar mahkemeler) tarafından iptaline karar verilmesi halinde iptal kararı,
iptal talebinin Türk Patent’e sunulduğu tarihten itibaren etkili olur. .Ancak iptal
hallerinin dalıa önceki bir tarihte doğmuş olması halinde, talep üzerine iptalin
etkisi bu tarihe geri çekilir.

Markanın hükümsüzlüğüne veya iptaline ilişkin kesinleşmiş kararlar, her­

kese karşı hüküm doğurur.

Hükümsüzlük hallerinde olduğu gibi, iptal halleri, markanın tescil edildiği

bir kısım mal veya hizmete ilişkinse, sadece o mal veya hizmet yönünden kısmi
iptal kararı verilir23. Buna karşılık maıka örneğini değiştirecek biçimde iptal
kararı verilemez.

*" Bu düzenlemenin dayanağını 2015/2436 sayılı AB Marka Yönergesi ve 2015/2424 sayılı AB

Tüzüğü ile değişik 207/2009 sayılı AB Marka Tüzüğü hükümleri oluşturmaktadır. Ancak AB
Marka Yönergesinde tescilli bir markanın hem iptali hem de hükümsüzlüğü için tescil mercileri
nezdinde idari kararla oluşturulması zorunlu tutulurken SMKda ise sadece markanın iptal zo­
runlu tutulmuştur. Ayrıntılı bilgi için bkz Çağlar. Markanın Kullanimaması. 8.
209 11. HD. 19.12.2016. E. 2015/12149. K 2016'9642.
Karasu 229

IX. SONA ERME

A. Hükümsüzlük ve İptal
Bkz. Üçüncü Bölüm VIII.

B. Yenilememe
Tescilli markanın koruma süresi başvuru tarihinden itibaren on yıldır. Bu sü­
re onar yıllık dönemler halinde yemlenebilir. Yenileme talebi koruma süresinin
sona erdiği tarihten önceki altı ay içinde yapılmalıdır. Aym süre içinde yenileme
ücretinin de ödenmiş olması gerekir. Bu süre içinde talebin yapılmaması veya
yemleme ücretinin ödendiğine ilişkin bilginin Türk Patent’e sunulmaması halin­
de, yenileme talebi ek bir ücretin ödenmesi koşuluyla, koıuma süresinin sona
erdiği tarihten ıtıbarer. altı aylık süre uzatımı içinde de yapılabilir (SMK 23 2).
Ancak marka bu ek süre için yemlenmiş olsa bile yenileme, önceki koıuma süre­
sinin sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren hüküm ifade eder (SMK 23 5).

SMK 23.3’te, mülga MarKHK’dan farklı olarak kısmı yemleme imkanı ge­
tirilmiştir. Buna göre onar yıllık dönemler halinde yapılan yemleme, tescil edi­
len mal ve hizmetlerin tümü için yapılabileceği gibi sadece bazı mal ve hizmet­
ler için de yapılabilir.

Yemleme talebinde bulunma yetkisi marka sahibine aittir. Birden fazla ki­
şiye ait markanın yemleme talebi hak sahipleri tarafından atanan temsilci aracı­
lığıyla yapılır. .Ancak hak sahipleri tarafından ortak temsilci atanmaması duru­
munda, başvuru formunda adı geçen ilk hak sahibinin, ortak temsilci olduğu
kabul edilir (SMK 147.1). Ortak markanın yenilenmesi için gruba dahil işletme­
lerden birinin talebi yeterlidir (SMK 23 4).

Koruma süresinin dolması ve süresi içinde yenilenmemesi halinde marka

hakkı kendiliğinden sona erer (SMK 2S 1-a).

C. Marka Sahibinin Mcrka Hakkından Vazgeçmesi

Markanın sona erme sebeplerinden biri de, marka sahibinin kendi iradesiyle
maıka hakkından vazgeçmesidir. Vazgeçmeye ilişkin hükümler marka başvuru­
sunun geri çekilmesi hakkında da uygulanır. (SMK 28 5).

Marka sahibi, markanın tescil kapsamındaki mal veya hizmetlerin tamamın­

dan vazgeçebileceği gibi sadece bir kısmından da vazgeçebilir. Bu halde sicilden
terkin sadece vazgeçilen mal ve hizmetler için söz konusu olur (SMK 28 3).
230 Üçüncü Bölüm: Marka

Vazgeçme yazılı olarak Türk Patent’e bildirilir ve vazgeçme nedeniyle

marka hakkının sona erdiği, Kurum tarafından çıkartılan bültende yayımlanır.
Vazgeçme, sicile kayıt tarihi itibarıyla hüküm doğurur. Dolayısıyla vazgeçme
işleminin sicile kaydı kurucu etki doğurmaktadır (SMK 28 1-b).
Marka salıibı kuıal olarak dilediği zaman maıka hakkından vazgeçebilir.
.Ancak marka üzerinde üçüncü kişiler lehine lisans gibi tanınmış haklar sicile
kaydedilmişse, marka sahibi bu hakların sahiplerinin izni olmadıkça, hakkından
vazgeçemez (SMK 28 4).
Marka sahibinin maıka hakkından vazgeçme yetkisine getirilen sınırlama­
lardan biri de maıka üzerinde üçüncü bir kişi tarafından hak sahipliği iddiasıdır.
Marka üzerinde, üçüncü bir kişi tarafından hak sahipliği iddia edilmiş ve bu
hususta alınan tedbir kararı sicile kaydedilmişse2'0, marka sahibi bu kişinin izni
olmadıkça, marka hakkından vazgeçemez (SMK 28 4).

X. TECAVÜZ
Tescil edilmiş bir markayı kullanma hakkı münhasıran sahibine aittir. Mar­
ka sahibi kendisinden izin alınmadan markasına tecavüz teşkil eden fiillerin
önlenmesini ve bu fiillerden doğan zararların tazının edilmesini talep edebilir.
Tescil edilmiş bir marka hakkına teca\liz sayılan halier SMK 29 l’de düzen­
lenmiştir. Tescil edilmemiş marka hakkına tecavüz konusunda ise TTK’nın
haksız rekabet hükümleri uygulanır2'1.

A. Tecavüz Sayılan Haller

1. Marka Sahibinin İzni Olmaksızın Markayı 7. Maddece Belirtilen Biçimlerde

Kullanmak
Bkz. Üçüncü Bölüm, VII A. 1.

2. Marka Sahibinin İzni Olmaksızın, Markayı veya Ayırt Edilemeyecek Kadar

Benzerini Kullanmak Suretiyle Markayı Taklit Etmek

SMK 29 1-b bendi uyarınca, maıka sahibinin izni olmaksızın, markayı ve­
ya ayırt edilemeyecek kadar benzerim kullanmak suretiyle markayı taklit etmek
maıka hakkına tecavüz sayılır. Bu hükümde yer alan tecavüz halı SMK 7/2

Mülga MarKHK 46/3’de hak sahipliği iddia eden üçüncü kişinin özellikleri konusunda açık bir ifade
yer almazken, yeni düzenlemede hak sahipliği iddiasında bulunan herhangi bir üç üncü kişiden de­
ğil markanın devri veya marka hakkından vazgeçilmesinin önlenmesi konusunda daha önceden ih­
tiyati tedbir kararı aldıran ve bu kararı sicile kaydettiren üçüncü kişiden bahsedilmiştir.
Aynntılı bilgi için bkz Onikinci Bölüm. II, A, 4.
Karasu 231

hükmüyle örtüştüğünden burada tekrar edilmesi uygun olmamıştır. Ayrıca

hükmün ifade tarzı da hatalıdır. Zııa hükümde geçen “taklit etmek” kavramı ile
“markanın ay nen veya ayırt edilemey ecek kadar benzerinin kullanılması ” ifa­
desi aynı anlama gelmektedir2'2.

3. Marka Hakkına Tecavüz Oluşturan İşareti Taşıyan Ürünleri Ticarette Kullanmak

SMK 29 1-c bendinde., aym veya ayırt edilemeyecek kadar benzerini kullan­
mak suretiyle markamn taklit edildiğim bildiği veya bilmesi gerektiği halde teea­
xliz yoluyla kullanılan markayı taşıyan ürünleri satmak dağıtmak, başka bir şe­
kilde ticaret alanına çıkarmak, ithal işlemine tabi tutmak, ihraç etmek, ticari amaç­
la elde bulundurmak veya bu ürüne dair sözleşme yapmak için öneride bulunmak,
marka hakkına teeaxliz fiili sayılmıştır. Bu hükmün amacı, taklit marka kullanıl­
dığını bilen ya da bilebilecek durumda olan satıcı, dağıtıcı gibi üçüncü kişilerin
gerekli dikkat ve özeni göstermelerini sağlayarak, marka korsanlığının önlenme­
sine ve ticari hayatta dürüstlüğün yerleşmesine yardımcı olmaktır.

Markanın taklit edilmiş olduğunun bilinmesinin gerekli olup olmadığı, so­

mut olayın özelliklerine göre belirlenmelidir. Örneğin, yıllardır aynı tür malların
satışım yapan ve bu alanda kullanılan markaları yakından bilen kişinin, taklit
konusu ürünleri piyasa fiyatının çok altında bir fiyatla satın alması halinde,
markanın taklit edilmiş olduğunu bilecek durumda olduğu kabul edilir2'3.

Söz konusu hüküm anlamında maıka hakkına teeaxlizden bahsetmek için mal­
lar üzerindeki tasarrufun ya da mailarm elde bulundurulmasının ticari bir amaca
dayanması gerekir. Bu nedenle taklit markayı taşıyan malları kişisel ihtiyacı için
elinde bulunduran kişilerin marka hakkına teeaxliz fili işlediği iddia edilemez.

4. Marka Sahibi Tarafından Lisans Yoluyla Verilmiş Hakları İzinsiz Genişletmek

veya Bu Hakları Üçüncü Kişilere Devretmek

SMK 29 1-ç bendinde, marka hakkına teeaxliz teşkil eden iki farklı eylem­
den bahsedilmiştir. İlk olarak, lisans yoluyla verilen hakların izinsiz genişletil­
mesi, diğeri ise bu hakkın devredilmesidir. Lisans hakkının genişletilmesi çeşitli
şekillerde olabilir. Örneğin lisans x’eren markasının kullanmasını, süre, yer x’e
belirli mal veya hizmetler yönünden sınırladığı halde lisans alan bu sınırlamala­
ra uymamış ise marka hakkına teeaxliz etmiş olur.

* * Çağlar. Marka. 117.

Çolak Marka 385. Çağlar. Marka, 118.
232 Üçüncü Bölüm: Marka

SNIK 29 1-ç bendi uyarınca lisans yoluyla tanınan hakların izinsiz genişle­
tilmesinin yanında bu hakların izinsiz devredilmesi de marka hakkına tecavüz
sayılır. Buna karşılık lisans alanın mal veya hizmet kalitesi bakımından lisans
sözleşmesine aykırı davranması marka hakkına tecaxliz sayılmaz., sadece söz­
leşmeye aykırılık olarak nitelendirilir2'4.

B. Önceki Tarihli Hakların Marka Hakkına Tecavüz Fiiline Etkisi

Bkz. Birinci Bölüm II. A. 3.

C. Kullanım Kanıtı Savunması

Yukarıda ayrıntılı olarak izah edilen kullanım kanıtı saxunmasr5, Türk Pa­
tent nezdindekı itiraz aşamasında istenebileceği gibi, açılan hükümsüzlük (SNIK
25 7)ve marka hakkına tecavüz (SNIK 29 2) davalarında da istenebilir. Kulla­
nım kanıtı savunması., aleyhine tecaxliz iddiasında bulunulan kişiye getirilen
defi hakkıdır. Buna göre maıka hakkına tecaxliz iddiasıyla bir dava açıldığında,
davalı, davacının tecaxliz iddiasına dayanak olarak ileri sürdüğü markasını beş
yıldan uzun süredir tescilli olduğu halde yine en az beş yıldır kullanmadığım ve
bu sebeple tecaxliz iddiasında bulunamayacağını ileri sürebilir. Bu nedenle bir
markayı tescil ettirip de beş yıl boyunca ciddi şekilde kullandığını ispatlayama-
yan kişinin bu markaya dayanarak açacağı marka hakkına tecaxliz dax’alari red­
dedilecektir. Kullanıma ilişkin beş yıllık sürenin belirlenmesinde tecaxliz dax’a-
sının tarihi esas alınır.

D. Tecavüz Davaları
Bkz. Onbirinci Bölüm, II. D.

2-4
Aynı yönde Çağlar, Marka. 119 dpn. 243.
Bkz Üçüncü Bölüm, VI, C. 2, b
 Dördüncü Bölüm
PATENT

I. TERMİNOLOJİ
Patentlerde merkez kavram, patentin konusunu oluşturan buluştur Teknolo­
jik ilerlemelere bağlı olarak korumanın sınırlandırılabileceği endişesiyle yasal
düzenlemelerde buluşun tanımı yapılmamıştır. Buluş, teknik bir problemi çözen
ve yenilik özelliği taşıyın insanfikri, şeklinde tanımlanabilir. Buluş, teknik alanda
spesifik bir problemin çözümüdür. Patent, teknik yönü olan buluşlara verilir; tek­
nik salta dışında kalan buluşlara patent verilmez. Örneğin, fınans sektöründe yeni
bir tahvil modeli ya da oyun sektöründe yem bir oyun geliştirilmesi patent koru­
masından yararlanamaz. Zııa bunların teknik karakteri yoktur.

Aynı teknik probleme farklı çözümler üretilebilir. Dolayısıyla aynı soruna

ilişkin birden çok buluş geliştirilerek farklı patentler alınabilir. Örneğin, tüken­
mez kalemin ucu dışarıya bastırılarak veya döndürülerek çıkarılabilir. Yine bir
kişi ABS fren sistemini bulduysa başka birisi ASR ya da başka bir fren sistemi
geliştirebilir. Bu fren sistemlerinden her birine, koruma şartlarım taşımak kay-
dıyla ayrı ayrı patent belgesi alınabilir. Çünkü teknik bir probleme (örneğimiz­
deki kalemin ucunu dışarıya çıkarına ya da arabanın durmasını sağlama proble­
mine) birden çok çözüm üretilmiştir.

Latincede patent kelimesi ‘'açık olmak” anlamına gelir. Tarihte yüksek

mevkilere gelen ve kendisine birtakım imtiyazlar tanınan kişilere kral tarafın­
dan mühürlenmiş yazılı bir belge verilmekteydi. Kralın mührünü taşıyan ve
rulo şeklindeki bu belgenin üzeri tekrar kapatılmadığı, yanı açık olduğundan
letters patent (açık mektup) olarak anılmıştır'. Günümüzde patent, sanayiye
uygulanabilir buluşlara, resim organlarca düzenlenen ve izinsiz kullanımları
belirli bir süre engelleme yetkisi veren resmi nitelikte bir belgedir. Dar an­
lamda belgeden doğan hakka “patent” denir. Geniş anlamda ise patent, hem
buluş üzerindeki tekel niteliğindeki hakkı (patentten doğan patent hakkını),
hem de bu hakkı ispatlayan belgeyi (patent belgesini) ifade eder. Tasarım ve

Tekinalp. Fikri Mülkiyet 523.

Kaya. A. Patent 173.
234 Dördüncü Bölüm: Patent

marka gibi sınaî haklara verilen belgelere de uygulamada zaman zaman hatalı
bir şekilde patent denilmektedir. Oysa tasarım ve marka belgeleri patent bel­
gesinden farklıdır.

Bir buluşa patent belgesi verilebilmesi için söz konusu buluşun yeni, tekni­
ğin bilinen durumunu (buluş basamağını) aşması ve sanayiye uygulanabilir
olması gerekir. Bu kocıu, aşağıda (III) Patentin Koruma Şartlan başlığı altında
incelenecektir.

Faydalı model kc-ruması, patent hukukunun bir parçasıdır. Faydalı model,

küçük patent (utility model petty patent) olarak da isimlendirilir. Daha ziyade
küçük buluşlar bakımından patentlere oranla dalıa ucuz, hızlı ve basit bir tescil
sistemi öngörülerek faydalı model koruması sağlanmaktadır. Esneklik, belge­
lendirmedeki hız ve karmaşık işlemlerin yokluğu gibi özellikleriyle faydalı mo­
deller KOBİ’lerin ihtiyaçlarına uygundur.

Ülkemizde bir buluş yeni ve sanayiye uygulanabilir nitelikteyse faydalı

model korumasından faydalanır (SMK 142.2). Faydalı modeller bakımından
bazı hukuk düzenleri, yenilik kıstasını yerel (ulusal) seviyede tutarken: huku­
kumuzda mutlak yenilik, yanı dünya çapında yenilik kıstası benimsenmiştir. Bu
nedenle yurt dışında var olan buluşun, Türkiye’ye getirilerek sahiplenilmesi
hukuken koruma görmeyecektir.

Hukukumuzda patentlerden farklı olarak faydalı model korumasından ya­

rarlanacak buluşlarda, buluş basamağını aşma şartı aranmaz. Bazı buluşlar, bu­
luş basamağı taşımadığından patent korumasından mahrum kalır. Bu yüzden
faydalı model koruması, esas itibarıyla patentle koruııamayan ama teknolojik
yenilik içerdiği için korunması faydalı ve gerekli görülen buluşlar bakımından
benimsenmiştir. Bazen de buluş sahibi, patent belgesi alabilecek iken dalıa ucuz
ve hızlı belge almak gibi pratik düşüncelerle faydalı model korumasını tercih
edebilir. Kaldı kı dalıa sonra faydalı model başvurusunu, patent baş\ıırusuna
dönüştürme imkânı da vardır (SMK 104).

II. ÇEŞİTLERİ

Patentler pek çok açıdan sınıflandırılabilir. Burada hukuki sonuç doğuran

sınıflandırma tercih edilmiştir.
Suluk 235

Şekil 28: Patent Çeşitleri

A. Ürün ve Usul/ Yöntem Patenti

Buluş., ürüne ilişkin olabileceği gibi bir usul yöntemle ilgili de olabilir. Ör­
neğin, bir ilacın kencısı ürün patenti ile konulurken, bu ilacın üretim usulü­
ne. yöntemine usul patenti verilir. Buluşun bütünlüğü muhafaza edilmek kaydıy-
la bir belgede hem üıün hem de usul buluşları patentlenebilır. Nitekim bugün
özellikle kimya sektöründeki patentlerin pek çoğu, hem ürün hem de usul istem­
lerini içermektedir.

Önemle belirtelim kı ürün ve usulün birlikte patentlenebilmesi için hem

ürünün hem de usulün koruma şartlarını (yenilik, buluş basamağı ve sanayiye
uygulanabilirlik) taşıması gerekir. Örneğin, Novartis, kan kanserinin tedavisi
için yeni bir ilaç geliştirmiştir. Bu ilaç, yeni bir ürün olduğu için patentlenebilır.
Koruma şartlarını taşıyorsa, bu ilacın üretim usulü de patentlenebılecektır. Buna
karşılık eski bir ürün olan Aspirin'in hammaddesi oian Asetilsalisilik Jsıf in
daha az maliyetle ve daha hızlı yeni bir üretim yöntemiyle üretilmesi halinde
sadece üretim usulü patentlenebilır; fakat ürünün ker.disi (Asetilsalisilik Asit)
patentlenemez3. Çünkü ürünün kendisi yeni değildir. Bu nedenle üçüncü kişiler,
Bay er firmasına ait Aspirin markasını kullanmaksızın Asetilsalisilik Asit i kul­
lanarak bu ilacı üretmeye devam edebilir; fakat bu üretimi yaparken yeni bir
üretim yöntemi geliştiren X firmasına ait patentli usulü kullanamaz.

3 Elbette ürünün başkaca yeni özellikleri geliştirilmişse bu özellikleri ayrıca patentlenir. Nitekim
bugün bir ilacın formu, dozajı ve ikincil" tıbbi "kullanımı gibi pek çok özelliği ayrı ayn
patentlenmektedir. Hana aynı özelliğine ilişkin farklı buluşlar geliştirilmektedir. Sozgelim. aynı
ilacın yeni formunu bulan X firması bu formu patentlerken, farklı sir form bulan V firması da bul­
duğu formu patentlemehedir.
235 Dördüncü Bölüm: Patent

Bir ürünü veya sonucu meydana getiren veya bunların meydana getirilişini en­
gelleyen uygulama ve yöntemler usul patentleriyle korunur". Usul patentleri ikiye
ayrılır: Üretim usulleri ve üretime yönelik olmayan usuller’. Üretim usulünde bir
maddeye etki edilerek bir ürün elde edilir. Yem bir yöntem kullanılarak bir ilacın
dalıa kısa sürede, dalıa yilksek verimle, dalıa ekonomik veya dalıa çevreye duyarlı
şekilde üretilmesi böyledir. Üretime yönelik olmayan usuller ise çalışma usulleri
olarak da bilinir. Burada yapılan, o maddede arzu edilen bir vasıf değişikliğine gi­
dilmesidir. Sözgelimi, camın filtrelenerek ışığı geçirmez hale getirilmesi gibi.

Bir patentin ürün veya usule ilişkin olup olmadığı hususu özellikle ispat
yükü açısından önem taşır. Genel usul hukuku kuralı gereği herkes iddiasını
ispatlamak zorundadır (MK 6). Bu çerçevede patent sahibi, açacağı tecaxliz
davasında tecavüzün varlığım ispatlamak zorundadır (HMK 190). Buna karşılık
SMK’ya göre usul patentleri yönünden mahkeme, suçlanan ürünün üretim usu­
lünün patentli usulden farklı olduğunu davalının kanıtlamasını isteyebilir (m.
141). Mahkemenin bu noktada bir takdir hakkı vardır. Buna karşılık eğer patent­
li usulle elde edilen ürün veya madde yen? ise suçlanan ürünün, patentli usulle
elde edilmiş olduğu kanunen varsayılır. Bu ihtimalde mahkemeye takdir hakkı
bırakılmamıştır. Yanı davalı, kendi usulünün, patentli usulden farklı olduğunu
ispat etmek zorundadır. îspat külfetinin yer değiştirmesi üzerine davalı, dava
konusu ürünün davacıya ait patentli usulün dışındaki bir usulle üretim yaptığını
ispatlayacaktır. Bunun için de kendi üretim usulü hakkındakı bilgileri mahke­
meye vermek zorunda kalacaktır. Bu durumda davalının hem üretim hem de
işletme sırları tehlikeye girebilir. Bu tür davalarda davalının, üretim ve işletme
sırlarının korunmasındaki haklı menfaati göz önünde tutulur (SMK 141 2).

8. Bağımlı Patent
Patentli buluşun kullanılması, önceki tarihli bir patentle korunan buluşun kul­
lanılmasına bağlı ise tu husus sonraki patentin geçerliliğim etkilemez. .Ancak bu
durumda, İzm ahlaksızın ne önceki tarihli patent salıibı sonraki patenti kullanabilir,
ne de sonraki patent sahibi önceki patentin geçerliliği süresince, önceki patenti kul­
lanabilir (SMK 131). Örneğin, Bayer firması, kanser için geliştirdiği X ilacım
patentlemiş ve piyasaya sürmüştür. Bir süre sonra Merck firması bu ilacın üretim
usulünde iyileştirmeyi sağlayan bir buluşu patentlemıştır Bu halde taraflar anlaşa-

Ayiter. İhtira 44
= Tekinalp. Fikri Mülkiyet 596.
Suluk 237

rak karşılıklı lisans veımek (cross licensing) suretiyle birbirlerinin patentli buluşla­
rını kullanabilir. Eğer taraflar anlaşamazsa sonraki patent (bağımlı patent) sahibi
Merck, Ömer’den zorunlu lisans talebinde bulunabilir (SMK 131). Bunun için
Merck'm patentli buluşunun, Ztayer’in patentine oranla büyük ölçüde ekonomik
yarar sağlayan önemli bir teknik ilerleme göstermesi gerekir. Bu talep üzerine zo­
runlu lisans verilmişse, önceki patentin sahibi Bayer de sonraki patentli buluşu kul­
lanmak için kendisine zorunlu lisans verilmesini talep edebilir (SMK 1312).

C. Ek Patent
Ek patent, patentli bir buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve asıl pa­
tentin konusuyla bütünlük içindeki ek buluşlara verilir. Ek patent de asıl patent
sahibine verilir (SMK 123 1). Ek patent başvurusu için buluş basamağının de­
ğerlendirilmesinde asıl patent başvurusu, tekniğin bilinen durumu olarak dikka­
te alınmaz (SMK 123 3).

Ek patent başvurusu, asıl patent başvurusuna belge verilmesi kararının ya­

yımına kadar yapılabilir (SMK 123 2). Ancak bu karardan önce, ek patent baş­
vurusu için patent verilemez (SMK 123 4). Ek patentin koruma süresi, asıl pa­
tentin süresi kadar olup, ek patentler için yıllık ücret ödenmez (SMK 123 5-6).

Ek patent başvurusu, başvuru işlemleri sırasında talep üzerine, asıl patent

başvurusuna dönüştürülebilir (SMK 123 7). Eğer Türk Patent, gerekli bağın
bulunmadığım tespit ederse bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde ek patent
başvurusu bağmışız patent başvurusuna dönüştürülür (SMK 123 7).

Asıl patentin hükümsüzlüğü kararı, ek patentin de zorunlu olarak hükümsüzlü­

ğü sonucunu doğurmaz. .Ancak hükümsüzlük kararının :eblığınden itibaren üç ay
içinde bağmışız patente dönüştürme talebi yapılmazsa ek patent de hükümsüz sayı­
lır (SMK 123 9). Hükümsüzlük, vazgeçme veya yıllık ücretin ödenmemesi nedenle­
riyle asıl patentin sona ermesi durumunda, sahibinin talebi üzerine şartların varlığı
halinde ek patent, bağımsız patente dönüştürülebilir (SMK 123 S).

Faydalı modellere ek başvuru yapılamaz (SMK 123 14).

D. Gizli Patent

Türk Patent, başvuru konusu buluşun millî güvenlik açısından önem taşıdı­
ğı kanısına varırsa başvurunun bir suretmi görüş almak üzere Millî Savunma
Bakanlığına iletir ve durumu başvuru sahibine bildirir (SMK 124). .Anılan Ba­
kanlık, başvuru işlemlerinin gizli yürütülmesine karar verirse bildirim tarihin-
235 Dördüncü Bölüm: Patent

den itibaren üç ay içinde kararını Türk Patente bildirir. Gizlilik kararı verilme­
mesi veya gizlilik kararının üç ay içinde bildirilmemesi üzerine Türk Patent
başvuru işlemlerini başlatır.

Türk Patent gizliliğe tabi başvuruyu sahibine bildirir ve başka bir işlem
yapmaksızın gizli patent başvurusu olarak sicile kaydeder. Başvuru sahibi, yet­
kili olmayan kişilere buluşu açıklayamaz.

Gizlilik boyunca yıllık ücret ödenmeyeceği gibi baş\-uru sahibi, baş\-urusu-

nun gizli tutulduğu süre için, devletten tazminat isteyebilir. Bu tazminat, bulu­
şun önemi ve başvuru sahibinin onu serbestçe kullanabilmesi hâlinde elde ede­
ceği muhtemel gelir göz önünde tutularak hesaplanır. Uyuşmazlık halinde taz­
minat miktarını mahkeme belirler. Başvuru sahibinin kusuru nedeniyle buluş
ifşa olursa tazminat isteme hakkı sona erer.

Başvuru sahibinin talebi üzerine anılan Bakanlık, gizlilik kararına konu bu­
luşun kısmen veya tamamen kullanımına izin verebilir.

.Anılan Bakanlığın talebi üzerine Türk Patent gizliliği kaldırabilir. Bu tarih­

ten itibaren söz konusu başvuru, normal bir başvuru gibi işlem görür.

Türkiye’de gerçekleştirilen bir buluş, millî güvenlik açısından önem taşı­

yorsa Millî Savunma Bakanlığının izni olmadan başka bir ülkede patent baş\-u-
rusunda bulunulamaz. Buluşu yapanın yerleşim yeri Türkiye’deyse aksi ispat
edilinceye kadar, buluşun Türkiye’de yapıldığı kabul edilir.

E. İlaç Patenti
İlaç ve patent kavramları birbirine sıkı sıkıya bağlıdır’. İlaç sektöründe patent
koruması birlik önem taşır. Kamu sağhğı nedeniyle ilaca erişimin sağlanması gereği
ve ilaç fiyatlarının, ülkelerin bütçelerine çok ciddi mali yük getirmesi gibi nedenlerle
pek çok gelişmekte okn ülke, geçmişte ilaçları patent koruması dışında bırakmıştı.
Türkiye de bu yolu izlemişti. .Ancak DTÖ TRIPS’in kabulüyle birlikte ibre tersine
döndü ve TRIPS’e taraf tüm ülkeler ilacı patent kapsamına almak zorunda kaldı.

İlacın özelliği geıeği patent koruması yeterli görülmemektedir. Bu nedenle

patent korumasına ilave olarak özellikle gelişmiş ülkelerde veri imtiyazı ve ek
koruma sertifikası gibi başkaca koruma modelleri de benimsenmiştir.

s İlaç patenti hakkında tilgi için bkz. Sezgin Huysal 1 vd. Kayacan. 1 vd.: Yalçıner 149 vd.:
Yusufoğlu. Patent 379 vd.
Suluk 239

1995 yılında Türkiye'nin DTÖ TRIPS'e' taraf olması ve yine AB ile güm­
rük birliğin? kabul etmesi sonucunda ilaçlar patent kapsamına alındı. 566 sayılı
KHK'nın kabulüyle birlikte 1.1.1999 tarihinden itibaren ülkemizde ilaçlar her­
hangi bir ürün gibi patentlenmektedir*5. Şunu da belirtelim ki ikincil ve daha
sonraki tıbbı kullanıma ilişkin EPC 54.4 ve 5 düzenlemelerine karşılık gelen
hükümlere SMK'da yer verilmeyerek sessiz kalındı.

İlaca ruhsat alabilmek için sağlık otoritelerine ilacın etkili ve güvenli oldu­
ğu yönünde bir takım klinik test ve deney sonuçları sunulur. Jenerik ilaç firma­
ları.. bu test ve deneyleri kendileri yapabileceği gibi, daha önce sağlık otoritesine
araştırmacı ilaç firmaları tarafından sunulan test ve deney sonuçlarına dayana­
rak da ruhsat başvurusu yapabilir. Belirtilen bu test ve deneyleri yapmak olduk­
ça pahalı ve zaman alıcı olduğu için jenerik firmalar genellikle ikinci yolu seçer.
Buna literatürde “kısaltılmış ruhsat başvurusu" denir.

İşte klinik test ve deney sonuçlarından elde edilen bu verilerden belirli şartlar­
la ve sürelerle sadece veri sahibinin yararlanmasına veri imtiyazı denir. Sadece
ilaca özgü olan veri imtiyazı koruması, patent korumasından ayrı bir koruma olup:
yeni bir fikı ı mülkiyet hakkı olarak kabul edilir. ABD, Japonya ve .AB ülkeleri gibi
gelişmiş pek çok ülke: veri imtiyazım kabul ederek araştırmacı firmalarca sağlık
otoritelerine sunulan bu verilerden jenerik firmaların, dolaylı da olsa yararlanmala­
rını belirli sürelerle önlemektedir. Böylece uygulamada enerik firmalarca yapılan
kısaltılmış ruhsat başvuruları veri imtiyazı koruması gereği kısıtlanmaktadır.

Veri imtiyazı.. Türkiye ile .AB arasında yoğun tartışmalara neden olmuştur.
Türkiye.. 2 97 Sayılı OKK ile veri imtiyazını kabul edeceğini taahhüt etmiştir’3.
Taahhüt edilen tarihte AB'de veri imtiyazı süresi altı yıl iken Türkiye, 2005'te
Beşeri ve Tıbbi Ürünler Ruhsat Yönetmeliğinde değişildik yaparak veri imtiyazı
bakımından şöyle bir sistem benimsemiştir’

i. Gümrük Birliği (GB) ülkelerinden birinde 01.01.2001'den sonra ruhsatlan­

dırılan ve jeneriği için Türkiye'de 01.01.2005'e kadar ruhsat başvurusu ya­

RG. 25.2.1995. No 22213 Mük.

' AB-Törkiye arasındaki Gümrük Birliği 1/95 sayılı OKK ile kurulrrustur Bkz. ABRG. 96/142/EC.
13.02.1996. L 35/1. s. 43.
5 RG, 22.9.1995, S. 24413.
10 ABRG. 21.07.1997. L 191/1. s. 67.
RG 19.01.2005 S. 25705. Bu yönetmeklik sonradan cok sayıda değişiklik geçirmiştir. Bkz. RG.
11 6.2005. S 25842 P.G. 28.6.2005. S. 25859: RG.'l3.1.2007. S. 26402: RG, 22.4.2009. S.
27208: RG. 14.4.2011. S 27950: RG. 3.4.2012 S. 28253: RG. 14.11.2013. S. 28821.
240 Dördüncü Bölüm: Patent

pılmayan bir ilaca.. GB’deki ilk ruhsat tarihinden itibaren., patentin koruma
süresim aşmamak kaydıyla, altı yıllık veri imtiyazı sağlanır.

ii. Orijinal ilaç. GB ülkelerinden birinde ilk kez 01.01.2005 tarihinden sonra
ruhsatlandırılmışsa: bu ilaca Türkiye'de GB’deki ilk ruhsat tarihinden itiba­
ren.. patentin korama süresini aşmamak kaydıyla altı yıllık veri imtiyazı
sağlanır.

Ruhsatlandırma otoritesi olan Sağlık Bakanlığı, veri imtiyazının kısaltılmış

ruhsat başvurusuna engel olmayacağı, hatta ruhsat belgesinin de verilebileceği
ancak bu hakkın, satış izııı belgesinin verilmesini engelleyeceği görüşündedir.
Araştırmacı firmaların konuyu yargıya taşıması üzerine mahkemeler de Sağlık
Bakanlığının bu uygulamasını doğru bulmuştur'2.

Diğer yandan patentler, başvuru tarihinden itibaren yirmi yıl süreyle korunur.
Bir ilacın ruhsat alarak piyasaya çıkması için patent başvurusundan itibaren yak­
laşık 10-12 yıl geçmektedir. Böylece diğer sektörlerden faiklı olarak ilaçlar patent
korumasından reel olarak yaklaşık S-10 yıl faydalanır. Fiilen ısmlımş bu sürey i
telafi etmek için gelişmiş ülkeler, patent süresinin sona ermesinden itibaren belirli
sürelerle ilaca, Ek Koruma Sertifikasıyla (Supplementary Protection Certificate -
SPC) ilave koruma sağlamaktadır. Türkiye henüz SPC’yi kabul etmemiştir. .AB,
bu konuda Türkiye’ye baskı yaparken, Türkiye bu korumanın ancak üyelikten
sonra kabul edilebileceği yönündeki pozisyonunu korumaktadır.

F. Biyoteknoloji Patenti

Biyoteknoloji bitki, hayvan ve mikroorganizmalar veya bunlardan elde edi­

len biyolojik araç, sisrem ve yöntemler kullanılarak endüstriyel ürün elde etme
amaçlı disiplinlerarası bir uygulama alanıdır. Gıda, kimya, tıp, tarım, ormancılık
ve çevre gibi alanlarda biyoteknolojık uygulamalara başvurulmaktadır. Özellik­
le ilaç sektöründe kimyasal buluşların yerini orta ve uzun vadede büyük ölçüde
biyoteknolojık ürünlerin alacağı öngörülmektedir.

Bugün patentin konuna şartlarını taşıyan biyoteknolcjik buluşlara patent belge­

si verilmektedir'3. Biyoteknoloji alanındaki gelişmeler patent hukukunun klasik
ilkelerini derinden sarsmış, deyim yerindeyse ezberleri bozmuştur. Sözgelimi, keşif-

'2 Ömek olarak bkz 11. HD. 23.10.2008, E. 20-07/3574. K. 2008/11727: 11. HD. 19 02.2010. E
2009/15008. K. 2010/1919
’’ Biyoteknolojık buluşlar hakkında bilgi için bkz. Yusufoğlu. Pateni 436 vd.
Suluk 241

lerın patentlenemeyeceğı kuralı., patent hukukunun temel prensiplerindendir. .Ancak

gelişmiş ülkelerdeki kcnuya ilişkin düzenlemeler buluş ile keşif kavramı arasındaki
çizgiyi olabildiğince ır.celtmıştır. Klasik patent hukuku yaklaşımında buluş sayıla­
mayacak birtakım unsurlar., biyoteknolojik buluş olarak patentlenebilır kabul edil­
miştir. Örneğin, doğaca var olan bir bakterinin doğal ortamından izole edilmesi
patentlenebilmektedır. Öncelikle ABD’nin sergilediği bu yaklaşım, 199S tarihli
Biyoteknolojik Buluşlara İlişkin Yönergeyle .AB‘de de benimsenmiştir'4. Bu yeni
yaklaşımın altında yatan temel düşünce ekonomiktir.

SMK’da, Türkiye’nin taraf olduğu DTÖ TRIPS 27’ye uygun şekilde tekno­
lojinin her alanındaki buluşlara; yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sana­
yiye uygulanabilir olması şartıyla patent verilebileceği benimsenmiştir (m.
82 1). Yine patent koruması bakımından teknoloji alanına bağlı bir ayırım ya­
pılmayacağı özel olarak vurgulanmıştır (SMK 85 1). Önemle belirtelim ki Tür­
kiye’nin de tarafı olduğu EPC hükümleri bir tarafa bırakılırsa Türk patent huku­
kunda biyoteknolojik buluşların patentlenebılırliğine ilişkin özel bir düzenleme
yoktur. Gerek mülga 551 sayılı PatKHK’da gerekse SMK’da biyoteknolojik
buluşlar özel olarak düzenlenmemiştir. Bununla birlikte SMK’da konuya ilişkin
bitki çeşidi, biyolojik materyal, geleneksel bilgi gibi terimlere yer verilmiştir.
Yine evrensel olarak kabul gören biyoteknolojik buluşların patentlenebılıı-
liğinın istisnaları da düzenlenmiştir. Bu bağlamda SMK’ya göre biyoteknolojik
özelliği olmasına rağmen bazı unsurlar patentlenemez (m. S2 2).

Mevzuatta sayılan istisnalar bir tarafa bırakılırsa, özel bir düzenleme bulun­
mamasına rağmen ülkemizdeki uygulama, biyoteknolojik buluşların patentle-
nebileceğı yönündedir-5. Nitekim SMK 82’nin gerekçesinde de biyoteknolojik bu­
luşların patentle korunarak desteklenmesi gereklidir ifadesi kullanılmıştır.

G. İş Yapma Yöntemi Patenti

Yukarıda buluş, teknik bir problemi çözen ve yenilik unsuru taşıyan insan
fikri şeklinde tanımlanmıştı. Bu tanımdan yola çıkarak buluşun unsurları şöyle
sayılabilir; i) Teknik saha, $ Uygulanabilir insan fikri, iii) Çözüm. Teknik saha
kavramı geniş yorumlanmaktadır. Bu bağlamda tarımır. da teknik sahaya girdiği
patent mevuzatında özellikle vurgulanmaktadır (SMK S3 6).

14 ABRG, 30.7.1998, L 213/13.

Örnek olarak bkz. TÜEİTAKa ait biyoteknolojik buluşlara ilişkin TR 2007 00984 no.lu patent
Türk Patent tarafından tescil edilmiştir.
242 Dördüncü Bölüm: Patent

Geniş yoruma rağmen patent hukukundaki bu tanımlama buluş kavramını

sınırlamaktadır. Şöyle kı teknik sallaya ilişkin olmayan buluşlar patentlene-
mez. Bugün teknik yönü bulunmayan yem iş yapma yöntemleri, başta fmans
olmak üzere pek çok sektörde büyük öneme sahiptir. Ne var kı gerçekleştirilen
bu yenilikler ve buluşlar, teknik yönü olmadığı gerekçesiyle patentleneme-
mektedır.

Teknik sahanın, dolayısıyla buluşun ne olduğu, buna bağlı olarak da

patentleııebılır buluş kavramı bakımından ülkeler arasında önemli anlayış farklı­
lıkları da bulunmaktadır. Özellikle .ABD ile Türkiye’nin de dâhil olduğu Avrupa
ülkeleri arasında önemli ayrışma yaşanmaktadır. Daha da önemlisi EPC’ye
rağmen Avrupa ülkeleri kendi içinde de farklı uygulamalara sahiptir. Bu uygu­
lama farklılığı büyük ölçüde, devletlerin genelde hukuki düzenlemelerinin,
özelde ise patent geleneklerinin farklı oluşundan kaynaklanmaktadır.

Kara Avrupası hukuk ailesine mensup olan hukukumuzda teknik yönü bu­
lunmayan salt iş yapma yöntemleri patentlenemez (business method patents')
(SMK S2 2). Bu konuda özellikle ABD’deki uygulamalar dalıa esnektir. Ancak
.ABD'de bu esnek uygulamalar giderek daralmaktadır. 2010 tarihli Bilski Kara­
rı 6 bu bakımdan bir milattır. Dalıa önce pek çok soyut usule patent alınabilen
.ABD’de, soyut fikirlerin patent mevzuatı ile korunmayacağı anılan kararla kesin
olarak kabul edilmiştir. Bu kararla birlikte .ABD uygulaması, Avrupa anlayışına
belirli bir ölçüde yaklaşmıştır.

Uygulamada ış modelleri bir şekilde korunmaya çalışılmaktadır. Bir ış fik­

rim var diyen hemen herkes, fikrini koruma altına almak istemektedir. Örneğin,
çekilişle ev sahibi olma iş fikri, müşteriler arasında çekiliş yapmak suretiyle bir
süpermarketteki ciroyu artırma ış modeli ve daha pek çok fikir korunmak is­
tenmektedir. Telif hukuku ile de fikrin kendisi değil; fikrin ifade ediliş şekli
korunur (TRIPS 9 2). Yani ış fikri, telif hukukuyla da korunamaz. Kural olarak
bu tür iş modelleri, ticari sır olarak saklanmadığı sürece korunmaz. Bu tür fikir­
lerin, ticari sır bağlamında korunması ise genellikle pıatik değildir. Son olarak
belirtelim kı emek ilkesi gereği başkasının ış mahsulünün taklidim haksız reka­
bet sayan Yargıtay’ın bazı kararlarına göre, iş fikirleri bakımından da haksız
rekabet koruması devreye girebilir".

'e https:/?AWw.supremecojrt.gov/opinions/C9pdf/08-964 pdf (son ersim; 19.3.2017).

Bu konuda eleştirel bir yaklaşım için bkz Suluk. Unfair Competition 825 vd.
Suluk 243

H. Bilgisayar Programlan

Bilgisayar programları ABD’de patentlenebılmektedir. ABD’den farklı ola­

rak Kara Avrupasında ve Türkiye’de ise bilginin derlenmesi., düzenlenmesi.,
sunulması ve iletilmesiyle ilgili teknik yönü bulunmayan usuller patentlenemez
(SMK 82.2). Yani teknik yönü olmayan bilgisayar programları patent koruma­
sından yararlanamaz.

Bu açıklamalardan Avrupa’da ve Türkiye’de bilgisayar programlarının hiç­

bir şekilde patentlenemeyeceği sonucu da çıkarılmamalıdır. Teknik yönü bulu­
nan bilgisayar programları patentlenebilir. .Ancak bir mağazaya ait muhasebe
programı veya bir hukuk programı patentlenemez. Bur.a karşılık koruma şartla­
rını taşıyan bir CNC tezgâhını çalıştıran ya da bir otomobilin tren sistemini
kontrol eden yazılım, o tezgah ya da sistemle birlikte patentlenebilir.

III. KORUMA ŞARTLARI

Teknik sahadaki bir buluşa patent verilebilmesi için o buluşun;

i) Yeni,

ii) Buluş basamağına sahip,

iii) Sanayiye uygulanabilir,

Niteliklere sahip olması gerekir. Bu üç şartı birlikte taşımayan buluşlar pa­

tent korumasından faydalanamaz (SMK 82 1).

A. Yenilik

Tekniğin bilinen durumunafoilinen tekniğe dahil olmayan buluş yenidir

(SMK 83 1). Başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde yazılı veya
sözlü olarak ortaya kcnulmuş veya kullanım ya da başkaca herhangi bir şekilde
açıklanmış toplumca erişilebilir her şey bilinen tekniğe dahildir (SMK 83 2)18.
Henüz toplumca erişilebilir olmasa dahi patent ve faydalı model başvuruları
bakımından yasa kovucu farklı bir hukuki rejim kabul etmiştir. Buna göre, baş­
vuru veya bu talihten sonra yayımlanmış ve başvuru talihinden önceki tarihli
ulusal, yanı Türkiye’de yapılan patent ve faydalı model başvurularının ilk içe­
rikleri de bilinen tekniğe dahildir. Yine şu iki yoldan gelen ve ulusal aşamaya
giren başvurular da yenilik incelemesinde aynen ulusal başvurular gibi işlem

Ortan. İşçi Buluşları 65

244 Dördüncü Bölüm: Patent

görür: i) PCT’den ülkemize (ulusal) giriş yapan patent ve faydalı model başvu­
ruları, ii) EPO üzerinden Türkiye’nin belirlendiği ve belirleme ücretinin öden­
diği Avrupa patent başvuruları (SNIK S3 3). Özetle., yemlik incelemesinde bu
iki yoldan gelen başvurular da bilinen tekniğe dahil kabul edilir'5.

Başvuruya konu buluş: başvuru talihinde dünyanın herhangi bir yerinde

20. Yemliğin belirlenmesinde merkez kavram
kamuya sunulmamışsa yenidir*
kamuya sunmadır. Kamuya sunma: hukuki bir fiil olup herhangi bir sınırlama
veya sır saklama yükümlülüğü bulunmayan kişilere buluşun açıklanmasıdır.
Sergileme ve satış gibi yollarla piyasaya sürme, kullanma, tarif, yayın, tanıtım
ve benzeri faaliyetler kamuya sunma kabul edilir.

Demek kı bir buluş, sahibinin gizlilik alanından çıkmışsa kamuya sunulmuş­

tur. Sır saklama yükümlülüğü olmayan kişilere, gizlilik kaydı konulmaksam yapı­
lan açıklamalar yeniliği ortadan kaldırır. Bu yolla gerçekleştirilen açıklama bir tek
kişiye de yapılsa sonuç değişmez. Buna karşılık buluşun sır saklama yükümlülüğü
altındaki kişilerce biliniyor olması yemliği etkilemez. Üçüncü kişilere yapılan
açıklamanın gizlilik kaydıyla yapılıp yapılmadığı belirlenirken, buluş hakkında
bilgi verilen kişilerin sır saklama yükümlülüğünün bulunup bulunmadığına bakı­
lır. Kişinin aile çevresinin, fabrikadaki işçilerinin, çalışmalarım birlikte yürüttüğü
asistanının böyle bir yükümlülük altında olduğu kabul edilir. Yine bir kanuni
yükümlülüğü yerine getirmek için kamu makamlarına buluşun sunulması kamuya
sunma sayılmaz. Bu gibi kişilerin dışındaki üçüncü kişilere buluş hakkında yapı­
lan açıklamalar gizlilik kaydıyla yapılmadığı sürece kamuya sunma gerçekleşir.
Gizlilik kaydı konusunda mutlaka bir sözleşme yapmak gerekmez. Yapılan açık­
lamaların gizlilik kaydıyla yapılıp yapılmadığı somut olaya bakılarak belirlenir.

Gizliliği korunan buluşun sahibi, buluşunda değişikliğe gidebileceği gibi, henüz

kamuya sunmamış olduğu buluşunu kamuya sunmaktan tamamen de vazgeçebilir.

Diğer yandan buluşa patent veya faydalı model verilmesini etkileyecek nitelik­
te olmakla birlikte başvuru (veya varsa rüçhan) tarihinden önceki on ıkı ay içinde
yapılan aşağıdaki açıklamalar, belge verilmesini etkilemez: i) Açıklamanın buluşu
gerçekleştiren, yani patent isteme hakkına sahip kişi tarafından yapılması, ii) Açık­

'5 Buna karşılık yayımlan-namış gerek ulusal başvurular gerekse PCT ve EPO üzerinden gelen
yayımlanmamış başvurular buluş basamağı incelemesinde dikkate alanmaz (SMK 83/5).
20 Yargıtay’a göre hükümsüzlük davalarında bilirkişiler re sen yapacaktan araştırma sonuçlarını
da dosyaya sunacaklardır. Bkz. 11. HD. 24.1.2008, E 2007/14538. K. 2008/1304. Yargıtay bu
içtihadını yeniliğin dürya çapında (mutlak yenilik) arandığı, bu durumun araştırılmasının da
kamu düzeninden olduğu gerekçesine dayandırmaktadır. Bkz. Suluk. Mutlak Yenilik 511 vd
Suluk 245

lamanın patent başvurusu yapılan bir merci taralından yapılması ve bu merci tara­
fından açıklanan bilginin; (1) buluşu yapanın başka bir başvurusunda yer alması ve
söz konusu başvurunun ilgili merci tarafından açıklanmaması gerektiği halde açık­
lanması, (2) buluşu yapandan doğrudan veya dolaylı olarak bilgiyi edinmiş üçüncü
bir kişi tarafından, buluşu geliştirenin bilgisi veya izni olmadan yapılan başvuruda
yer alması, iii) Açıklamanın, buluşu geliştirenden doğrudan doğruya veya dolaylı
olarak bilgi elde eden üçüncü bir kişi tarafından yapılması.

Bu on iki aylık hoşgörü süresi içinde yukarıda belirtilen şartların gerçekleş­

tiğini ve dolayısıyla kendisine belge verilmesini ya da belgesinin hükümsüz
kılınmamasını isteyen kişi, bu durumu ispatla yükümlüdür. Ayrıca bu durumun
ispatı, herhangi bir süreyle sınırlı olmayıp, her zaman ileri sürülebilir.

Ne var ki bu on iki aylık hoşgörü süresi yabancı hukuklarda daha farklı ka­
leme alındığı için patent başvurusu yapılmadan önce üçüncü kişilerle buluşun
paylaşılmamasına özen gösterilmelidir. Aksı halde ilgili buluş, Türkiye’de
pateııtlenebilırken başkaca ülkelerde patentlenemez. Çünkü başta EPC 55.1
olmak üzere pek çok hukuk düzeninde buluş sahibi, buluşunu kamuya sunduğu
anda yenilik ortadan kalkar. SMK’dan farklı olarak pek çok hukuk düzeninde
sadece buluş sahibinin gizlilik kaydıyla açıkladığı kişilerce, buluş sahibinin izni
olmaksızın kamuya sunulması halinde, bu sunumdan itibaren altı ay içinde pa­
tent başvurusu yapma imkânı verilmektedir. Yani ancak suiistimal sonucunda
buluş kamuya sunulmuşsa, o zaman altı ay içinde başvuru yapma imkanı vardır.

Uygulamada buluş sahiplerinin, başvurudan önce buluşlarım dikkatsizce

kamuya sundukları ve bundan dolayı da buluşlarının yenilik özelliğini yitirdiği
görülmektedir. Yemliğin etkilenmesini istemeyen buluş sahiplerinin, buluşu
üçüncü kişilere açıklarken gizlilik sözleşmesi yapmaları yararlarına olacaktır.

B. Buluş Basamağı
Buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman (meslek erbabı-skilled
person) tarafından, tekniğin bilmen durumundan aşikâr bir şekilde çıkarılamı-
yorsa, tekniğin bilinen durumunun aşıldığı kabul edilir (SMK S3 5). Yukarıda
açıklandığı üzere tekniğin bilinen durumu bilinen teknik: patent başvurusunun
yapıldığı (varsa rüçhan) tarihten önce, dünyanın herhangi bir yerinde toplumca
erişilebilir yazılı veya sözlü tanıtım, kullanım veya bir başka yolla açıklanan
bilgilerin tamamıdır. Yine meslek erbabı olan kişinin vakıf olduğu genel bilgiler
de tekniğin bilinen durumuna dahildir.
246 Dördüncü Bölüm: Patent

SMK S3 2'de yeniliği öldüren yayımlanmamış yabancı başvuruların ve

belgelerin içerikleri, buluş basamağının değerlendirilmesinde dikkate alınmaz
(SMK S3 5). Sözgelimi.. Nissan firması, 01.04.2017 Tarihinde Japonya'da bir
başvuru yapmış ve diyelim ki Tofaş'ın başvuru tarihi olan 01.06.2017'de bu
başvuru yayımlanmamıştır. Bu başvuru aynı zamanda EPO'da da yapılmış ve
ülkemiz de başvuruda belirlenmiş ve belirleme ücreti de ödenmiştir. Tofaş ise
01.06.2017 tarihinde Türkiye'de bir başvuru yapmıştır. Tofaş'm başvurusunun
yenilik incelemesinde Nissan'm başvurusu dikkate alınacaktır (SMK S3.3). Zira
Nissan, EPO üzerinden Türkiye'yi belirlemiş ve ücretini de ödemiştir. Buna
karşılık Nissan'ın bu başvurusu, Tofaş'm başvurusunun buluş basamağım içerip
içermediği incelemesinde dikkate alınmaz (SMK S3 5). Eğer Nissan başvurusu­
nu, sözgelimi sadece Japonya'da yapmış olsaydı o zaman Tofaş'm başvurusu­
nun yenilik incelemesinde de dikkate alınmayacaktı (SMK S3 3).

SMK S3.(4)'te ilgili teknik alanda uzman (expert) ifadesi geçmekle birlikte
orijinal metinde meslek erbabı (skilledperson) terimi kullanılmıştır (EPC 56).
Uzman kişi buluş yapar. Oysa meslek erbabı, buluşu uygulayan daha alt düzey­
de bilgi birikimi olan sözgelimi, tekniker, ortalama bir mühendis veya temel
bilimlerde (fizik, kimya, biyoloji, eczacılık gibi) ortalama bilgiye sahip kişiler­
dir1. Tekniğin bilinen durumunun aşılıp aşılmadığı incelemesi bu kişinin gö­
züyle yapılacağı için anılan kişinin niteliklerini belirlemek büyük önem taşır.
Bu kişinin hangi özelliklere sahip olduğu konusunda patent literatüründe yoğun
tartışmalar yaşanmakladır2. Sözgelimi, mutfak için geliştirilen bir yağdanlık
mekanizmasının, tekniğin bilinen durumuna dâhil olup olmadığı konusunda
otomotiv sektöründe kullanılan yağdanlığın mekanizmasının esas alınıp alınma­
yacağına karar verilirken mutfak gereçlerindeki meslek erbabı dikkate alınır.
Başka bir deyişle mu:fak gereçlerindeki meslek erbabı, acaba otomotiv sektö­
ründeki yağdanlıktan haberdar mıdır? Bunun için yoğun bir çaba sarf etmeksi­
zin bundan haberdar olur muydu? Meslek erbabı, tekniğin bilinen durumundan
aşikâr bir şekilde buluşu çıkaramıyorsa, buluş basamağı aşılmıştır. Bu bağlamda
meslek erbabı, fazlaca zahmete girmeksizin birkaç deneme sonucunda buluşa
erişebiliyorsa buluş basamağı aşılmamıştır. Buluşa erişmesi için yoğun deneysel
faaliyetler gerekiyorsa bu sefer buluş basamağı aşılmıştır. Çünkü mevzuatta;
"... aşikâr bir şekilde çıkarma ...” kriteri beııimsenmışTir (SMK S3 4).

* Yusufoglu. Patent 278 vd.

" Bilgi için bkz Öztürk 267 vd.
Suluk 247

Buluşun niteliğine bağlı olarak meslek erbabı, bir heyet takım ela olabilir.
Özellikle ilaç ve biyoteknoloji sahasında olduğu gibi buluşun uygulanmasında
birden çok kişinin görev aldığı buluşlarda durum böyledir.

Bir istemin buluş basamağım aşıp aşmadığı., bilinen tekniğe bakılarak belir­
lenir. Bu halde birden çok doküman birleştirilerek değerlendirme yapılabilir.
Örneğin bir istem A-B-C-D-E-F unsurlarını içersin. Bilinen teknikte yer alan
Dİ dokümanında A-B-C+D unsurları, D2 dokümanında ise, E-F-G unsurları
bulunsun. Eğer bu dokümanlardan birinde bunların birleştirileceğine ilişkin bir
önerme veya ima varsa, iki dokuman birleştirilerek değerlendirme yapılır ve
ilgili istemin buluş basamağını aşmadığı sonucuna ulaşılabilir. Burada farazi
olarak meslek erbabının, bu iki dokümana bakarak sonuca ulaşıp ulaşmayacağı
üzerinde durulur. Eğer somut olayda meslek erbabı iki belgeye de bakardı
(would) denebıliyorsa dokumanlar birleştirerek değerlendirme yapılır. Buna
karşılık bakabilirdi (could) denebıliyorsa bu sefer dokümanlar birleştirilmez.

Bu açıklamalar, adalet terazisinin ne kadar hassas olması gerektiğini gös­

termektedir. Uygulamada doğru ve adil kararlar verilebilmesi, bu alanda bilirki­
şilerin belirtilen kriterleri bilerek somut olaya uygulamak suretiyle rapor hazır­
lamasına bağlıdır.

C. Sanayiye Uygulanabilirlik
Yukarıda yapılan :anım ve konuna şartlarında öne ç.kan kaxram tekniktir. Or­
tada teknik bir sorun yoksa veya buluş teknik bir problemi çözmüyorsa
patentlenebilir bir buluş da yoktur.

Teknik bir problemi çözen buluş tekrarlanabilir nitelikte olmalıdır2. Aksi

halde sanayiye uygulanabilir kabul edilmez.

Buluş, tarım dahil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir
nitelikteyse, sanayiye uygulanabilir kabul edilir (SMK S3 6). Buluş tümüyle ku­
ramsal, yani teorik nitelikte olup pratiğe uygulanamıyorsa, sanayiye uygulanabilir
değildir. Örneğin, güvenlik noktalarındaki x-ray cihazlarının üzerine reklam afişi
yapıştırma fikri patentlenemez. Eve gelen hizmetçinin dalıa hızlı ış yapmasına iliş­
kin bir yöntem de sanayiye uygulanabilir değildir. Aynı şekilde Audi'' run iç içe
geçen halkalar şeklindeki logosunun arka camdaki buğu\-u çözmek için rezistans
olarak kullanım fikri de sanayiye uygulanabilir değildir. Zira Audi logosunun rezıs-

Tekinalp. Fikri Mülkiyet 533: Öztürk 63 vd. Yusufoğlu. Patent 151.

24S Dördüncü Bölüm: Patent

tans olarak tasarlanması, estetik nitelikte olup teknik bir etki yaratmaz. Burada tek­
nik etki, buğu çözme işi olup, bu özellik zaten yeni değildir.

Teknik saha tarım, balıkçılık ve avcılık gibi sahaları da kapsamaktadır. Ya­

ni kavram geniş yorumlanmaktadır’. Nitekim tereddütleri ortadan kaldırmak
için SNIK S3 6:da açıkça tarım ifadesine yer verilmiştir. Bu bağlamda teknik
yönü olmak kaydıyla üretimin tarım gibi alanlarda olması ilgili buluşu
patentlenebilır olmaktan çıkarmaz. Yine avukatlık, sigortacılık ve bankacılık
gibi hizmet sektörlerinde çalışan kişiler tarafından kullanılan araç ve gereçler
sanayi işletmelerince üretilir. Bunların hizmet sektörlerinde kullanılmaları,
patentlenebılırlığine engel teşkil etmez25.

Buluş, teknik açıdan sanayiye uygulanabilir nitelikte olmakla birlikte, bu

uygulanabilirlik ekonomik olmayabilir. Yanı bir buluş koruma kriterlerim karşı­
lamasına rağmen, benzer rakip ürünlerin maliyetini aşıyorsa o buluşun sanayiye
uygulanabilirliği ekonomik bakımdan gerçekçi olmayabilir. Bu durum, ilgili
buluşun patentlenebılırlığinı etkilemez. Demek ki hukuki korumadan yararlanan
her buluş, ticari hayatta başarılı otamayabilir. Nitekim bu nedenle patentler ve
faydalı modeller, buluşun ticari başarısını garanti etmediği gibi faydalı olduğu
anlamına da gelmez (SNIK 98 9-143 13). Patent veya faydalı model belgesi
veren devlet, buluşa bu tür garantiler vermez. Bu hâizden uygulamada pek çok
buluş ticarileşemez; yanı kâğıt üstünde kalır.

IV. PATENT VERİLEMEYECEK KONU VE BULUŞLAR

Patent hukuku adamında buluş sayılmadığı için pateııtlenemeyen konular

şunlardır (SNIK 82.2):
i) Keşifler, bilimsel teoriler ve matematiksel yöntemler,
ii) Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya odunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler,
nz) Bilgisayar programları.
Estetik niteliği bulanan mahsuller, edebiyat ve sanat eserleri ile bilim eserleri,
y) Bilginin sunumu.

Bu istisna hükmü sadece belirtilen konuların salt olarak patentlenebılırlıği-

ne engeldir. Ancak bu hüküm, belirtilen bu unsurları da içeren teknik saltadaki

24
Geniş bilgi için bkz. Yusufoğlu. Patent 140 vd.
Ortan. Avrupa I. 97.
Suluk 249

buluşların patentlenebilirliğıni ortadan kaldırmaz. Sözselimi, bir CNC tezgahını

çalıştıran yazılım, cihazın çalışma mekanizmasıyla birlikte patentlenebilir.

Aşağıda belirtilenler ise buluş sayılmakla birlikte başkaca gerekçelerle

patentlenemez (SMK 82 3)2E:

i) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı buluşlar. Şu kadar kı buluşun ticari
kullanımının sadece mevzuatla yasaklanması, bu kullanımın kamu düzenine
veya genel ahlaka aykırı olduğu şeklinde yorumlanamaz (SMK S2 4).

ii) Mikrobiyolojik işlemler veya bu işlemler sonucu elde edilen ürünler hariç
olmak üzere, bitki çeşitleri veya hayvan ırkları ile bitki veya hayvan üreti­
mine yönelik esas olarak biyolojik işlemler'.

üz) İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak teşhis yöntemleri ile cerrahi
yöntemler dâhil tüm tedavi yöntemleri28.

iv) Oluşumunun ve gelişiminin çeşitli aşamalarında insan bedeni ve bir gen

dizisi veya kısmı gen dizisi de dâhil olmak üzere insan bedeninin öğelerin­
den birinin sadece keşfi.

v) İnsan klonlama işlemleri, nisan eşey hattının genetik kimliğini değiştirme işlem­
leri, insan embriyosunun sınai ya da ticari amaçlarla kullanılması, insan ya da
hayvanlara önemli bir tıbbi fayda sağlamaksızın hayvanlara acı çektırebilecek
genetik kimlik değiştirme işlemleri ve bu işlemler sonucu elde edilen hayvanlar.

V. HAK SAHİPLİĞİ

A. Genel Bilgi

Doğası gereği fikri ürünler ancak gerçek kişiler tarafından geliştirilebilir; el,
kol ve beyin gibi uzuvları bulunmayan tüzel kişiler fıkıi ürün geliştıremez. Türk

*s Bu tür buluşların patent kapsam n a alınmamasının altında yatan temel düşünce kamu düzeni ve
genel ahlak kaygısıdır. Özellikte insan sağlığını koruma ye ahlaki nedenlerle insan vücudunun ticari­
leşmesinin önüne geçme düşüncesidir. Bu konuda bkz. Öztiırk 132 vd.; Yusufoğlu. Patent 112 vd.
* Mikrobiyolojik işlem, mi<robiyolojik materyal içeren, mikrobiyoloji bir materyalle gerçekleştirilen
veya sonucunda mikrobiyolojik materyal oluşan herhangi bir işlemi ifade eder Esas olarak biyo­
lojik işlem ise melezlere ya ad seleksiyon" gibi tamamen doğal bir olaydan oluşan bitki veya
hayva'n üretim usulleridr (SMK 82/5).
*c Doktor istisnası olarak da bilinen bu yöntemlerin patent kapsamı dışında tutulmasının nedeni
doktorların hastalara hiçbir tereddüde yol açmadan müdahale edebilmesinin önünü açmaktır.
Şu kadar ki. bu yöntemlerde kullanılan ürünler, özellikle madde ve terkipler hakkında uygulan­
maz. Ancak bu yöntemlerde kullanılan ilaçlar ile medikal cihazlar patentlenebilir niteliktedir. Bu
konuda ayrıca bkz. Sezgin Huysal 1 vd.
250 Dördüncü Bölüm: Patent

fikri mülkiyet hukukunda fikri ürünü geliştiren, o fikri ürünün sahibidir. Buna
“gerçek hak sahipliği ilkesi” denir5. îlke, hem telif hakları hem de sınai mülkiyet
hakları bakımından geçerlidir. İlkeye göre bir eseri meydana getiren kişi, o eserin
sahibidir (FSEK İS 1). Bir tasarımı geliştiren kişi, o tasarımın sahibidir (SMK
70). Bir buluşu yapan kişi de o buluşun sahibidir (SMK 109). Eserin meydana
getirilmesiyle veya tasarım ya da buluşun geliştirilmesiyle birlikte eser sahipliği,
tasarım sahipliği veya buluşçu hakkı, herhangi bir iş veya işleme gerek kalmaksı­
zın, kendiliğinden (ipso iure) gerçek hak sahibine ait olur. Buluşçu daima bir ger­
çek kişidir (insandır). Buna karşılık çalışan ilişkisi ve yme hak sahipliğinin devri
gibi ış ve işlemler nedeniyle buluş sahibi bir tüzel kişi de olabilir.

Buluşun sahibi, kural olarak buluşçu veya onun halefleridir. Bu nedenle de

patent isteme hakkı kural olarak buluşçuya veya onun haleflerine aittir (SMK
109 1). Buluş, birden çok kışı tarafından ortaklaşa gerçekleştirilmişse patent
isteme hakkı, bu kişilerin tamamına aittir (SMK 109 2). Aynı buluş birbirinden
bağımsız ve habersiz şekilde birden çok kişi tarafından gerçekleştirilmişse pa­
tent isteme hakkı, önceki tarilılı başvurunun yayımlanmış olması şartıyla daha
önce başvuru yapana aittir (SMK 109 3). Bu durumda somaki kişinin, ön kulla­
nım hakkı saklıdır (SMK S 7). İlk başvuran kişi, aksi ispatlanıncaya kadar patent
isteme hakkının sahibidir (SMK 109 4).

Başvuru veya patent hakkı birden çok kişiye aitse ortaklık ilişkisi sözleşme
hükümlerine göre, sözleşme yoksa TMK’nın paylı mülkiyete ilişkin hükümleri­
ne göre belirlenir. Şu kadar ki her hak sahibi diğerlerinden bağımsız olarak şu
işlemleri kendi adına yapabilir (SMK 112.1): i) Kendisine düşen pay üzerinde
serbestçe tasarrufta bulunabilir, ii) Diğer hak sahiplerine bildirimde bulunduk­
tan soma buluşu kullanabilir, iii) Başvurunun ve patentin korunması için gerekli
önlemleri alabilir, iv) ihlal halinde üçüncü kişilere karşı dava açabilir. Diğer hak
sahiplerinin davaya katılabilmeleri için davanın açıldığı tarihten itibaren bir ay
içinde dava ihbar edilir.

Lisans verilmesi için hak sahiplerinin oybirliği aranır. Oybirliği sağlana­

mazsa mahkeme, mevcut şartları dikkate alarak hakkaniyet gereğince bu yetkiyi
hak sahiplerinden birine veya birkaçına verebilir (SMK 112.2).

Birden çok hak sahibi olsa bile bir başvuru veya patentin devri ya da bunla­
rın üzerindeki hak tesisi için başvuru veya patent bölünemez (SMK 112.3).

“5 İlke hakkında bilgi için tkz. Birinci Bölüm, II, A, 2

Suluk 251

B. Patent İsteme (Başvuru) Hakkının ve Patent Hakkının Gaspı

Patent isteme (başvuru) hakkının, başvuru sahibine ait olmadığı Türk Pa­
tent nezdinde iddia edilemez; bu iddia sadece mahkeme nezdinde ileri sürülebi­
lir (SMK 110 1-2). Patent isteme (başvuru) hakkının gaspına dayanan bu dava­
da tam hak talebinde bulunulabileceği gibi, ortak hak sahipliği tanınmasına
dönük kısmi hak talebi de ilen sürülebilir (SMK 110 6). Başvuru sahibi, adi
kanuni karine olarak patent isteme hakkının da salıibı sayılır. Patentin verilmesi
işlemleri esnasında gerçek hak sahipliğine dayalı tam veya kısmı gasp davası
açılırsa bu dava Türk Patente bildirilir. Mahkeme karar kesinleşinceye kadar
patent verilmesi işlemlerinin durdurulmasına tedbiren karar verebilir (SMK
110.2). Dava devam ederken başvuruya patent verilirse başvurunun gaspı dava­
sı, patentin gaspı davasına dönüşür (SMK 110 9). Bu dava kesinleşinceye kadar
başvuru, davacının rızası olmadan geıı çekilemez (SMK 110 S).

Gerçek hak sahipliğine ilişkin açılan davanın davacı lehine kesinleşmesi

üzerine gerçek hak sahibi, geçerliliği devam eden başvuru için kesinleşme tari­
hinden itibaren üç ay içinde şunlardan birim talep edebilir: i) Patent başvurusu­
nun kendi başvurusu olarak kabul edilmesini ve yürütülmesini Türk Patentten
isteyebilir, ii) Varsa aynı rüçhandan yararlanarak aynı buluş için yeni bir patent
başvurusu yapabilir3, nz) Başvurunun reddedilmesini Türk Patentleri talep
edebilir (SMK 110 3). Eğer gerçek hak sahibi olan davacı, üç ay içinde herhangi
bir talepte bulunmazsa dava konusu başvuru geıı çekilmiş sayılır (SMK 110 5).

Patentin verilmesinden sonra gerçek hak sahibi olduğunu iddia eden kişi, pa­
tentin sağladığı diğer hak ve talepler saklı kalmak kaydıyla, patentin kendisine
devrini mahkemeden talep edebilir (SMK 111 1). Benzer şekilde kısmi gaspta
paylı (müşterek) mülkiyet esasına göre hak sahipliği Tanınması talep edilebilir
(SMK 111.2). Tanı ve kısmı hak talepleri, patentin verildiğine ilişkin kararın ya­
yım tarihinden itibaren iki yıl, kötü niyet halinde ise patentin koruma süresinin
bitimine kadar ileri sürülebilir (SMK 111 3). Kesinleşen mahkeme kararı, bülten­
de yayımlanır ve sicile kaydedilir. Bu karar iyi niyetli üçüncü kişilere karşı sicile
kayıt tarihi itibarıyla sonuç doğurur. Değişikliğin sicile kaydıyla birlikte üçüncü
kişilerin patentle ilgili lisans ve diğer hakları da sona erer (SMK 111 4-5).

Gerek önceki patent sahibi gerekse lisans alanlar, eğer buluşu iyi niyetli bir
şekilde kullanmaya başlamışsa veya kullanım için ciddi hazırlıklara başlamışsa,

Bu halde yeni başvuru, ilk başvurunun tarihi itibarıyla işlem görü' ve ilk başvuru geçersiz sayılır
(SMK 110/4).
252 Dördüncü Bölüm: Patent

gerçek patent sahibinden münhasır olmayan bir lisans verilmesini talep edebilir.
Bu lisans makul süre ve şartlarda verilir. Bu halde zorunlu lisans hükümleri
kıyasen uygulanır (SMK 111 S). Bu talep, değişikliğin sicile kaydedildiğinin
Türk Patent tarafından ilgililere tebliğinden itibaren önceki patent sahibi için iki
ve lisans alan için dört ay içinde yapılır. (SMK 111 6-7). Kullanım veya kulla­
nım hazırlığı sırasında kötü niyetli kişiler lisans talebinde bulunamaz (SMK
111/9).

C. Çalışanların Buluşları

1. Genel Olarak

Çalışanların meydana getirdikleri fikri ürünler bakımından yasa koyucular

gerçek hak sahipliği ilkesinden ayrılmıştır'. Yani çalışan-işvereıı ilişkisinde
gerçek kişilerce geliştirilen fikri ürünlerin, bunları geliştiren gerçek sahiplerine
ait olacağı ilkesi hukuken ya yumuşatılmış ya da tamamen bertaraf edilmiştir.

Çalışanın, işiyle ilgili buluşlara hizmet buluşu denir. Bu halde işçi, kendisi­
ne uygun bir bedel öcenmesıni işverenden talep edebilir. Hizmet buluşu niteli­
ğinde olmayan buluşlar ise serbest buluş olup, bunların sahibi çalışandır. Öğ­
renci ve stajyerler de çalışan sayılır (SMK 113 3).

Çalışanların geliştirdiği fikri ürünler bakımından yasa koyucuların, gerçek

hak sahipliği ilkesinden sapması doğaldır. İlk olarak., buluşun geliştirilmesi için
gereken tüm masrafları işveren yapar. İkinci olarak, Ar-Ge faaliyetlerinin tüm
riskleri işverenin üzerindedir. Nihayet, işveren çalışanın emeğinin karşılığım
ücret olarak öder. Bununla birlikte fikri ürünlere, fiziki mülkiyet gibi de yaklaşı-
lamaz. Gerçekten bir işyerinde buluş yapan veya özgün bir tasarım geliştiren
kişi ile bir güvenlik görevlisi ya da kalıp ustası aym hukuki rejime tabı tutul­
mamalıdır. Günümüzde hemen her ülke fikri ürün geliştirmeyi teşvik etmekte­
dir. Bu teşvik sisteminden çalışanların pay alması amaca uygundur. Bu nedenle
yasa koyucular, bir taraftan çalışanın geliştirdiği fikri üründen işverenin ekono­
mik olarak faydalanacağım öngörürken diğer taraftan çalışanı da ödüllendirici
bir sistem kurmayı hedeflemiştir. İşte bu nedenle yasalarda buluşçu ve tasarım­
cılara uygun bedel talep etme yetkisi verilmiştir (SMK 74 ve 115). Benzer şe­
kilde telif yasalarında da eser sahipleri, uygun bedel ile pay ve takıp hakkı gibi
yetkilerle donatılmıştır.

Geniş bilgi için bkz. Canbolat 1 vd.

Suluk 253

Hizmet ilişkisinin dışındaki diğer ış görme sözleşmelerinde eğer sözleşme­

de hüküm varsa hak sahipliği o çerçevede belirlenir. Sözleşmede hüküm bu­
lunmuyorsa ne olacağı konusunda SMK’da bir düzenleme yoktur.

Buluşçunun: başvuru veya patent sahibinden buluşçu olarak tanınmasını ve

adının belirtilmesini isteme hakkı ’cardır (SMK 90 6). Bu nedenle talep halinde
buluşçunun adı başvuruda belirtilir. .Ancak buluşçu: isminin gizli tutulmasını da
isteyebilir. Baş\-uru sahibinin buluşçu olmaması veya buluşçulardan sadece biri
veya birkaçı olması halinde bu kişiler., patent başıııru hakkım ne şekilde elde
ettiklerim baş\mruda açıklamak zorundadır (SMK 90 5). Adın belirtilmesi., bu-
luşçuya tanınan tek manevi haktır. Buna karşılık tüır. ekonomik haklar buluş
sahibine aittir. Ekonomik yönden buluşçu: sadece kendisine makul bedel öden­
mesini talep edebilir (SMK 115 6).

2. Çalışan, Serbest Buluş ve Hizmet Buluşu Kavramları

SMK’ya göre "Çalışan: Özel hukuk sözleşmesi vey a benzeri bir hukuki
ilişki gereğince, başkasının hizmetinde olan ve bu hizmet ilişkisini işverenin
gösterdiği belli bir işle ilgili olarak kişisel bir bağımlılık içinde ona karşı yerine
getirmekle yükümlü olan kişiler ile kamu görevlilerim ” ifade eder (m. 2 I, d).
Aynı tanıma ÇBY 4 1-c’de de yer verilmiştir.

Serbest çalışan, emekli ve acente gibi bir işveren ile hizmet ilişkisi olmayan
kişiler.. SMK anlamınla çalışan kabul edilmez. Bunların geliştirdikleri buluşlar
kendilerine aittir. Yine şirket ortakları da çalışan kabul edilmez; ancak şirket
organlarında görevli kişilerin geliştirdikleri buluşlar., hizmet buluşu kabul edilir.

Bir buluşun hizmet veya serbest buluş olarak nitelenmesinin hukuki sonuç­
ları bambaşkadır. Tam hak talebinde bulunan işveren, aşağıda detaylandırılacağı
üzere hizmet buluşu üzerinde hak sahibiyken serbest buluş üzerindeki haklar
buluşçuya aittir.

SMK’ya göre; "çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü oldu­
ğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletme veya kamu idare­
sinin deney im ve çalışmalarına day anarak iş ilişkisi sırasında yaptığı buluş
hizmet buluşudur” (m. 113 I). Bu hükme dahil olmayan ve çalışan tarafından
geliştirilen diğer buluşlar serbest buluştur (m. 113 II).
Demek kı çalışanın işiyle ilgili buluşlar (ışın gereği ya da büyük ölçüde iş­
yerinin deneyim ve çalışmalarına dayalı geliştirdiği buluşlar) hizmet buluşudur.
Çalışanın, işiyle ilgili olmayan buluşlar ise serbest buluştur. İhtilaf halinde her
254 Dördüncü Bölüm: Patent

somut olayda söz konusu buluşum çalışanın işiyle ilgili olup olmadığı incelene­
cektir. Sözgelimi, Arçelik’in Ar-Ge’sinde çalışan Mehmet İşbilir’in, bir buzdo­
labının soğutma sistemiyle ilgili geliştirdiği buluş hizmet buluşudur. Buna kar­
şılık İşbılir, serbest zamanlarında hobi olarak ilgilendiği tekerleğin sürtünmesini
azaltan bir yöntem geliştirmiştir. İşbılir, bu yöntemi, büyük ölçüde Arçelik’in
çalışma ve deneyimine dayalı olarak geliştirmişse buluş yine hizmet buluşudur.
Zira bu halde sürtünmenin azaltılması yöntemi, her ne kadar İşbilir’in işinin
gereği olmasa bile Arçelik’deki deneyim ve çalışmalarına dayanmaktadır. Buna
karşılık îşbilir, ciltçilikte yeni bir ciltleme tekniği geliştirmişse bu tekniğe iliş­
kin buluş serbest buluştur. Çünkü ciltçilik İşbilir’in işiyle ilgili değildir.

Hizmet buluşu - serbest buluş ayrımında, bir buluşun geliştirildiği zaman

dilimi önemsizdir. Yarn buluşun iş saatlerinde, iş saatleri dışında, tatilde veya
ücretli - ücretsiz izinli bir dönemde geliştirilmesinin önemi yoktur. Buluşun
geliştirildiği mekân da önemsizdir. Yani buluşun işyerinde ya da işyeri sınırları
dışında, örneğin çalışanın evinde veya garajında geliştirilip geliştırılmediğı de
önemsizdir. Önemli olan buluşun, çalışanın işiyle ilgili olup olmadığıdır.

3. İşveren ile Çalışanın Hak ve Yükümlülükleri

o. Genel Olarak

Çalışan, bir hizmet buluşu yaptığında, buluşunu yazılı olarak gecikmeksizin

işverene bildirmekle yükümlüdür. Buluş birden çok çalışan tarafından gerçek­
leştirilmişse bu bildirim birlikte yapılabilir. Çalışan, teknik problemi, çözümünü
ve hizmet buluşunu nasıl gerçekleştirdiğini bu bildiriminde açıklamak zorunda­
dır. Buluşun daha iyi açıklanması bakımından varsa resmim de işverene verir
(SMK 114/2). Ayrıca çalışan, yararlandığı işletme deneyim ve çalışmalarını,
varsa diğer çalışanların katkılarım ve bu katkıların şeklim, yaptığı işle ilgili
aldığı talimatları ve söz konusu katkılar yanında kenci katkı payım da belirtir
(SMK 114 3). Çalışanın, SMK hükümleri gereği bildirimde bulunabilmesi için
işveren gerekli yardımı yapmak zorundadır (SMK 114 5; Ç'BY 5 5).

İşveren de bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirim sahiplerine gecik­

meksizin ve yazılı olarak bildirir (SMK 114 1; ÇBY 5.1). İşveren ayrıca bildi­
rimin kendisine ulaşmasından itibaren ıkı ay içinde bildirimin hangi hususlarda
düzeltilmesi gerektiğini çalışana bildirir. Böyle bir talep yoksa çalışanın yaptığı
bildirim geçerli sayılır ve işlemler bunun üzerinden yürütülür (SMK 114.4;
ÇBY 5/4).
Suluk 255

İşveren, hizmet buluşunda tam veya kısmı hak talep edebilir22. İşveren bu
talebim, çalışanın bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren dört ay içinde
yazılı olarak çalışana bildirmek zorundadır22. Aksi halde hizmet buluşu, serbest
buluş niteliği kazanır (SNIK 1151).
İşverenin tam hak talebinin çalışana ulaşmasıyla birlikte buluş üzerindeki
tüm haklar işverene geçer (SMK 115.2). Kısmi hak talebi halinde hizmet buluşu
serbest buluş niteliği kazanır. Şu kadar kı işveren, kısmi hakka dayanarak bulu­
şu kullanabilir. Bu halde de işverene makul bedel öder (SMK 115 6). Bu kul­
lanma, çalışanın buluşunun değerlendirmesini önemli ölçüde güçleştiriyorsa
çalışan, tamamen devralınmasını ya da kısmi hakka dayalı kullanım hakkından
vazgeçilmesini işverenden isteyebilir. İşveren, çalışanın bu talebine ilişkin bildi­
rimine tebellüğ tarihinden itibaren iki ay içinde cevap vermezse işverenin kul­
lanma hakkı sona erer (SMK 115.3).
İşverenin hak talebinden önce çalışanın buluş üzerinde yaptığı tasarruflar, işve­
renin haklarını ihlal ettiği ölçüde işverene karşı geçersiz sayılır (SMK 115.4).
İşveren, tam hak talebinde bulunmadığı takdirde, kendisine bildirimi yapı­
lan buluşa ilişkin bilgileri, çalışanın haklı menfaatlerinin devamı süresince gizli
tutmakla yükümlüdür (SMK 115 5).
Hizmet buluşu için işveren, çalışanın belirlediği süre içinde patent başAnrusun-
da bulunmazsa buluş serbest hale gelir (SMK 116 4). Hizmet buluşu serbest buluş
niteliği kazanmışsa çalışan kendi adına ve hesabına başvuru yapabilir (SMK 116 3).
İşverenin iflası üzerine iflas idaresinin, buluşu işletmeden ayrı olarak dev­
retmek istemesi halinde çalışanın geliştirdiği ve işverenin de tam hak talebinde
bulunduğu buluşa ilişkin öna/ıw hakh vardır (SMK 120 1).
Serbest buluş niteliği kazanmadığı sürece çalışan, hizmet buluşunu gizli tut­
makla yükümlüdür (SMK 114 6). Bir hizmet buluşu serbest buluş niteliği kazan­
mışsa çalışan, buluşu üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir (SMK 115 12).

b. İşverenin Patent Başvurusu Yapma Yükümlülüğü

Tam hak talebinde bulunan işveren, ilk patent başvurusunu Türk Patent'e
yapmakla yükümlüdür. Eğer işletmenin menfaatleri gerektiriyorsa başvuru
yapmaktan kaçınabilir.

'* İşverenin hak talebine lişkin beyanı kurucu yenilik doğurucu nr.eliktedir. Aynı yöndeTekinalp.
Fikri Mülkiyet 563.
" Bu süre hak düşürücü riteliktedir Aynı yönde Tekinalp. Fikri Mükîyet 563.
255 Dördüncü Bölüm: Patent

Şu haller haricinde baş\uru yapmaktan kaçınma halinde işverenin ödeyece­

ği bedel., patent alınmamasından kaynaklı çalışan aleyhine muhtemel ekonomik
kayıplar dikkate alınarak belirlenir: z) Hizmet buluşurun serbest buluş niteliği
kazanması, ii) Çalışanın, başvuru yapılmamasına rıza göstermesi, iii) İşletme
sırlarının korunmasının başvuru yapmamayı gerektirmesi (SMK 116 1-2).
İşveren, tam hak talebinde bulunursa yabancı ülkelerde de başvuruda bulu­
nabilir. İşveren, çalışanın talebi üzerine patent almak istemediği yabancı ülkeler
için buluşu serbest bırakmak ve bu ülkelerde çalışana patent almak için talepte
bulunma imkânım sağlamakla yükümlüdür. İşveren bu durumda uygun bir ücret
karşılığında buluşu kullanabilmek için münhasır olmayan bir kullanım hakkını
saklı tutma hakkına sahiptir (SMK 116 6-7).

c. Çalışanın Makul Eedel Talep Etme Yetkisi

Tam hak talebi üzerine çalışan, kendisine makul bir bedelin ödenmesini iş­
verenden isteyebilir. Bunun için işverenin buluşu fiilen kullanması gerekmez.
Kısmi hak talebine dayalı kullanma hakkında da çalışanın makul bedel talep
yetkisi vardır. Ancak bu halde makul bedel hakkının doğumu, işverenin buluşu
fiilen kullanmasına bağlıdır. (SMK 115 6).
Bedelin hesabında hizmet buluşunun ekonomik olarak değerlendirilebilırlı-
ği, çalışanın işletmedeki görevi ve işletmenin buluşun gerçekleştirilmesindeki
payı da dikkate alınır ( SMK 115. 7).
İşveren, hizmet buluşuna ilişkin talepte bulunduktan sonra buluşun korun­
maya değer olmadığını ileri sürerek bedelin ödenmesinden kaçmamaz. Ancak
buluşun korunabilir olmadığı mahkeme kararıyla sabit olursa çalışan, bedel
talebinde bulunamaz (SMK 115 8). Makul bedelin mikan ve ödeme şekli, işve­
ren ile çalışan arasında akdedilen sözleşme veya benzeri bir hukuk ilişkisi hü­
kümlerine göre belirlenir (SMK 115 9). Birden çok buluşçu varsa makul bedel
ve ödeme şekli ayrı ayrı belirlenir (SMK 115 10).
Çalışanın buluştan kaynaklı bedel alacağı imtiyazlı alacaklardandır. Bu ni­
telikte birden çok makul bedel alacağının bulunması halinde iflas idaresi bunla­
rı, alacaklılar arasında alacakları oranında dağıtır. Çalışan, bedel alacağı yerine
buluşunun serbest buluşa dönüştürülmesini talep edebilir (SMK 120 2).

4. Kamu Çalışanlarının Buluşları

SMK 2-dTde kama kurum ve kuruluşlarında çalışanlar için kamu görevlileri

ifadesi kullanılmıştır. Biz çalışmamızda kamu çalışanı terimini tercih ettik.
Suluk 257

Kamu çalışanları da kural olarak özel sektörde çalışanlarının hukuki statü­

süne tabidir (SMK 113 4)24. Demek ki kamu çalışanlarının buluşlarına da kural
olarak diğer çalışanların buluşlarına ilişkin hükümler uygulanır (m. 2/1, d; m.
113.4). Ancak bu kurala önemli iki istisna getirilmiştir:

i) Kamu çalışanları bakımından diğer kanuni düzenlemeler ile taraflar arasın­

da yapılan sözleşme hükümleri saklıdır (SMK 113 4),

ii) Özel sektördeki hizmet buluşları için çalışana verilecek bedel ile kamu
çalışanına verilecek bedelin hesaplanması birbirinden tamamen farklıdır.

SMK 113 4’teki "... diğer kanuni düzenlemeler ...” ibaresine, hem kanun
hükümleri hem de tüzük, yönetmelik, genelge ve esaslar gibi sair mevzuat hü­
kümleri dahildir. Bu nedenle konuya ilişkin SMK hükümleri, dalıa alt düzenle­
melerle bertaraf edilebilir niteliktedir.

Yasa koyucu, kamu görevlisi tarafından gerçekleştirilen buluşlar bakımın­

dan taraflar arasında akdedilen sözleşme hükümlerinin saklı olduğunu açıkça
belirtmiştir. Kamu görevlisince geliştirilen buluşlar bakımından gerek kamu
idaresi gerekse görevlinin eli bağlı değildir. Taraflar arasında akdedilecek söz­
leşmeyle görevli tarafından geliştirilen buluş tümüyle hizmet veya serbest buluş
olarak nitelenebilir. Taraflar orta bir yol bularak buluşu, hizmet buluşu olarak
niteleyerek gelirden görevliye pay verme modelim de benimseyebilir.

Her ne kadar diğer kanuni düzenlemeler ve sözleşme hükümleri saklı tu­

tulsa bile bedel konusunda kamu görevlilerinin buluşları yönünden yasa koyu­
cu emredici kurallar vazetmiştir. Buna göre, ilgili buluş, niteliği gereği veya
diğer kanuni düzenleme ya da sözleşme gereği hizmet buluşu niteliğindeyse
kamu görevlisine SMK 113 5 hükmünce bir bedel ödenecektir. Eğer söz ko­
nusu buluş, serbest buluş niteliğindeyse artık kamu görevlisine bedel öden­
mez. Hizmet buluşunda özel sektör çalışanına makul bir bedel ödenirken
(SMK 115 6) kamu görevlisine ödenecek bedel, buluştan elde edilen gelirin
1 3'ünden az olamaz. Eğer söz konusu buluş, ilgili kamu kurum veya kuruluşu
tarafından bizzat kullanılıyorsa ödenecek bedel, bir defaya mahsus olmak
üzere bedelin ödendiği ay için çalışana ödenen net ücretin on katından fazla*

34
Diğer yandan kamu kutumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu kurum veya kuruluşu olmadı­
ğı için bu kategoriye girmez Bunlar yönünden çalışanlara ilişkir genel hükümler uygulanır. Bu
kapsamda Arçelik çalışanı ile İTO çalışanı aynı hukuki rejime tabidir. Kamu kurumu ve kuruluşu
listesi için bkz’. https://www.ab gov.tr/_2926.html (son erişim: 30.7.2018).
255 Dördüncü Bölüm: Patent

olamaz (SMK 113 5)3S. Dikkat edilirse yasa koyucu elde edilen gelirin 1 3’ü
ila tamamı ve yine maaşın 1-10 kat gibi olabildiğince geniş aralıklar öngör­
müştür. Bu bedelin takdiri tek taraflı olarak kamu kurum veya kuruluşuna
bırakılmamıştır. Uygulamada bu aralıklar ihtilafa yol açabilecek potansiyele
sahiptir. Sözgelimi, maaşın bir ya da on kat olacağı konusunda taraflar anla­
şamazlarsa uyuşmazlık SMK 115 11 hükmü gereği Yönetmelikle belirlenecek
tahkim usulüne tabıdır (SMK 113.4).

SMK, 6550 sayılı .Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun3*

hükümlerini saklı tutmaktadır. Bu altyapılarda çalışanlarca geliştirilen buluşlara
6550 sayılı Kanun hükmü uygulanır. 6550 sayılı Kanunun 17. maddesinde ko­
nuya ilişkin düzenleme -cardır. Buna göre, araştırma altyapısı tarafından yürütü­
len projelerde ortaya çıkan fikri ürün üzerindeki lıaklaı sözleşmeyle düzenlenir.
Ancak araştırma altyapısı, çıkan buluşlarla üretim ve satış yapabilir. .Araştırma
alt yapısına ait fikri ürünlerin ekonomik değerlendirilmesi sonucunda elde edi­
lecek gelirin en az %20’si, en fazla %50’si fikri ürün sahibine verilir. Bu Kanu­
nun uygulanmasına ilişkin Yönetmeliğin 45. maddesinde buluş bildiriminin ve
hak talebinin prosedürü düzenlenmiş ve Kanundaki oranlar orada da aynen be­
nimsenmiştir3'. Anılan Kanunda hüküm bulunmayan hallerde SMK 12l’deki
yükseköğretim kuramlarında geliştirilen buluşlara ilişkin hükümler kıyasen
uygulanır (SMK 113.6).

5. Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlar

Kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde geliştirilen

buluşların, ilgili kurum veya kuruluşa bildirimi zorunludur. Bildirimin yapıldığı
tarihten itibaren bir yıl içinde destekten faydalanan kişi, hak talebinde bulunup
bulunmadığım kamu burumuna yazılı olarak bildirir. Bu kişi hak talebinde bu­
lunmazsa ilgili kurum veya kuruluş, buluşun hak sahipliğim alabilir. Bu halde
destekten faydalanan kişi, hak sahipliği süreci tamamlanıncaya kadar buluşun
gizliliğine riayet etmekle yükümlüdür (SMK 122 1).

" Kamu kurum veya kurtlusu buluşu hem kendisi kullanıyor hem de üçüncü kişilere kullandın-
yorsa kamu görevlisine verilecek bedel, karma bir yöntemle beklenmelidir Buna göre üçüncü
kişiden elde edilecek gelir yönünden en az 1/3 oranında bir bedel hesaplanmalıdır. Buna kar­
şılık bizzat kullanım yönünden ise ödenen maaşın 1-10 katı oıanında ayrıca bir bedel öden­
melidir. Bu ihtimalde hakkaniyet gereği, maaşın katları yönünden daha düşük bir oran belirle­
nebilir.
3€ RG, 10.07.2014, S. 29056.
37 RG. 28.08.2015. S. 29459.
Suluk 259

Destekten faydalanan kişi, hak talebinde bulunursa patent başvurusu yap­

makla yükümlüdür. Bu halde destek sağlayan kamu kurum veya kuruluşu baş­
vuruda belirtilir (SMK 122.2). Hak talebi üzerine destek veren kurum veya ku­
ruluş, buluşu kendi ihtiyaçları için kullanıma dönük bedelsiz bir lisans hakkına
sahip olur. Sözleşmeyle bu haktan feragat edilebilir.

Şu hallerde ise destek veren kurum veya kuruluş, üçüncü kişilere lisans ve­
rilmesini isteme hakkına sahiptir (SMK 122 4): i) Destekten faydalanan patent
sahibi, patentli buluşu kullanmaması veya kullanım için girişimde bulunmama­
sı, ii) Gerçekleştirilen kullanım, kamu sağlığı veya milli güvenlik nedeniyle
ortaya çıkan ihtiyacı karşılamaması, zzz) Kullanımın, kamu kurum veya kurulu­
şunun ihtiyacını karşılamaması.

Aşağıda belirtiler, yerlerde ortaya çıkan ve proje bazlı olmayan kamu des­
tekli çalışmalar ile yine kamu destekli bir sözleşme çerçevesinde yürütülmeyen
buluşlara, SMK 122 hükmü uygulanmaz: z) 5746 sayılı Kanun kapsamında ku­
rulan Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde ortaya çıkan buluşlar, ii) 4691 sayılı
Kanun kapsamında kurulan teknoloji geliştirme bölgelerinde ortaya çıkan bu­
luşlar (SMK 122 6). Bu hallerde ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.

Destek veren kuıum veya kuruluşunun, destekten faydalanan kişiden pa­

tentli buluşun kullanımına veya kullanım için giriştiği çabalarına ilişkin düzenli
aralıklarla bilgi isteme hakkı vardır. Ticari ve fmaıısal mahiyetteki bu bilgiler
gizli tutulur (SMK 122 3).

Kamu destekli projelerden ortaya çıkan buluştan elde edilen gelirin payla­
şımı sözleşmeyle belirlenir (SMK 122.3).

6. Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlar

Gerek YÖK’e, gerekse Milli Savunma ve İçişleri Bakanlığına bağlı yükse­

köğretim kurumlarında yapılan bilimsel çalışmalar veya araştırmalar sonucunda
gerçekleştirilen buluşlara, özel kanun hükümleri ile SMK 121’deki hükümler
saklı kalmak kaydıyla SMK’nın çalışanların buluşlarına ilişkin 113. ve devamı
hükümleri uygulanır (SMK 121 1). Şu kadar kı bu buluşlar hakkında SMK 115,
116, 1 İS ila 119 4 hükümleri uygulanmaz (SMK 121 5). SMK’da “yükseköğre­
tim kurumlarında gerçekleştirilen buluşlar” dendiği için öğretim elemanlarının
yanında üniversite öğrencileri ve yine stajyerler tarafından geliştirilen buluşlar
da aynı hukuki rejime tabidir. Nitekim SMK 121 9’daki düzenleme bu yorumu
desteklemektedir.
2=<: Dördüncü Bölüm: Patent

SMK 121’de yükseköğretim kurumlarında geliştirilen buluşlarla ilgili şöyle

bir sistem benimsenmiştir:

i) Buluşu yapan, gecikmeksizin yazılı olarak buluşu yükseköğretim kurumuna bil­

dirmekle yükümlüdür. Eğer patent başvurusu yapılmışsa bu başvuru da bildirilir.

ii) Yükseköğretim kurumu, hak talebinde bulunursa patent başvurusu yapmak­

la yükümlüdür, alisi takdirde buluş serbest nitelik kazanır.

iii) Yükseköğretim kurumunun hak talebine karşı buluşu yapan, buluşunun

serbest nitelikte olduğu itirazını ileri sürebilir. Bu itiraz, yükseköğretim ku­
rumu tarafından yazılı gerekçelerle karara bağlanır, aksi halde buluş serbest
buluş niteliği kazanır.

iv) Yükseköğretim kurumu, başvuru veya patent hakkından vazgeçmek isterse

ya da başvurudan sonra buluş serbest hale gelirse" buluşçuya başvuru veya
patent hakkım teklif eder. Buluşçunun bu teklifi kabul etmemesi üzerine
başvuru veya patent üzerindeki tasarruf yetkisi yükseköğretim kurumuna
ait olur. Teklifin kabulü halinde devir işlemi gerçekleştirilir. Bu durumda
yükseköğretim kurumu, buluşçuya patent alması ve koruması için gerekli
belgeleri verir. Devri gerçekleştiren yükseköğretim kurumu, münhasır ol­
mayan kullanım hakkını uygun bir bedel karşılığınla saklı tutabilir.

v) Yükseköğretim kurumu, kusuru nedeniyle başvuru veya patent hakkının

sona ermesine neden olursa buluşçunun zararlarım tazminle yükümlüdür.

vi) Buluştan elde edilen gelirin en az 1 3’ü buluşçuya verilir. Yükseköğretim

kurumunun hissesine düşen gelir, kurumun bütçesine özgelir olarak kayde­
dilir ve başta bilimsel araştırmalar olmak üzere kurumun ihtiyaçlarımı! kar­
şılanması amacıyla kullanılır.

vii) Öğretim elemanları ile stajyer ve öğrencilerin diğer kamu kurumları veya
özel kuruluşlarla bir sözleşme kapsamında yaptıkları çalışmalar sonucunda
geliştirilen buluşlar üzerindeki hak sahipliğinin belirlenmesinde, diğer ka­
nunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, sözleşme hükümleri esas alınır.
SMK’nın bu düzenlemesiyle birlikte mülga PatKHK’daki öğretim elemanla­
rınca geliştirilen buluşların sahibinin, buluşçuların olacağı kuralı tümüyle değişti-

“ SMK 121/6’ya göre patent başvurusundan sonra buluş serbest hale gelse bile yükseköğretim
kurumunun buluşu, buluşçuya devredeceğini düzenlemiştir. Benzer bir düzenlemeye ÇBY
34/2 de de yer verilmiştir. Serbest nitelik kazanan buluş zaten buluşçuya aittir: artık devir işle­
minden söz edilemez. ’
Suluk 251

rilmiştir5. .Artık işveren durumundaki yükseköğretim kuramları bu buluşların

sahibidir. .Ancak elde edilecek gelirin en az 1 3’ü buluşçuya verilecektir. Uygu­
lamada öğretim elemanları, geliştirdikleri buluşlara maddi imkansızlık gibi ne­
denlerle patent başMirusu dallı yapamadıkları için PatKHK döneminde geliştirilen
pek çok nitelikli buluş, koruma şemsiyesine bürünemeden oyun dışında kalıyor­
du. TÜBİTAK teşvikleri sayesinde bazı yükseköğretim kuramlarında kuraları
Teknoloji Transferi Ofisleri (TTO) ve yine üniversitelerin kampüslerinde kurulan
teknoparklar eliyle üniversitelerde geliştirilen bu buluşlar önce patentlenecek,
ardından da tıcarileştırılecektır. Böylece yükseköğretim kuramlarında deyim ye­
rindeyse bir paıenı iklimi oluşturulması hedeflenmektedir.

VI. TESCİL

A. Genel Bilgi

Buluşu korumanın en iyi yolu her zaman patent belgesi almak değildir. Bir
firma, buluşunu ticari sır olarak saklayabilirse, bunu başarabildiği sürece buluşu
ticari sır ve veya haksız rekabet hükümleriyle korama altındadır. Örneğin, Coca
Cola firması, buluşunu yüz otuz yıldır ticari sır olarak korumaktadır. Eğer pa­
tent almış olsaydı buluşu, yüz yıldan fazla bir süredir rakip firmalarca kullanılı­
yor olacaktı. Çünkü patentin koruma süresi maksimum yirmi yıldır. Bu nedenle
buluş sahibi, hangi korama modelinin buluşuna uygun olduğunu tespit etmeli­
dir. Bu konuda uzman hukukçu ve patent vekillerinden danışmanlık hizmeti
almak en doğra yöntemdir. .Ancak çoğu halde buluş konusu ürün satıldıktan
sonra ürünün incelenerek tersine mühendislik suretiyle buluş öğrenilebildiği
için buluşun ticari sır olarak saklanması pek mümkün değildir. İki kişinin bildi­
ği sır olmadığı için bir firmanın buluşu, kendi çalışanlarından dahi gizlemesi
gerekecektir. Bu nedenle ticari sırrın uzun yıllar başarılı şekilde saklanabilmesi
iş hayatında oldukça güçtür.

Bir buluşa patent almaya karar verildiyse bu durumda buluş sahibi, buluşu­
nun pazar değerini araştırmalıdır. Zira patent belgesi veren devlet, patent sahibine
o buluşun ticari olarak değerli olduğu garantisini vermez (SMK 9S 9; 143 13).
Nitekim uygulamada oek çok patentli ürün, pazarda tutunamamakta, hatta bazı
patentli buluşlar üretimle hiç tartışamamaktadır. Sözgelimi, 1993-1997 tarihlerini
kapsayan 2003 tarihli .AB projesi çerçevesinde yapılan bir araştırmaya göre.

" Mülga PatKHKnın sistemi hakkında bilgi »cin bkz. Battal Çalışanların Buluşları 189 vd.; Yıldız
247 vd.
252 Dördüncü Bölüm: Patent

önemli patentlerin yaklaşık %60T ticarileşmiştir41. British Technology- Group

tarafından 199S yılında dünya çapında 133 şirkete ait önemli patentler üzerinde
yapılan araştırma da benzer bir sonucu vermiştir. Triatic patentler (ABD, EPO ve
Japonya) üzerinde yapılan başka bir araştırmada sadece .ABD ve Japonya örnek­
lenmiş ve bu patentlerin de yaklaşık %60:mın ticarileştiği tespit edilmiştir.
AB’nin araştırmasına göre patentlerin sadece %14’ü lisanslanmıştır.

Patent başvurusunun zamanlaması da önemlidir. Başvurunun çok erken yapıl­

ması halinde, ürünün tam olarak geliştirilmemiş olması veya ürün için pazarın hazır
olmaması tehlikesi vardır. Başvurunun geciktirilmesi durumunda, bir başkasının
aynı ya da çok benzer buluşa başvuru yapma riski vardır. Buluş, başvuru yapılana
kadar gizli tutma yükümlülüğü olanların dışındaki kişilerle paylaşılmamalıdır.

Başvuruda bulunmadan önce mutlaka buluşun koruma şartlarım taşıyıp taşıma­

dığı hususunda genel bir fikre sahip olmak için ön araştırma yapılmalıdır. Cüzi bir
ücret karşılığında Türk Patentten ön araştırma hizmeti satın alınabilir. Böylece uzun
ve maliyetli bir sürece girmeden yapılacak bir ön araştırma, başvurunun reddedilme
ihtimalini azaltacaktır, İyi bir ön araştırma yapılmadığı takdirde aylar sonra öğrenilen
gerçek nedeniyle çok büyük para ve zaman kayıpları yaşanabilir. Bu tür araştırmalar
için uzman patent vekillerinden danışmanlık hizmeti alınması en sağlıklı yoldur.

Başvuru yapıldıksan soma patent ofislerince, buluşun yeni ve buluş basa­

mağına sahip olup olmadığı hususunda araştırma ve inceleme raporları hazırla­
nır. Bunun için patent uzmanları, milyonlarca dokümanı gözden geçirir. Sözge­
limi, EPOQUE sistemiyle dünya çapında patent dokümanlarının yanında patent
dışı bilimsel literatürün de bulunduğu seksen civarında veri tabanında yaklaşık
iki yüz otuz milyon teknik dokümana erişim sağlanmaktadır. Yanı bir patent
belgesi verilmeden önce çok ciddi araştırma ve inceleme yapılmaktadır. Ama
tüm bu incelemelere rağmen ilgili patent, koruma şartlarını taşımadığı gerekçe­
siyle malıkemece dahi sonra hükümsüz kılınabilir.

Araştırma raporı, (search report), ilgili buluşun koruma kriterlerim karşı­

layıp karşılamadığını belirlemek için patent ofislerinin uzmanlarınca hazırlanır.
.Araştırma raporu, başvuruya konu buluşun yenilik ve buluş basamağım aşıp
aşmadığı incelemesine dayanak teşkil edecek unsurları içerir. Raporda istemle­
rin karşısında bulunan referans belgeler; A, X ve Y gibi kategorilere ayrılır.
İstemlerin karşısındaki A, istem içeriğinin o belge karşısında yenilik içerdiğini,

4C
Sichelman 344
Suluk 253

X, istemin içeriğinin yeni olmadığını veya buluş basamağını aşamadığım.. Y ise

buluş basamağım içermediğini gösterir. Araştırma raporu: buluşun karnesi ola­
rak nitelendirilebilir. Karnede zayıf iyi veya çok iyi notlar bulunabilir. Bu not­
lara bağlı olarak başvuru sahibi, baş\ıırusuna devam ederek inceleme raporunun
düzenlenmesini isteyebileceği gibi başvuruda değişiklik yaparak da yoluna de­
vam edebilir. Bazen ce başvurusunu tamamen geıı çekebilir'-. Elbette bu karar
süreçlerinde mutlaka ilgili alanda uzman patent vekilinin görüşü alınmalıdır.
İnceleme raporu 'examination repon) ise araştırma raporunda ortaya çıkan
belgeler karşısında başvuru konusu buluşun, patentlenebilirlik şartlarım taşıyıp
taşımadığım belirler. Bu rapora bağlı olarak ilgili patent ofisi, başvuruyu belge­
ye bağlayabilir veya reddedebilir. Belgeye bağlaması halinde bazı istemler red­
dedilerek kapsam daraltması yapılmak suretiyle de belge verebilir.
Türk Patent, PCT anlaşması gereği 2016 yılında uluslararası araştırma ve
inceleme otoritesi ılar. edilmiştir2. Türk Patent artık tüm araştırma ve inceleme
raporlarını kendisi düzenlediği gibi yurt dışından da bu tür talepleri kabul etme
yetkisine sahiptir.

B. Tarifnamenin Yazılması
Patent belgesi şu unsurlardan oluşur: i) Özet, ii) tarifname, iii) istemler ve
iv) resimler. Patentin koruma kapsamı, istemlere (talepler) bakılarak belirlenir.
Bu nedenle tarifnamenin ve istemlerin yazımı tam bir uzmanlık ve ustalık
ister43. Yapılan buluş, tam olarak kâğıda dökülmeli; istemlere ne azı ne de
fazlası aksettirıhnelidir. Eğer korumanın kapsamı gereğinden geniş yazılırsa,
buluşa patent belgesi verilmez. Her nasılsa belge verilmişse, itiraz veya dava
üzerine hükümsüz kılınabılir. Koruma kapsamı gereğinden dar tutulursa bu
sefer rakipler, patenti dolanarak buluşu kullanabilir.
Buluş, tarıfnamede açıklanır. Buluş, alandaki uzman tarafından buluşun uygu­
lanabilmesine imkân verecek şekilde açık ve tam olarak tarıfiıame, istemler ve re-

4’ SMK ile ilga edilen 551 sayılı PatKHK döneminde iki tür patent sistemi var idi İncelemeli ve ince­
lemesiz patent. Eğer kaine kırık notlarla doluysa başvuru sahipleri inceleme raporu talep etmeksi­
zin kendilerine incelemesiz patent belgesi verilmesini Türk Patentten talep edebiliyordu. Böylece
aslında koruma şartların karşılamayan başvurulara incelemesiz patent belgesi verilmekteydi İnce­
lemeli patentler yirmi yıl incelemesiz patentler ise yedi yıl korunuyordu. Yani koruma şartlarını ta­
şımayan bir belge sahib ilgili buluş üzerinde tekel imkanına kavuşuyor ve rakiplerine karşı bu bel­
geyi kullanabiliyordu. İncelemesiz "patentin patent sistemini zaafa uğrattığını dikkate alan kanun
koyucu SMK ile incelemesiz patenti tümüyle yürürlükten kaldırmıştır (SMK 191/3). Ülkemizde artık
dünya standartlarında gerçek (incelemeli) patent belgeleri verilebilecektir
4* http://www.wipo int/pct/en/access.'1sa_ipea_agreements html (son erişim: 14.03 2017).
43 İstemlerin düzenlenişi hakkında bkz. Atalay. Temel İlkeler 61 vd.
264 Dördüncü Bölüm: Patent

simlerle açıklanır. Buluş biyolojik materyalle ilgiliyse bu materyal.. Budapeşte .An­

laşması çerçevesinde tevdi edilirse buluşun açıklandığı kabul edilir (SMK 92 2).

Dayanağı tarifname olan istemler., korunması talep edilen konuvu tanımla­

mak açık ve öz olmadı ve tarifhamede tanımlanan buluşun kapsamını aşmama-
lıdır. İstemler, koruma talep edilen özellikleri belirtir. İstemlerde yazılmayan
özellikler korunmaz. Korumanın kapsamı istemlere bakılarak belirlendiği (SMK
S9 1) için tarifhamede olsa bile istemde yer almayan bir unsur korunmaz. İstem­
ler gücünü ve dayanağını tarifnameden alır. Teknik bir problemin çözümü tarif
edilmelidir. Yoksa arzulanan sonucun kaleme alınması yasaktır".

İstemden bir unsurun çıkarılması korumanın kapsamım genişletir; yapıla­

cak her ilave unsur ise korumanın kapsamını daraltır.

Ülkemizde patent yazımının çok kötü örnekleri vardır. Örneğin, TR 2010

02236 no. ile beton yüzer iskele isimli bir buluşa faydalı model belgesi alınmış­
tır. Buluşun kapsamı o kadar geniştir ki deyim yerindeyse insan da dahil olmak
üzere yüzen her cisim “patentlenmiştir”.

C. Ulusal Başvuru

1. Başvurunun Yapılması

Türkiye’de patent tescil işlemlerini Türk Patent yapmaktadır. Yurt dışında

yerleşik kişiler de Türk Patent nezdınde patent vekilleri aracılığıyla işlem yaptı­
rabilir (SMK 160).

SMK 90’da belirtilen bilgi ve belgeler başvuruyla birlikte Türk Patent’e sunu­
lur. Başvurunun kesinleşmesi için şu bilgilerin sunulması zorunludur: i) Patentin
verilmesi talebi, ii) Başvuru sahibinin kimlik ve iletişim bilgileri, iii) Tarifname
veya önceki bir başvuıuya yapılan atıf (SMK 90). Belirtilen bu üç unsur tamamsa,
bunların Türk Patent’e verildiği saat ve dakika itibarıyla başvuru kesinleşir. Başvu­
runun kesinleştiği tarih birçok açıdan önemlidir. Koruma bu tarihten itibaren başlar.
Yine buluşun, koruma şartlarını taşıyıp taşımadığı incelemesi bu tarih esas alınarak
yapılır. Türkiye’de rüçhan (öncelik) hakkı bu tarilı itibarıyla kullanılır.

Buluşçunun, başvuru veya patent sahibinden buluşçu olarak tanınmasını ve

adının belirtilmesini isteme hakkı vardır. Ancak buluşçu, isminin gizli tutulma­
sını da isteyebilir.

44
Bu konuda bilgi için bkz Atalay. Giriş 99 vd.
Suluk 255

Buluşçu ile başvuru sahibi farklı kişilerse başvuru sahibi, başvuru hakkını
ne şekilde elde ettiğin: de başvuruda belirtir (SMK 90).

Başvuru, tek bir buluş veya tek bir genel buluş fikrini oluşturan buluşlar
grubu için yapılabilir. .Aksi halde başvuru sahibinin talebi veya Türk Patentin
bildirimi üzerine başvuru bölünür. Buluş bütünlüğüne bakılmaksızın talep üze­
rine her başvuru ayrıca bölünür. Bölünmüş başvurularda ilk başvurunun kapsa­
mı aşılamaz. Bölünmüş her başvuru için başvuru tarihi, ilk başvurunun tarihidir.
Rüçhan talebi, bölünmüş başvurular için de geçerli olur (SMK 91).

Henüz yayımlanmamış patent başvuruları, başvuru sahibinin izni olmadan

üçüncü kişilerce incelenemez. Buna karşılık başvurudan doğan hakkın kendisi­
ne karşı ileri sürüleceğini ispat edebilen üçüncü kişiler, izinsiz şekilde başvuru­
yu inceleyebilir. Yine bölünmüş patent başvuruları ile rüçhaııdan yararlanarak
yapılan başvurunun yapılması halinde, yayımlanmamış önceki başvurular izin­
siz şekilde incelenebilir (SMK 102).

2. Patentin Verilmesi

Türk Patent, ilk aşamada başvurunun şekli şartlara uygunluğunu inceler. Bu­
na göre, gerekli evrakın Türk Patente verilip verilmediği, verilen evrakın mevzu­
atta öngörülen şekilde düzenlenip düzenlenmediği, rüçkan talebi varsa buna iliş­
kin ış ve işlemlerin yerine getirilip getirilmediği ve ücretin yatırılıp yatırılmadığı
gibi hususlar incelenir. Yine bu aşamada başvuruya konu buluşun; i)
patentlenebilir buluşlardan olmadığı, ii) teknik yönünün bulunmaması, iii) açık bir
şekilde yenilik özelliği bulunmadığı anlaşılırsa, daha başta işlem durdurulur.

Şekli şartlara uygun olmayan başvurularda, eksikliklerin giderilmesi için

başvuru sahibine iki aylık süre verilir. Uygun olan veya eksiklikleri giderilen
başvuruyla ilgili araştırma raporu hazırlanır (SMK 95).

Başvuru salıibı, başvuruyla birlikte veya en geç on iki ay içinde ücretim ödeyerek
araştırma talep eder. .Alisi halde başvuru geri çekilmiş sayılır. Talep üzerine araştırma
raporu hazırlanıl', başvuru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır (SMK 96).

Başvuru konusu, patentlenemez buluş veya konulardan biriyse ya da tüm

istemler yeterince açık olmadığı için araştırma raporunun düzenlemesini engel­
liyorsa rapor düzenlenmez. Başvuru sahibinden bu konudaki itirazları ile yapa­
cağı değişiklikleri üç ay içinde sunması istenir. Başvuru salıibı itiraz etmez ya
da yaptığı değişiklikler uygun bulunmazsa başvuru reddedilir (SMK 96).
266 Dördüncü Bölüm: Patent

Başvuru (varsa rüçhan) tarihinden itibaren on sekiz aylık sürenin dolması veya
bu süre dolmadan başvuru sahibinin erken yayın talebi üzerine başvuru bültende
yayımlanır. Üçüncü kişiler, patent verilebilirlik açısından üçüncü kişi görüşü suna­
bilir. .Ancak bu kişiler Türk Patent nezdınde işlemlere taraf olamaz (SMK 97).
Başvuru sahibi, araştırma raporunun bildiriminden itibaren üç ay içinde ücreti­
ni ödeyerek inceleme talep edebilir. Aksı halde başvuru geri çekilmiş sayılır. Bu
talep üzerine Tüık Patent buluşun SMK’ya uygunluğunu inceler. SMK’ya aykırı
olduğu tespit edilen başvuru, karşı görüşlerini sunması ve kapsamı aşmamak kay-
dıyla değişiklikler yapması konusunda üç aylık süre içinde gerekli görüldükçe baş­
vuru sahibine bildirimler yapılır. .Ancak bu bildirimlerin sayısı üçten fazla olamaz.
İnceleme raporu: i) tamamen olumlu (tüm istemler patentlenebilır), ii) kıs­
men olumlu (bazı istemler patentlenebılir) veya iii) tamamen olumsuz (hiçbir
istem patentlenemez) şeklinde olabilir. İnceleme raporuna karşı başvuru sahibi
görüş bildirebileceği gibi, istemlerinde değişiklik de yapabilir. Daha sonra Türk
Patent, nihai kararını verir. Bu karar; i) Başvurunun reddi, ii) başvurunun kıs­
men kabulü veya iii) başvurunun tescili şeklinde olabilir.
İnceleme raporunda başvuru SMK’ya uygun bulunursa patentin verilmesi
kararı verilir; bu karar başvuru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır. İnce­
leme raporuna göre değişiklik yapılması gerekiyorsa bildirimden itibaren ıkı ay
içinde değişiklikler yapılır. Bu değişiklikler kabul edilirse patentin verilmesine
karar verilir. SMK’ya uygun bulunmayan başvuru reddedilir; ret kararı başvuru
sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır (SMK 98).

3. İtiraz

Önceki düzenlemede gerçek anlamda itiraz sistemi bulunmuyordu.

SMK’da üçüncü kişilere itiraz imkanı sağlanarak patent sisteminde kalitenin
artırılması ve dava sayılarının azaltılması hedeflenmiştir. Üçüncü kişiler, paten­
tin verilmesi (tescili) kararının resmi patent bülteninde yayınından itibaren altı
ay içinde aşağıdaki nedenlerle itiraz edebilir (m. 99):
i) Patentin koıuma kriterlerini karşılamadığı,
ii) Buluşun yeterince açıklanmadığı,
iii) Patent konusunun, başvurunun ilk halının kapsamını aştığı.
Kendisine bildirilen itiraz üzerine patent sahibi üç ay içinde görüşlerini su­
nabilir veya patentte değişiklikler yapabilir. Bunun üzerine Türk Patent, paten­
tin hükümsüzlüğüne, patentte değişiklik yapılmasına veya itirazın reddine karar
verir ve verilen karar bültende yayımlanır (SMK 99).
Suluk 257

Üçüncü kişi itirazı sadece patentlere özgü olup, faydalı modeller bakımın­
dan uygulanmaz; faydalı modelin hükümsüzlüğü sadece mahkeme nezdinde
ileri sürülebilir (SNIK 143 11).

Türk Patent’in aldığı kararlara karşı başvuru veya patent sahibi ya da ilgili
üçüncü kişiler, iki ay içinde itiraz edebilir (SMK 100}. Bu hüküm faydalı mo­
deller yönünden de geçerlıdir (SMK 143 12).

4. Değişiklikler, Geri Çekme, Hakların Yeniden Tesisi ve Sicilin Hükümleri

Patent başvurusu, başvuru işlemleri süresince başvurunun ilk halini aşma­

mak kaydıyla başvuru salıibı tarafından değiştirilebilir. İtiraz üzerine de aynı
kriterler çerçevesinde başvuru sahibi., başvurusunda değişiklikler yapabilir. Ge­
rek başvuruda gerekse patentte imla hataları ve yine açık maddi hatalar talep
üzerine düzeltilir (SMK 103).

Başvuru, patentin verildiğinin ilan edildiği tarihten önce başvuru sahibince her
zaman geri çekilebilir. Yayımlanmış başvurunun geri çekilme işlemi de bültende ya­
yımlanır. Bu işlemin bültende yayımından sonra artık bu talepten vazgeçilemez. Henüz
yayımlanmamış bir başvurunun geri çekilmesi, geri çekilmiş sayılma -ve yine red halle­
rinde, söz konusu buluş konusu için yeni bir başvuru yapılabilir. .Ancak yayımlanmış
başvurunun gen çekilmesi üzerine artık yeni başvuru yapılamaz (SMK 105).

Uygulamada patent ve faydalı model başvurusu yapanlar, başvuru aşamasındaki

birtakım sürelere uymadıkları için hak kayıpları yaşıyordu. SMK, bu kayıpların önüne
geçebilmek için telafi süreleri öngördü (SMK 107). Buna göre başvuru sahibi, başvu­
ru aşamasındaki bazı özrîf sürelerine uymaması halinde süreye uyulmamanın
sonucunun bildirim tarihinden itibaren iki ay içinde, ücretini ödeyerek işlemlere de­
vam edilmesini talep edebilir. Önceki düzenlemede böyle tir hüküm olmadığından en
ufak bir hatada başvuruya reddediliyor ya da geri çekilmiş sayılıyordu.

SMK’da basit işlem ile telafi edilemeyen haller bakımından ayrı bir süre
daha öngörülmüştür. Buna göre başvuru sahibi, gerekli özem göstermesine
rağmen bir süreye uymadığı için hak kaybı yaşamışsa, bir yılı geçmemek kay-
dıyla, uymama nedeninin ortadan kalkmasından itibaren iki ay içinde ücret öde­
yerek hakların yemden tesisini isteyebilir. Bu düzenleme mücbir sebep (force
majeure) hallerine karşılık gelmektedir (SMK 107).

Basit işlem sürelerine uymama halinde, başvuru sahibine iki aylık ek süre ve­
rilmesi için bir gerekçe göstermek gerekmez. Buna karşılık, mücbir sebep nede­
niyle ek süre verilmesi için mutlaka süreye uyulmama gerekçesi sunulmalıdır.
26-5 Dördüncü Bölüm: Patent

Mücbir sebep süresi içinde başvuruya konu buluşu Türkiye’de iyi niyetli
bir şekilde kullanan ya da kullanım için ciddi ve gerçek tedbirler alan kişiler,
salıip oldukları işletmenin makul ihtiyaçlarını giderecek ölçüde buluşu ücretsiz
bir şekilde kullanmaya devam edebilir. Yani belirtilen süre zarfında kullanım
gerçekleştiren kişilere bedelsiz bir kanuni lisans hakkı tanınmıştır.

Hükümsüzlük nedenleri hariç olmak üzere SMK’da öngörülen şartların

karşılanmamasına rağmen hatalı bir şekilde başvuru veya belgenin işlemlerine
devam edilmesi ve bu durumun, itiraz üzerine ya da re’sen tespit edilmesi üze­
rine hatalı işlem ile devamındaki işlemler iptal edilerek işlemlere, hatanın yapıl­
dığı aşamadan itibaren devam edilir (SMK 108).

Başvuru ve patent sicile kaydedilir. Sicil alenıcır. Talep üzerine ücreti

ödenmek kaydıyla patent belgesinin onaylı sureti verilir. Gasp hariç olmak üze­
re başvuru ve patente ilişkin devir ve lisanslar ile diğer ıradı ve zorunlu tasarruf­
lar iyi niyetli üçüncü kişilere karşı sicile kayıt tarihinden itibaren hüküm doğu­
rur. Usulüne uygun şekilde sicile kaydedilmeyen haklar iyi niyetli üçüncü kişi­
lere karşı ileri sürülemez (SMK 106 1-3).

Başvuru veya patent hakkını ilen süren kışı, başvuru veya tescil numarasını
muhatap kişilere bildirmek zorundadır. Bir ürün, etiket, ambalaj ya da her türlü
ilan, reklam veya basılı evrak üzerine başvuru veya patentin varlığı izlenimini
veren beyanlarda bulunan kişiler, başvuru ve patent numarasını da belirtmek
zorundadır (SMK 106 4-5).

5. Patent Başvurusunun Faydalı Model Başvurusuna, Faydalı Model

Başvurusunun da Patent Başvurusuna Dönüştürülmesi

Başvuru işlemleri devam eden patent başvurusu faydalı model başvurusuna

dönüştürülebilir. Böyle bir talep üzerine Türk Patent, bir ay içinde gerekli bel­
geleri vermesi ve araştırma ücretini ödeyerek araştırma talebinde bulunması
gerektiğini başvuru sahibine bildirir. Başvuru sahibi tunları yerine getirmezse
dönüştürme talebi yapılmamış sayılır (SMK 104 1).

Benzer şekilde, araştırma raporunun bildirim tarihini takip eden üç aylık

sürenin sonuna kadarfaydalı model başvurusu da patent başvurusuna dönüştü­
rülebilir (SMK 104 2).

Dönüştürme kararları bültende yayımlanır (SMK 104 3). Dönüşen başvuru

için rüçhan hakkı talep edilmişse, aynı rüçhan hakkı dönüşmüş başvuru için de
tanınır (SMK 104 4). Dönüştürme talebi bir kez yapılabilir (SMK 104 5). Za-
Suluk 269

inanında ve eksiksiz olarak yapılan dönüştürme talebi üzerine, dönüştürülen

başvuru artık geçersiz kalır ve baş\-uru: yeni talep doğrultusunda işlem görür.

Şekil 29: Patent Tescil Prosedürü

RED
270 Dördüncü Bölüm: Patent

D. Uluslararası Başvuru

Türkiye’de tescil ettirilen bir patent sadece Türkiye sınırları içinde korunur
(ülkesdlik ilkesi). Buluşunu yurt dışında korumak isteyen kişilerin ayrıca ilgili
ülke(ler)de tescil yaptırması zorunludur. Ne var kı iki yüz civarında devletin
olduğu bir dünyada ayrı ayrı tescillerin yaptırılması hiç de kolay, ucuz ve pratik
değildir. Bu nedenle uluslararası anlaşmalar yoluyla başka ülkelerdeki tesciller
kolaylaştırılmıştır.

Türkiye’den başvuru yapmak isteyenler, bir başvuruyla birçok ülkede bulu­

şunu tescil ettirebilir. Türkiye, 1996 yılından beıı PCT’ye, 2000 yılından itiba­
ren de EPC’ye taraftır. Burada uluslararası başvurularda PCT mi, EPC mı kul­
lanılmalı sorusu akla gelmektedir. Uygulamada özel durumlar hariç, çoğunlukla
EPC sistemi tercih edilmektedir.

Yurt dışında başvuru yapma kararı verilmişse on iki aylık rüçhan (öncelik)
hakkından faydalanılmalıdır. Zira rüçhan başvurusu, başvuru sahibine öncelik
hakkı verir.

Bugün patentlerin uluslararası tescili bakımından esas itibarıyla dört sistem

geçerlıdir:

i) Patent İşbirliği Anlaşması (PCT): Türkiye’nin de taraf olduğu bu anlaş­

maya göre, buluş sahipleri WIPO’nun Uluslararası Bürosu aracılığıyla ya­
pacakları bir başvuruyla birden çok ülkede buluşunu tescil ettirebilir. Yapı­
lan tek başvuru, başvuru sahibinin talep ettiği üye ülkelerde ulusal uzantıla­
ra bölünür ve her bir uzantı başvuru, ilgili ülkenin ulusal hukukuna uygun
olarak karara bağlanır. Temmuz 20İS itibarıyla PCT .Anlaşmasının 152
üyesi vardır.

PCT anlaşması v-alnızca çoklu bir başvuru sistemidir. WIPO uygulaması,

sadece başvuru ve başvuru sonrası yerine getirilmesi gereken işlem prosedürle­
rini kolaylaştırır. Korumanın verilmesi yine ilgili ülkenin hukuku çerçevesinde
gerçekleşir.

Türkiye'de yerleşik kişiler uluslararası (PCT) başvurusunu, WIPO’nun

Uluslararası Bürosu veya Türk Patent aracılığıyla ya da EPO’ya doğrudan
(Euro-PCT) yoluyla yapabilir.

WIPO, pek çok ülkede tescili yapılacak başvuru için bir adet araştırma ve
talebe göre bir adet ön inceleme raporu hazırlatır. Uluslararası patent başvurusu
Suluk 271

sisteminde, araştırma ve ön inceleme raporu düzenlenerek ulusal aşamaya geçiş,

yaklaşık otuzuncu ayda yapılmaktadır.

ii) Avrupa Patent Anlaşması (EPC): Türkiye dalıil otuz sekiz tarafı olan EPC
ile bir patent verilmesi sistemi kurulmuştur. Verilen patente Avrupa Patenti
denir. Sistem özetle şöyle işler: Bir kişi dilerse önce Türk Patent’e başvuru
yapar ve rüçhan (öncelik) hakkından yararlanarak on iki ay içinde EPO’ya
başvurabilir. Diğer yandan Türkiye’de başvuru yapılmaksızın doğrudan bir
Avrupa Patenti başvurusu da yapılabilir. EPO, kendisine yapılan başvuruyla
ilgili önce araştırma raporu ve daha sonra talep halinde inceleme raporu dü­
zenler. Bu raporlara bağlı olarak başvuru, ilk haliyle bazen patentlennıez; da­
raltılarak tescillemr. Bazen ise tamamen reddedilebilir. Başvuru sahibi,
EPC’ye taraf otuz sekiz ülke ile bazı genişletilmiş ülkelerin tamamına başvu­
rusunu yönlendirebileceği gibi sadece birkaçına da yönlendirebilir.

Tescil sahibinin, tercih ettiği ülkelerde tescilin geçerlilik kazanması için il­
gili ülke ofislerinde, belirlenen süre içinde gerekli tercüme ve geçerlilik işlemle­
ri yerine getirilir. .Alisi halde bu ülkelerdeki patent hakkı, gen kazanılması
mümkün olmayacak şekilde kaybedilmiş olur. Bu işlemlerin eksiksiz yapılması
üzerine tercih edilen ülkelerde Avrupa Patenti tescilli hale gelir. Örneğin, Hans
GmbH firması, otomobiller için yeni bir fren sistemi geliştirmiş olsun. Başvuru-
sunu önce Alman Patent Ofisine ve rüçhan süresi içinde de EPO’da yapsın.
EPO, baş\ııruyu tescile elverişli bulursa Hans firması, EPC’ye taraf olan İngil­
tere, Fransa ve Türkiye’de de tescil talebinde bulunabilir. Bu patentin Türki­
ye’de tescil edilebilmesi için tarifname takımının (tarifname, istemler, özet,
resmiler) Türkçe tercümesini Türk Patent’e sunmalıdır Uygulamada bu işleme,
vaiidasyon (geçerli falına) denir.

Bir Avrupa Patenti, Türk Patent nezdinde tescil ettirildikten (geçerli kılın­
dıktan) sonra artık o patent aynen bir Türk patenti gibi işlem görür. Başka bir
deyişle, Hans firmasının Türk Patent’e tescil ettirdiği bu patent ile .Ankara’da
yerleşik Gökkuşağı firmasının, doğrudan Türk Patent’e tescil ettirdiği ulusal
patent kural olarak aynı hukuki rejime tabı olacak şekilde eşit işlem görür. Hatta
Avrupa Patenti, EPC’tıin elverişli hükümlerinden yararlanacağı için daha avan­
tajlı bile olabilir. Avrupa Patentinin hükümsüzlüğü, ancak EPC 13S’dekı hü­
kümler çerçevesinde istenebilir.

Örneğimizde Hans firmasının dört ülkede (Almanya, İngiltere, Fransa ve

Türkiye) aldığı Avrupa Patentine uygulamada Patent Ailesi denmektedir. Yani
272 Dördüncü Bölüm: Patent

aynı patent değişik ülkelerde tescillemniştir. Bu ülkelerin birinde bir ihlal ger­
çekleşirse Hans firması, o ülke(ler)deki mahkemelerde ve ilgili ülkenin hukuku
çerçevesinde hakkını arayacaktır. Rakip tırmalar da söz konusu patentin aslında
koruma şartlarını taşımadığını ileri sürerek hükümsüzlük davası açabilir. Hatta
uygulamada Patent Ailesine aynı anda birden çok ülkede hükümsüzlük davası
açılmaktadır. Eş zamanlı olarak yürüyen gerek tecaxliz gerekse hükümsüzlük
davalarında farklı ülkelerde farklı sonuçlar alınabilmektedir. Örneğimize döner­
sek Hans firmasının patenti hem Almanya'da hem de İngiltere'de ilılal edilmiş
olsun. Hans firması, her iki ülkede aynı kişiye karşı açtığı tecaxliz davasını bir
ülkede kazanabilir, diğerinde kaybedebilir. Benzer şekilde ülkesellik ilkesinin
bir sonucu olarak Har.s firmasının patentine karşı, Almanya ve İngiltere'de açı­
lan hükümsüzlük dax’alarimn biri kabul edilirken diğeri reddedilebilir.

Uygulamada bu clumsuz xe çelişkili kararları ortadan kaldırmak için Axtu-

pa'da kurulacak bir patent mahkemesince ihtilafların çözümüne ilişkin çalışmalar
yürütülmektedir. Buna göre Tek Tip Avrupa Patenti Mahkemesinin {Unified Pa­
rem Court) kurulması için imzalar 19.02.2013 tarihinde atılmıştır. EPO'nun x’ere-
ceğı tek tıp patent {unitaryparent), imzası olmayan ülkeler'5 hariç olmak üzere
.AB ülkelerinde geçerli olacaktır. Bu patentlerden doğarak ihtilaflar (hükümsüz­
lük x’e tecaxliz dax’alari) merkezi Paris'te olacak Avrupa Patent Mahkemesinde
görülecektir. Mahkemenin Münih x’e Londra şubeleri clacaktır. Tek tıp patentin
kısa bir süre içinde yürürlüğe girmesi beklenmektedir. .AB üyesi olmayan Türki­
ye'nin normal şartlarda tek tıp patent sistemine dâhil olması beklenmemektedir.
Ancak Gümrük Birliğine benzer şekilde Türkiye, sisteme ileride dâhil olabilir.

AB Markası ile Topluluk Tasarımım yürürlüğe koyan .AB, Topluluk Paten­

tini hayata geçirememiştir. Bunun temel nedeni .AB'ye üye ülkelerin dil sayısı
ve tercüme konusundaki anlaşmazlıktır. Zira marka ve tasarımdan farklı olarak
patent dokümanlarımı’, farklı dillere tercüme maliyeti çok fazladır. Bu ise başx"u-
ru sahiplerince sistemin tercih edilmemesine yol açacaktır. Tek Tıp Axtupa
Patenti bu boşluğu doldurmak için tasarlanmıştır.

iii) Bölgesel Başvuru: EPO haricinde bölgesel sistemler de x’ardir. Axxasya’da

Euroasian Patent Ofisi, .-Arap bölgesinde Körfez Patent Ofisi (GCC), Afrika’da
ARIPO ve O.API gibi bölgesel ofisler aracılığıyla da başxuru yapılabilir.

Ispanya ve Hırvatistan du anlaşmayı imzalamamıştır. Bkz. https//ec.europa.eu/growtMndustry;

intellectual-property/patents/unitary-patent_en (son erişim: 10.7.2018).
Suluk 273

h) Bireysel Başvuru: Bu senaryoda geıek uluslararası gerekse bölgesel an­

laşmalara taraf olmayan bir ülkedeki tescil., ilgili ülkenin patent ofisine bi­
reysel olarak yapılacaktır. Yine uluslararası veya bölgesel anlaşmalara taraf
bir ülkede., bazı özel nedenlerle bireysel başvuru yapmak daha avantajlı
olabilir. Bu tercihlerde bulunurken marka ve patent vekillerinden görüş al­
mak en sağlıklı yoldur.

VII. KORUMANIN KAPSAMI

A. Genel Bilgi

Gerçek hak sahipliği ilkesine bağlı olarak buluşun geliştirilmesi ile patent
alınması arasında uzunca bir zaman geçer. Patent hukuku bakımından geçen bu
süre zarfında üç aşamalı bir süreç yaşanır46.

Birinci aşamada, buluşun gerçekleştirilmesiyle birlikte buluş üzerinde bu­

luşçu hakkı doğar. Buluşçu hakkı, pateni isleme hakkı olarak da bilinir. Bu aşa­
mada buluşçu henüz patent başvurusunda bulunmamış ama başvuru yapmaya
yönelik beklenen bir hakkı vardır. Bu hak: buluşa patent belgesi almak için pa­
tent ofislerine başvuru yapılarak kullanılır. Buluşçu birden çok kişiyse, aksi
kaıarlaştırılmadığı süıece patent isteme hakkı bu kişilere müştereken aittir: bu
halde taraflar arasında TMK'nın paylı mülkiyete ilişkin hükümleıi uygulanır
(SMK 111/2).

İkinci aşama, başvuru hakkını ifade eder. Bu aşamada patent başvurusu ya­
pılmış ve fakat henüz buluşa patent belgesi verilmemiştir. Yasa koyucu başvuru
işlemine birtakım hukuki sonuçlar bağlamıştır. Bu aşamadaki hakka, başvuru
hakkı veya başvurudan doğan hak denir. Patente sağlanan koruma, başvurunun
bültende yayımlandığı tarihten itibaren başvuru sahibine de geçici olarak tanı­
nır. Şu kadar ki başvuru ve kapsamdan haberdar edilen kişiye karşı başvuru
hakkı, yayından önce de korunur. Buluş, mikroorganizmalarla ilgiliyse koruma,
mikro organizmanın erişilebilir hale gelmesiyle başlar (SMK 974-6). Başvuru­
nun gen çekilmesi, geıı çekilmiş sayılması veya reddedilmesi halinde hak hiç
doğmamış sayılır (SMK 97.7).

Üçüncü aşamada, buluşa patent belgesi verilmiştir. Yanı patent tescil edil­
miştir. Bu aşamayı ifade etmek için patentten doğan hak terimi kullanılır.

4e
Bu aşamalar hakkında bkz Ayiter İhtira 61 vd.: Ortan İşçi Buluşları 75 vd.
274 Dördüncü Bölüm: Patent

Patent hakkı bir şemsiye kavram olup: patentin konusu buluşla ilgili birden
çok hakkı içermektedir. Bu nedenle yukarıdaki üç aşamadan doğan hakların
tamamını birden ifade etmek için patent hakkı terimi kullanılır. Bazen de pa­
tentten doğan hak ile patent hakkı eş anlamda kullanılır.

Şekil 30: Patent Hakkının Aşamalar

Patent isteme hakkı Başvuru hakkı Patent hakkı

BULUŞ PATENT TESCİL

BAŞVURUSU

20 yıl koruma
------------------------- >
B. Patent Hakkının Kapsamındaki Yetkiler

Patent sahibi buluşun yeri, teknoloji alanı ve ürünlerin ithal veya yerli üre­
tim olup olmadığı konularında bir ayırıma tabi tutulmaksızın patent hakkından
yararlanır (SMK S5 1). Belgeye konu buluşun kullanılması., yani buluşa konu
ürünün imali, satışı ve ithali gibi tüm ticari haklar patent sahibine aittir. Bununla
birlikte SMK 86 3’teki haller korumaya istisna teşkil eder.

Bu genel açıklamalardan da anlaşılacağı üzere patent hakkı, sahibine tekel

niteliğinde yetkiler verir. Bu yetkilerin neler olduğunu ve sınırlarını belirlemek
uygulamada büyük önem taşır. Bu açıdan ürün ve usul patentleri faiklılık göste­
rir. Aşağıda bu ayırım gözetilerek konu incelenecektir.

1. Ürün Patentine İlişkin Yetkiler

i) Üretim: Patentli ürünün izinsiz üretimi hak ihlalidir (SMK 141 1). Üretim,
ürünün tamamının üretimini kapsadığı gibi montaj sonucunda ürünün orta­
ya çıkmasına yol açan parçalarının üretimi de bu kavrama dahildir47. Patent
hukukunda tamir serbest iken, yemden inşa yasaktır. Patent konusu ürünün
kullanım nedeniyle aşınmış veya yıpranmış parçalarının değiştirilmesi veya
eski hale getirilmesi tamirdir. Buna karşılık tümüyle kullanılamaz hale
gelmiş bir ürünün eski hale getirilmesi yeniden inşadır.

Kaya. Patent 186.

Suluk 275

ii) Satış: Patentli ürünün satışı da patent sahibinin tekelindedir. Satış, patentli
ürünün tasarruf yetkisinin kısmen veya tamamen üçüncü kişilere devrini
amaçlayan her türlü işlemdir. Kiralamak ve ödünç vermek de patent huku­
ku anlamında satıştır. Bildiği veya bilmesi gerektiği halde teeaxliz yoluyla
üretilen patentli ürünleri satmak, dağıtmak veya başka bir şekilde ticaret
alanına çıkarmak hak ihlalidir. SMK’ya göre icapta bulunmak da ilılaldir
(m. 141.1-b).

iii) Kullanım: Kullanma, patentli üründen yararlanmayı ifade eder. Esasen

koruma kapsamına dâhil herhangi bir eylemin gerçekleştirilmesi geniş an­
lamda kullanımdır. Burada kastedilen kullanım dar anlamda olup,yh/ewpa­
tentli ürünün kullanımı anlaşılmalıdır. Korumanın kapsamı ticari kullanım­
larla sınırlıdır; kişisel kullanımları içermez.

iv) İthalat: Patentli ürünün ithali, hak tükenmediği sürece patent sahibinin teke­
lindedir. SMK 152’de uluslararası tükenme kabul edildiği için orijinal ürünün
ithali serbesttir. Bu bağlamda paralel ithalat x’e geri ithalat da serbesttir. Buna
karşılık teeaxliz teşkil eden, yanı taklit ürünlerin ithali hak Hilalidir.

v) Kişisel İhtiyaç Dışında Elde Bulundurmak: Yukarıda belirtildiği üzere

korumanın kapsamı ticari kullanımlarla sınırlıdır; kişisel kullanımları içer­
mez. Kişisel ihtiyaç dışında elde bulundurmak hak ihlalidir. Bu kapsamda
yukarıda (a-d) belirtilen amaçlar için kişisel ihtiyaç dışında herhangi bir
nedenle elde bulundurmak hak ihlalidir.

2. Usul Patentine İlişkin Yetkiler

i) Usulün Kullanılması: Ürün patentleri incelenirken anlatıldığı üzere patent

hukukunda koruma kapsamına dâhil herhangi bir eylemin gerçekleştirilme­
si de geniş anlamda kullanma yararlanmadır. Burada kastedilen kullanım,
dar anlamda olup,y?z7ewpatentli usulün kullanımı anlaşılmalıdır.

ii) Usulün Kullanılmasının Teklif Edilmesi: Kullanılmasının yasak olduğu bili­

nen veya bilinmesi gereken usul patentinin kullanılmasının üçüncü kişiler tara­
fından başkalarına teklif edilmesi de korumanın kapsamındadır (SMK 141 1- c).

iii) Usulün Kullanılması ile Doğrudan Doğruya Üretilen Ürünlere İlişkin

Fiiller: Patent kenusu usul ile doğrudan doğruya elde edilen ürünleri sat­
mak, dağıtmak veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak ya da bu
amaçlar için ithal etmek, ticari amaçla elde bulundurmak, uygulamaya
276 Dördüncü Bölüm: Patent

koymak suretiyle kullanmak veya bu ürünlerle ilgili sözleşme yapmak için

öneride bulunmak da hak ihlalidir (SMK 141 1, c). Önemle belirtelim ki
patentli usulün kullanımıyla elde edilen her ürün koruma kapsamına alın­
mamakta, sadece patentli usulün uygulanması suretiyle doğrudan doğruya
eıde edilen ürünlerle sınırlı bir koruma sağlanmaktadır.

Bu korumanın elde edilebilmesi için doğrudan doğruya elde edilen ürünle­

rin patent korumasının şartlarını taşımasına gerek ycktur. Eğer ilgili ürünler
koruma şartlarını karşılıyorsa ürün patenti olarak korumadan zaten yararlanır.
Sözgelimi, yıllardır bilinen Ar/ww5in etken maddesi c\an Asetilsalisilik Asif in
daha hızlı ve veya daha ucuz üretimine imkân veren patentli bir usulle üretimi
böyledır. Bu halde etken madde harc-ı âlem olmakla birlikte patentli bir usulün
kullanımı suretiyle üretildiği için bu yeni usul korumadan yararlanır. İşte bu
usul kullanılarak doğrudan doğruya elde edilen ürünler de koruma kapsamında­
dır. Buna karşılık üçüncü kişiler bu etken maddeyi, bilinen usulleri uygulayarak
üretmeye devam edebilir: burada yasak olan patentli usulün uygulanması sure­
tiyle üretimin gerçekleştirilmesidir. Üçüncü kişiler, yeni bir usul geliştirerek de
aynı ürünü üretebilir. Şartların varlığı halinde bu yeri usule de ayrıca patent
alınabilir.

3. Patent Unsurlarının Dolaylı Kullanımına İlişkin Yetkiler

Patent unsurlarının doğrudan kullanımı, koruma kapsamında olduğu gibi

belirli şartların varlığı halinde dolaylı kullanımlar da kapsama dâhildir (SMK
S6). Böylece doğrudan ihlallerin yanında dolaylı ihlallere karşı da etkin koruma
sağlanmaktadır. Bu düzenleme, patent korumasının kapsamını genişletici bir
etkiye sahiptir.

Bu bağlamda patent sahibi, patentli buluşun uygulanmasını mümkün kılan

ve buluşun esasını teşkil eden bir kısmıyla ilgili unsurların veya araçların üçün­
cü kişiler tarafından, patentli buluşu kullanmaya yetkili olmayan kişilere veril­
mesini önleyebilir. Bu hükmün uygulanabilmesi için üçüncü kişilerin, bu unsur­
ların veya araçların buluşu uygulamaya yeterli olduğunu bilmeleri ve bu amaçla
kullanılacağını bilmeleri veya bu durumun yeterince açık olması gerekir. Eğer
söz konusu unsur veya araçlar piyasada her zaman bulunabilir nitelikteyse
üçüncü kişiler, yetkili olmayan kişileri belirtilen fiilleri yapmaya teşvik etmesi
gerekir. Diğer yandan bu hükmün uygulanması bağlamında korumanın istisna­
sını teşkil eden 86 3, (a), (b), (c) ve (ç) bendinde belirtilen kişiler yetkili olma­
yan kişi sayılmaz.
Suluk 277

VIII. KORUMANIN SINIRLARI

Yasa koyucu patent sahibine tekel niteliğinde yetkiler vermiştir. Bu bağ­
lamda bir patent sahibi veya onun İzm verdiği kişilerce kullanılabilir. Yasa
koyucu, gri alanların oluşmaması bakımından hangi hallerin koıuma dışında
olduğunu ayrıca düzenleme gereği duymuştur. Mevzuatta, tarihsel süreçte
benimsenen klasik sınırlamaların yanında, özel sınırlamalara da yer verilmiş­
tir.

A. Genel Sınırlamalar

1. Sınai veya Ticari Amaç Taşımayan ve Özel Maksatla Sınırlı Kalan Fiiller

Sınai veya ticari amaçlı kullanımdan maksat, kazanç elde etmek için ger­
çekleştirilen fiillerdir. Sınai veya ticari olmayan amaçtan maksat eğitim, hayır
ve sportif faaliyetlerdir. Özel amaçlı kullanım ise bir kişinin, herhangi bir pa­
tentli ürünü kendisinin veya ailesi gibi yakın çevresinm ihtiyaçları için kullan­
masıdır. Kişisel kullanım kavramının dar yorumu tercih edilmelidir. Mesleki
amaç için kullanım da ticari kullanım kabul edilmektedir3. Burada söz konusu
kişinin sübjektif durumu dikkate alınarak kullanımın kişisel olup olmadığına
karar verilir.

Bir fiil, ticari amaçlı olmasa bile kişisel kullanım sayılamıyorsa, ihlal ger­
çekleşir. Demek ki istisna hükmünün uygulanabilmesi için kullanım, hem ticari
amaç taşımamalı hem de kişisel nitelikte olmalıdır. Örneğin, üniversite öğrenci­
leri patentli bir ürünün aynısını yapabilir ve yaptıkları bu ürünü kendi evlerinde
kullanabilir, komşularına veya akrabalarına hediye edebilir. .Ancak satış niteli­
ğinde olmasa bile çok sayıda kişiye verilmesi dolaylı olarak hak sahibinin eko­
nomik yararlanma hakkını ihlal eder.

Eğitim amaçlı kullanım istisnası belirli şartlar altında tasarımlarda kabul

edilmişken (SMK 59 3, c), patentlerde bu yönde bir düzenleme yoktur. Kanaa­
timizce mevzuattaki bu eksikliğe rağmen eğitim istisnası patentler bakımından
da geçerlidir. Zira bu tür kullanımlar, iktisadı amaç taşımayan ve özel amaçlı
kullanım istisnası kapsamında değerlendirilmelidir. Sözgelimi, üniversitelerin
mühendislik bölümleıınde, öğretim üyesi tarafından korunan bir buluşa konu
ürün çoğaltıp öğrencilere dağıtılabileceği gibi, öğrenciler de patentli ürünün
aynısını eğitim amacıyla yapabilir.

42
Ortan. Avrupa II 62
273 Dördüncü Bölüm: Patent

Bu istisna hükmünden yararlanılabilmesi için buluş, eğitimin süjesi olmalı­

dır. Yoksa patentli biı ürünün sözgelimi bir bilgisayarın ya da patentli masanın
eğitim kurumunda kullanılması istisna kapsamında değildir.

2. Deneme Amaçlı Kullanım

Patentli buluşun deneme amaçlı kullanımı, ticari nitelik taşısa da serbesttir.

Sözgelimi, izinsiz şekilde patentli bir buluş, ekip çalışmasında nicelenebilir ve
Ar-Ge faaliyetinde kullanılmak üzere çoğaltılabilir. Deneme amacıyla kullanıl­
dığı için, Ar-Ge faaliyetinin ticari nitelik taşıması hak ilılali değildir. Bununla
birlikte çoğaltılan ürünler sadece deneme amacıyla kullanılabilir; satış gibi gelir
elde etme amacıyla kullanılamaz.

Denemenin kamu veya hayır kurumu, üniversite ya da ticari amaç taşıyan bir
şirket tarafından yapılması sonucu değiştirmez. Kanun koyucu hiçbir kısıtlamaya
yer vermeksizin patentlerin deneme amacıyla kullanılabileceğini açıkça hükme
bağlamıştır. Bu bağlamda sözgelimi, patentli ürünün bir üniversitenin ya da özel bir
ilaç şirketinin Ar-Ge'sade deneme amacıyla kullanımı serbesttir.

3. Uluslararası Trafik Serbestîsi

Paris Sözleşmesine taraf devletlerin gemi, uzay, uçak veya kara nakil araç­
larının yapımında veya çalıştırılmasında ya da bu araçların ihtiyaçlarının karşı­
lanmasında kullanılması ve söz konusu araçların geçici veya tesadüfi olarak
Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunurken patentli buluşun kullanılması
da patent hakkına istisna teşkil eder. Yine Milletlerarası Sivil Havacılık .Anlaş­
masının 27. maddesine göre bir devletin hava aracıyla ilgili fiiller de istisna
kapsamındadır. Böylece geçici veya tesadüfi olarak ülkemizde bulunması esna­
sında bu araçların ih:iyaçlarının karşılanması için patentli buluşun kullanımı
serbesttir.

4. Çiftçi İstisnası

Son yıllarda EPO: ““teknik unsur barındıran bitkilerin ve bitki materyalleri­

nin” patentlenebıleceği eğilimindedir45. O kadar ki bugün patent-ıslahçı çizgisi iyice
incelmiş vaziyettedir. Bu eğilime bağlı olarak patent-ıslahçı hakkı kümülasyonu
uygulamada büyük önem kazanmıştır. EPO’nun özellikle G 2 07 - G 1 08 (Broccoli
- Tomato I) ve yine G 212 - G 2 13 (Broccoli -Tomato II) kararlarında bu çizgi

4S
Eğer buluş, bitki veya nayvan çeşitleriyle ilgiliyse ve buluşun uygulanabilirliği belirli bir çeşitle
sınırlı değilse patent alabilir (EPÖ İnceleme Rehberi: G-ll. 5.4.1).
Suluk 279

adlin adım belirginleştirilmiştir". Buna göre EPO nezdır.de kural olarak “bitki çe­
şitleri ” patentlenemez. Klasik ıslalı yöntemlerini (biyolojik esaslara dayanan yön­
temler) içeren usul istemleri de EPC 53-b gereği patentlenemez. Bunların
patentlenebilmesı için en az bir teknik adımın uygulanması ve bu adımın bitkinin
genomuna bir karakter (trait) eklemesi gerekmektedir. Usul sonucu elde edilen ürün
(prodııct-by-process) istemleri ile bitkilerin veya bitki materyalinin dolaylı yoldan
patentlenmesı ise mümkündür. Bu istemlerde açıklanan usulün biyolojik esaslara
dayanması.. EPC 53-b kapsamında itiraz gerekçesi olamaz. .Ancak bu halde klasik
yöntemlerle üretilen bitki veya bitki materyali; diğer patentlenebilirlik kriterlerim
(yenilik buluş basamağı., sanayiye uygulanabilirlik) karşılanıalıdır.

SNIK; konuya ilişkin önemli düzenlemeler içermektedir. Buna göre küçük

çiftçi, kendi işlediği arazisinde yasal olarak piyasadan edindiği patentli bir ürün
ile yaptığı üretim sonucunda ortaya çıkan üründen elde edeceği çoğaltım mater­
yalini; yine kendi işlediği arazisinde yapacağı yeni üretimler için kullanabile­
cektir. Bu kullanım hakkı: 5042 sayılı Kanuna tabidir.

Yine küçük büyük ayrımı olmaksızın bir çiftçi, yasal olarak piyasadan
edindiği patentli damızlık veya diğer hayvan üreme materyalini., tarım amaçlı
kullanabilecektir. Bu hak, çiftçinin kendi tarım etkinliğini sürdürme amacıyla
hayvan veya diğer hayvan üreme materyalinin kullanılmasını kapsar.

Kimlerin küçük çiftçi, kimlerin de çiftçi statüsünde olduğu, 5042 sayılı Ka­
nundaki hükümlere bakılarak belirlenir (SNIK 85.4).

5. Eczane Serbestîsi

Sadece bir reçetenin oluşturulması için eczanelerde yapılan ilaçların seri

üretimi olmadan hazırlanarak kullanılması ve bu şekilde hazırlanan ilaçlara
ilişkin fiiller istisna kapsamındadır. Serbestinin şartları şöyle belirlenebilir:

() İstisnanın kapsamına sadece ilaçlar girer. Dolayısıyla başkaca kimyasallar,

bu istisna hükmünden yararlanamaz.

ii) Sadece reçetenin oluşturulması için, sen üretim gerçekleştırılmeksızın kul­

lanım yapılmalıdır. Eğer bir eczane, çok satılan bir ilaç bakımından seri
imalata geçerse artık istisna hükmü uygulanmaz.

" Bu konuda EPO Genişletilmiş Temyiz Kurulunun su kararlarına bkz. 09.12.2010. Case No: G
0002/07: 09 12.2010. Case No: G G 0001/08: 25 03.2015. Case No: G 0002/12; 25.03 2015.
Case No: G 0002/13.
250 Dördüncü Bölüm: Patent

iü) Düzenlemenin lafzına bakılırsa serbesti, sadece mevcut reçetenin oluşturulma­

sına hasredilmiştir. Reçete, bir doktor tarafından tavsiye edilmiş olmalıdır.

iv) Kural olarak ilaç, eczanede hazırlanmalıdır. Bununla birlikte yukarıdaki (a,
b: c) şartların varlığı halinde hastanelerde hazırlanan ilaçlar da serbesti kap­
samındadır.

6. Bolar İstisnası

Literatürde Bola}" hükmü veya Bolar istisnası olarak bilinen ilaçlara özgü
diğer bir istisna, hukukumuzda 2004 yılında yapılan değişiklikle kabul edilmiş­
tir. SMK 85.3-c’ye aynen aktarılan hükme göre; “ilaçların ruhsatlandırılması
ve bunun için gerekli test ve deney ler de dâhil olmak üzere, patent konusu bulu­
şu içeren deneme amaçlı fiiller" patent korumasına istisna teşkil eder. Uygula­
mada pek çok patent ihlali davası bu düzenleme nedeniyle reddedilmektedir.
Bolar istisnası kapsamında patent süresi dolmadan jenerik firmaya, biyoe-ş-
değerlik çalışması ve ruhsatlandırma başvurusu yapma imkânı verilmiştir. Böy­
lece jenerik ilaç, patent süresinin dolduğu tarihten sonraki gün piyasaya çıkma
imkânı bulur. Böyle bir istisna hükmüne yer verilmemiş olsaydı; ruhsatlandırma
işlemi, fiilen birkaç yıl alacağı için piyasada rekabet gereksiz ve amaca aykırı
bir şekilde kısıtlanmış olurdu.

7. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırılık

Patentin konusu olan buluş; kanunlara, genel ahlaka, kamu düzenine veya
genel sağlığa zarar verecek şekilde kullanılamaz. Bu kullanım, mevcut veya
gelecekte kabul edilecek belirli veya belirsiz süreli kanuni yasaklamalara ve
sınırlamalara tabıdır (SMK S 5.6). Şunu da belirtelim ki buluşun ticari kullanı­
mının sadece mevzuatla yasaklanması, bu kullanımın kamu düzenine veya genel
ahlaka aykırı olduğu şeklinde yorumlanamaz (SMK 82 4).

B. Özel Sınırlamalar

1. Zorunlu Lisans

o. Genel Olarak

Patent verilmesi işlemi, devlet ile buluş salıibı arasında bir sözleşme olarak
kabul edilir. Bu sözleşme kapsamında buluş sahibi, buluşunu tüm ayrıntılarıyla
toplumla paylaşır. Bunun karşılığında da devlet, buluş sahibine buluşu üzerinde
süreyle sınırlı bir tekel hakkı bahşeder. Patentli buluşun kullanılması sadece
buluş sahibinin bireysel menfaatine hizmet etmez, aynı zamanda toplumun da
Suluk 2B1

menfaati vardır. Zira patentli buluşun kullanılmaması halinde toplum, yeni tek­
nolojilerden mahrum kalır. İşte buluşun belirli bir süre kullanılmaması veya
yeterince kullanılmaması ya da kullanıma ara verilmesi durumunda: buluşun
kullanımını temin etmek için zorunlu lisans kabul edilmişti?'. Özetle, zorunlu
lisans sisteminin ayaklarından birisi., patenti kullanma mecburiyetidir. Yine
kamu yararı ve kamu sağlığı gibi nedenlerle de zorunlu lisans verilebilir.

Zorunlu lisans daha ziyade patent sahiplerinin haklarım kötüye kullanması­

nı önlemeye dönük hukuki bir araçtır. Dünyada bu hukuki araca nadiren baş\-u-
rulur. Tespit edebildiğimiz kadarıyla 1995 yılından sonra ülkemizde konuya
ilişkin sadece bir olay yaşanmış ve ülkemizin döviz kaybettiği gerekçesiyle
mahkemece., zorunlu lisans kararı verilmiştir2.

b. Zorunlu Lisans Halleri

aa. Genel Bilgi

Aşağıda belirtilen hallerde zorunlu lisans kararı verilir (SMK 129):

a) 130. madde gereği patentli buluşun kullanılmaması,

b) 131. maddede belirtilen patent konularının bağımlılığı,

c) 132. maddede belirtilen kamu yararının bulunması.

d) TRIPS 31 mük. maddesi gereği başka ülkelerdeki kamu sağlığı sorunları

sebebiyle eczacılık ürünlerinin ihracatının söz konusu olması,

e) Islahçının, önceki bir patente teeaxliz etmeden yeni bir bitki çeşidi gelişti­
rememesi,

f) Patent sahibinin, patent kullanılırken rekabeti engelleyici, bozucu veya

kısıtlayıcı faaliyetlerde bulunması.

(a), (b) ve (d) bentleri kapsamında mahkemeden: (c) bendi kapsamında Ba­
kanlar Kurulundan (Ç bendi kapsamında Rekabet Kuyumundan zorunlu lisans
talep edilir. SMK’da (e) bendi kapsamındaki zorunlu lisansın nereden talep edile­
ceği düzenlenmemiştir. Kanaatimizce bu talep de mahkemeye yöneltilmelidir.

(d) bendi uyarınca yapılan zorunlu lisans taleplerinde, acil durumun bulun­
duğuna ilişkin kanıt eklenir, (f) bendi hariç olmak üzere, zorunlu lisans talep

= Zorunlu lisans hakkında bilgi için bkz. Kaya. A. Zorunlu Lisans 335 vd.
-2 11. HD. 17.02.1998, E. 1998/367, K. 1998/943- FMR C. I, S. 3/2'301. s. 179-182.
252 Dördüncü Bölüm: Patent

edenin, patent sahibinden makul ticari şartlar altında sözleşmeye dayalı lisans
istemesine rağmen makul bir süre içinde alamadığına dair kanıt talebe eklenir.

Mahkeme, zorunlu lisans talebinin bir sureti ile ekil belgelerin birer suretini
patent sahibine gecikmeksizin gönderir. Patent sahibine, bunlara karşı delilleriyle
birlikte görüşlerini sunması için bildirim tarihinden itibaren bir ay süre verilir.

Mahkeme, varsa patent sahibinin görüşlerini zorunlu lisans talep edene teb­
liğ eder ve bir ay içinde talebin reddine veya zorunlu lisansın verilmesine karar
verir. Bu süre uzatılamaz. Patent salıibı, zorunlu lisans talebine itiraz etmemişse,
mahkeme gecikmeksizin zorunlu lisansa karar verir.

Zorunlu lisans kararında; lisansın kapsamı, bedeli, süresi, lisans alan tara­
fından gösterilen teminat, kullanıma başlama zamanı ile patentin ciddi ve etkin
kullanımını sağlayan önlemler belirtilir.

Mahkeme kararına karşı kanun yollarına başx-urulcuğunda, patent salıibı ta­

rafından zorunlu lisans uygulamasının durdurulması için sunulan deliller mah­
kemece yeterli görülürse buluşun kullanımı, lisansa ilişkin kararın kesinleşme­
sine kadar ertelenir.

Patent sahibinin, önceki bir bitki çeşidine ait ıslahçı hakkına tecaxliz etmeden
patent hakkını kullanamaması durumu, zorunlu lisansa konu olabilir. Bu durum­
da, 5042 sayılı Kanun hükümleri uygulanır, (e) bendine göre lisans verilmesi
durumunda patent sahibi, korunan bitki çeşidinin kullananı için kendisine; ıslahçı
hakkına tecaxliz etmeden patent hakkını kullanamaması nedeniyle zorunlu lisans
verilmesi durumunda da ıslahçı hakkı sahibi, korunan buluşun kullanımı için ken­
disine makul şartlarda karşılıklı lisans verilmesini talep edebilir.

(e) bendi ile ıslahçı hakkına tecaxliz etmeden patent hakkını kullanamaması
nedeniyle zorunlu lisans halinde talep salıibı şu iki hususu ispat ederek mahke­
meden zorunlu lisans talep edebilir: i) Patent sahibine veya ıslahçı hakkı sahibi­
ne sözleşmeye dayalı bir lisans elde etmek için başx-urduğunu ancak sonuç ala­
madığım, ii) Korunan bitki çeşidiyle xeya patentli buluşla kıyaslandığında, son­
raki buluşun x’eya bitki çeşidinin, büyük ölçüde ekonomik yarar sağlayan önem­
li bir teknik ilerleme gösterdiğim.

bb. Kullanmama

Patent sahibi xeya yetkili kıldığı kışı, patentle kcrunan buluşu kullanmak
zorundadır (SMK 130). Kullanımın değerlendirilmesinde pazar şartları x’e pa­
tent sahibinin kontrolü ve iradesi dışındaki şartlar göz önünde tutulur.
Suluk 2B3

Patent faydalı mcdel belgesi sahibi veya onun yetkili kıldığı kişi, patentin
verildiğine ilişkin ilanın yayınlandığı tarihten itibaren üç yıl içerisinde buluşunu
kullandığını kanıtlayacak kullanım belgesini Türk Patente vermek zorundadır.
Kullanım belgesinin verilemediği durumda Türk Patente lisans verme teklifi
yapılabilir. Aksi halde patent zorunlu lisansa tabı tutulabilir.

Patentin verilmesi kararının bültende yayımlanmasından itibaren üç yıllık

veya patent başvurusu tarihinden itibaren dört yıllık sürelerden hangisi daha geç
sona eriyorsa., o sürenin bitiminden itibaren ilgili herkes zorunlu lisans talebinin
yapıldığı tarihte, patent konusu buluşun kullanılmaya başlanmamış olduğu veya
kullanım için ciddi ve gerçek girişimlerde bulunulmadığı ya da kullanımın ulu­
sal pazar ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmadığı gerekçesiyle zorunlu lisans
verilmesini isteyebilir Bu kural, haklı bir neden olmaksızın, buluşun kullanımı­
na aralıksız olarak üç yıldan fazla ara verildiği hallerde de uygulanır.

cc. Patent Konularının Bağımlı Olması

SMK 13 Te göre patent konusu buluşun, önceki patentin sağladığı haklara

teeaxliz edilmeksizin kullanılması mümkün değilse patent konuları arasında
bağımlılık olduğu kabul edilir. Bağımlı patentin sahibi, önceki tarihli patentli
buluşu izinsiz kullanamaz.

Bağımlı patentin sahibi, patent konusu buluşunu kullanmak için, buluşunun

önceki tarihli patent konusu buluşa göre büyük ölçüde ekonomik yarar sağlayan
önemli bir teknik ilerleme göstermesi kaydıyla zorunlu lisans verilmesini talep
edebilir. Bağımlı patent sahibine zorunlu lisans verilmişse, önceki tarihli paten­
tin sahibi de bağımlı patenti kullanmak için kendisine zorunlu lisans verilmesini
isteyebilir.

Bağımlı patentlerden birinin hükümsüzlüğü veya patent hakkının sona er­

mesi halinde, zorunlu lisans kararı da ortadan kalkar.

dd. Kamu Yararı

SMK 132’ye göre, kamu sağlığı veya milli gü\'enlık nedenleriyle patent
konusu buluşun kullanılmaya başlanılması, kullanımın artırılması, genel olarak
yaygınlaştırılması, yararlı bir kullanım için ıslah edilmesinin büyük önem taşı­
ması veya patentli buluşun kullanılmamasının ya da yetersiz kullanılmasının,
ülkenin ekonomik veya teknolojik gelişimi bakımından ciddi zararlara sebep
olacağı hallerde, ilgili bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca kamu yara­
rı bulunduğu gerekçesiyle zorunlu lisans kararı verilir. Eğer patent sahibi, pa-
284 Dördüncü Bölüm: Patent

tenth buluşun kullanımını kamu yararını karşılayacak yeterlikte gerçekleştirebi­

lecekse bu sefer şartlı zorunlu lisansa karar verilir.

Başvuru veya patent konusu buluşun kullanımının kamu sağlığı veya milli gü­
venlik bakımından önemli olması halinde, Milli Saxunma Bakanlığı veya Sağlık
Bakanlığının uygun görüşü alınarak ilgili bakanlık tarafından teklifte bulunulur.

Kamu yararı gerekçesiyle verilen zorunlu lisanslar inhisarı olabilir. Milli

güvenlik bakımından önemli olduğu gerekçesiyle verilen zorunlu lisans kararı,
buluşun bir veya birkaç işletme tarafından kullanılmasıyla sınırlandırılabilir.

ee. Diğer Zorunlu Lisans Halleri

551 Sayılı KHK sadece aşağıda belirtilen SMK 129:dakı ilk üç hah zorunlu
lisans nedeni kabul ediyordu. Bu nedenler yukarıda anlatıldı. SMK bunlara üç
adet daha ilave yaptı.

İlk olarak, başka ülkelerdeki kamu sağlığı sorunları sebebiyle ilaçların ih­
racatı maksadıyla zorunlu lisans kararı verilebilir. Özellikle az gelişmiş ülkeler­
de ilaç üretim kapasitesi düşük ülkelerde kamu sağlığı nedeniyle alınacak bir
zorunlu lisans kararı fiilen uygulanabilir değildir. Zira bu ülkelerin genellikle
ilaç üretim kapasitesi ya yoktur ya da yetersizdir. İşte bu nedenle TRIPS'te ya­
pılan değişiklikle ilaç üretim kapasitesi bulunan ülkelerin, kapasitesi düşük ül­
kelerdeki sağlık sorunlarına dayalı olarak sadece o ülkeye ihracat maksatlı zo­
runlu lisansa karar verilebileceği kararlaştırıldı. Bu değişiklik SMK ile iç huku­
kumuza da aktarıldı. Böylece ülkemizde faaliyet gösteren ilaç firmaları, üretim
kapasitesi düşük ya da İliç bulunmayan ülkelerdeki sağlık sorunlarına dönük
zorunlu lisans talep edebileceklerdir. Oysa önceki düzenlemeye göre sadece
ülkemizdeki sağlık sorunları nedeniyle zorunlu lisans talep edilebiliyordu.

İkinci olarak, yeni bitki çeşitlerine dönük ıslah yapan kişinin, önceki bir pa­
tente tecaxliz etmeden yeni bir bitki çeşidi geliştirememesi hah de zorunlu li­
sans nedenidir. Son yıllarda EPO, ““teknik unsur barındıran bitkilerin ve bitki
materyallerinin ”” patentlenebileceği eğilimindedir. O kadar kı bugün patent-
ıslahçı çizgisi iyice inzelmiş vaziyettedir. Bu eğilime bağlı olarak patent-ıslahçı
hakkı kümülasyonu uygulamada büyük önem kazanmıştır. Bu nedenle yasa
koyucu bu durumu zorunlu lisans nedenleri arasına almıştır.

Üçüncü olarak, patent sahibinin rekabeti ihlal edici eylemleri de zorunlu li­
sans nedeni kabul edilmiştir.
Suluk 2B5

c. Zorunlu Lisansın Hüküm ve Sonuçlan

SMK 133’e göre, zorunlu lisans inhisarı değildir. Ancak kamu yararı ge­
rekçesiyle verilen zorunlu lisanslar inhisarı olabilir. Başka ülkelerdeki kamu
sağlığı sorunları sebebiyle eczacılık ürünlerinin ihracatına dayalı zorunlu li­
sans halı hariç olmak üzere, zorunlu lisans konusu ülkeler esas olarak yurtiçi
pazara arz için verilir (SMK 129 9).

Zorunlu lisans süre, bedel ve kullanım alanı dikkate alınarak belirli şartlar
altında verilir. Zorunlu lisans sahibine, lisans alan tarafından makul bir bedel
ödenir. Bu bedel belirlenirken buluşun ekonomik önem dikkate alınır. Mahke­
me bedeli belirlerken patentin ekonomik değerini dikkate alır. TRIPS 31 mük.
hükmü gereği başka ülkelerdeki kamu sağlığı sorunları sebebiyle eczacılık
ürünlerinin ihracatı amacıyla verilecek zorunlu lisanslarda bedel belirlenirken,
ticari olmayan ve insani amaçlar göz önüne alınarak bu tür kullanımın, ithalatçı
ülke açısından ekonomik değeri dikkate alınır (SMK 133.1).

Zorunlu lisans veriinesi halinde, Esans alanın alt lisans verme ve patent konusunu
ithal etme lıakkı yoktur. .Ancak kamu yararı gerekçesiyle verilen zorunlu Esansta Esans
alan, kamu yararı gereği açıkça ithale yetkili kılınmışsa paıent konusu ithal edilebibr.
Bu ithal izni, ihtiyaçla smırh olarak ve geçici bir süre için verilir (SMK 133 2).

Zorunlu lisans sebebiyle, patent sahibi ve lisans alan arasında doğan güven
ilişkisi, patent sahibi tarafından ilılal edilirse lisans alan, ihlalin buluşun değer­
lendirilmesindeki etkisine göre, patent sahibinin isteyebileceği lisans bedelinden
indirim yapıhnasını talep edebilir (SMK 133.3).

Zorunlu Esans, Esansın kabul tarihinde var olan ek patentleri de kapsar. Zorunlu
Esansın verilmesinden sonra yeni başkaca ek patentler verilmişse ve bunlar Esans
konusu patentle aynı kullanım amacına hizmet etmekteyse Esans alan, mahkemeden
ek patentlerin de zorunlu Esans kapsamına dahil edihnesini talep edebilir. Ek patent­
ler nedeniyle bu şekilde genişletilen Esansın bedeE ve diğer şartları konusunda taraf­
lar anlaşamazlarsa bu hususlar mahkeme tarafından belirlenir (SMK 134).
Zorunlu lisansın devrinin geçerli olabilmesi için işletmeyle birlikte veya iş­
letmenin lisansın değerlendirildiği kısmıyla birlikte devredilmesi gerekir. Zo­
runlu lisansın, patent konularının bağımlılığı gerekçesiyle verilirse zorunlu li­
sans, bağımlı patentle birlikte devredilir (SMK 135).

Lisans alan veya patent sahibi, zorunlu Esans verilmesinden sonra, zorunlu
Esansa göre daha uysun şartlarda sözleşmeye dayalı Esans vermiş olması gibi
256 Dördüncü Bölüm: Patent

sonradan ortaya çıkar, ve değişikliği haklı kılan olaylara dayanarak mahkeme­

den zorunlu lisans hecelinde veya şartlarında değişiklik yapılmasını talep edebi­
lir. Lisans alan: zorunlu lisanstan doğan yükümlülüklerini ciddi şekilde ihlal
ettiği veya sürekli olarak yerme getirmediği takdirde mahkeme, patent sahibinin
talebi üzerine patent sahibinin tazminat hakları saklı kalmak kaydıyla lisansı
iptal edebilir. Zorunlu lisansın verilmesine neden olan şartların sona ermesi ve
tekrarlanma olasılığının ortadan kalkması halinde talep üzerine mahkeme zorun­
lu lisansı iptal eder (SMK 136).

SMK 129-136 hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla 125-126. maddelerdeki

sözleşmeye dayalı lisans hükümleri, zorunlu lisansa da uygulanır (SMK 137).

2. Kanuni Tekel

Sermayesinin tamamı devlete ait olup tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri,

kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kumlan ve gördüğü bu kamu
hizmeti nedeniyle ürettiği mal ve hizmetler konusunda tekel hakkına sahip kamu
iktisadı teşebbüslerinin faaliyet alanına giren konularla ilgili bir buluşa patent
verildiğinde, tekel sahibinin buluşu kullanabilmesi patent sahibinin iznine bağlıdır
(SMK S8). Tekel sahibi, iştigal ettiği sanayi alanında büyük ölçüde ekonomik
yarar ve önemli bir teknik ilerleme sağlayabilecek buluşları, kullanım hakkını
elde ederek uygulamakla yükümlüdür. Tekel sahibi, patent sahibinden izin ver­
mesini talep etme haklıma sahiptir. Bu halde patent sahibi patentin de\Talınmasını
talep edebilir. Patentli buluşun kullanımı veya devri karşılığında ödenecek bedel
taraflarca belirlenir. İhtilaf halinde bedeli mahkeme belirler.

Bu tekel, patentır. verilmesinden sonra oluşmuşsa patent sahibi, tekel sahi­

binden buluşun kullanılmakta olduğu işletme veya tesisatı da de\Talmasıııı iste­
yebilir. İhtilaf halinde bedeli mahkeme tespit eder.
Mevcut tekel nedeniyle patentli buluş kullanılamıyorsa böyle bir patent için
yıllık ücret ödenmez.

C. Diğer Sınırlamalar
Ön kullanım hakkı, hakkın süreyle sınırlı olması, hakkın ülkesel olması, hakkın
tükenmesi, rekabet mevzuatına aykırı kullanım ve sessiz kalma nedeniyle hak kaybı
gibi diğer sınırlamalar da burada hatırda tutulmalıdır. Bu sınırlama halleri çalışma­
mızın başka bölümlerinde" incelendiği için burada tekrardan kaçınılacaktır.

Bkz Birinci Bölüm, II ve V, C: Dördüncü Bölüm, X, B

Suluk 2 87

IX. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME

A. Hükümsüzlük

1. Genel Olarak

Tescil edilen sınai hakkın, mevzuatta öngörülen koruma şartlarını taşıdığı kesin
değildir. Yine tescil sahibi, ilgili sınai hakkın gerçek sahibi olmayabilir. İşte bu
hallerde üçüncü kişiler, söz konusu tescilin hükümsüzlüğünü mahkemeden isteye­
rek, tescilden doğan hakkı geçmişe dönük olarak ortadan kaldırabilir. Bu dava so­
nucunda ilgili sınai hak, tamamen veya kısmen hükümsüz kılınabilır. Gerçek hak
sahibinin başkası olması durumunda gaspa dayalı patent devir davası da gündeme
gelebilir. Devir davası, istihkak davası ^indication action) niteliğinde bir davadır.
Öğretide bu davayapaienı-vindicatio denmektedir54. Dava ayni nitelikte olduğu için
medeni hukuktaki istihkak davasına yani rez vindicatio davasına benzetilmektedir5.

Türk patent hukukunda hükümsüzlük ancak mahkeme önünde ileri sürülebilir.

Türk Patent, sadece tescil somasındaki altı aylık sürede yapılan itiraz üzerine paten­
tin hükümsüzlüğüne karar verebilir; bunun dışında hükümsüzlük kararı veremez.
Elbette Türk Patent, baş\-uru aşamasında başvurunun koruma kriterlerim karşılama­
dığına karar verebilir; bu karar üzerine böyle bir başvuru hiç yapılmamış sayılır.

Hükümsüzlük davası müstakil bir dava veya tecavüz davasında karşılık da­
va olarak ileri sürülebilir. Uygulamada hükümsüzlük iddiası genellikle karşı
dava olarak ileri sürülmektedir.

Hükümsüzlük davası, bir eda davası niteliğinde olup, uygulamada bazen

terkin davası olarak da anılmaktadır. Bu dava, itiraz prosedürünün bir devamı
niteliğindeki YİDK kararlarının iptali davasıyla karıştırılmamalıdır55.

Hükümsüzlük davası, patentin koruma süresince ve yine koruma süresinin

bitiminden itibaren beş yıl içinde açılabilir. Hükümsüzlük davası açılması, tescil
işlemleri esnasında ya da tescil sonrasında Türk Patent’e görüş verine veya iti­
razda bulunma gibi işlemleri yapma şartına bağlı değildir.

Patentin hükümsüzlüğüne karar verilmedikçe veya sûresi sona ermedikçe mah­

kemeler patenti geçeri: kabul edecektir. Sözgelimi, tecavüz davasında karşı taraf,
müstakil bir dava veya karşılık dava yoluyla patentin hükümsüzlüğünü talep etmedi­

Bkz Tekinalp Fikri Mükiyet 573.

" Bkz. Topluluk Tasarım Tüzüğü m. 16'nın gerekçesi.
=î Kurul kararlarının iptali davası hakkında bilgi için bkz Onbirinci Bölüm, II, A
255 Dördüncü Bölüm: Patent

ği sürece mahkeme, kendiliğinden hükümsüzlüğü tespit ederek patentin terkinine

karar veremeyeceği gibi tecaxliz iddiasını da reddedemez. Kendisine karşı tecaxliz
clax’asi açılan kişi, patentin koruma şartlarını taşımadığı için tecaxlizün bulunmadığı
def inde bulunamaz. Kendisine tecaxliz dax’asi açılan kişi, muhakkak bir hükümsüz­
lük dax’asi açarak belgeyi ortadan kaldırmak zorundadır. Bu nedenle hükümsüz kı­
lınmayan belge salıibı, hakkını ileri sürebilir. Yargıtay’ın görüşü bu yöndedir”.

Hükümsüzlük daxasi, menfaati olan kişiler x’eya Cumhuriyet sax’cilari veya il­
gili kamu kurum ve kuruluşları tarafından açılabilir. Bununla birlikte bir patentin,
gerçekte hak sahibinin başkası olduğu gerekçesiyle hükümsüzlüğünü ancak gerçek
hak sahibi isteyebilir (SMK 138 3 x’e 6). Bu daxada davacı, patentin gerçek sahibi
olduğunu ispatlayacaktır. Zira tescil, patent belgesi sahibi lehine karine teşkil eder.

Patentin hükümsüzlüğü dax asi, patentin koruma süresince x*eya hakkın so­
na ermesini izleyen beş yıl içinde, sicilde patent salıibı olarak kayıtlı kişiye karşı
açılabilir. Sicilde hak sahibi görülen kişilerin dax aya katılabilmelerim sağlamak
için bu kişilere tebligat yapılır (SMK 138 5).

Hükümsüzlük nedenleri patentin sadece bir bölümüne ilişkinse sadece o bölümle

ilgili istem veya istemler iptal edilerek kısmı hükümsüzlüğe karar verilir. Bir istemin
kısmen hükümsüzlüğüne karar x’erilemez. Kısmi hükümsüzlük sonucu iptal edilmeyen
istem veya istemler, SMK 82-83’egöre patent x’erilebilirlik şartlarım taşıyorsa patent
bu kısmı için geçerli kalır. Bağımsız istemin hükümsüz kılınması halinde, bağımsız
isteme bağımlı olan her bir bağımlı istem, ayrı axyı SMK 82-83’e göre patent x’erilebi-
lirlık şartlarını taşımıyorsa mahkeme tarafından hükümsüz kılınır (SMK 138 4).

Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin karar, zorunlu olarak ek patentlerin de hü­

kümsüz olması sonucunu doğurmaz. Ancak hükümsüzlük kararının tebliğinden
itibaren üç ay içinde, ek patentlerin bağmışız patentlere dönüştürülmesi için
başxııruda bulunulmazsa, patentin hükümsüzlüğü ek patentlerin de hükümsüz­
lüğü sonucunu doğur (SMK 138 7).

Şu hallerde mahkemeler hükümsüzlük kararı verir (SMK 138 1):

i) Buluş, patent x’erilebilirlik şartlarım taşımıyorsa,

27) Buluş, buluş konusunun ilgili olduğu teknik alandaki uzaman bir kişi tarafın­
dan uygulamaya koyabilecek yeterlikte açık ve tam olarak açıklanmamışsa,

?7z) Patent konusu, başxıırunun kapsamını aşıyorsa,

Geniş bilgi için bkz. Suluk. Güvenli Liman 401 vd.

Suluk 2B9

iv) Tescil sahibi, gerçek patent sahibi değilse,

v) Patentin sağladığı korumanın kapsamı aşılmışsa. Bu son hükümsüzlük ne­

deni, EPC 138:dekine benzer şekilde tescil sonrası itiraz dikkate alınarak
kaleme alınmıştır. Buna göre, itiraz üzerine hatalı bir şekilde patentin kap­
samı genişletilirse bu da bir hükümsüzlük nedenidir.

SNIK, tescil sonrası itiraz sistemini benimsemiştir (SMK 99). Eğer bir itiraz varsa
bu itiraz işlemi karara bağlanmadan önce mahkeme, yukarıdaki (i), (ıi) veya (iii) ne­
denlerine dayalı açılan hükümsüzlük davasını karara bağlayamaz (SMK 13S 2).

Hükümsüzlük talebi halinde istisnasız bir şekilde tüm istemler, koruma kri­
terleri açısından incelenir. Buna karşılık teeaxliz analizinde ana isteme teeaxliz
yoksa, ona bağımlı istemelere de teeaxliz yok demektir. Bu nedenle ana isteme
tecaxlizün olmadığı belirlendiyse artık sonraki istemleri incelemek gereksizdir.
Zira ana istem, en geniş kapsama sahiptir.

Şekil 31: Hükümsüzlük ve Tecavüz Analizi

A+B+C

A+3+C+D

A+B+C+D+E

Hükümsüzlük Analizi

A+B+C
Suluk 29i

Yukarıdaki iki halde hükümsüzlüğüne karar verilen patent sahibinin ağır

ihmal veya kötü niyetli olarak hareket etmesinden kaynaklanan, zararın gideril­
mesine ilişkin tazminat ve sebepsiz zenginleşme talepleri hükümsüzlük kararın­
dan etkilenir.

Özetle, kanun koyucu hükümsüzlük kararının geriye etkili olacağını ana

kural olarak belirlemiştir. Ancak uygulanmış mahkeme kararları ile uygulanmış
sözleşmelerin bu kuraldan etkilenmeyeceği istisnasına da yer vermiştir. Bununla
birlikte kötü niyetli belge sahiplerinin., verdikleri zararları karşılayacaklarım
ayrıca hüküm altına almıştır. Önemle belirtelim ki me\zuattaki bu düzenlemeye
rağmen Yargıtay aksı görüştedir. Yargıtay’a göre bir marka, patent, tasarım
veya ticaret unvanı gibi bir belge, hükümsüz kılınmcaya kadar geçerlıdir. Ge­
çerli bir belgenin kullanımı meşru olup, haksız rekabet teşkil etmez. Yargıtay
belge sahibinin kötü niyetli olup olmadığıyla ilgilenmemektedir. Fakat son dö­
nemde bu içtihat isabetli bir şekilde yumuşatılmaya başlanmıştır. Buna göre
belge salıibı, kötü niyetli bir şekilde üçüncü bir kişiye zarar vermişse, bu zarar­
ları karşılamak zorundadır2.

B. Yıllık Ücretlerin Ödenmemesi

Bir patent baş\-uıusu veya patentin korunması için yıllık ücretler, patentin
koruma süresi boyunca, ba
Suluk 293

Hem ba$\ııru hem de patent hakkı korunur. Dolayısıyla başvuru aşama­

sındaki bir patentin izinsiz kullanımı da hak ihlalidir. Başvurunun yayımlan­
dığı tarihten itibaren başvuru sahibi, buluşa vaki tecavüzden dolayı dava
açmaya yetkilidir. Tecavüz eden, başvurudan veya kapsamından haberdar
edilmişse baş\mrunun yayımlanmış olmasına da bakılmaz. Yine teeaxliz
edenin kötü niyetli olduğuna mahkemece hükmolunursa, yayımdan önce de
tecavüzün varlığı kabul edilir (SMK 141 3). Ancak bu hallerde mahkeme
yayımdan önce, öne sürülen iddiaların geçerliliğine ilişkin olarak karar ve­
remez: başvurunun tescile dönüşmesi beklenir (SMK 141 4).

Buluşun tescilli olduğuna ilişkin kaydın ürün, ambalaj veya faturaya konul­
mamış olması, eylemi teeaxliz olmaktan çıkarmaz. Tescil işaretleri sadece kusurun
değerlendirilmesinde dikkate alınır. Yanı tecaxlizhn varlığı için kusur aranmaz.
Ancak usul patentinin üçüncü kişilere teklifi ve yine dolaylı teeaxliz hallerinde
kusur aranır (SMK 85.2). Tazminat talepleri bakımından ise kusur gereklidir.

B. Tecavüz Çeşitleri
Tecavüz, gerçekleşme şekline göre aynen xe eşdeğer yoluyla teeaxliz ol­
mak üzere ikiye ayrılır. Başka bir sınıflandırmaya göre ise doğrudan xe dolaylı
teeaxliz şeklinde bir ayırım yapılabilir.

1. Aynen ve Eşdeğer Yoluyla Tecavüz

Bir isteme tecaxlizden söz edebilmek için istemde yer alan unsurların ta­
mamı, suçlanan araçta da aynen lafzı bir şekilde (<™ tecavüz) x eya eşdeğe­
riyle (eşdeğer yoluyla tecavüz) bulunmalıdır. Bu karşılaştırmada suçlanan araç,
istemlerin kapsamına giriyorsa ihlal vardır
* 1.

Suçlanan araçta, istemdeki unsurların tamamı aynen (lafzı olarak) yoksa,

hemen tecaxüzün bulunmadığı sonucuna ulaşılamaz. Zira tüm unsurlar aynen
bulunmamakla birlikte eşdeğer yoluyla kullanım gerçekleşmişse tecavüz yine
vardır. Çünkü koruma kapsamının belirlenmesinde tecaxûizün varlığının ileri
sürüldüğü tarihte istemlerde belirtilmiş unsurlara eşdeğer nitelikteki unsurlar da
dikkate alınır. Eşdeğer kullanım testinde üç unsur birlikte aranır: Patentli buluş
ile suçlanan araç işlevi, aym yolla ve aynı sonucu doğurmalıdır (SMK
S9 5). Bu test yapılırken patentli buluş ile suçlanan aracın aym yolla çalışıp
çalışmadığı kontrol edilir. Sonraki adımda buluşun unsurlarında yapılan deği­

li. HD. 22.10.2010. E.2009/4371-K.2010/13123 - Noyan. Patent 276-277.

294 Dördüncü Bölüm: Patent

şiklik. nicelik ve nitelik açısından değerlendirilir. Bu değişiklikler fonksiyonda

önemli bir değişiklikle sonuçlanmamışsa eşdeğer kullanım vardır. Son olarak
aynı sonucun doğup doğmadığına bakılır. Suçlanan araç., farklı bir yolla aynı
işlevi ve aynı sonucu gerçekleştiriyorsa tecaxliz yoktur2.

2. Doğrudan ve Do aylı Tecavüz

Doğrudan tecaxliz halinde tecaxliz edem eylemi bizatihi kendisi gerçekleştir­

mektedir (SMK 141). Yukarıda da belirtildiği üzere tecaxliz; patent konusu buluşun
tamamının ya da bir veya birkaç isteminin izinsiz kullanımıdır. Bu bağlamda patent
konusu ürünün üretilmesi ve satışı gibi eylemler doğrudan tecaxlizdiir. Korunan bir
usulü kullanmak x’e veya bu usulün doğrudan kullanılması suretiyle ürün üretmek
veya bu usulle üretilen ürünleri satmak da doğrudan tecaxlizdiir. Dikkat edilirse tüm
bu hallerde tecaxliz edem eylemi bizatihi kendisi gerçekleştirmektedir.

Doğrudan tecaxliz teşkil eden fiillere iştirak veya yardım veya bunları teş-
vik etmek veya hangi şekil x’e şartlarda olursa olsun bu fiillerin yapılmasını
kolaylaştırmak eylemleri dolaylı tecaxlizdiir (SMK S6). SMK’da buluşun dolay­
lı kullanımı başlığı altında düzenlenen dolaylı tecaxlizde, eylem doğrudan teca­
xliz eden tarafından gerçekleştirilmemekte: bu eylemin gerçekleştirilmesi için
gerekli unsurlar tedarik edilmekte ya da üçüncü bir kişi teşvik edilmektedir. Bu
bağlamda dolaylı tecavüz halleri yardım tedarik yoluyla tecavüz xc teşvik yoluy­
la tecavüz olmak üzere ikiye ayrılabilir:

a) Yardım Tedarik Yoluyla Tecavüz: Patentli bir buluşun izinsiz şekilde kulla­
nılmasına yardım etmek dolaylı tecaxlizdiir. İstemlerde belirtilen unsurların
hazırlanmasına yardımcı olan kişi, yardım yoluyla tecaxliz fiilim işlemiştir.

Tedarike konu ürün ya da parça, tek başına patent hakkım ihlal ediyorsa,
böyle bir unsurun üretimi xeya satışı doğrudan tecaxlizdiir. Tedarik yoluyla
tecaxlizden söz edebilmek için bu durumun gerçekleşmemesi gerekir. Teda­
rik yoluyla tecavüzde şu şartlar aranır:

i) Tedarik edilen unsur, buluşun önemli bir parçası olmalıdır: Bu şart, tecavü­
zün belirlenmesinde esaslı üretim testi olarak karşımıza çıkar. Buna göre, pa­
tentli buluşun esaslı xeya önemli parçalarının üretimi patent hakkını doğru­
dan ihlal eder. Bu parçalar buluşun esasım kalbım teşkil eder. İşte buluşun
kalbini teşkil eden bu parça ya da parçaların tedariki dolaylı tecavüzdür.

Bkz. 11. HD 30.09.201'3, E.2008/13789. K.2010/9468 - Noyan. Patent 281-282.

Suluk 295

ii) Tedarik edilen unsurun tecavüzde kullanılmak üzere yapıldığı bilinmeli

veya bu durum yeterince açık olmalıdır. Bu şart., dolaylı tecavüzün ancak
kusurlu bir eylemle işlenebileceğini göstermektedir.

nz) Tedarik edilen unsur, piyasada kolayca bulunabilen ürün veya parçalardan
olmamalıdır: Tedarik edilen unsur, piyasada herkesçe kolayca ulaşılabilen
ürün ya da parçalardan ise dolaylı teeaxliz gerçekleşmez. Velev ki tedarik­
çi bu ürün ya da parçanın tecavüzde kullanılacağını bilsin. Buna karşılık
tedarikçi ilgili unsurun, teeaxliz edecek şekilde kullanılmasını teşxik (talı-
rik) ederse dolaylı teeaxliz yine gerçekleşir. Bu son durum, aşağıda anlata­
cağımız teşx'ik yoluyla teeaxliz halini oluşturur.

b) Teşvik Yoluyla Tecavüz: Patentli buluşun izinsiz şekilde kullanımı için

üçüncü kişilere tax’siyede bulunmak, özendirmek veya bu yöne sex’k etmek
de dolaylı tecaxlizdür. Tedarik yoluyla teeaxlizde bilebilecek durumda ol­
mak yeterliyken, teşvik yoluyla teeaxlizde kası aranır. Bilinçsizce veya ih­
mal yoluyla yapılan teşvikler teeaxliz kabul edilmez.

Tedarik yoluyla teeaxlizde, doğrudan teeaxliz eden kişinin eylemlerine fii­

li maddi bir katkı söz konusudur. Teşvik yoluyla tecaxüz ise öğüt verme, cesa­
retlendirme x*e sex’k etme gibi manevi unsurları içerir. Teşvik yoluyla teeaxliz,
yardım yoluyla teeaxlize oranla daha soyut olduğu için ispatı da daha zordur.

C. Tecavüz Halleri

Yasada teeaxliz halleri sınırlı sayı ilkesiyle belirlenmiştir. Bu haller şunlar­

dır (SMK 141/1):

i) Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ilrüaü kısmen veya tamamen
üretme sonucu taklit etmek: İzinsiz bir şekilde patentli buluş kullanılarak
ürün üretmek patent ihlalidir. Üretimin kısmen x*eya tamamen gerçekleşme­
si bu sonucu değiştirmez.

ii) Kısmen vey a tamamen taklit suretiyle mey dana getirildiğini bildiği ya da
bilmesi gerekliği halde tecavüz yoluyla üretilen buluş konusu ürünleri sat­
mak dağıtmak vey a başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak ya da bu
amaçlar için ithal etmek, ticari amaçla elde bulundurmak, uygulamaya
koymak suretiyle kullanmak vey a bu ürünle ilgili sözleşme y apmak için tek­
lifte bulunmak: Patentli buluşun ticari kullanımı patent sahibinin tekelinde­
dir. Patent sahibinin izni olmadığı sürece buluşun ticari olarak kullanımı
296 Dördüncü Bölüm: Patent

hak ihlalidir. Burada sözü edilen kullanım halleri birbirinden bağımsızdır.

Sözgelimi, tecavüzün varlığı için., taklit ürünün üretilmesi yeterli olup ayrı­
ca bu ürünün satışını yapmak gerekmez. Benzer şekilde ihracat amaçlı ola­
rak bir ürünün Türkiye’de sadece üretiminin yapılması da tecavüzdür. Zira
üretim, tek başına tecavüz eylemini oluşturur. Aynı şekilde taklit ürünün
satışını yapan kişi, imalat yapmadığı gerekçesiyle eyleminin hukuka uygun
olduğunu da ileri süremez.

iii) Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu usulü kullanmak vey a bu
usulün izinsiz olarak kullanıldığını bildiği ya da bilmesi gerektiği halde bu­
luş konusu usulle doğrudan doğruy a elde edilen ürünleri satmak, dağıtmak
veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak ya da bu amaçlar için ithal
etmek, ticari amaçla elde bulundurmak, uy gulamay a koymak suretiyle kul­
lanmak veya bu ürünlerle ilgili sözleşme yapmak için teklifte bulunmak: Pa­
tentli buluşun konusu ürün veya usul olabilir. Bu nedenle patentli usulün ti­
cari amaçla kullanımı da hak ilılalidır. Aynı şekilde patentli usulle doğru­
dan doğruya elde edilen ürünlerin SMK’da belirtilecek şekilde ticaretinin
yapılması da patent Hilalidir.

iv) Patent hakkını gasp etmek: Patentin gaspı bir hükümsüzlük veya devir da­
vasına konu olabileceği gibi bu eylem aynı zamanda bir tecavüz de teşkil
eder. O nedenle gerçek buluş salıibı, gasp eden kişiye karşı tecavüz davala­
rını da açabilir.

v) Patent veya fay dalı model sahibi tarafından sözleşmey e dayalı lisans veya
zorunlu lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları
üçüncü kişilere devretmek: Lisans sözleşmesinde alt lisans yetkisi verilme­
diği halde lisans alanın, alt lisans vermesi, hem sözleşmeye aykırılık hem
de ihlal teşkil eder. Yine İstanbul’un Avrupa yakası için verilen bir lisansa
rağmen lisans alan .Anadolu yakasında da satış yaparsa ihlal gerçekleşir.

Usul patentlerinde ispat külfeti özellik gösterir. Şöyle kı patent konusunun, bir
ürün veya maddenin elde edilmesine ilişkin bir usul olması halinde mahkeme, aynı
ürün veya maddeyi elde etme usulünün patent konusu usulden farklı olduğunu ispat
etmesini davalıdan isteyebHır. Patent konusu usulle elde edilen ürün veya maddenin
yeni olması halinde, patent sahibinin izni olmadan üretilen avın her ürün veya mad­
denin, patent konusu usulle elde edilmiş olduğu kabul edilir. .Aksını iddia eden kişi
bunu ispat etmekle yükümlüdür. Bu durumda, davalının üretim ve işletme sırlarının
korunmasındaki lıaklı menfaati göz önünde tutulur (SMK 141 2)
Suluk 297

D. Tecavüzün Belirlenmesi
Teeaxliz analizinde öncelikle ilgili paremin koruma kapsamı belirlenir. Ko­
rumanın kapsamı esas itibarıyla istemlere bakılarak tespit edileceğinden (SMK
S9 1), tarıfnamede genel olarak tarif edilmiş ve fakat istemlerde belirtilmemiş
özelliklerin, suçlanan araçta kullanılması teeaxliz değildir.

Koruma kapsamı belirlendikten sonra suçlanan eylemin, bu kapsama girip

girmediğine bakılır. Bağımsız isteme teeaxliz edilmemişse, o bağımsız isteme
bağlı olan istemlere de teeaxliz yok demektir. Bu nedenle bir bağımsız isteme
teeaxliziin bulunmadığı belirlenmişse, artık o isteme bağımlı istemler bakımın­
dan inceleme yapmak gereksizdir.

Koruma kapsamı, patentin x’erilmesine kadar geçen süre için başxurunun yayım­
lanmış istemlerine bakrarak belirlenir. .Ancak patentin xerildıği halı xeya itiraz xeya
hükümsüzlük işlenilen sonucunda değiştirilmiş hali, koruma alanını genişletmemiş ol­
ması şartıyla, başxurunu.ı sağladığı korumayı geçmişe dönük olarak belirler (SMK S9 4).

Teeaxliz analizinde karşılaştırma, istemler ile suçlanan araç arasında yapılır. Bir is­
temin şu şekilde formüle edildiği düşünülsün: A-B olup özelliği C~D:dir. Bu istemdeki
A xe B, tekniğin bılıner. durumuna dahil olduğu için yeni değildir. Sadece C ve D un­
surları yenidir. Buna rağmen teeaxliz analizinde, suçlanan araçta A-B~C-D:nin bulu­
nup bulunmadığına bakılacaktır. Çünkü teeaxtizden söz edebilmek için suçlanan araçta,
yeni olup olmadığına bakılmaksızın patent istemindeki tüm esaslı unsurların birlikte
bulunması gerekir. Demek kı bir istemde A-B-C-D unsurları x’arsa, bu unsurların
tamamı suçlanan araçta bulunuyorsa teeaxliz gerçekleşir. Bu unsurlardan örneğin A
x’eya D unsuru yoksa ve fakat diğer üç unsur x’arsa teeaxliz gerçekleşmez.

Yukarıda belirtildiği üzere bazen doğrudan teeaxliz yerine dolaylı yollardan

teeaxliz gerçekleşebilir. Gerek doğrudan ve gerekse dolaylı teeaxliz analizleri,
genellikle yoruma muhtaçtır. Bu nedenle denebilir kı korumanın kapsamını
belirlemek bir yorum sorunudur. Nitekim yasa koyucu konuya ilişkin aşağıda
açıklanan yorum kurallarını benimsemiştir (SMK 89):

İstemlerdeki unsurların tamamı suçlanan araçta varsa aynen teeaxliz ger­

çekleşmiştir. Koıuma kapsamının belirlenmesinde, teeaxliziin varlığının ilen
sürüldüğü tarihte istemlerde belirtilmiş unsurlara eşdeğer unsurlar (eşdeğerler
doktrini) da dikkate alınır (SMK 89 5).

Eşdeğerler doktrini sayesinde korumanın alanı, istemlerde kullanılan keli­

melerin lafızlarının ötesine geçer. Yani bu doktrin gereği koruma alanı genişler
2S5 Dördüncü Bölüm: Patent

ve yine tanı da bu necenle koruma alanının sınırları belirsizleşir. Bu ise üçüncü

kişilerin hukuk güvenliğini tehdit etmeye başlar. Türkiye'nin de tarafı olduğu
EPC 69'a paralel olarak hukukumuzda istemler, bir yandan patent hakkını, diğer
yandan üçüncü kişilerin hukuk güvenliğini garantiye alacak kesinlik ve belirli­
likte yorumlanır. İstemler, kullanılan kelimelerle sınırlı (lâfzı olarak) yorum­
lanmaz. Diğer yandan buluşu yapan tarafından düşünülen ve fakat istemlerde
talep edilmeyen, buna karşılık ilgili alandaki uzmanın tarıfname ve resimlerin
yorumlanmasıyla ortaya çıkacak özellikleri kapsayacak şekilde ve genişlikte de
kabul edilmez (SMK 89 2). Patentli buluş, örnekler içeriyorsa istemler bu ör­
neklerle sınırlı olarak yorumlanmaz.

İstemler, patente gerekli korumayı sağlayacak, üçüncü kişilere de korumanın kap­

samı açısından makul düzeyde kesinlik ifade edecek şekilde yorumlanır (SMK 89 3).

Böylece eşdeğerler doktrini sayesinde bir yandan patent sahibine hak ettiği
koruma verilmekte, diğer yandan üçüncü kişilere hukuk güvenliği sağlanmakta­
dır. Elbette bu kortuna ve hukuk güvenliği teoride gerçekleşmektedir. Esas ma­
haret, yortun kurallarını pratiğe aktararak somut olayların her birinde yorum
kurallarını doğru bir şekilde hayata geçirmektedir.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere istemlerin yorumu ve eşdeğerler

doktrini, korumanın kapsamını belirlemeyi ve dolayısıyla tecavüz analizim ola­
bildiğince güçleştirmektedir. Yasa koyucu, bu analizi kolaylaştırabilmek için
ayrıca başvuru patent sahibinin gerek başvuru sürecinde gerekse tescil sonrası
koruma devam ettiği süre içinde ileri sürdüğü beyanlarının da dikkate alınacağı­
nı kabul etmiştir (SMK S9 6). Buna öğretide file-wrapper estoppel doctrine
denir
* 5. Eğer patent salıibı, koruma kapsamının daraltılması yönünde bir beyan­
da bulunduysa, üçüncü kişilerde haklı bir beklenti oluşturduğu için artık bu
beyanıyla bağlıdır. Bu beyanın baş\nru esnasında ya da tescil sonrasında yapıl­
masının bir önemi yoktur. Sonradan bu haklı beklentiye aykırı olacak şekilde,
yani kendisiyle çelişerek patentin koruma kapsamını genişletecek talepler ileri
sürülemez. Bu doktrin, tecaxiiz analizinde üçüncü kişiye hukuk güvenliği sağla­
yarak önemli bir işlev görür.

E. Tecavüz Davaları
Bkz. Onbirmci Bölüm, II C.

63
Estoppel dokrini hakkında bilgi için bkz Chandler 466 vd
 Beşinci Bölüm
FAYDALI MODEL

I. GENEL BİLGİ

Faydalı modeller daha ziyade küçük buluşların hukuken korunması ihtiya­

cından doğmuştur. Patentin koruma şartlarım taşıyan bir buluş: faydalı model
korumasından yararlanabileceği gibi patentin koruma şanlarını taşımayan, an­
cak yine de teknik alanda ilerlemeler sağlayan küçük buluşlar da korunmalıdır'.

Firmalar, yaptıkları Ar-Ge çalışmalarıyla, teknik alanda yararlı gelişmeler

kaydetmektedir. Bu gelişmeler patent korumasının şartlarını karşılamayabilir.
Pazarda başarının anahtarı, tamamen yeni ürün geliştirmenin yanında, var olan
ürünlerde değişikliklere gitmektir. Bu değişikliklerin düzeyi patent mevzuatında
olduğu kadar yüksek Tutulursa, yapılan bazı değerli çalışmalar korumasız kala­
caktır. Kısacası, paten korumasının cevap veremediği bir grup buluş vardır ki
bunların da koruma altına alınması amacıyla faydalı model koruması kabul
edilmiştir. Yine uygulamada bazı pratik düşüncelerle aslında patent alınabilecek
buluşlar için faydalı model belgesi alınabilmektedir.

Faydalı model hakkı, tescilli bir hak olup aynen patentlerdeki gibi teknik saha­
daki buluşlar bakımından sahibine tekel niteliğinde yetkiler verir. Faydalı model
mevzuatı, teknik buluşları koruduğundan, ürünlerin dış görünümünü koruyan tasa­
nm korumasından ayyılır. Patent ve faydalı model hukuku ürünlerin özgün teknik
yönlerini, tasanm hukuku ise ürünlerin özgün şekillerini konu alır. Tasarımlar,
ürünün görünümü; patentler (ve faydalı modeller) ise ürünün teknik özellikleriyle
ilgili kavramlardır. Hem faydalı model hem de tasarımlarda yenilik kriteri aranmak­
la birlikte bu ıkı koruma sisteminde yemlik kavramından farklı şeyler anlaşılmakta­
dır. Zira faydalı modellerde teknikteki yemlikler korunurken, tasarımlarda ürünün
görünümündeki yemlikler farklılıklar korunur. Bununla birlikte faydalı model ve
tasarım koruması uygu.amada zaman zaman birbirine karıştırılmaktadır.

Faydalı modeller, koruma şartları bakımından buluşun yem ve sanayiye uy­

gulanabilir olması yönleriyle patente benzer. .Ancak patentten farklı olarak faydalı

Bilgi için bkz Suluk Faydalı Modeller I ve II; Tiızüner 1 vd

2 11. HD. 9.6.2011. E. 2009/7572. K 6985.
3C0 Beşinci Bölüm: Faydalı Model

modellerde., buluş basamağı (inventive step") şartı aranmaz. Faydalı model hakkı,
sahibine patent tipi bir koruma sağlar. Geleneksel olarak bu iki hak birbirine sıkı
sıkıya bağlıdır. Gerçekten her iki hakkın konusu da buluşlardır. Bu nedenle bu
hakları düzenleyen hükümlerin benzer olması da doğaldır. Özetle, faydalı model
koruması, parent hukukunun bir parçasıdır. O kadar ki patentlere ilişkin mevzuat­
taki düzenlemeler kural olarak faydalı modellere de uygulanır. Buna karşılık fay­
dalı model başvurusundaki sürecin, köklü bir şekilde patentten farklılaştırılması,
faydalı modellerin maliyetinin düşük ve tescil sürecinin de hızlı ve pratik olmasını
sağlar. Bu da özellikle KOBİ’ler için büyük bir fırsata dönüşür.

Teknik buluşlara, patente oranla dalıa ucuz, daha hızlı ve basit bir tescil
prosedürü ve daha düşük bir koruma şartı öngörülerek koruma sağlanmaktadır.
Faydalı model koruması için sağlanan bu kolaylıklar, patente göre daha kısa
süreli korumayla dengelenmiştir. Bununla birlikte faydalı modellere sağlanan
koruma, tekel niteliğinde olup patent korumasıyla aynıdır. Diğer bir deyişle,
süre ve korunacak unsurlar bir tarafa bırakılırsa korumanın kapsamı bakımından
patent ve faydalı model korumasınm bir farkı yoktur.

II. FAYDALI MODELLERİ KORUMA GEREĞİ

Günümüzde genelde buluşların her yönüyle yeni olduğunu söylemek güç­

tür. Buluşlar, genellikle daha önceki buluş ve bilgilerden yola çıkılarak geliştiri­
lir. O nedenle patent başvuruları, genellikle bilinen ürün ve usullerin yeni bir
kombinasyonundan oluşur. Günümüzde buluş basamağım aşmamakla birlikte
bilinen tekniğe artı değer katan teknik sahadaki buluşlar, faydalı model mevzua­
tıyla koruma altına alınmıştır.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında günümüzde faydalı model korumasınm bir ih­

tiyaç olduğu yönündeki düşünce ağırlık kazanmaktadır. Bu ihtiyacın temel nedeni,
patent mevzuatının korumadığı bazı küçük buluşlardır. Küçük buluş ve teknik iler­
lemeler, patent ve tasarım mevzuatı arasında kalmakta; genellikle her iki mevzuatta
da öngörülen koruma şartlarını karşılayamadığından dolayı hukuki himayeden yok­
sun kalma tehlikesiyle karşılaşmaktadır. O nedenle Anglo-Sakson yaklaşımı bir
tarafa bırakılırsa2, günümüzde küçük buluşların da korunması gerektiği yönündeki
düşünceler genel kabul görmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, yeterli
teknolojik altyapının bulunmaması ve buluş yapabilecek kişilerin, gelişmiş ülkeler-
dekilere oranla dalıa deneyimsiz olmaları gibi nedenlerle bu ülkeler, faydalı model

' Bu yaklaşım hakkında bilgi için bkz Llwelyn 1 vd

Suluk 301

korumasına daha fazla ihtiyaç duymaktadır. Bu temel nedene bağlı olarak faydalı
model korumasını haklı kılan gerekçeler şöyle özetlenebilir:

i) Yüksek maliyet nedeniyle özellikle KOBİTer patent başvurusundan çekin­

mektedir.

ii) Patentin alınması uzun bir süreci gerektirdiği için buluş sahipleri, faydalı
model korumasına ihtiyaç duymaktadır. Özellikle bazı ürünlerin ömrünün
kısa olması bu ihtiyacı artırmaktadır.
iii) Patent koruması için aranan buluş basamağını aşma kriteri, faydalı model­
lerde ya İliç aranmamakta ya da bu kriter yumuşatılmaktadır.

iv) Bazı pratik gerekçelerle patentlenebilır buluşlar için önce faydalı model baş­
vurusu yapılır ve daha sonra bu başvuru patent başvurusuna dönüştürülebilir.

Yukarıda açıklanan avantajları yanında faydalı model korumasının bazı deza­

vantajları da vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir: i) Esasa ilişkin bir incelemenin yapıl­
maması nedeniyle hukık güvenliğinin sağlanamaması, ii) İncelemesiz hakların ço­
ğaltılması riski, iii) Patent sistemini olumsuz yönde etkileyebilme ihtimali. Tüm
bunlara rağmen .Anglo-Sakson yaklaşımı bir tarafa bırakılırsa, özellikle KOBİTerin
ihtiyaçlarına uygunluğu nedeniyle faydalı model koruması genel kabul gömlektedir.

III. KOBİ'LER VE FAYDALI MODEL

KOBİTerin ve bağımsız buluşçuların patent korumasından faydalanması, özel­
likle malı yetersizlik nedeniyle güçlükler gösterir. Ancak KOBİTerin gerçekleştir­
diği mütevazı buluşların da korunması bir ihtiyaçtır. Faydalı model belgesinin elde
edilmesi, patente oranla daha hızlı, kolay ve ucuzdur. Türkiye gibi gelişmekte olan
ülkelerin bu koıuma şekline olan ihtiyacı, gelişmiş ülkelere oranla daha fazladır.

TÜİK’in 2011 verilerine göre, ülkemizdeki yaklaşık 2.5 milyon işletmenin

%99.9’u KOBE dır. İstihdamın %76’sım, ihracatın %62’sini, katma değerin ise
%53’ünü KOBİTer sağlamaktadır’.

Bugün ülkemizde faaliyet gösteren KOBİTerin bir akıllı telefon ya da tablet

bilgisayar yapması pek imkân dâhilinde değildir. Fakat her KOBİ, kendi faaliyet
sahasında irili ufaklı buluşlar geliştirmekte ve yenilikler yapmaktadır. İşte pa-

4 AB perspektifinden konunun değerlendirilmesi için bkz. Kern 627 vd.: Suluk Faydalı Model I 537 vd.
= Suluk Müsiad Raporu 10-102. Bkz. http://Vvjvw.musiad.org tr/F/RooVburcu2014/Ara%C5%9Ft
%C4%B 1 rmalar%2'DYa/%C4%B1 n/Pdf/Ekonomi%20Raporu/Tur<iye_Ekcnomisi_Raporu_
2014 pdf (son erişim: 23.7.2017).
302 Beşinci Bölüm: Faydalı Model

tent kültürünün artırılması amacıyla bu iyileştirmeleı patentlenmelıdir. Başta

devletin teşvik sistemi olmak üzere KOBİ’ler nezdinde farkındalık oluşturularak
bu süreç hızlandırılmalıdır. Aksi halde ülkemizde rekabetçi ve katma değeri
yüksek ürün imalatına geçiş süreci uzayacaktır.

IV. PATENT VE FAYDALI MODEL ARASINDAKİ FARKLAR

Yukarıda da belirtildiği üzere faydalı model koruması, aslında patent huku­
kunun bir parçasıdır. Her iki hukuki düzenlemenin amacı da teknik saltadaki
buluşları koruma altına almaktır. Her iki koruma da sahibine tekel niteliğinde
yetkiler vermektedir. 3u nedenle aynı buluşa hem patent hem de faydalı model
belgesi alınamaz (SMK. 145). Bu açıklamalara rağmen bu iki koruma modelinin
birbirinden önemli farklılıkları da vardır:
i) Patent başvuruları için araştırma ve inceleme raporları düzenlenir. Oysa
faydalı model başvuruları bakımından mülga PatKHK döneminde incele­
mesiz sistem bemmsenmiş idi. SMK ise araştırma raporuna yer vermiş (m.
143 6) ve fakat inceleme raporunu kabul etmemiştir. Bu nedenle bu iki
başvuru prosedür! birbirinden çok farklıdır. İlki oldukça uzun ve maliyetli
iken, ıkincisi çok daha kısa ve ucuzdur.

ii) Koruma şartları da birbirinden farklıdır. Patentler için yeni., buluş basamağı
ve sanayiye uygulanabilirlik şartları aranırken, faydalı modellerde buluş ba­
samağım aşma şartı aranmaz (SMK 142 1).
iii) Patent ve faydalı modellerde yemlik farklı şekilde kaleme alınmıştır.
Fotoğrafik yenilik anlayışım bertaraf etmek için: faydalı modellerde buluş
konusuna katkı sağlamayan teknik özelliklerin yenilik incelemesinde dikka­
te alınmayacağı hükme bağlanmıştır (SMK 142 2).
iv) Patentler, başvurudan itibaren yirmi yıl, faydalı modeller on yıl korunur
(SMK 101/1).
v) Patentlerden farklı olarak faydalı modellere ek faydalı model belgesi veril­
mez (SMK 123/14).
vi) Patent verilemeyecek konu ve buluşlar için faydalı model belgesi de veri­
lemez. Bunun da ötesinde patent belgesi verilebilecek bazı buluşlara faydalı
model belgesi verilmez (SMK 142): i) Usuller ve usuller sonucunda elde
edilen ürünler, ii) Kimyasal ve biyolojik maddeler ile kimyasal ve biyolojik
usullere ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünler. Bu nedenle ilaçlar,
faydalı model korumasından yararlanamaz.
Suluk 303

vii) Bir defaya mahsus olmak üzere en geç araştırma raporunun bildirimi tarifli­
ni takip eden üç aylık sürenin bitimine kadar faydalı model başvurusu, pa­
tent başvurusuna dönüştürülebilir (SMK 104). Elbette bunun için faydalı
model başvurusuna konu buluş: patentlenebılırlık kriterlerim taşımalıdır.
Aynı şekilde işlemleri devam eden bir patent başvurusu da faydalı model
başvurusuna dönüştürülebilir.

Şekil 32: Patent ve Faydalı Model Karşı aştırması

PATENT FAYDALI MODEL

Koruma Süresi 20 yıl 10 yıl
Araştırma Raporu Var Var
İnceleme Raporu Var Yok
Yenilik Aranır Aranır
Sanayiye Uygulanabilirlik Aranır Aranır
Buluş Basamağı Aranır Aranmaz
Buluş konusuna katkı sağlamayan Yenilik incelemesinde Yenilik incelemesinde dik­
teknik özellikler dikkate alınır kate alınmaz
Ek belge Verilebilir Verilmez
Usuller ve usuller sonucunda elde
Patent verilebilir Faydalı model verilemez
edilen ürünler
Kimyasal ve biyolojik macdeler ile
kimyasal ve biyolojik usul ere ya da Patent verilebilir Faydalı model verilemez
bu usuller sonucu elde ecilen ürünler

V. TÜRKİYE'DE FAYDALI MODEL KORUMASI

A. Koruma Şartları
Hukukumuzda yeni ve sanayiye uygulanabilir buluşlar faydalı model ko­
rumasından yararlanır: buluş basamağım aşma (inventive step) şartı aranmaz.

Patent ve faydalı modeller bakımından yemlik kavramı aym şekilde kaleme

alınmıştır (SMK 142’nin yollamasıyla m. S3). Şu kadar ki/n dtzZz modelin yeni­
lik değerlendirmesinde buluş konusuna katkı sağlamayan teknik özellikler dik­
kate alınmaz (SMK 142/2).

Faydalı model başvurusuna konu buluş: başvuru tarihinden önce, Türki­

ye’de veya dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmuşsa yem değildir.
Demek ki bir buluşa faydalı model belgesi alabilmek için, o buluşun dünya
çapında yeni olması gerekir.
304 Beşinci Bölüm: Faydalı Model

Bir buluşun faydalı model korumasından faydalanabilmesi için söz konusu

buluşun, sanayiye uygulanabilir olması da gerekir. Bu açıdan da patent ve fay­
dalı model korumasının hiçbir farkı yoktur (SMK 142:nin yollamasıyla m. S3).
Buluş, tarım dahil sanayinin herhangi bir alanında üretilebilir ya da kullanılabi­
lir nitelikteyse, sanayiye uygulanabilir kabul edilir.

Aym buluş için, patent ve faydalı model belgesi verilmez (SMK 145). Örne­
ğin, bir mutfak robotunun görünümü için tasarım belgen, fonksiyonel özellikleri
için de patent ya da faydalı model belgesi almak mümkündür. Yine bu robotun
üzerine konulan ayırt edici işaret de marka mevzuatıyla korunur. Bununla birlikte,
bu robotun aym fonksiyonel özellikleri için hem patent hem de faydalı model
belgesi alınamaz. Çünkü her iki korumanın da amacı buluşu korumak olup, bu iki
koruma birbirinin alternatifidir. Buluş sahibi bunlardan kirini tercih edecektir.

B. Faydalı Model Belgesi Verilemeyecek Konu ve Buluşlar

Faydalı modellerde koruma dışında tutulan hususlar üçe ayrılabilir:
i) Buluş Niteliğinde Olmadığı İçin Faydalı Model (ve Patent) Belgesi Veri­
lemeyecek Konular:
Bkz.

ii) Buluş Niteliğinde Olmasına Rağmen Faydalı Model (ve Patent) Belgesi
Verilemeyecek Unsurlar:
Bkz.

iii) Patent Korumasından Yararlanan, Ancak Faydalı Model Korumasından

Faydalanamayan Buluşlar: i) Usuller ve usuller sonucunda elde edilen
ürünler, ii) Kimyasal ve biyolojik maddeler ile kimyasal ve biyolojik usul­
ler ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünler, nz) Ek buluşlar.

C. Tescil

Faydalı model başvurusu, patent başvurusuna büyük oranda benzemektedir.

Ancak başvurunun incelenmesi aşaması farklıdır. Türk Patent, başvuruyu önce­
likle şekli açıdan ve yine faydalı model belgesi verilemeyecek buluşlardan olup
olmadığı yönünden inceler.

Şekli inceleme sonucunda SMK 90 3’teki unsurlardan birisi eksikse Türk Patent,
başvuruyu işleme almaz. Eğer SMK 90 Fdekılerden birisi eksikse veya 90 2’de ön­
görülen dokümanlar yabancı dilde verilmişse, baş\uru tarihinden itibaren iki ay içinde
eksiklikler giderilir, aksi halde başvuru geri çekilmiş sayılır (SMK 143 1-2). Şekli
Suluk 305

açıdan eksiklik varsa tunların ıkı ay içinde giderilmesi başvuru sahibinden istenir,
eksiklik bu sürede giderilmezse başvuru geri çekilmiş sayılır (SMK 143 4).

Başvuru veya şekli eksikliklerin giderildiğinin bildirildiği tarihten itibaren

iki ay içinde başvuru sahibi., ücretini ödeyerek araştırma talep eder. Aksi halde
başvuru geri çekilmiş sayılır (SMK 143 5). Talep üzerine araştırma raporu
düzenlenerek başvuru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır (SMK 143 6).

Başvuru konusu, faydalı model verilemeyecek konu veya buluşlardansa veya ta-
rifname ya da istemler yeterince açık olmadığı için araştırma raporu düzenlenemıyor-
sa, araştırma raporu düzenlenmez ve başvuru sahibinden itirazlarını veya başvurudaki
değişikliklerim, üç ay içinde sunması istenir. İtiraz yoksa veya itiraz olup da kabul
edilmezse ya da yapılan değişiklikler uygun görülmezse başvuru reddedilir. .Aksı
halde rapor düzenlenir ve sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır (SMK 143 7).

Raporun yayımından itibaren üç ay içinde başvuru sahibi itiraz edebilir ve

üçüncü kişiler görüş bildirebilir. İtiraz ve görüş bildirilmemişse sadece araştırma
raporu; bildirilmişse bunlarla birlikte araştırma raporu değerlendirilir (SMK 143 S-
9). Türk Patent, yaptığı değerlendirme sonucunda faydalı model verilmesine karar
verirse bu karar, başvuru sahibine bildirilir ve faydalı model ile birlikte bültende
yayımlanır. Eğer belge verilebilmesi için değişiklik yapılması gerekiyorsa, bildirim­
den itibaren ıkı ay içinde bu değişikliklerin yapılması istenir. Değişiklikler yapılırsa
belge verilmesi kararı ve belge bültende yayımlanır. Değişiklikler yapılmaz veya
yapılan değişiklikler Türk Patent tarafından uygun görülmezse başvuru gen çekilmiş
sayılır ve bu karar başvıru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır (SMK 143 10).

Patentlerden faiklı olarak faydalı modellere itiraz usulü kabul edilmemiştir;

bunların hükümsüzlüğü mahkemeler nezdinde ileri sürülebilir (SMK 143 11). Eğer
Türk Patent, başvurunun ve buluşun SMK’ya uygun olmadığına karar verirse, bu
karar da başvuru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır. Bu karara karşı SMK
100 çerçevesinde ıkı ay içinde itiraz edilebilir. Bu itirazlar Türk Patent tarafından
incelenerek belge verilip verilmeyeceğine karar verilir (SMK 143 12).

SMK ila mülga PatKHK’ya göre faydalı model başvuruları herhangi bir araş­
tırma ve incelemeye tabı değildi. Yarn bir buluşun dünya çapında yeni ve sanayi­
ye uygulanabilir olduğunu beyan ederek herkes, buluşlara faydalı model belgesi
alabiliyordu. Bu beyanların gerçeğe uygunluğu Türk Patent tarafından kontrol
edilmiyordu. Böylece aslında yüzyıllardır bilmen buluşlar tescıllenmekteydı. Bu
belgelere dayanılarak ıakıp firmalara karşı davalar açılıyordu. Bu durum, sistemin
en zayıf noktalarından birisi idi. SMK’da faydalı modeller bakımından araştırma
305 Beşinci Bölüm: Faydalı Model

raporu düzenleme şar.ı getirildi. Buna göre baş\-uru sahibi, araştırma raporu ha­
zırlanması için talepte bulunacak, aksi halde baş\nru geri çekilmiş sayılacaktır.
Araştırma raporunun olumlu olması durumunda belge verilecek; aksi halde baş­
vuru reddedilecektir. Böylece uygulamada yenilik kriterim karşılamayan buluşla­
rın belgelenmesi önlenecektir. .Araştırma raporu zorunluluğunun, Türk faydalı
model sistemini güçlendirerek sistemi güvenli hale getirmesi beklenmektedir.

Şekil 33: Faydalı Model Tescil Prosedürü

Suluk 307

D. Faydalı Model Başvurusunun Patent Başvurusuna, Patent Başvurusunun da

Patent Başvurusuna Dönüştürülmesi
Bkz. Üçüncü Bölüm, VI, C, 5.

E. Hükümsüzlük
Şu halleıde faydalı modelin hükümsüzlüğüne mahkeme karar verir (SMK
144 1): i) Faydalı model konusu: koruma şartlarım taşımıyorsa, ii) Buluş, yete­
rince açıklanmamışsa, iii) Faydalı model konusu, başvurunun ilk halinin kap­
samını aşıyorsa, iv) Faydalı model sahibinin, faydalı model isteme hakkına sa­
hip olmadığı ispatlanmışsa.

Menfaati olanlar, Cumhuriyet savcıları veya ilgili kamu kurum ve kuruluş­

ları hükümsüzlüğü talep edebilir. Şu kadar kı faydalı model isteme hakkına
sahip olmadığı gerekçesine dayalı davalar ancak gerçek hak sahibi veya onun
halefleri tarafından açılabilir (SMK 144 2).

Hükümsüzlük davaları, belgenin geçerliliği süresince veya hakkın sona er­

mesini izleyen beş yıl içinde açılabilir. Bu davalar sicilde belge sahibi kişiye
karşı açılır. Davaya katılabilmeleri için sicilde kaydı bulunan rehin ve intifa gibi
başkaca hak sahiplerine de dava ihbar edilir (SMK 144 3).

Hükümsüzlük nedenleri faydalı modelin sadece bir bölümüne ilişkinse, sa­

dece o bölümü etkileyen istemler hükümsüz kılınır. .Ancak bir istem kısmen
hükümsüz kılınamaz. Hükümsüz kılınmayan istemler, SMK 142’de öngörülen
şartları karşılıyorsa geçerliliğini sürdürür (SMK 144 5-6).

Hükümsüzlük davalarına ilişkin mahkeme ilamı, kesinleşmedikçe icra edi­

lemez. Bu hüküm ilanım fer’ileri hakkında da uygulanır (SMK 162)

F. Tecavüz

Patent hakkına tecavüz halleri aym zamanda faydalı model hakkına tecavüz
olarak düzenlenmiştir (SMK 141). O nedenle yukarıdaki (Üçüncü Bölüm. X) açık­
lamalar burada da geçerlidir.

G. Patente İlişkin Hükümlerin Faydalı Modele Uygulanması

Faydalı modele ilişkin açık bir hüküm bulunmadığı ve faydalı modelin

özelliğiyle çelişmediği takdirde patentlere ilişkin SMK hükümleri, faydalı mo­
deller hakkında da uygulanır (SMK 145 1).
 Altıncı Bölüm
TASARIM

I. GENEL BİLGİ

Ar-Ge faaliyetleri sonucunda geliştirilmiş teknolojik ürünlerin piyasada tu­

tunabilmesi için özgün bir görünümle (tasarımla) pazarlanması başarıyı artıra­
caktır. Tüketicinin ilgisini çeken görüntüdeki ürünlerin pazardaki şansı hiç şüp­
hesiz daha yüksektir. Bugün endüstriyel ürünlerden el sanatlarına, tekstilden
modaya kadar birçok alanda tasarım vazgeçilmez hale gelmiştir.

Tasarım deyince akla ilk gelen ürünün süsü ve estetiğidir. Modern anlayışa
göre tasarım, estetik ile fonksiyonun evliliğidir. Hukukumuzda estetik tasarım­
ların yanında bu nitelikte olmayan tasarımlar da korunur. Yeter kı ortada farklı
bir tasarım bulunsun. Tasarım koruması bakımından kural olarak bir sektör
sınırlaması da yoktur. Endüstriyel tasarımların yanında, bir zanaat ve yine sa­
natsal tasarımlar da korunur. Nitekim mülga EndTasHK'nın başlığındaki en­
düstriyel tasarım ibaresi, isabetli bir şekilde SMK'da tasarım şeklinde değişti­
rilmiştir. Ayrıca el sanatlarında olduğu gibi güzel sanat eseri olarak konman
fikri ürünlerin telif mevzuatıyla korunması, bunların tasarım mevzuatıyla ko­
runmasına engel değildir. Yani hak sahibi, ilke gereği hem tasarım hem de telif
korumasından yararlanabilir (kümülatif koruma ilkesi).

Hukukçular ve tasarımcılar, tasarım kavramına faiklı anlam yüklemektedir.

Tasarımcılara göre tasarım, pazarda tespit edilen ihtiyacı en iyi şekilde karşılayacak
ürünün planlanması eylemidir. Yanı tasarımcılar bu terime, üretim sürecinin tama­
mını kapsayacak genişlikte bir anlam yükler. Tasarımcılara göre ürünün görünümü­
nün yanında yapısı, işlevi, dayanıklılığı, çalışına kolaylığı güvenliği, ergonomisi ve
çevreyle etkileşimi gibi birçok husus tasarım kavramına dahildir. Buna karşılık
hukuki bakımdan “fason, ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süs­
lemenin çizgi, çekil, biçim, renk, malzeme vey a yüzey dokusu gibi özelliklerinden
kaynaklanan görünümüdür” (SMK 55 1). Kısaca hukukçulara göre tasarım, bir
ürün vey a ürün parçasının görünümüdür Tasarımcıların diliyle konuşacak olursak
tasarım koruması neredeyse tasarımına indirgenmiştir.

Patent ve faydalı model mevzuatıyla sanayide elde edilen faydalı avantaj­

lar ilerlemeler korunurken, tasarım mevzuatıyla ürünlerin görünümündeki yeni-
310 Altıncı Bölüm: Tasarım

İlkler farklılıklar korunur. Diğer bir deyişle, patent \e fay dalı model hukuku
ürünlerin teknik özelliklerim, tasarım hukuku ise ürünlerin şekillerini konu alır.
Demek ki tasarım koruması: ürünün üretim yöntemini, teknik faydalarını., kulla­
nım amacını ve teknik özelliklerini kapsamaz. Şartların varlığı halinde bu özel­
likler patent mevzuatıyla korunur.

Bir ürün hem tasarım hem de patent (veya faydalı model) mevzuatının ko­
ruma şartlarım taşıyorsa hak sahibi, her iki mevzuata da dayanabilir (çoklu -
kümülatif koruma ilkesi). Örneğin, bir Ferrari otomobilin görünümü tasarım
mevzuatıyla korunur. Bu tasarımın, otomobile kazandırdığı aerodinamik yapı
nedeniyle yakıt tasarrufu sağlanıyorsa tasarımın bu özelliği, patent (veya faydalı
model) mevzuatıyla da korunur. Her iki korumadan da faydalanmak isteyen
kişinin, hem tasarım hem de patent veya faydalı model belgesi alması gerekir.

Uygulamada tasaıım - telif kesişimine de rastlanır. Yanı şartların varlığı ha­

linde bir tasarım, eser olarak korumadan faydalanır. Sözgelimi, bir vazo üzerine
işlenen grafik tasarımı, tasarım mevzuatı yanında, estetik nitelikteyse ayrıca güzel
sanat eseri olarak da korunur (SMK 5S 3; FSEK 4). Bir tasarımın eser olarak
korunması sahibine büyük avantaj sağlar. Sözgelimi, tasarım mevzuatına göre bir
tasarım maksimum yirmi beş korunurken; aym tasarım telif mevzuatı kapsamında
eser olarak tasarımcının hayatı box-u - yetmiş yıl süreyle korunur. Yine tescilli
tasarım koruması için tescil zorunluluğu varken, eserler bakımından, tescilsiz
tasarım korumasına benzer şekilde tescil gerekmez.

Tasarım mevzuatıyla ürün tasarımları korunur. “Ürün, bilgisayar program­

ları hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesne­
nin yanı sıra birleşik bir ürün veya bu ürünü oluşturan parçaları, ambalaj gibi
nesneleri, birden çok nesnenin bir arada algılanan sunumlarını, grafik sembol­
leri ve tipografik karakterleri ifade eder ” (SMK 55.2).

Şekil 34: Ürün Çeşitleri

Nesneler
Bileşik ürünler
Bileşik ürünün parçaları
Ambalajlar
Birden çok nesnenin bir arada algılanabilen sunumları
Grafik semboller
Tipograf k karakterler (yazı karakterleri)
Suluk 311

Tasarım hukuku bağlamında ürün tanımı oldukça geniş yapılmasına rağ­

men bilgisayar programları ürün kabul edilmemiştir. Yani bunların tasarımları.,
tasarım mevzuatıyla değil; şartların varlığı halinde telif mevzuatıyla korunur
(FSEK 2). Bununla birlikte ikon ve menü gibi ekran görüntüleri, yeni ve ayırt
edici nitelikte olmak kaydıyla tasarım mevzuatıyla korunur.

II. ÇEŞİTLERİ
Tasarımlar birçok açıdan gruplandırılabilir1. Burada hukuki sonuçlar dikka­
te alınarak bir sınıflandırma yapılacaktır. Hemen behrtelinı ki hukukumuzda
sektörler dikkate alınarak bir ayrım yapılmamıştır. Yari kural olarak bütün sek­
törlerle ilgili ürün tasarımları aynı hukuk kurallarına tabidir.

Şekil 35: Tasarım Çeşitleri

Tescilli - Tesc İsiz Tasarımlar

İki Boyutlu - Üç Boyutlu Tasarımlar

Estetik - Fonksiyonel Tasarımlar

Endüstriyel Clan - Olmayan Tasarımlar

Parça Tasarımları

Yedek Parça "asarımları

A. Tescilli ve Tescilsiz Tasarımlar

Önceki düzenlemede (mülga 554 sayılı EndTasKHK'da) tescilli tasarımlar
tasarım mevzuatında düzenlenmiş, tescilsiz tasarımlar ise genel hükümlere bıra­
kılmıştı. SMK’da ise hem tescilli hem de tescilsiz tasarımlar koruma altına
alınmıştır. Böylece hukukumuzda ilk kez tescilsiz tasarımlar özel olarak (sui-
generis) düzenlenmiştir. Buna göre ilk kez Türkiye'de kamuya sunulan tasarım­
lar tescilsiz tasarım olarak korunur (SMK 55 4).
Hukukumuzda tescilsiz tasarımlar özel olarak düzenlendiği için bunların,
ayrıca genel hükümler çerçevesinde hangi şartlarda korunabileceği ayrı bir tar­
tışma konusudur. Genel hükümlerden maksat; telif ve marka gibi koruma mo­
dellerinin yanında, esas itibarıyla haksız rekabet hükümleridir.

Farklı bir gruplandırma çin bkz Erdil. Fikri Mülkiyet 231.

2 Tartışmalar için bkz. Suluk. Unfair Competition 825 vd.
312 Altıncı Bölüm: Tasarım

B. İki ve Üç Boyutlu Tasarımlar

Ürünlerin üç boyutlu görünümü olan modellerin yanında resim ve desen

gibi iki boyutlu tasarımlar da yeni ve ayırt edici nitelikte olmak kaydıyla koru­
nur. Hatta bunların kombinasyonları da tek bir tasarım olarak korunur. Örneğin,
süslü bir vazo tasarımı; iki ve üç boyutlu özelliklerden oluşur ve bir bütün ola­
rak korunur. Zira tasarım korumasında genel görünüm esas alınır.

Günlük yaşamda iki ve üç boyutlu tasarım ayrımını belirlemek bazı haller­

de güçtür. Örneğin, kabartılmış bir kumaş deseni veya şişenin üzerindeki kabar­
tılmış figürler duruma göre üç boyutlu tasarım kabul edilebilir. Bu ayrımın
önemi kendim çoklu başx-urularda gösterir. Çünkü süslemeler, çoklu başvuruya
konu olamaz. Oysa üç boyutlu ürün tasarımları için çoklu başvuru imkânı sade­
ce aym sınıftaki ürünler bakımından mümkündür. S ınıfl andırma Türk Patent
tarafından Locarno .Anlaşmasına uygun şekilde yapılmaktadır.

Üç boyutlu tasarım ile konusu buluş olan faydalı model koruması da zaman za­
man birbirine karıştırılmaktadır. Nitekim eskiden faydalı model yerme.,faydalı tasanm
ka\Tamı kullanılmaktaydı. Oysa yukarıda belirtildiği üzere hukuken tasarım ve fayda­
lı model ka\Tamları birbirinden çok farklıdır. İlki ürünlerin görünümü, İkincisi ise
ürünlerin teknik yönüyle ilgilidir. Bu nedenle bir ürünün hem görünümü hem de işle­
vi özgünse hem tasarım hem de faydalı model (veya patenti belgesi alınmalıdır.

C. Estetik ve Fonksiyonel Tasarımlar

Çevremizde bulunan her ürün teknik, kalite, maliyet ve görünüm gibi birçok
etken dikkate alınarak lasarlanır. Modem tasanm anlayışına göre estetik ve işlevsel­
lik birbirinden ayrılmaz iki özelliktir. Bu yaklaşım, bugünkü pazar gerçeği ile ör-
tüşmektedir. Pazarın efendisi olan tüketicinin talepleri firmalar tarafından dikkate
alınmalıdır. İnsan zevkine hitap etmeyen, sadece işlevselliğin esas alındığı ürünlerin
pazarda başarı şansı azdır. Bu tespit, estetik olup da kullanışlı (ergonomik) olmayan
ürünler için de geçerlidir. Tasarımcılar, sanatçı ve mühendislerden farklı olarak
tüketicinin kullanıcının ihtiyaçlarını ve beğenisini birlikte dikkate almalıdır.

Hukukumuzda hem estetik hem de fonksiyonel tasarımlar korunur. Diğer bir

deyişle, konuna için tasarımın estetik nitelikte olması aranmadığı gibi bir tasarım,
fonksiyonel özellikler taşıdığı için korumadan mahrum da bırakılmaz. Demek kı
estetik nitelikte olma\-an tasarımların konulmayacağı yönündeki ön yargı hatalı­
dır. Benzer şekilde fonksiyonel ürün tasarımlarının konulmayacağı yönündeki
düşünce de doğru değildir. Buna karşılık bir ürünün teknik fonksiyonunu yerine
Suluk 313

getirmesi için zorunlu olan tasarımlar konulmaz. Yani tasarımcıya teknik bakım­
dan seçenek bırakmayan tasarımlar konulmamaktadır2. Örneğin bir arabanın
anahtarı, orijinalinin aynısı gibi yapılmadığı sürece arabayı çalıştırmaz; bu neden­
le de anahtarın tasannu korumadan faydalanamaz. Çünkü hangi tasarımcı olursa
olsun o anahtarı, o şekilde tasarlamak zorundadır. Buna karşılık anahtarın sapı
farklı tasarlanabileceğındeıı sapın tasalımı korunur. .Anahtarın fonksiyonel özel­
liklerinin patent mevzuatıyla korunabileceği hatırda tutulmalıdır.

D. Endüstriyel Olan ve Endüstriyel Olmayan Tasarımlar

Endüstriyel yolla üretilen ürün tasarımlarına endüstriyel tasarım denmekte­
dir. Bunlar seri imalata konu ürünlerdir. Hukukumuzda hem endüstriyel hem de
endüstriyel olmayan, yani elle üretilen ürünlerin tasarımları korunmaktadır.
Demek kı el sanatları da tasarım korumasından yararlanır. Yukarıda açıklandığı
üzere kümülatif koruma ilkesi gereği bu tür ürünler şartları varsa, yanı hususiyet
ve estetik özellikler taşıyorsa telif korumasından da faydalanır.

E. Parça Tasarımları
Tasarım mevzuatının öngördüğü korumadan yararlanmak için ortada bir
ürün olmalıdır. Mevzuatta ürün kavramı oldukça geniş tutulmuştur".

Ürünlerin tasarımları bir bütün olarak korunduğu gibi, bir parçasına ilişkin
tasarım da korunur. Yeter kı bu parçanın tasarımı, tek başına yeni ve ayırt edici
nitelikte olsun.

Bir parçanın tasaıımı geliştirilmişse, tescil edilmesi gereken de bu parça ta­

sarımıdır. Sözgelimi, bir demlik kulpu tasarlanmışsa, bu kulpu sıradan harc-ı
âlem bir gövdeye takarak tescil ettirmemeli; bunun yerine sadece kulp tescil
ettirilmelidir. Aksi halde demliğin gövdesiyle birlikte kulp tasarımı da hüküm­
süz kılınır. Yine bir çiçek deseni geliştirilmişse, bu desen sıradan bir kumaşa
uygulanarak tescil ettirilmemeli; sadece desen olarak tescil ettirilmelidir.

F. Yedek Parça Tasarımları

Yedek parça kavıamını anlayabilmek için bileşik ürünün bilinmesi gerekir.
“Bileşik ürün; sökülüp takılma yoluyla değiştirilebilen veya yenilenebilen par­
çalardan oluşan üründür” (SMK 55 3). Örneğin otomobil, buzdolabı ve çama-

’ Fazla bilgi için bkz. Suluk/Orhan C III 185 vd.

Bkz. Altıncı Bölüm. I.
314 Altıncı Bölüm: Tasarım

şu makinesi birer bileşik üründür. Yedek parça, bileşik bir ürünün yıpranma,
aşınma ya da çarpma gibi nedenlerle parça değişikliğine ihtiyaç duyması halin­
de orijinal parçanın yerine geçecek olan, sökülüp takılabilir parçalardır.

Tasarım hukuku bakımından yedek parça tasarımları şöyle gruplandırılabılıf:

i) Bileşik Ürünün Görünümüne Bağımlı Olmayan ve Fonksiy onel Olarak
Ondan Bağımsız Yedek Parça Tasarımları: Bu tür yedek parça tasarımları,
bileşik ürünün genel görünümüne bağımlı olmadığı gibi bu parçaların, kendi­
sinden beklenen işlevi yerine getirebilmesi için belirli bir şekilde yapılması
(tasarlanması) zorunluluğu da yoktur. Bu tür parça tasarımları, herhangi bir
ürünün tasarımıncan farklı değildir. Örneğin, bir otomobilin koltuk tasarımı
ile iç kısımlarına ve iç aynasına ait tasarımlar böyledir. Bunlar, bileşik ürü­
nün genel görünümünden (tasarımından) bağımsız clarak tek başlarına değer­
lendirildiğinde, yeni ve ayırt edici nitelik taşıyorsa, herhangi bir sınırlamaya
tabı olmaksızın maksimum yirmi beş yıl tasarım korumasından faydalanır.
ii) Bileşik Ürünün Görünümüne Bağımlı Olan Yedek Parça Tasarımlan (Must
Match Parça Tasarımlan): Bu tür yedek paıça tasarımlan, bileşik ürünün genel
görünümüne (tasarımına) bağımlıdır. Must match parça tasarımlarının, bileşik
ürünün görünümüyle rnıım sağlaması için belirli bir biçimde yapılması (tasar­
lanması) zorunludur. Bu zorunluluk estetik görsel kaygılardan kaynaklanır. Bir
otomobilin kapısı, kaportası, çamurluğu ve motor kapağı gibi parçaları bu tür­
dendir. Sözgelimi, teknik açıdan mümkün olsa dahi, görsel bakımdan bir
Mercedes otomobile 53/IT’kapısı takılamayacağı gibi, tersi de mümkün değildir.

Must match parça tasarımları, piyasaya ilk sürüldükleri tarihten itibaren üç

yıl süreyle korunur (SMK 59.4). Bu sürenin dolmasından itibaren üçüncü kişi­
ler, parçanın kaynağında kullanıcıyı yanıltmamak iltibas oluşturmamak kaydıy-
la bu tür parça tasarımlarını kullanabilir. SMK’ya göre bu tür parçalar yönünden
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanan eşdeğer parçaların tasa­
rımları belirtilen üç yıllık korumadan da faydalanamaz (SMK 59 5). Bakanlık
henüz eşdeğer paıça listesini yayımlamamıştır.

Buna karşılık Yargıtay, must match parça tasarımlarına ilişkin ihtilafları,

anılan maddeye göre değil, TTK’nın haksız rekabete ilişkin hükümleri çerçeve­
sinde çözmeyi tercih etmektedir. Böylece Yargıtay bu tür parça tasarımlarım
haksız rekabet hükümleriyle süresiz olarak korumaktadır. Yargıtay1 m bu uygu-

Geniş bilgi için bkz. Suluk. Yedek Parça 120 vd.

Suluk 315

laması fevkalade hatalı ve yasanın amacına aykırıdır’. SMK'nın yeni düzenle­

mesiyle birlikte içtihat hukukunda değişiklik beklenebilir.

iii) Teknik Fonksiyonunu İcra Edebilmesi İçin Belirli Bir Biçimde Yapılma-
sı/Tasarlanması Zorunlu Yedek Parça Tasarımları (Must Fit Parça Tasa­
rımları): Bu tür parçalann, kendisinden beklenen işlevi yerine getirebilmesi
için ancak belirli bir şekilde yapılması (tasarlanması) zorunludur. Bu zorun­
luluk teknik nedenlere dayanır. Örneğin bir otomobilin egzoz borusu ve fren
pedalnun bağlantı kısımlarına ait tasarımlar böyledir. Yargıtay, isabetli bir
şekilde gerek tasarım mevzuatının yürürlüğe girdiği 1995 öncesinde, gerekse
bu tarihten sonraki kararlarında, must fit parça tasarımları da dalıil olmak
üzere, teknik zorunluluk arz eden tasarımların korutmayacağı görüşündedir’.

iv) Görünmeyen Parçaların Tasarımı: Birleşik ürünün parçasının tasarımı, şu

şartları taşıyorsa yeni ve ayırt edici niteliğe sahip clduğu kabul edilir (SMK
56 2): i) Parça, birleşik ürüne takıldığında, birleşik ürünün normal kullanı­
mı esnasında görünür durumda olmalıdır, ii) Parçanın görünür durumdaki
özellikleri, yeni ve ayırt edici nitelikte olmalıdır. Normal kullanım; bakım,
servis veya onarım işleri hariç olmak üzere, son kullanıcı tarafından kulla­
nımı ifade eder.

Bu düzenleme birçok yedek parça tasarımım koruma dışında bırakmaktadır.

Sözgelimi, otomobilin motor kapağının altındaki tüm parça tasarımları koruma
dışındadır.

Son olarak belirteEm kı görünmeyen tasarımlar bakımından haksız rekabet hü­

kümlerine dayanıldığı takdirde, emek ilkesi kapsamında bu parçalar koruma elde
edebilecektir. Mahkeme kararlarıyla oluşan bu hatalı koruma modelinin, amaca
uygun olduğu söylenemez2.

III. KORUMA ŞARTLARI

Bir tasarımın, hukuken korumadan yararlanabilmesi için bazı özelliklere
sahip olması gerekir. Hukukumuzda yem ve ayırt edici nitelikteki tasarımlar,
beşer yıllık sürelerle yemlenmek kaydıyla maksimum yirmi beş yıl korunur
(SMK 69 1). Bu iki özelliğe ilave olarak tescilsiz tasarımlarda, f/£ kez Türki-

’ Kararlar ve eleştirileri iç n bkz Suluk Unfair Competition 825 vd

Kararlar için bkz. Suluk Unfair Competition 825 vd.
' Bu konudaki eleştiriler için bkz Suluk Unfair Competition 825 vd
316 Altıncı Bölüm: Tasarım

ye’de kamuya sunulma şartı da fardır (SMK 55.4). Tescilsiz tasarımların koru­
ma süresi, kamuya ilk sunulduğu talihten itibaren üç yıldır (SMK 69.2).

A. Yenilik

Bir tasarımın aynısı; i) Tescilli tasarım için başvuru veya rüçhan tarihinden
önce, ii) Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce,
dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamışsa o tasarım yeni kabul edi­
lir. Karşılaştırılan tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa
aynı kabul edilir (SMK 56 4).

Yenilik, zamana ve mekâna göre değişkenlik gösterir. Bu düşünceden hare­

ketle kanun koyucu yemliğin belirlenmesinde, tescilli tasarımlar için başvuru
tarihini, tescilsizler için ise ilk kez kamuya sunma tarihini esas almıştır.

Hukukumuzda tasarımlar bakımından dünya çapır.da yemlik aranır. Bir ta­

sarım, yayın ve satış gibi herhangi bir yolla kamuya sunulabilir. Bu nedenle
daha önce dünyanın herhangi bir yerinde bilinen, yarn kamuya sunulan bir tasa­
rım anık Türkiye’de yeni kabul edilmez. Böyle bir tasarıma her nasılsa tescil
belgesi alınmışsa, belgenin hükümsüzlüğü mahkemeden istenebilir. Dolayısıyla
yurt dışında var olan bir tasarımı Türkiye’ye ilk kez getirmek, yanı onu sahip­
lenmek hukuken koruma görmez.

Uygulamada hemen daima yemlik ve ayırt edici nitelik incelemesi bilirkişi

marifetiyle yapılmaktadır. Yargıtay’a göre, hükümsüzlük davalarında bilirkişi
deliline dayanılması durumunda bilirkişiler, re’sen yapacakları araştırma sonu­
cunda elde edecekleri bilgi ve bulguları da dosyaya sunacaklardır". Zira Yargı­
tay’a göre patent, faydalı model ve tasarımlarda dünya çapında, yani mutlak
yenilik aranmakta olup, bu durum kamu düzeniııdendir ®.

B. Ayırt Edici Nitelik

Ayırt edici nitelik kavramı bir şeye özgü nitelikleri belirtir. Tasarım huku­
kunda ayırt edici nitelik bir ürünün görünüm özelliklerini, diğeri erimn görünü­
münden ayırt eden unsurlardır. Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bı­
raktığı genel izlenim; i) Tescilli tasarım için başvuru veya rüçhan tarihinden
önce, ii) Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce,

■ 11. HD. 24.1 2008. E. 2007/14938. K. 2008/1304.

c Yargıtay içtihadının eleştirisi için bkz. Suluk. Mutlak Yenilik 511 vd
Suluk 317

kamuya sunulmuş herhangi bir tasarımın aynı kullanıcı üzerinde yarattığı genel
izlenimden farklıysa bu tasarım ayııl edici niteliğe sahiptir (SMK 56 5).

Ayırt edici nitelik incelemesi, bir kalite testi ohnıyıp, farklılık testidir. O
nedenle bir tasarımın teknolojik ya da sanatsal açıdan diğerlerine göre daha
düşük düzeyde olması, onun ayırt edici niteliğini etkilemez.

Şekil 36: Ayırt Edici Niteliğin Belirlenrresi

Genel İzlenimde Farklılık

Bilgilenmiş Kullanıcı Gözü
Tasarımcının Tasarımı Geliştirmede Seçenek Özgürlüğünün Derecesi
Tasarımın Uygulandığı Ürün ya da Alan
Başvuruda Yapılan Açıklamalar

Ayırt edici niteliği belirlemede kullanılacak kriterler şunlardır:

i) Genel İzlenimde Farklılık: Bir tasalımın ayırt edici nitelikte olması için, bu
tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlemin ile daha ön­
ceki tasarımların, böyle bir kullanıcıda bıraktığı genel izlenim arasında farklı­
lık aranır. Mülga EndTasKHK:dakı ie/trgmJ&r&ZzZîfc yerine SMK’da sadece
farklılık arandığı için ayırt edici nitelik testindeki çıta düşürülmüştür.

ii) Bilgilenmiş Kullanıcı Gözü. Genel izlenimdeki farklılık değerlendirmesi,

bilgilenmiş kullanıcı gözüyle yapılır. Farazi bir kişilik olan. bilgilenmiş kul­
lanıcı, söz konusu ürünün tasarımına bağlı olarak son kullanıcı olabileceği
gibi, tamirci ve motorcu gibi kişiler de olabilir. Sözgelimi, onarımda kulla­
nılan bir parçanır. bilgilenmiş kullanıcısı, o parçayı monte eden tamircidir.
Buna karşılık, ev aletlerinde bilgilenmiş kullanıcı, söz konusu ürünü kulla­
nan ve bu ürün hakkında deneyim sahibi ev hanımıdır. Bilgilenmiş kullanı­
cı, sıradan bir kullanıcının gözden kaçırabileceği önemli ayrıntıları fark
eder. .Ama bir tasarımcı kadar da bilgi birikimine sahip olmadığı için ayrın­
tılarla ilgilenmez. Oysa uzman bir kimse yapacağı incelemede sanat, kültür
ve fonksiyonellik gibi birçok unsuru göz önünde bulundurur. Özetle, bilgi­
lenmiş kullanıcı ne dikkatsiz bir kullanıcıdır, ne de uzmandır. Bilgilenmiş
kullanıcı, dikkatli ve deney imli bir kullanıcıdır.

iii) Tasarımcının Tasannu Geliştirmede Seçenek Özgürlüğünün Derecesi: Bir

ürün, tasarımcısına ne kadar seçenek özgürlüğü bırakıyorsa koruma kapsamı
315 Altıncı Bölüm: Tasarım

da o denli genişler, seçenek özgürlüğü ne denli darsa koruma kapsamı da o ka­

dar daralır. Bir ürûıı, işlevini yerme getirebilmesi için ancak belirli bir şekilde
tasarlanması zorunluysa, bu ürünün tasarımı hiç koruma görmez. Yanı bir tasa­
rım, sonraki tasarımcılara hiç seçenek bırakmıyorsa, tasarım mevzuatıyla ko­
nulmaz. Zira böyle bir tasarım korunursa, bir başkası o ürünü üretemeyecek,
bu nedenle de tasarım sahibi o ürün çeşidi üzerinde tekel imkânına kaxuşacak-
tır. Oysa tasarım mevzuatı, bizatihi ürün üzerinde değil; ürünün tasarımı üze­
rinde tekel sağlama amacındadır. Günlük yaşamda, sonraki tasarımcılara seçe­
nek bırakmayan ürüne rastlamak neredeyse imkansızdır. Bu kural dalıa ziyade
parça tasarımlarında karşımıza çıkar.

iv) Tasarımın Uygulandığı Ürün ya da Alan: Tasarımın uygulandığı ürünün

çeşidi veya sınıfı, kural olarak tasarımın koruma kapsamını belirlemede etkili
değildir. O nedenle tasarım sahibi, kural olarak tasarımı istediği ürünlere uy­
gulamakta serbesttir. Bununla birlikte yenilik, ayırt edici nitelik ve tecavüzün
belirlenmesinde tasarımın uygulandığı ürün veya alan somut olayda önem ta­
şıyabilir. Örneğin, bir oyuncak tasarımı, terliğe uygulandığında yeni bir tasa­
rım ortaya çıkabilir. Yine bir market arabasından yola çıkılarak bir sandalye
yapılabilir. Buna karşılık kural olarak ürünün boyutlarında oynama yapılarak
yeni bir tasarım meydana getirildiği kabul edilmez. Sözgelimi, bir otomobil
tasarımının oyuncak arabaya dönüştürülmesi halinde duıum böyledir. Belirti­
len bu hususlar dalıa ziyade üç boyutlu tasarımlarda geçerlidir. İki boyutlu ta­
sarımlarda tasarım, farklı alana uygulansa da sonuç değişmez. Örneğin, bir
vazo üzerindeki süslemenin halı ya da bir kumaşa uygulanması durumunda
yeni bir tasarımdan söz edilemez.

v) Başvuruda Yapılan Açıklamalar: Baş\-uruda tarifname verme zorunluluğu

SMK’da ihtiyarı hale getirilmiştir (SNIK 61 3). Önceki mevzuat döneminde
verilen mahkeme kararları, başvuruda yapılan açıklamaların (tarifnamenin)
da ayırt edici niteliğin belirlenmesinde dikkate alınacağı yönündedir".

C. Yeniliği ve Ayırt Edici Niteliği Etkilemeyen Açıklamalar

Kamuya sunma, tasarımın yeniliğini ve ayırt edic: niteliğini öldürür. “Ka­
muya sunma; sergileme, satış gibi yollarla piyasaya sürme, kullanma, tarif,
yayım, tamum veya benzer amaçlı faaliyetleri kapsar. Tasarımın gizlilik şartıyla
üçüncü bir kişiye açıklanması kamuya sunma sayılmaz" (SNIK 57 1).

11. HD. 25.03 2002. E. 2001/10350. K. 2002/2682 - Suluk/Orhan C. Ill 47-48

Suluk 319

Üçüncü kişilere yapılan ve açıkça veya zımnen gizlilik niteliği taşıdığı an­
laşılan açıklamalar kamuya sunma sayılmaz. Kamuya sunma halleri sınırlı sayı­
da olmayıp, benzer fiiller de kamuya sunma sayılır. Örneğin, bir kitap veya
dergide açıklama yapılması veya kamuya açık bir konferans ya da toplantıda
tasarım hakkında bilgi verilmesi halinde kamuya sunma gerçekleşir. Özetle,
kişinin gizlilik alanından çıkan bir tasarım kamuya sunulmuştur.

İki halde kamuya sunulan tasarımın yeniliği ve ayırt edici niteliği etkilenmez
(SMK 57 2): i) Tasarın sahibi veya halefleri ya da bunların izniyle üçüncü bir kişi
tarafından tasarımın, başvuru tarihinden önceki on ıkı ay içinde kamuya sunulması,
$ Tasanm sahibi veya halefiyle olan ilişkiyi suiistimal eden üçüncü kişilerce tasa­
rımın, yine başvuru tarihinden önceki on iki ay içinde kamuya sunulması.

Demek kı gerek tasarım sahibince veya onun izniyle gerekse ilişkilerin kö­
tüye kullanımı nedeniyle bir tasarım kamuya sunulmuşsa, bu sunumdan itibaren
on iki ay içinde tescil başvurusu yapılmalıdır. Bu süreden sonra yapılacak baş­
vuruya konu tasarımlar artık yeni kabul edilmez. Her nasılsa böyle bir tasarım
tescil edilse bile, sonradan dava açılarak hükümsüz kılınır.

Görüldüğü üzere bir tasarım, kamuya sunulur sunulmaz yemlik özelliğini

yitirmemekte; kamuya sunulan tasarımların, ancak on iki ay sonra yemlik özel­
liği ortadan kalkmaktadır. Böylece tasarım sahipleri on iki ay boyunca tasarım­
larının pazarda başarı şansını test edebilir. Bununla birlikte bu esnada bir başka­
sının ilgili tasarımı kendi adına tescil ettirmesi ihtimali ve gerçek tasarım sahi­
binin, o tasarımın kendisine ait olduğunu mahkeme önünde ispat etmesinin güç­
lüğü nedeniyle en güvenli yöntem, kamuya sunmadan önce tasalımı tescil ettir­
mektir. Tescilsiz tasarımlara ilişkin hükümler saklıdır.

IV. KORUMA DIŞI HALLER

Aşağıda belirtilen tasarım veya tasarım özellikleri koruma görmez (SMK

58 4):

i) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarımlar,

ii) Ürünün teknik fonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özellikleri,

nz) Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik
olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üre­
tilmesi zorunlu ürünlerin görünüm özellikleri,
320 Altıncı Bölüm: Tasarım

iv) Paris Sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesindeki unsurları içeren tasarımlar..

v) Bileşik ürünün görünmeyen kısımlarına ilişkin tasarımlar.

A. Kamu Düzenine ve Genel Ahlaka Aykırı Tasarımlar

Kamu düzeni., yer ve zamana göre değişkenlik gösterir. Bir toplumda mey­
dana gelen değişim, bu kavramın kapsamının genişlemesine veya daralmasına
neden olabilir. O kadar kı Türkiye gibi oldukça dinamik ülkelerde -çatan hainliği
sayılan fikir ve düşünceler, birkaç yıl sonra ifade özgürlüğünden sayılabilir:
bazen de tersi olabilir. Bir ülkede kamu düzenine aykırı bir durum, başka bir
ülkede uygun kabul edilebilir. Çünkü değer yargıları toplumdan topluma farklı­
lık gösterdiği gibi, aynı toplumda zamanla da değişir. O nedenle kamu düzeni­
nin bir tanımını yapmak oldukça güçtür. Nitekim hukukumuzda bu kavramı
tanımlayan herhangi tır düzenleme yoktur. Kamu düzenine ilişkin bu açıklama­
lar, genel ahlak bakımından da geçerlidir.

Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırılık hallen somut olayda hâkim tara­
fından belirlenecektir. Hâkim bu belirlemeyi yaparken kendi sübjektif değerlen­
dirmeleri yerine, toplumun ortalama değer yargılarını esas alacaktır.

Bir mahkeme kararında Atatürk portresi tasalımı, kamu düzenine aykırı ka­
bul edilerek belge hükümsüz kılınmıştır12. Somut olaya bağlı olarak cinsel obje
tasarımları da genel ahlaka aykırı kabul edilebilir.

B. Teknik Fonksiyonun Tasarımı Şekillendirmesi

Tasarımcılar, ürünleri tasarlarken sadece estetik kaygılarla hareket etmez.
Tasarımcılar estetik nedenlerin yanında, ürünün kullanışlı olmasını (ergonomi­
sini), maliyetinin düşürülmesini ve fonksiyonelliğini de dikkate alır. Daha da
önemlisi ürünün fonksiyonu, şeklim belirler. Bununla birlikte tasarım hukuku,
kural olarak ürünlerin görünümünü korumakta; ürünlerin teknik özellikleri,
patent ve faydalı model mevzuatının ilgi alanına girmektedir.

Belirtmeliyiz kı bir ürünün tasarımı, fonksiyonel özellikler taşıdığı gerekçe­

siyle hemen tasarım mevzuatının koruması dışında tutulmaz. Başka bir deyişle,
fonksiyonel olmakla birlikte tasarımcısına seçenek sunan ve aym zamanda yeni
ve ayırt edici nitelikteki tasarımlar da tasanm mevzuatıyla korunur. Bu görü­
nüm özellikleri, fonksiyonel olduğu için değil; yem ve ayırt edici nitelikte oldu-11

■2 11. HD. 17 02 2009. E. 2007/13043. K. 2009/1783.

Suluk 321

ğu için tasarım mevzuatının korumasından yararlanır. Ürünün görünüm özellik­

leri (tasarımı), aynı zamanda bir fonksiyon (işlev) icra ediyorsa, ayrıca patent
mevzuatıyla da korunur (kümülâtif koruma kuralı).

Buna karşılık teknik fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde tasarımcıya, tasa­

rıma ilişkin özellik ve unsurlarda seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar ko­
runmaz. Bu nedenle "ürünün teknikfonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özel­
likleri" koruma dışında kabul edilmiştir (SMK 5S 4, b). Benzer şekilde tasarlanan
veya tasarınım uygulandığı ürünü, başka bir ürüne mekanik olarak monte edebil­
mek veya bağlayabilmek için belirli biçim ve bowtlarda üretilmesi zorunlu ürünle­
rin görünüm özellikleri de koruma dışındadır (SMK 5S 4-c). Şartların varlığı ha­
linde bu özelliklerin patent mevzuatıyla korunacağı tabiidir. Buna karşılık yem ve
ayırt edici nitelikte olmak kaydıyla farklı veya eş birimlerden oluşan modüler bir
sistemde, bu birimlerin bırbirlerıyle sonlu veya sonsuz, çeşitli biçimlerde bağlantı
kurmasını sağlayan tasarımlar korunur (SMK 58 5). Yarn modüler ürün tasarımla­
rı, seçenek sunmasa dahi korumadan yararlanıl'. Zira modüler sistem tasarımların­
daki özgünlük bizatihi bu sistemin kendisındedir.

Bu açıklamalardan özetle şu sonuçlara varılabilir: z, Bir tasarımın korunması

için o tasarımın estetik nitelikte olup olmadığının bir önemi yoktur; önemli olan, o
tasarımın daha önceki Tasarımlardan genel görünüm itibarıyla farklı olup olmadığı­
dır. ii) Fonksiyonel tasarımlar da korunur; yeter kı ilgili ürün tasarımcıya seçenek
sunsun, zzz) Ürünün veya parçanın işlevini yerme getirebilmesi için zorunlu olan
tasarım özellikleri koruma dışındadır. Yani tasarımcıya seçenek bırakmayan tasa­
rımlar koruma görmez. Zira hangi tasarımcı olursa olsun, o ürünü zaten o şekilde
tasarlamak zorundadır. Kısacası, tasarımcı ilgili ürüne tasarımsal anlamda bir katkı­
da bulunamadığı için ortada korunacak bir çalışma da yok demektir. Patent mev­
zuatı hükümleri saklıdır. iv) Modüler ürün tasarımları, seçenek sunmasa dahi yeni
ve ayırt edici nitelikte olmak kaydıyla korumadan yararlanır.

C. Paris Sözleşmesinin 2. Mükerrer 6. Maddesindeki Unsurları İçeren Tasarımlar

Paris Sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesindeki hükümranlık alametleri ile bu
kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren dini, tarihi ve kültürel değerler
bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği işaretlerin,
armaların, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarım­
lar koruma görmez (SMK 58 4-ç). Devlet amblemleri, resmi ayar damgaları,
uluslararası örgütlerin amblemleri bu kapsamdadır.
322 Altıncı Bölüm: Tasarım

V. HAK SAHİPLİĞİ
Tüzel kişilerin eli kolu ve aklı olmadığı için bir tasalımı ancak gerçek kişi­
ler (insanlar) tasarlayabilir. Bu nedenle tasarımcı daima bir gerçek kişidir. Ne
var kı bazen tasarımın sahibi bir tüzel kişi de olabilir. Demek ki bazı hallerde
tasarımcı ve tasarım sahibi faiklı kişiler olabilir.

Tasarımın sahibi kural olarak tasarımcı ve onun halefleridir (SMK 70 1). Bir­
den çok kışının geliştirdiği tasarımlarda hak: taraflar arasındaki anlaşmaya göre
belirlenir. .Anlaşma yoksa TMK'nın paylı mülkiyete ilişkin hükümleri çerçevesinde
belirlenir (SMK 70 2). Bu halde her bir hak sahibi diğerlerinden bağımsız olarak şu
işlemleri kendi adına yapabilir: i) Kendisine düşen pay üzerinde serbestçe tasarrufta
bulunabilir, ii) Diğer lıak sahiplerine bildirerek tasarımı kullanabilir, h7) Teeaxliz
halinde dava açabilir. Bu halde bir ay içinde diğer hak sahiplerine dava ihbar edilir.

Buna karşılık lisans verilebilmesi için oybirliği aranır. Oybirliği sağlana­

mazsa mahkeme, lisans verme yetkisini hakkaniyet gereğince hak sahiplerinden
birine veya birkaçına ’’erebilir (SMK 70 3).

Birden çok kışının lıak sahipliği olsa bile devir veya üzerinde lıak tesisi için
hakkın bölünmesi mümkün değildir (SMK 70 4).

Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça

çalışanların bir işletmede yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da
bü\lik ölçüde işletmenin deney im ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasın­
da geliştirdiği tasarımların sahibi işverendir (SMK 73 1). Birinci fıkra hükmü
dışında olmakla birlikte çalışanın, işyerindeki genel faaliyet konusu bilgi ve
araçlardan faydalanarak geliştirdiği tasarımların sahibi, talep etmesi halinde
işveren aittir (SMK 73 2).

Hizmet ilişkisinin dışındaki diğer iş görme sözleşmeleri çerçevesinde geliş­

tirilen tasarımların sahibi, taraflar arasında akdedilen sözleşme hükümlerine
bakılarak belirlenir (SMK 73 4). Örneğin, istisna sözleşmesi gereği bir mobilya
firması tarafından tasarımcıya sipariş edilen bir sehpa Tasarımının sahibi sipariş
edendir. Buna karşılık bir kişi evine mobilya almak için mobilyacıya sipariş
vermişse, bu sözleşmenin konusu sadece ürün satışı olduğu için bu tasarımın
sahibi sipariş veren olmaz. Bu kişi sadece ürünün mobilyanın sahibidir; tasarım
sahipliği mobilya firmasında kalır.

Çalışanların tasanmlarına ilişkin hükümler şu kişilerin geliştirdiği tasarım­

lara da uygulanır: i) Öğrenciler, ii) Stajyerler, iii) YÖK Kanununun 3 1, (1).
Suluk 323

bendinde belirtilen öğretim elemanlarının bilimsel çalışma ve araştırma sonu­

cunda geliştirdikleri tasarımlar (SMK 73 3). Böylece dalıa önce (mülga
EndTasKHK) öğretim elemanlarınca geliştirilen tasarımların, öğretim elemanla­
rına ait olacağı düzenlemesi SMK ile kabul edilmemiştir. SMK’ya göre yükse­
köğretim kurumlarında bilimsel çalışma ve araştırma sonucunda geliştirilen
tasarımların sahibi öğretim kurumudur: ancak elde edilecek gelirden öğretim
elemanına pay verilecektir. Öğretim elemanlarınca geliştirilen tasarımlardan
elde edilecek gelirin yükseköğretim kurumu ve tasarımcı arasındaki paylaşımı,
en az yarısı tasarımcıya verilecek şekilde ilgili yükseköğretim kurumu tarafın­
dan belirlenir (SMK 74.2).

Çalışanlarca geliştirilen tasarımlarda hak sahipliğinin neden çalışana değil

de işverene ait olduğu sorusu şu şekilde cevaplandırılabilir: İlk olarak, tasarımın
geliştirilmesi için gereken tüm masrafları işveren yapar. İkinci olarak, Ar-Ge ve
sair ticari faaliyetlerin tüm riskleri işverenin üzerindedir. Nihayet, işveren bunun
için çalışan tasarımcının emeğinin karşılığını ücret olarak öder.

Özgün tasarım geliştiren çalışan, herhangi bir çalışan muamelesine de tabi

tutulmamalıdır. Bu çerçevede çalışanın, tasarınım önemi dikkate alınarak tespit
edilecek bir bedel isteme hakkı olmalıdır. Bu konuyu düzenlerken yasa koyucu­
nun başarılı olduğu söylenemez. Zira SMK’da çalışanın bedel talep etme yetkisi
sadece 73 2’deki durumla sınırlandırılmıştır. Buna göre eğer çalışan, işvelindeki
genel faaliyet konusu bilgi ve araçlardan faydalanarak tasarım geliştirmişse ve
bu tasarımın sahipliğini işveren talep etmişse sadece bu halde çalışan bir bedel"'
talep edebilir. Uyuşmazlık halinde bu bedeli mahkeme belirler (SMK 74 1).
Buna karşılık 73 l’de işin gereği geliştirilen tasarımların salıibı işverendir ve
çalışana bir bedel ödeme yükümlülüğü de yoktur. Bcylece çalışana ödenecek
bedel bakımından çalışan tasarımları ile çalışan buluşları (SMK 115) büyük
ölçüde farklı hükümlere tabı tutulmuştur.

Tasarımın bir başkası tarafından sahıplenılmesı halinde gerçek hak salıibı,

diğer hak ve talepleri saklı kalmak kaydıyla, tasarım sahipliğinin kendisine dev­
rini veya tasarım sahibi olarak tanınmayı mahkemeden talep edebilir. Bu kural,
kısmi hak taleplerinde de uygulanır. Bu talepler, tescilli tasarımın yayımlandığı
ve tescilsiz tasarımın kamuya sunulduğu tarihten itibaren üç yıl içinde ileri sürü­
lebilir. Ancak gasp edenin kötü niyetli olması halinde bu hak düşürücü süre

’ Patentler bakırından makul bedel ifadesine yer verilmiştir (SMK 115/6).

324 Altıncı Bölüm: Tasarım

uygulanmaz. Dava sonunda verilen kesin hüküm veya davayı sona erdiren hal­
ler, talep üzerine sicile kaydedilir ve bültende yayımlanır. Belirtilen hususlar,
sicile kayıt tarihi itibarıyla iyi niyetli üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur
(SMK 71).

Tasarım sahipliğinin, SMK 71 çerçevesinde değişmesi üzerine değişikliğin

sicile kaydıyla birlikte üçüncü kişilerin tasarımla ilgili tüm hakları sona erer.
Gasp eden ile lisans sözleşmesi yapan kişi, değişikliğin sicile kaydedilmesinden
önce tasarımı kullanmaya başlamışsa veya kullanım için ciddi hazırlıklar yap­
mışsa, gerçek hak sahibinden münhasır olmayan bir lisansın verilmesini iki ay
içinde talep edebilir. Bu süre, değişikliğin Türk Patent :arafmdan ilgililere bildi­
rildiği tarihten itibaren başlar. Şu kadar ki gasp eden veya lisans alan kişi, kul­
lanımı gerçekleştirdiği veya hazırlık yaptığı sırada kötü niyetli idiyse lisans
talebinde bulunamaz (SMK 72).

VI. TESCİL

A. Türkiye'de Tescil

1. Başvurunun Yapılması

Türkiye’de tasarım tescil işlemleri Türk Patent tarafından yürütülmektedir.

Uluslararası sözleşmeler ve karşılıklılık ilkesi gereği yabancılar da Türk Patent
nezdinde tasarımlarım tescil ettirebilir (SMK 3). Tescilsiz tasarımlarla ilgili
Türk PatentTn herhangi bir görevi bulunmamaktadır.

Tasarım başvurusunda; başvuru sahibinin kimlik bilgileri, görsel anlatım, ürün

ve tasarımcı gibi unsurlar belirtilir. Ayrıca başvuruda tasarımın görsel anlatımını
veya örneğini açıklayan tarifname verilebilir'\ tasarımın uygulandığı ürünlerin
sınıfı belirtilebilir. Başvuru konusunun iki bovutlu bir tasarım olması halinde yayın
erteleme talebi varsa görsel anlatım yerine üıüıı ömeği \ erılebılır (SMK 61 1-3).

Başvuruda görsel anlatını çok önemli olup doğru bj şekilde hazırlanmalıdır.

Tasarınım görsel açıdan anlatımı bakımından gerekliyse birden çok fotoğraf su­
nulmalıdır. Eğer tasarınım bir kısmının koıuma altına alınması isteniyorsa, çizim
olarak sunulan görsel anlatımlarda koruma talep edilmeyen unsurlar noktalı veya
kesikli çizgilerle ifade edilmeli, fotoğraf olarak sunulan görsel anlatımlarda ise

4 Böylece önceki düzenlemede (mülga EndTasKHK) tarifname vermek zorunlu iken. SMK tarif­
name vermeyi ihtiyari hale getirmiştir.
Suluk 325

koruma talep edilen kısımlar açıkça işaretlenmelidir. Bu hususa Türk Patent’in

hazırladığı Tasarım Başvuru Kılavuzunda aşağıdaki örnek verilmiştir'5:

Şekil 37: Tasarımın Görse' An atımı

Ön görünüm

Başvurunun kesinleşmesi, yanı başvurunun yapıldığı tarih birçok açıdan

önemlidir. Sözgelimi, koruma bu talihten itibaren başlar (SMK 64 3). Yine
yenilik ve ayırt edici nitelik incelemesi bu tarih esas alınarak yapılır. Eğer daha
önce başka bir ülkede ilgili tasarım için başvuru yapıldıysa ya da o tasarım bir
sergide teşhir edildiyse Türkiye’de rüçhan (öncelik) hakkı bu tarih itibarıyla
kullanılabilir.

Birden çok tasarımın tescil talebi, ek başvuru ücretinin ödenmesi şartıyla

çoklu başvuru altında tek dosyada yapılabilir. Çoklu başvurularda, süslemeler
hariç olmak üzere, tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı her bir ürünün, aym
sınıfa dahil olması gerekir. Çoklu başvuruya konu tasarımlar bakımından ilk
tasarım için tam ücret, sonrakiler için daha düşük miktarda ücret alınır. Çoklu
başvuru halinde bir tasarım numarası ve tek bir belge verilir. Buna karşılık yeni­
lik ve ayırt edici nitelik ya da tecavüz incelemesinde, çoklu başvuruya konu
tasarımların her biri diğerlerinden bağımsız olarak nicelenir. Çoklu başvuruya
konu tasarımlar SMK’nın uygulanmasında ayrı ayrı değerlendirilir (SMK 61 7-
S). Zira çoklu başvuru, korumanın kapsamım belirlemez; sadece başvuru kolay­
lığı sağlar. Özetle, aslında çoklu başvuruya konu tasarımlar birbirinden bağmı­
şız ve farklı tasarımlaıdır.

Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünlerin sınıflandırılmasında,

Locarno .Anlaşması hükümleri uygulanır (SMK 61 5).

Tasarımcı, başvuruda tasarımcı olarak belirtilmesini isteme hakkına sahip­

tir. .Ancak tasarımcı isminin gizli tutulmasını da talep edebilir. Başvuru sahibi

’= Türk Patent Tasarım Kılavuzu 12.

325 Altıncı Bölüm: Tasarım

tasarımcı değilse veya tasarımcılardan sadece biri veya birkaçıysa, başvuru sa­
hibinin tasarımcı veya tasarımcılardan tasarım başvurusu yapma hakkım ne
şekilde elde ettiği başvuruda açıklanır (SMK 61 10).

2. İnceleme

Türk Patent, varsa başvurunun rüçhanla ilgili SMK 61-63’e uygunluğunu

inceler. İnceleme sonucunda SMK 61 (a) ve (b) bakımından herhangi bir eksik­
liğin bulunmadığına karar verirse baş\uru tarihi, başvurunun Türk Patent tara­
fından alındığı tarih itibarıyla kesinleşir. Yapılan incelemede tespit edilen eksik­
liklerin süresi içinde giderilmesi halinde baş\uru tarihi, başvurunun ilk yapıldığı
tarih olarak kesinleşir. Ancak 61 (a) ve (b):de yer a^an bilgi ve belgelerdeki
eksikliklerin süresi içinde giderilmesi halinde baş\uru tarihi, bu eksikliklerin
giderildiği tarih itibarıyla kesinleşir. Eksikliklerin süresi içinde giderilmemesi
halinde baş\uru yapılmamış sayılır. Rüçhan hakkı talebine ilişkin eksikliklerin
giderilmemesi sadece rüçhan hakkının kaybına neden olur (SMK 64).

Türk Patent, şu hallerde tescil talebim reddeder (SMK 64 6):

Tasarım veya ürün tanımına uygun olmayan tasarımlar,

ii) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarımlar,

iii) SMK 3 kapsamına girmeyen gerçek veya tüzel kişilerce yapılan başvurular,

iv) Paris Sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesi kapsamında yer alan hükümranlık

alametleriyle bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren dini, ta­
rihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin
tescil izni vermediği işaretlerin, armaların, nişanların veya adlandırmaların
uygunsuz kullanımını içeren başvurular,

v) Yem olmadığı tespit edilen tasarımlar.

Yukarıdaki (ii) ve (iv) bentleri kapsamında tasarımın sadece bir bölümü ret
kapsamındaysa Türk Patent, sadece o bölümle ilgili ret kararı verilir. Kısmı ret
sonucunda tescilin devamı için, kalan kısmın koıuma şartlarım sağlaması ve
başvuruya konu tasarımın kimliğini muhafaza etmesi şarttır (SMK 64 7).

Mülga EndTasKHK döneminde Türk Patent, başvuruya konu tasarımın ye­

ni ve ayırt edici nitelik taşıyıp taşımadığım incelemiyordu (esas inceleme). Türk
Patent, sadece başvuruda gerekli evrakın verilip verilmediği, baş\uru ücretinin
yatırılıp yatırılmadığı gibi şekli hususları incelemekteydi (şekli inceleme).
Suluk 327

SMK’nın kabulü ile birlikte Türk Patent tarafından yeni olmadığı anlaşılan
tasarım başvuruları reddedilecektir (SMK 64 6). Yanı Türk Patent, re’sen (ken­
diliğinden) tasarımın yeni olmadığını belirlerse başvuruyu reddeder'=’. Başvuru
sahibi, ret kararma karşı iki ay içinde itiraz edebilir, itiraz kabul edilmediği tak­
dirde başvuru salıibı, kararın iptali için Ankara FSHM’de ıkı ay içinde dava
açabilir (SMK 172).

Şunu da belirtelim kı Türk Patent, çoklu başvuruya karşı yapılan itirazda,

itiraza konu edilmeyen ancak itirazın ekindeki belgelerden hükümüz kılınması
gerekliği anlaşılan diğer tasarım tescillerini re’sen hükümsüz kılacaktır (SMK
68 5).

3. Tescil ve Yayın

Reddedilmeyen başvuru, sicile kaydedilerek bültende yayımlanır. Sicil ale­

nidir. Talep edilmesi ve ücretinin ödenmesi şartıyla sicil örneği talep edenlere
verilir (SMK 65/1-3).

Başvuruyla birlikte başvuru salıibı, başvuru veya varsa rüçhan tarihinden

başlamak üzere otuz ay süreyle yayın erteleme talebinde bulunabilir. Yayın
erteleme talebi bulunan başvuru, tescil edilerek sicile kaydedilir. Ancak tasarı­
mın görsel anlatımı ve başvuru dosyasına ilişkin bilgi ve belgeler, üçüncü kişi­
lerin incelemesine kapalı tutulur. Yayın erteleme talebi bültende yayımlanır
(SMK 66 1-3). Yayın ertelemesi bulunan tasarımın yayın tarihi, görsel anlatı­
mının yayımlandığı tarihtir (SMK 66 6).

Türk Patent, yayın erteleme süresinin sona erdiği tarihte veya hak sahibi­
nin isteği üzerine daha önceki bir tarihte, başvuruyla ilgili kayıt ve belgeleri,
üçüncü kişilerin incelemesine açar ve yayımlar. Ancak yayımdan önce yayın
ücretinin ödenmesi zorunludur. Başvuıu sırasında sadece tasarımın kullanıldı­
ğı veya uygulandığı ürünün örneği verilmişse, tasarının yayma uygun görsel
anlatımı verilir. Bu şartların süresi içinde yerine getirilmemesi durumunda
başvuru tarihinden itibaren SMK ile sağlanan koruma hiç doğmamış sayılır
(SMK 66/4).

Tecavüz davasının, yayın erteleme süresi içinde açılabilmesi için sicil

kaydı ve başvuru dosyasındaki bilgilerin davalı tarafa bildirilmesi şarttır
(SMK 66.5).

' Oldukça sorunlu olan bu düzenlemenin uygulamada nasıl bir şekil alacağını zaman gösterecektir.
325 Altıncı Bölüm: Tasarım

4. İtiraz

Başvuru sahipleri, SMK 64 gereği verilen karara karşı, kararın bildirim ta­
rihinden itibaren iki ay içinde gerekçeli ve yazılı olarak karara itiraz edebilir
(SMK 67.1).

Üçüncü kişiler de tasarım tescilinin yayım tarihinden itibaren üç ay içinde

aşağıdaki gerekçelerle tesctfe itiraz edebilir (SMK 67 2):

i) Tasarımın, SMK 55 l-2:dekı tanımlara uygun olmadığı,

ii) Tasarımın, SMK 56-57’nin şartlarını taşımadığı,

iii) Tasarımın, SMK 58 4 ve 64 6, (c) kapsamında olduğu,

iv) Başvurunun kötü niyetli olduğu,

v) Tasarımın, başkasına ait bir fikri mülkiyet hakkının yetkisiz kullanımını

içerdiği.

İtirazlar, YİDK tarafından incelenir (SMK 6S). Eaş\-uru sahibi tarafından

karara karşı yapılan itirazların incelenmesi aşamasında ve gerekli görülen hal­
lerde başvuru sahibinin görüşü alınır.

Üçüncü kişiler tarafından tescile yapılan itirazlar görüşlerim açıklayabil­

mesi için baş\ııru sahibine bildirilir. İtiraz sahibinden, bildirim tarihinden itiba­
ren bir ay içinde sunulmak üzere ek bilgi ve belge istenebilir. Bu süre içinde
istenilen ek bilgi ve belgelerin sunulmaması halinde itiraz mevcut bilgi ve bel­
geler kapsamında değerlendirilir (SMK 6S 2-3).

İtiraz süresi boyunca veya itirazın incelenmesi esnasında, başvuruda eksik­

lik olduğunun tespit edilmesi halinde, işlemlere tamamlanmayan aşamadan
devam edilir ve gerekli görülen hallerde alman kararlar bültende yayımlanır
(SMK 68.4).

Üçüncü kişi itirazının kabul edilmesi halinde, tasarımın tescili hükümsüz

kılınır. 64 6, (b) ve (ç) bentleri ile fikri mülkiyet halikının yetkisiz kullanımı
gerekçesiyle tasarımın bir kısmına yapılan itirazın kabul edilmesi halinde, sade­
ce o kısmın tescili hükümsüz kılınır. Kısmı hükümsüzlük sonucunda tescilin
devamı için, kalan kısmın koruma şartlarım sağlaması ve tasarımın kimliğini
muhafaza etmesi şarttır (SMK 6S 5). Eser kısmi hükümsüzlük sonucunda bu iki
şart birlikte karşılanamıyorsa tasarımın tamamı hükümsüz kılınır.
Suluk 329

Çoklu bir baş^ıruya yapılan itirazın incelenmesi aşamasında., itiraza konu

edilmeyen ancak itirazın ekindeki belgelerden hükümsüz kılınması gerektiği
anlaşılan tasarım tescilleri de re’sen hükümsüz kılınır (SMK 6S 5).

Bu madde uyarırca tescilin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde: 79.

madde gereği hükümsüzlüğün sonuçları doğar. Hükümsüzlük kararı bültende
yayımlanır (SMK 6S 6).

İtiraz prosedürü işletilmişse iki durumla karşılaşılır: i) Türk Patent, itirazı

kabul eder ve başvuruyu reddeder: Bu halde YÎDK kararının iptali için başvuru
sahibi Ankara FSHM’de iki ay içinde dava açabilir, ii) Türk Patent, itirazı red­
dederek başvuruyu kabul eder: Bu halde haklı olduğunu düşünen itiraz sahibi,
aynı süre içinde anılar, mahkemelerde iptal davası açabilir. Kısmi hükümsüzlük­
te olduğu gibi YÎDK kararının isabetli olmadığı düşüncesiyle her ıkı taraf da
dava açabilir. Başvuru sahibinin açacağı iptal davası, itiraz sahibi ile Türk Pa­
tente karşı birlikte açılır. Benzer şekilde itiraz sahibinin açacağı iptal davası da
Türk Patent1 e ve başvuru sahibine karşı birlikte açılır. Buna karşılık hükümsüz­
lük davaları, sadece belge sahibine karşı açılır: bu dava Türk Patent1 e yönelti-
lemez.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere YİDK’ran hatalı kararları, mah­

keme kararlarıyla iptal edilmektedir. Bu bağlamda yenilik özelliği taşıdığı
halde itiraz üzerine başvuruyu reddeden Kurul kararları ile yenilik özelliği
taşımadığı halde itirazı reddeden YÎDK kararları mahkeme tarafından iptal
edilmektedir.

Özetle, hukukumuzda tasarım tescilleri bakımından tescil sonrası yayına

dayalı itiraz sistemi benimsenmiştir. Şunu da belirtelim kı yenilik incelemesi
yönünden esas inceleme benimsenmiştir. Dünyadaki gidişatın aksi yönündeki
bu yenilik incelemesinin uygulamada ne tür sonuçlar doğuracağını zaman göste­
recektir.

Burada "YİDK’nın verdiği kararların iptali davaları ile hükümsüzlük davala­

rı birbirine karıştırılmamalıdır. Gerek itiraz sahibi gerekse itirazda bulunmayan
üçüncü bir kişi, tescilden soma tasarımın hükümsüzlüğü davasını açabilir. Hü­
kümsüzlük davası, belgenin geçerli olduğu sürece ve yine hakkın sona ermesini
izleyen beş yıl içinde açılabilir (SMK 7S 3).
330 Altıncı Bölüm: Tasarım

Şekil 38: Tasarım Tescil Prosedürü

Suluk 331

8. Uluslararası Tescil

Fikri mülkiyet hakları ülkesel olarak korunduğu için Türkiye’de tescil etti­
rilen bir tasarını sadece Türkiye sınırları içinde korunur {ülkesellik ilkesi). Tasa­
rımını yurt dışında korumak isteyen kişilerin ayrıca ilgili ülke(ler)de tescil yap­
tırması kural olarak zorunludur. Ne var kı 200 civarında devletin olduğu bir
dünyada tescillerin yaptırılması hiç de kolay ve pratik ceğildir. Bu nedenle ulus­
lararası anlaşmalar ycluyla tasarımların yurtdışında birden fazla ülkede tek bir
başvuruyla tescili sağlanmıştır.

Bugün tasarımların uluslararası tescili bakımından esas itibarıyla üç yöntem vardır:

z) Uluslararası Başvuru: Türkiye’nin de Cenevre metnine taraf olduğu Lahey

Anlaşmasına göre., tasanm sahiplen WIPO’nun Uluslararası Bürosu aracı­
lığıyla yapacakları bir başvuruyla birden çok ülkede tasarımlarını tescil etti­
rebilir. Uluslararası başvurular doğrudan WIPO’ya yapılabileceği gibi Türk
Patent aracılığıyla da gerçekleştirilebilir. Topluluk Tasarımından farklı ola­
rak WIPO uygulaması, sadece başvuru ve başvuru sonrası yerine getirilme­
si gereken yenileme gibi işlem prosedürlerini kolaylaştırır. Koruma yine il­
gili ülkenin hukuku çerçevesinde gerçekleşir. 100 adedi geçmemek kaydıy-
la aym sınıfa ait tasarımlar tek bir başvuruyla tescil edilebilir {çoklu başvu­
ru). Temmuz 20İS itibarıyla Lahey Anlaşmasının 68 üyesi vardır.

$ Topluluk Tasarımı": Tasarım sahipleri bir başvuru ve belgeyle bugün yirmi

sekiz üyesi olan AB’de tek hukuk (.AB hukuku) çerçevesinde koruma talep
edebilir. Tasarım sahiplen bakımından Topluluk Tasarımı önemli bir ko­
ruma aracıdır. Vatandaşlık şartı olmadığı için Türk tasarımcıları ve firmala­
rı da bu imkândan faydalanabilir. Zira gerek maliyet gerekse işlem kolaylı­
ğı ve güvenliği açısından Topluluk Tasarımı., başvuru sahiplerine çok bü­
yük avantajlar sağlamaktadır.

Topluluk Tasarım başvurusu da Lahey Anlaşması gereği WIPO’nun Ulus­

lararası Bürosu aracılığıyla yapılabilmektedir. .Ancak AB’nin marka ve ta­
sarım ofisi olan EUIPO’ya doğrudan başvurunun yapılması daha güvenli­
dir. Topluluk Tasarımının en önemli dezavantajı, üye bir ülkede reddedilen
bir başvurunun tüm Topluluk bakımından reddedilmesidir.

AB marka mevzuatında yapılan değişiklikle Topluluk Markası ibaresi Avrupa Birliği Markası
şeklinde değiştirilmiştir Bkz. ABRG 24.12.2015, L 341/21. Anılan düzenlemeyle birlikte OHIM
ibaresi de EUIPO şeklinde değiştirilmiştir. Tasarımlar bakımındsn nenüz değişiklik yapılmadığı
için Topluluk Tasarimı ibaresi buğun de geçerlidir.
332 Altıncı Bölüm: Tasarım

iüj Birey sel Başvuru: Gerek uluslararası gerekse bölgesel anlaşmalara taraf ol­
mayan bir ülkedeki tescil, ilgili ülkenin patent ofisine bireysel olarak yapıla­
caktır. Bununla birlikte uluslararası veya bölgesel anlaşmalara taraf bir ülke­
de, bazı özel nedenlerle bireysel başvuru yapmak daha avantajlı olabilir. Bu­
nun için marka ve patent vekillerinden görüş almak en güvenli yoldur.

Son olarak belirtelim kı bu üç alternatiften başkaca başvuru kolaylığı sağ­

layan bölgesel sistemler de vardır. Belçika, Hollanda ve Lüksemburg için
BENELUX, Avrasya'da Euroasıan Patent Ofisi, Afrika’da ARIPO ve O.API
gibi bölgesel ofisler aracılığıyla da baş\-uru yapılabilir.

VII. KORUMANIN KAPSAMI VE SINIRLARI

Tasarımdan doğar, haklar münhasıran tasarım sahibine aittir (SMK 59 1). Ko­
ruma kapsamının değerlendirilmesinde, tasarımcının tasarımı geliştirmede sahip
olduğu seçenek özgürlüğünün derecesi dikkate alınır (SMK 5S 2). Bir tasarım, ön­
cekilerden ne kadar farklılık içeriyorsa tasarımın koruma kapsamı o kadar genişler.
Bu farklılık azaldıkça kortuna kapsamı daralır. Bu durum örümcek ağına benzetile­
bilir. Örümcek ağı ne kadar geniş olursa, örümceğin avlamak istediği sineğin ağa
takılması o oranda artar. Benzer şekilde bir tasarımın yeni ve ayırt edici özellikleri
ne kadar fazlaysa diğer tasarımların bu tasarımdan doğar, hakka tecavüz etme ihti­
mali o oranda artar. Bu açıklama göstermektedir ki tasarımcının tasarıma kattığı
özellikler ne kadar fazlaysa koruma kapsamı o kadar genişler®.

Tasarım sahibi, kendi tasarımına kıyasla ayırt edici niteliğe sahip olmayan
tasarımlara karşı SNIK1 dan doğan haklarım kullanabilir (SMK 58 1). Kopyala­
maya karşı koruma (SMK 59 2) getiren tescilsiz tasarımların koruma kapsamı
bu yönüyle daha dardır.

Ürün adı, sınıfı ve tarıfhamede verilen bilgiler koruma kapsamım etkile­

mez. Yine tasarımın görsel anlatımı üzerinde yer alan ibareler, ifade ettikleri
kavramlar üzerinde inhisari hak sağlamaz (SMK 61 6). Zira bu husus, marka
gibi ayırt edici ad ve işaretler hukukunun konusudur.

Üçüncü kişiler, tasarım sahibinin izni olmadan ürünü üretemez, piyasaya

sunamaz, satamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla
elde bulunduramaz ya da belirtilen ürünle ilgili sözleşme yapmak için öneri-

•8
Suluk Tasarım 315.
Suluk 333

de icapta bulunamaz. Tescilsiz tasarını burada belirtilen fulleri engelleme hak­

kım, sadece korunan tasalımın aynısının veya genel izlenim itibarıyla ayırt edi­
lemeyecek kadar benzerinin kopyalanması halinde verir. Korunan tasarımın,
kendi tasarımından ör.ce kamuya sunulduğunu makul yollarla bilmesi mümkün
olmayan bir tasarımcı tarafından bağmışız olarak yapılan tasarımın koruma
kapsamındaki tasalımdan kopyalanmış olduğu kabul edilmez (SMK 59 1-2).

Başvuru aşamasında olup da henüz yayımı gerçekleşmemiş başvurulara,

tescilsiz tasarımlara ilişkin kopyalama hükmü uygulanır. Bu kapsamda yayın
erteleme talebinde bu.unulan tasarımlar için, tasarımlara ait görsel anlatımların
bültende yayımlanmasına kadar geçen sürede tescilsiz tasarımlara ilişkin kopya­
lama hükmü (SMK 59 2) uygulanır (SMK 59 6).

Kümülatif koruma ilkesi gereği SMK ile sağlanan tasarım koruması,

FSEK'te aranan şartları taşıması halinde telif korumasına halel getirmez (SMK
5S 3). Kümülatif koruma ilkesi diğer fikri mülkiyet hakları bakımından da ge-
çerlıdir5.

Tasarımcıya tanınan tek manevi hak adın belirtilmesi hakkıte. Tasarımcı­

nın, başvuruda “tasarımcı” olarak belirtilmesini isteme hakkı vardır. .Ancak
tasarımcı ismini gizli tutulmasını da talep edebilir (SMK 61 10).

Korumanın şuurları hukuken belirlenmiştir. Hak bu sınırlar çerçevesinde

koruma görür. Konuna sınırları dışmda kalan eylemler hukuken yasaklanmamış
olup, hukuka uygunluk hallerim oluşturur. Patenttekme benzerlik gösteren bu
sınırlamalar, yukarıda patent bölümünde" ve yine sınırlamalara dönük ilkeler
Birinci Bölümde açıklandığı için burada sadece başlıklar halinde sayılacaktır
(SMK 59.3):

i) Özel amaçla sınırlı kalan ve ticari amaç taşımayan fiiller,

z[) Deneme amaçlı fuller,

zzz) Ticari uygulamadaki dürüstlük kurallarıyla bağdaşır olmak, tasarımın nor­

mal kullanımım gereksiz şekilde tehlikeye sokmamak ve kaynak göstermek
şartıyla eğitim veya referans amaçlı çoğaltmalar.

5 Fazla bilgi için bkz. Suluk. Kümülatif Koruma 43 vd.

" Bkz Dördüncü Bölüm, VIII.
*’ Bkz. Birinci Bölüm, II.
334 Altıncı Bölüm: Tasarım

iv) Yabancı ülkede kayıtlı olup geçici olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları
içinde bulunan deniz veya hava taşıt araçlarındaki ekipman, bu araçların
onarımı için kullanılmak üzere ithal edilen yedek parça ve aksesuarlar ile
bu araçların onarım fulleri.

v) Ön kullanım hakkı..

vi) Onarım amaçlı kullanım,

vü) Hakkın tükenmesi,

vüi) Sessiz kalma nedeniyle hak kaybı.

Birleşik ürünün görünümüne bağımlı (must match) parçaların, birleşik ürü­

ne orijinal görünümünü yemden kazandırmak üzere onarım amacıyla ve bu
parçaların kaynağı konusunda yanıltıcı olmamak şartıyla tasarımın piyasaya ilk
sürüldüğü tarihten üç yıl soma kullanılması tasarım hakkının ihlali sayılmaz. Şu
kadar kı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanacak eşdeğer parçaların, bu
çerçevede tasarınım piyasaya ilk sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl içindeki kul­
lanımı da ihlal sayılmaz (SMK 59 4-5).

VIII. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME

A. Hükümsüzlük

1. Genel Olarak

Diğer sınai haklarda olduğu gibi tescil edilen bir tasarımın, mevzuatta ön­
görülen koruma şartlarını taşıdığı kesin değildir22. Yine tescil sahibi, gerçek hak
sahibi olmayabilir. İşte bu hallerde tescilin hükümsüzlüğü mahkemeden istene­
rek, tescilden doğan hak geçmişe dönük olarak ortadan kaldırılabilir. Bu dava
sonucunda ilgili hak, tamamen veya kısmen hükümsüz kılınabilır.

Türk hukukunda hükümsüzlük, ancak mahkeme önünde ileri sürülebilir.

Türk Patent bir tasanm hakkının hükümsüz olup olmadığı konusunda karar
veremez. Ancak başvuru aşamasında itiraz prosedürü çerçevesinde Türk Patent,
ilgili başvurunun koruna şartlarını taşımadığı gerekçesiyle başvuruyu reddede­
bilir. SMK’da bu ret kararı, hükümsüzlük olarak nitelenmiş ve sonuçları, mah­
kemelerce verilen hükümsüzlük kararının sonuçlarına bağlanmıştır (SMK 68 6).

22
Hükümsüzlük analizi iç n hükümsüzlük hallerinin örneklerle değerlendirildiği şu çalışmaya bkz.
Gezer 23 vd.
Suluk 335

Tescilsiz tasarımların da hükümsüzlüğü talep edilebilir. Böyle bir dava, hak

salıibı olduğunu iddia eden kişiye karşı açılır (SMK 78 5).

Şu hallerde mahkemeler hükümsüzlük kararı vermektedir (SMK 77 1):

z) Tescilin, SMK 55’te belirtilen ürün ve tasarım tanımına uygun olmaması,

ii) Tasarımın, yeni ve ayırt edici nitelik taşımaması,

iii) Teknik fonksiyonun tasarımı şekillendirmesi,

iv) Tasarımın, kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olması,

v) Başvurunun kötü niyetle yapılması,

vi) Tasarımın, başkasına ait bir fikri mülkiyet hakkının yetkisiz kullanımını
içermesi,

vii) Tasarımın, Paris sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesinde belirtilen unsurların

uygunsuz kullanımım içermesi,

viii) SMK 3’te sayılmayan kişiler adına tescilin yapılmış olması,

ix) Tasarımın gerçek sahibinin başkası olması,

x) Sonradan kamuya açıklanmış olmakla birlikte, aynı veya benzer başka bir tasa­
rımın başvuru tarihinin, tescilli tasarımın başvuru tarılıinden dalıa önce olması.

Bu hükümsüzlük halleri sınırlı sayıda olup, başka bir nedene dayanarak

mahkeme, bir tasarımın hükümsüzlüğüne karar veremez.

SMK’ya göre tasarımlar kısmen hükümsüzlüğe konu olabilir23. Buna göre

kısmen tasarım veya ürün tanımına uygun olmayan, kamu düzeni ve genel ahla­
ka aykırı, Paris sözleşmesinin 2. mük. 6. maddesinde belirtilen unsurların uygun
olmayan kullanımı ile başkasına ait fikri mülkiyet hakkının izinsiz kullanımını
içeren tasarımlar kısmen hükümsüz kılmabilır. Kısmi hükümsüzlük sonucu
tescilin devamı için kalan kısmın, koruma şartlarını sağlaması ve tasarımın kim­
liğini muhafaza etmesi şarttır (SMK 77 2). Kısmi hükümsüzlük sonucunda bu
iki şart sağlanamıyorsa tasarımın tamamı hükümsüz kılınır. Bu düzenlemenin
kaynağı Topluluk Tasarım Tüzüğüdür (m. 25/6; m. 51/3).
Kısmı hükümsüzlükte, tasarımın genel izlenimi yerine tasarımın bir kıs­
mı porsiyonu esas alınır. Örneğin, desenli bir ayakkabı tasarımında Türk Patent,

23
Kısmi hükümsüzlük hakkında bilgi için bkz Suluk Kısmi Hükümsüzlük 319 vd.
335 Altıncı Bölüm: Tasarım

ayakkabı modelinin yeni ve ayırt edici nitelikte olmadığına ve fakat desenin

yeni olduğuna dayanarak, tasarımın adını ayakkabı desem olarak değiştirmiş ve
model yönünden tasarımın iptaline karar vermiştir. Konu mahkemeye intikal
edince mahkeme, böyle bir uygulamanın hukuki olmadığını ileri sürerek tasarı­
mı desen bakımından da iptal etmiştir'. Bu olay SMK döneminde olsaydı da
sonuç değişmeyecekti. Zira kalan kısım, tasarınım kimliğim muhafaza etme­
mektedir. Buna karşılık desen yem olmayıp, ayakkabı modeli yem olsaydı de­
sen hükümsüz kılınarak ayakkabı modelinin tasarımı ayakta kalacaktı.

Hükümsüzlük davası müstakil bir dava olarak açılabileceği gibi bir tecavüz
davasında karşılık dava olarak da ıleıı sürülebilir. Uygulamada bu iddia genel­
likle karşı dava şeklinde açılmaktadır.

Hükümsüzlük davası, bir eda davası niteliğinde olup, uygulamada bazen ip­
tal veya terkin davası olarak da anılmaktadır. Bu dava, itiraz prosedürünün bir
devamı niteliğindeki YÎDK kararlarının iptali davasıyla karıştırılmamalıdır.

Tasarımlara ilişkin hükümsüzlük davası kural olarak menfaati olanlar tara­

fından açılabilir. Fakat gerçek hak sahipliğine dayalı açılacak davaları da ancak
gerçek hak sahibi açabilir (SMK 78 2). Sözgelimi A firması bir tasarım geliş­
tirmiştir. A firmasında çalışan işçi İsmet, bu tasarımı kendi adına tescil ettirmiş
ve B firmasına karşı ca tecavüz davası açmıştır. Bunun üzerine B firması, tasa­
rımın gerçek sahibinin A firması olduğu, tasarım sahipliğinin İsmet’e ait olma­
dığı gerekçesiyle hükümsüzlük davası açamaz. Çünkü böyle bir dava, sadece
tasarımın gerçek sahibi olan A firması tarafından açılabilir.

Hükümsüzlük davası, sicilde tasarım sahibi olarak kayıtlı kişiye karşı açılır.
İtiraz sonucunda YÎDK kararının iptali için açılan davadan (iptal davalarından)
farklı olarak hükümsüzlük davalarında Türk Patent’e husumet yöneltılemez.
Lisans alana veya rehin alacaklısına karşı da dava açılamaz. Ancak açılan hü­
kümsüzlük davalarında sicilde hak sahibi görülen bu gibi kişilere, davaya katı­
labilmeleri için bildirim yapılır (SMK 7S 4).

Hükümsüzlük davası, belgenin geçerliliği süresince açılabileceği gibi süre­

nin sona ermesinden itibaren beş yıl içinde de açılabilir (SMK 7S 3). Hüküm­
süzlük davası açabilmek için Türk Patent’e yapılan başvuruya üç aylık süre
içinde itiraz etme şartı da yoktur.

24
11. HD. 23.02.2006. E. 2005/10623, K. 2006/1838 - Suluk/Orhan C. Ill 49.
Suluk 337

Hükümsüzlük davalarına ilişkin mahkeme ilamı kesinleşmedikçe icra edi­

lemez. Bu hüküm ilanım fer’ileri hakkında da uy sulanır (SMK 162)

2. Hükümsüzlük Kararının Etkileri

Hükümsüzlük kararının sonuçları kural olarak geriye etkilidir. Bundan dolayı

kural olarak ilgili tasarıma sağlanan koruma baştan itibaren yok sayılır. Yanı hü­
kümsüzlük kararıyla birlikte böyle bir koruma İliç doğmamış sayılır (SMK 79 1).
Kesinleşen hükümsüzlük kararı helkese karşı hüküm doğurur. Bu bağlamda hü­
kümsüzlük kararı., belge sahibine karşı hüküm doğuracağı gibi haleflerine karşı da
ileri sürülebilir. Kesinleşen kararı mahkeme re’sen Türk Patent’e gönderir. Bunun
üzerine Türk Patent kaydı sicilden terkin eder ve bültende yayımlar (SMK 79 4).

Geriye etkili olma kuralının katı bir şekilde uygulanmasının adil olmayaca­
ğı düşüncesiyle., kanun koyucu bu kurala iki istisna getirmiştir. Buna göre tasa­
rım sahibinin ağır ihmali veya kötü niyetli hareket etmesinden zarar görenlerin
tazminat talepleri saklı kalmak üzere hükümsüzlüğün geçmişe dönük etkisi
aşağıdaki durumları etkilemez (SMK 79 2)2E:

Hükümsüzlüğe Karar Verilmesinden Önce, Tasarım Hakkına Tecavüz Sebe­

biyle Verilen Kesinleşmiş ve Uygulanmış Kararlar- Hakkında hükümsüzlük
kararı verilen belge sahibi., bu kararın verildiği tarikten önce tasarım hakkına
tecaxliz edildiği iddiasıyla dava açarak tecaxliz eden kişiden tazminat almış­
sa, kendisinden bu tazminatın iadesi istenemez. Yine uygulanmış tedbir ka­
rarları da hükümsüzlük kararından etkilenmez. Örneğim X firması., sahibi ol­
duğu tasarıma tecaxliz nedeniyle Y firmasına tazminat dax’asi açmış x’e açılan
dax’a sonucunda 130 bin TL tazminat tahsil etmiştir. Y firması, tasarımın son­
radan hükümsüz kılındığım ileri sürerek parasının iadesini isteyemez. Fakat
belge sahibi olan X firması, kötü niyetliyse hem sözleşme bedelini hem de
mahkeme kararı sonucunda aldığı tazminatı iade etmek zorundadır.

Dikkat edilmesi gereken diğer bir husus hükmün uygulanabilmesi için, ka­
rarın kesinleşmesinin yeterli olmaması; aym zamanda uygulanmış olması­
nın da gerekli olmasıdır. Kararın, dax almin iradesiyle veya icra yoluyla uy­
gulanmasının bir önemi yoktur.

ii) Hükümsüzlük Kararından Önce Yapılmış ve Uygulanmış Sözleşmeler: De-

xır: lisans ve franchising gibi sözleşmeler hükümsüzlük kararından önce

Geniş bilgi için bkz. Suluk. Hükümsüzlük 38 vd.

335 Altıncı Bölüm: Tasarım

yapılmış ve uygulanmış olabilir. Kural olarak artık bu sözleşmeler gereği

verilenlerin iadesi istenemez. Hükümsüzlüğü bilmeden taraflar sözleşmeyi
uygulamışsa, bu sürede sözleşme fiilen sanki geçerlikmiş gibi etki doğurur
(fiili akit ilişkisi). .Ancak hakkaniyet düşüncesi gerekli kılıyorsa sözleşme
uyarınca ödenmiş bedelin kısmen veya tamamen iadesi istenebilir.

Aynen mahkeme kararlarında olduğu gibi hükümsüzlük kararından etki­

lenmeyecek sözleşmelerin de uygulanmış olması gerekir. Örneğin., bir lisans
sözleşmesinin uygulanmış kısım etkilenmeyecek ama uygulanmamış kısmı da
artık uygulamaya sokulmayacaktır.

Yukarıdaki ıkı halde hükümsüzlüğüne karar verilen belge sahibinin kötü

niyetli olarak hareket etmesinden kaynaklanan, zararın giderilmesine ilişkin
tazminat ve sebepsiz zenginleşme talepleri hükümsüzlük kararından etkilenir.
Demek ki belge sahibinin kötü niyetle hareket etmesinden kaynaklanan zararlar,
tazminat ve sebepsiz zenginleşme davalarına konu olabilecektir. Lisans verenin
kötü niyeti varsa lisans alanın bütün zararlarını karşılaması gerekir. Bu durum
yukarıda açıklanan hem (i) hem de (ii) şıkkı bakımından geçerlidir.

Özetle, kanını koıtıcu hükümsüzlük kararının geriye etkili olacağını ana kural ola­
rak belirlemiştir. Hukuk güvenliği bunu gerekli kılar. .Ancak uygulanmış mahkeme
kararları ile uygulanmış sözleşmelerin bu kuraldan etkilenmeyeceği istisnasına da yer
vermiştir. Bununla birlikte kötü niyetli belge sahiplerinin, verdikleri zararları karşılaya­
caklarını a\Tica hüküm altına almıştır.

Önemle belirtelim ki mevzuattaki bu düzenlemeye rağmen Yargıtay aksi

görüştedir. Yargıtay’a göre marka, patent, tasarım veya ticaret unvanı gibi bir
belge, hükümsüz kılınıncaya kadar geçerlidir. Geçerli bir belgenin kullanımı
. Yargıtay, belge sahibinin kötü niyetli
meşru olup, haksız rekabet teşkil etmez2627
olup olmadığıyla da ilgilenmemektedir. Fakat son dönemde içtihat hukukundaki
bu görüşün yumuşadığı söylenebilir. Sözgelimi, 2013 tarihli bir HGK kararma
göre belge sahibi, belgenin geçerli olduğu dönemde kötü niyetli bir şekilde
üçüncü bir kişiye zarar vermişse, bu zararları karşılamak zorundadır2'.

SMK ile yapılan düzenlemeye göre, artık sonradan alınan bir belge, önceki
hak sahibine karşı bir saıunma def i olarak ileri sürülemez (m. 155).

26 Örnek olarak bkz. 11. HD. 12.0.2004. E. 2003/13394. K. 2034/9655 - Suluk/Orhan. C. Ill 425
27 HGK. 27.03.2013, E. 2013/11-209. K. 2013/399- Tekin Memiş (Ed ): Fikri Mülkiyet Yıllığı 2013
422-43-3. Bu konuda ayrıca bkz Suluk. Güvenli Liman 422 vd"
Suluk 339

Son olarak belirtelim ki tecavüz davasında karşı taraf müstakil bir dava
veya karşılık dava yoluyla belgenin hükümsüzlüğünü talep etmediği sürece
mahkeme, kendiliğinden hükümsüzlüğü tespit ederek ilgili belgenin hükümsüz­
lüğüne karar veremez. Yine mahkeme, hükümsüzlük şartlarını tespit etmek
suretiyle tecavüz davasını da reddedemez. Zira hükümsüz kılınmayan belge
sahibi hakkını ileri sürebilir. Kendisine tecavüz davası açılan kişi, muhakkak bir
hükümsüzlük davası açarak belgeyi ortadan kaldırmak zorundadır. Demek ki
davalı, hükümsüzlük hallerini bir defi olarak ileri süremez28.

B. Yenilemenin Yapılmaması
Yenileme beşer yıllık dönemler halinde en fazla yirmi beş yıllığına yapılabi­
lir. Beşer yıllık dönemler dalıa kısa veya daha uzun tutulamaz. Yani tasarım sahi­
bi, tasarımını sözgelimi üç yıllığına yenileyemez. Yenileme talebi ve ücretin
ödenmesi, koruma süresinin sona erdiği tarihten önceki altı ay içinde yapılarak
aynı süre içinde yemleme ücretinin ödendiğine ilişkin bilginin Türk Patente su­
nulması gerekir. Aksi halde yenileme talebi, koruma süresinin sona erdiği tarihten
itibaren altı aylık süre içinde ek ücretin ödenmesi kaydıyla da yapılabilir. Yenile­
me, önceki koruma süresinin sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren hüküm
ifade eder. Yenileme, sicile kaydedilir ve bültende yayımlanır. Yemlenmeyen bir
tasarımın hakkı, koruma süresinin bittiği tarihte sona erer (SNIK 69).

Yenileme işleminin yapılmamasından dolayı tasarım hakkının sona ermesinin

sonuçları ileriye etkilidir. Bu nedenle tasarımın konulduğu dönemde tecavüz sebe­
biyle açılan davalar sürdürülür, tedbirler devam eder ve alınan mahkeme kararları
uygulanır. Konuna süresi içinde meydana gelen bir tecaxliz nedeniyle, süre sona
erdikten sonra da dava açılabilir. Yeter ki zamanaşımı süresi geçmemiş olsun.

C. Sürenin Dolması
Tescilli tasarımların konuna süresi başvuru tarihinden itibaren beş yıldır.
Tasarım tescili beşer yıllık dönemler halinde maksimum yirmi beş yıla kadar
yenilenebilir. Beşer yıllık dönemler halinde yemlenmeyen ya da yenilenmiş
olmakla birlikte, yirmi beş yıllık azami koruma süresi dolan tasarımdan doğan
hak, kendiliğinden sona erer. Diğer mevzuat hükümleri saklıdır.
Tescilsiz tasarımlarda ise koruma süresi, koruma talep edilen tasarımın ka­
muya ilk sunulduğu tal ihten itibaren üç yıldır.

28 11. HD. 17.2.2003. E. 2002/8528. K 2003/1075. Bu konuda geniş bilgi için bkz Suluk Güvenli
Liman 401 vd
340 Altıncı Bölüm: Tasarım

D. Vazgeçme

Başvuru veya tasarım sahibi, tasarım hakkından kısmen veya tamamen

vazgeçebilir (SMK SO). Vazgeçme talebi.. Türk Patent1 e yazılı olarak bildirilir.
Bu talep: tasarım siciline kaydedilmesiyle sonuçlarını doğurur ve bültende ya­
yımlanır. Vazgeçme işlemi, sonuçlarını kayıttan itibaren doğurduğu için tasarım
sahibi, vazgeçme talebini kayıttan önce geri alabilir.

Öte yandan tasanın sahibi, hakları sicile kayıtlı diğer kişilerin izni ol­
madıkça, hakkından vazgeçemez. Üçüncü bir kişi, tasarım üzerinde hak id­
diasındaysa ve bu kcnuda mahkemeden alınan tedbir kararı tasarım siciline
kaydedilmişse, onun izni olmadan da tasarım sahibi hakkından vazgeçemez.
Bu düzenlemeyle, tasarımı haksız olarak kendi adına tescil ettiren kişilerin
gerçek tasarım sahibine zarar vermesinin önüne geçilmiştir. Hükümsüzlük
davasının açılması, hükümsüzlük kararı kesinleşmedikçe, vazgeçmeye engel
teşkil etmez25.

IX. TECAVÜZ

A. Kavram

Tecavüzün sözcük anlamı: haddi aşmak, başkasının hakkına saldırmak

(haksız saldırı) ve sınırı geçmektir. Tasarım hakkına teeaxliz, tasarım salıibınm
rızası dışmda, mevzuatta belirtilen fiillerden biriyle tasalıma yapılan müdahale­
dir. Bu fiiller nitelik itibarıyla birer haksız fiildir30.

Hem başxııru hem de tasarım hakkı korunmaktadır. Dolayısıyla başvuru

aşamasındaki bir tasalımın izinsiz kullanımı da hak ihlalidir. Buna göre, baş\-u-
ru yayımlandığı takdirde başvuru sahibi, teeaxliz nedeniyle dax-a açabilir. îlılali
gerçekleştiren kötü niyetliyse, tasarımın yayınlanmasından önce de bu dax-a
açılabilir.

Tecaxlizün X’arhğı için kusur aranmaz. Buna karşılık tazminat talepleri ba­
kımından kusur gereklidir. Bu bağlamda koruma kapsamındaki tasarımuı tescilli
olduğuna ilişkin kaydın ürün, ambalaj xeya faturaya konulmamış olması, eylemi
teeaxliz olmaktan çıkarmaz (SMK Sİ 3). Tescil işaretleri sadece kusurun değer­
lendirilmesinde dikkate alınır.

Arkan. Marka I1174.

■° Haksız fiil hukukunun ekonomik analizi için bkz. Sanlı 1 vd
Suluk 341

8. Tecavüz Halleri

Mevzuatımızda tecaxlizhallen sınırlı sayı ilkesiyle belirlenmiştir (SMK Sİ):

i) İzinsiz Olarak Tasarımın Ticari Amaçla Kullanılması: Burada kullanım

kavramı geniş anlamda ele alınmıştır. Geniş anlamdaki kullanım kavramına:
tasarımın aynısını veya benzerini üretmek, piyasaya sunmak, sarmak, sözleşme
için icapta bulunmak, ithal ermek, ticari amaçla kullanmak vey a bu amaçla el­
de bulundurmak, başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak fiilleri girer.

Hükümde sayılan kullanım halleri birbirinden bağımsızdır. Sözgelimi., tak­

lit ürünün satışım yapan kişi, imalat yapmadığı gerekçesiyle eyleminin hu­
kuka uygun olduğunu ileri süremez. Benzer şekilde ihracat amaçlı olarak
bir ürünün Türkiye’de sadece üretiminin yapılması da tecavüzdür. Zira üre­
tim, tek başına tecaxliz eylemini oluşturur.

n) İzinsiz Olarak Lisans Hakkının Genişletilmesi veya Devredilmesi: Lisans

alan: sözleşme çerçevesinde kendisine verilen hakları genişletirse veya söz­
leşmedeki düzenlemenin aksine, lisansı üçüncü kişilere devrederse tasarıma
tecaxliz etmiş denektir. Sözgelimi, İstanbufun Avrupa yakasında satış yet­
kisi olan lisans alan, Anadolu yakasında satış yaparsa ihlal gerçekleşir. Li­
sans alanın, yetkisi olmadığı halde alt lisans vermesi de hak ihlalidir.

iii) Gasp: Gasp, gerçek tasarım hakkı sahibi dışındaki bir kimse tarafından, söz
konusu tasarım içm Türk Patent nezdinde tescil başvurusu yapılması x’eya ta­
sarımın kendi adına tescil edilmesidir. Tescilsiz tasarımlar bakımından ise ta­
sarımın sahıplenılmesı de bir gasptır. Benzer şekilde birden çok kişinin bir
tasarıma müştereken sahip olmalarına rağmen, bunlardan birinin ya da birka­
çının kendi adlarına tasarımı tescil ettirmesi veya tasarımı sahiplenmesi de
gasptır (hswz gasp). Gasp halinde gerçek tasarım sahibi, mevzuatta öngörü­
len sürelere uyarak tasarımdan doğan hak ve talepier yanında dilerse tasarı­
mın kendisine devrini, dilerse tasarımın hükümsüz kılınmasını isteyebilir.

C. Tecavüzün Belirlenmesi
Bir tasarıma tecaxliz edilip edilmediği incelemesi, tasalımın yenilik ve ayırt
edici nitelik incelemesiyle yöntem olarak aynıdır. Bu çerçevede tecavüzün belir­
lenmesinde şu kriterlere başvurulur3':

Fazla bilgi için bkz. Suluk. Tasarım 457 vd.

342 Altıncı Bölüm: Tasarım

i) Genel İzlenim: Teeaxliz eyleminin değerlendirilmesinde, genel görünüm

dikkate alınacaktır. Çünkü koruma, ürünün belirli bir parçası veya bölgesi
için değil, tamamı için söz konusudur. Karşılaştırılan tasarımların genel iz­
lenimleri birbirinden farklıysa tecavüzden söz edilemez.

ii) Tasarımın Uygulandığı Ürün veya Ürün Parçasının, Doğası ve Kullanım

Alanı: Üç boyutlu bir ürün ya da ürün parçasının doğası, onun şeklini (tasa­
rımını) de etkiler. Zira ürünün fonksiyonu, şeklini belirli bir ölçüde etkiler,
hatta bazen belirler. Bu durum ürün tipolojisinin doğal bir sonucudur. Bu
etkinin oranı dikkate alınmalıdır. Zaten bu etki, tasarımcıya başkaca seçe­
nek sunmuyorsa böyle bir tasanm hiç korunmaz. Buna karşılık, ıkı boyutlu
tasarımlarda bu tir bir etkiden söz edilemez. Örneğin, bir bıçağın, kesme
işlevi için ağzı keskin tasarlanmalıdır. Buna karşılık bir hah deseninde tasa­
rımcıyı sınırlayan fonksiyonel bir özellik yoktur.

iii) Bir Tasarımın Kullanıldığı Ürün Grubu: Koruma şartlarını taşıyan bir tasa­
rım, diğer bütün tasarımlara karşı korunur2. Bu bağlamda sonraki tasarımların
aynı ya da farklı ürünlere uygulanmasının bir önemi yoktur. Bununla birlikte
somut olayda üç boyutlu tasarımlar bakımından tasalımın uygulandığı ürün
grubu da dikkate alınabilir. Örneğin, şemsiyeye uygulanan bir tasarını, pazar
torbasına uygulanırsa farklı bir tasarım meydana gelebilir. Bu durumda şemsi­
ye tasarımına karşı bir tecavüzden söz edilemez. Buna karşılık yakın ürün gru­
bu olan vazo ve sürahiye uygulanan tasarımlarda somut olaya bağlı olarak
farklı sonuca ulaşılabilecektir.

iv) Tasarımların Ayıtı veya Benzer Unsurlarının Miktarı ve Bu Kısımların

Tasarımdaki Önemi: Miktar, kalite ve tasarımın benzer yönleri, tecavüz
eylemi belirlenirken elbette dikkate alınır. .Ancak yukarıda belirtildiği üzere
aslolan genel izlenimin ne olduğudur.

V) Tasarım Tarifnamesindeki Açıklamalar: Mahkeme uygulaması bu açık­

lamaların da dikkate alınacağı yönündedir.

D. Tecavüz Davaları
Bkz. Onbirinci Bölüm. II. C.

32
Tescilsiz tasarımların sadece kopyalamaya karşı korunduğu (SMK 59/2) burada da hatırda
tutulmalıdır.
 Yedinci Bölüm
COĞRAFİ İŞARET VE GELENEKSEL ÜRÜN ADI

I. GENEL BİLGİ
Doğal ve beşeri unsurların bir araya gelmesi sonucu gıda: tarım, maden, el
sanatları ve sanayi ürünlerinden SMK’daki şartları karşılayan ve tescil edilenler,
coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı korumasından yararlanır (SMK 33).

Coğrafi işaret; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından
kökeninin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülkeyle özdeşleşmiş ürünü gösteren
işarettir (SMK 34). Coğrafi işaret, ürünün hangi yöre veya bölgeden kaynaklan­
dığını belirtir. Özellikle ilgili coğrafi bölgenin iklim ve toprak yapısından kay­
naklanan ürünler için coğrafi işaret kullanılır. Coğrafi işarete konu ürün, kalite­
sini ve özelliklerim bszen de insan faktöründen alır. Sözgelimi, o coğrafi bölge­
deki üretim becerileri ve gelenekleri ürüne özellik katabilir.

Coğrafi işaretler ikiye ayrılır':

i) Menşe adı,

ii) Mahreç işareti.

Bir ürünün özellikleri, coğrafi smırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge ya da
ülkeden kaynaklanıyorsa coğrafi işaret menşe adı olarak nitelenir. Bu halde ilgili
ürünün, tüm ya da esaslı özellikleri o yere özgü doğa veya beşeri unsurlardan
kaynaklanır. Yine ilgili ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemleri tümüyle ilgili
yer sınırları içinde yapılır. Fransa Şarabı, Anzer Balı ve .Amasya Elması gibi ürü­
nün tüm üretim sürecinin gerçekleştirildiği yerlere menşe adı denir. Fransız Şarabı
sadece Fransa'da üretilebilir. Bordeaux Şarabı, Fransanın Bordeaux yöresinde
üretilir. Havana Tütünü Küba'nın Havana bölgesinde yetiştirilir.

Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, be­
lirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alanla özdeş­
leşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi
alanın şuurları içinde yapılan ürünleri tanunlayan adlar mahreç işaretidir. Bu
işlemlerden en az birinin sicilde gösterilen kalite, ün ve diğer özelliklerde üre-

Gündoğdu 61 vd Arı 48 vd.: İlgaz 1 vd.

344 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

tılmesı gerekir. Bu üretimde, ait oldukları coğrafi bölgeye ait hammadde ve

üretim yöntemlerinin aynen kullanılması ve ürünün kalitesinin aym olması zo­
runludur. Sözgelimi İsparta Halısı, tescilde belirlenen üretim usul ve özellikleri
(ilmik sayısı, iplik türü vs.) kullanılarak İstanbul'da da üretilebilir. Dolayısıyla
usulüne uygun İstanbul'da üretilen halı için de İsparta Halısı mahreç işareti
kullanılabilir. Oysa menşe işaretinin kullanımı bakımından ilgili ürünün mutla­
ka o yörede üretilmesi zorunludur. Demek ki mahreç işaretine oranla menşe
adının, ilgili coğrafi bölgeyle daha sıkı bir ilişkisi vardır.

Özetle, menşe adlarım sadece belirli bir bölge üreticileri kullanabilirken,

mahreç işaretlerini c bölgenin üretcısı olup olmadığına bakılmaksızın ilgili
yörenin usulüyle üretim yapan herkes kullanabilir.

Coğrafi bir yer acı içermese dahi yukarıda belirtilen şartları taşıyan bir ürü­
nü belirtmek için geleneksel olarak kullanılan, günlük dilde yerleşmiş adlar da
menşe adı veya mahreç işareti olabilir (SMK 34 2).

Eğer bir yer adı, ürünün hangi yöreden kaynaklandığım göstermekten ziyade,
o ürünün özel bir stilde üretildiğini belirtmek için kullanılıyorsa böyle bir coğrafi
işarete belge alınamaz. Örneğin, Dijon Hardalı böyledır Sözü edilen hardal yıllar
önce Fransa'mn Dijon kentinde üretilmekteydi. Ancak bugün bu isim, birçok
yerde üretilen mantarların tipini ya da çeşidini belirtmek için kullanıldığından
coğrafi işaret korumasından yararlanamaz. Yani Dijon Hardalı ibaresi artık jene­
rik hale gelmiştir. Yargıtay, Anzer Balı ibaresinin jenenk hale geldiğinin ispatla-
namadığını gerekçe göstererek açılan hükümsüzlük davasını reddetmiştir.

Coğrafi işaretin fonksiyonları şöyle sıralanabilir3: i) Ayırt edicilik fonksi­

yonu, ii) Kaynak gösterme fonksiyonu, Kalite ve garanti fonksiyonu, iv)
Reklam fonksiyonu, v) Geleneksel bilgi ve kültürel değerleri koruma fonksiyo­
nu, v) Yerel kalkınmayı sağlama fonksiyonu.

Coğrafi işaret olarak tescil edilemeyecek adlar şunlardır (SMK 35):

i) Menşe adı veya mahreç işareti şartlarını taşımayan adlar,

ii) Ürünlerin öz adı olmuş adlar,

iii) Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek bitki tür ve çeşitleri,
hayvan ırkları veya benzeri adlar,

2 11. HD. 8.1.2014. E.20'3/10848. K.2014/284 - Bather. C. XXX. S.l. s 203

’ Giindoğdu 68 vd.
Suluk 345

iv) Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı adlar..

v) Türkiye’de baş\ııru yapma şartlarını karşılayan kişiler tarafından başvurusu

yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona
eren veya kullanılmayan adlar..

vi) Tescilli veya başvurusu yapılmış bir coğrafi işaret ile tamamen veya kıs­
men eş sesli olan ve tüketiciyi yanıltabilecek adlar.

Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü
tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan ad­
lar.. şu şartlardan en az birim sağlaması kaydıyla geleneksel ürün adı olarak tescil
edilebilir (SMK 34.3): i) Geleneksel üretim veya işleme yöntemi yahut geleneksel
bileşimden kaynaklanması, ii) Geleneksel hammadde veya malzemeden üretilmesi.

Önemle belirtelim kı SMK, geleneksel ürün adlarını bir sınai mülkiyet hak­
kı olarak kabul etmemektedir (m. 2 1, ı ve i; SMK 180).

Geleneksel ürün adı olarak tescil edilemeyecek adlar şunlardır (SMK 35):

i) Geleneksel ürün adına ilişkin şartları taşımayan adlar,

ii) Ürünün genel özelliğini ifade eden adlar,

iii) Ürünün niteliği konusunda halkı yanıltabilecek adlar,

iv) Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı adlar,

v) Türkiye'de başvuru yapma şartlarım karşılayan kişiler tarafından başvurusu

yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona
eren veya kullanılmayan adlar.

Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı koruması birer kolektif koruma mode­
lidir. Bu nedenle anfan haklar; marka, patent ve tasarım gibi sınaî mülkiyet
haklarının aksine kişiye özel bir tekel hakkı vermez. Bu nedenle ilgili bölgede
bulunan ya da ilgili bölgedeki usulle üretim yapan herkes söz konusu işareti
kullanabilir. Buna karşılık ilgili bölgede ya da ilgili usulde üretim yapmayanlar
bu işaretlen kullanamaz.

Coğrafi işaretin tescilinden sonra SMK 44’te belirtken biçimlerde veya tesci­
le konu coğrafi işaretle ilgili mal veya hizmetler için kullanılmak üzere yapılan
marka baş\-urusu reddedilir, tescil edilmişse dava yoluyla hükümsüz kılınabilir.
Coğrafi işaretle aynı veya benzer bir marka, coğrafi işaretin korunmasından önce
346 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

iyi niyetle tescil edilmiş veya bu markanın kullanım hakkı iyi niyetle kazamlmış-
sa, coğrafi işaretin hak sahibine verdiği yetkiler, maıka başvurusunun tesciline ve
iyiniyetli kullanımına zarar vermez. Tescilli bir markanın sahip olduğu itibar, ün
ve kullanım süresi de göz önünde bulundurularak bu markayla aym veya benzer
olması sebebiyle markanın varlığına zarar verici veya gerçek kaynağı konusunda
yanıltıcı nitelikteki adların, coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı olarak tescili­
ne, önceki talihli hak sahibinin itirazı üzerine izin verilmez (SMK 48).

Bugüne kadar Türk Patent, üç yüz elli altı adet coğrafi işaret tescili yapmıştır.
Bunlar arasında Hereke Halısı, Türk Rakısı, Eskişehir Lüle Taşı, Antep Fıstığı,
Giresun Tombul Fındığı, İzmit Pişmaniyesi, Kayseri Sucuğu, Adana Kebabı ve
Salihli Kirazı bulunmaktadır. Son zamanlarda coğrafi işaret başvuruları artmıştır.
Nitekim halen dört yüz ıkı adet coğrafi işaret başvuru aşamasındadır. Bunlar arasın­
da Anzer Balı, Türk Kahvesi, Laz Böreği ve Van Otlu Peyniri de yer almaktadır.

II. TESCİL

A. Başvuru
Aşağıda belirtilenler coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı için tescil başvu­
rusu yapabilir (SMK 36 1):

i) Üretici grupları,

ii) Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuru­
luşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,

iii) Ürünle ilgili kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarım
korumaya yetkili dernek, vakıf ve kooperatifler,

iv) Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici.

Üretici: tarım ürünlerim, gıda maddelerim, madenleri, el sanatları ve sanayi

ürünlerim üreten veya işleyen yahut tedarik zincirinde yer alarak ürünün tescile
konu özelliklerim etkileyen bir işlem yapan kişidir. Üretici grupları ise kanuni
oluşumuna veya bileşimine bakılmaksızın aym ürünün üreticilerinden oluşan
birliği ifade eder (SMK 36 2).

Türk Patent, coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı başvurularım SMK 33 -
37 ve 39:a göre inceler. Başvuru yapanın kimliğine ilişkin bilgilerin başvuru
formunda bulunmaması halinde başvuru yapılmamış sayılır. Başvuru yapanın
kimliğine ilişkin bilgiler hariç olmak üzere başvuruda SMK 37’deki şartların
Suluk 347

yeııne getirilmediğinin tespit edilmesi halinde Türk Patent., bu eksikliklerin

giderilmesini ister. Eksik bilgi ve belgelerin süresi içır.de gönderilmemesi veya
gönderilen bilgi ve belgelerin şartları karşılamaması halinde baş\-uru reddedilir
(SMK 38). Eksiklen giderilen başvurunun işlemleri devam ettirilir.

Türk Patent teknik bilgilerin değerlendirilmesi amacıyla ilgili kurum ve

kuruluşlardan görüş talep edebilir. Görüş için ilgili kurum ve kuruluşlar tarafın­
dan ücret talep edilmesi halinde söz konusu ücret Türk Patent tarafından ödenir
(SMK 38.4).

Yabancı ülke kaynaklı coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı baş\-urusu,
Türkiye’de korunan coğrafi işaret veya geleneksel ürün adıyla aynı ise incele­
me, bölgesel ve geleneksel kullanım ile benzer adların tüketici tarafından birbi­
riyle karıştırılması riski göz önüne alınarak yapılır. Bu gibi coğrafi işaretlerin ve
geleneksel ürün adlarının kullanımına, sadece üretildiği kaynak ülkenin açık ve
görülebilir şekilde etikette belirtilmesi halinde izin verilir (SMK 39 2).

Koruma ülkesel clduğu için Türk Patent’e yaptırılan tesciller sadece Türki­
ye’de geçerlidir. Başta .AB olmak üzere başkaca kuruluşlar nezdınde de tesciller
yaptırılmalıdır. .AB’de bölgesel olarak (yirmi sekiz ülkeyi kapsayacak şekilde)
coğrafi işaret tescili yapılmaktadır. AB’de coğrafi işaret koruması elde etmek
isteyenler öncelikle kendi ülkelerindeki ofislerde (ülkemizde Türk Patent’e)
başvuruda bulunur. Bu başxuru Türk Patent tarafından uygun bulunursa o za­
man .AB Komisyonuna iletilir. .AB Komisyonu iletilen başvuruları on iki ay
içinde inceler. İlanına karar verilenler .AB Resini Gazetesinde (.ABRG) yayım­
lanır. İlana çıkan başvurulara altı ay içinde itiraz edilebilir.

Halen .AB nezdinde Aydın İnciri, Antep Baklavası ve Malatya Kayısısı tescil­
lidir. Afyon Pastırması, Afyon Sucuğu ve Kayseri Pastırması’nın da aralarında
bulunduğu on dört adet coğrafi işaret henüz başvuru aşamasındadır. Özellikle Yu­
nanistan ve Bulgaristan gibi ülkeler Türkiye’ye ait bazı ürânlerı kendi adlarına tescil
ettirmeye başladığı için bu konuda gerekli adımların atılması önem taşımaktadır.
.AB nezdinde Yunanistan adına yüz altı adet tescil gerçekleştirilmiştir.

Son olarak belirtelim kı markada Madrid Sistemi, patentte PCT Sistemi ve

tasarımda Lahey Sistemine benzer şekilde coğrafi işaretlerde de Lizbon Tescil

4 http://ec europa.eu/agriculture/quality/door/list html:jsessionid=pL0hLqql_XhNmFQyFI1b24mY3

t9dJQPflg3xbL2YphGT4k6zdWn34!-37D879141?&sort countn/=asc&recordSelection=all (son
erişim: 20.7.2018).
34S Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

Sistemi vardır. Ancak Türkiye Lizbon Anlaşmasına taraf olmadığı için anılan
sistemden Türk vatandaşları faydalanamamaktadır.

B. İtiraz

Tescil talebinim SMK 33-37 ve 39:a uygun olmadığı iddiasıyla üçüncü ki­
şiler veya hak sahipliği gerekçesiyle de SMK 48 kapsamında önceki tarihli her­
hangi bir hak sahibi tarafından, başvurunun bültende yayımlandığı tarihten iti­
baren üç ay içinde gerekçeli ve yazılı olarak itirazda bulunulabilir. İtiraza ilişkin
ücretim itiraz süresi içinde ödenmesi ve ödendiğine ilişkin bilginin aym süre
içinde Türk Patente sunulması zorunludur. Aksı takdirde itiraz yapılmamış
sayılır. Kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan itirazlardan ücret alınmaz (SMK
40). Başvuru yapana kiraz yapıldığına ilişkin bilgi verilerek görüşü istenir.

Başvurunun redd: üzerine başvuru yapan, ret kararının bildirim tarihinden

itibaren iki ay içinde gerekçeli ve yazılı olarak Türk Patente itiraz edebilir
(SMK 40).

Gerek başvuru yapan gerekse üçüncü kişilerce yapılan itirazlar Kurul tara­
fından incelenir. Kurul, itirazda ileri sürülen hususlann değerlendirilmesi için
ilgili kurum veya kuruluşlardan görüş talep edebilir. Görüş için ilgili kurum ve
kuruluşlar tarafından ücret talep edilmesi halinde söz konusu ücret itiraz eden
tarafından ödenir (SMK 40).

Türk Patent, gerekli görürse tarafları uzlaşmaya teşvik edebilir. Uzlaşmayla

ilgili hususlarda 6325 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.

İtirazın incelenmesi sonucunda başvurunun biçim veya kapsamında deği­

şiklik yapılması halinde başvurunun son halı, değişikliğe uğrayan kısım belir­
tilmek suretiyle bültende yayımlanır. Bu yayına itiraz edilemez. Başvurunun
reddine ilişkin karar bültende yayımlanır (SMK 40).

C. Tescilin Yapılması, Değişiklik Talepleri ve Vazgeçme

Bültende yayımlandığı tarihten itibaren üç ay içinde hakkında herhangi bir

itiraz yapılmamış, yapılan itirazlar nihai olarak reddedilmiş veya itirazların de­
ğerlendirilmesi sonucunda değişikliğe uğramış başvuru, bildirim tarihinden
itibaren iki ay içinde tescil ücretinin ödenmesi ve ödendiğine ilişkin bilginin
aynı süre içinde Kuruma sunulması şartıyla tescil ecilir, sicile kaydedilir ve
Bültende yayımlanır (SMK 41 1).
Suluk 349

Sicil alenidir. Talep edilmesi halinde talep edene sicil örneği verilir (SMK
41/2).

Tescil edilen coğrafi işaretin veya geleneksel ürün adının tescile konu özel­
liklerinde değişiklik olması halinde değişiklik talebi, ücretinin ödenmesi şartıyla
menfaati bulunanlar tarafından ileri sürülebilir. Değişiklik talebi, başvuruya
ilişkin SMK 38 kapsamında incelenir ve uygun bulunan değişiklikler Bültende
yayımlanır. Değişikliğe, yayın tarihinden itibaren üç ay içinde gerekçeli ve yazı­
lı olarak itiraz edilebilir. Bu itirazlar, SMK 40’a göre incelenir. İtiraz olmaması
veya inceleme sonucunda itirazın reddedilmesi halinde değişiklikler bültende
yayımlanır ve yayın tarihi itibarıyla kesinleşir. Değişiklikler, ilgililer tarafından
yayım tarihinden itibaren en geç bir yıl içinde uygulanır (SMK 42).

Coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı baş\urusu yapanların veya tescil et­
tirenlerin, SMK 36-49’da belirtilen şartları sağlamadığına mahkeme tarafından
karar verilmesi veya bu durumun Türk Patent tarafından re’sen tespiti ya da
başvuru yapan veya tescil ettirenler tarafından değişiklik beyanının Türk Pa­
tent’e yazılı olarak bildirilmesi halinde bu karar, tespit ya da beyan bültende
yayımlanır. Bu yayın tarihinden itibaren üç ay içinde SMK 36’daki şartları taşı­
yan ilgililer, başvuru veya tescil kayıtlarında değişiklik talebinde bulunabilir.
Talep olmaması veya yapılan talebin uygun bulunmaması halinde coğrafi işaret
veya geleneksel ürün adı hakkı sona erer ve bu durum bültende yayımlanır.
Birden çok talep olması halinde Türk Patent, yönetmelikle belirlenen usule uy­
gun olarak en uygun talebi kabul eder (SMK 43 1).

Başvuru yapan veya tescil ettirenlerin, SMK 36-49'da belirtilen şartları

sağladığının anlaşılması halinde kayıtlardaki değişiklik talebi, belgelerin su­
nulması ve ücretinin ödenmesi şallıyla Türk Patent nezdinde ileri sürülür. Tale­
bin kabul edilmesi halinde değişiklik bültende yayımlanır (SMK 43 2).

Coğrafi işaret veya geleneksel ürün adını tescil ettiren, tescilin sağladığı hak­
lardan ve kullanımın denetimiyle ilgili sorumluluklardan vazgeçebilir. Vazgeçme
talebi bültende yayımlanır. Bültendeki yayını takıp eden üç aylık süre içinde
SMK 36’da belirtilen şartları taşıyanlar tarafından tescil ettiren kişiye ilişkin deği­
şiklik talebinde bulunulması halinde, bu talep SMK 43 çerçevesinde incelenir.
Süresi içinde tescil ettiren kişiye ilişkin değişiklik talebinde bulunulmaması ha­
linde, coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı, üç aylık sürenin sonunda Türk Pa­
tent tarafından sicilden terkin edilir ve terkine ilişkin bilgi bültende yayımlanır.
"Vazgeçme, sicile kayıt tarihi itibarıyla hüküm doğurur (SMK 52).
350 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

Şekil 39: Coğrafi İşaret ve Ge eneksel Ürün Adı Tescil Prosedürü

III. KORUMANIN KAPSAMI

Haksız kullanımlar hem tüketiciyi yanıltır hem de ilgili yöredeki üreticile­
rin haklarına zarar -verir. Bu nedenle coğrafi işaret korumasının iki temel amacı
vardır: i) Coğrafi işarete konu ürünün kalitesinin korunması ve bilinen özellikle-
Suluk 351

rıyle üretimin sağlanması, ii) İlgili yörede üretim yapanların, tescilin sağladığı
korumadan yararlanması.

Coğrafi işaret koruması, SMK çerçevesinde tescil yoluyla elde edilir (SMK
44/1).

Coğrafi işaretler, tek başına marka yerme kullanılamaz. Çünkü bu koruma ko­
lektif bir konana modelidir. .Ancak coğrafi işareti kullanma yetkisi bulunan kişi,
kendi markasıyla birlikte aynı ürün üzerinde ilgili coğrafi işareti de kullanabilir.

Coğrafi işaretler tescil ettirene ınhisari hak sağlamaz; sadece önleme yetkisi
verir. Yani bu hak izin verme yetkisini içermez. Zira bu hak da kolektif nitelik­
teki. Coğrafi işareti tescil ettiren ile tescil edilmiş coğrafi işaretin kullanım
hakkına sahip kişiler, üçüncü kişilerin şu fiillerinin önlenmesini talep etme hak­
kına sahiptir (SMK 44 2):

z) Coğrafi işaret tescilinde belirtilen ürün özelliklerim taşımadığı halde coğra­

fi işaretin veya or.a ait amblemin ticari amaçlı olarak doğrudan veya dolaylı
kullanımı,

n) Tescilli coğrafi işaretin, tescil kapsamındaki özelliklerini taşımayan ya da

çağrışım yapacak şekilde benzeri olan ürün üzerindeki yanıltıcı kullanımı
veya taklidi,

iii) Tescilli coğrafi işareti üzerinde taşıyan ürünün iç veya dış ambalajında,
tanıtım ve reklamında veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede, ürünün
tescil edilmiş doğal veya esas nitelik ve özellikleri ile menşeine ilişkin ola­
rak yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi,

iv) Tescilli coğrafi işarete ait amblemin tüketiciyi yanıltıcı biçimde kullanımı.

Coğrafi işaret tescilinin sağladığı haklar, üçüncü kişilere karşı tescilin bül­
tende yayımlandığı tarih itibarıyla hüküm ifade eder. .Ancak başvuru yapan, baş­
vurunun bültende yayımlanmasından sonra gerçekleşen ve coğrafi işaret tescilinin
yayımlanmış olması halinde yasaklanabilecek fiiller nedeniyle tazminat davası
açmaya yetkilidir (SMK 44 3). Teeaxliz eden, başvurudan ve kapsamında haber­
dar edilmişse başvurunun yayımlanmış olmasına bakılmaz (SMK 53 4). Mahke­
me, öne sürülen iddiaların geçerliliğine ilişkin olarak, tescilin bültende yayım­
lanmasından önce karar veremez (SMK 44 3).

Ürünün öz adı, o ürünün ilk üretildiği veya pazarlandığı bölge veya yöreyle il­
gili olsa bile bir ürünün genel adı haline gelmiş adıdır. 3ır adın, ürünün öz adına
352 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

dönüşüp dönüşmediğimi tespitinde, söz konusu ürünün tüketim alanında halkın bu

adı kullanımı ve ilgili diğer kanuni düzenlemeler göz önünde bulundurulur (SMK
44 6). Tescil edilen coğrafi işaretlerin, ürünün öz adına dönüşmüş olduğu kabul
edilmez (SMK 44 4). Coğrafi işaret korumasına konu adın bir kısmı, ürünün öz
adından oluşsa bile tescil ile sağlanan koruma bu öz adları kapsamaz (SMK 44 5).

Coğrafi işaretlerde olduğu gibi bir ürüne ilişkin geleneksel ürün adı koru­
ması, SMK çerçevesinde tescil yoluyla elde edilir (SMK 45 1). Bir farkla ki
geleneksel ürün adlar, bakımından amblem kullanma zorunluluğu yoktur. An­
cak amblemi olmayan geleneksel ürün adları SMK korumasından yararlanamaz.

Tescil edilen geleneksel ürün adı, tescil ettirene inhisarı hak sağlamaz; sa­
dece cwZewe verfe verir. Yanı bu hak izin verme yetkisini içermez. Zira bu hak
da kolektif niteliktedir. Geleneksel ürün adını tescil ettiren i'ie tescil edilmiş ge­
leneksel ürün adını kullanım hakkına sahip kişiler, üçüncü kişilerin şu fullerinin
önlenmesini talep etme hakkına sahiptir (SMK 45 2):

i) Geleneksel ürün adı tescilinde belirtilen ürün özelliklerini taşımadığı halde

söz konusu ürünlerle ilgili olarak ticari amaçlı kullanımı,

»7 Tescilli ürün adına ait amblemin tüketiciyi yanıltıcı şekilde kullanımı,

iii) Geleneksel ürün adı tescilinde belirtilen ürün özelliklerini ve tescilli ürüne
ait amblemi taşımadığı halde, ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve
reklamında veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede ürünün tescilde
belirtilen özellikleri taşıdığına ilişkin yanıltıcı heıhangi bir açıklama veya
belirtiye yer verilmesi.

SMK kapsamında geleneksel ürün adlarına sağlanan koruma, başta coğrafi

işaretler ve markalar olmak üzere diğer sınai mülkiye: hakları kapsamında ka­
zanılmış haklara halel getirmez (SMK 45.5).

Gerçek kışı adıma veya tüzel kışı unvanının, ticaret sırasında halkı yanıltıcı
mahiyette olmayan iyi niyetli kullanımları, coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı
ilılali sayılmaz (SMK 47).

IV. MARKALARLA İLİŞKİ

Gerek markalar gerekse coğrafi işaret ve geleneksel ürün adları, ayırt edici
ad ve işaretlerdendir. Uygulamada bu işaretlerin karıştırılma tehlikesi vardır. Bu
nedenle yasa koyucu konuya ilişkin bazı ilkeler benimsemiştir (SMK 48).
Suluk 353

Coğrafi işaretin tescilinden sonra SMK 44’te belirlilen biçimlerde veya tes­
cile konu coğrafi işaretle ilgili mal veya hizmetler için kullanılmak üzere yapı­
lan marka başvurusu reddedilir, tescil edilmişse dava yoluyla hükümsüz kılına-
bilir(SMK4S 1).

Coğrafi işaretle aynı veya benzer bir marka, coğrafi işaretin korunmasından
önce iyi niyetle tescil edilmiş veya bu markanın kullanım hakkı iyi niyetle ka­
zanılmışsa, coğrafi işaretin hak sahibine verdiği yetkiler, marka başvurusunun
tesciline ve iyinıyetlı kullanımına zarar vermez (SMK -S 2).

Tescilli bir markanın sahip olduğu itibar., ün ve kullanım süresi de göz

önünde bulundurularak bu markayla aym veya benzer olması sebebiyle marka­
nın var lığına zarar verici veya gerçek kaynağı konusunda yanıltıcı nitelikteki
adlarım coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı olarak tesciline, önceki tarihli
hak sahibinin itirazı üzerine izin verilmez (SMK 4S 3).

V. KULLANIM VE DENETİM
Tescilli coğrafi işaretler ve geleneksel ürün adları, sicilde belirtilen şartlara
uygun olan ürünlerin üretimi veya pazarlamasında faaliyet gösterenler tarafın­
dan kullanılır. Kullanımı gerçekleştıreııler, tescil ettirene, coğrafi işaret ve gele­
neksel ürün adına yönelik üretim ve pazarlama faaliyeti gösterdiklerine dair
bildirimde bulunur (SMK 46 1). 10.01.2017 tarihinden önce tescil edilen coğra­
fi işaretlerle ilgili ürünler için üreticiler bu bildirimi, altı ay içinde; yani
10.07.2017 tarihine kadar yapmalıdır. Daha sonra tescil edilenlerin bildirimi ise
tescilin bültende yayımından itibaren altı ay içinde yapılır. Tescilli coğrafi işare­
te konu ürünün üretimi ve pazarlama faaliyetine tescilden sonra başlayacak
olanlar tarafından bu bildirim, üretim ve pazarlama faaliyetine başlama tarihin­
den itibaren altı ay içinde yapılacaktır (SMKY 44 1).

Tescile konu hakkın kullanım yetkisine sahip kişiler, söz konusu coğrafi
işaret veya geleneksel ürün adım, amblem ile birlikte ürün veya ambalajı üze­
rinde kullanır. Coğrafi işaretler bakımından amblem kullanılması zorunludur.
Geleneksel ürün adında bu zorunluluk yoktur. Ancak amblemsiz kullanılan ge­
leneksel ürün adlarına, SMK hükümleri uygulanmaz (SMK 46 2).

Ürünün niteliği gereği, amblemle birlikte coğrafi işaretin veya geleneksel

ürün adımn, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde kullanılamadığı durumlarda,
amblemle tescilli işaret veya ad, kullanım hakkına salıip kişiler tarafından işlet­
mede kolayca görülecek şekilde bulundurulur (SMK 46 3).
354 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

Kullanımın denetimi; tescilli coğrafi işaretleri ve geleneksel ürün adlarını

taşıyan ürünlerin üretimi, piyasaya arzı veya dağıtımı aşamalarında veya ürün
piyasada iken kullanımının tescilde belirtilen özelliklere uygunluğunun deneti­
mine ilişkin her türlü faaliyeti kapsar (SMK 49 1). Denetini başvuruda belirti­
len ve Türk Patent tarafından yeterliliği onaylanan denetim mercii tarafından
yerine getirilir. Sicilde gösterilen denetim merciinde değişiklik.. Türk Patentin
onayıyla yapılabilir (SMK 49 2).

Denetim raporları, tescilin bültende yayımlandığı tarihten itibaren iki yılda

bir Türk Patente sunulur. Türk Patent, şikâyet üzerine denetim raporlarının
süresinden önce sunulmasını talep edebilir (SMK 49 3). Daha önce denetim
raporları on yılda bir sunulmaktaydı (CoğİşKHKY 14).

Denetim raporlarının incelenmesi sonucunda eksiklik varsa tescil ettirene

bildirilerek altı ay içinde eksikliğin giderilmesi istenir Eksikliğin süresi içinde
giderilmemesi veya denetim faaliyetinin usulüne uygun yerine getirilmediğinin
tespiti halinde başvuru yapan veya tescil ettirenlerde değişikliğe ilişkin SMK 43
hükmü uygulanır (SMK 49 4).

Tescil ettiren, denetime ilişkin masrafları denetlenenlerden talep edebilir

(SMK 49/5).

SMK’daki denetim, başvuru yapan tarafından oluşturulan denetim mercii­

nin yaptığı denetimleri kapsar. 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu ile diğer kanunlarda yer alan coğrafi işaretlerin ve gele­
neksel ürün adlarının denetimine ilişkin hükümler saklıdır (SMK 49 7).

VI. HÜKÜMSÜZLÜK
Menfaati olanlar, coğrafi işaretin veya geleneksel ürün adının hükümsüzlüğünü
mahkemeden isteyebilir. Mahkeme şu hallerde hükümsüzlük kararı verir (SMK 50):

i) Tescilin, SMK 33, 34, 35, 37 veya 39:da belirtilen şartlardan herhangi biri­
ne uygun olmaması,

ii) Tescilin, SMK 36 uyarınca başvuru hakkına sahip olanlar tarafından yapıl­
mamış olması,

iii) Denetim işlemlerinin, SMK 49'da belirtilen biçimde yerine getirilmemesi.

Hükümsüzlük davası, sicilde tescil ettirene karşı açılır. Bu davalarda Türk

Patent taraf gösterilmez.
Suluk 355

Hükümsüzlük üzerine., tescil edilen coğrafi işarete ve geleneksel ürün adına

SMK ile sağlanan korama hiç doğmamış sayılır. Coğrafi işaretin veya geleneksel
ürün adının kullanım hakkı sahiplerinin kötü niyetli hareket etmesinden zarar görenle­
rin tazminat talepleri saklı kalmak üzere, coğrafi işaretin x’eya geleneksel ürün adının
hükümsüzlüğü kararının geriye dönük etkisi şu durumları etkilemez (SMK 51):

i) Karardan önce tescilin sağladığı haklara tecavüz sebebiyle verilen kesin­

leşmiş ve uygularmış kararlar..

ii) Karardan önce akdedilmiş ve uygulanmış sözleşmeler’. Şu kadar kı bu söz­

leşmeler uyarınca ödenmiş bedelin, hakkaniyet gereği kısmen ya da tama­
men iadesi istenebilir.
Kesinleşmiş mahkeme kararı mahkemece re’sen Türk Patente bildirilir.
Hükümsüz kılınan coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı, sicilden terkin edilir
ve terkine ilişkin bilgi bültende yayımlanır (SMK 51 4).

Hükümsüzlük davalarına ilişkin mahkeme ilamı kesinleşmedikçe icra edi­

lemez. Bu hüküm ilanım fer’ileri hakkında da uygulanır (SMK 162).

VII. TECAVÜZ
Tescilli coğrafi işaretin, aşağıda belirtilen biçimdeki kullanımları coğrafi
işaret hakkına teeaxliz sayılır (SMK 53.1):

i) Coğrafi işaret tesciline konu ürünün özelliklerim taşımadığı halde, coğrafi

işaretin ününden yarar sağlayacak şekilde ya da tescil kapsamındaki ürünler
veya bunlarla ilişkilendirilebilecek nitelikteki ürünlerde coğrafi işaretin x’e­
ya ona ait amblemin ticari amaçlı doğrudan veya dolaylı kullanımı,

ii) Ürünün gerçek menşeini veya coğrafi işaretin tercümesini veya stilinde,
tarzında, tipinde, türünde, yöntemiyle, orada üretildiği biçimde gibi açıkla­
maları içerse bile coğrafi işaretin kötüye kullanımı, taklidi veya coğrafi işa­
reti çağrıştıran şekilde kullanımı,

iii) Coğrafi işareti taşıyan ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtımında ya da

ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede, ürünün tescil kapsamındaki nitelik­
leri ile menşeine ilişkin yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama ya da
işarete yer verilmesi,

Bu haklar kolektif nitelikte olduğu için devir ve lisans gibi sözleşmelere konu olamayacağı için
bu hüküm uygulanabilir nitelikte değildir. Bu yönde Gündoğdu 197.
355 Yedinci Bolüm: Coğrafi İşaret ve Gelenekel Ürün Adı

iv) Coğrafi işarete ait amblemin tüketiciyi yanıltıcı biçimde kullanımı.

Coğrafi işareti kullanma hakkına sahip olanlar, coğrafi işaretten doğan hak­
lara tecaxliz sayılan fiilleri noter vasıtasıyla tescil ettiıene bildirerek dax’a açıl­
masını talep edebilir. Tescil ettirenin talebi kabul etmemesi x’eya bildirim tari­
hinden itibaren üç ay içinde dax’a açmaması halınde: kullanma hakkına sahip
olanlar, yapılan bildirimi de ekleyerek dax’a açabilir. Açılan dax’a tescil ettirene
ihbar olunur. .Ancak ciddi bir zarar tehlikesi karşısında, kullanma hakkına sahip
olanlar, süreyle bağlı kalmaksızın ihtiyatı tedbire karar verilmesini mahkeme­
den talep edebilir. İhtiyati tedbire karar x’erilmesi durumunda dax’a açılabilmesi
için belirtilen sürenin dolması beklenmez (SMK 53.2).

Coğrafi işaretin tescilli olduğuna ilişkin kaydın ürün, ambalaj veya fatura
üzerine konulmamış olması, eylemi tecaxliz olmaktan çıkarmaz. Ancak tescille
ilgili kayıt ve işaretler kusurun değerlendirilmesinde dikkate alınır (SMK 53 3).

Coğrafi işaret başx-urusu yayımlandığı takdirde başxnruyu yapan, dava aç­

ma hakkına sahiptir. Tecaxliz eden, başx-urudan ve kapsamından haberdar edil­
mişse başvurunun yayımlanmamış olmasına bakılmaz. Tecaxliz edenin kötü
niyetli olduğuna mahkeme tarafından hükmolunursa başvurunun yayımından
önce de tecaxlizün varlığı kabul edilir (SMK 53 4). Şu kadar kı mahkeme, öne
sürülen iddiaların geçerliliğine ilişkin olarak, tescilin bültende yayımlanmasın­
dan önce karar veremez (SMK 44 3).

Tescilli geleneksel ürün adının aşağıda belirtilen biçimdeki kullanımları,

geleneksel ürün adı hakkına tecaxliz sayılır (SMK 54 1):

i) Geleneksel ürün adı tescilinde belirtilen ürün özelliklerini taşımadığı halde,

amblemin tescilli ürün adı ile birlikte kullanılması suretiyle, ürünün ünün­
den herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımı veya tescil kapsamın­
daki ürünleri andıran ürünlerde tescilli ada ait amblemin ticari amaçlı kul­
lanımı.

ii) Amblemin tüketiciyi yanıltıcı biçimde kullanımı,

iii) Geleneksel ürün adı tescilinde belirtilen ürün özelliklerini ve ona ait amb­
lemi taşımadığı halde, ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve rekla­
mında x’eya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede ürünün tescilde belirti­
len özellikleri taşıdığına ilişkin yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirti­
ye yer verilmesi.
Suluk 357

Geleneksel ürün adı hakkına tecaxliz edildiğinin bu adı kullanım hakkına

sahip olanlarca tespit edilmesi halinde, tecaxliz bu kişilerce noter vasıtasıyla
tescil ettirene bildirilerek dax’a açması talep edilebilir. Tescil ettirenin talebi
kabul etmemesi veya bildirimi aldığı tarihten itibaren üç ay içinde gerekli dava­
yı açmaması halinde, kullanma hakkına sahip olanlar, yapılan bildirimi de ekle­
yerek dax’a açabilir. Açılan dax’a tescil ettirene ihbar olunur. .Ancak ciddi bir
zarar tehlikesi karşısında, kullanma hakkına sahip olanlar, süreye bağlı kalmak­
sızın ihtiyatı tedbire karar verilmesini mahkemeden talep edebilir. İhtiyati tedbi­
re karar verilmesi halinde, dava açılabilmesi için belirtilen sürenin dolması bek­
lenmez (SMK 54.2).

Geleneksel ürün adı başxıırusu yayımlandığı takdirde, başx-uruyu yapan, te­

caxliz davası açma hakkına sahiptir. Tecaxliz eden, başxıırudan veya kapsamın­
dan haberdar edilmişse başxıırunun yayımlanmamış olmasına bakılmaz. Teca­
xliz edenin kötü niyetli olduğuna mahkeme tarafından hükmolunursa başxııru-
nun yayımından önce de tecaxliziin x arlığı kabul edilir (SMK 54 3).
 Sekizinci Bölüm
YENİ BİTKİ ÇEŞİDİ VE YENİ HAYVAN IRKI

I. KAVRAM

Dünya nüfusunun her geçen gün artışına bağlı olarak besin ihtiyacı da o oranda
artış göstermektedir. İnsanoğlu, bu ihtiyacını, bir yandan zirai ilaçlarla -çerimi artıra­
rak diğer yandan ıslah faaliyeti sonucunda yem bitki çeşidi geliştirerek gidermeye
çalışmaktadır. Tüm bu çalışmalar fikri mülkiyet hukuku bağlamında ödüllendiril­
mektedir. İlaçlar patentlenirken geliştirilen yem bitki çeşitleri de kendine özgü (sı«-
generis) bir koruma modeliyle koruma altına alınmıştır. Bitkilerle ilgili bu tespitle­
rimiz hayvanlar için de geçerlidir. Nitekim hayvanların verimlerinin artırılması için
yapılacak ıslalı çalışmaları da yasa kowcu tarafından ödüllendirilmiştir.

Sınai haklardan olan yem bitki çeşitlen üzerindeki ıslahçı haklarına ilişkin
düzenlemeler patent, marka ve tasarım mevzuatıyla benzerlik gösterir. Bir tarım
ülkesi kabul edilen ülkemizde konuya ilişkin düzenleme ancak 2004 yılında
yapılabilmiştir. Özel bir Kanunla (5042 sayılı) düzenlendiği için bu konu,
SMK’nın dışında tutulmuştur.

Bitki, bitkiler âlemi içerisindeki canlıların genel adıdır1. Bitkiler alemi; bö­
lüm, sımf, takım, familya, cins, tür ve çeşit şeklinde alt kategorilere ayrılmıştır.
Zincirin son halkası ise çeşittir (BÇK 2 1-e; UPOV 1 6/.

Bitkiye, türünde bulunmayan özellikleri kazandırmak için yapılan iyileş­

tirmeye ıslah, iyileştirmeyi yapan kişiye de ıslahçı denir. Islahçıya, ıslah ettiği
bitki çeşidi üzerinde belirli bir süre tekel hakkı verilir. Islahçı hakkı, bitki çeşi­
dim ıslah eden kişiye hukuk düzenlerinin tanıdığı sınai haktır2.

Yem hayvan ırkı yönünden ise Hayvan Islahı Kanunu (HIK) kabul edilmiş­
tir'. HIK, evcil ve yabanı hayvanların gen kaynaklarının korunması, hayvansal
üretimin ekonomik olması ve rekabet gücünün artırılması gibi amaçlarla benim­
senmiştir (m. 1).

Odman Boztosun. Islançı Hakkı 25.

* Tüysiız. Islahçı Hakkı 51.
’ Tüysüz. Islahçı Hakkı 53.
4 RG. 10.03.20D1. S. 24338.
360 Sekizinci Bolüm: Yeni Bitki Çeşidi ve Yeni Hayvan Irkı

Bu bölümde esas itibarıyla yeni bitki çeşitleri incelenecek bölümün son

başlığında (VIII) yeni hayvan ırkı ele alınacaktır.

II. KORUMA ŞARTLARI

5042 sayılı Kanuna göre; [) venz, ii) farklı, iii) yeknesak ve iv) durulmuş ol­
duğu tespit edilen bitki çeşitlen korunur (BÇK 3).

Bir bitki çeşidinin çoğaltım veya hasat edilmiş materyali; ıslahçı hakkı için
başvurunun yapıldığı tarihten geriye doğru vıırt içinde bir yıl., yurt dışında dört
yıl: ağaç ve asmalarda altı yıl öncesine kadar kullanım amacıyla hak salıibı veya
onun rızasıyla satılmamış veya kamuya sunulmamış sa bu çeşit yenz kabul edilir
(BÇK 5 1). Yasada (BÇK 5 2) belirtilen haller yeniliği etkilemez.

Patent ve tasarım gibi diğer sınai haklar ile karşılaştırıldığında ıslahçı hak­
ları yönünden yemlik farklı şekilde kaleme alınmıştır. Patent ve tasarımlarda
yenilik, daha önce kamuya sunulan, dünyanın herhangi bir yerinde erişilebilir
bilgilerin tamamıdır. Buna karşılık ıslahçı hakları yönünden yenilik, henüz tica­
rileştirilmemiş olmayı ifade eder’.

Başvuru (veya varsa rüçhan) tarihinde herkesçe bilinen çeşitlerden açıkça

ayırt edilebilen çeşit, jhrA/z sayılır. Bir çeşide herhangi bir ülkede başvuru sonu­
cunda ıslalıçı hakkı verilmesi veya çeşidin katalogda yer alması halinde, çeşidin
başvuru talihinden itibaren herkesçe bilindiği kabul edilir. Herkesçe bilinme
olgusu, çeşidin kullanılmaya başlanması veya mesleki bir kuruluşun çeşitler
kataloğunda yer alması ya da bir referans koleksiyonuna dahil edilmesi gibi
durumlara bakılarak da belirlenebilir (BÇK 6).

Kullanılan çoğaltım yöntemine bağlı olan muhtemel değişiklikler dışında, il­

gili özellikler yönünden birömeklik gösteren çeşit, yeknesak kabul edilir (BÇK 7).

Birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında veya belirli bir çoğaltım dönemleri sonun­
da ilgili özellikleri değışmeksızın avtıı kalan çeşit durulmuş kabul edilir (BÇK S).

III. HAK SAHİPLİĞİ

Islahçı hakkı, kuıal olarak ıslahçıya ve onun hukuki haleflerine aittir. Bir­
den çok kişinin ıslalıçı olması halinde hak, kural olarak bu kişilerin tamamına
ait olup, bu kimseler çeşit üzerinde müştereken maliktir. Müşterek mülkiyetle

Cornish 787 Tritton 431. Tüysüz. Islahçı Hakkı 122

Suluk 351

ilgili yasada özel hükümlere yer verilmiştir. Bu hükümler, bazı hallerde her hak
sahibinin, diğer paydaşlardan bağımsız olarak kullanabileceği yetkileri belirle­
miştir (BÇK 11 3)56. Payın devri, yazılı yapılır ve sicile kaydedilir. Paydaşların
bir aylık süre içinde onalım hakları vardır. Payın üçüncü kişilere devri, oybirlı-
ğinı gerektirir; uyuşmazlık halinde devre mahkeme karar verir (BÇK 11).

.Aralarındaki özel sözleşmeden veya mahiyetinden aksı anlaşılmadıkça ça­

lışanların işlerini görürken geliştirdikleri çeşidin sahibi işverendir. Bu halde çeşidin
ekonomik değeri dikkate alınarak çalışana veya ıslahı gerçekleştirene bir bedel
ödenir. Uyuşmazlık halinde bedeli mahkeme takdir eder. Taraflar, hizmet sözleş­
mesinde bedeli önceden belirleyebilir (BÇK 12). Yine aksine bir sözleşme yoksa iş
görme sözleşmeleri çerçevesinde geliştirilen çeşidin sahibi de işverendir (BÇK 13).

Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan görevlilerden hangilerinin ıslahçı

hakkından ne ölçüde ve nasıl yararlanacağı yönetmelikle belirlenir (BÇK 12).
Konuya ilişkin Yönetmelikte ıslahçı hak sahipliği değil; kamu çalışanlarının
ıslaha konu bitki çeşidinden elde edilecek gelirden nasıl yararlanacağı düzen­
lenmiştir'. Bu kapsamda kamu çalışanlarının gelirin %50’si, gider kaydıyla
personele dağıtılacağı ve kalanın ise yeni ıslah çalışmalarında kullanılacağı
hükme bağlanmıştır (m. 10). Son olarak belirtelim ki gerek KHKTardan gerekse
SMK’dan farklı olarak BÇK’da öğretim elemanları yönünden ayrık hükme yer
verilmemiştir. Bu nedenle ıslahçı hakları yönünden öğretim elemanları da çalı­
şan gibi değerlendirilecektir.

IV. TESCİL

A. Başvuru ve Tescil Prosedürü

Korumadan yararlanabilmek için Tarım ve Orman Bakanlığından tescil

belgesi almak zorunludur. Demek kı diğer sınai haklardan farklı olarak bitki
çeşitleri Türk Patente değil; anılan Bakanlığa tescil ettirilmektedir.

Bitki çeşitlerinin yurt dışında korunması için ilgili ülkelerde tescil zorunlu­
dur. Bunun için Türkiye’nin de tarafı olduğu UPOV anlaşmasına taraf ülkelerde
UPOV aracılığıyla tescil işlemi yapılabilir. Bu sistem; WIPO’nun patentlerdeki
PCT, markalardaki Madrid ve tasarımlardaki Lahey tescil sistemine benzemek-

5 Bu haller, tasarımlara ilişkin müşterek mülkiyete ilişkin hallerle aynıdır (SMK 70).
RG 30 04 2005. S. 25801. Bu yönetmelikte daha scnra değişiklik yapılmıştır. Bkz. RG.
10 4.2008. S. 26843.
352 Sekizinci Bolüm: Yeni Bitki Çeşidi ve Yeni Hayvan Irkı

tedır. Ekim 2017 itibarıyla UPOV Anlaşmasının yetmiş beş üyesi ’cardır. Türki­
ye bu anlaşmaya 20C7 yılında taraf olmuştur. Diğer yandan .AB Markası ve
Topluluk Tasarımına benzer şekilde bitki çeşitleri bakımından da AB’nin ta­
mamında geçerli olacak şekilde tescil yaptırılabilir.

Türkiye’deki tesciller yönünden Bakanlık, baş\-uruyu şekil ve esas bakımın­

dan inceler. Baş\uru, resmi bültende yayımlanır. Üçüncü kişiler başvuruya üç ay
içinde itiraz edebilir, itiraz, yeniliğe veya çeşidin ismine ilişkinse ya da gerçek
hak sahipliğine dayanıyorsa Bakanlık incelemeyi hemen başlatır. İnceleme sonu­
cunda verilen karara karşı otuz gün içinde dava açılabilir (BÇK 3 S 6). Eğer itiraz
çeşidin farklı, yeknesak ve durulmuş olmadığı iddiasına dayanıyorsa bu itiraz,
teknik inceleme esnasında ele alınır (BÇK 3S 3, b).

Teknik incelemeye alınan çeşit; i) Belirtilen botanik sınıfa ait olduğunun

teyit edilmesi, ü) farklı, yeknesak ve durulmuş olduğunun tespit edilmesi, ni)
Bu iki şartın karşılanması durumunda çeşit özellik belgesinin hazırlanması ama­
cıyla teknik incelemeye tabı tutulur (BÇK 39 1). İncelemenin uygulama şartları
Bakanlık tarafından belirlenir ve inceleme Bakanlığın gözetiminde yapılır. Tek­
nik inceleme için gerekli yetiştirme testleri veya diğer Testler, UPOV Sözleşme­
sine taraf ülkelerden birinde o ülkenin yetkili kuruluşu tarafından yapılmışsa
test sonuçlarının Bakanlığa verilmesi kaydıyla teknik inceleme bu testlerin so­
nuçlarına dayandırıl atılır. Ancak bunun için bu testlerin, Türkiye ile aynı tarım­
sal iklim şartlarına salip ülkelerde yapılması gerekir (BÇK 39 5).

Teknik incelemeyi Bakanlık adına yapan kuruluş, çeşide ilişkin özelliklerin

belirlenmesinin yeterli olduğu sonucuna -farırsa farklılık, yeknesaklık ve durul-
muşluk hususlarının tespitini içeren bir inceleme raporu ile çeşide ait özellik
belgesini Bakanlığa gönderir (BÇK 40 1). Bakanlık inceleme raporunu kesin bir
karar vermek için yeterli bulmazsa, başvuru sahibine belge verir ve tamamlayıcı
incelemeleri Bakanlık kendisi yapar ya da yaptırır (BÇK 40 2).

Tescil sonrasında üçüncü kişiler, ilandan itibaren otuz gün içinde itiraz
edebilir. Bunun üzerine Bakanlıkça yapılacak inceleme sonucunda ıslahçı hak­
kının verilmesiyle ilgili bir işlemin yerine getirilmediği veya önemli bir eksikli­
ğin yapıldığı tespit ecılirse Bakanlık, tescille ilgili işlemlerin geçersizliğine ve
eksikliğin yapıldığı safhaya kadar geriye dönülmesine ve işlemlerin yemden
yapılmasına karar verir (BÇK 45).

Koruma devam ettiği sürece hak sahibi, çeşidin veya duruma göre kalıtsal
kısımlarının genetik yapılarının devamından sorumludur (BÇK 47 1).
Suluk 353

Şu hallerde Bakanlık ıslahçı hakkını re’sen iptal eder (BÇK 48): i) Çeşidin
veya duruma göre kalıtsal kısımlarının genetik yapılarının devamının sağlanma­
dığı tespit edilirse, ii) Yeknesaklık veya durulmuş özelliklerini kaybettiği tespit
edilirse, iii) Çeşidin genetik yapısına ilişkin BÇK 47’de öngörülen bilgi, belge
ve materyalin Bakanlığa sunulmaması, iv) Çeşit isminin mahkemece iptali üze­
rine Bakanlıkça belirlenen süre içinde hak sahibinin çeşit için yem biri isim
bildirmemesi.

Ülkemizde başvurular Eylül 2004 tarihinden itibaren alınmaya başlanmış­

tır. Bakanlığın verilerine göre8 2004-2016 yılları arasında Türkiye’de toplanı
1497 adet yem bitki çeşidi başvurusu yapılmıştır. Aynı dönemde S98 adet tescil
gerçekleşmiştir. Bitki çeşidi tescilinde öne çıkan ilk on tür adedi şöyledır: Buğ­
day (158), patates (102), domates (99), mısır (94), şeftali(70), nektarin (68),
pamuk (63), ayçiçeği (59).

Başvuruların %42’si yerli ıslahçılar, geri kalan %58’i ise yabancı uyruklu
ıslahçılar tarafından yapılmıştır. 228 adet başvuruyla Hollanda birinci sıradadır.
Somaki sıraları ise 167 başvuru ile ABD, 139 başvuru ile İspanya, 126 başvuru
ile Fransa almaktadır.

B. İsim Verme Zorunluluğu

Tescil ettirilecek çeşide bir isim verme zorunluluğu vardır (BÇK 9). Böyle-
ce çeşit, bu isimle tanımlanır ve diğerlerinden farklılaşması sağlanır. Korunan
çeşidin ismi artık onun umumi adı haline gelir.

İsim, çeşidin tanınmasını sağlamak kaydıyla anlamlı veya anlamsız bir ke­
lime ya da kelime grubundan, harf ve veya rakam kombinasyonundan oluşabi­
lir. Çeşit için önerilen ismin içinde çeşitle ilgili ürünler bakımından marka
alınmasını engelleyecek unsurlar bulunamaz. Başka bir deyişle, çeşide konu
ürünün cins ve vasıf gibi özelliklerini belirten işaretler isim olarak alınamaz.
Yine seçilecek isim, Türkiye’de veya UPOV’a taraf ülkelerden birinde kullanı­
lan çeşit isminin aynısı veya karışıklığa yol açacak kadar benzeri, aym veya
yakın türdeki diğer biı çeşit için kullanılamaz.

Eğer çeşit için Türkiye’de ya da UPOV’a taraf bir ülkede bir isim tescil
edilmişse ve kullanılıyorsa ıslahçı hakkı başvurusu bu isimle yapılır. Başvuru-

' Bakanlığın bitki ıslahçı hakları 2016 raporu Bkz. (http:/Aw/w.tarim gov.tr/Konular/Bitkisel-
UretirrvTohumculuk'Islahci-Haklari (son erişim: 05.09.2017)
364 Sekizinci Bolüm: Yeni Bitki Çeşidi ve Yeni Hayvan Irkı

nun reddini düzenleyen BÇK 42’ye aykırı olmamak kaydıyla, çeşidin diğer
ülkelerde kullanılan isimleri de sicile kaydedilir.

Korunan bir çeşicın çoğaltım materyalini satan veya başka şekilde pazarla­
yan herkes çeşidin bu ismim kullanmak zorundadır. İsim kullanma zorunluluğu,
ıslalıçı hakkı sona erdikten sonra da devam eder.

Üçüncü kişilerin önceki hakları nedeniyle bir çeşıce ait ismin kullanımı ya­
saklanmışsa, Bakanlı!: ıslahçıdan çeşit için yem bir isim ister. Satışa sunulan
veya diğer şekillerde piyasaya sürülen bir çeşit isminin maıka, ticaret unvanı
veya benzen diğer ayırt edici işaretlerle birlikte kullanımı, ancak çeşit isminin
kolayca tanınabilir şekilde yazılması halinde mümkündür.

V. KORUMANIN KAPSAMI VE SINIRLARI

Tescilli bir çeşidin ticari olarak kullanımı münhasıran ıslahçıya aittir (BÇK
14). Diğer sınai haklarda olduğu gibi bu tekel yetkisi süreyle sınırlanmıştır.
Buna göre ıslalıçı hakkının korunması kural olarak yirmi beş yıldır. Ağaçlar,
asmalar ve patates için koruma otuz yıldır. Telif haklarına ilişkin sürelere
(FSEK 26) benzer şekilde burada da koruma süresimn sona ermesi, takvim yılı
sonu itibarıyla hesaplanır (BÇK 10).

Şalisi amaçla sınırlı kalan ve ticari amaç taşımayan faaliyetler, deneme

amaçlı faaliyetler ile BÇK 14 5 hükmünde sayılan haller yönünden hakka genel
sınırlamalar getirilmiştir (BÇK 16).

Çiftçiler yararına birtakım özel sınırlamalara ayrıca yer verilmiştir (BÇK 17).
Buna göre, hak sahibinin yetkilerine aykırı olmamak şartıyla, tarımsal üretimin
korunması amacıyla çiftçiler, kendi arazilerinde yaptıkları üretim sonucunda elde
ettikleri üründen, kendi arazilerinde yapacakları yeni üretim için korunan bir çeşidin
çoğaltım materyalini kullanabilir. Bu istisnaya çiftçi veya ıznzrt zrösnosz denir’.

Çiftçi istisnası iki açıdan sınırlandırılmıştır10. İlk olarak, bu istisnadan sade­

ce belirli tarımsal bitki türleri yararlanabilir. İkinci olarak, istisna hükmü sadece
küçük çiftçilere uygulanır (BÇK 17 3)".

5 Bkz Tüysüz. Islahçı Hakkı. 203.

' Fazla bilgi için bkz. Tüysüz. Islahçı Hakkı, s 206 vd.; Odman Eoztosun, Islahçı Hakkı, s. 170
vd.
Konuya ilişkin Cifti İstisnası Uygulama Esastan Yönetmelici kabul edilmiştir. Bkz. RG.
12.08.2004, s 25551.
Suluk 355

Son yıllarda EPO; “teknik unsur barındıran bitkilerin ve bitki materyalleri­

nin ” pateııtlenebileceği eğilimindedir 12. O kadar ki bugün patent-ıslalıçı çizgisi
iyice incelmiş vaziyettedir. Bu eğilime bağlı olarak patent-ıslahçı hakkı kümü-
lasyonu uygulamada büyük önem kazanmıştır. SMK’ya göre küçük çiftçi., kendi
işlediği arazisinde patentli bir ürün ile yaptığı üretim sonucunda ortaya çıkan
üründen elde edeceği çoğaltım materyalini, yine kendi işlediği arazisinde yapa­
cağı yeni üretimler için kullanabilecektir (SMK 85 4).

Yine küçük büyük ayrımı olmaksızın bir çiftçi, patentli damızlık veya diğer
hayvan üreme materyalini, tarım amaçlı kullanabilir. Bu hak, çiftçinin kendi
tarım etkinliğini sürdürme amacıyla havcan veya diğer hayvan üreme materya­
linin kullanılmasını kapsar (SMK 85.5).

Islahçı hakları, zorunlu lisansa konu olma yönüyle ce sınırlandırılmıştır. BÇK

1S-30 maddeleri zorunlu Esansı düzenlemektedir. Yine SMK’da eğer bir ıslahçı,
yeni bir bitki çeşidini, patent ihlali yapmaksızın gerçekleştiremeyecekse, patent
sahibinden kendisine zorunlu lisans verilmesini talep edebilir (SMK 129 1).

VI. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME

BÇK 5-8’de öngörülen koruma kriterlerini karşılamayan veya yetkisiz bir
kişi adına gerçekleştirilen tesciller hükümsüz kılınır (BÇK 52).

Sınai mülkiyet haklarının klasik sona erme nedenleri ıslahçı hakkı bakımından
da geçerlidir. Buna göre: i) Koruma süresinin sona ermesi, ii) Vazgeçme, iii) Yıllık
ücretin ödenmemesi ve iv) Hükümsüzlük hallerinde lıak sona erer (BÇK 52-55).

Sona eren çeşit, toplumun inalı sayılır (BÇK 55 2).

Koruma kriterlerini karşılamayan bir ıslahçı hakkı hükümsüz kılınır. Yine

gerçek hak sahibinin başkası olması da bir hükümsüzlük nedenidir (BÇK 52).
Menfaati olan herkes koruma süresince hükümsüzlük davası açabilir. .Ancak
gerçek hak sahipliğine dayalı açılacak hükümsüzlük davasını sadece gerçek hak
sahipleri açabilir (BÇK 53).

Hükümsüzlüğün sonuçları, SMK’da diğer sınai haklarla ilgili sonuçlarla ay­

nıdır. Bir faikla ki hükümsüzlüğün, mahkeme kararlan ile sözleşme sonuçlarını

* Bu konuda EPO Genişletilmiş Temyiz Kurulunun su kararlarına bkz. 09.12.2010. Case No: G
0002/07: 09.12.2010. Case No: G G 0001/08: 25 03.2015. Case No: G 0002/12: 25.03 2015.
Case No: G 0002/13.
366 Sekizinci Bolüm: Yeni Bitki Çeşidi ve Yeni Hayvan Irkı

etkilemeyeceği yönündeki ıkı istisnai hükmün uygulanmaması için SMK’da ağzr

ihmal veya kötü niyet aranırken, BÇK’da ise kötü niyet aranmaktadır (m. 54).

VII. TECAVÜZ

Şu haller ıslalıçı hakkına tecaxliz sayılır (BÇK 56).

i) BÇK 14’te belirtilen yetkileri hak sahibinin izni olmaksızın kullanmak,

ii) Korunan çeşide ait çoğaltım materyalinin, ihlal suretiyle üretildiğini bildiği
veya bilmesi gerektiği halde bu materyali çoğaltın amacıyla hazırlamak,
çoğaltmak, satışa sunmak, satmak veya diğer yollarla piyasaya sürmek, ih­
raç etmek, ithal etmek veya bu amaçlarla depolamak,

zn) Lisansı izinsiz genişletmek veya izinsiz bir şekilde bu yetkilen üçüncü
kişilere devretmek,

iv) BÇK 9 l-(4) ve (5)’i ihlal etmek,

v) Gasp,

vi) Yukarıda sayılan fiillere iştirak veya yardım etmek veya teşvik etmek ya da
hangi şekil ve şarta olursa olsun bu fiillerin yapılmasını kolaylaştırmak,

vü) Kendisinde bulunan ve haksız olarak üretilen veya piyasaya sürülen mater­
yalin nereden alındığını veya nasıl sağlandığını bildirmekten kaçınmak.

Tecaxliz halinde açılabilecek davalar aşağıda incelenecektir'3.

VIII. YENİ HAYVAN IRKI

Hayvan ırklarınır. ıslahının hukuki alt yapısını oluşturmak için HIK kabul
edilmiştir. Anılan yasa gereği yem hayx-an ırklarının tescili, Tarım x’e Orman
Bakanlığı tarafından oluşturulan Irk Tescil Komitesi tarafından gerçekleştiril-
mektedır. “Tescil edilen hayvan ırklarının sınai mülkiyet hakları, bunları ıslah
eden vey a bulup geliştiren gerçek ve tüzel kişilere veya onların kanuni halefle­
rine aittir" (HIK 15 1-2). HEKTn bu hükmünden de anlaşılacağı üzere yeni
hayvan ırkı da sınai mülkiyet haklarındandır. Ancak diğer sınai hakların aksine
yeni hayx’an ırkından doğan sınai mülkiyet hakkıııının koruma kriterleri, koru­
ma süresi ve sınırları gibi hususlar düzenlenmemiştir.

’’ Bkz. Onbirind Bölüm, II C.

Suluk 357

Konuya ilişkin Yönetmelikte (HIKY)14 ise şu hükme yer verilmiştir: “Sınai

Mülkiyet Hakkı: Tescil ettiren gerçek ya da tüzel kişilerin, tescil edilen yerli ve
yeni geliştirilmiş hayvan ırk, tip, hat ve kibritlerinden elde edecekleri ticari
haklarım ” ifade eder (m. 41). HIKY’ye göre “Yeni Irklar: Safyetiştirme veya
melezleme sonucu elde edilen ırk özellikleri bakımından birbirine benzeyen ve
bu özellikleri yavrularına geçiren ırkları’’ ifade eder (4 n).

Tescil işlemleri için bir Tescil Komitesi kurulmuş olup: bu komitede Türk
Patent’ten de bir temsilci bulunmaktadır (HIKY 5). Tescil Komitesi., yerli veya
yeni geliştirilen hayvan ırk tıp: hat ve hibritlerin tesciline ilişkin her türlü iş ve
işlemleri yapmak ve yaptırmakla görevlendirilmiştir (HIKY 7).

Sınai mülkiyet hakları başlığını taşıyan HIKY 14 hükmü şöyledir: “Tescil

ettiren gerçek vey a tüzel kişilerin sınai mülkiyet haklan; yerli veya yeni gelişti­
rilen hayvan ırk, tip, hat ve kibritleri, tescil edildikten sonra kazanılır.

a) Sınai mülkiyet haklarının korunmasında; yürürlükteki kanun ve mevzuat

uygulanır.

b) Yerli ırkların sınai mülkiyet hakkı, devlet adına Bakanlığa aittir. Bakanlı­
ğın izni olmadan, yurt dışına her ne sebeple olursa olsun materyal çıkarıl­
maz.

c) Yeni geliştirilen hayvan ırk, tip, hat ve kibritlerinin her türlü ticari üretim
ve satış haklan tescil ettirene aittir. Tescil sahibinin izni olmadığı sürece
başkaları tarafından ticari amaçlı üretilip satılması yasaktır”.

RG. 17.06.2003. S. 25141.

 Dokuzuncu Bölüm
ENTEGRE DEVRE TOPOGRAFYASI

I. GENEL BİLGİ

Entegre devre topografyasını ifade etmek için çip tasarımları., entegre dev­
reler, yonga ve düzen plan tasarımı gibi terimler kullanılmaktadır.

Entegre devreler elektronik ve benzeri fonksiyonu yerine getiren, en az

bir aktif elemanı bulunan ve ara bağlantılarından bir kısmının veya tamamı­
nın bir malzemede bir araya getirilmiş ara veya son formdaki ürünlerdir.
Entegre devreler, birbiri üzerine gelen katmanlar şeklindedir. Her katman bir
görüntü verir. Entegre devre topografyası ise entegre devreyi oluşturan taba­
kaların üç boyutlu dizilimim gösteren ve herhangi bir şekilde sabitlenmiş
görüntüler dizisidir. Entegre devre tasarımı -veya çıp tasarımı, entegre devre­
lerde yer alan yarı iletken ve iletken olmayan katmanların ayrıntılı planları­
nı, üç boyutlu görünümlerim ifade eder. Entegre devreler yeryüzüne benzer
bir görünüme sahip olduğu için entegre devre tasarımlarına topografya da
denir.

Topografyalarla ilgili uluslararası gelişme dikkat çekicidir. Topografyala­

rın, doğası gereği telif ve patent mevzuatıyla korunması oldukça güçtür. Bu
güçlük dikkate alınarak kendine özgü koruma modeli benimsenmiştir'. Teknolo­
jinin ve korumanın ilk gerçekleştiği yer ABD’dır. Konuya ilişkin ilk düzenleme,
1984’te Amerika'da yapılmıştır. .ABD, yabancıların topografyalarım korumak
için mütekabiliyet şartı getirmiştir. Bunun üzerine 1985’te Japonya ve 19S6’da
da .AB konuyu düzenleme gereği duymuştur. Ayrıca konuya ilişkin 19S9 tarihli
Washington .Anlaşması imzalanmış ancak bu anlaşma hiçbir zaman yürürlüğe
girmemiştir. TRIPS’te de konuya ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Ne var ki
ne Washington ne de TRIPS’te topograflarııı koruması zorunlu kılınmamasına
rağmen*2 bu koruma, diğer fikri mülkiyet haklarından ayrı ve kendine özgü bir
koruma modeli olarak dünya çapında yaygınlaşmıştır. Bunun nedeni patentlerde

Odman Boztosun. Topografya 94-95: Yüce 33 vd.

2 1936 tarih ve 87/54 sayılı Yarıiletken Topografyalarının Korunmasına Dair Yönerge. Bkz.
ABRG. 27.01.1987. L 024.
’ Correa'Yusuf 226
370 Dokuzuncu Bölüm: Entegre Devre Topografyası

kabul edilen buluş basamağı kriterini yeni geliştirilen topografyaların karşıla­

masındaki güçlüktür'.

Gerek TRIPS’teki gerekse de Gümrük Birliğini kuran 1 95 tarihli

OKK’deki yükümlülükleri ışığında Türkiye, 2004 tarilı ve 5147 sayılı Kanunla
topografyalara özel kDruma bahşetmiştir*
5. Anılan Kanunla özel olarak düzen­
lendiği için topografyalar SMK’nın içine alınmamıştır5.

II. KORUMA ŞARTLARI

Hukukumuzda bir entegre devre topografyasının tescil edilebilmesi için ori­
jinal olması aranır (EDTK 4). Orijinallikten maksat; entegre devreyi geliştirenin
fikri çabasının ürünü olması ve tasarlama anında., topografya üreticileri nezdin­
de bilinmiyor olmasıdır (EDTK 5.1). Yine bilinen elemanların ve ara bağlantıla­
rın düzenlenmesinden oluşan bir topografya., bütün olarak ele alındığında bir
araya getirilmiş şekli bakımından orijinal ise korumadan yararlanır (EDTK 5 2)

III. HAK SAHİPLİĞİ VE KORUMANIN KAPSAMI

Topografya hakkı., tasarlayıcısına ve onun haleflerine aittir. Eğer birden çok
tasarlayıcı varsa sözleşmeye bakılır. Sözleşme bulunmuyorsa hak: bu kişiler
tarafından müştereken kullanılır (EDTK 7).

Aksine sözleşme bulunmuyorsa memur, hizmetli ve işçinin işlerini görür­

ken tasarladıkları topografyadan doğan hak işverene aittir. Ancak bu halde to­
pografyanın önemi dikkate alınarak çalışana bir bedel ödenir. İhtilaf halinde
bedeli mahkeme belirler (EDTK 8).

Sözleşmesi gerektirmediği halde işyerindeki bilgi veya araçlardan faydalanarak

çalışan tarafından gelişdrilen entegre de\ve tasarımlarının sahibi işverendir.

Hizmet sözleşmesi dışında kalan iş görme sözleşmeleri çerçevesinde geliş­

tirilen topografya tasarımlarının sahibi de sözleşmede aksine bulunmuyorsa
işverendir (EDTK 10).

Öğretim elemanlarının geliştirdikleri topografyalar ise öğretim elemanına

aittir. Eğer öğretim kurumu, söz konusu araştırma için özel araç ve gereç sağla-

Correa Yusuf 226 Christie 4: Odman Bostosun, Topografya 934

5 RG. 30.04.2004. S. 25448.
5 Bunun nedeni AYM nin KHKlarda yaptığı iptallerdir. Fazla bilgi iç n bkz. Birinci Bölüm, IV. B
Suluk 371

mak suretiyle harcamalarda bulunmuşsa tasarl ayıcı olan öğretim elemanı öğre­
tim kurumuna ticari kazançla ilgili bilgi vermekle yükümlüdür. Öğretim kuru­
mu, uygun bir miktarı talep edebilir. Ancak bu miktar., kurum tarafından yapılan
harcamaları aşamaz (EDTK 9).

Hak sahibi, şu fiillere izin verme ve yasaklama yetkisine münhasıran yet­

kilidir (EDTK 11): i) Orijinal olma şartlarını karşılamayan parçaların çoğal­
tılması hariç olmak üzere topografyanın tamamını veya bir kısmını, bir enteg­
re devre içine alınması ya da herhangi bir şekilde çoğaltılması, ii) Korunan
topografyanın, bu topografyayı içeren bir entegre devrenin ya da yasal olma­
yan şekilde çoğaltılmış topografyayı içeren ürün ithali, satışı veya ticari amaç­
lı dağıtılması.

Korumanın konusu, entegre devre topografyasının bizatihi kendisidir. Bu

nedenle topografyanın dayandığı içerik, işlem süreci, istem, teknik dışında kalan
bilgi korumadan yararlanamaz. Şartların varlığı halinde bu bilgi telif ya da pa­
tent mevzuatıyla korunabilir.

Ticari amaç taşımayan faaliyetler ile analız amaçlı tersine mühendislik

eylemleri, korumanın kapsamına girmez. Yanı üçüncü kişiler, entegre devre
sahibinin izni olmaksızın bu eylemleri gerçekleştirebilir. Bu kapsamda analiz
amaçlı fiillerin sonucunda elde edilen bilgiler, başka bir topografyada kullanı­
labilir .

IV. TESCİL

Topografyaların tescilini Türk Patent yapar. Her topografya için ayrı ayrı
başıuru yapılır (EDTK 13). Türk Patent, şekli bakımdan niceleme yapar. Ancak
koruma şartlarını taşıyıp taşımadığı gibi esasa dönük bir inceleme yapmaz
(EDTK 15-16). Demek ki hukuklunuzda topografyalar bakımından incelemesiz
sistem benimsenmişti!.

Başvuru tarihinin kesinleşmesi üzerine Türk Patent esasa dönük inceleme

yapmaksızın başvuruyu sicile kaydeder. Bu kapsamda Türk Patent başvuruyu; i)
Başıııru dilekçesinde belirtilen bilgilerin doğruluğunu, ii) Başıııru yapanın
gerçek hak salıibı olu? olmadığım, iii) Topografyanın orijinal olup olmadığını,
ıncelemeksızın sicile kaydeder (EDTK 16).

7
Odman Boztosun. Topografya 100
372 Dokuzuncu Bölüm: Entegre Devre Topografyası

Türk Patent., başvuru sahibinin aleyhine bir karar verirse, bu karara karşı
başvuru sahibi iki ay içinde itiraz edebilir. Türk Patent, bu itirazı reddederse
başxuru sahibi, bu karara karşı altmış gün içinde iptal davası açabilir.

Topografya başvurularında üçüncü kişilere itiraz hakkı tanınmamıştır.

V. HÜKÜMSÜZLÜK VE SONA ERME

Koruma kriterlerini karşılamayan bir topografya hakkı hükümsüz kılınır.

Yine gerçek hak sahibinin başkası olması da bir hükümsüzlük nedenidir (EDTK
19). Topografyalar bakımından kısmi hükümsüzlük mümkündür (EDTK 19 2).
Bu bağlamda hükümsüzlük nedenleri topografyanın bir bölümünde bulunuyorsa
sadece o bölümün hükümsüzlüğüne karar verilir.

Menfaati olan herkes koruma süresince hükümsüzlük davası açabilir. Ayrı­

ca tüketici dernekleri ile 1950 tarih ve 5590 sayılı Kanuna ve yine 1964 tarilıli
507 sayılı Kanuna tabı kuruluşlar da bu davayı açabilir (EDTK 19).

Hükümsüzlüğün sonuçları, SMK’da diğer sınai haklar için öngörülen hü­

kümsüzlük sonuçlarıyla aynıdır. Bir faikla kı hükümsüzlüğün geçmişe dönük
etkisine getirilen istisnalar yönünden SMK’da ağır ihmal vey a kötü niyet ara­
nırken EDTK’da, kötü niyet aranmaktadır (m. 20).

Sınai mülkiyet haklarının klasik sona erme nedenleri, topoğrafyalardan do­

ğan haklar bakımından da geçerlidir. Buna göre: i) Koruma süresinin sona er­
mesi, ii) Vazgeçme, iii) Yıllık ücretin ödenmemesi ve iv) Hükümsüzlük halle­
rinde hak sona erer (EDTK 19-22).

Sona eren topografya, toplumun malı sayılır (EDTK 21 2).

VI. TECAVÜZ

Topografya sahibi, izni olmaksızın yapılan şu eylemleri önleme hususunda

münhasır yetkilidir (EDTK 24): i) Orijinal olma şartlarım karşılamayan parçala­
rın çoğaltılması hariç olmak üzere, koruma altındaki topografyanın tamamının
veya bir kısmının bir entegre devre içine alınması ya da bunun dışında herhangi
bir şekilde çoğaltılması, ii) Korunan topografyanın, korunan topografyayı içeren
entegre devrenin ya ca yasal olmayan bir şekilde çoğaltılmış bir topografyayı
içeren ürünün ithali, satışı veya ticari amaçlı dağıtımı.
 Onuncu Bölüm
TİCARET UNVANI, İŞLETME ADI VE ALAN ADI

I. TİCARET UNVANI

A. Genel Olarak
Ticaret unvanı, marka, coğrafi işaret ve alan adı gibi ticari hayatta kullanılan
ayırt edici/tanıtıcı işaretlerden biridir. Ticaret unvanı, tacirin ticari işletmesi ile
ilgili ış ve işlemlerinde kullandığı addır. Ticaret unvan taciri tanıtmaya ve onu
diğer tacirlerden ayırmaya yarar. Her tacir, ticari işletmesine ilişkin işlemleri tica­
ret unvanı altında yapmak ve işletmesiyle ilgili senetler ile diğer belgeleri bu un­
van altında imzalamakla yükümlüdür. Tescil edilen ticaret unvanının, ticari işlet­
menin görülebilecek bir yerine okunaklı bir şekilde yazılması zorunludur.

Ticaret unvanı üzerindeki hak, hukuki niteliği itibariyle herkese karşı ileri
sürülebılen, devredilebilme kabiliyetine sahip gayri maddi malvarlığı hakkıdır1.
Bu hak bir fikri mülkiyet hakkıdır (TTK 11 3).

Ticaret unvanını sadece tacirler kullanabilir. Esnaflar ticaret unvanı kulla­

namaz.

B. Fonksiyonları
Ticaret unvanının temel fonksiyonlarından biri, tacirin kimliğinin teşhis
edilmesini ve tanıtımını sağlamaktır. Tüketiciler ve piyasada faaliyet gösteren
diğer aktörler tacirin özelliklerini, örneğin tacirin gerçek kişi mi yoksa tüzel kişi
mi olduğunu ticaret unvanı sayesinde öğrenirler.

Ticaret unvanının temel fonksiyonlarından bin de bir tacirin diğer tacirlerden

ayırt edilmesini sağlamaktır. Bu nedenle daha önceden tescil edilmiş bir ticaret unva­
nının ek kullanılmadan başkası adına tescil edilmesi mümkün değildir (TTK m 45).

Ticaret unvanının, mal ve hizmetlerin kökenini gösterme işlevinin olup ol­

madığı konusu yeterince incelenmemiştir. Kanaatimizce hizmet piyasasında
hizmet alan tüketiciler, doğrudan hizmeti sunan firma ile ilişki içine gırmekte-

Poroy/Yasaman. 382.
* Ayhan/Çağlar, 305: Özbey, 23.
374 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

dir. Bu nedenle hizmet alan tüketiciler, aldıkları hizmetin kökeni olarak taciri
görmekte ve aldıkları hizmetle ticaret unvanını ilişkilendırmektedır. Dolayısıyla
ticaret unvanının, hizmetin kökenini gösterme işlevinin olduğu kanaatindeyiz2.
Örneğin bankacılık, otelcilik ve mağazacılık alanında faaliyet gösteren tacirlerin
ticaret unvanları hem unvansal hem de markasal işlev görmektedir.

Buna karşılık ticaret unvanının mailarm kökenini gösterme fonksiyonu ku­

ral olarak yoktur. Zira mallarda tüketici algısı kural olarak doğrudan malm mar­
kasına yönelir ve markaya göre tüketici zihninde bir köken algısı oluşur'.

C. Oluşturulması

1. Kabul Edilen Sistemler

Ticaret unvanının oluşturulması ile ilgili olarak başlıca üç sistem vardır:

i) Serbesti Sistemi: .Anglo-Sakson hukuk çevresinde uygulanmakta olan bu

sisteme göre tacir ticaret unvanını dilediği şekilde serbestçe oluşturabilir.

ii) Gerçeklik Sistemi: Fransız hukukunda kabul edilen bu sistemde ticaret

unvanı tacirin gerçek durumunu yansıtmak zorundadır. Bu nedenle gerçek
kişi tacirin ticaret unvanı, onun ad ve soyadından oluşmalıdır. Tüzel kişi ta­
cirlerin ticaret unvanı ise tüzel kişinin hukuki şekline uygun olmak zorun­
dadır.

iii) Karma Sistem: Türk hukukunda da geçerli olan (TTK 41, 47) bu sisteme
göre, ticaret unvanının oluşturulmasında unvanın gerçek durumu yansıt­
masına dikkat edilir. İsmin değişmesi gibi sonradan meydana gelen değişik­
likler ticaret unvanında da değişiklik yapılmasını gerektirmez3
456.

2. Unsurları

Ticaret unvanı çekirdek ve ek olmak üzere iki unsurdan oluşur. Ticaret un­
vanının çekirdeği onun zorunlu unsurunu oluşturur. Bu nedenle her ticaret un­
vanında kanuna uygun şekilde oluşturulmuş bir çekirdek kısmın bulunması
gerekir. Buna karşılık bazı istisnai durumlar dışında2 ek kullanılması zorunlu

3 Bilge, Ticari Ad. 22: HGK 12.12.2007: E. 2007/11-965. K. 2007/961; HGK 04 05 2011. E
2011/11-59 K. 2011/27'.
4 Bilge Ticari Ad. 22.
= Arkan. Ticari İşletme. 272: Boyacıoğlu, 36 vd.; Yongalık 17.
6 Bilgi için bkz. Onuncu Bolüm. I, C. 2. b. bb.
Suluk 375

değildir. Ancak çekirdek dışında ayrıca bir ekin kullanıldığı ticaret unvanı bir
bütün oluşturur ve bu şekliyle korunur.

o. Çekirdek

Ticaret unvanının çekirdek unsuru, tacirin hukuki yapısına göre farklılık gösterir.

aa. Gerçek Kişi Tacirlerde

TTK 41 1 hükmü uyarınca, gerçek kişinin ticaret unvanının çekirdek kısmı,

tacirin kısaltılmadan ^-azılacak adı ve soyadından oluşur. Söz konusu hüküm ne­
deniyle tacirin adı ve soyadı kısaltılmadan yazılmak zorundadır. Ayrıca tacirin
sadece soyadından veya adından oluşan unvanlar da kanıuıa aykırılık teşkil eder.

bb. Adi Şirketlerde

Adi şirketlerde ticaret unvanının nasıl oluşturulacağı konusu TTK:da dü­

zenlenmemiştir. Mülga Ticaret sicili Tüzüğü (TST) İS. 3’de “Türk Ticaret Ka­
rnimi hükümlerine uygun bir şirket mevcut olmadıkça bir işletmenin unvanına
birden fazla hakiki şahsın adı veya soyadı konulamaz' şeklinde bir ifade yer
aldığından, adi şirket ortaklarının ortak bir ticaret unvam altında faaliyette bulu­
namayacakları iddia edilmekteydi. .Ancak bu hüküm 6102 sayılı yeni TTK’nın
yürürlüğe girmesinden sonra çıkarılan Ticaret Sicili Yönetmeliğime (TSY)
alınmamıştır. Bu nedenle adı şirket ortaklarının ortak bir ticaret unvanı kullana­
bilecekleri kabul edilmelidir. Aynı sonuç, TTK 46 2 ve TSY 44 4 hükümlerinde
yer alan “Tek başlarına ticaret yapan gerçek kişiler ticaret unvanlarına bir
şirketin var olduğu izlenimini uyandıracak ekler yapamaz ” ifadesinin zıt anla­
mından da çıkarılabilir'. Buna göre, adi şirketin ticaret unvanı ortaklardan en az
birisinin adı ve soyadı ile bu tür ortaklığın varlığına işaret eden bir ibareden
oluşabilir. Örneğin .Ahmet Karasu ve Ortakları; Ahmet Çalışkan ve Mehmet
Çalışkan Lokantası; Ahmet Çalışkan ve Mehmet Çalışkan Adı Şirketi şeklinde­
ki ticaret unvanları yasaldır.

cc. Kollektif Şirketlerde

Kollektif şirketin ticaret unvanının çekirdek kısmı, bütün ortakların veya

İliç olmazsa ortaklardan birinin ad ve soyadıyla, şirketi ortaklığı3 ve türünü gös­
teren ibareden oluşur (TTK 42 1). Ortakların ad ve soyadı kısaltılmadan yazıl­
malıdır. Zııa bu tür şiıketlerde de aynen gerçek kişi tacirlerde olduğu gibi ortak-

Arkan. Ticari İşletme. 273: Özbey. 55.

8 TTK 1531 uyarınca, 'ortaklık've “şirkef ibareleri eş anlamda kanuni terimlerdir.
375 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

larm kimliği büyük tır önem arz etmektedir. Buna karşılık şirketi ve türünü
gösteren ibareler Koli Şti. şeklinde kısaltılabılır. Zııa şirketi ve türünü gösteren
ibarelerin kısaltılmadan yazılması zorunluluğu, sadece anonim, limited ve koo­
peratif şirketler için öngörülmüştür (TTK 43.2)s.

Kollektif şirketlerin ticaret unvanında ortakların ad ve soyadının yer alması

zorunlu olduğundan, ortak olmayan bir kişinin ad ve soyadı ek olarak da yer
alamaz. Zira bu durumda üçüncü kişiler ticaret unvanında, adı ek unsur olarak
yer alan kişinin şirketin ortağı olduğunu düşünür.

Kollektif şirketin ticaret unvanında şirketin faaliyet konusunun yazılması zo­

runlu değildir. Bu nedenle şirketin faaliyet konusu ihtiyari ek olarak kullanılabilir.

Örnek:

Ahmet Karasu Gıda Kollektif Şirketi

Çekirdek Ek Çekirdek Çekirdek

dd. Komandit Şirketlerde

Komandit şirketler adi komandit ve sermayesi paylara bölünmüş komandit

şirket olmak üzere ikiye ayrılır. Bu şirketlerde komandite (sınırsız sorumlu) ve
komanditer (sınırlı soıumlu) olmak üzere iki tür ortak bulunmaktadır. Bu şirket­
lerin ticaret unvanının çekirdek kısmında, komandite ortaklardan hiç olmazsa
birinin ad ve soyadıyla şirketi ve türünü gösteren ibare bulunul-. Komanditer
ortağın ad ve soyadının bulunması yasaktır (TTK 422). Söz konusu hüküm
komanditer ortağın adının ticaret unvanına konulmasını yasaklamış olmakla
birlikte, yasağa rağmen komanditer ortağın adı unvanda yer alırsa unvan geçer­
siz olmaz sadece komanditer ortak şirket alacaklılarına karşı komandite ortak
gibi sorumlu olur (TTK 320). Bu ortak hakkında ayrıca cezai yaptırım da uygu­
lanır (TTK 51/2).

Adi komandit şirketlerin ticaret unvanında “adi'’ kelimesinin bulunması

zorunlu değildir. Zııa kanun ko\"ucu “komandit ortaklık” ibaresiyle adi koman­
dit ortaklık türünü kastetmiştir (TTK 124 2, TTK 304 vd.). Bu nedenle adi or­
taklığın ticaret unvanında komandit şirket” ibaresinin yer alması gerektiği­
ni öngören TSY 43 4 hükmü Kanuna aykırıdır 0.

’ Özbey, 58.
' Aynı yönde Şener 507
Suluk 377

Örnekler:

Ahmet Karasu Gıda Komandit Şirketi

Çekirdek Ek Çekirdek Çekirdek

Ahmet Karasu Gıda Hisseli Komancit Şirketi

Çekirdek Ek Çekirdek Çekirdek

ee. Anonim ve Limited Şirketler ile Kooperatiflerde

Anonim ve limited şirketler ile kooperatiflerin ticaret unvanının çekirdek

unsuru, işletme konusu ile şirket türünü gösteren sözcüklerden oluşur (TTK
43 1, 2, 5). Bu tür şirketlerin ticaret unvanında ortakların ad ve soyadlarının
bulunması zorunlu değildir. .Ancak zorunlu olmadığı halde ortakların ve ortak
olmayan herhangi bir kişinin ad ve soyadının unvanda ek olarak yer alması ha­
linde şirket türlerinin kısaltılmadan yazılması gerekir (TTK 43 2). Örneğin
“Ahmet Karasu Gıda Ltd. Şti. ” şeklindeki bir unvan kanuna aykırıdır.

Kooperatiflerin ticaret unvanında sorumluluk şeklim gösteren bir ibarenin

bulunması zorunlu değildir. .Ancak sorumluluğun şeklini gösteren bir ibarenin
ek olarak kullanılması mümkündür.

Örnekler:

Ahmet Karasu Gıda Anonim Şirketi

Ek Çekirdek Çekirdek Çekirdek

Ahmet Karasu Gıda Limited Şirketi

Ek Çekirdek Çekirdek Çekirdek

Sınırlı Sorumlu Hayat Konut Yapı Kooperatifi

Ek Ek Çekirdek Çekirdek

ff. Diğer Tüzel Kişi Tacirlerde

Amaçlarına ulaşmak için bir ticari işletme işleten dernek ve vakıfların tica­
ret unvanları, kendi açlarının aymsıdır (TTK 44 1).

Kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümleri dairesinde idare edil­

mek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, ıl özel idaresi ve belediye gibi
kamu tüzel kişileri taıafından kurulan ve tüzel kişiliği bulunan kurum ve kuru­
luşların ticaret unvanı da adlarının aymsıdır (TTK 44 1).
3 73 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

Kamuya yararlı dernekler ile gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi ni­
teliğindeki işlere harcayan vakıflar tarafından işletilen ve tüzel kişiliği bulun­
mayan ticari işletmeler ile devlet il özel idaresi., belediye gibi kamu tüzel kişile­
ri tarafından işletilen ve tüzel kişiliği bulunmayan ticari işletmelerin ticaret un­
vanları ise, kendilerini işleten tüzel kişinin adı ile işletme konusunu gösteren
ibarelerden oluşur. (TTK 16; TSY 43 2-3). Örneğin Ankara Büyükşehır Beledi­
yesi Ekmek Fabrikası veya Kızılay Afyonkarahısar Maden Suyu İşletmesi gibi.

gg. Donatma İştirakinde

Donatma iştirakinizi ticaret unvanının çekirdek unsuru iki şekilde oluşturulabilir:

Ya müşterek donatanlardan en az birinin ad ve soyadı ile donatma iştirakini gösteren
ibareden ya da deniz ticaretinde kullanılan geminin adı ve -donatma iştirakini gösteren
bir ibareden oluşur. Ahmet Karasu Donatma İştiraki veya Dalga Donatma İştiraki gibi.

Unvanda yer alan soyadları ve gemi adı kısaltılmadan yazılmalıdır (TTK 44 2).

b. Ek

Ek, ticaret unvanının ikinci unsurunu oluşturur. Ticaret unvanında ek kul­

lanmak kural olarak ihtiyaridir. Ancak bazı hallerde ek kullanılması zorunludur.

aa. Kural: Ek Yapılmasının İhtiyari Olması

Tacirler ticaret unvanının çekirdek unsuru yanında isterlerse işletmenin ni­

teliğini gösteren veya unvanda yer alan kişilerin kimliklerini belirten ya da ha­
yalı sözcüklerden oluşan ekler kullanabilir. Ek kullanılması kural olarak tacirin
isteğine bağlı olmakla birlikte, tacirin kullandığı ek, onun kimliği, işletmenin
büyüklüğü ve önemi yahut işletmenin fınansal durumu hakkında üçüncü kişiler­
de yanlış bir fıkır doğurmamalıdır (TTK 46 1). Örneğin mühendis olmayan bir
kişi mühendis sözcüğünü unvanında ek olarak kullanamaz.

Ticaret unvanında yer alan ibareler kamu düzenineve ahlaka aykırı olamaz,
kültürel ve tarihi değerlen zedeleyecek şekilde belırlenemez (14.02.2014 tarılı
ve 28913 sayılı Ticaret Unvanları Hakkında Tebliğ 4).

Türk, Türkiye, Cumhuriyet ve Milli sözcüklerinin ticaret unvanında kulla­

nılabilmesi için Bakarlar Kurulundan izin alınması gerekir (TTK 46 3).

Kooperatiflerin unvanlarında kamu kurum ve kuruluşlarının isimlerine yer

verilemez (KK 2). Örneğin .Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakül­
tesi Tüketim Kooperatifi şeklinde bir ticaret unvanı tescil edilemez.
Suluk 379

14.02.2014 tarih ve 2S913 sayılı Ticaret Um anları Hakkında Tebliğin 4. mad­

desi uyarınca, işletme konusu ile şirket türünü gösteren ibareler (çekirdek kısmı)
Türkçe olmak kaydıyla ticaret unvanı serbestçe belirlenebilir. Bu Tebliğ ile dalıa
önceden genelgelerle getirilen, ticaret unvanlarında kullanılacak bütün kelimelerin
Türkçe olması şartı değiştirilerek, unvanda geçen eklerin istenilen dilde olabilmesi­
ne imkan tanınmıştır.

bb. İstisna: Ek Kullan İmasının Zorunlu Olması

TTK 45 uyarınca ticaret unvanının Türkiye’nin herhangi bir sicil dairesin­

de daha önce tescil edilmiş bir unvandan ayırt edilebilmesini sağlamak için ek
yapılması zorunludur. Örneğin .Ankara Ticaret Sicili Müdürlüğümde .Ak Tekstil
A.Ş. adında bir ticare! unvanı kayıtlı iken başka bir şirket bu unvanı ayırt edici
bir ek almadan Türkiye’nin hiçbir şehrinde tescil edemez.

Ticaret unvanına ek yapma zorunluluğu, şirket ve kooperatiflerin tasfiye

haline girmesinde de söz konusu olur. Şirket ve kooperatiflerin tasfiye haline
girmesinden soma ticaret unvanlarına "tasfiye halinde” ibaresi eklenerek ticaret
siciline tescil edilir (TTK 269, 32S, 533 2). Malvarlığının terki suretiyle gerçek­
leşen konkordatoda ise ticaret unvanına "konkordato tasfiye halinde" ibaresi
eklenir (İİK 309c. 2).

Şubelerin ticaret unvanları açısından da, ticaret unvanına ek yapma zorun­

luluğu bulunmaktadır TTK 4S 1 uyarınca, her şube kendi merkezinin ticaret
unvanını şube olduğunu belirterek kullanmak zorundadır. Örneğin Türkiye Va­
kıflar Bankası A.O. Ulus Şubesi.

Merkezi yabancı bir ülkede bulunan bir işletmenin Türkiye’deki şubesinin

ticaret unvanı da merkezinin unvanının aynısıdır. .Ancak bu tür ticaret unvanla­
rında merkezin ve şubenin bulunduğu yerlerin ve şube olduğunun gösterilmesi
de zorunludur (TTK 4S 3).

D. Tescil Ettirme ve Kullan ma Yükümlülüğü

TTK 40 1 uyarınca, her tacir ticari işletmesinin açıldığı günden itibaren on

beş gün içinde", ticari işletmesini ve seçtiği ticaret umanını, işletme merkezinin
bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirir. Bu hükümde öngörülen tescil

Söz konusu süre geçmesine rağmen ticaret unvanı tescil edilmez ise. ticaret sicili müdürü TTK
33 de öngörülen tescile davet ve ihtar yetkisini kullanır. Ayrıca tacir hakkında TTK 51/2'ye gore
idari para cezası da verlir.
350 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

kurucu nitelikte değildir. Zira tacirin ticaret unvanı kullanma yükümlülüğü, unva­
nın tescili ile değil tacir sıfatının kazanılmasıyla başlar. Dolayısıyla bir kimse
ticari işletme açıp işletmeye başladığı andan itibaren tacir sıfatı kazanacağından,
henüz unvanını tescil etmemiş olsa da, unvanını kullanmak zorundadır'2.

Tescil edilen ticaret unvanı, ticari işletmenin görülebilecek bir yerine okunaklı
bir şekilde yazılır'3. Her tacir, ticari işletmesine ilişkin işlemlerini ticaret unvanı adı
altında yapmak ve işletmesiyle ilgili senetlerle diğer belgeleri bu unvan altında
imzalamak zorundadır (TTK 39 1). Ayrıca tacirin ticari işletmesiyle ilgili düzenle­
diği ticari mektuplarda ve ticari defterlere yapılan kayıtların dayandığı belgelerde '1
tacirin sicil numarası, ticaret unvanı ve işletmesinin merkezi ile tacir ınternet sitesi
oluşturma yükümlülüğüne tabı ise tescil edilen internet sitesinin adresi de gösterilir.

E. Devamlılığı

Yukarıda izah edildiği üzere TTK, ticaret unvanının oluşturulmasında kabul

edilen sistemlerden karma sistemi benimsemiştir. Bu sisteme göre, gerçek kişi
tacirin ticaret unvanı oluşturulurken gerçek kimliğine uygun şekilde oluşturul­
mak zorundadır. Ancak sonradan meydana gelen bazı değişiklikler ticaret unva­
nında da değişiklik yapılmasını gerektirmez. TTK 47.1 uyarınca, ticari işletme
sahibinin veya bir ortağın ticaret unvanında yer alan adı veya soyadı kanunen
değişir yahut yetkili makamlar tarafından değiştirilirse unvan eskisi gibi kalabi­
lir. Kollektif veya komandit şirkete ya da donatma iştirakine yem ortakla­
rın donatanların girmesi halinde de ticaret unvanı değiştirilmeksizin aynen kala­
bilir. Ayrıca bu şirketlerin donatma iştirakinin ticaret unvanında adı yer alan bir
ortağın donatanın ölümü halinde mirasçıların yazılı izni ile ticaret unvanı oldu­
ğu gibi kalabilir. Yine adı bu şirketlerin veya donatma iştirakinin unvanında yer
alan ortakların donatanların şirketten iştirakten ayrılması halinde adları, onların
yazılı İzm alınmak şartıyla unvanda kalabilir (TTK 47.2).

TTK 49 2 uyarınca, ticari işletmenin devri halinde, devir sözleşmesinde ak­

sine bir hüküm olmadıkça ticaret unvanı da devredilmiş olur. Devralan, unvanı
aynen kullanma hakkına sahiptir.

’* Aynı yönde Ayhan/Çağlar, 321 Şener. 528.

6762 sayılı TTK 41/2 de ticaret unvanının ticari işletmenin giriş cephesinin herkes tarafından
kolayca görülebilecek br yerine yazılması gerektiği"öngörülmüşte.
14 TTK 39/2nin 6335 sayılı Kanun ile değiştirilmesinden önceki hainde, tacirin kullandığı tüm kağıt
ve belgelerde belirli bilgilerin yer alması zorunluluğu öngörülmüştü. Söz konusu hüküm üçüncü
kişileri koruma amacını çok aştığı için doktrinde haklı olarak eleştirilmişti.
Suluk 351

Ticari işletmenin ürün kirasına verilmesi halinde kiracı unvanı herhangi bir
ek yapmaksızın aynen kullanabilir (TTK 11 3)1S.

F. Korunması
TTK 50 uyarınca. usulüne uygun olarak tescil ve dan edilmiş ticaret unva­
nını kullanma hakkı sadece sahibine aittir. Tescil edilmiş ticaret unvanları “Ti­
caret unvanına tecavüz edilen kimsenin haklan" kenar başlığı ile TTK 52’ye
göre korunurken, tescil edilmemiş ticaret unvanları haksız rekabet hükümlerine
(TTK 54 vd.) göre koıunur.

1. TTK 52 Kapsamında Korunması

o. Genel Olarak

TTK 52 uyarınca., ticaret unvanının, ticari dürüstlüğe aykırı biçimde bir

başkası tarafından kullanılması halinde hak sahibi, bunan tespitini, yasaklanma­
sını, haksız kullanılan ticaret unvanı tescil edilmişse kanuna uygun bir şekilde
değiştirilmesini veya silinmesini, tecavüzün sonucu olan maddi durumun orta­
dan kaldırılmasını, gereğinde araçların ve ilgili malların imhasını ve zarar varsa,
kusurun ağırlığına göre maddi ve manevi tazminat isteyebilir.

6102 sayılı TTK, tescil edilmiş unvanların koruma kapsamını 6762 sayılı
TTK:ya nazaran genişletmiştir. Şöyle kı; TTK 52 lcTde TTK 54 lc’de yer alan
“kanuna aykırı olarak başkası tarafından kullanılan" ibaresi yerine “ticari
dürüstlüğe aykırı biçimde bir başkası tarafından kullanılan" ibaresi kullanıl­
mıştır. Doktrinde hakiı olarak “ticari dürüstlüğe aykırılık" ibaresinin “kanuna
aykırılık” ibaresinden daha geniş bir ibare olduğu ve hükmün uygulanması sıra­
sında da geniş yorumlanacağı ifade edilmiştir6. Ayrıca ticaret unvanına teeaxliz
halinde açılabilecek davalar listesi de daha da genişletilmiştir.

b. Dava ve Talepler

aa. Ticari Dürüstlüğe Aykırı Kullanımın Tespiti

Her eda hükmü zorunlu olarak bir tespit hükmünü de içerir. Bu nedenle
medeni yargılama hukukunda, eda davası açmanın mümkün olduğu durumlarda
tespit davası açılamayacağı kabul edilir. Ancak ticaret unvanına teeaxliz fiilleri­
nin tespit dax’asi bu kuralın istinasım oluşturur. Kanun koyucu bu hallerde söz

'= Arkan. Ticari İşletme. 282: Boyacıoğlu, 108.

' Kendigelen, İlk Tespitler. 78.
352 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

konusu fullerin tespit ettirilmesinin bile yeterli ve caydırıcı olabileceği varsayı­

mından hareket etmiştir”.

bb. Ticari Dürüstlüğe Aykırı Kullanımın Yasaklanması

Ticaret umanına tecaxliz halinde, unvan sahibine tanınan bir diğer hak ise ticari
dürüstlüğe aykırı kullanımın yasaklanmasını talep hakkıdır. Ticaret unvanının işlev­
lerine zarar veren işlem ve fiiller ticari dürüstlüğe aykırı bir kullanım olarak kabul
edilir. Zira ticaret unvanının tüm işlevleri TTK 52 kapsamında korunmaktadır'\

Usulüne uygun olarak tescil edilmiş bir unvanın, başkaları tarafından unvan
olarak kullanılması ticari dürüstlüğe aykırı olduğu gibi, unvan dışında başka bir
ayırt edici ad veya işaret olarak, örneğin marka veya işletme adı olarak kulla­
nılması da ticari dürüstlüğe, dolayısıyla TTK 52’ye aykırıdır. Bu nedenle TTK
52 kapsamına sadece unvansal koruma değil aynı zamanda diğer ayırt edici ad
ve işaretler anlamındaki kullanım da girer'5.

Tecaxüz fiili devam ettiği sürece ticaret unvanı sahibinin dava hakkı da de­
vam ettiğinden zamanaşımı süresi işlemez. .Ancak dDktıinde ve uygulamada
kabul edilen hakim görüşe göre, um an sahibi, tecaxliz fiilini işleyene karşı uzun
süre sessiz kalarak dax’a açma hakkını kullanmamışsa, “sessiz kalma yo'iu ile
hak kaybı ilkesi” uyarınca dax’a hakkını kaybeder5.

cc. Tescili Önleme, Terkin veya Ayırt Edici Ek Yapılmasını İsteme Hakkı

Tescil edilmiş bir ticaret um’anımn başkası tarafından ticari dürüstlüğe ay­
kırı bir biçimde tescil edilmesi halinde, hak salıibı bu um’anın değiştirilmesini
veya silinmesini talep edebilir (TTK 52 1). Unvanlar arasındaki iltibas, sonraki
unvanda yapılacak kısmı bir değişiklik ile, örneğin bir sözcüğün eklenmesi x’eya
bir sözcüğün çıkarılması suretiyle giderilebiliyorsa, mahkeme um’anın tamamen
silinmesine karar vermemelidir'.

TTK 52 1 Tde açıkça belirtilmiş olmamakla birlikte, hak sahibinin henüz tescil
edilmemiş bir um’anın tescil talebine itiraz etme hakkının da olduğu kanaatinde­
yiz. Bu yolla hak sahibi um’anımn haksız bir şekilde başkası adına tescil edılme-

Teoman (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), Ticari İşletme. 463: Özbey, 105.

Bilge, Ticari Ad. 23.
: Bilge, Ticari Ad, 153 vd: AyhaıVÇağlar, 322 vd.: BGH. GRUR 2009 500 vd.
*’ Sessiz kalma nedeniyle hak kaybı konusunda ayrıntılı bilgi için biz. Birinci Bölüm. II, B. 3.
2' 11. HD. 19.10.1990. E. 1990/815, K. 1990/6653: 11. HD. 31.05.2307. E 5652. K. 8296.
Suluk 353

sini önleyerek tescil nedeniyle ortaya çıkabilecek olumsuz sonucu engellemiş

olacaktır2. .Aksının kabulü TTK 52 T m amacıyla bağdaşmaz. Ayrıca ticaret sicili
müdürleri de tescil başvurularını incelerken gerekli dikkat ve özeni göstererek
önceden tescil edilmiş bir unvan ile iltibas oluşturma tehlikesi olan başvurulalı
reddetmelidir. .Ancak uygulamada ticaret sicili müdürlerinin bu konuda gerekli
özem gösterdikleri söylenemez. Zira ticaret sicili müdürleri TTK hükümlerini
doğrudan uygulama yerine bu hükümlere aykırı olarak çıkarılan 14.02.2014 tardı
ve 2S913 sayılı Ticaret Unvanları Hakkında Tebliğ hükümlerim uygulamaktadır.
Söz konusu Tebliğin 5. maddesinin 3. fıkrası uyarıca, daha önce tescil edilmiş
ticaret unvanının eki de kendi eki aym olan, ancak ekten sonra gelen işletme ko­
nusunu gösteren ilk ibaresi farklı olan ticaret unvanı, ayırt edici bir ek yapılmadan
tescil eddebilir. Bu konuda Tebliğde verilen örneğe göre, ”B İnşaat Otomotiv
Sanayi Anonim Şirketi.” ticaret unvanı daha önce tescd eddmış ise, "5 Turizm
İnşaat Sanayi Anonim Şirketi ” ticaret unvanı ayırt edici ek yapılmadan tescil edi­
lebilir. Her iki unvanda da inşaat konusu, ortak olarak yer almasına rağmen, inşaat
sözcüğünün bir unvanda ilk sırada, diğer unvanda ise ikinci sırada yer alması
nedeniyle tescilde bir sakınca görülmemiştir. Oysa bu iki unvan arasında inşaat
konusu yönünden ticari dürüstlüğe aykırı olarak iltibas oluştuğundan, TTK 52
uyarınca ikinci unvanın tescil edilmemesi gerekir. Kanaatimizce markalar arasın­
daki benzerlik ve iltibas değerlendirmesinde esas alman kriterler kural olarak
ticaret unvanları arasındaki benzerlik ve iltibas değerlendirmesinde de dikkate
alınmalıdır. Vurgulamak gerekir kı, tanınmış markaların farklı mal ve hizmetlerde
de korunmasına benzer bir düzenleme TTKT da yer almamakla birlikte, ticaret
unvanları açısından da tamnmışlığın karıştırılma tehlikesine olan etkisinin araştı­
22*.Karşılaştırma konusu ticaret unvanlarının ayırt edici ek unsurları
rılması gerekir*
aynı olmakla birlikte faaliyet konuları faiklı ise unvanlar arasında kural olarak
iltibas oluşmasa da, tanınmış bir ticaret unvanının aynısının veya benzerinin farklı
bir faaliyet konusunda ticaret unvanı olarak tescili de scmut olay yönünden yapı­
lacak değerlendirme sonucunda ticari dürüstlüğe aykırı görülebilir. Her somut
olayda yapılacak değerlendirmede tanınmış markalarda olduğu gibi tanınmış tica­
ret unvanından haksız yararlanma, ticaret unvanının itibarına zarar verme veya
onun ayırt edici karakterim zedeleme şartlarından birinin gerçekleşip gerçekleş­
mediğinin tespiti gerekir24. Örneğin Ülker Bisküvi Sanayi A.Ş.’nin faaliyet konu­

** Helvacı (Ülgen/Kendiçelen.'Kaya'Nomer Ertan), Ticari İşletme. 334: Özbey, 108

22 Techert. 63: Bilge. Ticari Ad. 90: HGK. 2017/11-1293 E. 2019/335 K. 21.03.2019.
" Bilge. Ticari Ad. 90
384 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

su gıda olmakla birlikte başka bir şirket Ülker Tekstil Sanayi AŞ. şeklinde de bir
unvan kullanmak isterse, ticari dürüstlüğe aykırı bir şekilde iltibas oluşur ki, ikin­
ci unvanın tescil edilmemesi gerekir.

Kanaatimizce Türk Patent tarafından markalar için uygulanan sisteme benzer

bir sistem ticaret unvanları için de oluşturularak, tescil başvurularında ciddi bir iltibas
değerlendirilmesi yapılmalı, böylece ticaret unvanları daha etkin bir şekilde korun­
malıdır. Aynı ve ayırt edilemeyecek derecede benzer olan ticaret unvanları Ticaret
Sicili Müdürlüğü tarafından resen yapılacak inceleme ile benzer olan ticaret unvanla­
rı ise hak sahiplerinin itirazı üzerine reddedilmelidir. Bu kapsamda ticaret unvanları­
nın tescil başvuruları ilan edilerek hak sahiplerine belirli bir süre içinde ilana itiraz
etme yetkisi verilmelidir. Bu süre içinde itiraz olmaz veya yapılan itirazların haklı
olmadığı sonucuna varılırsa unvan tescil edilmelidir. Bu amaçla yeten kadar uzma­
nın da ticaret sicili müdürlüklerinde istihdam edilmesi gerektiği kanaatindeyiz.

dd. İhlal Sonucu Oluşan Maddi Durumun Ortadan Kaldırılması, Gereğinde Araçların ve
İlgili Malların İmhası

TTK 52 1 uyarınca, ticaret unvanı ihlal edilen kişi bu ihlal sonucunda olu­
şan maddi durumun ortadan kaldırılmasını, gereğinde araçların ve ilgili malların
imhasını talep etme hakkına sahiptir Marka, patent ve 'asarım hakkı ihlalleri ile
haksız rekabet hallerinde, araçların ve malların imhasında tecavüzün önlenmesi
için kaçınılmaz olma şartı aranırken25, ticaret unvanının hilalinde ise "gereğpî-
de" ifadesi kullanılmıştır. Kanaatimizce ticaret unvanı hilallerinde de, araçların
ve malların imhasına son çare olarak başvurulmalıdır25.

ee. Tazminat

Ticaret unvanının kusurlu bir şekilde ihlal edilmesi halinde, hak sahibi
maddi tazminat da talep edebilir. Hak sahibinin uğradığı zararın miktarım ispat
etmesi kolay olmadığından, hak sahibine maddi tazminat yerine mütecavizin
elde etmesi mümkün görülen menfaatin karşılığım talep etme yetkisi de tanın­
mıştır (TTK 52 1). İlılal halinde manevi tazminat da talep edilebilir (TTK 52 1).

ff. Hükmün İlanı

TTK 52.2 uyarınca mahkeme, davayı kazanan tarafın talebi üzerine, gider­
leri aleyhine hüküm verilen kimseye ait olmak üzere, hükmün gazete ile yayım-

25 Bkz. TTK 56/1 -b) c): SMK. 149/1-f.

*' Nomer Ertan, Ticaret Lnvanı. 85: Özbey, 118
Suluk 355

lanmasma da karar verebilir. Söz konusu hükümde "öfavayz Aozawaw tarafın

talebi üzerine” ifadesi yer aldığından, davalı da hükmün ilanını talep edebilir.
TTK 52 2’de, mahkemenin hükmün gazeteyle yayımlanmasına karar verebileceği
şeklinde bir ifade kullanılmıştır. Günümüzde çok farklı ilan türleri ve yayımlama araç­
larının olduğu ve gelecekte de daha farklı yayımlama aı açlarının gelişebileceği dikkate
alındığında, ilanın şekli ve kapsamının mahkemeye bırakılması daha uygun olurdu2'.
Nitekim TTK 59 ve SNIK 149 3: de ilanın şekli ve kapsamı mahkemeye bırakılmıştır.

gg. Bildirim Zorunluluğu ve Cezai Yaptırımlar

TTK 51 1 uyarınca., bütün mahkemeler., memurlar, ticaret ve sanayi odaları,

noterler ve Türk Patent görevlerini yaparken bir ticaret unvanının tescil edilme­
diğini, kanun hükümlerine aykırı olarak tescil edildiğini veya kullanıldığını
öğrenirlerse durumu yetkili makamlara bildirmek zorundadır.
Ticaret unvanının oluşturulması, kullanılması, tescili ve gerekli eklerin ya­
pılmasına ilişkin hükümlere aykırılık halleri için vııkarıda izah edilen hukuki
yaptırımlar yanında çeşitli cezai yaptırımlar da öngörülmüştür (TTK 51 2-3).

2. Haksız Rekabet Hükümlerine Göre Korunması

Usulüne uygun tescil edilmiş ticaret um anları hem TTK hükümlerine göre
özel olarak korunur h?m de haksız rekabet hükümlerine göre genel korumadan
yararlanır. Buna karşılık tescil edilmemiş ticaret unvanları sadece haksız rekabet
hükümlerine göre korunur1.

3. Diğer Düzenlemelere Göre Korunması

Gerçek kişilerin ad ve soyadlarının yer aldığı ticaret unvanları TNIK hü­

kümlerine göre de korunur (TMK 26).
Usulüne uygun tescil edilmiş bir ticaret unvanı bir başkası tarafından marka
olarak tescil ettirilmek veya kullanılmak istenirse, unvan sahibi marka başxuru-
suna itiraz etme veya unvanın tescilsiz marka olarak kili anılmasına engel olma
hakkına sahiptir (SNIK 6 6, 7 3-e).
Ticaret unvanları TBK’nın haksız fillere ilişkin hükümlerine göre de koru­
nur5. Bilindiği üzere, TBK 49 gereğince, kusurlu ve hukuka aykırı bir fulle
başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.

* Aynı yönde Şener, Ticari İşletme. 556.

Bilgi için bkz. Onikinci Bölüm. //. A. 4
*'* Bilge, Ticari Ad. 26
35® Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

Ticaret unvanı salıibı yukarıda izah edilen mevzuatımız yanında milletlerara­

sı sözleşmelerle de korunur. Paris Sözleşmesinin S. maddesine göre; "T/caref
unvanı, birfabrikaya da nearer markasının parçası olsun ya da olmasın, başvuru
ya da tescil zorunluluğu olmadan, birliğe dahil ülkelerin tümünde korunacaktır”.
Ancak bu noktada \11rgulamak gerekir kı; Paris Sözleşmesinin S. maddesi sadece
üye devletlere, tescilli ya da tescilsiz olmalarına bakılmaksızın ticaret unvanlarına
yönelik koruyucu hükümler getirme yükümü yüklemeleredir. Buna karşılık koru­
manın ne şekilde, hangi kapsamda ve hangi kanunlarla yapılacağı tamamen üye
devletlerin yetkisindedir. Ulusal hukuk, hangi şartlar çerçevesinde ticaret unvanı-
nı koruyor ve bu koruma, ülkenin kendi vatandaşları için hangi şartlar altında ve
kapsamda sağlanmış ise, bu korumanın birlik üyesi ülkelerin vatandaşlarına da,
tevdi ya da tescil şartı aranmadan tanınması gerekir23. Zııa Paris Sözleşmesinde
geçerli ilkelerden biri de eşitlik ilkesidir. Bu ilkeye gere, sözleşmeye taraf her
üye ülke, diğer üye ülke vatandaşlarına, kendi vatandaşlarına sağladığı sınaî mül­
kiyet korumasının aynısını sağlamak zorundadır. Örneğin Türkiye’de tescilli
unvanlar TTK 52 ile, tescilsiz unvanlar ise haksız rekabet hükümlerine göre (TTK
54 vd.) korunmaktadır. Türkiye’de tescilsiz bir unvan ilgili piyasada bilinmediği
sürece haksız rekabet hükümleri kapsamında korunmadığına göre, yabancı kişile­
re ait unvanların korunmasında da Türkiye’de kullanma şartı aranmasa da, ilgili
piyasada belirli ölçüde bilinme şartı aranması gerekir'.

Ticaret unvanı TRIPS kapsamında da korunmaktadır. Zira ticaret unvanı

TRIPS madde 1 2’ye göre fikri mülkiyet kavramına girmektedir. Dolayısıyla
DTÖ üyeleri ticaret unvanının korunmasına yönelik TRIPS hükümlerine uy­
22.
makla yükümlüdür*

II. İŞLETME ADI

İşletme adı, işletme sahibini hedef tutmaksızın doğrudan doğruya işletmeyi
tanıtmak ve benzer işletmelerden ayırt etmek için kullanılan addır (TTK 53).
Ticaret unvanı taciri tanıtırken, işletme adı bir işletmeyi diğerlerinden ayırt eder.
Örneğin Şifa Eczanesi.

İşletme adı kullanılması zorunlu değildir. .Ancak bir kimse işletme adı kul­
lanıyorsa, bu adı ticaret siciline tescil ettirmek zorundadır (TTK 53).

" Bilge, Ticari Ad. 28 vd.

’’ Bilge, Ticari Ad. 29
22 EuGH GRUR 2005.153-Anheuser-Busch.
Suluk 387

TTK 53’te ticaret unvanı için öngörülen bazı hükümlerin (38, 45, 47, 50, 51,
52) işletme adı için de uygulanacağı öngörülmüştür. Yapılan bu atıf nedeniyle tica­
ret unvanı için öngörülen koruma, işletme adı için de uygulanacaktır. Dolaysıyla
\ukarida ticaret unvanının korunması hakkında yapılan açıklamalar işletme adları
için de geçerlidir. .Ancak işletme adı ticaret unvanının aksine bir gerçek veya tüzel
kişiliği ifade etmediğinden, işletme adı TNIK 26 anlamında ad olarak korunmaz.

İşletme adına uygulanacak ticaret unvanı hükümleri arasında TTK 46'nın

sayılmamış olması isabetli olmamıştır. Zira ticaret unvanlarına konulabilecek
ekler konusunu düzenleyen bu madde işletme adları için de uygulanmaya elve­
rişlidir. Ticaret unvanı ile işletme adı arasında bu kor.uda bir ayrım yapmanın
haklı bir gerekçesi bulunmamaktadır3. Ayrıca TTK 53!de TTK 46’ya doğrudan
bir atıf bulunmamasına rağmen, 51. maddeye atıf yapıldığından, 51. madde de
esasan 46. maddeye aykırı işlemlere uygulanacak yaptırımlar düzenlendiğinden,
46. madde işletme adları için de uygulanmalıdır4. B. Ticaret Um anı ile İşletme
Adı Arasındaki Farklar

Ticaret unvanlarına ilişkin bazı hükümler işletme adları için de geçerli ol­
makla birlikte aralarında bazı farklar da bulunmaktadır:

i) Ticaret unvanı taciri tanıtırken, işletme adı işletmeye verilen bir isim olup
işletmeyi diğer işletmelerden ayırt etmek için kullanılır.

ii) Tacirler ticaret unvanı kullanmakla yükümlü iken, işletme adının kullanıl­
ma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak kullanıldığı takdirde ticaret sici­
line tescil edilmesi gerekmektedir.

iii) Ticaret unvanı kullanması yasak olan esnaflar, işletme adı kullanabilir.

iv) Ticaret unvanının nasıl oluşturulacağı konusunda TTK'da öngörülen birçok

emredici hüküm nedeniyle tacirin ticaret unvanını oluşturma özgürlüğü önemli
ölçüde sınırlandırılmışken, üçüncü kişileri yanıltıcı, gerçeğe ve kamu düzenine
aykırı olmaması şartıyla işletme adı istenildiği gibi oluşturulabilir.

v) Ticaret unvanının işletmeden ayrı olarak tek başına devredilmesi mümkün

değilken, işletme adı işletmeden ayrı olarak devredilebilir.

" Aynı yönde Şener, 564

34 Buna göre kamu düzen ne aykırı ekler işletme adında da yer alamaz. Yine ‘-'Türk',. ■Türkiye .
-'Cumhuriyet' ve ' Milli" sözcüklerinin işletme adına konulması için Bakanlar Kurulu kararı gerekir.
Bkz Şener. 564 Ayhan'Çağlar 331."
355 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

III. ALAN ADI

A. Genel Bilgi
Alan adı, internete yer almak için gerekli olan bir ismidir. Başka bir deyiş­
le alan adı., ilgilinin internet adresidir5. Alan adı olarak görünen ibare aslında on
haneden oluşan (95.OS. 145.214 gibi) ve IP adresi olarak ifade edilen bir numara
sistemidir. Alan adı İngilizce domain name system (DNS) ibaresinin Türkçe
karşılığıdır. Bu sistem iki yüz elli altı karaktere kadar uzanabilen alan adı isim­
lerini IP’ye çevirmek için kullanılır. Bu numaraları akılda tutmak mümkün ol­
madığı için sistem tarafından bu numaralar kelimelerden ve veya harflerden
oluşan bir adrese dönüştürülür.

Alan adlarının yapısı incelendiğinde com, gov, edu, ır ve gibi ibarelerin

jenerik olduğu görülecektir. Firmalar bakımından önemli olan ve karıştırma
tehlikesi bulunan ibareler, bir alan adının “ikinci düzey alan adı ” kısmıdır. Ör­
neğim www.ulker.com.tr ibareli bir alan adında önemli olan “ulker” ibaresidir.
Bu alan adındaki; “com.tr” ibaresi birinci düzey alan adıdır. Bunlardan “.com”
ibaresi., “jenerik birinci düzey alan adı”, “.tr” ibaresi ise “ülke birinci düzey
alan adı”dır. Alan adındaki “Ülker” ibaresi ise “ikinci düzey alan adı”te. Seçi­
lecek ikinci düzey alan adı, başkalarının alan adı ve markası gibi ayırt edici ad
ve işaretleriyle karışıklığa yol açmamalıdır.

Uluslararası arenada internetin idare organı, İnternet Sayılar ve İsimler

Tahsis Birliği (ICANN) adlı kuruluştur. ICANN, birinci düzeydeki alan adlarını
son yıllarda çoğaltma eğilimindedir. Bu bağlamda ICANN tarafından tanınmış
bazı şehir ve bölge adları da birinci düzey alan adı olarak atanmıştır,
www.aaa.İstanbul, www.bbb.paris, www.ccc.london bunlardan bazılarıdır.

B. Yasal Düzenleme
Ülkemizde 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanununun 35. maddesi ge­
reği alan adlarının tahsisini yapacak kurum veya kuruluşu tespit etme ve alan
adlarının yönetimine ilişkin usul ve esasları belirleme görevi Ulaştırma ve Altyapı
Bakanlığına verilmiştir. Bakanlık, alan adlarını tahsis görevini Telekomünikasyon
İletişim Başkanlığına (TİB) vermiş idi. TİB ise 671 sayılı KHK ile kapatılmış ve
görevleri Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna (BTK) devredilmiştir6. TİB,

" Geniş bilgi için bkz. Oğuz 27 vd

26 RG. 17.08.2016. S. 29804.
Suluk 389

2010 yılında İnternet Alan Adları Yönetmeliğini yürürlüğe koymuştur'. .Anılan

Yönetmelik sadece .tr uzantılı alan adlarını konu edinmektedir. Yönetmeliğe gö­
re, yönetmeliğin yayımlandığı tarihten itibaren en geç ıkı yıl içerisinde .rr uzantılı
ınternet alan adı sistemi (TRABİS) kurulacaktır. TRABİS kuruluncaya kadar ise
fiilen ODTÜ tarafından kurulan ve yönetilen eski sistem devam edecektir. Yö­
netmeliğin yayın tarihinden itibaren sekiz yıl geçmesine rağmen, alt yapı yetersiz­
likleri nedeniyle halen TRABİS kurulamamıştır. BTK’nın altyapı yetersizliği
nedeniyle ODTÜ bu görevi fiilen bugün de yürütmektedir.

ODTÜ, en son Aralık 2012 tarihinde düzenlenen bir belgeyle .tr alan adla­
rına ilişkin Politikalar, Kurallar ve İşleyişi belirlemiştir
.
* ODTÜ, .tr alan adla­
rını “Belgeli” ve “Belgesiz” şeklinde ıkı kategoride sınıflandırmıştır, web.tr,
gen.tr, name.tr, tel.tr gibi alan adları, “Belgesiz” kategoridedir, com.tr, info.tr,
biz.tr, net.tr, org.tr gibi alan adları ise “Belgeli” alan adları kategorisiııdedır.
“Belgesiz" alan adları, başvuru yapılır yapılmaz tahsis edilirken; “Belgeli” alan
adları, ilgili alan adının uzantısına göre değişen belgelerin (maıka başyurusu,
ticaret sicil kaydı, dernek tüzüğü gibi) sunulması koşuluyla tahsis edilmektedir.
Yani belgeli alan adları yönünden ODTÜ, bünyesindeki DNS Çalışma Grubu
vasıtasıyla inceleme yaparak tahsisi gerçekleştirmektedir.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere dayanağını 5S09 sayılı Kanundan alan

İnternet .Alan Adları Yönetmeliği dışında, alan adlarının korunmasına ilişkin özel
bir düzenleme yoktur. Bununla birlikte dolaylı düzenlemelerle (TK ve SMK gibi)
alan adları, ayırt edici bir işaret olarak koruma altındadır. Bu bağlamda SMK’ya
göre, lıak ve yetkisi olmadığı halde başkasına ait bir markanın, aynısının veya ben­
zerinin internet ortamında ticari etki yaratacak şekilde alan adı, yönlendirici kod,
anahtar sözcük veya benzeri biçimlerde kullanılması marka ihlalidir (m. 7.3, d).

C. İhtilafların Çözümü

1. Genel Olarak

İnternette ilk gelen alır ilkesi geçerli olduğundan başkasına ait unvan,
marka veya diğer ayırt edici işaretlerin, üçüncü kişilerce alan adı olarak tescili
mümkündür. Bu hallerde gerek uluslararası kuruluşlar gerekse hak sahipleri­
nin talebi üzerine mahkemeler ve ihtilafları çözüm merkezleri uyuşmazlıkları

-■ RG. 07.11.2010. S. 27752.

tr uzantılı alan adlan takımından şu linkten aynntılı bilgiye ulaşılabilir: https://www.nic.tr/ (son
erişim: 26.06.2017).
390 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

sonuca bağlar. İnternet., küresel bir mecra olduğu iç:n hukuki sorunlar dalıa
ziyade küresel ölçekte yaşanmaktadır. Dolayısıyla çözüm de aym ölçekte ol­
malıdır.

Bugün .îr uzantılı alan adı uyuşmazlıklarım, ODTÜ DNS Çalışma Grubu
veya mahkemeler aracılığıyla çözmek mümkündür.

.tr uzantılı olmayan alan adlarına ilişkin uyuşmazlıkların çözümü bakımın­

dan da iki yol bulunmaktadır. Bunlardan birisi mahkemelerdir. Fakat Türk
mahkemelerinden alınacak bir karar sadece Türkiye sınırları içinde geçerli ol­
makta; bu da alan adı tescil kuruluşunun genellikle yur dışında olması nedeniy­
le kararı işlevsiz kılmaktadır. Dolayısıyla .tr uzantılı olmayan ihtilaflı alan adı­
nın iptali ya da devri talebini, bir Türk mahkemesine yönlendirmek köklü bir
çözüm değildir. Diğer yol ise uluslararası tahkimdir. ICANN, 1999 yılında alan
adlarına ilişkin ihtilafların çözümü için tahkim kurallarını kabul etmiştir. Gerek
daha az maliyetli ve dalıa kısa sürede çözüm sağlaması ve gerekse ihtilafın mar­
ka.. elektronik ticaret ve internetle bağlantılı hukuki sorunlar gibi farklı dallarda
uzman kişiler tarafından görülmesi gibi nedenlerle tahkım: alan adı ihtilafların­
da en fazla tercih edilen çözüm yoludur.

ICANN talikim usulü, sadece ICANN tarafından akredite edilmiş kuruluş­

larca ve yalnızca jenerik birinci düzey alan adı (gTLD) ve bazı ülkelerin birin­
ci düzey alan adlarını (ccTLD) içeren alan adlarına uygulanabilir. ICANN
tarafından belirlenen talikim yoluna, sadece alan adına ilişkin ihtilafta ve alan
adım tescil ettiren ile alan adı üzerinde hak sahibi olduğunu iddia eden kişi
arasındaki ihtilafta gidilebilir. Buna karşılık alan adını tescil ettiren ile alan
adı tescilini yapan kayıt kuruluşu arasındaki ihtilafta anılan talikim yoluna
gidilemez.

ICANN tarafından akredite edilen kuruluşlar şunlardır'3:

i) Asian Domain Name Dispute Resolution Centre,

ii) National .Arbitration Forum,

iii) WIPO,

iv) The Czech .Arbitration Court Arbitration Center for Internet Disputes,

v) Arab Center for Domain Name Dispute Resolution

https:/7www.icann org/resources.'pages/providers-6d-2012-02-2Sen (son erişim: 03.07.2017).

Suluk 391

2. WIPO Tahkimi

Alan adı uyuşmazlıkları bakımından akredıte edilmiş kuruluşlardan dünya­

da en çok rağbet göreni WIPO’dur. Türkiye’den yapılan başvurular da
WIPO’ya yöneltilmektedir. Normal koşullarda WIPO aracılığıyla altmış gün
içinde ihtilafın çözümü mümkündür. Cmylmz.com, koc.com ve sabanci.com
gibi alan adı ihtilafları WIPO aracılığıyla çözümlenmiştir.

WTPO talikim süreci, şikâyetin elektronik olarak WIPO’ya sunulmasıyla

başlar. WIP0s sürecin hızlı yürütülmesi adına hem şikâyetin hem de şikâyete
karşı cevabın sunulmasına ilişkin bir rehber hazırlamıştır' 0. Şikâyetin sunulma­
sından sonra talikim sürecini yürütecek hakem(ler) taraflarca seçilebilir ya da
taraflar hakem seçimini WIPO’ya bırakabilir'Ancak her hâlükârda WIPO
tarafından akredite edilmiş bir hakem olması şarttır. Tek hakem seçilmesi kural
olmakla birlikte en fazla üç hakem tarafından süreç yürütülebilir. Taraflardan
birinin tek., dığeıinın üç hakem talep etmesi halinde talikim üç hakem tarafından
yürütülür*41
42*.

Birden fazla alan adı aynı tahkim dosyasında karara bağlanabilir. Bunun
için alan adım tescil ettiren kişinin aym olması ve tüm alan adlarının aym şikâ­
yette belirtilmesi şarttır.
Şikâyet eden taraf şu hususların üçünü birlikte ıspatlamalıdır-12:
i) Uyuşmazlığa kor.u alan adı ile kendisine ait maıkanın aynı ya da iltibas
düzeyinde benzer olduğu:
ii) Alan adı sahibinin ilgili alan adım kötü niyetli bir şekilde tescil ettirerek
kullandığı,
Alan adı sahibinin alan adıyla ilgili bir hak ya da menfaatinin bulunmadığı.
Şikâyet edilen ise alan adım tescil ettirmede haki: olduğunu aşağıdaki hu­
suslardan biri ya da birkaçı vasıtasıyla ispatlayabilir":

*' http://VAV»v.wipo.int/amc/en/domain&-guide.' (son erişim: 03.07.2017)

41 Güncel hakem listesine şu linkten ulaşılabilir: http:/Avww.wipo.int/arrx:/en/domains/panel/
panelists.html#172 (sor erişim: 03.07.2017)'
42 WIPO’nun 2017 yılı için belirlendiği resmi tahkim bedeli, bir alan adından beş adet alan adına
kadar olan ihtilaflarda bir hakem için 1.500 S. üç hakemden oluşan tahkim kurulu içinse 4 000
S’dır. Daha fazla alan adı için bu rakamlar artmaktadır. Ücretler kural olarak şikâyet eden tara­
fından ödenir Ücretlerle ’ilgili detaylara şu linkten ulaşılabiir: http:/Avaw.wpo.int/amc/erV
domains/fees/ index htnl (son erişim: 03.07.2017).
'■ http://Mw.wipo.int/amc/en/domains/guide. ’'#b (son erişim: 15 03.2017).
*' http://Mw.wipo.int/amc/en/domains/guide. ’'#b (son erişim: 15 03.2017).
392 Onuncu Bölüm: Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı

i) Tahkim yoluna başvurulduğunun kendisine bildirtmesinden önce alan adı­

nı, mal veya hizmetlerin tüketicilere iyi niyetle sunumu için kullandığı veya

ii) Alan adı sahibi, ilgili alan adıyla kamuoyunda biliniyorsa tanınıyorsa veya

zn) Tüketicileri kendisine yönlendirmek veya ilgili markanın ayırt edici niteli­
ğini zayıflatmak gibi ticari niyetler taşımaksızın alan adını ticari olmayan
şekilde veya haklı şekilde kullandığı.

Şikâyet edilen, sürecin başlamasından itibaren yirmi gün içerisinde şikâyete

cevap vermelidir. Süresinde ya da İliç cevap verilmezse, işlemlere şikâyet edile­
nin yokluğunda devam edilir ve hakeme hakemlere bu durum bildirilir. Cevap
dilekçesi sunulması da tıpkı şikâyet dilekçesi gibi çevrimiçi olarak ya da WIPO
tarafından belirlenen adrese (domam.disputesgwipo.int) elektronik posta gön­
derilmesi suretiyle yapılabilir.

WTPO tahkiminde kabul edilen dil, kural olarak alan adının tescil ettirilmesi
esnasında kabul edilen sözleşmede belirlenen dildir. Ancak tarafların anlaşması
halinde veya hakemin şartları göz önünde bulundurarak (tarafların aym ülke
vatandaşı olması veya sunulan belgelerin aym dilde olması gibi) başka bir dil
uygulaması da mümkündür.

Tahkim yargılamasında vekille temsil edilme zorunluluğu yoktur: taraflar

bizzat veya vekilleri aracılığıyla yargılamayı yürütebilir. Duruşma ve duruşma
benzeri (telekonferans, video konferans, web konferans gibi) işlemler talikim
sürecinde yapılmaz: tüm iddia ve saxunma dosya üzerinden karara bağlanır.

Tahkim süresince şikâyete konu alan adının devri ya da tescil kuruluşu de­
ğiştirilemez. Tahkim sürecinde tarafların aralarında anlaşarak ilgili alan adımn
akıbetini belirleyebilir. Bu durumda WIPO, talikim sürecim iptal eder.

Tahkim Kurulu, ihtilaflı alan adının iptaline veya devrine ya da talebin red­
dine karar verebilir45. Şikâyetin reddine karar verilmesi halinde: şikâyetin iyi
niyetli yapılmadığı da tespit edilmişse bu husus da hakem kararında belirtilir.
.Ancak Tahkim Kurulu, herhangi bir cezai müeyyideye ya da tazminata veya
vekillik ücreti dâhil olmak üzere herhangi bir yargılama giderine hükmedemez.

Verilen karar, infaz edilmek üzere ilgili alan adım tescil eden tescil kurulu­
şuna gönderilir. Tescil kuruluşu, kararın kendisine tebliğinden itibaren on gün

4S
WIPO UDPR sistemine göre verilen kararlara şu linkten ulaşılabilir. http:/Avww.wipo.int/amc/en/
domains/dec isionsxfindex.html.
Suluk 393

içinde, aleyhine karar verilen alan adı sahibinden, kaıara karşı dava açıldığını
kanıtlar resmi belge almadıkça, ilgili alan adı tescilini iptal eder veya devir iş­
lemini gerçekleştirir. Böylece verilen hakem kararları, herhangi bir tanıma ve
tenfız kararma ihtiyaç duyulmaksızın ICANN’in yetkilendirdiği tescil kuruluşu
tarafından icra edilir.

WIPO’nun verdiği karardan memnun kalmayan taraf, on gün içinde karara

karşı dava açabilir. Açılacak davada yetkili mahkeme, alan adının kaydı esna­
sında sözleşmede belirtilen yer mahkemesi veya şikâyetin sunulduğu anda
WHOIS kaydında alan adını kaydeden kuruluşun adresinin bulunduğu yer mah­
kemesidir. Dava, doğrudan karşı tarafa yönlendirilir; ICANN ya da ICANN’in
akıedite ettiği uyuşmazlığa ilişkin tahkim kuruluşuna yönlendirilmez. Uygula­
mada mahkeme yoluna nadiren gidilmektedir.

Son olarak belirtelim kı ICANN tarafından benimsenen bir diğer çözüm de

2014 yılı başında uygulanmaya başlanan Yeknesak Hızlı Durdurma Sistemidir
(Uniform Rapid Suspension System). Hâlihazırdaki sistemden daha hızlı ve daha
az maliyetli ihtilaflar: çözüm sistemi olarak tanıtılan bu yöntem, yalnızca üç
akredite kuruluş tarafından uygulanmaktadır'
*
:

i) Asian Domain Name Dispute Resolution Centre,

ii) National .Arbitration Forum,

iii) MFSDSrl.

Bu sistem sadece .com, .org ve .net gibi belirli jenerik alan adı uzantıları
için uygulanmaktadır. Bu sistemde de şikâyet eden ve şikâyet edilen aym iddia
ve savunmalarını ileri sürmektedir. Sistemin temel alan adı tahkiminden farkı,
şikâyet akabinde ilgili alan adının derhal kilitlenmesi veya kararın temyiz edile­
bilmesi gibi birtakım usule ilişkin sürecin daha hızlı ve daha az maliyetle netice­
lenmesidir.

4e
https:/7www.icann org/resources/pa3&s/urs-20l4-01-09-en (son erişim; 3.7 2017).
 Onbirinci Bölüm
SINAİ MÜLKİYET HAKLARIYLA İLGİLİ ORTAK HÜKÜMLER

SMK’nın Beşinci Kitabı Ortak ve Diğer Hükümler başlığını taşımaktadır.

Ortak Hükümler Kısmı, esas itibarıyla hukuki işlemler ile davalara ayrılmıştır.
Bu Kısımda yer alan diğer konular, çalışmamızın ilgili bölümlerinde incelen­
miştir.

Beşinci Kitabın İkinci Kısmında ise Türk PatentTn örgütsel yapısı ile mar­
ka ve patent vekillerine ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Bu konular Birinci
Bölümde anlatıldığı için burada tekrar incelenmeyecektır.

I. HUKUKİ İŞLEMLER VE MİRASLA İNTİKAL

A. Temel İlkeler

SMK’nın, Ortak Hükümler Kısmında sınai mülkiyetle ilgili hukuki işlemler

yönünden temel ilkelere yer verilmiştir.

Sınai mülkiyet hakkı devredilebilir, miras yolu ile intikal edebilir, lisans
konusu olabilir, rehin verilebilir, teminat olarak gösterilebilir, haczedilebilir
veya diğer hukuki işlemlere konu olabilir. Hukuki işlemler, işletmeden bağımsız
olarak gerçekleştirilebilir. Buna karşılık kolektif haklardan coğrafi işaret ve
geleneksel ürün adı hakkı hukuki işlemlere konu olamaz (SMK 148 1) ve miras­
la intikal etmez.

Hukuki işlemler, yazılı şekle tabidir. Devir sözleşmelerinin geçerliliği, ancak

noter tarafından onaylanmış şekilde yapılmış olmalarına bağlıdır (SMK 148 3).

Hukuki işlemler taraflardan birinin talebi, ücretin ödenmesi ve yönetmelikle

belirlenen diğer şartların yerme getirilmesi halinde sicile kaydedilir ve bültende
yayımlanır (SMK 148 4). Hizmet buluşunda işverenin buluşa ilişkin hakkıyla ilgili
SMK 115 hükmü saklı olmak kaydıyla sicile kaydedilmeyen hukuki işlemlerden
doğan haklar iyiniyetlı üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez (SMK 14S 5)'.

Çalışan, işinin gereği geliştirdiği buluşa patent başvurusu yaparsa veya tescil belgesi alırsa
işveren gasp davası açabilir. Eğer çalışan, başvuru veya patent hakkını üçüncü bir kişiye dev­
rederse işveren SMK 115ten doğan hakkını üçüncü kişiye karşı da ileri sürebilir. Velev ki.
üçüncü kişi iyi niyetli olsun.
396 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

Marka., tescil edildiği mal veya hizmetlerin tümü veya bir kısım için devre­
dilebilir. Garanti markasının1 veya ortak markanın devri ya da ortak marka için
lisans verilmesi, sicile kayıt halinde geçerlıdir (SMK 14S 6). Garanti ve ortak
marka yönünden SMK’da özel bir düzenleme bulunmamakla birlikte bunların
da rehne konu olabileceği kabul edilmelidir2.

Yukarıda belirtilen temel ilkeler, sınai mülkiyet başvurularına da uygulanır

(SMK 14S. 7).

B. Devir
Sınaî haklar, herhangi bir eşya gibi alınıp satılabilir. Diğer hukuki işlemler
yazılı şekle tabi iken devir işleminin geçerliliği, noter onayına tabıdır (SMK
148 3). Devre mahkeme karar vermişse, herhangi bir şekil şartı aranmaz. Çünkü
bu halde mahkemenin kararı, yazılı sözleşmenin yerine geçer.

Sınai haklar işletmeden bağımsız detTedılebılmekle birlikte (SMK 148 1),

bir ticari işletmenin bütünüyle devri halinde, aksı kararlaştırılmadığı sürece bu
ticari işletmeye ait sınaî haklar da devralana geçer (TK 11 3)\

Tasarruf! nitelikte yapılan devir sözleşmesiyle birlikte sınaî hak devralana

geçer. Bu nedenle, devir işleminin sicile kaydedilmemiş olmasının, geçerlilik
bakımından bir önemi yoktur. .Ancak devir işleminin, iyiniyetli üçüncü kişilere
karşı hüküm doğurması için sicile kaydı ve bültende yayını gerekir (SMK
148.4). Yine hükümsüzlük davası sicilde hak salıibı olarak görünen kişiye karşı
açılabilir.

Tapu sicılmde olduğu gibi sınai haklarda da sicile güvenin konulacağı so­
nucuna ulaşılabilir mı? Devir, sicile kaydedilmediği sürece devralan, sicilden
doğan yetkilerini, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri süremez. Örneğin devra­
lan, devirden haberdar olmayan iyi niyetli lisans alandan, lisans ücretini kendi­
sine ödemesini isteyemez. Buna karşılık A, salıibı olduğu sınai hakkı B’ye dev­
rettikten sonra, noter onaylı ve tasarruf! nitelikteki bir devir işlemi sicile kayde-

* Garanti markası, devre konu olabilir ve fakat lisansa konu olamaz. SMK 148/6 hükmü de bu
görüşü desteklemeklerir Bu yönde Arkan. Marka I. 48 Karan'Kılıç 453: Oytaç 282: Yasa-
man.'Altay Marka Şerhi II. 737; Ünal 154: Poroy/Yasaman 441 Tekinalp ise. garanti marka­
sının her türlü hukuki işleme konu olabilceğini savunmakladır. Bkz. Fikri Mülkiyet 372.
' Önceki düzenleme (SMK ile ilga edilen 556 sayılı MarKHK) zamanında aynı yöndeki görüşler
için bkz Arkan Marka 1.203, Tekinalp. Fikri Mülkiyet 372: Ünal 75.
* TTK 11 gereği ticari işletmelerin devri adi yazılı şekle tabi iken SMK 148 gereği sınai hakların
devri noter onayına tabbir.
Suluk 397

dilmediği için durumdan haberi olmayan C’ye de devrederse ve C adına sicile

tescil edilirse C, ilgili sınaî hakkın sahibi olamaz. Çünkü noter onaylı şekle uyu­
larak A, hakkını B'ye devretmiş olup artık C’ye devredecek bir hakkı kalma­
mıştır. Kısacası devir işleminin sicile kaydı, kurucu bir etkiye sahip değildir. Bu
tescil, yolsuz olup B’tıin açacağı hükümsüzlük davasıyla terkin edilir. Önemli
olan devrin SMK’da öngörülen şekle uyularak (noter onaylı sözleşmeyle) ya­
pılmasıdır (SMK 148 4). Görüldüğü gibi burada tapu sicilinden tamamen farklı
bir çözüm benimsenmiştir.

Ortak hak sahipliğinde pay satışı halinde diğer hak sahiplerinin onalım
hakkı vardır. Bu halde yapılan satış, alıcı veya satıcı tarafından diğer paydaşlara
bildirilir. Onalım hakkı, satışın hak sahibine bildirildiği tarihten itibaren üç ay
ve herhalde satışın üzerinden ıkı yıl geçmekle düşer. Tarafların anlaşamaması
halinde onalım hakkı, alıcıya karşı dava açılarak kullanılır. Onalım hakkı sahibi,
payın kendi adına de\rıne karar verilmesinden önce, mahkeme tarafından belir­
lenen süre içinde mahkemenin belirleyeceği yere satış bedelini nakden yatır­
makla yükümlüdür. Cebri satışlarda onalım hakkı kullanılamaz (SMK 14S 2).

Hacizli sınaî haklar da de\Tedılebilir\ Bu halde haciz alacaklısının devre

muvafakati aranmaz5. Fakat devralan kişi, hacizli bir hakkı devralmış sayılır.

Devir halinde yem bir koruma süresi işlemeye başlamaz. Devralan, devre­
denin kullanmadığı sûreyi kullanabilir. Sözgelimi, devreden bir patenti yenile­
yerek on yedi yıl kullanmışsa, devralan geriye kalan üç yıllık koruma süresin­
den faydalanabilecektir.

C. Lisans
Lisans, hak sahibinin kullanma yetkisini lisans alana vermesidir'. Bu du­
rum kiraya benzetilebilir. Bu halde sınaî hak, sahibinin malvarlığında kalır.
Lisans alan sadece kullanma hakkını elde eder; yanı mülkiyet hakkı geçmez.

Franchise sözleşmeleri de bir tür lisans sözleşmesidir. Ancak lisans sözleş­

melerine göre bu tür sözleşmeler daha karmaşık olup, kapsamında fikri mülki­
yet hakkı kullanımının dışında başkaca unsurlar da bulunmaktadır. Franchising*
11

Garanti ve ortak markalar da haczedilebilir Bu yönde Arkan. Marka II. 207: Tekinalp. Fikri
Mülkiyet 467; Ünal 107 Oytaç283.
11. HD. 9.3.2000. E. 1999/8623. K.2000/2232 - YKD. C. 26. S.11/2000. s. 1702-1704.
Sınai haklara ilişkin lisans sözleşmeleri hakkında bilgi için bkz. 0<tay Özdemir 1 vd.; Ongan 13
vd.: Marka lisansı hakkında geniş bilgi için bkz. Özel 23 vd.;
395 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

esasen bir sistemdir. Bu kapsamda Franchise sistemi., bir merkez tarafından bazı
kişilere faaliyet yapma sorumluluğunun devredilmesi şeklinde tanımlanmıştır3.

1. Lisans Çeşitleri

Lisans sözleşmeleri değişik açılardan gruplandırdabilir. Uygulamada sık

rastlanan çeşitlere aşağıda yer verilmiştir.

Şekil 40: Lisans Çeşitleri

Belgesel - Ulusal Lisans

Basit (Adi) - Münhasır (İnhisarı) Lisans

Normal - Alt Lisans

Karşılıklı - Karşılıksız Lisans

İradi - Zorunlu (Kanuni) üsans

o. Bölgesel Lisans - Ulusal Lisans

Başvurudan veya tescilden doğan hak.. Türkiye’nin tamamında veya bir

kısmında geçerli olacak şekilde lisansa konu olabilir. Aksi sözleşmede kaıarlaş-
tırılmamışsa lisans, tüm Türkiye’de geçerlidir. Örneğin, X markasının sahibi
olan firma, bu markalı ürünlerin İstanbul’un Avrupa yakasındaki üretim ve satış
haklarını A firmasına, .Anadolu yakasındaki haklarını ise B firmasına lisans
verebilir. Bu halde A firması Anadolu yakasında; B firması da Avrupa yakasın­
da üretim ve satış yapamaz. Lisans alan, lisans sözleşmesinden doğan yükümlü­
lüklerini ihlal ederse hak sahibi, lisans sözleşmesinden doğan haklarım lisans
alana karşı dava yoluyla ileri sürebileceği gibi yasadan kaynaklı sınai mülkiyet
hakkını da ilen sürebilir (SMK 24.4; 75.4; 125.4).

Türkiye pazarının bölgelere ayrılması uygulamaca istenen sonuçları ver­

meyebilir. Çünkü hak sahibinden veya lisans alandan, hakka konu orijinal ürünü
satın alan üçüncü kişiler, Türkiye’nin diğer bölgelerine ürünü satabilir. Yani hak
sahibi, lisans sahibinin lisans bölgesinde piyasaya sunduğu bir ürünün, başkaları
tarafından lisanslı olmayan bölgelerde piyasaya sunulmasına engel olamaz. Zira
bu halde hak tükenmiştir (hakkın tükenmesi kuralı). Buna karşılık bölgesel li-

AlpuganlBB.
5 Patentler yönünden lisans sözleşmesi türleri hakkında geniş bilgi için bkz. Özsoy 30 vd.
Suluk 399

sans alan: bölge dışında satış yaparsa lisans sözleşmesine aykırı hareket etmiş
olur. Ayrıca bu eylemi hak ihlali de teşkil eder (SMK 24.4; 75.4; 125.4)'°.

b. Basit (Adi) Lisans - Münhasır (İnhisari) Lisans

Basit lisansta lisans veren, sınai hakkı kendisi kullanabileceği gibi birden
çok kişiye de lisans verebilir. Münhasır lisansta ise lisans veren başkasına lisans
veremeyeceği gibi, saklı tutmadığı sürece kendisi de hakkı kullanamaz (SMK
24/2; 72/; 125/2).

Sözleşmede açıkça belirtilmediği sürece verilen lisans basit nitelikte kabul

edilir (SMK 24.2;7572; 125 2). Basit lisans halinde taraflar lisanslı bölgede, li­
sansa sahip olabilecek kişilerin sayısını sınırlayabilir. Ayrıca lisans sahibine, en
çok müsaadeye mazhar lisans alan imtiyazı da tanınabilir. Böylece lisans alan,
kendisinden sonra lisans alan kişilere bahşedilen tüm imtiyazlardan faydalanır
ve daha kötü bir duruma düşmez. Tüm bunlar sözleşme serbestîsi ılkesince ta­
raflarca serbestçe belirlenebilir.

Aksı sözleşmede kararlaştırılmamışsa münhasır lisans sahibi, üçüncü bir

kişi tarafından sınaî hakka tecaxliz edilmesi halinde kak sahibinin açabileceği
tüm davaları, kendi adına açabilir. Diğer yandan adı lisans salıibı kural olarak
dava açamaz. Buna karşılık sözleşmeyle adi lisans sahibinin dava açabileceği
kararlaştırılabilir. Sözleşmede kararlaştırılmamış olsa da istisnai hallerde adi
lisans salıibı dava açabilir (SMK 158).

c. Normal Lisans - A't Lisans

Sınaî hak sahibinin, hakkın kullanımını başkasına bırakmasına normal li­
sans denir. Lisans alanın, lisans sözleşmesiyle kendisine tanınan yetkiler çerçe­
vesinde başkasına lisans vermesi halinde alt lisanstan söz edilir. Alt lisans iliş­
kisinde lisans alan, alt lisansı veren durumundadır. Lisans sahibinin alt lisans
verebilmesi için sözleşmede açık hüküm bulunmalıdır.

Aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa lisans sahipleri, lisanstan doğan hakla­

rını üçüncü kişilere devredemez ve alt lisans veremez (SMK 24 3; 75 2; 125.2).

Lisans alana, alt Esans verme yetkisi tanınmışsa alt Esans alanın yetkileri, Esans
alandan geniş olamaz. Yine normal Esansın geçersizliği veya sona ermesi halinde alt
Esans sözleşmesi de geçersiz hale gelir. Bu çerçevede Esans hakkına sahip olmayan

11. HD. 08 04 2014. E.2012/18018. K.2014A6893- Baöder. C. XXX. S. 2, s. 151.

4C0 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

veya alt lisans verme yetkisi bulunmayan bir kişiden iyi niyetle alt lisans hakkını
kazanmak da nıümkür. değildir. .Alt lisans sözleşmesi., ana lisans sözleşmesindeki
süre, kapsam ve bölgeyle sınırlıdır. Kısacası lisans alan, sözleşmeyle kendisine veri­
len yetkilerden fazlasını bir başkasına veremez. Zira İliç kimse sahip olduğu haklar­
dan fazlasını devredemez. Diğer yandan alt lisans verme yetkisi olmayan bir kişinin,
alt lisans vermesi sözleşmeye aykırılığın yanında hak ihlali de teşkil eder.

d. İradi Lisans - Zorunlu (Kanuni) Lisans

Sınaî hak sahibinin iradesiyle verilen lisansa sözleşmesel lisans, iradesi aksi
yönde olmasına rağmen, kanunda öngörülen şartların gerçekleşmesi halinde
verilen lisansa ise zorunlu lisans denir.

Hukukumuzda zorunlu lisans", patentler ve faydalı modeller (SMK 129-

137), yeni bitki çeşitlen (BÇK 1S-30) ile topografyalar (EDTK 37-3S) bakımın­
dan kabul edilmiş: marka ve tasarımlar bakımından zorunlu lisansa yer veril­
memiştir. Ancak SMK, hem patent ve faydalı model hem de tasarımlar yönün­
den ön kullanım hakkına ayrıca yer vermiştir (m. 60, S/).

e. Karşılıklı Lisans - Karşılıksız Lisans

Lisans bir bedel karşılığı veriliyorsa karşılıklı (ivazlı), bedelsiz veriliyorsa

karşılıksız (ivazsız) Esanstan söz edilir. İvazlı lisansta bedelin mutlaka para
olması gerekmez.

2. Lisans Sözleşmesinin Yapılması, Hüküm ve Sonuçları

Lisans sözleşmesi, adi yazılı şekle tabı olup taraflardan birinin talebi üzeri­
ne sicile kaydedilir ve bültende yayımlanır. Bu kayıt açıklayıcı (bildirici) nite­
liktedir. Sicile kaydedilmediği sürece lisans hakkı iyi niyetli üçüncü kişilere
karşı ileri sürülemez (SMK 14S 5).

Birden çok hak sahibinin bulunması halinde pay sahiplerinden her biri li­
sans vermeye yetkili değildir (SMK 243: 75 2:125.2). Lisansın verilebilmesi
için hak sahiplerinin tamamının rızası gerekir. Ancak mahkeme, hakkaniyet
gerektiriyorsa bu yetkiyi hak sahiplerinden birine de verebilir.

Taraflar lisans bedelim serbestçe kararlaştırabilir. Lisans bedeli sabit bir ra­
kam olabileceği gibi yıllık ciro veya parça başı bedel şeklinde de belirlenebilir.

Patentler yönünden zorunlu lisans hakkında bilgi için bkz. Dördüncü Bölüm. VIII, B.
Suluk 401

Lisans sözleşmesinde, mevzuatta öngörülen emredici kurallara aykırı hü­

kümler bulunamaz. Bu tür düzenlemeler, lisans tarihinden sonra ek protokoller­
le yapılsa dahi geçersiz sayılır.

Lisans sözleşmesi, sözleşmede öngörülen nedenlerle, ihbarla ve TBK hükümleri

gereği sona erer. Ölüm, ehliyetin kaybı, gaiplik ve iflas gibi durumların sona erme
nedeni olup olmayacağı sözleşmeye ve somut olayın şartlaıına bakılarak belirlenir.

Lisans alan, lisans sözleşmesindeki şartlara uymak zorundadır. Aksi halde hak
sahibi, sınai haktan doğan haklarını lisans alana karşı ileri sürebilir (SMK 24 4;
75 4; 125.4). Başka bir deyişle lisans sözleşmesine aykırılık bir sınai hak ilılalidır.

Marka lisansları yönünden marka hakkı, tescil edildiği mal ve hizmetlerin

bir kısmı veya tamamı için lisansa konu olabilir (SMK 24 1). Yine maıka li­
sansları yönünden lisans veren, lisans alan tarafından üretilecek malm veya
sunulacak hizmetin kalitesini garanti altına alacak önlemleri alır (SMK 24 4).

Tasanm lisansları yönünden aksı kararlaştırılmamışsa lisans alan, lisans süre­

since tasarımın kullanılmasına ilişkin her türlü tasarrufta bulunabilir (SMK 75 4).

Patentler yönünden başvuru veya patent sahibi, Türk Patent1 e yapacağı bir
yazılı taleple patentli buluşu kullanmak isteyen herkese lisans vereceğini bildi­
rebilir. Eğer patent sicilinde münhasır lisans kaydı varsa bu teklif yapılmaz.
Yapılan teklif bültende yayımlanır. Bu teklif her zaman geri alınabilir. Geri
alma işlemi de bültende yayımlanır (SMK 128).

.Aktif dava ehliyeti yönünden lisans sözleşmeler: özellik göstermektedir.

Şöyle kı sözleşmede aksı kararlaştırılmamışsa inhisarı lisans sahibi, tecavüz
halinde hak sahibinin SMK uyarınca açabileceği davaları, kendi adına açabilir.
İhlal halinde inhisari olmayan lisans alanın, dava açına hakkı sözleşmede açıkça
sınırlandırılmamışsa, yapacağı bildirimle, gereken davayı açınasım hak sahibin­
den talep eder. Hak sahibinin, bu talebi kabul etmemesi veya bildirim tarihinden
itibaren üç ay içinde davayı açmaması halinde lisans alan, yaptığı bildirimi de
ekleyerek kendi adına ve kendi menfaatleri gerektirdiği ölçüde dava açabilir. Bu
halde dava açan lisans alan, dava açtığını hak sahibine bildirir. Lisans alan,
ciddi bir zarar tehlikesinin -çarlığı halinde ve söz konusu sürenin geçmesinden
önce, ihtiyatı tedbire karar verilmesini de mahkemeden talep edebilir. Mahke­
menin tedbir kararı verdiği hallerde lisans sahibinin dava açma yetkisi de vardır.
Bu halde lisans alanın hak sahibine yapacağı bildirim prosedürü yargılama de­
vam ederken tamamlanır (SMK 158).
402 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

D. Devir ve Lisans Vermekten Doğan Sorumluluk

Hukuki ayıplara karşı patent ve tasarım salıibı sorumludur. Bu kapsamda pa­
tent veya tasarımdan coğan hakları devreden veya lisans veren kişinin, bu işlem­
leri yapmaya yetkili olmadığı sonradan anlaşılırsa söz konusu kişi, bu durumdan
ilgililere karşı sorumludur (SN1K 76 1; 127 1). Yine başvurunun geri alınması,
reddedilmesi ya da sınaî hakkın hükümsüz kılınması gibi bir nedenle de hak sahi­
bi, devralana veya lisans alana karşı sorumludur.

Bu hallerde taraf.arın hakkı devreden veya lisans veren bakımından daha

kapsamlı bir sorumluluğu sözleşmeyle öngörmemişse, patentin (m. 139) ve tasa­
rımın (m. 79) hükümsüzlüğüne ilişkin hükümler uygulanır (SNIK 76 2; 127.2).

Patentler yönünden devreden veya lisans verenin kötü niyetle hareket etmesi
halinde bu kişiler, fiillerinden her zaman sorumludur 2. Devreden veya lisans
veren, üzerinde tasarruf edilen başvuru veya patente kor.u buluşun, patentle koru-
nabilirliği konusunda Türkçe veya yabancı dildeki rapor ve kararları veya bu ko­
nuda bildiklerini karşı tarafa bildirmemiş ve bunlara ilişkin beyanları içeren bel­
gelere sözleşmede yer vermemişse kötü niyetin varlığı kabul edilir (SNIK 127.3).

Sorumluluktan dcğan tazminatın talep süresi, sorumluluk davasına dayanak

mahkeme kararının kesinleşme tarihinde başlar (SNIK 76 2; 127 4).

Son olarak belirtelim ki bu sorumluluk patent ve tasarımlar bakımından ka­

bul edilmiş ve fakat markalar bakımından düzenlenmemiştir. Bu hükümler so­
mut olaya bağlı olarak kıyasen markalara da uygulanmalıdır.

E. Diğer Hukuki İşlemler

Sınaî hak, bağımsız olarak devre elverişli olup parayla değerlendirilebilir
haklardandır. SNIK 14S:de sınai hakların; devir, lisans, rehin, teminat ve hacız
işlemlerine tabı olduğu açıkça belirtilmiştir. Bunlara ilave olarak sınai hakların
diğer işlemlere konu olabileceği de hükme bağlanmıştır.

6750 sayılı Ticari İşletmelerde Taşınır Rehni Kanununda rehne konu olabi­
lecekler arasında fikri ve sınai mülkiyet hakları da sayılmıştır (m. 5)13. Anılan
Kanuna göre rehin sözleşmesi, elektronik ortamda veya yazılı olarak düzenlenir
ve rehinli taşınır siciline kaydedilmesiyle kurulur (m. 4.1-2). Yazılı olarak dü-

* Tasarımlar yönünden bu konuda pozitif düzenleme bulunmamakla birlikte bu hüküm kıyasen

tasarımlara da uygulanmalıdır.
’’ Sınai hakların rehni hakkında geniş bilgi için bkz. Utku 47 vd.
Suluk 403

zenlenen rehin sözleşmesinin taşınır relim siciline tescil edilebilmesi için taraf­
ların imzaları noterce onaylanmalı veya sözleşme.. Sicil yetkilisinin huzurunda
imzalanmalıdır (m. 4 4)14.

Sınai haklar üzerinde rehnin kurulması yazılı şekle tabidir (SMK 14S 1).
Relinin kurulabilmesi; rehin verenin sınai hak üzerinde tasarruf yetkisine sahip
olmasına bağlıdır. Bu nedenle rehin veren konumundaki sınaî hak sahibi, sınaî
hakkını başkasına devretmişse devir işlemi, Türk Patentteki sicile işlenmemiş
olsa dalu ilgili sınaî hakkı rehnedemez.

Diğer yandan ticari işletme veya esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin
kurulması halinde, rehnin kuruluşu anında işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş
her türlü -çarlık, dolayısıyla da sınai haklar da rehnedilmiş sayılır (6752 sayılı
Kanun 5.2).

Sınaî hak üzerinde rehin kurulması, sınaî hak sahibinin bütün haklarım yi­
tirmesine yol açmaz. Rehin veren sınaî hak sahibi, sınaî hak üzerinde ikinci bir
rehin hakkı kurabileceği gibi sınaî hakkım başkasına da devredebilir. Bu halde
devralan, rehinli bir hakkı almış olur. Rehin veren, rehm alanın durumunu kötü­
leştiren işlemleri yapmaktan kaçınmak zorundadır. Bu bağlamda sınai hak sahi­
bi, rehin hakkı sahibinin izni olmadıkça sınaî hakkından vazgeçemeyeceği gibi,
süresinde yenileme işlemim yapmaktan kaçınamaz.

Rehin alan, sınaî hakka teeaxliz halinde dax-a açarak zararının tazminini is­
teyebilir.

Başx-uru ve tescilden doğan sınaî hak haczedilebılır. Sınaî hak sahibinin, bu

hakkını devir veya lisans hakkı tanıma taahhüdünden doğan alacakları da hac-
zedilebilir. Hacız işlemi sicile kaydedilir. Hacizden önce sınaî hak üzerinde
kurulan ve sicile kaydedilmiş haklar saklıdır.

Sınai hak sahibinin iflası halinde, haczi kabil bütün malları, dolayısıyla sı­
nai hakları da iflas masasına dahil olur (İİK 1S4 1).

Sınai hak, teminat da gösterilebilir (SMK 14S 1). Yine sınai haklar ortaklık
sermayesi olarak da konulabilir (TK 127.1; 342 1; 581 1)‘\

4 Şu kadar ki. diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinleri, üçüncü kişilere
karşı hüküm ifade etmeye devam eder (m. 9/1-2). Bu kapsamda sıfıai hak sicillerini Türk Patent
tutmaktadır (SMK 148/1).
'= Fikri mülkiyet haklannır anonim şirketlere sermaye olarak koruriması hakkında bkz. Aslan, M.
17 vd.: Dinç 21 vd.
4Gd Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

F. Miras ile İntikal

Kolektif haklardan olan coğrafi işaretler ile geleneksel ürün adları bir tarafa
bırakılırsa sınai mülkiyet hakkı devredilebileceği gibi, miras yoluyla da intikal
eder (SMK 14S 1). Garanti ve ortak markalar da miras yoluyla intikal eder. Mi­
rasçılar sınaî hak üzerinde iştirak halinde mülkiyete saliptir. Devirde olduğu gibi
miras yoluyla intikalde de hakkın üçüncü kişilere karşı ileri sürütebilmesi, sicil­
deki intikal kaydının yayımından itibaren mümkündür. Sicile bu kaydın yapılması
için mirasçılık belgesinin ibrazı ve belirlenen ücretin yatırılması gerekir.

Aile büyüğünün ölümüyle birlikte markanın kime ait olacağı meselesi, uygu­
lamada ciddi sorunlara yol açmaktadır. Bu durumda mutlaka mirasçılar, marka
hakkının kime ait olacağını, eğer maıka bazı mal ve hizmetler bakımından bölüne­
cekse, buna ilişkin paylaşımı açık bir şekilde yazılı sözleşmeyle belirlemelidir.

Önceki mevzuattan farklı olarak SMK’nın kabulüyle birlikte markada teklik

ilkesi terk edilmiştir. Bu kapsamda önceki hak sahibinin noterden onayı olması
şartıyla, bu markanın aynısı ya da ayırt edilemeyecek kadar benzeri birden çok
kişi adına tescil edilebilecek ve marka sahiplerinin iradesiyle piyasada birlikte var
olabilecektir (SMK 5 3). Bu düzenleme özellikle ekonomik ve diğer yönlerden
birbirine bağlı teşebbüsleri rahatlatıcı niteliktedir. Yine gerek birbirine bağlı şir­
ketlerde gerekse aile şirketlerinde bir marka, iltibasa yol açsa dalıi değişik mal ve
hizmetler bakımından ve hatta aym mal ve hizmetler yönünden bölünebilir.

II. SINAİ MÜLKİYET HUKUKUNDA DAVALAR

Telif hukukundaki dava türleri yukarıda incelenmişti'6. Bu başlık altında
sadece sınai mülkiyet hukukundan kaynaklı davalar ele alınacaktır.

Mülga KHK'larda cezai koruma öngörülmüş idi'7. Sınai mülkiyet hakları,

hukuk davalarıyla koruma altındadır. SMK’da sadece marka suçları düzenlen­
miş olup, patent'8 ve tasarım gibi diğer sınai haklar bakımından cezai koruma
öngörülmemiştir’5. Aşağıda hukuk davalarından sonra markalar yönünden ceza
davaları ete alınacaktır.

6 B kz İkinci Bölüm. XII.

Geniş bilgi için bkz. Keskin 13 vd: Yazıcıoğlu 1 vd.
c Patentlerin cezai yaptırıma uygunluğu tartışmaları hakkında bkz Suluk. Cezai Yaptırım 79 vd.
5 Yeni bitki çeşitleri ve entegre devre topografyaları ayrı ayrı kanunlarla düzenlendiği için bu iki
koruma modeli bakımırdan cezai koruma bakidir Diğer yandan FSEK’te de hem eser hem de
bağlantılı haklar yönüncen cezai koruma vardır.
Suluk 405

Her bir sınai hak kategorisi yönünden hükümsüzlük davaları özellik arz et­
tiği için bu dava türü çalışmamızın ilgili bölümlerinde incelendi. Diğer dava
türleri bu başlık altında ele alınmıştır.

Şekil 41: Sınai Mülkiyet Hukukunda Davalar

Sınai Mülkiyet Dava Çeşitleri

A. YİDK Kararlarının İptali Davası

Bitki çeşitleri ve hayvan ırkları" bir tarafa bırakıldığında ülkemizde tescil
işlemlerini Türk Patent yapmaktadır. Başvuruların bazıları Türk Patent tarafın­
dan re’sen reddedilmektedir. Bazen de üçüncü kişilerin itirazı üzerine Türk
Patent., başvuruyu kısmen veya tamamen red ya da kabul edebilir. Türk Pa­
tent’in kararından kısmen veya tamamen memnun olmayan başvuru sahibi veya
itiraz sahibi., bazen de her iki taraf Türk Patent’in işlemlerinin iptali için ıkı ay
içinde dava açabilir. Türk Patent’in nihai kararlarını: Yeniden İnceleme ve De­
ğerlendirme Dairesi Başkanlığı bünyesinde yer alan Yemden İnceleme ve De­
ğerlendirme Kurulu (YİDK) vermektedir.

X
Bitki çeşitleri ile hayvan ırklarının tescili Tarım ve Orman Bakanlığı uhdesindedir.
405 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

SMK ile YİDK'nın hem örgütsel yapısında hem de isminde değişikliğe gi­
dilmiştir. Şöyle ki SMK ile 5000 sayılı Türk Patent’in Kuruluş Kanununda ya­
pılan değişiklikle Türk Patent bünyesindeki YİDK, arık Yemden İnceleme ve
Değerlendirme Dairesi Başkanlığı bünyesine alınmıştır (SMK 172). YİDK’nın
adı da Kurul şeklinde yeniden isimlendirilmiştir (SMK 2 1-f). Ancak biz yerle­
şik uygulamaya uygun bir şekilde YİDK ibaresini tercih ettik.

5000 sayılı Kanun gereği sınai mülkiyet hakları ve geleneksel ürün adlarıy­
la ilgili işlemlere ilişkin ilgili dairenin nihai kararlarına karşı (karara itiraz), iki
ay içinde anılan Daire Başkanlığına gidilebilir (5000 sayılı Kanun 15 C). Yeni­
den nicelenecek konuda ilgili dairenin kararma katılmayan en az iki uzman ve
Yeniden İnceleme ve Değerlendirme Daire Başkannıın katılımıyla bu Daire
Başkanlığı bünyesinde oluşan YİDK, Türk Patent’in nihai kararını verir (5000
sayılı Kanun 15 C). İdari nitelikteki bu kararın iptali için, iki ay içinde dava
açılabilir (5000 sayılı Kanun 15 C).

Türk Patent’in nihai kararım YİDK verir. Bu nedenle de YİDK kararlarının

iptali istenebilir. Türk Patent’in ilgili dairesince verilen karara karşı Kurulda
incelenmek üzere itiraz yapılmadan iptal davası açılamaz. Zira bu halde idare,
henüz nihai bir karar vermemiştir.

Türk Patent’tekı başvuru süreci kısaca şu şekilde işlemektedir: Buluş, tasa­

rım veya marka sahibi, bu haklarının tescili için Türk Patent’e başvuruda bulu­
nur. Türk Patent’in ilgili dairesi başvuruyu inceler ve mevzuata aykırı görmezse
ilgili bültende yayımlar. Mevzuata aykırılık görürse başvuruyu reddeder. Bazen
de kısmi ret olabilir, örneğin, X markasına ait 9, 12 ve 24. sınıflardaki marka
tescil başvurusunu, 12. sınıf bakımından reddedebilir; diğer sınıflar yönünden
de kabul edebilir. Yayın üzerine de üçüncü bir kişi, ilgili başvuruya itiraz edebi­
lir.

YİDK kararının iptali için tebliğ tarihinden itibaren iki ay içinde Ankara
FSHM’de (İhtisas Mahkemeleri) iptal davası açılabilir (5000 sayılı Kanun
15 C). Eğer bu davayı, üçüncü kışimn itirazı üzerine başvuru sahibi açarsa, hem
Türk Patent’i hem de itiraz sahibim davalı olarak göstermek zorundadır. Aym
şekilde bu davayı, itiraz sahibi açıyorsa hem Türk Patent’i hem de başvuru sa­
hibim davalı gösterir. İtiraz yoksa başvuru sahibi sadece Türk Patent’e davayı
yöneltir. Buna karşılık hükümsüzlük davası Türk Patent’e karşı açılamaz. Hü­
kümsüzlük davası davanın açıldığı anda dava konusu patent, marka veya tasa­
rım sicilinde kayıtlı kişiye karşı açılır (SMK 25.3; 50 3; 78 4; 138 5).
Suluk 407

İtiraz süresi içince başvuruya itiraz edilmediyse artık üçüncü kişiler iptal
davası açamaz. Bu kişilerin hükümsüzlük davası açma hakları saklıdır.

YİDK, kural olarak1' tarafların dosyaya ibraz ettikleri bilgi ve belgelerle sı­
nırlı olarak inceleme yapar. İtiraz sahibi, itirazını gerekçelendirirken gerekli
bilgi ve belgeyi itiraz dilekçesiyle birlikte dosyaya ibraz etmelidir. Aksi takdir­
de itirazı reddedilir.

Türk Patentin kararım yerinde bulmayan mahkeme işlemi iptal eder; yoksa
idarenin yerine geçerek tescile karar veremez. Mahkeme iptal ve terkin kararıy­
la yetinmelidir. Çünkü anayasal ilke gereği mahkeme, idarenin yerine geçerek
idari bir karar veremez. Bu nedenle mahkeme kararının kesinleşmesinden sonra
prosedür işletilerek ilgili işlemler yeniden yerine getirilir.

İptal davalarına ilişkin mahkeme ilamı kesinleşmedikçe icra edilemez. Bu

hüküm ilamın ferTleıi hakkında da uygulanır (SMK 162; 5000 sayılı Kanun
15 C). Söz konusu ilamlara ilişkin zamanaşımı süresi kararın kesinleşme tari­
hinden başlar (5000 sayılı Kanun 15. C).

B. Hükümsüzlük Davalın
Bkz. Üçüncü Bölüm, VIII; Dördüncü Bölüm. IX. A; Beşinci Bölüm, V. E; Altıncı Bölüm.
VIII, A; Yedinci Bölüm. VI; Sekizinci Bölüm, VI; Dokuzuncu Bölüm. V

C. Tecavüzün Mevcut Olmadığı Hakkında Dava

Hukukumuzda tahrik davasına izin verilmemiştir. Buna karşılık bazı haller­
de sınaî hakka tecaxliz edilip edilmediği belirsiz olabileceği gibi, böyle bir teca­
xliz iddiası da yersiz olarak ileri sürülebilir. Bazı hallerde ise yatırım hazırlığı
yaparken kişiler, ilerideki eylem veya işlemlerinin, başkalarının hakkına tecaxliz
oluşturup oluşturmadığı hususunda tereddüde düşebilir. Bu nedenle kendisini
dava tehdidi altında hisseden veya belirsizliğin ortadan kalkmasında menfaati
bulunan kişiler, sınai hak sahibine karşı dava açarak tecaxliz oluşmadığına dair
karar verilmesini isteyebilir. Menfaati olanlardan maksat, Türkiye'de giriştiği
veya girişeceği sınaî veya ticari faaliyetlerinin, başkasının sınaî hakkına tecaxliz
oluşturup oluşturmayacağı konusunu önceden öğrenerek durumunu buna göre
ayarlama ihtiyacında bulunan kişilerdir. Fakat kendisin? karşı tecaxliz nedeniyle

*’ Kural olarak kaydı düşmemizin nedeni bazı hallerde YİDK re sen de harekete geçebilir. Sözge­
limi Türk Patent, tasarımlarda çoklu başvuruya karşı yapılan itirazda itiraza konu edilmeyen an­
cak itirazın eki belgelerden hükümüz kılınması gerekliği anlaşılan diğer tasarım tescillerini de
re sen hükümsüz kılar (SMK 6Zİ5).
405 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

clava açılan kişi bu davayı açamaz. Çünkü tecavüzün olup olmadığı hususu,
teeaxliz davasında ele alınacağından, böyle bir davayı açmakta artık menfaati
kalmamıştır.

Bu bağlamda SMK 154’te tecavüzün mevcut olmadığı hakkında dava dü­

zenlenmiştir. Buna göre, menfaati olan herkes, Türkiye’de giriştiği veya girişe­
ceği ticari veya sınai faaliyetin ya da bu amaçla yapmış olduğu ciddi x’e fiili
girişimlerin hakka teeaxliz edip etmediği hususunda, hak sahibinden görüşlerini
bildirmesini talep edebilir. Bu talebin tebliğinden itibaren bir ay içinde cex’ap
x’erilmemesi veya verilen cex’abin menfaat sahibi tarafından kabul edilmemesi
halinde menfaat sahibi, hak sahibine karşı fiillerinin teeaxliz teşkil etmediğine
karar x'erilmesi talebiyle dax a açabilir. Bildirimin yapılması dax-a şartı değildir22.
Bu dax-a, kendisine karşı teeaxliz davası açılmış bir kişi tarafından açılamaz.
*asıyla
Ancak bu dax'a, hükümsüzlük dax birlikte açılabilir. Açılan dava, sicile
kayıtlı tüm hak sahiplerine tebliğ edilir. Bu davada mahkeme, belgenin x erilme-
sı kararının bültende yayınından önce, öne sürülen iddiaların geçerliliğine iliş­
kin olarak karar veremez.

D. Tecavüz Davaları
Teeaxliz halinde fikri mülkiyet haklarının ileri sürülmesinde bazı güçlükler
yaşanmaktadır. Zira teeaxliz edenin bu alanda delilleri karartması oldukça ko­
laydır. Yine hak sahibinin uğradığı zararın hesabı bir o kadar zordur. Açıklanan
nedenlerle yasa koyucu, zaman zaman HMK hükümlerinden ayrılarak SMK’da
özel hükümler öngörmüştür.

1. Delillerin Tespiti

Hak sahibi, ilılal iddiasına dayalı tazminat davası açmadan önce, delillerin
tespiti ya da açılmış tazminat davasında uğramış olduğu zarar miktarının belir­
lenebilmesi için, hakkın kullanılmasıyla ilgili belgelerin, tazminat yükümlüsü
tarafından mahkemeye sunulmasını isteyebilir (SMK 150.3). Bu talep bir dax-a
olmayıp, delil tespiti işlemidir.

Uygulamada bu lalep, genellikle teeaxliz eden kişiye haber x’erilmeksizin

am olarak o kişinin işyerine ya da delilin bulunduğu yere gidilerek yapılmakta­
dır. .Aksı halde teeaxliz eden kışı, delil karartmasına giderek teeaxliz etmediği

22
Mülga KHK'lar döneminde ihtarın, dava şartı olup olmadığı tartışması bu düzenlemeyle sona
erdirilmiştir.
Suluk 409

savunmasında bulunabilir. Bazı hallerde tecaxliz eden; delilleri istese de ortadan

kaldıramayacağı için mahkeme marifetiyle kendisine tebligat yapılmakta ve bu
kişi, gerekli işlemlerden daha başta haberdar olmaktadır.

2. Tecavüzün Tespiti Davası

Sınai hak sahibi, üçüncü kişiye ait “fiilin tecavüz olup olmadığının tespi-
n”nı talep edebilir (SMK 149 l-a.2). Uygulamada bu dava, genellikle tek başı­
na açılmamakta önleme, durdurma, kaldırma ve bazer. de tazminat davalarıyla
birlikte açılmaktadır.

3. Muhtemel Tecavüzün Önlenmesi

Hukukumuzdaki önleme (men) davası, SMK’da muhtemel tecavüzün ön­

lenmesi şeklinde isimlendirilmiştir (SMK 149 1-b). Bu dava, başlama tehlikesi
bulunan veya başlamış tecavüzün devamını engellemek için açılır.

4. Tecavüzün Durdurulması

Bu dava, başlamış tecaxliz eyleminin durdurulmasını hedeflemektedir

(SMK 149.1-c).

5. Tecavüzün Kaldırılması

Hukukumuzdaki giderme (ref) davasına karşılık gelen tecavüzün kaldı­

rılması davası, tecavüzün sonuçlarının ortadan kaldııılması giderilmesi ama­
cına yöneliktir (SMK 149 1-ç). Bu dava hukuka aykırı sonucu ortadan kal­
dırmak için açılır. Tecavüz sona ermesine rağmen etkileri sürüyorsa -
tecavüzün sürdüğü varsayılarak- önleme ve kaldırma davaları açılabilir.
Sözgelimi, bir markaya tecavüz edilerek üretilecek ürünün üretimine baş­
lanmasını veya üretime başlanmışsa bu üretimin süımesini engelleme önle­
me: üretilen ürünlerin imhası veya ürünlerde değişiklik yapılması ise kal­
dırma davasıyla sağlanır.

Tecavüzün önlenmesi davasında çoğunlukla eski hale iade talebi vardır.

Önleme davasında zamanaşımı işlemezken, kaldırma davasında işler. Çünkü
hukuka aykırı sonucun doğmasıyla zamanaşımı işlemeye başlar.

Her iki davanın da açılması için kusur ve zarar şartı aranmaz. Uygulamada
birbirini tamamlar nitelikteki bu davalar genellikle tek bir dilekçede birlikte
açılmaktadır.
410 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

6. Maddi, Manevi ve İtibar Tazminatı Davaları

SMK’da üç tür tazminata yer verilmiştir: i) Maddi Tazminat, ii) Manevi

Tazminat, iii) İtibar Tazminatı22. Şu kadar ki coğrafi işaret ile geleneksel ürün
adları bakımından manevi tazminat davası açılamaz (SMK 149 4).

Diğer haksız fiillerde olduğu gibi bir sınaî hakka tecavüz halinde açılacak
tazminat davalarında da dört unsur aranır: i) Hukuka aykırı fiil, ii) Kusur, iii)
Zarar, iv) Uygun illiyet bağı.

Zarar, hak sahibinin maddi ve manevi varlıklarının tecaxlizden önceki ve

sonraki durumları arasındaki farktır. Maddi zarar mah-arlığmda eksilme şeklin­
de olabileceği gibi, malvarlığının artmaması (çoğalmanın önlenmesi) şeklinde
de ortaya çıkabilir. Zararın, dolayısıyla tazminatın hesabında iki kalem dikkate
alınacaktır: i) Fiili zarar, ii) Yoksun kalınan kazanç.

Fiili zarar, ihlal nedeniyle malvarlığındakı fiili eksilmedir. Yani ihlal öncesi
malvarlığı ile ihlal sonrası malvarlığı arasındaki fark, fiili zarardır. Fiili zararın he­
sabı, bir matematik işlemi olup uygulamada bu hesabın yapılması nispeten kolaydır.

Yoksun kalman kazanç ise ihlal nedeniyle malvarlığındakı artışın engel­

lenmesi yüzünden uğranılan zarardır. Hak sahibi, ycksun kaldığı kazancının
hesabında aşağıdakılerdeıı birini tercih edebilir. Bu tercih dava dilekçesinde
yapılmamışsa mahkeme tarafından yaptırılır (SMK 151):

i) Tecaxliz edenin rekabeti olmasaydı, hak sahibinin elde edebileceği muhte­

mel gelir.

ii) Tecaxliz edenin elde ettiği net kazanç.

iii) Tecaxliz edenin bu hakkı bir lisans sözleşmesi ile hukuka uygun şekilde
kullanmış olması halinde ödemesi gereken lisans bedeli.

iv) Patentin kullanılmaması halinde yoksun kalınan kazancın hesabı yukarıdaki

(iii) bendine göre yapılır.

Coğrafi işarete veya geleneksel ürün adına tecaxliz halinde, yoksun kalman
kazanca ilişkin 151. madde hükmü uygulanmaz.

Yoksun kalınan kazancın hesabında özellikle sınaî hakkın ekonomik değen,

bu hakka tecaxliz edildiği andaki geçerlilik süresi ve tecaxliz sırasında söz ko­

İtibar tazminatı hakkında bigi için bkz. Tekinalp. İtibar Tazminatı 589 vd.
Suluk 411

nusu hakka ilişkin lisansların sayısı ve çeşidi gibi faktörler göz önünde tutulma­
lıdır. Hatta söz konusu hakkın, ürünün satışında ekonomik bakımdan önemli bir
katkısı bulunuyorsa, makul bir ek tazminat daha istenebilir. Sınai hakkın, ürüne
ekonomik bakımdan önemli bir katkısının olduğunun kabul edilebilmesi için,
ilgili ürüne olan talebin oluşmasında buluşun, markanın ya da tasarımın belirle­
yici bir etkisi olmalıdır.

Teeaxliz nedeniyle hak sahibinin manevi zarara uğraması da mümkündür.

Manevi zarardan maksat, bir kimsenin haksız fiil sonucunda duyduğu acı ve
ruhsal sıkıntılar gibi fiziksel ve psikolojik sarsıntılardır. Mahkeme teeaxliz ne­
deniyle hak sahibinin duyduğu acı ve elemi, ticari hayattaki güven zedelenme­
sini dikkate alarak manevi tazminatın miktarım genel hükümler çerçex‘esinde
belirler. Duxmlan sıkıntılar geniş yorumlanmaktadır. Bu nedenle tüzel kişiler de
manex’i tazminat isteyebilir.

İtibar tazminatında dikkate alınması gereken markanın, patentin ya da

tasarımın itibarıdır. İtibarın zarara uğraması ıkı şekilde olabilir (SMK
150 2): i) Kötü üretim, ii) Uygun olmayan tarzda piyasaya sürme. Örneğin,
çok ünlü bir parfüm markasını taklit ederek ve üçüncü sınıf parfümü şişele­
yerek üzerine Armani markasını basıp, satışa çıkaran kişi kötü üretim yap­
mış demektir. Yine Gucci markalı çantaların taklidini yaparak pazarda ya da
sokakta ucuz fiyata satış yapan kişi de ürünü uygun olmayan tarzda piyasaya
sürmüştür.

İtibar tazminatı manevi bir karakter taşımakla birlikte, maddi unsurları da

içinde barındırır. Gerçekten itibar zedelenmesi nedeniyle hak sahibinin, maddi
ve manevi zararları birlikte oluşabilir. Açıklanan nedenle bu tazminat, maddi ve
manevi tazminattan ayrı talep edilebilir.

7. Sınaî Mülkiyet Hakkının Gaspı Nedeniyle Hakkın Devri Davası

Tescil işlemi, sicilde kayıtlı kışı lehine sadece bir karine oluşturur. Bu kari­
nenin aksı her zaman ispat edilebilir. Bu bağlamda fikri mülkiyet hukukumuzda
gerçek hak sahipliği kuralının benimsendiğine, çalışmamızın Birinci Bölümünde.
(II, A, 2) işaret edilmişti.

Gerçek hak sahibi olduğunu iddia eden kişi, sınaî haklar bakımından gasp
davası açarak hakkın kendisine dex’rim isteyebilir. Dax’a haklı bulunursa hak
sahipliği el değiştirir. Gerçek hak sahibi, hakkın kendisine dex’rim isteyebileceği
gibi ilgili belgenin hükümsüzlüğünü ve sicilden silinmesini de talep edebilir.
412 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

8. Bitki Çeşitlerinde Bedel Davası

BÇK’da, diğer fıkıi mülkiyet haklarında bulunmayan bir dava hakkı, ıslahçı
hakkı sahibine tanınmıştır. Buna göre başvuru veya tescil sahibi, çeşidi kulla­
nanların hakkaniyete uygun bedeli ödemesini temin etmek amacıyla şalisi ma­
hiyette 'bedel davası açabilir (BÇK 60).

Çiftçi istisnası kapsamı dışındaki çiftçiler tarafından ödenecek bedelle ilgili olarak
açılan bedel davasını, ıslalıçı haklanyla ilgili meslek kuruluşları da açabilir. Dava,

E. Taraflar, Yetkili - Görevli Mahkeme ve Zamanaşımı

Tecaxliz halinde kural olarak davayı hak sahibi açar. Patent, faydalı model
ve tasarımlar yönünden birden çok hak salıibı bulunuyorsa, her paydaş menfaat­
lerin korunması için tek başına dava açabilir. Davayı açan pay sahibi, diğer
paydaşlara davaya katılabilmeleri için durumu bir ay içinde bildirir (SMK 70 2-
c; 112 1-ç). Başvuru salıibı de, baş\-urusunun ilan edilmesi kaydıyla, dava aça­
bilir. Eğer tecaxliz eden kötü niyetliyse başxıırunun yayınlanması da gerekmez
(SMK 7/4; 54/3; 81/2; 141/3).

Lisans sahiplerinin dax’a ehliyetini SMK 15S özel olarak düzenlemiştir. Buna
göre, sözleşmede aksı kararlaştırılmamışsa inhisarı lisans sahibi, tecaxliz halinde
hak sahibinin SMK uyarınca açabileceği dax-alari kendi adına açabilir. İhlal halin­
de inhisarı olmayan lisans alanın, dava açma hakkı sözleşmede açıkça sınırlandı­
rılmamış sa, yapacağı bildirimle, gereken dax ayi açmasını hak sahibinden ister.
Hak sahibinin, bu talebi kabul etmemesi x eya bildirim tarihinden itibaren üç ay
içinde davayı açmaması halinde, lisans alan, yaptığı bilcirımi de ekleyerek, kendi
adına ve kendi menfaatleri gerektirdiği ölçüde dax’a açabilir. Bu fıkra uyarınca
dax’a açan lisans alan, davayı hak sahibine bildirir. Lisans alan, ciddi bir zarar
tehlikesinin x’arlığı halinde ve söz konusu sürenin geçmesinden önce, ihtiyati
tedbire karar verilmesini mahkemeden talep edebilir. Mahkemenin tedbir kararı
verdiği hallerde talepte bulunan lisans sahibi dax’a açmaya da yetkilidir. Bu halde
x-ukarida belirtilen prosedür, yargılama devam ederken tamamlanır.

Dava, tecaxliz edene karşı açılacaktır. Dax’alilar, ürünü ticaretinde kullanan

kişilerdir. Üretmek, satmak x’e ticari amaçla elde bulundurmak gibi eylemlerin her
biri, diğerlerinden bağımsız olarak tecaxliz sayılır. Bu nedenle sözgelimi, satış
yapan kişi, üretim yapmadığı gerekçesiyle kendisine karşı dax’a açılamayacağı
yönünde saxunma yapamaz.
Suluk 413

Diğer yandan SMK 153 dava açılamayacak kişiler başlığını taşımaktadır.

Buna göre, tecavüz eden tarafından piyasaya sürülmüş ürünleri kişisel ihtiyaçla­
rı ölçüsünde elinde bulunduran veya kullanan kişilere karşı, hukuk davası açı­
lamayacağı gibi cezai şikayet de yapılamaz. Tecavüz edenin tazminat ödeme­
sinden sonra, hak sahibinin el koymaması nedeniyle piyasaya sürülmüş ürünleri
ticari amaçlı kullanan kişilere karşı hak sahibi, aıtık hukuk davası açanıayacağı
gibi cezai şikayette de bulunamaz.

Yetkili ve görevli mahkemeler SMK 156’da düzenlenmiştir. Buna göre

SMK’da öngörülen davalarda görevli mahkeme, fikri ve sınai haklar hukuk mah­
kemesi ile fikri ve sınai haklar ceza mahkemesidir. Bu mahkemeler, HSK’nın
olumlu görüşü alınarak, tek hakimli -ve asliye mahkemesi derecesinde Adalet Ba­
kanlığınca gerekli görülen yerlerde kurulur. Bu malıkemelerın yargı çevresi, 5235
sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuru­
luş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun hükümlerine göre belirlenir.

Fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi kurulmamış yerlerde bu mahkeme­

nin görev alanına giren dava ve işlere, o yerdeki asliye hukuk mahkemesince;
fikri ve sınai haklar ceza malıkemesi kurulmamış yerlerde bu mahkemenin gö­
rev alanına giren dava ve işlere, o yerdeki asliye ceza mahkemesince bakılır.

Türk Patentin SMK’ya göre aldığı bütün kararlara karşı açılacak davalarda
ve Türk Patent’m kararlarından zarar gören üçüncü kişilerin Türk Patent aleyhi­
ne açacakları davalarda görevli ve yetkili mahkeme, .Ankara Fikri ve Sınai Hak­
lar Hukuk Mahkemesidir.

Hak sahibi tarafından, üçüncü kişiler aleyhine açılacak hukuk davalarında

yetkili mahkeme, davacının yerleşim yeri veya hukuka aykırı fiilin gerçekleştiği
yahut bu fiilin etkilerinin görüldüğü yer mahkemesidir Hak sahibi olan davacı­
nın Türkiye’de yerleşim yeri bulunmaması halinde yetkili mahkeme, davanın
açıldığı tarihte sicilde kayıtlı vekilin işyerinin bulunduğu yerdeki ve eğer vekil­
lik kaydı silinmişse Türk Patent’in merkezinin bulunduğu yerdeki mahkemedir.

Üçüncü kişiler tarafından hak sahibi aleyhine açılacak davalarda yetkili

mahkeme, davalının yerleşim yerinin bulunduğu yer mahkemesidir. Başvuru
veya hak sahibinin Türkiye’de yerleşim yeri bulunmaması halinde, yetkili mah­
keme, davanın açıldığı tarihte sicilde kayıtlı vekilin işyerinin bulunduğu yerdeki
ve eğer vekillik kaydı silinmişse Türk Patent’in merkezinin bulunduğu yerdeki
mahkemedir.
414 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

Genel malıkemeler ile özel (ihtisas) mahkemeler arasındaki ilişki, işbölümü

değil; görev ilişkisidir2*. Sözgelimi., fikri mülkiyetle ilgili bir dava, ticaret mah­
kemesinde açılmışsa görevsizlik itirazı, davanın her aşamasında ileri sürülebile­
ceği gibi hâkim de durumu re’sen dikkate alacaktır. Verilen görevsizlik kararı
üzerine, HMK 20 gereği taraflardan birisi dosyanın görevli mahkemeye gönde­
rilmesi için ıkı hafta içinde talepte bulunmalıdır. Böyle bir talep olmadan mahke­
menin re’sen dosyayı göndermesi bozma nedeni olup: dava açılmamış sayılır5.

Bugün itibarıyla İstanbul .Ankara ve İzmir’de ihtisas mahkemeleri kurulmuş­

tur. Bunların dışındaki yerlerde HSK, Adalet Komisyonlarının bulunduğu ağır
ceza merkezlerinde asliye hukuk ve asliye ceza mahkemelerinden bir numaralı
asliye mahkemesinin, ikiden fazla asliye mahkemesi varsa üç numaralı asliye
mahkemesinin; ihtisas mahkemesi sıfatıyla geçici olarak görevlendirilmesine
karar vermiştir. Ağır ceza mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde açılan davalar
bakımından mahkeme görevsizlik kararı vererek en yalım ağır ceza mahkemesi­
nin bulunduğu yerdeki mahkemeye dosyayı gönderme kararı verecektir.

Sınai mülkiyet hakkı veya geleneksel ürün adından doğan özel hukuka iliş­
kin taleplerde, TBK’mn zamanaşımına ilişkin hükümleri uygulanır (SMK 157).
Buna göre zamanaşımı süresi, fiil ve failin öğrenildiği tarihten itibaren iki yıl ve
öğrenme gerçekleşmese bile tecavüzün gerçekleşmesinden itibaren her halükâr­
da on yıldır. Haksız eylem devam ettiği sürece zamanaşımı süresi işlemez. Te­
caxliz eylemi, aynı zamanda suç teşkil ediyorsa, TCK’da öngörülen uzamış ceza
zamanaşımı süreleri uygulanır. Mevcut düzenlemeye göre uzamış ceza zamana­
şımı süresi sekiz yıldır. Cezanın süresine bağlı olarak bu süre on iki yıla kadar
çıkabilmektedir. Patent, faydalı model, tasarım ve coğrafi işaretler bakımından
cezai yaptırım bulunmamaktadır5. Bu nedenle de uzamış ceza zamanaşımı süre­
leri bu sayılan haklar bakımından geçerli değildir.

F. İleri Sürülebilecek Diğer Talepler

Sınaî hak sahibi, yukarıda sayılan davaları açabileceği gibi, bazı özel talep­
lerde de bulunabilir (SMK 149). Burada kanun koyucunun, hak sahibim aşırı
koruma gayretini görüyoruz. Bu yaklaşım, dünyadaki gelişmelerle de uyumludur.

24 Konuya ilişkin Yargıtay’ın pek cok kararı vardır. Örnek olarak bkz 11. HD. 16 2 2004. E.
2003/687f K. 2004/1240 - Suluk/Orhan. C. II 979-980.
Bu konuda Yargıtay’ın çok sayıda kararı bulunmaktadır Bkz. Suluk/Orhan C. II 976 vd.
*" Suluk Cezai Yaptınm 79 vd.
Suluk 415

Şekil 42: Sınai Mülkiyet Tecavüz Davalarında i eri Sürülebilecek Talep er

Sınai Mülkiyet Tecavüz Dadalarında İleri Sürülebilecek Talepler

Ürün ve Araçlar üzerinde Mülkiyet Hakkı Tanınması

Ürün ve Araçların Şekillerinin Değiştirilmesi veya İmhası

Hükmün İlgililere Tebliği ve Kamuya İlan Yoluyla Duyurulması

Zarar Miktannı Kanıtlayan Belgelerin İstenmesi

1. Ürün ve Araçlara El Konulması

Taklit mahsulü ürünlere el konulacağı yönündeki düzenleme., uygulamada faz­

la sorun teşkil etmemektedir. .Ancak hangi araçlara el konulacağı tereddütlere yol
açmaktadır. Acaba haksız şekilde üretimi yapılan ürünlerin yanında, başka malların
üretiminde de kullanılan (çok amaçlı) araç ve gerece de el konabilir mi? AYM,
19S3 tarihinde patentlerle ilgili bir kararında taklit edildiği anlaşılan eşyanın üreti­
mine ilişkin alet, sadece o ürünün üretimine hasredilmişse, el konulabileceğine
hükmetmiştir'. Başkaca ürünlerin de üretimine yarayan, fakat sadece taklit ürün
üretimine tahsis edilmiş alet ve makinelere de el konulabilir.

2. Ürün ve Araçlar Jzerinde Mülkiyet Hakkı Tanınması

Sınaî hakkı tecaxlize uğrayan kişi, el konulan ürürler ve bunların doğrudan

üretiminde kullanılan araçlar üzerinde kendisine mülkiyet hakkı tanınmasını dahi
isteyebilir (149 1-e). Mülkiyet hakkı tanınırken, ürün ve araçların değeri, hak sahi­
bine verilecek maddi tazminat miktarından düşülür (SMK 149 2). Eğer bu değer,
kabul edilen tazminat miktarını aşıyorsa hak sahibi, fazla kısmı teeaxliz edene öder.

3. Ürün ve Araçların Şekillerinin Değiştirilmesi veya İmhası

Konuya ilişkin yapılan düzenlemeyle, teeaxliziin devamım önlemek için kade­

meli bir sistem benimsenmiştir. Önce ürün x’e araçların şekli değiştirilmelidir. Eğer
şekil değiştirilerek teeaxliziin dex’amini önlemek mümkün değilse, bu kez ürün ve
araçların imhasına gidilir. Örneğin, taklit markalar ürünlere etiket şeklinde ıliştıril-

AYM, 8.12.1983, E. 19E1/10. K. 1983/16-RG 7.8.1984. S. 18482.

416 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

mişse bunlar sökülür. Ürünün üzerindeki işlemelerde olduğu gibi ürün imha edilme­
dikçe çıkartılması mümkün olmayan durumlarda ürünün imhası yoluna gidilecektir.
Demek kı etiketin sökülmesi mümkünse artık mahkeme imha kararı veremez. Yine
taklit bir çikolatanın ambalajı imha edilirken, çikolatanın kendisi imha edilmez; çiko­
latalar taklit malın sahibine iade edilir. Tecavüzün devamını önlemek için gerekli
tedbirler alınır. Bu tedbirlerin masrafları da davalı tarafa yüklenir. Bu bağlamda eğer
değiştirme ve silinme gibi işlemler somut olayda uygulanamıyorsa, bu nedenle de
tecavüzün önlenmesi için kaçınılmaz ise ürün ve araçlar imha edilir (SMK 149 1-f).

4. Hükmün İlgililere Tebliği ve Kamuya İlan Yoluyla Duyurulması

Haklı bir sebebin veya menfaatin bulunması halinde, masrafları karşı tarafa
ait olmak üzere kesinleşmiş kararın günlük gazete veya benzen vasıtalarla tama­
men veya özet olarak ilan edilmesi veya ilgililere tebliğ edilmesi talep edilebilir
(SMK 149 1-g). Bu ilanın şekli ve kapsamı kararda tespit edilir. İlan hakkı, kara­
rın kesinleşmesinden sonra üç ay içinde talep edilmezse düşer (SMK 149 3).

5. Zarar Miktarını Kanıtlayan Belgelerin İstenmesi

Hak salıibı, tazminat davası açmadan önce delillerin tespitiyle birlikte veya
açtığı tazminat davasında uğradığı zarar miktarının belirlenebilmesi için sınai
mülkiyet hakkının kullanılmasına ilişkin belgelerin tazminat yükümlüsünden
mahkemeye sunulmasına karar verilmesini talep edebilir (SMK 150.3).

G. İhtiyati Tedbirler ve Gümrüklerde El Koyma

1. İhtiyati Tedbirler

İhtiyati tedbir, kesin hükme kadar devam eden yargılama süresince, dava
konusuyla ilgili davacının veya davalının hukuki durumunda meydana gelebile­
cek zararlara karşı öngörülmüş geçici bir korumadır. İhtiyati tedbirlerin iki te­
mel amacı vardır: i) Herhangi bir eylem veya işlemden dolayı telafisi güç veya
imkânsız bir zararın doğmasını engellemek, ii) Davaya esas teşkil edecek delil­
lerin bozulmasını veya yok edilmesini önlemek.

İhtiyati tedbir kararları verilirken özellikle inceleme yapılmadan verilen

belgelerin varlığı tek başına yeterli sayılmamalıdır. İncelenerek verilen belgeler
bakımından tedbir kararı verilirken de titiz davranılmalıdır28. Burada en güvenli
yol, seri bir şekilde taraf teşkili sağlanarak tedbir kararının verilmesidir. Hâkim,

*' Patent davalarında ihtiyati tedbirler hakkında bkz Yusufoğlu İhtyati Tedbirler 519 vd.
Suluk 417

hızlı karar verme ile doğru karar verme arasındaki dengeyi sağlayacak şekilde
hareket etmelidir.
İhtiyati tedbirler dava açılmadan önce, davayla birlikte veya dava açıldıktan
sonra istenebilir. Bu talep, mahkeme tarafından davadan ayrı olarak incelenir.

Hâkim talepten fazlasına hükmedemeyeceğı gibi, tedbr kararı verirken orantıhlık

ilkesini de gözetir. Karşı tarafı daha az mağdur edecek başka bir tedbirle axnı amaca
ulaşılabılıyorsa, daha ağır olan tedbir tercih edilmez. İhtiyati tedbirin amacı davanın,
yanı hükmün etkinliğini temin etmektir. Eğer açılacak dava sonucunda verilecek hü­
küm ihtiyati tedbir olmadan da etkin olabilecekse ihtiyati tedbire gerek yok demektir.

SMK gereği dava açma hakkına sahip kişiler, dava konusu kullanımın, ülke
içinde kendi sınai mülkiyet haklarına teeaxliz teşkil edecek şekilde gerçekleş­
mekte olduğunu x’eya gerçekleşmesi için ciddi ve etkin çalışmalar yapıldığım
ispat etmek şartıyla, ’.’erilecek hükmün etkinliğini temin etmek üzere, ihtiyati
tedbire karar x’erilmesmi mahkemeden talep edebilir (SMK 159).

SMK hükümleri gereği ihtiyati tedbirler özellikle şu tedbirleri kapsar (SMK 159):

i) Davacının hakkına teeaxiiz teşkil eden fiillerin önlenmesi ve durdurulması,

»9 Teeaxliz edilerek üretilen veya ithal edilen tecaxlize konu ürünlere, bunla­
rın üretiminde münhasıran kullanılan x’asitalara ya da patenti verilmiş usu­
lün icrasında kullanılan vasıtalara, tecaxlize konu ürünler dışındaki diğer
ürünlerin üretimini engellemeyecek şekilde, Türkiye sınırları içinde veya
gümrük xe serbest liman veya bölge gibi alanlar dahil, bulundukları her
yerde elkonulması ve bunların saklanması,

zn) Herhangi bir zararın tazmini bakımından teminat x srilmesi.

İhtiyati tedbirlerle ilgili SMK’da hüküm bulunmayan hallerde 6100 sayılı

HMK hükümleri uygulanır.

Yukarıdaki tedbirler sınırlı sayıda olmayıp, mahkeme somut olaya bağlı

başkaca tedbirlere de hükmedebilir.

2. Sahte/Taklit Eşyaya Gümrüklerde El Konulması

Sınai mülkiyet ihlallerinin sadece ülke içinde değil, gümrük bölgelerinde de

tespiti, önlenmesi xe durdurulması mümkündür". Bu korumadan yararlanmak
isteyen hak sahipleri, Gümrükler Genel Müdürlüğüne başx’uıarak, ilgili hakkın

*’ Bilgi için bkz Pekdinçer/Tüziın 475 vd

415 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

kayda geçirilmesini ve söz konusu hakkı ihlal eden taklit veya korsan ürünlerin
gümrüklerde izlenmesini talep edebilir.
Başvuruyu doğrucan hak salıibı ya da vekilleri yapabilir. Başvuru, bir başvuru
formu ve ekinde başvuru yapanın hak sahibi olduğunu gösterir belgelerle (marka ya
da tasarım tescil belgesi kopyaları gibi) birlikte Genel Müdürlüğe sunulur. Vekil
aracılığıyla yapılacak başvurularda noter onaylı vekâletname de sunulmalıdır.
Her bir sınai mülkiyet hakkının izlenmesi için ayrı bir başvuru yapmak gerekir.
Örneğin hak sahibinin Türkiye’de birden fazla tescilli markası varsa, her bir marka için
ayrı bir başvuru yapılmalıdır. Bununla birlikte seri niteliğindeki marka ya da çoklu tasa­
rımlar için tek bir başvuru yapılabilir. Başvuru sonucunda başlatılan izleme bir yıl bo­
lunca devam eder ve izlemenin sürmesi için başvurunun her yıl yenilenmesi gerekir.
Başvurunun ardından başvuruya konu hakkı ihlal eden herhangi bir ürünün
gümrüklerde tespiti halinde.. Gümrükler Genel Müdürlüğü ilgili ürünlere el ko­
yar3 ve hak sahibine gerekli hukuki süreci başlatması için bildirimde bulunur.
Bu bildirimin ardından hak sahibinin yasal süre içerisinde ihlal hakkında dava
açması ve ayrıca yakalanan ürünlere yargılama sonuna kadar el konulması için
ihtiyati tedbir kararı alması gerekir. Yasal süre içinde gerekli dava açılmaz ve
mahkemeden yakalanan ürünlere el konulmasını emreden ihtiyati tedbir kararı
alınarak Gümrükler Genel Müdürlüğüne sunulmazsa, Genel Müdürlük geçici
olarak el koyduğu ürünleri serbest bırakır. Dolayısıyla gümrüklerde izlemeyle
elde edilmek istenen amaca ulaşılabilmesi, gümrük idaresine yapılacak başvu­
runun ardından açılacak dava ve alınacak tedbir kararına bağlıdır.
Serbest bölgeler, bulundukları ülkenin siyası sınırları içinde kalan fakat dış
ticaret, vergi ve gümrük mevzuatı açısından gümrük hattı dışında sayılan bölge­
lerdir. Bu bağlamda markalı ürünleri, marka sahibinin izni olmaksızın satmak,
dağıtmak veya başka şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için
gümrük bölgesine yerleştirmek, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma
tabı tutmak marka hakkına tecavüzdür (SMK 159).

H. Ceza Davaları

1. Genel Bilgi

01.01.2009 tarihinden önce sınaî haklara tecavüz eylemleri, hukuki ve cezai

yaptırıma tabi idi. Ancak iki nedenle KHKTarla düzenlenen sınaî hak ihlalleri

■' SMK 159 da el koymadan soz edilmektedir. Esasen burada nalların serbset bırakılmasının
ertelenmesi söz konusudur. Bkz. Deren-Yıldırım 104-105.
Suluk 419

cezai yaptırımdan mahrum kalmıştır: i) AYM iptal kararları, ii) Yem TCK 2 ve
5’in, 01.01.2009 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmesi.

AYM, 200S ve 2009 yıllarında .Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle marka, pa­
tent ve tasarım KHK’larının ceza maddeleri yönünden iptal kararları vermiştir. İptal
kararıyla oluşan boşluk süresinde Meclis tarafından doldurulmadığı için binlerce
marka dosyası sonuçsuz kalmıştır. PatKHK ve EndTasKHK'daki iptaller üzerine de
patent, faydalı model ve tasarım ihlalleri cezai korumanın dışında kalmıştır.

Bu gelişmeler üzerine markalar bakımından harekete geçen Meclis, 5833

sayılı Yasa ile üç tür marka suçu kabul etmiştir: i) Üretmek, ii) Satışa aız etmek,
iii) Satmak. Buna karşılık patent, faydalı model, tasarım ve coğrafi işaretler
bakımından herhangi bir düzenlemeye gidilmediği için cezai yaptırım yoktur.

SMK ise sadece marka suçlarına yer vermiş olup, diğer sınai haklar yönün­
den sadece hukuki korumayı benimsemiştir

Buradaki açıklamalar 5846 sayılı Kanunla düzenlenen telif hakları bakı­

mından geçerli değildir. Yani telif ihlalleri, cezai yaptırıma tabidir. Yine ıslahçı
hakları ve entegre de\ıe topografyaları da ayrı ayrı kanunlarla düzenlendiği için
anılan hak ihlalleri bakımından cezai yaptırımlar kesintisiz devam etmektedir.

2. SMK'da Öngörülen Marka Suçları

SMK 30 hükmü marka suçları ile cezai yaptırıma ayrılmıştır. Anılan hükme
göre, başkasına ait marka hakkına iktibas veya iltibas suretiyle tecaıliz ederek
aşağıdaki eylemleri gerçekleştiren kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve yirmi
bin güne kadar adlı para cezası ile cezalandırılır:
i) Mal üreten veya hizmet sunan,
ii) Satışa arz eden,
iii) Satan,
iv) İthal eden,
v) İhraç eden,
vi) Ticari amaçla satın alan,
vü) Ticari amaçla bulunduran,
vüi) Ticari amaçla nakleden,

■’ Bununla birlikte 2009 öncesindeki açılan ceza davalan nedeniyle depolarda kalan taklit mallann
imhası yönünden SMK'da hızlı imha'prosedürü öngörülmüştür (rr. 163).
420 Onbirinci Bölüm: Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler

ix) Ticari amaçla depolayan.

Başkasının hak sahibi olduğu maıka taklit edilerek üretilmiş malı., satışa arz
eden veya satan kişinin bu inalı nereden temin ettiğini bildirmesi ve bu suretle
üretenlerin ortaya çıkarılmasını ve üretilmiş mallara el konulmasını sağlaması
halinde hakkında cezaya hükmolunmaz.

Marka koruması olduğunu belirten işareti mal veya ambalaj üzerinden yet­
kisi olmadan kaldıran kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar
adlı para cezası ile cezalandırılır.

Yetkisi olmadığı halde başkasına ait maıka hakkı üzerinde devretmek, li­
sans veya rehin vermek suretiyle tasarrufta bulunan kişi ıkı yıldan dört yıla ka­
dar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.

SMK 30'da düzenlenen suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde iş­
lenmesi halinde bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.

SMK 30’da düzenlenen suçlardan dolayı cezaya hükmedebilmek için mar­

kanın Türkiye’de tescilli olması şarttır.

SMK 30:da düzenlenen suçların soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete

bağlıdır.

SMK’daki marka suçları sebebiyle elkonulan veya muhafaza altına alman

suça konu eşyanın sayısı, ebadı veya niteliği gibi nedenlerle emanet bürosunda
muhafaza edilemeyecek olması halinde.. Cumhuriyet savcısının talimatı doğrul­
tusunda numune alınması mümkün olan eşyadan yeteri kadar numune alınması­
nı müteakip gen kalan suç eşyası mahallin maliye teşkilatına gönderilir. Numu­
nelerle birlikte elkonulan eşyanın miktarı, cinsi, ebadı gibi tüm bilgilerini içeren
tutanak Cumhuriyet başsavcılığına teslim edilir (SMK 163 1).

Numune alınmak suretiyle mahallin maliye teşkilatına teslim edilen suça

konu eşyanın, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana
gelme tehlikesinin varlığı ya da muhafazasının ciddi külfet oluşturması halinde
bilirkişi incelemesi yaptırıldıktan sonra, soruşturma aşamasında Cumhuriyet
savcısının talebi üzerine hâlam, kokuşturma aşamasında hükümden önce mah­
keme tarafından imhasına karar verir. İmha işlemleri Cumhuriyet savcısının
başkanlığında maliye teşkilatınca oluşturulan üç kişilik komisyon huzurunda
yapılır ve buna dair tutanak tanzim edilir (SMK 163 2).
 Onikinci Bölüm
HAKSIZ REKABET

I. HAKSIZ REKABETİN DÜZENLENİŞİ

A. Genel Olarak

Günümüzde geçerli olan liberal ekonomi düzenlerinin temeli serbest rekabete

dayanır. İyi ve dürüstçe işleyen bir serbest rekabet ortamında, işletmelerin verimi
artmaktadır. Ayrıca üretilen mal ve hizmetlerin kalitesi yükselirken fiyatları da
düşmektedir. .Ancak bu yönüyle çok faydalı olan rekabetin dürüstlük kurallarına
uygun olması ve kötüye kullanılmaması da gerekir. Bu nedenle rekabet ve haksız
rekabet ka\Tamları sadece rakipler açısından değil aynı zamanda toplumun ekono­
mik menfaatleri yönünden de ele alınması gereken kavramlardır. Bu düşünceye
uygun olarak haksız rekabet, rekabeti tehlikeye sokan ya da rekabetten beklenen
olumlu sonuçların elde edilmesini engelleyen tüm dayanışlar olarak algılanmıştır'.

Kapitalizmin ileriki aşamalarında çok büyük işletmelerin kurulması ve bun­

ların aralarında anlaşmalar yaparak üretim miktarım, üretilen mal ve hizmetlerin
fiyatlarını belirleme ve pazarları paylaşma yoluna gitmelerinden sonra, serbest
rekabet ortamının sadece haksız rekabeti önlemeye yönelik kanunlarla sağlana­
mayacağı anlaşılmıştır. Bu nedenle birçok ülkede rekabet sınırlamalarına karşı
özel kanunlar kabul edilmiştir. Türkiye’de de Anayasa’nın 167. maddesine da­
yanılarak 1994 yılında 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
(RKHK) kabul edilmiştir. Haksız rekabet hükümleri gibi RKHK hükümlerinin
de temel amacı rekabetin korunmasını sağlamaktır. Rekabet hukuku, ilılallere
karşı rekabet serbestîsini korurken; haksız rekabet hukuku ise haksız ticari uy­
gulamalar karşısında dürüst rekabeti korumaktadır. Bu nedenle her iki alanın
birbirinden farklı değil, birbirine uygun koıuma amaçları olduğunu kabul etmek
gerekir. Ancak her ikisinin rekabeti koruma yön ve yöntemleri farklılık gös­
termektedir. Rekabet hukuku, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyi­
ci, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim
olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarım önlemek suretiyle
rekabeti makro düzeyde korurken; haksız rekabet hukuku ise piyasa davranışla-

David, 22 Arkan, Ticari İşletme 336.

* Ayrıntılı bilgi için bkz. Pınar. Rekabet Hukuku. 66 vd.: Arkan, Haksız Rekabet 3 Erdem 377 vd
422 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

rının yani piyasadaki haksız ticari uygulamaların denetimine hizmet ederek

mikro düzeyde dürüst rekabeti korumaktadır3.

Türkiye’de haksız rekabetin korunması amacıyla çıkarılan başka bir kanun

da İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Kanun (İHRÖK)’dur. Bu
Kanunun amacı, ithalatta haksız rekabet hallerinden damping veya sübvansiyo­
na konu olan ithalatın sebep olduğu zarara karşı bir üretim dalının korunması
amacıyla yapılacak işlemlere, alınacak önlemlere karar verecek bir Kuru? oluş­
turulması ve bu Kurul’un görevlerinin belirlenmesidir (İHR.ÖK 1). Görüldüğü
üzere anılan Kanun, haksız rekabet oluşturan ithalatta damping ve sübvansiyon
uygulamasından doğan zararların, bu malları Türkiye’ye ithal eden kişiden alı­
nacak vergiyle karşılanması ilkesini benimsemiştir. Dolayısıyla bu Kanunla
getirilen korumanın ektisi kural olarak ileriye dönüktür’.

Haksız rekabet, sınai mülkiyetin korunmasına ilişkin Paris Sözleşmesinde

de düzenlenmiştir. Sözleşmenin ikinci mükerre 10. maddesine göre, taraf dev­
letler, haksız rekabet oluşturan davranışların men’ı konusunda diğer taraf devlet
vatandaşlarına gerekli kanuni korumayı sağlamayı taahhüt etmişlerdir.

Haksız rekabet ile ilgili başka bir düzenleme ise TBK 57’dir. Ancak
TTK’nın haksız rekabete ilişkin hükümleri rakipler yanında tacir olsun olmasın
bütün müşteriler ve tüm piyasa katılımcılarını3 da kapsayacak şekilde her türlü
haksız rekabet haline uygulama kabiliyeti olduğundan, kanaatimizce haksız
rekabeti düzenleyen TBK 57’ye ihtiyaç olmadığı gibi aym konudaki bu çifte
düzenleme uygulama alanlarının tespitinde gereksiz bir kargaşaya neden olmak­
tadır'. Ayrıca çok kapsamlı düzenleme yapmayı gerektiren bu konmıı TTK’nın
içerisine sıkıştırmak yerine, Almanya ve Avusturya gibi ülkelere benzer şekilde
özel ve müstakil bir kanımla düzenlemek dalıa isabetli olur3.

B. Haksız Rekabete İlişkin Düzenlemelerin Amacı ve İlkeleri

Türk hukukunda haksız rekabete ilişkin hükümler esas itibariyle 6098 sayılı
TBK 57 ve 6102 sayılı TTK 54-63 hükümlerinde düzenlenmiştir. 6098 sayılı

’ Pınar, Rekabet Hukuku. 69 vd.

4 İthalatta Haksız Rekabeti Değerlendirme Kurulu.
: Arkan. Ticari İşletme. 341.
6 TTK 54 de özellikle bütün katılanlar ifadesine yer verilerek re te bet kurallarının rakipler arası
ilişkilere ozgülenmesinin yolu kapatılmıştır. Bkz. TTK Madde Gerekçesi
Aynı yönde Kendigelen, İlk Tespitler. 80 vd.: Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 32.
t Aynı yönde Arkan, Ticari İşletme 339 vd. Nomer Ertan, Haksız Rekabet. 33.
Karasu 423

TBK 57 büyük ölçüde SİS sayılı TBK 4S ile örtüşürken, 6102 sayılı TTK, 6762
sayılı TTK’nın haksız rekabete ilişkin hükümlerini büyük ölçüde değiştirmiştir.

6762 sayılı TTK’nın aksine 6102 sayılı TTK’da, tanım vermekten kaçınıla­
rak mehaz İsviçre Haksız Rekabet Kanunu (İsvHRK):na uygun bir şekilde hak­
sız rekabete ilişkin hükümlerin amaç ve ilkelerine yer verilmiştir. TTK 54 Te
göre, haksız rekabete ilişkin kuralların amacı, bütün katılanlarm menfaatine,
dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanmasıdır. “Bütün kaîılanlar” kavramı ile
ekonomi, tüketici ve kamu kastedilmiştir5. Bu düzenlemelerle, haksız rekabetin
sosyal yönü Kanuna yansıtılmıştır. Bu bağlamda kanun koyucu bu amaçlar doğ­
rultusunda sadece rakiplere değil aym zamanda müşterilere, mesleki ve ekono­
mik birliklere, tüketicilerin ekonomik menfaatlerim kcruyan sivil toplum kuru­
luşları ve kamusal nitelikli kurumlara da dava hakkı tanımıştır.

6102 sayılı TTK 56’da, mülga 6762 sayılı TTK 57de yer alan “suiistimal”
(kötüye kullanma) kavramı yerine “dürüstlük kuralı” kavramı tercih edilmiştir.
Böylece mülga 6762 sayılı TTK 56’de, "kötüye kullanma" kavramına verilen
ağırlık "dürüstlük kuralları" kavramına kaydırılmış ve dürüst davranma kuralı­
nın, haksız rekabetin Tayininde belirleyici olacağı vurgulanmıştır-3. Söz konusu
maddede, rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri
etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar
ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırı olarak kabul edilmiştir. Haksız
rekabet açısından önemli olan husus, dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlan­
ması olduğundan, belirli bir davranış biçiminin haksız rekabet oluşturabilmesi
için bu davranışın ayrıca iktisadi rekabetin suiistimali niteliğinde olması zorunlu
değildir". Zira İsviçre öğretisinde isabetle belirtildiği gibi suiistimal, istisnai bir
hukuk kuralı olup dar bir uygulama alanına sahiptir.

Haksız rekabetin belirlenmesinde esas alınacak olan “dürüst” ve “bozulma­

mış” rekabet kavlanılan tanımlanmamıştır. Dürüst kelimesi, sadece doğru veya
kanunlara uygun şeklinde anlaşılmamalıdır. Kastedilen saf, geniş anlamda, kuralla­
ra uygun, dürüst rekabettir 2. "Dürüst” terimi, kaynak kanunun Almanca metninde
"saf, karışık ve katışık olmayan" anlamına gelen "lauter" sözcüğü için kullanılmış­
tır. "Bozulmamış" rekabet ise güven duvulan bir anlamda "hilesiz" demektir. Huku­

5 Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 54

' Aynntılı bilgi için bkz Giıven, 181 vd.
Aksi yönde Güneş. 34.
’* Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 54
424 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

ka uygun ve bozulmamış rekabet ortamında tüm katılanlar piyasanın tüm aktörleri­

nin dürüst dayanış kurallarına göre hareket edeceğine güvenir. Dürüstlük kuralını
ihlal eden kişi bu güvene aykırı hareket etmiş olur. Bu da haksız rekabet oluşturul'2.

Rekabet hukukundaki dürüstlük kuralları TMK 2 1 hükmündeki dürüst

davranış kuralları ile :am örtüşmeyebılır. Zira TMK 2 1 anlamındaki dürüstlük
kuralları sözleşmesel veya önsözleşmesel temelde ve taraflar arasındaki ilişkide
var olan güvenle ilgilidir. Buna karşılık rekabet hukukunda bu anlamda taraf
mevcut olmayabilir. Bir haksız fiil durumubıle söz konusu olabilir'4.

TTK 54.2 hükmü karşısında haksız rekabetten söz edilebilmesi için bir
kimse kusursuz olarak da haksız rekabetin oluşmasına neden olabilir ve kendisi
aleyhine tespit, önleme ve düzeltme davaları açılabilir. Kusur, sadece maddi ve
manevi tazminat davaları için aranır (TTK 56 1-d).

Haksız rekabetten söz edilebilmesi için bir zararın doğmuş olması da şart
değildir. Zarar da, kusur gibi haksız rekabetin oluşması için değil sonuçları için
önemlidir'5. Tazminat davası dışındaki diğer davaların açılabilmesi için zarar
görme tehlikesinin varlığı yeterli iken, tazminat davasının açılabilmesi için
zararın doğmuş olması gerekir.

Yine haksız rekabetten bahsetmek için haksız rekabette bulanan kişinin bu fii­
liyle kendisine veya başkasına bir menfaat sağlamış olması da gerekli değildir.

II. HAKSIZ REKABET HALLERİ

Yukarıda akıntılı olarak incelenen TTK 54, haksız rekabete ilişkin genel
hüküm niteliğindedir. TTK 55’de ise uygulamada sık karşılaşılan bazı haksız
rekabet hallen sayılmıştır. Madde metninde yer alan “aşağıda sayılan haller
haksız rekabet hallerinin başhcalandır’’ ifadesinden de anlaşıldığı üzere haksız
rekabet halleri maddede sayılanlarla sınırlı değildir. Bu nedenle TTK 55:de
sayılan hallere benzer, hatta bu hallere benzemese de, TTK 54Tdeki şartlara
uyan filler de haksız rekabet sayılır.

6102 sayılı TTK:da haksız rekabet oluşturan eylemler listesi mülga 6762
sayılı TTK'ya nazaran zenginleştirilmiştir. Önemli yeniliklerden bin de, Genel

’’ Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 54

’4 Bkz 6102 say ılı Kanun Gerekçesi m 54
'5 11. HD. 03 06 2015. E. 2015/2674. K 2015/7615.
Karasu 425

İşlem Şartları (GİŞ)’nın haksız rekabet kapsamına alınmasıdır. Ayrıca haksız

rekabetten kaynaklanan sorumluluk ve ihtiyati tedbirler fikri mülkiyet hukuku
düzenlemelerine uydurulmuştur. 6102 sayılı TTK’nın getirdiği bu yenilikler
1986 tarihli İsvHRK ve 2004 tarihli Alman Haksız Rekabet Kanunu ile de ör-
tüşmektedir. Yine haksız rekabet alanında çağdaş içtihatlar ve öğretiyle oluşan
birikim, özenle korunmuştur.

TTK 55 'te sayılan başlıca haksız rekabet halleri altı kategoride toplanmıştır:

A. Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka

Aykırı Davranışlar (TTK 55/1-a)
TTK 55.1-a bendinde, dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntem­
leri ile diğer hukuka aykırı davranışlar haksız rekabet olarak nitelenmiş ve bu
kapsama giren başlıca on iki adet uygulama örneğine yer verilmiştir.

1. Kötüleme

Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarım, faaliyetlerini

yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek haksız re­
kabet sayılır (TTK 55 1-a.l). Bu hüküm, 6762 sayılı TTK 57 Tin büyük ölçüde
tekrarıdır. Tek değişiklik kötüleme hallerine “başkalarının ^hatlarını kötüle­
mek” şeklinde bir ekleme yapılmasıdır' \ Ancak xurgulamak gerekir kı, açıkla­
manın konusu olarak nitelendirilebilecek bu haller sınırlı sayıda değil örnek
olarak gösterilmiştir. Bu nedenle bu sayılanlara benzer nitelikteki hallerin de
kötüleme kapsamına girmesi mümkündür'7.

TTK 55.1-a.l anlamında kötülemeden bahsedebilmek için sözlü, yazılı ve­

ya resimli şekilde bir açıklama (beyan) olmalıdır. Susma bu hüküm kapsamına
girmemektedir. Zııa bu durumda ortada bir açıklama bulunmamaktadır. Bu
nedenle bilgilendirme yükümlüğünün olduğu yerde susmanın haksız rekabet
sayılması ancak TTK 54 2’deki genel ilke kapsamında mümkündür1*. Ayrıca
açıklamanın, rekabeti etkileyecek şekilde olabilmesi için piyasa katılımcılarınca
fark edilebilir algılanabilir olması gerekir. Sadece muhatabın duyabileceği veya
algılayabileceği bir şekilde kötüleyici beyan, ancak küfür hakaret olarak görüle­
bilir ve bu durum TTK 55.1-a.l hükmü kapsamına girmez. Bu eylemlerin hak-

€ Örneğin bir inşaat şirketinin başka bir inşaat şirketi tarafından satılan konutların piyasa fiyatla­
rından çok yüksek olduğunu basın yoluyla beyan etmesi bu anlanda haksız rekabet teşkil eder.
Aynı yönde Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 136.
c Spitz (Jung,Spitz, UWG), Art. 3/a. No: 26: Pınar, Haksız Rekabet 142
426 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

sız rekabet sayılıp sayılmayacağı, TTK 54 2: deki genel ilke kapsamında değer­
lendirilmelidir'5.

TTK 55 1-a.l anlamında haksız rekabetten bahsedilebılmesi için sadece kö­

tülemenin varlığı yeterli değildir, kötüleme eyleminin ayrıca yanlış, yanıltıcı
veya gereksiz yere incitici olması gerekir3. Görüldüğü üzere söz konusu hü­
kümde kötüleme, üç farklı eylem olarak belirtilmiştir.

“Yanhş beyan”, içeriği objektif olarak gerçekle bağdaşmayan açıklamalardır.

Olaylar olgular hakkındakı her türlü kötüleyici nitelikteki yanlış açıklamalar hak­
sız rekabet sayılır. Örneğin doğru olmadığı halde rakip firma tarafından satılan
benzinin kaçak olduğunu beyan etmek haksız rekabet sayılır1. Ancak önemsiz
olarak görülen veya mizahı ya da fantastik nitelikteki abartmalar hedef kitle tara­
fından kolayca yanlış olduğu anlaşılacağından bu kapsama girmez*2021.

"Yanıltıcı" kavramı, doktrinde iş ürününe, faaliyete, mallara veya fiyata iliş­

kin açıklamanın veya nitelendirmenin, takdim ediliş tarzının, seçilen sözcüklerin,
resimlerin veya yapılan karşılaştırmanın hedef kitlede veya kişilerde bıraktığı
genel izlenimle, bunların açıklama konusunun olduğundan değişik ve olumsuz
algılaması şeklinde ifade edilmiştir3. Gerekçemde "yanıincı "ibaresinin hedef kitle
veya faiklı bir deyişle muhatapla birlikte değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmış­
tır. İçeriği doğru olan bilgiler de yanıltıcı olabilir. Önemli olan açıklamanın orta
yetenekteki olağan muhatabım hataya düşürebilecek nitelikte olmasıdır.

"Gereksiz yere incitici beyanlar”, amacım aşan değer yargılarıdır. Amacın

aşılmasıyla yargılar (eleştiri de denilebilir), gerçek dış: veya gerçeğe uymayan,
gerçekle bağdaşmayan veya gerçeğe ters hale gelmiştir. Ölçüsüzlük ve üslup,
gerçeklik payının mevcudiyetine rağmen eleştiri kavramı ile uyuşmuyorsa, eleş­
tiri (beyan) inciticidir4. Mehaz İsviçre hukukunda doğru bilgi, gereksiz yere
incitici olmadığı sürece haksız rekabet sayılmamaktadır3. Dolayısıyla rekabetin
gerçekleşmesine hizmet etmeyen rakibi gereksiz yere incitici doğru bilgiler de
haksız rekabet sayılmalıdır. Örneğin bir ürünü üreten şirketin ortakları arasında

’’ Spitz (Jung'Spitz, UW8. Art. 3/a, No 28 Pınar. Haksız Rekabet. 142.

20 Yanlış ve yanıltıcaı beyan ve hareketlerle haksız rekabet hakkında bilgi için bkz Tamer, 1 vd.
21 7. CD. 18.04.1995. E 1995/1991. K. 1995/3657.
** Spitz (Jung'Spitz). UWG. Art. 3/a No: 25 vd.: Pınar, Haksız Rekabet. 144
*’ Nomer Ertan Haksız Fekabet. 139.
*4 Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 55
*= Aynntılı bilgi için bkz Pedrazzini/Pedrazzini, 69
Karasu 427

yabancıların da olduğunu, dolayısıyla üretilen ürünün milli olmadığını vurgula­

yan beyanlar doğru o^sa da: gereksiz incitici beyandır5. Yargıtay, bir firmanın
“taklit” ve “korsan” mal ürettiğini anlatan ifadelerin tüketiciyi uyarmanın öte­
sinde, somut olayda teamülün kabul ettiği toleransı asarak incitici ve kötüleyici
bir nitelik ve amaç taşıdığının tespiti halinde dürüstlük kuralına aykırı olacağını
ifade etmiştir'. Yargıtay bu kararı ile, gerçek bile olsa “teamülün kabul ettiği
toleransı aşma ' sınırını getirmiştir. Bu sınır aşıldığında gereksiz yere kötüleme
ortaya çıkacaktır5.

Haksız rekabet hallerinde, sübjektif şartın varlığı aranmamakla birlikte, kö­

tülemede istisnai olarak özel bir sübjektif şartın da zımni olarak varlığı savu­
nulmuştur. Kötüleme niteliğindeki açıklamanın piyasanın diğer katılımcısına
karşı bilerek yapılması gerekir25.

2. Gerçek Dışı ve/veya Yanıltıcı Açıklamalarla Kendisini veya Üçüncü Bir Kişiyi
Rekabette Öne Geçirme

Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri, malları, iş ürünleri, faaliyetleri,

fiyatları, stokları, satış kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek
dışı veya yanıltıcı açıklamalarda bulunmak veya aym yollarla üçüncü kişiyi
rekabette öne geçirmek haksız rekabet oluşturur (TTK 55 l-a.2).

Rekabette öne çıkarmanın, övme veya üstünlük belirtici şekilde olması ge­
rekmez. Gerçek dışı veya yanıltıcı olması yeterlıdir. Örneğin Çin’de üretilen bir
malın Almanya’da üretildiğini ifade etmek haksız rekabettir.

Söz konusu hükümde satış kampanyaları açıkça vurgulanarak hükme bovut ka­
zandırılmıştır. Satış kampanyaları sadece mevsim sonu satışları değil, her türlü kam­
panyayı ve promosyonu ve bunlara ilişkin programları kapsar2. Örneğin bir işletme,
ürün fiyatlarında hiçbir değişiklik yapmadığı halde, “mağazayı kapatacağımız için
zararına satıy oruz ” şeklinde bir reklam yaparsa haksız rekabet gerçekleşir.

TTK 55 l-a.2 hükmünün kapsamına özellikle yanlış ya da yanıltıcı bilgilere

dayanan yanıltıcı reklamlar girmektedir. Aldatıcı reklamlar, abartılı reklamlar,26
27

26 11. HD. 02 07.2012. E. 2012/4223. K. 2012/11591.

27 HGK. 20.4.1994. E 1993/11 -965. K. 1994/252: 11. HD, 16.05.2005. E 2004/8690. K.
2005/5073.
Pınar, Haksız Rekabet, 145.
Spitz (Jung/Spitz), UWG, Art. 3/a. No: 62: Pınar, Haksız Rekabet 146
" Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 55
42S Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

bilimsel araştırma sonuçlarına dayanan reklamlar., fiyat unsuru taşıyan reklam­

lar, karşılaştırmalı reklamlar ve benzeri şeklinde olabilir. Bir reklamda yer alan
bilgi, gerçeğe uygun olmakla birlikte, veriliş biçimi itibariyle tüketicilerde yan­
lış izlemin doğuruyorsa reklam aldatıcı sayılır'.

Reklamlarda kullanılan abartılı beyanlar ve görüntüler her zaman reklamın al­

datıcı olduğu anlamına gelmez. .Ancak bir reklamda kullanılan abartılı beyan veya
görüntüler yanıltıcı nitelikte ise reklamın aldatıcı olduğu kabul edilmelidir. Bir rek­
lamın yanıltıcı nitelikte olup olmadığı tespit edilirken, hedef kitle ve somut olayın
özellikleri dikkate alınmalıdır. Reklam konusu ürün veya hizmetin ortalama tüketi­
cisinde yanlış anlamalara, zanlara, algılamalara, düşüncelere yol açan açıklamalar,
değerlendirmeler, yargılar ve benzeri içeren reklamlar yanıltıcıdır:.

Burada değinilmesi gereken bir husus da, TTK 55 l-a.5 hükmünde karşı­
laştırma yapmak suretiyle haksız rekabet özel olarak düzenlendiğinden, karşı­
laştırmalı reklamlar da bu hükmün kapsamına girmektedir. .Ancak karşılaştırma­
lı reklam niteliğinde olmayan yanlış ya da yanıltıcı reklamlar TTK 55 l-a.2
hükmüne tabidir.

3. Hakkı Olmayan Unvanları, Meslek Adları, Derece ve Sembolleri Kullanarak

Kendini Üstün Yetenekli Gösterme

TTK 55. l-a.3 hükmü uyarınca, paye, diploma veya ödül almadığı halde
bunlara sahipmişçesine hareket ederek müstesna yeteneğe sahip olduğu zanııını
uyandırmaya çalışmak veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve
sembolleri kullanmak haksız rekabet sayılır. Örneğin bir terzi, Paristen diplo­
malı olmamasına rağmen "Paris’ten diplomalı terzi", şeklinde kendini tanıtırsa
haksız rekabet fiili işlemiş olur. Haksız rekabetin kabulü için, mesleki ad ve
işaretlerin ya da unvanın, objektif olarak üçüncü kişilerde yanlış yahut yanıltıcı
bir kanaatin doğmasına sebep olması yeterlıdir. Örneğin iktisat alanında Dr.
unvanına sahip bir kimse, ilaç ürünlerinin reklamında, iktisat doktoru olduğunu
belirtmeden yalnızca doktor unvanını kullanırsa haksız rekabet fiili işlemiş olur.
Buna karşılık fantezi unvanların, lakapların kullanılması haksız rekabet sayıl­
maz. Örneğin döner satışı yapılan bir lokantanın tabelasında döner doktoru ya­
zılması haksız rekabet sayılmaz. Zira bu unvanın hayali veya gerçek dışı olduğu
ortalama tüketici tarafından anlaşıldığından yanılma söz konusu olmayacaktır.

11. HD. 15 01.2015. E. 2014/1273. K. 2014/421; Göle, Aldatıcı Reklamlar. 62.

" Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 55.
Karasu 429

4. Karıştırılmaya Yol Açan Önlemler Alma (İltibas)

TTK 55 l-a.4 uyarınca, başkasının inalları, iş ürünleri, faaliyetleri veya iş­

leri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak haksız rekabettir.. Söz konusu
haksız rekabet hali, haksız rekabetin uygulamada en çok görülen şeklidir3. ''Ka­
rıştırılma”. yanıltmayı, kandırmayı, yanlış algılattırman da kapsar. Bu anlamda
"kanştırüma” öncelikle mal ya da iş ürünlerinin dış görünüşleri (tanıtım, tak-
dim-görsellik) ve duyaruşu (ses yönünden benzerlik) ribarayla yanılmayı, kan­
dırmayı yanlış algılanmaya neden olmayı ifade eder. Bu kapsamda marka veya
tasarım olarak tescil edilmemiş ürün ambalajları arasında oluşan iltibas, tipik bir
haksız rekabet halidir İç benzerlikten doğan karıştırılma, örneğin elektrik dev­
renin veya yarı iletken topografyasının benzerliği hükmün kapsamı dışındadır3'.

Mülga 6762 sayılı TTK’nın aksine 6102 sayılı TTK’da, başkasının "ad, un­
van, marka, işaret gibi tanıtma vasıtaları ile iltibasa meydan verebilecek surette
ad, uman, marka, işaret gibi tanıtma vasıtaları” ifadesine yer verilmemiştir.
Zira anılan ayırt edici işaretlere ilişkin karıştırılma konusu kendi özel mevzua­
tında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu yem düzenleme ile gereksiz, uygu­
lamada kavram kargaşasına sebep olan tekrardan kaçınılmıştır. Ancak söz konu­
su ad ve işaretlerin tescilli olmaması halinde TTK 55 l-a.4 hükmünün uygula­
ma alanı bulacağı kuşkusuzdur.

İltibasın mevcut olup olmadığı konusunda değerlendirme yapılırken, ilgili

mal ve hizmetlerin ortalama tüketicilerinin malı ve hizmeti satın alma sürecinde
ayırdığı zaman, bilgi ve dikkat seviyesi, ürün ve hizmetlerin fiyatı dikkate alınma­
lıdır. Bu değerlendirme sonucunda iltibas ihtimalinin ortaya çıktığı sonucuna
varılması, haksız rekabet için yeterli olup iltibasın fiilen oluşması gerekli değildir.

5. Karşılaştırma

Ürün ve hizmetlerin birbiriyle karşılaştırılması kural olarak haksız rekabet

oluşturmaz. Zııa TTK 55 l-a.5’te karşılaştırmanın ancak belli şartların gerçek­
leşmesi halinde haksız rekabet sayılacağı belirtilmiştir. Ayrıca Ticari Reklam ve
Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde yapılan değişiklikle de33, karşılaş­
tırmalı reklamlarda, rakiplere ait isim, marka, logo veya diğer ayırt edici şekil

" Bu konuda bilgi için bkz Suluk. Unfair Competition 825 vd.
■4 Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 55
" Anılan değişikliğin 01.01 2018 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir (m. 34). Bkz 04.01. 2017
tarihli ve 29938 sayılı RG.
430 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

veya ifadeler ile ticaret unvanı veya işletme adlarına da yer verilebileceği açıkça
ifade edilmiştir (m. S 2)’s.

Karşılaştırmalı reklamlar kural olarak haksız rekabet oluşturmamakla bir­

likte^ dürüstlük kurallarına aykırı olarak yapılan karşılaştırmalar haksız rekabet
oluşturur. Özellikle gerçeğe aykırı, yanıltıcı., rakipleri gereksiz yere kötüleyici
ve gereksiz yere onur, tanınnuşlığından yararlanılacak şekilde yapılan karşılaş­
tırmalı reklamlar haksız rekabet sayılır (TTK 55 l-a.5).

i) Gerçeğe Aykırı Karşılaştırmalı Reklam

Karşılaştırmalı reklamda., bir işletme genellikle kendi ürünü ile başkasının

ürününü açıkça belirgin \vırgu yaparak karşılaştırır. Örneğin “Ülker değil fakat
en az onun kadar iyi '. .Ancak karşılaştırma yapılırken, başkalarının adının bu
şekilde açıkça belirtilmesi veya tanımlanması yerine rakipleri işaret eden genel
bir ifade de kullanılabilir. Bu tür reklamlarda kullanılan en ucuz, en büyük, en
eski, en yeni, en kaliteli gibi ifadeler, gerçeğe aykırı olmadığı sürece haksız
rekabet sayılmaz". Ancak ömeğın gerçeğe aykırı bir şekilde “Türkiye 'nin en
büyük sineması ” şeklinde kullanılan bir ifade haksız rekabet sayılır. Bu nedenle
reklam verenler reklamlarında yer verdikleri iddiaların ispatlamakla yükümlü­
dür (TKHK 61 6). Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği
9 3 uyarınca, karşılaştırmalı reklamlarda yer alan ve karşılaştırmaya konu edilen
iddiaların, her halükarda üniversitelerin ilgili bölümlerinden veya akredite ya da
bağımsız araştırma, test ve değerlendirme kuruluşlarından alınmış bilgi ve bel­
geler ile kanıtlanması gerekir.

zz) Aldatıcı Karşılaştırmalı Reklam

Aldatıcı karşılaştırmalı reklam, yanlış veya yanıltıcı şekilde ortaya çıkar.

Yanlış karşılaştırmalı reklam, dayandığı olguları yanlış olan, gerçeğe uymayan,
gerçeği saptıran reklamdır. Abartılı reklamın yanlış reklam sayılıp sayılmayaca­
ğı, somut olaya göre belirlenir. Abartı, somut olayın gerçeğine bağlı olarak bir

" Ancak anılan Yönetme! kte bu şekilde doğrudan yapılan karşılaştırmalı reklamlarda herhangi bir
kişi veya kurumun tanıklığına yer verilemeyeceği öngörülmüştür im. 8/2). Söz konusu Yönetme­
lik uyarınca gıda reklamlannda. ilgili mevzuata gore sağlık beyanı kapsamına giren hususların
karşılaştırmaya konu edilmesi yasaklandığı gibi takviye edici gıdaların karşılaştırmalı reklamının
ise hiçbir şekilde yapılamayacağı öngörülmüştür (m. 1/3).
’ Karşılaştırma yapmak suretiyle haksız rekabet hali, mülga 6762 sayılı TTK'da açıkça düzen­
lenmemiş olmakla birlikte doktrinde ve Yargıtay kararlarında genel olarak kabul edilmekteydi.
Bkz Göle. Aldatıcı Rekamlar. 79 vd Moroğlu, Karşılaştırmalı Reklam. 205 vd
" Göle. Aldatıcı Reklamlar. 87. 99 vd
Karasu 431

reklamın yanlış olarak nitelendirilmesine neden oluyorsa haksız rekabet sayılır.

Yanıltıcı karşılaştırmalı reklam, ortalama tüketicide yanlış anlamalara, zanlara,
algılamalara., düşüncelere yol açan (sebep olan) açıklamalar, değerlendirmeler,
yargılar ve benzeri içeren reklamlardır. Yanıltma, ıstatıstıki bilgiler, temelleri
farklı fiyatlar, önemli ve etkili olanın atlanılması., karşılaştırmanın ilgisiz ve
önemsizler arasında yapılmasıyla gerçekleştirilir. Muhatabın gerçekten yanılmış
olması gerekli olmayıp yanılma tehlikesinin varlığı yeterlidir.

iii) Rakibi Gereksiz Yere Kötüleyici Karşılaştırmalı Reklam

Karşılaştırmalı reklamlar çoğu zaman rakibi veya onun ürününü, reklamı

yapana nazaran bir kötülemeyi de içermektedir. Bu nedenle her kötüleyici (veya
eleştirisel nitelikteki) karşılaştırmalı reklam değil, karşılaştırmalı reklamlarda
gereÂnz vere kötüleyici olma özelliği kanunen yasaklanmıştır. Bir karşılaştırma,
ürünle ilişkisiz veya ölçüsüz ise gereksiz sayılır25.

zvy Rakibin Tanınmışlığından Gereksiz Yere Yararlanın Karşılaştırmalı Reklam

Rakibin kendisinden, mallarından, ış ürünlerinden, faaliyetlerinden, tanın-

mışlığmdan gereksiz yere yararlanan, bunlara reklamlarda gereksiz olarak yer
veren de dürüstlüğe aykırı davranmış olur. Bu tür reklamda rakibin tanınmışlı-
ğının sömürüsü söz konusudur41. Örneğin, ABAD bir kararında taklit parfümler
ile orijinallerin bulunduğu markalı parfümlerin aynı listede karşılaştırılmasını,
rakibin ününden haksız yararlanma olarak kabul etmiştir*
4'.

6. Tedarik Fiyatının Altında Satış Yapma

Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerim veya faaliyetleri birden çok kere tedarik
fiyatının altında satışa sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgula­
mak ve bu şekilde müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yeteneği hakkında
yanıltmak da haksız rekabet sayılır (TTK 55. l-a.6)42. Söz konusu haksız rekabet
halı ile kastedilen, bazı malların seçilmesi, onların fiyatının tedarik fiyatının
altında mostra (göstermelik) olarak satışa sunularak tüketicilerin aldatılmasıdır.

" Oetiker (Jung/Spitz). UWG, Art. 3/e, No: 31-32: Pınar. Haksız Rekabet. 149.
" Pınar. Haksız Rekabet 150.
4' ABAD'ın LOreal kararı. C-487/07. T 18 05.2009 (http:/7curia.europa.eu). Son erişim.
25 08.2017.
4* Mülga 556 sayılı TTKda benzeri bulunmayan bu haksız rekabet hali, İsviçre öğretisinin
“Lockvogelangebote” olarak adlandırdığı hükme karşılık gelmektedir. TTK 55/1-a.6
gerekçesinde ise İtalyanca kökenli -’mostra" (göstermelik) kavramına vurgu yapılmıştır. Spitz
(Jung/Spitz). UWG Art. 3/T, No 1 vd.; Pınar. Haksız Rekabet. 135.
432 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

Dürüstlüğe aykırı olan: sunulan malın "mostra" rolü oynaması., yarn kalitesi
ve tedarik fiyatı ile seçilmiş mallara, hatta miktara özgülenmiş bulunmasıdır.

Tedarik fiyatının altında yapılan her satış haksız rekabet oluşturmaz. Bunun
için sunum yapılan seçilmiş bir mal veya hizmet bulunmalıdır. Bu mal ve hiz­
metler maliyet fiyatının altında satışa sunulmalıdır. Sunum birden çok kere,
yani tekrarlamış olmalıdır. Söz konusu sunum, reklamlar yolu ile özellikle vur­
gulanmalıdır. Son olarak müşterileri yanıltacak bir etki göstermelidir42. İşletme­
deki sadece belirli mal veya hizmetin değil, tüm mal veya hizmetlerin ucuza
satıldığı intibaının müşterilerde oluşması gerekmektedir. Böyle bir durumda
tüketiciler, sadece belirli mal ve hizmetlerde değil tüm mal ve hizmetlerde genel
bir ucuzluk olduğu kanısına ulaşmakta ve sadece ucuza satılan mal ve hizmetle­
ri değil başka mal ve hizmetleri de satın almaktadır”.

Bu hükmün ikinci kısmında davacı lehine ispat kolaylığı sağlaması için ay­
rıca bir karine öngörülmüştür. TTK 55 l-a.6’ya göre satış fiyatının, aynı çeşit
malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerinin benzer hacimde alıntında uygulanan
tedarik fiyatının altında olması hâlinde, yanıltmanın varlığı karine olarak kabul
edilir. Söz konusu kaime, adı karine niteliğinde olup alisi gerçek tedarik fiyatım
ispat etmekle kanıtlanabilir. Ancak bu durumda ispat külfeti yer değiştirir. Yani
artık iddia sahibi değil, karşı tarafın (davalının) aksini ispat etmesi gerekir.

7. Ek Edimlerle Sunumun Gerçek Değeri Hakkında Yanıltma

Müşteriye, satın alacakları mal yanında hediye verme gibi avantajlar sağla­
mayı vadederek onun, sunumun kalitesi, fiyatı hakkında fazla düşünmeden satın
almaya yönlendirilmesi dürüstlük kuralına aykırıdır (TTK 55 l-a.7). Mülga 556
sayılı TTK'da düzenlenmeyen bu bent, müşterinin karar verme özgürlüğünü ya­
nıltarak etkileme ve malın değerini armağanlar, bedelsiz verilen mallarla sakla­
mak suretiyle müşterinin bunu düşünmesine engel olma şeklinde ıkı eylemi içer­
mektedir. Hükümdeki "sunum" sözcüğü, icap anlamını da içermektedir"1’. İsviçre
Federal Mahkemesi içtihatlarına göre, müşterinin sunumun gerçek değeri lıakkın-
da yanıltılmasından bzlısedılebılmesı için, alıcının satın alacağı malm gerçek de­
ğeri ile satışa sunulan değeri arasındaki farkı değerlendirmeyi düşünmesine engel
olacak şekilde dikkatinin verilecek hediye üzerinde yoğunlaştırılması gerekir.

Pınar, Haksız Rekabet, 136: Nomer Ertan. Haksız Rekabet 225 vd.
44 Nomer Ertan. Haksız Rekabet, s. 227: HGK. 2017/11-117 E. 2018/1883 K. 11.12.2018.
4= Bkz 6102 sayılı Kanun Gerekçesi m 55
Karasu 433

Ek edimlerle müşterilerin sunumun gerçek değen hakkında yanıltıldığının

ispatı kolay olmadığından, TTK 55 l-a.7Tde düzenlenen haksız rekabet halinin
uygulaması çok sınırlı olacaktır4*.

8. Saldırgan Satış Yöntemleri Kullanarak Müşterinin Karar Verme Özgürlüğünü

Sınırlama

TTK 55 1-a.S hükmü ile düzenlenen haksız rekabet halı de, mülga 6762 sa­
yılı TTK'da yer almamaktadı. Saldırgan satış yöntemi, tüketicinin serbest irade­
sini sakatlayan yoğun psikolojik baskı içeren bir yöntemdir. Müşterilerin karar
verme özgüllüğünü sınırlamayan satış yöntemleri haksız rekabet oluşturmaz.
Aksi halde, tüm işportacılar, kamyon veya minibüsten satış yapanlar da bu
hükmün kapsamına girerdi. Haksız rekabet sayılan saldırgan satış yöntemine
örnek olarak müşteriyi yoldan zorla çevirerek, duygu sömürüsü yaparak, kendi
düzenlediği bir yer ve zamanda kafa karıştırıcı bilgi sunumları ardından yapılan
mal ve hizmet satışları verilebilir. Aym ilan veya davetiyenin bir günde çok
defa elektronik ticari ileti olarak gönderilmesi veya aym mal veya hizmetin
pazarlanması amacıyla doğrudan kişinin şahsı telefonunun kısa bir süre içinde
ısrarla sık sık aranması da haksız rekabet sayılır4'.

TTK 55.1-a.S hükmünün merkez unsuru satış yöntemleridir. Satışa yardımcı

bir araç olan reklamlar ve özellikle saldırgan reklamlar bu hükmün kapsamına gir­
memektedir. Saldırgan reklamlar konusunda TTK 54.2 hükmü uygulanır4*.

9. Mallar, İş Ürünleri veya Faaliyetler Hakkındaki Bilgileri Gizleme Yoluyla

Müşteriyi Yanıltma

TTK 55 l-a.9 uyarınca, malların, ış ürünlerinin veya faaliyetlerin özellikle­

rini, miktarını, kullanım amaçlarım, yararlarım veya tehlikelerini gizlemek ve
bu şekilde müşteriyi yanıltmak dürüstlük kuralına aykırıdır. “Gizleme" diye
adlandırılan söz konusu haksız rekabet halı, TTK 55. l-a.2 bendinde düzenlenen
yanıltına ve gerçeğe aykırı bilgi vermenin özel bir türüdür. Ancak yanıltma ve
gerçeğe aykırı bilgi vermeden farklı olarak, “gzzZezwe” sadece açıklamalarla
değil malın biçimi, paketleme tarzı, etiketi, takdim şekli gibi görsel algılamalar
dahil her türlü araçla yapılabilir. Örneğin, büyük bir paketten ancak yarışım
dolduracak kadar çerez çıkması, az miktardaki parfümün büyük bir şişeyi alacak

4s Aynı yönde Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 239.

Nomer Ertan, Haksız Rekabet, 248.
4i Bkz. TTK Madde Gerekçesi, m. 55: Arkan. Ticari İşletme. 348. dpn 2
434 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

kutuya konulması, kolonya şişesinin doluymuş gibi görünmesine rağmen şişe­

nin iç hacminin çok küçük olması., gizleme yoluyla haksız rekabet oluşturur"’.
Ayrıca, TTK 55 l-a.2 bendinde düzenlenen “yanıltma " ve “gerçeğe aykırı bilgi
verme”, tüm piyasa ilgililerini kapsarken, “gizleme", sadece müşteriyi esas
almaktadır".

10. Taksitle Satış ve Tüketici Kredilerine İlişkin Kamuya Yapılan İlanlarda Eksik
Açıklamalar Yapma, Eksik veya Yanlış Bilgi İçeren Sözleşme Formülleri
Kullanma (TTK 55/1-a.10.11.12)

Uygulamada tüketici kredileri, taksitle satım sözleşmeleri ve buna benzer

hukuki ilişkilerde, unvan, malın fiyatı, taksit şartları, taksit maliyeti, gerçek
maliyeti, müşterinin cayma ve fesih hakkı, vadeden önce ödeme hakkı gibi hu­
suslarda karartma yapan form ve sözleşme örnekleri kullanılabilmektedir. Müş­
teri, sürpriz sayılabilecek oranda yüksek vade farkları ve faiz oranları ile karşı­
laşabilir: ödemelerin Türk Lirası ile yapılmayacağını, kredi kartı kullanılması
halinde ek komisyon istendiğim sonradan anlayabilir. îşte TTK 55 1 -a. 10-12
bentleri, tüketici kredilerinde, taksitli satış veya benzeri satış şartlarında, form­
larda, ilan ve reklamlarda kullanılan belirsiz, yanıltıcı, aldatıcı, eksik bilgilere
karşı müşterileri, özellikle tüketicileri doğrudan korumayı amaçlamaktadır'.
Ancak burada wrgulamak gerekir ki, taksitle satım ve tüketici kredilerine iliş­
kin öngörülen TTK 55 1-a. 10-12 bentleri sadece alıcıları tüketici olmayan kişi­
lere uygulanabilir. Zira taraflarından birisi tüketici olan sözleşmelere TTK’ya
nazaran daha özel nitelikte olan TKHK hükümleri öncelikle uygulanacaktır.

B. Sözleşmeyi İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltme

TTK 55 1-b bencinde, sözleşmeyi ihlale veya sona erdirmeye yöneltmeye

ilişkin bazı haksız rekabet halleri düzenlenmiştir. Hükümdeki, “özellikle " söz­
cüğü, haksız rekabet nedenlerinin burada sayılanlardan ibaret olmadığını gös­
termektedir..

1. Müşterileri Başkalarıyla Yaptıkları Sözleşmelere Aykırı Davranmaya Yöneltme

Sözleşmeler kural olarak sadece taraflarca ihlal edilebilir ve sona erdirilebi-

lır. Bu nedenle üçüncü bir kişinin taraflardan birim sözleşmeyi ihlale veya sona

45 Bkz. TTK Madde Gerekçesi, m. 55.

" Bkz. TTK Madde Gerekçesi, m. 55.
’’ Bkz. TTK Madde Gerekçesi, m. 55.
Karasu 435

erdirmeye yöneltmesi haksız rekabet sayılır. Bu tür bir eylem TBK 41 2 anla­
mında da haksız sayılır. TTK 55 1-b. 1 bendi, bunun haksız rekabetteki görünü­
münü düzenleyen özel bir hükümdür2.
Anılan bentte müşterilerin ve çalışanların ayartılması düzenlenmiştir.
Ayartma., herhangi bir işletme ile müşterisi, yardımcı şahısları ve tedarikçileri
arasındaki sözleşmeye müdahale edilmek suretiyle sözleşmeyi sona erdirerek
bizzat kendisiyle veya üçüncü bir kişiyle yeni bir sözleşme yapması için faali­
yette bulunmayı veya muhtemel iktisadi menfaatlere müdahaleyi ifade etmekte­
dir". Müşteri kavramı nihai tüketiciler yanında ekonomik zincirin üst basamak­
larında yer alan müşterileri de kapsar’4.
Haksız rekabetin tespiti açısından hedeflenen amaca ulaşılıp ulaşılmaması-
nın bir önemi yoktur. Ayartmak amacıyla yapılan fiilin dürüstlük kuralına aykırı
olması yeterlidir55.

2. Üçüncü Kişilerin Çalışanlarını İğfal ile Çıkar Sağlama

Üçüncü kişilerin işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, hak et­

medikleri ve onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yö­
neltebilecek yararlar sağlayarak veya önererek, kendisine veya başkalarına çıkar
sağlamaya çalışmak haksız rekabet sayılır (TTK 55.1-b, 2). Bu hüküm 6762
sayılı TTK 57/1-6 bendinin tekrarıdır.

Çalışanlara teinin edilen veya vadedılen menfaatin para veya maddi olması
şart değildir. Çalışanları iğfale yarayan her menfaat bu kapsamda değerlendiri­
lebilir. Ayrıca menfaatin fiilen sağlanmış olması da şart değildir. Menfaatin
önerilmiş olması yeterlidir. Yine işletme sahibinin bundan zarar görmüş olması
da gerekli değildir.

3. Üçüncü Kişilerin Yardımcılarını Üretim ve59 İş Sırlarını İfşa Etmeye veya Ele
Geçirmeye Yöneltme

İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkil­

lerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek haksız

s Bkz. TTK Madde Gerekçesi, m. 55.

" Şenocak, Ayartma. 19
*, 195. Camcı, 136
Sarıkaya, Sözleşmeyi İfılal. 47.
" *.
Şenocak, Ayartma. 21
" Buradaki ve’kelimesi veya 'olarak anlaşılmalıdır. Bkz Moroğlu-'Kendigelen 96 Bozer.'Göle.
207. dpn. 84.
435 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

rekabet filleri arasında sayılmıştır (TTK 55. l-b.2)5\ Bu hüküm 6762 sayılı TTK
57 7 bendinin tekrarıdır.

Söz konusu hükümde üretim ve iş sırları olmak üzere iki tür ticari sırdan
bahsedilmiştir. .Ancak bu sırlar tanımlanmamıştır. Türk hukukunda ticari sırların
korunmasına ilişkin başkaca hukuk alanlarında çeşitli düzenlemeler bulunmak­
la birlikte sır kavramının tanımına yer verilmemiştir33.

TTK 55. l-b.2 anlamında sır., sınırlı bir çevre tarafından bilinen, başkaları
tarafından kolaylıkla öğrenilemeyecek, gizli tutulmasında işletmenin haklı bir
menfaati bulunan ve işletme tarafından gizli tutulması arzu edilen iktisadı ya­
şama ait olgulardır33. Açıklandığı takdirde işletmenin menfaatine zarar verebilen
her olay veya hususun gizli tutulmasında işletmenin menfaatinin olduğu kabul
edilir. Tesadüfen gizli kalmış ancak ulaşılabilir bilgiler sır olarak kabul edilme­
mektedir. Bu nedenle ticari sırdan bahsedilebılmesi için, bilginin açıkça veya
örtülü şekilde sır olarak tutulmasına uğraşılmalı ve kamuya açıklanmasına izin
verilmemelidir.

İş sırlarına örnek olarak., müşteri çevresi, müşterilerle yapılan sözleşmeler.,

reklam fikirleri., yatırım planları, fiyat tahminleri verilebilir. Buna karşılık üre­
tim sırları ise, üretim biçimleri,üretim süreci ve patent olarak henüz tescil edil­
memiş veya piyasaya sunulmamış buluş gibi işletmenin teknik alanı ile ilgili
bilgilerdi?:.

Bir işletmenin ticari sırlarının muhafazası rekabet gücünü koruyabilmesinin

ve başarılı olabilmesinin olmazsa olmaz şartıdır. Ticari sırlar, piyasa ekonomi­
sinde rekabet etme aracı olup, işletmeye rakipleri ile olan rekabetinde büyük bir
avantaj sağlar ve ona bu sırları piyasada ekonomik olarak değerlendirme imkanı
verir. Bu nedenle dürüstlük kurallarına aykırı bir şekilde elde ettiği veya öğren-

= Ticari sırtar hakkında geniş bilgi için bkz Uşan 17 vd. Usluel 1 vd
sS Ticari sır 'Ticari Sır. Barka Sim ve Müşteri Sırrı Hakkında Kanun Tasansı'nda ticari sır tanımlanmış­
tır. Tasanya göre ticari sr: Bir ticari işletme veya şirketin faaliyet alan He ilgili yalnızca belirti sayıdaki
mensuplan ve diğer görevlileri tarafından bilinen, elde edilebilen,, özellikle rakipten tarafından öğrenil­
mesi halinde zarar görme ihtimali bulunan ve üçüncü kişilere ve kamuya açıklanmaması gereken iş­
letme ve şirketin ekonomik hayattaki başarı ve'verimHligi için büyükcnemi'bulunan: iç kuruluş yapısı
ve organizasyonu. malî, iktisadı, kredi ve nakit durumu, araştırma re geliştirme çalışmaları 'faaliyet
stratejisi, hammadde kaynaklan, imalatının teknik özellikleri, fiyatlandırma poiitikalan.'pazarlama tak­
tikleri ve masrafları, pazar paylan, toptancı ve perakendeci müşteri potansiyeli ve ağ'an, izne tâbi ve­
ya tâbi o'mayan sözleşme bağ'antılanna ilişkin veya bu gibi b.tg'ı ve belgeleri ifade etmektedir.
" Karasu. Rekabet Yasağı. 153: BGH GRUR 1961. 40. 43.
■’ Karasu, Rekabet Yasağı. 154
Karasu 437

diğı üretim ve ticaret sırlarından haksız yere faydalanmak veya onları başkaları­
na bildirmek haksız rekabet sayılmıştır.

TTK 55 l-b.2 anlamında sır kapsamına, know- how da girer”. Uygulama tara­
fından geliştirilen bu kaxram, nasıl yapıldığım bilme anlamındaki “know, how to do
it’’ İngilizce ibaresinin kısaltılması olarak kullanılmaktadır. İlk zamanlarda sadece
teknik nitelikteki bilgiler için kullanılan kaxram İkinci Dünya Savaşından sonra
işletmelerin organizasyon yapılarım ve pazarlama tekniklerim de kapsayacak şekil­
de kullanılmaya başlanmıştır. Kavramın tanımı konusunda gerek Türk gerekse
uluslararası doktrinde görüş birliği bulunmamaktadır'2. Know-how, işletmenin,
üretim, dağıtım, organizasyon ve yönetim alanında oluşturduğu teknik ticari bilgi ve
tecrübeleri olarak tanımlanabilir'2. Know-how diğer birçck ülke mevzuatında oldu­
ğu gibi ülkemizde de haksız rekabet hükümleri kapsamında korunmaktadır.

Haksız rekabetin tespiti açısından, ticari sırların ele geçirilmeye çalışılmış

olması yeterli olup, yardımcı şahsın sırrı ele geçirmesi, açıklaması veya bu sırla­
rın kullanılmış olması zorunlu değildir4. Ayrıca söz konusu hükümde bir işlet­
meye ait yardımcıların kandırılmak suretiyle ticari sırların üçüncü kişiler tara­
fından ele geçirilmesi düzenlendiğinden, yardımcıların işletmeye ait ticari sırları
bizzat kullanmaları veya herhangi bir iğfal olmaksızın kendi iradeleriyle başka­
larına açıklamaları hükmün kapsamı dışındadır.

4. Alıcı veya Kredi Alan Kişiyi Sözleşmeden Caymaya veya Sözleşmeyi

Feshetmeye Yöneltme

TTK 55 l-b.4 hükmü uyarınca taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi
sözleşmesi yapmış alıcıyı veya kredi alan kişiyi, benzer bir sözleşmeyi kendisiyle
yapınasım sağlamak amacıyla bu sözleşmeden caymaya veya peşin satış sözleşmesi
yapmış alıcıyı, bu sözleşmeyi feshetmeye yöneltme haksız rekabet sayılır.

Mülga 6762 sayılı TTK‘da düzenlenmeyen bu bent, TTK 55 1-b. 1 bendi­

nin, taksitli satış, kredili satış ve benzeri satış türlerine uygulanmasıdır.

Her ne kadar hükmün lafzı yorumundan, kanuni veya sözleşmesel bir hakka
dayanarak sözleşmelerin sona erdirildiği halleri de kapsadığı sonucu çıksa da,

6' Geniş bilgi için bkz. Öğüz, 1 vd Erbay. 51 vd.: Baş, 23 vd : Şehirali Çelik, Know-how 1 vd.
s* Aynntılı bilgi için bkz Erbay. 57 vd.; Kırca, Ç. 245 vd.
" Arkan. Ticari İşletme. 349: Şener, 644.
64 Aynı yönde bkz Nomer Ertan, Haksız Rekabet. 300
435 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

bu yorum hükmün amacıyla bağdaşmamaktadır. Bu nedenle alıcının veya kredi

kullanan tüketicinin sözleşmesini kanuni veya sözleşmesel bir hakka dayanarak
sona erdirdiği hallerde., üçüncü kişinin telkin ve yönlendirmeleri ancak saldırgan
satış yöntemi olarak nıtelendırılebıliyorsa veya TTK 54 2 kapsamına giriyorsa
haksız rekabetin varlığı kabul edilmelidir5’5’.

C. Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanma

Başkalarının ış ürünlerinden yetkisiz yararlanmayı (Verwertung fremder
Leistung) haksız rekabet sayan TTK 55.1-c bendi yeni bir düzenleme olup kay­
nağı İsvHRK 5’dir.

Anılan bentte sınırlı sayıda olmayan örnek mahiyetinde başlıca üç ayrı hak­
sız rekabet fiiline yer verilmiş olup bunların gerçekleşmesi açısından ayrı ayrı
şartlar öngörülmüştür:

i) Kendisine emanet edilmiş teklif hesap veya plan gibi bir iş ürününden
yetkisiz yararlanmak,

»7 Üçüncü kişilere ait teklif hesap veya plan gibi bir ış ürününden, bunların
kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya sağlanmış olduğunun bilinmesi
gerektiği hâlde yararlanmak,

hî7 Kendisinin uygun bu- katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır ça­
lışma ürünlerini45 teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlan­
mak.

Söz konusu hükümde, "iş ürünü” ve ‘‘çalışma ürünü” olmak üzere iki ayrı
kavram kullanılmıştır. İş ürünü kavramı haksız rekabet hükümlerinde sıkça
kullanılmış olmakla birlikte tanımlanmamıştır. Bu kavram, iş, faaliyet, üretim
ve benzeri açısından önem taşıyan, belirli bir fikri ve veya maddi çaba gerekti­
ren teklif, hesap, plan gibi ürünleri kapsamaktadır. Bu nedenle fikri mülkiyet
hakları kapsamına gıımemekle birlikte, bir işletme açısından iş, faaliyet veya
üretim kapsamında değerlendirilen her türlü ürün, örneğin, iş akış şemaları,
üretim hazırlık çalışmalarına ilişkin taslaklar, rapor, müşteri listesi vs. TTK

55 Aynı yönde bkz Nomer Ertan, Haksız Rekabet. 315

55 Çalışma ürünleri, teklifler veya taslaklar gibi on aşamayı değil, aksine bu aşamayı geçmiş ve
tamamlamış piyasada kullanıma uygun ürünleri ifade etmektedir. Bu düzenlemenin kapsamına
pazarianabilir veya piyasası olan (nihai ürünlerin elde edildiği ara ürünler de dâhil olmak üzere)
her türlü çalışma ürünü girmektedir. Bkz Çapa. 364.
Karasu 439

55 1-c uyarınca korunur”. Anılan hüküm, iş veya çalışma ürünlerine yönelik

doğrudan bir koruma sağlamamaktadır. Düzenleme ile başkalarının iş veya ça­
lışma ürünlerinden bentte belirtilen şartlar çerçevesinde, yetkisiz veya haksız
olarak yararlanmak suretiyle herhangi bir rekabet avantajı sağlanmasının engel­
lenmesi amaçlanmıştır2. Burada ön plana çıkan husus, iş ürünlerinin sözleşme
veya önsözleşme kaynaklı bir kişiye tevdi edilmesi ve bu kişinin yetkisi olma­
dığı halde onlardan yararlanmasıdır”. 'Tarar/awna'', kazanç sağlama amacına
yönelik veya mesleki her türlü kullanımı ifade eder; yoksa kişisel kullanımlar
bu hüküm anlamında ‘yararlanma” kapsamına girmemektedir”.

TTK 55.1-c kapsamında bir bilginin sır olarak kabulü için mutlaka yeni ve
orijinal nitelikte olması gerekmemektedir. Örneğin müşteri listesi de bu anlam­
da haksız rekabete konu olabilir".

D. Başkalarının Üretim ve72 İş Sırlarını Hukuka Aykırı Bir 3içimde İfşa Etme ve
Onlardan Haksız Yararlanma
TTK 55 1-d hükmü uyarınca, üretim veya iş sırlarını hukuka aykırı olarak
ifşa etmek; özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirdiği veya başkaca hukuka
aykırı bir şekilde öğrendiği bilgileri ve üretenin iş sırlarım değerlendiren veya
başkalarına bildiren dürüstlüğe aykırı davranmış olur.

TTK 55 l-b.3 hükmünde, üretim ve ış sırlarım ifşa etmeye veya ele geçir­
meye “yöneltme” haksız rekabet sayılırken TTK 55; 1-d hükmünde üretim ve ış
sırlarının “ifşası” haksız rekabet sayılmıştır.

Mülga 6762 sayılı TTK 57.8’in yürürlükte olduğu dönemde, bu hükmün

uygulanabilmesi için ticari sırların iyi niyet kurallarına aykırı bir şekilde elde
edilmiş olmasının gerekli olup olmadığı tartışmalıydı. Hakim görüşe ve Yargı­
tay’ın kararlarına göre ticari sırrın öğrenilmesinde veya ele geçirilmesinde iyi
niyet kurallarına aykırılık yoksa, bu bilgilerin kullanılması veya ifşası tek başı­
na bir haksız rekabet sayılmıyordu'2. Ancak kanaatimizce 6102 sayılı TTK’nın*63

Çapa 365
63 Çapa, 363.
” Jecklin, 110 Çapa 368.
' Çapa, 364: Nomer Erten, Haksız Rekabet 317.
David 120 Bilge, Ticari Sır, 21.
* Buradaki Ve 'kelimesi Veya 'olarak anlaşılmalıdır. Bkz Moroğlu'Kendigelen 96
’ Bilge, Ticari Sır. 52: 11. HD. 29.09.2011. E. 2009/11929. K. 2011/11240. Aksi yönde Arkan,
Ticari İşletme. 2004. 305.
440 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

yürürlüğe girmesiyle bu tartışma sona ermiştir. Zııa 6102 sayılı TTK 55 1-d
hükmü açık bir şekilde, üretim ve iş sırlarım hukuka aykırı olarak elde etmeyi
değil, “ifşa etmeyi” tek başına dürüstlük kurallarına aykırı görürken, “özellikle”
sözcüğü ile başlayan cümlede ise, bu tür fullere sadece örnek verilmiştir. Bu
nedenle çalışanın sır teşkil eden bilgilen hukuka aykırı olarak öğrenip öğrenme­
diği önemsizdir. Dolayısıyla hukuka uygun olarak öğrendiği sırları kendi yara­
rına kullanan veya ifşa eden de TTK 55.1-d hükmü anlamında haksız rekabet
fiili işlemiş olur74.

TTK 55 1-d anlamında sır kapsamına, know-how ca girer'*

5*.

E. İş Şartlarına Uymama
TTK 55 1-e hükmü uyarınca, iş şartlarına uymamak; özellikle kanun veya
sözleşmeyle, rakiplere de yüklenmiş veya bir meslek çalında veya çevrede ola­
ğan olan ış şartlarına uymayanlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur. Örneğin,
korsan taksicilik yapmak gibi.

Bu bent anlamındaki kurallar, kanun, tüzük, yönetmelik gibi yazılı kurallar

yanında belirli bir meslek dalında veya bölgede geçerli mesleki adetler ve örfle­
ri de kapsamaktadır. Bu nedenle somut olayda ış şartlarına aykırılık tespit edi­
lirken, konuyla ilgili meslek odaları ve birliklerinden bilgi alınmalıdır.

Bu madde anlamında haksız rekabetin kabulü için rakiplerin de uymakla

yükümlü olduğu iş şartlarına uymamak ve veya bunları ilılal etmek yeterli olup,
bunun sonucunda haksız avantaj elde edilmesi zorunlu değildir'5.

Kanunlarda öngörülen çalışma sürelerine uyulmadan işçilerin fazla çalıştı­

rılması, yönetmeliğe aykırı olarak Türkçe kullanım kılavuzu olmaksızın ürünün
piyasaya sürülmesi'7, açılışı resmi bir makamın iznine tabi işyerlerinin izin
alınmadan açılması, izinsiz taksi veya dolmuş işletilmesi TTK 55 1-e anlamında
haksız rekabet sayılır.

HGK, yeni bir kararında, bir kuaförün Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği
tarafından çıkarılan tarifede öngörülen saç traş fiyatından %60 gibi fahiş bir
oranda indirim yapmasının iş şartlarına aykırı olup olmadığının sektör ve muha-

" Aynı yönde Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 331.

' Aynntılı bilgi için bkz Otîkinci Bölüm. II, 8, 3.
5 Aynı yönde Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 343.
77 11. HD. 08.07.2013. E. 2012/14895. K. 2013/14465.
Karasu 441

sıp bilirkişilerin verdikleri raporlar gözetilerek hâkim tarafından takdir edilmesi

gerektiğini ifade etmiştir".

F. Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Şartları Kullanma

1. Genel Olarak

Ticari hayatın gelişmesi., profesyonel anlayış ve iş yoğunluğu nedeniyle., tica­

ri faaliyette bulunan teşebbüslerin çoğu, iş ve işlemlerim bireysel sözleşmeler
yerine standart sözleşmelerle yürütmektedir. Bu nedenle günümüzde standart
sözleşmeler karşılıklı müzakerelerin yapıldığı bireysel sözleşmelerin önüne geç­
miştir. Standart sözleşmeler bir tarafça hazırlanmakta ve diğer tarafa hemen he­
men hiç müzakere şansı tanınmamaktadır. Bu sözleşmelerde genellikle de düzen­
leyenin menfaatleri ön planda tutulmaktadır. Teşebbüslerin “kabul et vey a vaz­
geç” (al ya da git) anlayışıyla formüle ettikleri bu şartlara genel işlem şartları
(GİŞ) denilmektedir. Günlük hayatta, özellikle bazı mal ve hizmet sektörlerinde
satıcı veya sağlayıcının alternatifinin olmaması, olsa bile onların da aym veya
benzer şartları ileri sürmeleri nedeniyle, müşteriler istemedikleri şartlarda sözleş­
me yapmak zorunda kalmaktadır. Bu nedenle sözleşmenin karşı tarafım koruyucu
düzenlemeler getirme zorunluluğu doğmuştur. Bu kapsamda TKHK 5 ve TBK
20-25 alıcıları koruyucu birçok hüküm öngörmüştür. Mülga 6762 sayılı TTK:da
GİŞ’e ilişkin hükümler yer almazken, 6102 sayılı TTK, İsvHRK hükümlerini
dikkate alarak haksız rekabet bağlamında ilk kez dürüstlük kuralına aykırı GİŞ’i
de düzenlemiştir. TTK 55 1-f uyarınca, dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları'*5
kullanmak, özellikle yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine; doğrudan veya yo­
rum yoluyla uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya söz­
leşmenin niteliğine ör.emlı ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören,
önceden yazılmış GİŞ’i kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur.

TTK 55 1-f hükmü, dürüstlük kuralına aykırı GİŞ kullanmayı bir pazar
davranışı olarak görerek bunu haksız rekabet halleri arasında saymıştır. Sözleş­
me hukukunda GİŞ denetiminin çıkış noktası, sözleşme içeriğim belirleme öz­
gürlüğünden tek taraflı yararlanma yoluyla sözleşmede zayıf olan tarafın hak­
sızlığa uğratılmasını önlemek iken, haksız rekabete ilişkin TTK hükümlerinin

78 HGK. 2017/11-117 E. 2018/1883 K. 11.12.2018.

5 Madde metninde her ne kadar -'işlem şartlan ' ibaresi kullanılmış olsa da. bu kavram ile gerçekte
-genel işlem şartlan' kastedilmiştir Nitekim madde gerekçesinde açıkça -genel işlem şartla­
rımın düzenlendiği ifade edilmiştir. Aynı yönde bkz Ayhan/Çağar 398 Atamer, Genel İşlem
13.
442 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

asıl amacı, taraflar arasındaki somut ilişkide etkili içerik kontrolü yapılması
değil, bozulmamış rekabetin korunması amacından hareketle soyut, genel bir
denetim yapmaktı?3. Ancak uygulanabilir olduğu ölçüde TBK’nın GİŞ’e ilişkin
hükümleri, GİŞ’in haksız rekabet halı için de geçerlıdir.

2. TTK'da Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Şartlatma İlişkin Verilen

Örnekler

TTK'da TBK’nın aksine GİŞ ayrıntılı düzenlenmemiştir. .Ancak dürüstlük

kuralına aykırı GİŞ'e ilişkin iki örneğe yer verilmiştir.

o. Diğer Taraf Aleyhine Doğrudan veya Yorum Yoluyla Uygulanacak Kanuni

Düzenlemeden Önemli Ölçüde Ayrılan Genel İşlem Şartlan

Her ne kadar TTK 55 1-f hükmünde sadece kanuni düzenlemeden önemli öl­
çüde ayrılan GİŞ kullanmaktan bahsedilmiş ise de, hükümdeki kanuni düzenleme
sadece kanun hükümleri ile sınırlı olarak anlaşılmamalıdır. İlgili sözleşme ilişkisi­
ne doğrudan ve kıyas yoluyla uygulanacak her hukuk normu, bu kanuni düzenle­
me kapsamına girdiği gibi, kanun hükmü ile yollama yapılan teamüller de kanuni
düzenleme olarak anlaşılmaktadır. Hatta doktrin ve yargı kararları ile geliştirilen
yazılı olmayan hukuk prensipleri de kanuni düzenleme olarak dikkate alınır .

TTK 55.1-f hükmüne göre, GİŞ'in haksız rekabet sayılması için, bu şartla­
rın kanuni düzenlemeden önemli derecede ayrılmış olması gerekir. Emredici bir
kanun hükmüne, kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı GİŞ'ın kanuni düzenle­
meden önemli ölçüde ayrılmış olduğu kabul edilir33.

TTK 55 1-f hükmünde yer alan ‘‘özellikle” sözcüğünün kullanım yeri dik­
kate alındığında ‘‘yamltıcı olma”, haksız rekabetin zorunlu bir unsuru değil
sadece dürüstlük kuralına aykırılığı pekiştiren bir unsur olduğu sonucuna varıl­
malıdır. Bu nedenle bir GİŞ, karşı tarafta bir yanılgı oluşturmamakla birlikte,
diğer taraf aleyhine uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrıl ıyor-
sa veya sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını
öngörüyorsa dürüstlük kuralına aykırı olur ve dolayısıyla haksız rekabet oluştu­
rur'". Söz konusu hüküm anlamında bir yanılmadan bahsetmek için GİŞ'in ob­
jektif olarak yamltıcı nitelikte olması yeterlidir. Örneğin GİŞ'ın karışık olması.

" Uzunallı, Genel İşlem 403.

; Uzunallı, Genel İşlem 408: Nomer Ertan. Haksız Rekabet 386.
" Uzunallı, Genel İşlem 409.
c' Atamer, Genel İşlem 67: Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 383 vd.
Karasu 443

birden fazla anlam taşıması veya anlaşılması zor grafiklerin kullanılması yanıl­
tıcı GİŞ sayılır. Doktnnde ayrıca, GİŞ’i kullanan potansiyel müşterilerin önem­
siz olmayan kısmının, bu şanların kanuni düzenlemeden önemli şekilde ayrıldı­
ğını veya hak ve yükümlülüklerin sözleşmenin niteliğine aykırı şekilde dağılı­
mını öngördüğünü faik etmemesi halinde, yanılmanın varlığı kabul edilmekte­
dir51. Dikkate alınması gereken bir husus da, GİŞ kullanımı pazar davranışı ol­
duğundan, yanıltma ölçütü hükmün uygulanmasına engel teşkil edecek şekilde
yorumlanmamalıdır. Dolayısıyla müşterilerin kendisine sunulan GİŞ’in pazarda
mutat ve pazar koşuluna uygun olduğuna güvendiklerinden hareket edilerek,
TBK 25 anlamında dürüstlüğe aykırı GİŞ’in aynı zamanda yanıltıcı olduğu ka­
bul edilebilir. Bu görüşü destekleyen bir husus da, TTK 55’de sayılan haksız
rekabet hallerinin sınırlı sayıda olmamasıdır. Bu nedenle GİŞ’ın yanıltıcı olma­
sı, dürüstlük kuralına aykırılığın bir görünümü olarak kabul edilip, TTK 54’deki
genel ilke ve amaçtar. hareketle de, TBK 25’e aykırı GİŞ kullanımının haksız
rekabet olduğu sonucuna ulaşılabilir25.

b. Sözleşmenin Niteliğine Önemli Ölçüde Aykırı Haklar ve Borçlar Dağılımını Öngören

Genel İşlem Şartı Kullanma

GİŞ’in haksız rekabet niteliğinde sayıldığı diğer bir hal ise, GİŞ’in sözleş­
menin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımı öngörmesidir.
Bu tür GİŞ özellikle a:ıpik sözleşmelerde söz konusu olur.

GİŞ’in haksız rekabet sayılması için tarafların hak ve yükümlülüklerinin da­

ğılımında bir oransızlığın bulunması yeterli olmayıp, bu oransızlığın ayrıca önem­
li derecede ihlal edici nitelikte olması gerekir. Ancak GİŞ’deki oransızlığın, aşırı
yaralanmada arandığı gibi açık ve göze çarpıcı şekilde belirli olması zorunlu de­
ğildir. Önemli derecede bir oransızlığın mevcut olup olmadığı tespit edilirken,
üstlenilen mal veya hizmet ediminin türü, sözleşmenin kuruluşuna eşlik eden hal
ve şartların bütünü, ilgili sözleşmenin veya koşulun bağlı olduğu başka bir söz­
leşmenin bütün hükümleri dikkate alınarak belirlenmelidir55. İsviçre hukukunda
oransızlığın ölçülmesinde de 93 13 sayılı AB Yönergesine benzer şekilde iki
aşamalı değerlendirme sistemi kabul edilmektedir. İlk aşamada önemli derecede,
yanı şekli anlamda oransızlığın ’varlığı aranmaktadır. Bu değerlendirmede, hak ve
yükümlülüklerin bir tarafın yararına dağıtılıp dağıtılmadığı veya bir taraf için

” Uzunallı, Genel İşlem 405.

'= Uzunallı, Genel İşlem 410: Atamer. Genel İşlem 67 vd
" Hess'Ruckstuhl, 1199 vd Yağcıoğlu, 3078.
444 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

diğerine nazaran dalıa fazla ağır yükümlülükler öngörülüp öngörülmediğine bakı­

lır. Örneğin bir tarafa sözleşmeyi her zaman feshetme hakkı tanınırken diğer tara­
fa tanınmamış olması veya ceza koşulunun sadece birinin yaralına öngörülmesi
halinde şekli anlamda oransızlık söz konusu olur. İkinci aşamada ise maddi an­
lamda orantısızlığın olup olmadığı tespit edilir. Zira taraflar için bazı hallerde
şekli anlamda orantı sağlanmış olsa da gerçekte bu durum bir taraf açısından ağır
bir yükümlülük anlamına gelebilir. Yine bir taraf aleyhine olan GİŞ.. karşı tarafın
lehine olan başka bir GİŞ ile veya sözleşmede öngörülen karşılıkla dengelenmiş
olabilir. Bu sebeple sadece şekli anlamda bir orantının değil, tarafların menfaat
dengelerini gerçekten sağlayan maddi anlamda orantının da varlığı aranmalı, bu­
nun için her sözleşme kendi somut şanlarında değerlendirilmelidir. Maddi anlam­
da orantının değerlendirilmesinde belirleyici ölçüt dürüstlük kurallarıdır. Bu hu­
sus TTK 55.1-f de “dürüstlük kuralına aykırı işlem şartlan kullanmak” ifadesiy­
le açıkça vurgulanmaktadır. Dürüstlük kuralları gereği özellikle, tarafların karşı­
lıklı piyasa gücü, buna bağlı olarak pazarlık yeteneği, piyasa tecrübesi ve hukuk
bilgisi seviyesi gözetilmek, ayrıca kurulan sözleşmenin türü, amacı, konusu, GİŞ
ile karşı tarafın omuzlarına yüklenen risklerin gerçekte hangi tarafa ait olduğu ve
bu risklerin engellenmesi için ne ölçüde özen gösterildiği, bu risklerin karşı tarafa
yüklenmesi karşısında karşılıkta bir telafi sağlanıp sağlanmadığı, ilgili sözleşme­
nin veya koşulun bağlı olduğu başka bir sözleşmenin bütün hükümleri dikkate
alınarak oransızlık belirlenebilir3'.

Son olarak belirtelim kı, TTK 55 1-f- hükmünde bir GİŞ?in haksız rekabet
sayılması için, bu şartın sözleşmenin diğer tarafını objektif olarak yanıltmaya
uygun olması da aranmıştır. .Ancak doktrinde yanıltıcı olmasa da, “dürüstlük
kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı
nitelikte hükümler” içeren GİŞ'ın kullanılması da, TTK 55 1-f hükmü gereğince
haksız rekabet sayılmıştır33. Zira bu durumda da eylem rekabetin işleyişine zarar
veren ve dürüstlüğe aykırı bir davranış olarak değerlendirilmiştir. Nitekim ya­
nıltma koşulu, İsvHRK’da 01.07.2012:de yapılan değişiklikle kaldırılmıştır.

3. TTK 55/1-f Hükmünün Uygulama Alanı

Türk hukukunda TKHK 5 hükmü tüketicileri korumak amacıyla öngörülür­

ken, TBK 20-25 hükümleri, tüketici dışındaki gerçek ve tüzel kişileri korumayı

Hess/Ruckstuhl, 1199vd Yağcıoğlu, 3087.

“ Uzunallı, Genel İşlem 409.
Karasu 445

amaçlamıştır. Bu hükümlerin düzenleyen taraf karşısındaki tacir bakımından da

uygulama alanı bulup bulmayacağı tartışmalı olmakla birlikte*
8’, TTK 55 1-f
hükmünün tüketiciler arasındaki ilişkiler yanında tacirler arasındaki ilişkilere de
uygulanacağı kuşkusuzdur. .Ancak tacir., haksız rekabet sayılan GİŞ’e karşı TTK
56-63 hükümlerinin tanıdığı haklardan yararlanabilirken, tacirin haksız rekabet
sayılmayan GİŞ’e karşı TBK 20-25 hükümlerinden yararlanıp yararlanmayaca­
ğı, basiretli hareket etme yükümlülüğüne bağlı olarak değerlendirilmelidir.80
Zira GİŞ olarak nitelendirilen bir sözleşme hükmünün hangi hallerde yazılma­
mış sayılacağı, GİŞ hakkında hangi yorum kurallarının geçerli olacağı, bir
GİŞ’in hangi hallerde geçersiz sayılacağı hususları TTK hükümlerine göre de­
ğil, TBK 20-25 ile TKHK 5’e göre belirlenir8'.

Kanaatimizce TTK 55.1-f hükmünün tacirleri de kapsayacak şekilde düzen­

lenmiş olması yerinde olmuştur. Zııa özellikle küçük ve orta ölçekli işletme
işleten tacirlerin de büyük girişimciler karşısında tacir olmayanlar kadar korun­
maya ihtiyacı oldukları kabul edilmelidir.

4. Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Şartı Kullanmanın Hukuki Sonucu

TBK 25 anlamında kesin hükümsüz olan bir GİŞ aynı zamanda TTK 55 1-f
anlamında dürüstlük kuralına aykırı olur ve haksız rekabet sayılır. Dürüstlüğe
aykırı bir GİŞ, TTK 54 2 uyarınca da hükümsüz sayılır. Zira rakipler arasında
veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya
dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamaları
haksız ve hukuka aykırı olarak nitelendiren bu hüküm emredicidir2. Ancak
TTK, dürüstlük kurallarına aykırı GİŞ’ın sözleşme hukuku bakımından bir yap­
tırıma tabı tutulmasını yeterli görmemiş, bu şartları aym zamanda haksız reka­
bet saymıştır. Bir başka ifadeyle TTK, sözleşme hukuku gereğince zaten hü­
kümsüz olan sözleşme hükümlerinin haksızlığım aynı zamanda haksız rekabet

88 Tacirin, zorda kalma dışnda bilgisizliği veya tecrübesizliğini gerekçe göstererek TBK 28 de öngö­
rülen aşırı yararlannıadan ve GİŞden yararlanamayacağını savunan goruş için bkz Topçuoğlu,
33 vd Antalya. 299. 300; Arkan, Ticari İşletme. 149. GİŞ in yazılmamış sa’yılmasına yönelik TBK
hükümlerinin tacirler bakımından da uygulanabileceğini savunan görüş için bkz Atamer, Genel İş­
lem Koşulu. 103 vd. Aydoğdu, 601 vd : Uzunallı. Genel İşlem. 405 dpn' 111.
Uzunallı, Genel İşlem 405 vd.. Topçuoğlu s. 18; Nomer Ertan Haksız Rekabet. 370 vd.
8‘ Aynı yönde Nomer Ertan. Haksız Rekabet. 355.
82 Aynı yönde Topçuoğlı. 55: Uzunallı, Genel İşlem. 413. İsviçre'de de Haksız Rekabet Kanu­
nunun 8. maddesi dışında GİŞ’e ilişkin başka'bir düzenleme'bulunmadığı halde, doktrinde ve
yargı kararlarında bir genel işlem şartının 8. maddeye aykın olnası halinde, bunun hukuki so­
nucu geçersizlik olarak obul edilmiştir.
446 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

hukukunun yaptırımlarına tabi tutmayı amaçlamıştır. Bu nedenle TTK anlamın­

da haksız rekabet sayılan GİŞ kullananlara karşı menfaati olan kişiler.. TTK
56Tda düzenlenen haksız rekabete ilişkin davaları da açabilir53.

Dürüstlük ilkesine aykırı GİŞ kullanmak, iki veya daha fazla özel hüküm
(sorumluluk sebebi) kapsamına giriyorsa, sorumluluk sebepleri birbiri ile çatış-
mayacaktır. Bu nedenle mağdur dilediği sorumluluk sebebini tercih edebilir
veya bunlara birlikte dayanabilir1'.

III. HAKSIZ REKABETİN SONUÇLARI

A. Hukuki Sorumluluk

1. Açılabilecek Davalar

TTK 56 l’de haksız rekabet nedeniyle açılabilecek hukuk davaları şunlar­

dır: i) Tespit davası, ii) Men davası, iii) Düzeltme davası ve iv) Tazminat dava­
ları55.

o. Tespit Davası

TTK 56 l’de sayılan davaların başında davalının davranışının haksız rekabet

oluşturup oluşturmadığının tespiti amacıyla açılan tespit davası gelir (TTK 56 1-
a) . Bu davanın açılması için tespit talebinde bulunan kişinin korunmaya değer
meşru bir hukuki menfaati bulunmalıdır. Bu dava çoğunlukla henüz şartları oluş­
madığı için açılamayan eda davalarında kullanılacak kesin delil elde etmek için
açılır. TTK 56 1-a’da haksız rekabete maruz kalan kişilere, bu durumu mahkeme
kararı ile tespit ettirme hakkı açıkça tanındığından, usu’ hukukunda geçerli olan,
"eda davası açılabilirken tespit davasının açılamayacağı ” prensibi burada geçerli
değildir. SMK’nın düzenlemesi de bu yöndedir (m. 149)

b. Men (Önleme) Devası

Haksız rekabet nedeniyle açılabilecek bir başka dava men davasıdır (TTK 56 1 -
b) . Bu davanın açılması için haksız rekabet fiilinin devam ediyor olması veya haksız
rekabet fiilinin tekrarlanacağı konusunda güçlü belirtilerin bulunması gerekir15.

■' Aynntılı bilgi için bkz Oıikinci Bölüm. III. A, 1.

Uzunallı Genel İşlem 414 vd : Topçııoğlu 59.
” Ayrıntılı bilgi için bkz. Dönmez. 184 vd.
'■ Ayhan/Çağlar, 402: Şener, 661.
Karasu 447

c. Düzeltme Davası

TTK 56 1-c bendinde düzenlenen bu davada, haksız rekabet sonucunda or­

taya çıkan maddi durumun ortadan kaldırılması talep edilir1'. Örneğin iltibasa
neden olan taklit maıka.. etiket, ambalajların sökülmesi, silinmesi, imalat ve
ticaret sırlarım içeren belge ve formüllerin iadesi, tecavüzün önlenmesi için
kaçınılmaz ise, haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların
imhası istenerek haksız rekabetten önceki durumun ihyası sağlanır2. Örneğin
ticari sırlardan yararlanarak imal edilen makinenin imhasına karar verilebilir95.
Haksız rekabet, kötüleme, yanlış veya yanıltıcı beyan ve eylemler ile yapılmışsa
bunların nasıl düzeltileceği mahkeme hükmünde açıkça belirtilir :c.

Düzeltme davasının tazmin karakteri yoktur. Ancak haksız rekabet sonu­

cunda zarar gören kişi zararının da tazmin edilmesini istiyorsa, düzeltme dava­
sıyla birlikte failin kusurlu olması şartıyla tazminat davası da açabilir 21.

d. Maddi ve Manevi Tazminat Davası

Haksız rekabete uğrayan kişi maddi tazminat davası ile davalıdan zararları­
nı talep edebilir. .Ancak yukarıda izah ettiğimiz davaların aksine, davacı davalı­
nın kusurunu ispat etmekle yükümlüdür. Ayrıca tazminat davasının açılabilmesi
için haksız rekabet fiilim işleyenin kusurlu hareketi sonucunda bir zararın doğ­
ması ve bu zarar ile kusurlu hareket arasında illiyet bağı bulunması gerekir.

Tazminat davasında bir zararın doğduğunu ispat yükümlülüğü kural olarak

davacıya aittir. .Ancak uygulamada bazen zarar miktarının tam olarak ispat
edilmesinde büyük zorluklar yaşanmaktadır. Her ne kadar TBK 50/2 hükmü"
ile bu konuda hakime geniş yetkiler tanınmış olsa da, bu hüküm de bazen zara­
rın belirlenmesine yeterli olmadığından, TTK 56 1 davacıya başka bir imkan
daha tanımıştır. Buna göre, davacının talepte bulunması şartıyla hakim, davacı
lehine tazminat olarak, haksız rekabet sonucunda davalının elde etmesi mümkün
görülen menfaatin kaışılığına " da karar verebilir. Davalının elde etmesi müm-

’ Bu konuda bilgi için bkz Kale, 1 vd

52 11. HD. 18 06 2013. E. 2012/13256 K. 2013/12758.
99 BGE88II, 319.
11. HD. 15.03.2012, E. 2010/4234. K. 2012/3877.
Aynı yönde Özdamar.Ermenek 50
'" Bu hükme gore uğranılaı zarann miktarı tam olarak ispat edilemiycrsa hâkim, olayların olağan akışını
ve zarar görenin aldığı önemleri göz cnunde tutarak zararın miktarını hakkaniyete uygun darak belirler.
'" Bu konuda geniş bilgi için bkz Ayhan, 1 vd.
44S Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

kün menfaat miktarının davalının ticari defterlerinin incelenmesi sonucunda

tespit edilmesi gerekir 04. Davacı haksız rekabet sonucunda yoksun kaldığı karın
tazminim de talep edebilir. Ancak davacı hem yoksun kaldığı karı hem de dava­
lının elde etmesi mümkün görülen kazancın ödenmesini talep edemez. Davacı
bunlardan birim seçmek zorundadır’".

Haksız rekabet sonucu şahsiyet hakları hukuka aykırı bir şekilde ihlal edi­
len kişiler, TBK 5STde yer alan şartların varlığı halinde davalıdan manevi taz­
minat da talep edebilir (TTK 56 1-e). Gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de manevi
tazminat talep edebilir. Zira TNIK 24, gerçek kişi veya tüzel kişi ayrımı yap­
maksızın bütün kişilerin kişilik haklarını hukuken koruma altına almıştır. Yine
TBK 58’de, gerçek kişi ve tüzel kişi ayrımı yapılmaksızın, kişilik hakkının ze­
delenmesinden zarar görenlerin, uğradığı manevi zaraıa karşılık manevi tazmi­
nat adı altında bir miktar para ödenmesini isteyebileceği öngörülmüştür. Tüzel
kişinin ekonomik faaliyetini yürütürken kazandığı saygınlık onun kişisel değer­
leri kapsamına girmektedir. Tüzel kişinin çevresinde kazandığı şeref ve itibarı
aşağılayan yazılı, sözlü veya görüntülü beyanlar, şu veya bu vasıflara sahip
olmadığına dair yayınlar, kişilik haklarından şeref ve haysiyete yönelik tecaxliz
olarak kabul edilmelidir. Tüzel kişinin şeref ve haysiyeti yanında onun toplum­
sal ve ticari itibarı da korumadan yararlanır. Yargıtay da, tüzel kişilerin manevi
tazminat talep edebileceğini kabul etmektedir. Yargıtay verdiği bir kararında
konuyla ilgili şu değerlendirmelerde bulunmuştur: “MK’nm 24. maddesi ve
BK’mn 49. maddesinde belirtilen manevi zarar kişisel çıkarlarında uğradığı
eksilmedir. Bir tüzel kişinin haklarından olan (adı, şerefi, onuru ve itibarı) var­
lıklarına yapılan saldırının bu manevi değerlerinde eksilmey e neden olacağı
açıktır. Gerçi, duygulan olmayan tüzel kişilerin elem ve ızdırap duymaları dü­
şünülemez. Ancak hukuk düzeni tüzel kişileri hukuk sıç es i olarak tanıdığına ve
onlara ad, şeref, onur ve itibar gibi kişisel varlıklar bahsedilmiş olduğuna göre,
tüzel kişinin üzüntü duy mayacağı gerekçesiyle davanın reddi doğru değildir.
Zaten manevi zarar salt üzüntünün varlığı halinde değil, kişinin kişilik değerle­
rinin saldırıya uğraması durumunda gerçekleşen bir zarardır. Bunun içindir ki
gerek Medeni Kanun gerekse Borçlar Kanunu yalnız gerçek kişilerin değil, aym
zamanda tüzel kişilerin de kişisel haklarını korumaktadır. ”1C£

c 11 HD. 16.12.1999 E 5830. K. 1402.

Arkan. Ticari İşletme. 354.
1C€ 4 HD. 18.11 2014. E. 2013/15239. K. 2014/15505.
Karasu 449

2. Taraflar

o. Davacılar

Kimlerin haksız rekabet davalarını açmaya yetkili olduğu: TTK 56’da üç

grupta ayrıntılı ve sınırlı sayı ilkesiyle (numerus clausus) düzenlenmiştir.

aa. Haksız Rekabet Yüzünden Ekonomik Çıkarları Zarar Gören veya Zarar Görme
Tehlikesine Maruz Kalan Kimseler

Haksız rekabet nedeniyle müşterileri., kredisi, mesleki itibari, ticari faaliyet­

leri veya diğer ekonomik menfaatleri zarar gören veya böyle bir tehlikeyle kar­
şılaşabilecek kimse haksız rekabet davalarının hepsini açabilir (TTK 56 1).

bb. Müşteriler

Mülga 6762 sayılı TTK’nın aksine 6102 sayılı TTK 56 1 uyarınca, müşteri­
lerin dava açabilmesi için zarar görmeleri zorunlu olmayıp, zarar görme tehlike­
sine maruz kalmaları yeteri ıdir”.

Ancak müşteriler için yeni TTK ile başka bir sınırlama getirilmiştir. Buna
göre müşteriler haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan araçların ve malların
imhasını isteyemez (TTK 56 2).

cc. Mesleki ve Ekonomik Birlikler, Tüketicilerin Ekonomik Çıkarlarını Koruyan Kuruluşlar,

Kamusal Nitelikli Kurumlar

TTK 56 3 uyarınca, ticaret ve sanayi odaları, esnaf odaları, borsalar ve tü­

züklerine göre üyelerinin ekonomik menfaatlerini korumaya yetkili bulunan
diğer mesleki ve ekonomik birlikler’05 ile tüzüklerine göre tüketicilerin ekono­
mik menfaatlerim koruyan sivil toplum kuruluşlarıyla kamusal nitelikteki ku­
rumlar da birinci fıkranın (a), (b) ve (c) bentlerinde yazılı davaları açabilir'35.
Mülga 6762 sayılı TTK 58 3 hükmünün aksine 6102 sayılı TTK 56 3 hükmü,
dava açmaya yetkili diğer ekonomik birliklerin dava açma hakkını, kendilerinin
veya şubelerinin azalarının bir ve ikinci fıkralar gereğince dava açma hakkım
haiz olması şartına bağlamamıştır. .Ancak TTK 56 3 hükmünde sayılan kuruluş­
lar, tazminat davası açmaya yetkili değildir. Zııa haksız rekabet nedeniyle bu
kurumlar değil, üyeleri ve tüketiciler doğrudan zarar görmektedir.

■ Nomer Ertan, Haksız Fekabet. 434.

■' Birliğin amacının münhasıran üyelerinin ekonomik çıkarlarını korunması sekinde olması zorunlu değil­
dir Bu amaca tüzükte ikinci derecede de yer verilmiş olması yeteridir. Bkz. Arkan Ticari işletme. 356.
Bu kapsamda Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Katılım Bankalan Birliği. Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği gibi kuruluşlar d3 bu davaları açabilir
450 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

b. Davalılar

aa. Haksız Rekabeti Gerçekleştiren Kimse

Haksız rekabet fiilini bizzat işleyen kimseye karşı haksız rekabet sebebiyle
açılabilecek bütün davalar açılabilir.

bb. Adam Çalıştıran

Haksız rekabet fiili, hizmetlerini veya işlerim gördükleri sırada çalışanlar

veya işçiler tarafından işlenmiş olursa, TTK 56 1 (a), (b) ve (c) bentlerinde yazı­
lı davalar, çalıştıranlara karşı da açılabilir. Açılacak bu davalarda çalıştıran,
TBK 66'da öngörülen kurtuluş kanıtından yararlanamaz. Buna karşılık TTK
56 1 (d) ve (e) bentlerinde düzenlenmiş tazminat davalarının adam çalıştırana
karşı hangi şartlarda anılacağı konusunda TBK 66 uygulanır (TTK 57 2).

cc. Yazı İşleri Müdürü, Genel Yayın Yönetmeni, Program Yap ması, İlan Servisi Şefi,
İşletme veya Kuruluş Sahibi

TTK 5S 1 uyarınca, haksız rekabet, her türlü basın, yayın, iletişim ve bili­
şim işletmeleriyle, ilende gerçekleşecek teknik gelişmeler sonucunda faaliyete
geçecek kuruluşlar aracılığıyla işlenmişse, TTK 56 1 (a), (b) ve (c) bentlerinde
yazılı davalar, ancak, basında yayımlanan şeyin, programın; ekranda, bilişim
aracında veya benzeri ortamlarda görüntülenenin ; ses clarak yayımlananın veya
herhangi bir şekilde iletilenin sahipleri ile ilan veren kişiler aleyhine açılabilir.

Buna karşılık,

i) Yazılı basında yayımlanan şey, program, içerik, görüntü, ses veya ileti,
bunların sahiplerinin veya ilan verenin haberi olmaksızın ya da onayına ay­
kırı olarak yayımlanmışsa,

ii) Yazılı basında yayımlanan şeyin, programın, görüntünün, ses veya iletinin
sahibinin veya ilan verenin kim olduğunun bildirilmesinden kaçınılırsa,

iii) Başka sebepler dolayısıyla yazılı basında yayımlanan şeyin, programın, gö­
rüntünün, sesin, iletinin sahibinin veya ilan verenin meydana çıkarılması ve­
ya bunlara karşı bir Türk mahkemesinde dava açılması mümkün olmazsa.

Tespit, men ve düzeltme davaları, yazı işleri müdürü, genel yayın yönetme­
ni, program yapımcısı, görüntüyü, sesi, iletiyi, yayın, iletişim ve bilişim aracına
koyan veya koyduran kişi ve ilan servisi şefi; bunlar gösterilemiyorsa, işletme
veya kuruluş salıibı aleyhine açılabilir.
Karasu 451

Sayılan kişilerden birinin kusurlu olması halinde, söz konusu davalar sıraya
bakılmaksızın kusurlu kişiye karşı açılabilir (TTK 58 2).

dd. Hizmet Sağlayıcıları

Bilgi toplumu çağında, bir bilginin sadece erişimini gerçekleştiren hizmet

sağlayıcılarının, haksız rekabeti oluşturan içerikle ilgili olmayacakları düşünüle­
rek TTK 58.4 hükmü ile bu kişiler yönünden bir sorumsuzluk hali öngörülmüştür.
Söz konusu hükme göre, haksız rekabet fiilinin iletimini başlatmamış, iletimin
alıcısını veya fiili oluşturan içeriği seçmemiş veya fiil: gerçekleştirecek şekilde
değiştirmemişse, bu maddenin birinci fıkrasındaki davalar (tespit, men ve düzelt­
me) hizmet sağlayıcısı aleyhine açılamaz; tedbir karaıı verilemez. .Ancak mahke­
me haksız rekabet eyleminin olumsuz sonuçlarının kapsamlı veya -vereceği zara­
rın büyük olacağı durumlarda ilgili lıızmet sağlayıcısını da dinleyerek, haksız
rekabet fiilinin sona eıdırılmesinı veya önlenmesine ilişkin tedbir kararını hizmet
sağlayıcı aleyhine de verebilir veya içeriğin geçici olarak kaldırılması dahil somut
olaya uyan uygulanabilir başka tedbirler alabilir (TTK 5 S 4).

Hizmet sağlayıcılarının sorumluluğu aym zamanda 5651 sayılı İnternet Or­

tamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen
Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda '3 da düzenlenmiştir. Anılan
Kanunun 4. maddesi uyarınca içerik sağlayıcı"', internet ortamında kullanıma
sunduğu her türlü içerikten sorumlu olmakla birlikte, bağlantı sağladığı başka­
sına ait içerikten sorumlu değildir. Ancak sunuş biçiminden, bağlantı sağladığı
içeriği benimsediği ve kullanıcının söz konusu içeriğe ulaşmasını amaçladığı
açıkça belli ise genel hükümlere göre sorumludur. Yer sağlayıcı"2, yer sağladığı
hukuka aykırı içeriği anılan Kanunun 8. ve 9. maddelerine göre haberdar edil­
mesi halinde yayından çıkarmakla yükümlüdür. Yer sağlayıcı ayrıca, yer sağla­
dığı hizmetlere ilişkin trafik bilgilerini bir yıldan az ve iki yıldan fazla olmamak
üzere yönetmelikte belirlenecek süre kadar saklamakla ve bu bilgilerin doğrulu­
ğunu, bütünlüğünü ve gizliliğini sağlamakla yükümlüdür (m. 5). Erişim sağlayı­
cı"2 ise, herhangi bir kullanıcı sının yayınladığı hukuka aykırı içerikten, anılan

11C RG. 23.5.2007, S.26530.

İçerik sağlayıcı, internet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten,
değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişileri ifade eder (5651 s. Kanunun 2. maddesi).
Yer sağlayıcı, hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel
kişileri ifade eder (5651 s.’Kanunun 2. maddesi)
Erişim sağlayıcı, kullanıcılarına internet ortamına erişim olanağı sağlayan her türlü gerçek veya
tüzel kişileri ifade eder (5651 s Kanunun 2. maddesi).
452 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

Kanun hükümlerine uygun olarak haberdar edilmesi halinde erişimi engelle­

mekle yükümlüdür (m. 6).

3. Zamanaşımı

TTK 56:da yazılı davalar. dava hakkı olan tarafın bu hakların doğumunu
öğrendiği günden itibaren bir yıl ve her halde bunların doğumundan itibaren üç
yıl geçmekle zamanaşımına uğrar (TTK 60)Sürenin başlaması için hem fai­
lin hem de zararın öğrenilmesi gerekir. .Ancak zararın miktarım tam olarak bil­
mek gerekli olmayıp, zararın varlığına ilişkin genel bilgi salıibı olmak yeterlidir.

Haksız rekabet fiili aynı zamanda 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı TCK
gereğince dalıa uzun lava zamanaşımı süresine tabi olan cezayı gerektiren bir
fiil niteliğinde ise, bu süre hukuk davaları için de geçerli olur. Ceza zamanaşı­
mının uygulanabilmesi için haksız rekabet fiilinin TCK’ya göre suç sayılması
yeterli olup, fail hakkında şikayette bulunulması, ceza davası açılması veya
failin mahkum olması zorunlu değildir.

Men davası haksız rekabet fiili devam ettiği süre içinde açılabildiğinden,
zamanaşımı süresi işlemez. Ancak haksız rekabet fiiline uzun süre kayıtsız kala­
rak, karşı tarafta bu ihlal ile ilgili bir müdahalede bulunulmayacağı yönünde
inanç oluşturan kimsenin dava açması dürüstlük ilkesine aykırılık olarak değer­
lendirilmektedir's. Eski tarihli hak sahibi TMK 2 uyarınca belirli bir davranışta
bulunması gerekirken, sessiz kalarak haksız rekabet filmi işleyene karşı dava
açma hakkını kullanmamışsa, ‘‘sessiz kalma yolu ile hak kaybı ilkesi’™ nede­
niyle bu hakkını kaybedecektir. Sessiz kalma nedeniyle hak kaybının kabulü
için ne kadar sürenin geçmiş olduğunu önceden belirlemek mümkün olmadığın­
dan bu konuda somut olayın şartlarına bakılmalıdır. Sessiz kalma nedeniyle
hak kaybının mevcut olup olmadığını hakim re’sen dikkate alır "7.

4. İhtiyati Tedbirler

Fikri mülkiyet hukukuna benzer şekilde yasa koyucu, haksız rekabet yö­
nünden de HMK hükümlerine ilave bazı özel hükümler benimsemiştir. Zira hem
fikri mülkiyet hem de haksız rekabet hallerinin niteliği dikkate alındığında ge-*11

4 TBK 72 de ise. bu süre ki ve on yıldır.

115 11. HD. 10 02 2015. E. 2014/4099. K. 1628 Arkan, Ticari İşletme. 360
€ İlke hakkında bilgi için tkz. Birinci Bölüm. II, B: 3
11. HD. 02.10.2012. E. 2010/104. K. 2012/14860.
Karasu 453

rek delillerin karartılmasındaki kolaylık gerekse dava sonucunda somut olaya

bağlı olarak hakkın güncelliğini yitirmesi gibi nedenler bu özel hükümleri ge­
rekli kılmıştır'1S. Bu nedenle kesin hukuki korumanın sağlanmasına kadar geçici
korumaya ihtiyaç duyulan hallerde ihtiyatı tedbire başvarulabilir.

TTK 61 2-4 uyarınca hak sahibinin yetkilerine teeaxliz oluşturması halınde:

lıak sahibinin talebi üzerine cezayı gerektiren haksız rekabet konusu mallara,
ithalat veya ihracat sırasında gümrük idareleri tarafından ihtiyatı tedbir niteliğinde
el konulabilir. Gümrük idarelerindeki tedbir veya el koyma kararının tebliğinden
itibaren on gün içinde., esas hakkında ilgili mahkemede dava açılması"5 veya
mahkemeden tedbir niteliğinde karar alınması gerekir. .Aksi halde idarenin el
koyma kararı ortadan kalkar (TTK 61 4).

İhtiyati tedbir, dava açıldıktan soma talep edilebildiği gibi, dava açılmadan
önce de talep edilebilir. İhtiyatı tedbir, dava açılmadan önce, esas hakkında
görevli ve yetkili olan mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise asıl davanın gö­
rüldüğü mahkemeden talep edilir (HMK 390 1). İhtiyati tedbir kararı dava açıl­
madan verilmiş ise, tedbir talebinde bulunan bu kararın uygulanmasını talep
ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki cavayı açmak zorundadır.
Aksi halde ihtiyati tedbir kendiliğinden ortadan kalkar (HMK 397.1).

5. Hükmün Üçüncü Şahıslara Etkisi

HMK 303 uyarınca, mahkeme kararları, yalnızca davanın tarafları hakkında

icra olunabilir. Kanun koyucu haksız rekabet nedeniyle mağdur olan kişinin
haklarını daha etkili bir şekilde korumak amacıyla bu konuda istisnai bir hüküm
öngörmüştür.'" TTK 56 4 hükmü uyarınca, haksız rekabet nedeniyle açılan
önleme ve düzeltme davalarında davalı aleyhine ’verilen hüküm, haksız rekabete
konu malları doğrudan veya dolayısıyla davalıdan ticari bir amaçla elde etmiş
olan şahıslar hakkında da icra olunur. Örneğin haksız rekabet sonucunda verilen
hüküm uyarınca, karıştırmaya yol açan taklit markalı ürünleri işyerinde bulun­
duran kişinin bu ürünleri elinden alınabilir. Üçüncü kişinin iyıniyetli olduğu
iddiası dinlenmez'". Buna karşılık mahkeme hükmü, taklit markalı ürünleri

'e Aynı yönde Deren - Yıldırım, 7.

*9 TTKnın bu çözüm tarzı mülga KHKlardakilerle aynıdır. SMK ise bu konuda sessiz kalmıştır Bu
düzenleme biçimi amaca uygun olmadığı için haklı olarak GümK 57/3te dava açılması yeterli
görülmemiş: mutlaka tedbir kararı getirilmesi aranmıştır.
" Arkan, Ticari İşletme. 359; Şener, 679.
* Nomer Ertan, Haksız Fekabet. 459.
454 Onikinci Bölüm: Haksız Rekabet

ticari amaçla değil de, bireysel tüketim amacıyla elinde bulunduran aleyhine
icra edilemez.

6. Hükmün İlanı

TTK 59 uyarıca, mahkeme, davayı kazanan tarafın istemiyle, gideri haksız

çıkan taraftan alınmak üzere, hükmün kesinleşmesinden sonra ilan edilmesine
de karar verebilir. İlanın şeklim ve kapsamını mahkeme belirler.

Hükmün ilanına karar verilmesi için talep şarttır. TTK 59:da davayı kazanan­
dan bahsedildiği için davalının davayı kazanması halinde o da hükmün ilan edilme­
sini talep edebilir'22. Zira haksız rekabet fiili işlediği iddiasıyla bir kişi hakkında
dava açılması onun ticari itibarım sarsabilir. Bu nedenle ilanla gerçek durumun
üçüncü kişiler tarafindzn bilinmesinde davalının önemli bir menfaati vardır'23.

B. Cezai Sorumluluk

Her haksız rekabet fiili kural olarak aynı zamanda suç teşkil etmez. Bu ne­
denle her haksız rekabet fiili için değil sadece suç teşkil eden fiiller için cezai
sorumluluk söz konusudur. TTK 62 1-a bendinde, hapis veya adlı para cezasım
gerektiren haksız rekabet fiilleri, dört başlık altında gösterilmiştir:

i) TTK 55 ’de yazılı haksız rekabet fullerinden birim kasten işleyenler,

ii) Kendi icap ve tekliflerinin rakipleriııinkine tercih edilmesi için kişisel du­
rumu, ürünleri, ış ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış
veya yamltıcı bilgi verenler,

iii) Çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kimseleri, çalıştıranın veya mü­
vekkillerinin üretim veya ticaret sırlarım ele geçirmelerini sağlamak için
aldatanlar,

iv) Çalıştıranlar veya müvekkillerden, işçilerinin veya çalışanlarının ya da

vekillerinin, işlerim gördükleri sırada cezayı gerektiren bir haksız rekabet
fiilim işlediklerini öğremp de bu fiili önlemeyenler veya gerçeğe aykırı be­
yanları düzeltmeyenler.

Yukarıda belirtilen haksız rekabet suçlarının takibi şikayete bağlıdır. Bu fi­

illeri kasten işleyenler hakkında, fiil dalıa ağır cezayı gerektiren başka bir suç

“ 11. HD. 29.11.2007, E. 7412. K. 15035

*’ Şener, 670.
Karasu 455

oluşturmadığı sürece hukuk dax asi açma hakkına salıip olanlardan birinin şikâ­
yeti üzerine iki yıla kadar hapis veya adlı para cezası öngörülmüştür (TTK
621).

Haksız rekabet fiili dolayısıyla tüzel kişilerin ceza: sorumluluğu TTK 63’te
düzenlenmiştir. Buna göre., “tüzel kişilerin işlerini görmeleri sırasında bir hak­
sız rekabetfiili işlenirse 62'nci madde hükmü, tüzel kişi adına hareket eden veya
etmesi gerekmiş olan organın üyeleri veya ortakları hakkında uygulanır. Haksız
rekabet fiilinin bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, tüzel
kişi hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine de karar verilebilir’’.
 Ekler

Ek 1: ULUSLARARASI ANLAŞMALAR

İLK ÜYE TÜRKİYE TARAFSA

ANLAŞMA ADI
İMZA SAYISI RG TARİH VE SAYISI
/- GENEL ANLAŞMALAR
WIPO Kuruluş A. 1967 189 T. 19.11.1975, S. 15417
Beratlar Bürosunu Kuran LAHEY A. 1947 - T. 21.5.1955, S. 9011
DTÖ/TRIPS 1994 164 T. 25.2.1995, S. 22213 Mük.
//- TELİF HAKLARIYLA İLGİ'.İ ANLAŞMALAR
BERNA. 1886 174 T. 2.6.1951, S. 7824
Bağlantılı Haklarla İlgili ROMA A. 1961 92 T. 21.10.2003, S. 25266
WIPO Telif A. (WCT) 1996 95 T. 14.5.2008 S. 26876
WIPO İcracı Sanatçılar ve vapımcılar A.
1996 95 T. 14.5.2008 S. 26876
(WPPT)
Evrensel Telif Hakları A. (LCC) 1952 100 Taraf değil
Fonogramlarla ilgili CENEVRE A. 1971 79 Taraf değil
Uydu Yoluyla Programların Yayınına İlişkin
1974 37 Taraf değil
BRÜKSEL A.
Filmlerin Tesciline İlişkin A. 1989 23 Taraf değil
///- SINAÎ MÜLKİYETLE İLGİLİ ANLAŞMALAR

T. 10.10.1925, (Latin Alfabesiy­

PARİS A. 1883 177 le yazılmış anlaşma metni için
bkz. RG, 29.5.1930 S. 1506.
Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC) 1973 38 T. 12.7.2000, S. 24107 Mük.
Patent İşbirliği A. (PCT) 1970 152 T. 8.2.1995, S. 22548
Patent Sınıflandırılmasına İlişkin
1971 62 T. 13.8.1995, S. 22373
STRASBURG A. (IPC)
Mikroorganizmaların Saklanmasına İlişkin
1977 80 T. 22.8.1997, S. 23088 Mük.
BUDAPEŞTE A.
Biyoçeşitlilik A. 1992 196 T. 27.12.1996, S. 22860
2.5.2000 tarihinde imzaladı,
Patent Kanunu A. (PLT) 2000 39 ancak henüz yürürlüğe girme­
di.
Strasburg Anlaşmasına taraf
İhtira Beratlarının Milletlerrası Sınıflandı­
1956 - olduğu için Türkiye bu anlaş­
rılmasına İlişkin AVRUPA A.
madan 1997'de çekilmiştir
455 Fikri Mülkiyet Hukuku

İLK ÜYE TÜRKİYE TARAFSA

ANLAŞMA ADI
İMZA SAYISI RG TARİH VE SAYISI

Yürürlüğe
Entegre Devrelerle İlgili WASHINGTON A. 1989 Taraf değil
girmedi
Markalarla İlgili MADRİD A. 1891 55 Taraf değil
Markalarla İlgili MADRİD FROTOKOLÜ 1989 99 T.22.8.1997, S. 23088 1. Mük.
Marka Kanunu A. (TLT) 1994 54 T. 23.9.2004, S. 25592

28.3.2006 tarihinde imzaladı,

TLT'de Değişiklik Yapan SİNGAPUR A. 2006 46 ancak henüz yürürlüğe girme­
di.
Marka Sınıflandırmasına İlişkin NİS A. 1957 84 T. 13.8.1995, S. 22373
Markaların Şekilli Elemanlarının Sınıf.
1973 32 T. 13.8.1995, S. 22373
İlişkin VİYANA A.
Tasarımlarla İlgili LAHEY A 1925 66 T. 23.9.2004, S. 25592
Tasarımların Sınıflandırılmasına İlişkin
1968 54 T. 22.8.1997, S. 23088 1. Mük.
LOCARNO A.
Yeni Bitki Çeşitleri A. (UPCV) 1961 74 T. 28.7.2007, S. 26596
Madrid İtilafnamesi 1891 36 T. 7.2.1957, S. 9529
Olimpik Sembollere İlişkin NAİROBİ A. 1981 52 Taraf değil
24.4.1959 tarihinde imzaladı,
Coğrafi İşaretlerle İlgili LİZ3ON A. 1958 28 ancak henüz yürürlüğe girme­
di.
Ekler 459

Ek 2: TÜRK FİKRİ MÜLKİYET MEVZUATI

MEVZUAT RESMİ GAZETE DEĞİŞİKLİKLER

/- KANUNLAR
- 2935 Sayılı Yasa
{RG. 3.11.1983, S. 18210)
- 4110 Sayılı Yasa
{RG. 12.6.1995, S. 22311)
- 4630 Sayılı Yasa
{RG. 3.3.2001, S. 24335 Mük.)
- 5101 Sayılı Yasa
{RG. 12.3.2004, S. 25400)
- 5217 Sayılı Yasa
{RG. 23.7.2004, S. 25531)
- 5571 Sayılı Yasa
5846 sayılı FSEK T.13.12.1951, S. 7938
{RG. 13.1.2007, S. 26402)
- 5713 Sayılı Yasa
{RG. 12.12.2007, S. 26728)
- 5723 Sayılı Yasa
{RG. 8.2.2008, S. 26781)
- 6279 Sayılı Yasa
{RG. 29.2.2012, S. 28219)
- 6552 Sayılı Yasa
(RG, 11.9.2014, S. 29116 Mük.)
- 6769 Sayılı Yasa
{RG. 10.1.2017, S. 29944)
6769 sayılı SMK T. 10.01.2017, S. 29944
- 5728 Sayılı Yasa
(RG, 8.2.2008, S. 26781)
5147 Sayılı EDTK T. 30.4.2004, S. 25448 6769 Sayılı Yasa (RG, 10.1.2017, S.
29944)

- 5728 Sayılı Yasa

5042 Sayılı BÇK T. 15.1.2004, S. 25347
(RG, 8.2.2008, S. 26781)
4631 Sayılı Hayvan Islahı
T. 10.3.2001, S. 24338
Kanunu
//- YÖNETMELİKLER (Telif haklan ile ilgili yönetmeliklere yer verilmemiştir)
SMKY T. 24.4.2017, S. 30047 -
- Bu Tebliğ her sene güncellenmek-
Marka Sınıflandırma Teb. T. 30.12.2016, S. 29934
tedir.
- RG. 18.1.2015, S. 29240
E DKY T. 30.12.2004, S.25686
- RG. 2M1.2015, S. 29545
45C Fikri Mülkiyet Hukuku

MEVZUAT RESMİ GAZETE DEĞİŞİKLİKLER

- RG. 5.3.2007, S. 26453
BÇKY T. 12.8.2004, S. 25551
- RG. 14.9.2008, S. 26997
Çalışan Buluşlarına,
Yükseköğretim Kurumla-
rında Gerçekleştirilen
Buluşlara ve Kamu Des­ T. 29.9.2017, S. 30195 -
tekli Projelerde Ortaya
Çıkan Buluşlara Dair
Yönetmelik
Türk Patent ve Marka
Kurumu Patent Vekilleri
ve Marka Vekilleri Mes­ T. 18.5.2017, S. 30070 -
lek Kuralları ve Disiplin
Yönetmeliği
Türk Patent ve Marka
Kurumu Yeniden İncele­
me ve Değerlendirme T. 12.5.2017, S. 30064 -
Dairesi Kurulları Yönet­
meliği
 Kaynakça'
AKSU. Mustafa : Bilgisayar Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukun­
da Korunması, Beta, İstanbul 2006.

ALICA, Turkay : “Telif Haklarına Tecavüzün Önlenmesinde Bandrol

Uygulamazı ve Bandrole Tabi Ezerleri Bandrol Al­
maksızın Çoğaltmak ve Yaymak Suçu”, FMHD, C. I,
S. 2/2006, s. 77-136.

ANTALYA, Gökhan : 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Borçlar

Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul 2013.

ARBEK, Ömer : Fıkır ve Sanat Eserlerine İlişkin Lisans Sözleşmesi,

Yetkin, Ankara 2005 (2008).

ARI. Zekeriya : “Coğrafi İşaret Kavramı ve Coğrafi İşaretlerin Tes­

cili”, Prof. Dr. Ömer Teoman'a 55. Yaş Günü Ar­
mağanı, C. I. İstanbul 2002, s. 45-68.

ARIK AN, Özgür : Trade Mark Rights and Parallel Importation in the
European Union, Onıki Levha, Istanbul 2016.

ARKAN, Azra. : Eser Sahibinin Halılarına Bağlantılı Haklar, İstanbul

2005 (Arkan, A.).

ARKAN, Sabih : Marka Hukuku, C. I, Ankara 1997. fMzrtaJ).

ARKAN, Sabih : Marka Hukuku, C. II, Ankara 1998. (Marka IT).

ARKAN, Sabih : Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2017 (Ticari İşletme)

ARKAN, Sabih : “Haksız Rekabet ve Rekabetin Korunması Hakkında

Kanun Hükümleri Arazındaki İlişki”, Prof. Dr. Tur­
gut Kalpsüz'e Armağan, Ankara 2003, s. 3 vd. (Hak­
sız Rekabet).

ARKAN, Sabih : “Mimari Eserlerde Malik ile Mimarın Hak ve Men­

faatlerinin Dengelenmesi" Batıder, C. XXIV, S.
2 2007, s. 167-171 (Mimari).

ARSLANLI, Halil : Fikri Hukuk Dersleri II: Fikir ve Sanat Eserleri, İs­
tanbul 1954.

Kaynakçada yer alan eserlere metin içerisinde yapılan atıflarda parantez içerisinde gösterilen
kısaltmalar kullanılmıştı'.
462 Fikri Mülkiyet Hukuku

ASLAN DÜZGÜN, Ülgen : Marka Hakkının Tükenmesi ve Paralel İthalat. Yet­

kin, Ankara 2010.

ASLAN, Adem : Türk ve .AB Hukukunda Fikri Mülkiyet Haklarının

Tükenmesi, İstanbul 2004.A.)

ASLAN, İ. Yılmaz : Rekabet Hukuku, Bursa 2001. (Aslan, Y.)

ASLAN. Mehmet : Fikri Mülkiyet Haklarının .Anonim Şirketlere Ayni

Sermaye Olarak Getirilmesi. Seçkin, Ankara 2016
(Aslan, M.).

ATALAY, Barış : Patent Vekilliği Uygulamalı Temel İlkeleri, Legal.

İstanbul 2013 (Temelİlkeler).

ATALAY, Barış : Patent Hukukuna Giriş, Legal, İstanbul 2014 (Girz^).

ATAMER, Yeşim M. : “Yeni Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel

İşlem Koşullarının Denetlenmesi - TKHK m.6 ve
TTK m.55/1 (f) ile Karşılaştırmalı Olarak", Türk
Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu.
Batıder. S Nisan 2011, s. 6?-69 (Genelİşlem).

ATAMER, Yeşim M. : “Genel İşlem Koşulu mu Bireysel Pazarlıkla Kuru­

lan Sözleşme mi? Tüketici ve Tacir İşlemleri Açısın­
dan Karşılaştırmalı Olarak Başvurabilecek Değer­
lendirme Kriterleri”, Yem Türk Borçlar Kanunu ve
Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu Makaleler -
Tebliğler, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
Hukuk Fakültesi. İstanbul 2013, s. 103 vd. (Genel
İşlem Koşulu)

ATEŞ, Mustafa : Fikri Hukukta Eser Sahipliği. Adalet, .Ankara 2012

(Eser Sahipliği).

ATEŞ, Mustafa : Fikri Hukukta Eser, Ankara 2007 (Eser).

ATEŞ, Mustafa : Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Halıların Kapsamı

ve Sınırlandırılması. .Ankara 2003 (Kapsam).

ATEŞ, Mustafa : “Fikir ve Sanat Eserlerinde Tescil, Tevdi ve İşaret

Koyma gibi Formalitelerin Hukuki Boyutu”, FMHD,
C. I, S. 3/2006, s. 13-37 (Tescil).

AYDIN, Murat : Arama ve El Koyma, 2. Bası. Seçkin, Ankara 2012.

Kayrakça 453

AYDOĞDü, Murat : “6098 Saydı Türk Borçlar Kanunu 'nda Düzenlenen

Genel İşlem Koşullarının Kişi Bakımından Uygula­
ma Alanı", Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi
Prof. Dr. Aydın ZEVKLİLER’e Armağan, C. S, Özel
Sayı, 2013, İzmir 2013, s. 571-621.

AYHAN, Rıza : Haksız Rekabet Münasebetiyle Elde Edilen Menfaatle­

rin İadesi, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1990.

AYHAN, Rıza ÇAĞLAR, : Ticari İşletme Hukuku, Genel Esaslar, Ankara 2017.
Hayrettin

AYİTER, Nuşın : İhtira Hukuku, Ankara 1963. (İhtira).

AYİTER, Nuşın : Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, İstanbul 1981 (Fi­

kir).

BAŞ, Mustafa : Teknik Bilgi (Know-How' Lisans Sözleşmesi, Yet­

kin, Ankara 2000.

BAŞPINAR, Veysel : İnternette Fikri Haltların Korunması, Ankara 2007.

KOCABAY, Doğan

BATTAL, Ahmet : “Pateni Mevzuatı Yönünden 'Üniversite Mensubu’

Kavramı ve Vakıf Üniversitelerinde Çalışanların Bu­
luşları". Bilgi Toplumunca Hukuk, Ünal Tekinalp’e
Armağan, C. II, İstanbul 2003, s. 189-197 (Ça/zjcvz-
ların Buluşları).

BATTAL, Ahmet : “Marka Hakkına Tecavüz Davalarında Dava Hakkı­

nın Kötüye Kullanılması”, Ticaret Hukuku ve Yargı­
tay Kararları Sempozyumu, C. XVIII, Ankara 2001,
s. 27-54 (Hakkın Kötüye Kullanılması).

BAYAMLIOĞLU, İbra­ : Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda Teknoloji!: Ko­

him Emre ruma, XII Levha, İstanbul 2008.

BELGESAY, Mustafa Reşit : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi, İstanbul 1955.

BİLGE, Mehmet Emir : Ticari Sırların Korunması, Ankara 2005 (Ticari Sır).

BİLGE, Mehmet Emir : Ticari Ad ve İşaretler Arasında Karıştırılma Tehlike­

si, Ankara 2014 (Ticari Ad).

BİLGE, Mehmet Emir : "Markanın Yaygın Ad Haline Gelmesi", Batider

2005 C. XXIII, S. l,s. 123 vd.
464 Fikri Mülkiyet Hukuku

BİLGİLİ Fatih : ‘‘Yargıtay Kararları Uygulamasında 556 sayılı Marka­

ların Korunması Hakkında KHK'ya Göre. Tescilli Mar­
kanın Kullanılması Zorunluluğu”, TBB Dergisi, S. 74,
s. 29-42), Ankara 2008 (Kullanılma Zorunluluğu/

BİLGİLİ Fatih : Marka Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması,

Seçkin, Ankara 2006 (Kötüye Kullanılması).

BOYACIOĞLU, Cumhur : Ticaret Unvanı, Ankara 2006.

BOZER. Ali GÖLE, : Ticari İşletme Hukuku. Ankara 2017.

Celal

BOZGEYİK, Hayri : Mimaride Telif Hakları. 2. Bası, Seçkin, Ankara

2014 (Mimaride Telif).

BOZGEYİK. Hayri : "Garanti Markasının Marka Hukukundaki Yeri ve

Benzer Kavramlarla İlişkisi", (İÜHFM C. LXXI, S.
2, 92 s. 91-102, 2013 (Garanti Markası).

BOZKURT YÜKSEL, : Patent Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları - Milletle­

Armağan Ebru rarası Tahkim ve Devlet Yargısı. Yetkin, Ankara
2009 (Çözüm Yolları).

BOZKURT YÜKSEL, : Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Tahkim Sis­

Armağan Ebru temi, Adalet 2010 (Tahkim Sistemi).

CAMCI, Ömer : Haksız Rekabet Davaları, II, İstanbul 2002

CANBOLAT, Talat : İşçi Buluşları, Beta, İstanbul 2007.

CENGİZ, Dilek : Türk Hukukunda İktibas veya İltibas Suretiyle Mar­

ka Hakkına Tecavüz. Beta. İstanbul 1994.

CHANDLER, T. Whilley : "Prosecution History Estoppel!, the Doctrine of

Equivalent, and the Scope cf Patent", Harvard Journal
of Law & Technology, V. 13, No: 3 2000, p. 466-520.

CHRISTIE, Andrew : Integrated Circuits and Their Contents: International

Protection, London 1995.

C ORNISH, W. R. : Intellectual Property, Patents. Copyright. Trade Mark

and Allied Rights, London 1996.

CORREA, Carlos M : Intellectual Property and International Trade, The

YUSUF, Abdulqawi A. TRIPS Agreement, 1998.
Kayrakça 455

ÇAĞLAR. Hayrettin : Marka Hukuku Temel Esaslar, Ankara 2015 (Marka).

ÇAĞLAR. Hayrettin : “6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununa Göre Tescilli

Markanın Kullanılmamasının Hukuki Sonuçları ve
Anay asa Mahkemesinin 556 Sayılı KHK m. 14 Hükmü­
nü İptal Eden Kararmm Etkileri", GÜHFD, C. XXI, Y.
2017, Sa. 1, s. 3-19 (Markanın Kullanılmaması)

ÇAĞLAR. Hayrettin : “Sınai Mülkiyet Kanununun Marka Hukuku Alanın­

da Getirdiği Önemli Yenilikler”, BÜHFD, C. 3, Sa 1,
s. 139-154 (Sınai Mülkiyet).

ÇALIŞKAN, Yusuf : Uluslararası Fikri Mülkiyet Hukukunda Uyuşmazlık

Çczüm Mekanizmaları: WIPO Tahkimi ve Dünya
Ticaret Örgütü, Değişim, İstanbul 2008.

ÇAMLIBEL TAYLAN, : Marka Hakkının Kullanımıyla Paralel İthalatın Ön­

Esin lenmesi, Seçkin, Ankara 2001.

ÇAPA, M. Sadık : “Haksız Pekabet Hukukunda Başkalarının İş Ürün­

lerinden Yetkisiz Yararlanma (TTK m. 55/1-c) ”, An­
kara Barosu Dergisi, 2014 2, s. 361-373.

ÇELİK, Abdullah : Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Çoğaltma ve

Yayma Haklarının İhlali - İhlalin Sonuçları, Seçkin,
Ankara 2011.

ÇEVİK, Orhan Nuri : Fikri Hukuk Mevzuatı, Ankara 19S8.

ÇOLAK, Uğur : Türk Marka Hukuku, XII Levha, 2. Bası, XII Levha,
İstanbul 2014 (Marka).

ÇOLAK, Uğur : “Televizyon Program Formatlarının Korunması",

FMR, C. IV, S. 3/2004, s. 11-34 (Program).

DALYAN, Şener : Bilgisayar Programlarının Fikri Hukukta Korunması,

Seçkin, Ankara 2009.

DARDAĞAN, Esra : Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Halılardan Doğan

Kanunlar İhtilafı, Ankara 2000.

DAVID, Lucas : Schweizerisches Wettbewerbsrecht, 3. Aufl. Bern 1997.

DEMİRBAŞ, Alı : "Borçlar Kanunu Tasarısı Çerçevesinde Yayım Söz­

leşmesi", Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, (Ed.:
Tekin Memış), XII Levha, İstanbul 2011, s. 223-258)
(Demirbaş, A.).
466 Fikri Mülkiyet Hukuku

DEMİRBAŞ, Harun : Hizmet Sağlayıcıları ve Aracı Hizmet Sağlayıcıları­

nın Yükümlülükleri, Seçkin, Ankara 2015 (Demir­
baş, H.y

DEREN-YILDIRIM, : Halisiz Rekabet Hukuku ile Fikri ve Sınaî Mülkiyet

Nevhis Hukuku'nda İhtiyati Tedbirler, İstanbul 1999.

DİETZ, Adolf (Schutzfris- : “Konturen eines europâischen Urheberrechts“, 8.

ten, in: SCHRİCKER, Ringberg-Symposium des Max-Planck-Instituts fur
Gerhard BASTİAN, Eva- auslândisches und intemationales Patent-, L'rheber-
Marina DİETZ, Adolf) und Wettbewerbsrecht, Baden-Baden 1996. s. 64-78.

DİLMAÇ, Şule : Tanınmış Marka ve Markanın Sulandırılması, Seç­

kin, Ankara 2014.

DİNÇ, Habibe : Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaret Şirketlerine Ser­

maye Olarak Konulması, Seçkin, Ankara 2016.

DİRİKKAN, Hanife : Tanınmış Markanın Korunması, Ankara 2003 (7a-

nınmış Marka).

DOĞAN, Beşir Fatih : “Soyut Renklerin Marka Olarak Tescil Edilebilirli­

ği", FMR 2005/4, s. 37-64 (Soyut Renkler).

DOĞAN, Beşir Fatih : “Türk Alman ve A3 Hukukuna Göre Marka Olmaya­

cak İşaretlerin Kullanım Sonucu Ayırt Edici Nitelik
Kazanarak Tescil Edilebilirliği Sorunu", FMR
2006 3, s. 17 vd. (Tescil Edilebilirlik Sorunu).

DOĞAN, Beşir Fatih : “Marka Hukukunda Kullanım Sonucu Ayırt Edici

Gücün Kazanılma Anı", FMR 2008 4, s. 11-22 (Güç
Kazanılma Anı).

DÖNMEZ, İrfan : Markalar ve Haksız Rekabet Davaları, Ankara 1992.

DÖNMEZ, İrfan : Markalar ve Haksız Rekabet Davaları, İstanbul 1992.

DREIER, Thomas : Urheberrechtsgesetz, München 2006.

SCHULZE Gernot

EPÇELİ, Sevgi : Marka Hukukunda Karıştırılma İhtimali, İstanbul

2006.

ER. Turan Halikı : “Markanın Doğuşu, Kurumsallaşması ve Yeni Marka

Formları", Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, (Ed.:
Tekin Memiş), XII Levha, İstanbul 2011, s. 259 - 282).
Kayrakça 457

ERBAY, İsmail : Know-How Sözleşmesi, Ankara 2002.

ERDEM. B. Bahadır : Patent Hakkının Korunmasına ve Patent Hakkına

İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk. İstanbul
2000 (Patent).

ERDEM, Bahadır: : Fikri Hukukta Türk Mahkemelerinin Milletlerarası

Yetkisi, Beta. İstanbul 2003 (Yetki).

ERDİL, Ensin : Fikri Mülkiyet Hukuku. Vedat, İstanbul 2016 (Fikri

Mülkiyet).

EREL, Şafak N. : Türk Fikir ve Sanat Hukuku, 3. Bası, Yetkin. Ankara

2008.

ERİŞ. Gönen : Açıklamalı-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu, Ticari

İşletme ve Şirketler. C. I, Ankara 1987.

EROĞLU. Sevilay : “Soyut Renk, Ses ve Üç Boyutlu İşaretlerin Marka

Olarak Tescili”, DEÜHFD, C. 5, Sa. 1, 2003, s. 95-159.

FEY, Christoph : “L'rheberrecht - Zur Entscheidung dec BGH:

“Sendeformat”, GRUR Int 2004, s. 378 - 390.

FROMM, Friedrich Karl : Urheberrecht, Kommentar. München 1998.

NORDEMANN, Wilhelm

GEZER. Hale Turgay : Tasarım Tescili ve Hükümsüzlük Hallerinin Değer­

lendirilmesi. Seçkin. Ankara 2016.

GÖKYAYLA, Emre : Telif Hakkı ve Telif Haklanın Devri Sözleşmesi,

Ankara 2000.

GÖLE, Celal : Ticaret Hukuku Açısından Aldatıcı Reklamlara Karşı

Tüketicinin Korunması, Ankara 19S3 (Aldatıcı Rek­
lamlar}

GÜNDOĞDU, Gökmen : Türk Hukukunda Coğrafi işaret Kavramı ve Korun­

ması, İstanbul 2006.

GÜNEŞ. İlhami : Uygulamada Fikri ve Sınai Mülkiyet Halıları Haksız

Rekabet Davaları, Ankara 2017 /Fikri ve Sınai Mülkiyet).

GÜNEŞ. İlhami : Marka Hukukumda Önceye Dayalı Haklar ve Ayırt

Edici İşaretler, 2. Bası. Seçkin, Ankara2O15 /Önceye
Dayalı Haklar).
465 Fikri Mülkiyet Hukuku

GÜNEŞ, İlhami : Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, 2. Bası, Seçkin,

Ankara 2015 (Fikir ve Sanat).

GÜNEŞ. İlhamı : Uygulamada Sınai Mülkiyet Ceza Hukuku, 2. Bası.

Adalet. Ankara 2009 (Ceza).

: “Sınai Mülkiyet Kanunu Kapsamında Marka Tescili­

GÜNEŞ. İlhami
nin İptali”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 13, S. 140,
2018, s. 90-95

GÜRZÜMAR: Osman : Franchise Sözleşmeleri ve 3u Sözleşmelerin Temelini

Berat Oluşturan Sistemlerin Hukuken Korunması, İstanbul 1995.

GÜVEN, Şirin : “6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunun Haksız Rekabete

Dair Düzenlemelerinin Amacı ve Koruduğu Menfaat­
ler Çerçevesinde Dürüst ve Bozulmamış Rekabet Kav­
ramı”, MÜHFD, Cilt: 18, Sayı: 2, Yıl: 2012 (Özel Sa­
yı), s. 175-188.

HABERSTUMPF, : “Der urheberrechtliche Schutz von Computerprog­

Helmut rammen”. in: LEHMANN, Michael. Rechtsschutz
und Vewertung von Ccmputerprosrammen, s. 69 -
168, Köln 1993.

HAFIZOĞULLARI, Zeki : “Fikir ve Sanat Eserlerinin Cezai Himayesi ”,

AÜHFD, C. 48, S. 1-4 1999, s. 1-14.

HAMAMCIOĞLU, Esra : “Mimari Tasarım ve Eserlerin Korunması-1, İnşaat

Sektöründe Mimari Haklan” (Ed: Özse Uzun Kaz­
macı, Esra Hamamcıoslu ve Ersun Karamnlıoğlu),
Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 11 Nisan
2014. İstanbul, Seçkin, Ankara 20015, s. 29-55.

HELVACI, Mehmet : Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2015.

(ÜLGEN/HELVACI/KE
NDİGELEN/KAYA/NO
MER ERTAN)

HESS: Markus : “AGB-Kontrolle nach dem neuen Art. 8 LWG -

RUCKSTVHL, Lea: A einekritische Auslageordnung Aktüelle Juristische
Praxis" (AJP) 2012, s. 1188-1212.

HİRSCH: Ernst : D as Neue Urheberrechtssesetz der Türkei,

Baden-Baden 1957 (Urheberrechtsgesetz).
Kayrakça 459

HÎRŞ. Ernst : Fikri ve Sınaî Halılar, Ankara 194S (Fikri Haklar).

HİRŞ. Ernst : Hukuki Balcımdan Fikri Say. C. II: Fikri Halılar,

İstanbul 1943 (Fikri Say).

HOFFMANN, Willy : “Die Korikurrenz von Urheberrecht und

Leistungsschutz”, UFİTA 12 (1939), s. 96-114.

HUBALANN, Heinrich : Gewerblicher Rechtsschutz. München 1998.

GÖT TING, Horst-Peter/

FORKEL, Hans

EL GAZ, Deniz : “Coğrafi İşaretlerin Korunması: Dünyada ve Türki­

ye de Durum", MÜ AT Ens. Der, C. 4-6,1995-1996,
S. 1-2.

İMİRLİOĞLU, Dilek : 6769 sayılı Sınai Mülkiye: Kanununa Göre Marka

Hukukunda Ayırt Edicilik ve Markanın Ayırt Edici­
liğinin Zedelenmesi, Ankara 2017.

JUNG, Peter (JUNG// : Bundesgesetz gegen den urlauteren Wettbewerb

SPITZ) (Herausgeber) (UWG), Bern 2010.

KALE, Serdar : Haizsiz Rekabet Hukukunda Eski Hale Getirme

Davası, Vedat, İstanbul 2004.

KAPLAN, Yavuz : İnternet Ortamında Fikri Hakların Korunmasında

Uygulanacak Hukuk, Seçkin, Ankara 2004.

: Markayı Kullanma Zorunluluğu ve Kullanmamanın

KARACA, Osman Umut
Hukuki Sonuçları, 2017.

KARADENİZLİ, Başak : Marka Tescilinde Ayırt Edicilik, Tanımlayıcılık ve

Yanıltıcılık Değerlendirmelerinin Türkiye ve Yurt
Dışındaki Uygulamaları İle Bunların Karşılaştırılma­
sı, Ankara 2008.

KARADENİZLİ, Hasan : Yeni Marka Türleri ve Tescil Edilebilirlikleri, Uz­

Tolga manlık Tezi, 2008

KARAEGE, Özge : Fikri Mülkiyet Hukukunca Esaslı Unsur Dokrini,

Legal, İstanbul 2009.

KARAN, Hakan / : Markaların Korunması 556 KHK Şerhi ve İlgili

KILIÇ, Mehmet Mevzuat, Ankara 2004.
470 Fikri Mülkiyet Hukuku

KARASU, Rauf : “Ses Markaları”, FMR 2007, C. 2, S. 2, s. 29-59

(Ses Markaları).

KARASU, Rauf : “Üç Boyutlu Biçim ye Hareket Markaları", Batider

2008, C. XXIV, S. 3, s. 331- 354 /Zfarefer .VfarteZarzj.

KARASU, Rauf : “Spekülasyon ye Engelleme Markaları", FMR,

2008, C. 8, s. 11-44 (Spekülasyon Markası).

KARASU, Rauf : “Limited Şirketlerde İdare Yetkisi Olmayan Ortakla­

rın Şirketle Rekabet Etme Yasağı", Batider 2004, C.
XXII, Sa. 3, s. 141-174 (Rekabet Yasağı).

KATZENBERGER. Paul : “Die yersehiedenen Systsme des Aufsichtsrechts

über die kollektive Verwertung yon Urheberrechten
in den euro-paisehen Staaten”, m: HILTY, Reto M.:
Die Venvertung von Urheberrechten in Europa, s. 1-
15, Basel 1995.

KAYA. Arslan : Marka Hukuku, İstanbul 2C06. fj/orfczj.

KAYA. Arslan : “552 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında

Kanun Hükmünde Kararname ile Getirilen Zorunlu
Lisans Sistemi", İHFM, C. LV, S. 1-2, 1995-1996, s.
335-367 (Zorunlu Lisans).

KAYA. Arslan : “Türk Hukukunda Patentten Doğan Haklar”, İHFM,

C. LV, S. 4, 1997, s. 173-200 (Patent).

KAYA. Arslan : “Şehir Planları (Rehberleri) Fikir ye Sanat Eserleri

Kanunu Kapsamında Eser midir?”. Bilgi Toplu­
munca Hukuk - Ünal Tekiralp'e Armağan, C. II, Be­
ta, İstanbul 2003, s. 321-331 (Şehir Planları).

KAYA. Arslan : “Bilgisayar Programlarının Şahsen Kullanmaya

Mahsus Olarak Çoğaltılması Mümkün müdür?".
Prof. Dr. M.Kemal Oğuznan'ın Anısına Armağan,
Beta, İstanbul 2000, s. 431-458. (Bilgisayar).

KAYA, Begüm : Markanın Kullanılması Zorunluluğu ve Kullanılma­

masına Bağlı Sonuçları, Hacettepe Üniversitesi Sos­
yal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019, s.
95 vd. (Kaya, B.).

KAYA. Mehmet Emin : “7ZX3ZR ” Marka Olabilir mi? OLAMAZ, Ankara

2013 (Tekbir).
Kayrakça 471

KAYAÇAN, Vildan : İlaçta Patent Korumasının Etkileri ve Korunma Ted­

birleri. Nobel, Ankara 2001.

KENDİLEN, Abuzer : Yeni Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler

ve İlk Tespitler. İstanbul 2012 (77i Tespitler).

KERN, Michael : “Towards a European Utility Model Law”. IIC, C.

25, No: 5/1994, s. 627-648.

KESKİN, Serap : Patent ve Markanın Ceza Normları ile Korunması,

Ankara 2003.

KILIÇOĞLU, Ahmet M. : Fikri Halılar. Ankara 2006.

KINACIOĞLU, Naci : Das neue türkische Urheberrechtsgesetz ım Verg-

leich mit dem deutschen Referentenentwurf und
mit dem Welturheberrechtsabkommen, Freiburg
1958.

KIRCA, Çiğdem : “Know-How Sözleşmesinin Hukuki Xiteligi”, Alı

Bozer'e Armağan, Ankara 1998, s. 243 vd. /'Kırca, Ç.).

KIRCA, İsmail : Markaların Milletlerarası Tescili (Madrid Sistemi),

Ankara 2005 (Kırca, t).

KIRCI N. Berkay : Markanın İnternet Yoluyla Haksız Kullanımı, Tur­

han, Ankara 2009.

KURT, Emre : Marka Vekilleri - Marka Avukatları İçin Uygulamalı

Marka Hukuku, Ankara 2015.

KÜÇÜKALİ. Canan : Marka Hukukunda Karıştırma Tehlikesi, Seçkin,

Ankara 2009.

LLEWELYN, Margaret : “Is There a Xeedfor a European Utility Model? A View

from the United Kingdom”, Annales de la Faculte de
Droit dTstanbul, V.XXXI, No:47 (May 1997), s. 1 vd.

MEMİŞ. Tekin : Fikri Hukuk Bakımından internet Ortamında Müzik

Sunumu. Ankara 2002.

: “Tescilli Marka Hakkına Dayalı Tecavüz Davasında

MERDİVAN, Fethi
Kullanmama Defî\ 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Ka­
nunu Sempozyumu kitabı, Ankara, 9-19 Mart 2017
(Ed. Fayzan Hayal Şehıral. Çelik). BTHAE, Ankara
2017, s. 483-522.
472 Fikri Mülkiyet Hukuku

MOROĞLU, Erdoğan : “Karşılaştırmalı Reklam ve Yargıtay Kararları",

Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu
XI (13-14 Mayıs 1994), Ankara 1994, s. 1-21 (Karşı­
laştırmalı Reklam)

MOROĞLU, Erdoğan : İçtihatlı - Notlu Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mev­

KENDİGELEN, Abuzer zuat, İstanbul 2014.

NAL, Temel : Probleme des türkischen Urheberrechts aus der Sicht

des deutschen und europzischer. Rechts, München
2000. (Probleme).

NAL. Temel : "Das türkische Urhebenecht - Grundlagen und

gegenwartiger Entwicklungsstand”, GRUR Int.
2000, s. 1-28. (Entwicklungsstand).

NAL. Temel : "Developments in Turkish Copyright Law", IIC

2001, s. 795-824. (Developments).

NAL. Temel : "Einführung in das türkische Lrheberrecht 1 - IV"

in: Mchring Schulze Ulmer Zweigert (Herausgeber),
Quellen des Urheberrecht3. Band 5, 55. Ergânzungs-
lieferung November 2004. 'Einführungj.

NOMER ERTAN, N. : Halisiz Rekabet Hukuku, İstanbul 2016 (Haksız

Füsun Rekabet).

NOYAN, Erdal : Marka Hukuku, Ankara 2004 (Marka).

NOYAN, Erdal : Patent Hukuku, Ankara 2011 (Patent).

ODMAN BOZTOSUN, : "Entegre Devre Topografyası Hakkına Eleştirel 3ir

Ayşe Bakış”, I. İstanbul Fikri Mülkiyet Hukuku Sempoz­
yumu, İstanbul 2005, s. S2-110 (Topografya).

ODMAN-BOZTOSUN, : Islahçı Hakkı, Ankara 2006 (Islahçı Hakkı).

Ayşe

ODMAN-BOZTOSUN, : Fikri Mülkiyet Hukuku ile Rekabet Hukukunun

Ayşe Teknolojik Yeniliklerin Teşvikindeki Rolü, Ankara
2002, (Teknolojik Yenilik).

OETİKER, Jung Spitz : Bundesgesetz gegen den unlauteren Wettbetverb

(UWG), Bern 2010.

OĞUZ, Sefer : İnternet Alan Adı (Domain Name) Haklarının Ko­

runması, Seçkin, Ankara 2012.
Kayrakça 473

OKTAY ÖZDEMİR, : Sınai Halılara İlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet

Şaibe Hukuku Düzenlemelerinin Lisans Sözleşmelerine
Uygulanması. Beta, İstanbul 2002.

OKUTAN NILSSON, : Görsel İşitsel Sektörde Toplu Hak Yönetimi, XII

Gül TOSUN. Yalçın Levha, İstanbul 2014.
ÇATAKLAR, Eda

ONGAN, Burak : Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmelerinde Taraf­

ların Hukuki Durumu, Seçkin, Ankara 2007.

ORTAN, A. Necip : Patent Lisansı Sözleşmesi, Ankara 1979. (Lisans).

ORTAN, A. Necip : Avrupa Patent Sistemi, C. I, Ankara 1992 (Avrupai).

ORTAN, A. Necip : Avrupa Patent Sistemi, C. II, Ankara 1992. /AvrupalI).

ORTAN, A. Necip : İşçi Buluşları Hukuku, İzmir 1987. (İşçi Buluşları).

OYTAÇ, Kutlu : Karşılaştırmalı Markalar Hukuku, İstanbul 2002.

ÖĞÜZ, Tufan : Know-How Sözleşmesi, Ankara 2001.

ÖNCÜ, Özge : Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda İktibas Serbestisi

ve Sınırları, Yetkin, Ankara 2010.

ÖNGÖREN, Gürsel : Müzik Eserleri, Öngören Hukuk Yay.. İstanbul 2010.

ÖNGÖREN, Gürsel : Mimari Eserler, Öngörer. Hukuk Yay., İstanbul

CERİTOĞLU, Filiz 2007.

ÖZBEY, Can : Ticaret Unvanı ve Ticaret Unvanının Korunması,

Ankara 2014.

ÖZDAL, Şule : Marka Olarak Tescil Edilebilecek İşaretler, Beta,

İstanbul 2005.

ÖZD AYLAR, Mehmet.' : “Haksız Rekabet Davaları ve Korunan Menfaat",

ERMENEK İbrahim FMRC. 7, Sa. 2007/3, s. 43-71.

ÖZEL, Çağlar : Marka Lisansı Sözleşmesi, 2. Bası, Seçkin, Ankara 2015.

ÖZER. Fatma : Sınai Mülkiyet Kanunu Neler Getirdi?, Seçkin, An­

kara 2017.

ÖZKÖK, Başak : Tanınmış Markanın Kullanılması Zorunluluğu ve

Kullanılmaması Nedeniyle Kısmen İptali, Seçkin,
Ankara 2015.
474 Fikri Mülkiyet Hukuku

ÖZSOY, Saadet Hande : Türk Hukukunda Patent Lisansı Sözleşmesi, Turhan,

Ankara 2011.

ÖZTAN, Fırat : Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Turhan, Ankara

2008 (Fikir ve Sanat).

ÖZTAN, Fırat : “Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda İşlenme Eser­

ler”, Prof. Dr. Ali Bezer'e Armağan, Ankara 1998,
s. 221-242 (İşleme).

ÖZTRAK. İlhan : Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara 1977.

ÖZTÜRK, Özgür : Türk Hukukunda Patent Verilebilirlik Şartları,

Arıkan, İstanbul 2008.

PASLI, Ali : Uluslararası Anlaşmaların Türk Marka Hukukunun

Esasına İlişkin Etkileri, Vedat, İstanbul 2014.

PASLI, Ali : “Marka Tescilinde 35.08. Sınıfın Anlamı ve Kapsa­

SOYKAN, İsmail Cem mı”, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, (Ed.: Te­
kin Memış), XII Levha, İstanbul 2011. s. 440 -474.

PEDRAZZINL Mario M. : Unlauterer Wettbeverb, UWG, 2. Aufl., Bern 2002.

PEDRAZZINL Federico A.

PEKDİNÇER, Tamer : “Taklit Marka ve Gümrüklerde El Koyma", Fikri

TÜZÜN, Işıl Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, (Ed.: Tekin Memiş),
XII Levha, İstanbul 2011, s. 475 - 510.

PINAR, Hamdi : "Reklam ve Satış Yöntemlerine İlişkin Haksız Reka­

bet Hâlleri”, Marmara Sempozyum, MÜHFD, Cilt:
18, Sayı: 2, Yıl: 2012 (Özel Sayı), s. 129-156 (Hak­
sız Rekabet).

PINAR, Hamdi : “Rekabet Hukuku Haksız Rekabet Hukuku İlişkisi",

Rekabet Dergisi, Sa. 15 2. 2014, s. 59-87 (Rekabet
Hukuku).

PINAR, Hamdi : Uluslararası Rekabette Fikri Mülkiyet Haklarının

Önemi ve Türkiye, İstanbul 2004. (Fikri Mülkiyet).

PINAR, Hamdi : “Zur Erschöpfung der Rechte an geistigem Eigentum

zwischen den Mitgliedstaaten der Europaischen
Union undder Türkei”. GRUR Int. 2004. s. 101-106.
(Grur Int).
Kayrakça 475

PINAR, Hamdi NAL : Müzik Eserleri Üzerindeki Telif Halıları ve Uluslara­

Temel GOLDMANN, rası Uygulamalar, İstanbul 2007.
Bettina

POROY, Reha YASA­ : Ticari İşletme Hukuku. İstanbul 2010.

MAN, Hamdı

REHBİNDER. Manfred : Urheberrecht, 9. Auflage München 1996.

RICKETSON, Sam : International Copyright arid Neighbouring Rights,

GINSBURG, Jan C. Oxford 2005.

ROSATI. Eleonora : “The Monkey Selfie Case and the Concept of

Authorship: an EU Perspective”, JIPLP, V. 12, No:
12/2017, p. 973-977.

SANLI. Kerem Cem : Halisiz Fiil Hukukunun Ekonomik Analizi - Hukuk

ve Ekonomi Öğrtesi, Arıkan, İstanbul 2007.

SARGIN, Fügen : İnternet Aracılığıyla Gerçekleşen Marka ihlalleri

Hakkında Milletlerarası Yetkiyi Haiz Mahkemeler ve
Uygulanacak Hukuk, Yetkin, Ankara 2005.

SARIKAYA, Sınan : Halisiz Rekabet Hukukunca Sözleşmeyi İhlale veya

Sona Erdirmeye Yöneltme, İstanbul 2014.

SCHRİCKER. : Urheberrecht, Kcmmenıar, München 2006.

Gerhardt (Hrsg.) (Schricker Katkıda bulunan).

SCHRİCKER. Gerhaıdt : “Der Urheberrechtschutz von Werbeschopfungen,

Werbeideen, Werbekonzepiionen und Werbekampag-
nen”, GRUR 1996, S15 - S26. (Werbekonzeptionen).

SCHRİCKER. Gerhaıdt : und Fernsehformate - Eine

Herausforderung fur den urheberrechtlichen
Werkbegriff?”, GRUR Int. 2004, s. 923-927.
(Herausforderung).

SERT. Selin : Markaların Kullanılması "Yükümlülüğü, Ankara

2007.

SEZGİN HUYSAL, : İlaç Patenti, Vedat, İstanbul 2010.

Ayşegül

SICHELMAN, Ted : Commercializing Patents, 62 Stan. L. Rev. 341 2009-

2010, s. 341 vd.
475 Fikri Mülkiyet Hukuku

SOYDEMİR, Güzide : İnternette Haizsiz Rekabetin Önlenmesi: Seçkin,

Ankara 2015.

SULUK, Cahit : Tasarım Hukuku, Seçkin, Ankara 2003 /Tasarım).

SULUK Cahit : Yedek Parça Tasarım Hakkının Korunması, Ankara

2000 (Yedek Parça).

SULUK Cahit : "A3 ve Türk Hukukunda Faydalı Modellerin Ko­

runması (I)”, FMR, C. 2, S. 1 (2002), s. 537 vd.
/Faydalı Model I).

SULUK Cahit : "A3 ve Türk Hukukunda Faydalı Modellerin Ko­

runması ai)'\ FMR, C. 2, S. 2 (2002), s. 27 vd.
/Faydalı Model II).

SULUK: Cahit : "Sınai Mülkiyet Haklarında Hükümsüzlük Kararla­

rının Etkisi", FMHD, C. I, S. 3/2006, s. 38-73 /Hü­
kümsüzlük).

SULUK: Cahit : "Tasarımların Kısmi Hükümsüzlüğü", Fikri Mülki­

yet Hukuku Yıllığı 2009, (Ed.: Tekin Memış), XII
Levha, İstanbul 2009: s. 319-331
lük).

SULUK Cahit : "Sınai Mülkiyete İlişkin Hükümsüzlük Davalarında

Mutlak Yenliğin Silirkişile'- Tarafından Araştırılma­
sı", Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, (Ed.: Tekin
Memiş): XII Levha, İstanbul 2011: s. 511-526 /Mut­
lak Yenilik).

SULUK Cahit : "A Comparative Law Perspective of die Protection

of Unregistered Industrial Products under Turkish
Unfair Competition Law". IIC, 7/2012, s. 825-846
(Unfair Competition).

SULUK Cahit : "Mimari Eserlerde Eser Sahibi ile Yapı Malikinin

Menfaatlerinin Dengelenmesi”, FMR, C. XII, S.
1 '2011, s. 45-65 {Menfaatlerin Dengelenmesi).

SULUK Cahit : "Sınai Mülkiyet Hukukunda Tescil ‘Güvenli Liman '

mıdır?”, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2013, (Ed.:
Tekin Memiş), Yetkin, Ankara 2015: s. 403-421
{Güvenli Liman).
Kayrakça 477

SULUK, Cahit : “Telif Yaza Taslağı Işığında Telif Birlikleri ile Kul­
lanıcılar Arasındaki Uyuşmazlıkların Halli” Terazi,
C. 8, S. 78 2013, s. 25-28 Halli).

SULUK, Cahit : Türk Sınai Mülkiyet Raporu, Müsiad, İstanbul 2014

(A/urzarf Jîaportz).

SULUK Cahit : “Basics of Hew Turkish Industrial Property Law”,

Journal of Intellectual Property Law and Practice, V.
13, No: 6 2018, p. 492-503 {Basics).

SULUK Cahit / : Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, C. II: Fikir ve Sa­

ORHAN. Ali nat Eserleri, Arıkan, İstanbul 2005 /Buluk Orhan, C. II).

SULUK Cahit : Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, C. III: Tasarım­

ORHAN, Ali lar, Seçkin, Ankara 2008 (Suluk Orhan, C. III).

SULUK, Cahit : Fikri Mülkiyet Hukuku Mevzuatı, Seçkin, Ankara

BALÇIK. Zeynep 2018.

ŞEHİRALİ ÇELİK, : Schutz des Know-how nach türkischem, deutschem

Feyzan Hayal und europâischem Recht’, Ludwig- Maximilians-
Universitât München, 2003.

ŞENER, Oruç Hamı : Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2016.

ŞENOCAK, Kemal : “Soyut Renk Markaları ”, Prof. Dr. Turgut Kalpsüz’e

Armağan, Ankara 2003 (Renk Markaları).

ŞENOCAK, Kemal : “İşletme Personelinin Ayartılması Meselesinin Hak­

sız Rekabet Hükümleri Çerçevesinde (TTK m 56 vd.)
Değerlendirilmesi", Batider, Ankara, 2001, C. 50, S.
2, s. 193-246 (Ayartma).

TAMER. .Ahmet : Yanlış ve Yanıltıcı Beyan ve Hareketlerle Haksız

Rekabet, Adalet, Ankara 2011.

TECHERT, Jan, : Verhaeltnis des Kennzeichenschutzes des

Har.delsnamens zur Marke, Konstanz 2010.

TEKİNALP, Ünal : Prof. Dr. Fahıman TekiTin

Anısına Armağan, İstanbul 2013 (AyzrtZofcz

TEKİNALP, Ünal : “İtibar Tazminatı ve Bazı Sorunlar”, Prof. Dr. Sela-

hattin Sulhi TEKİNAY’ın Hatırasına .Armağan,
MÜHF, İstanbul 1999, s. 589-597 (İtibar Tazminatı).
475 Fikri Mülkiyet Hukuku

TEKİNALP, Ünal : Fikri Mülkiyet Hukuku, 5. Bası, İstanbul 2012 (Fikri

Mülkiyet).

: “Sınai Mülkiyet Kanunu nun Öne Çıkan Yemlikleri",

TEKİNALP, Ünal
6~69 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu Sempozyumu (9-
19 Mart 2017) (Ed. Feyzan Hayal Şehireli Çelik),
BTHAE Yay., Ankara 2017, s. 5-84 (Yenilikler).

TEOMAN, Ömer : “Markanın Terkini İçin Açılacak Bir Davada Husu­

metin Türk Patent Enstitüsüne Yönebilebilip Yönelti-
lemeyeceği Sorunu", Prof. Dr. Oğuz İmregün'e Ar­
mağan, İstanbul, 1998. s. 651 vd. (Husumet).

TEOMAN, Ömer : Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2015.

(ULGEN/ HELVACI
KENDİGELEN/ KAYA
/NOMER ERTAN)
TOPALOĞLU, Mustafa : Bilgisayar Programları Üzerindeki Haklar ve Bu
Hakların Korunması, Türkiye Bilişim Vakfı Yay.,
İstanbul 1997.

TOPÇUOĞLU, Metin : “Genel İşlem Şartları ile P.ekabet İhlali ve Sonuçla­

rı".. GÜHFD, C. XIX, Y. 2015, Sa. 4, s. 3-69.

TOSUN, Yalçın : Sinema Eserleri ve Eser Sahibinin Hakları, XII Lev­

ha, İstanbul 2009 (Szwerad).

TOSUN, Yalçın : Manevi Haltlar, Oniki Levha, İstanbul 2016 (Manevi

Haklar).

TRITTON, Guy : Intellectual Property in Europe, London 2002.

TÜRK PATENT : Marka İnceleme Kılavuzu, Türk Patent, Ankara 2015

(Marka Kılavuzu).

TÜRK PATENT : Endüstriyel Tasarımlar Kullanıcı Rehberi ve Başvuru

Kılavuzu, Türk Patent, Ankara 2012 (Tasarım Kılavuzu).

TÜYSÜZ, Mustafa : Fikri Haklar Üzerindeki Sözlşemeler, Yetkin, Ankara

2007 (Fikri Haklar).

TÜYSÜZ, Mustafa : Y’eni Bitçi Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakkı, Anka­

ra 2006 (Islahçı Hakkı).

TÜZÜNER, Özlem : Faydalı Modelin Korunması, Vedat, İstanbul 2011.

Kayrakça 479

ULMER. Eugen : Urheber- und Verlagsrecht, Berlin Newyork 19S0.

USLUEL, Aslı E. Gürbüz : Anonim Şirketlerde Ticari Sırrın Korunması, Vedat,

İstanbul 2009.

UŞAN, Fatih : İş Hukukunda İş Sırrının Korunması, Seçkin, Ankara

2003.

UTKU. Doruk : Sınai Hakların Rehni, Yetkin, Ankara 2009.

UZUNALLI, Sevılay : Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Markanın Köken

Ayırt Etme İşlevi ile Bağlantılı Kavramların Yorumu,
Çağa Hukuk Vakfı Yay., İstanbul 2008 (Ayırt Etme).

UZUNALLI, Sevılay : “Genel İşlem Şartlarının Haksız Rekabet Hükümle­

riyle Denetlenmesi’’, ÎÜHFM, C. 71, S. 2 (2013), s.
383-420 (Genelİşlem).

UZUNALLI, Sevilay : Markanın Korunmasının Kapsamı ve Tazminat Tale­

bi, Adalet, Ankara 2012 (Kapsam).

ÜSTÜN, Gürsel : Fikri Hukukta Maddi Tazminat Davaları, Yayım­

lanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sos­
yal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995 (Tazminat).

ÜSTÜN, Gürsel : Fikri Hukukta İşleme Eserler, İstanbul 2001 (İşleme).

von LEWINSKI, Silke : “Der EG-Richtlinienvorschlag zur Harmonisierung

der Schutzdauerim Urheber- und Leistungsschutz-
recht”, GRUR Int. 1992, 724-733.

YAĞCIOĞLU, Ali Hay­ : "Yeni İsviçre Haksız Rekabet Kanunu nda Genel
dar İşlem Koşullarının Açık İçerik Denetimi”, E-Journal
of Yasar University, s. 3054-3098.

YALÇINER, G. Uğur : Sınai Mülkiyet1 in İlkeler!, Yalçıner Danışmanlık,

Ankara 2000.

YALÇINER, G. Uğur : Marka Tescilinin Temel İlkeleri ve Uygulamaları,

KARAAHMET, Erdoğan Murat, Ani:ara 2011.

YARAYAN, Ali : Der Schutz von Datenbanken im deutschen und

türkıschen Recht, München 2005.

YARSUVAT, Duygun : Türk Hukukunda Eser Sahibi ve Hakları, İstanbul 1984.

450 Fikri Mülkiyet Hukuku

YASAMAN, H./ AL TAY, : Marka Hukuku, 556 Sayılı KHK Şerhi, C. I, C. II,
Sıtkı AYOGLU, Tolga İstanbul 2004. (Yasaman, Marka Şerhi}.
YUSUFOĞLU, Fülürya
YÜKSEL. Sinan

YASAMAN, Hamdi : “Paris Anlaşması Anlamında Tanınmış Markalar",

Prof. Dr. Kemal Oğuznıan'a Armağan-Galatasaray
ÜHFD, C. I, S. 1-2002, s. 300-309 Mar­
ka}.

YAVUZ, Levent : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu, 1. Bası,

ALICA, Turkay. Seçkin, Ankara 2013.
MERDİVAN, Fethi

YAZICIOĞLU, Yılmaz : Fikri Mülkiyet Hukukundan Kaynaklanan Suçlar,

XII Levha, İstanbul 2009.

YILDIZ, Şükrü : “551 Say ılı Patent Haklarının Korunması Hakkında

Kanun Hükmünde Kararname Hükümlerine Göre
Üniversite Mensuplarının Buluşları", AÜEHFD, C.
VI, S. 1-4/2002, 247-254.

YILM.AZ, A. Lerzar. : Marka Olabilecek İşaretler ve Mutlak Tescil Engelle­

ri, Beta, İstanbul 2008.

YONGALIK, Aynur : “Ticaret Unvanı Alanındaki Yeni Gelişmeler - Türk

Hukuku Açısından Bir Değerlendirme", Batider
2002, C. XXI, Sa. 3, s. 5-30.

YUSUFOĞLU, Fülürya : Patent Verilebilirdik Şartları, İstanbul 2014 (Patent).

YUSUFOĞLU, Fülürya : “Patent Davalarında İhtiyati Tedbirler", Fikri Mül­

kiyet Hukuku Yıllığı 2013, (Ed.: Tekin Memiş),
Yetilin, Ankara 2015, s. 515-560 /İhtiyati Tedbirler).

YÜCE, Özden : Fikri ve Sınaî Haklar Hukukunda Entegre Devre

Topografyaları, XII Levha, İstanbul 2010.
 Kavramlar Dizini

A E
Adın Belirtilmesi Hakkı, 86 Editio Princeps, 77, 78, 79,134
Alamet, 57 EndTasKHK 39/1V, 404
Alan Ülke Prensibi, 101 EndTasKHK m. 13/11, 400
Alenileşme, 84, 90,107,108,109,117,123, EndTasKHK m.:9, 403
134,138 EndTasKHK m.59/son, 396
Alıntı, 75,108,109 EndTasKHK m/l/VI, 398
Alt Lisans, 399 EndTasKHK m.44/IV, 396
Ar-Ge, 278 EndTasKHKY m 20,404
Asli İktisap, 119 Eser, 42
Ayırt Edici Nitelik, 60, 264,316, 317, 318 Eser Parçaları, 52
Eser Sahibi, 43,44, 46, 47, 48, 49, 52, 73, 74,
B 79, 80, 81, 83, 85, 86, 87, 88, 89, 91,102,
Bağlantılı Hak, 44, 50, 73, 77, 78,125,126, 103,104,114,116, 117,118,119,120,
128,130,133,135,140 122,124,127,129,134,141,142,143,
145
Basamaklı İşleme, 74
Eserin Adı, 57, 58
Basit (Adi) Lisans, 399
Estetik Değer, 62, 67,152
Başvuru Rüçhanı, 11
Bedel Davası, 412
F
Bedii Vasıf, 62, 67
Fiili Zarar, 410
Bilgisayar Programları, 52, 53, 61, 72, 90,
110,150,151,152,153,154, 311 Fikir, 53

Bölgesel Lisans, 398 Fikri Mülkiyet, 18,141

Bölgesel Tükenme, 12,13 Fikri Mülkiyet Hakkı, 27

Fikri Mülkiyet Hakları, 3, 21, 30, 32
c Film Yapımcısı, 130

Cayma Hakkı, 103,104 Fonogram, 112.113,114,115,125,126,135

Fonogram Yapınası, 129,130

ç
Çiftçi İstisnası, 412 G
Çoğaltma Hakkı, 91,121 Gasp vd., 341
Genel Ahlak, 320
D Gerçek Hak Sahipliği İlkesi, 411

Delillerin Tespiti, 408 Gönderen Ülke Prensibi, 101

Derleme, 42, 60, 71, 73, 77, 78, 79,155,156 Günlük, 132,138
Devren İktisap, 119,120 Güzel Sanat Eserleri, 63, 66, 70,73,86,88,
89,108,111
Dış Koruma, 59
 Fikri Mülkiyet Hukuku

H Kraliçe Anne Kanunu, 28

Kusur, 410
Hatıra, 132,138
Külliyat, 77
Hususiyet, 43, 44, 45, 46, 49, 62, 65
Kümülatif (Çoklu) Koruma İlkesi, 60, 321
Hükümsüzlük Davası, 287

L
I
Lisans Çeşitleri, 398
Islahçı Hakkı, 412

M
i Maddi Fiil, 79
İcracı Sanatçı, 73,126,127 128,130,135
Maddi Tazminat, 410, 415
İç Koruma, 60
Mali Haklar, 60, 82, 85, 86, 90,104,118,119,
İhtira Beratı Kanunu, 30 120,122,124,127,128,129,133,134,
İhtisas Mahkemeleri, 145, L46 135,142,144,153
İİK m.184, 403 Manevi Haklar, 41, 44, 82, 83, 85,117,118,
İktibas, 108 123,124,127,128,134,135,142,145

İlim ve Edebiyat Eserleri, 60, 61 Manevi Tazminat, 410

İmha, 415 Manevi Zarar, ^11

İnhisari Lisans, 399 Mektup, 138

İradi Lisans, 400 Melodi, 65

İstihkak Davası, 287 Men (Önleme) Davası, 409

İşleme Eser, 72, 73, 91 Meslek Birlikleri, 30,112,113,114,139,140

İşleme Hakkı, 73, 90 Mimarlık Eserleri, 64, 66

İştirak Halinde Eser Sahipliği, 81,124 Minyatür, 67

İtibar Tazminatı, 410, 411 MK m.941 ve 958, 403

İvazlı Lisans, 400 Musiki Eserleri, 64, 65, 89,112

İvazsız (Serbest) Lisans, 400 Mülkiyet Hakkı, 32,415

Müşterek Eser Sahipliği, 81
K Müşterek Mülkiyet, 360

Kaldırma {Ref) Davası, 142

Kamu Düzeni, 104, 320
N
Kamuya Sunma, 85 Normal Lisans, 399

Kamuya Sunma {Umuma Arz) Hakkı, 85, 86

Karikatür, 70
O
Karşılıklılık {Mütekabiliyet) İlkesi, 35 Objektif Şart, 47,48

Kendine Özgü, 44, 45, 57 Ortak (Müşterek) Eser Sahipliği, 80,124

Kiralama, 95,130
Kişisel Kullanım, 277
ö
Ödünç Verme, 95,130
Kişisellik İlkesi, 34
Ön Kullanıcı, 2C
Koruma Süresi, 78,102,115,126,131,133,
134,135,136,137,138, 339 Ön Kullanım Hakkı, 20, 334
Kavramlar Dizini 4-B3

Önleme Davası, 142 Tamamlanmamış Eserler, 52

Önleme Hakkı, 60, 87, 88, 89,127 Tasarım Hakkı, 293, 340, 341
Önleme ve Kaldırma Davaları, 145 Tasarım-Vindicatio, 287
Tazminat Davası, 47,144
P Tecavüzün Ref Davası, 409
Paralel İthalat, 13 Tecavüzün Tespiti Davası, 409
Parodi, 76 Tekel Kanunu, 28
Patent ve Marka Vekilleri, 26 Televizyon Eserleri, 72
Pay ve Takip Hakkı, 101,1C2,103,114 Telif Hakları, 2C, 41, 63, 64, 93,123,141
Paylı Mülkiyet, 360 Temsil Hakkı, 93
Periyodik Yayınlar, 137 Tercüme, 76
Portreler, 132,138 Tipleme, 71
TV Program Formatı, 55
R
Ref Davası, 409 u
Rehin, 3 Ulaşma Hakkı, 89
Reklâm Konsepti, 56 Ulusal Lisans, 398
Resim, 67,101,132,138 Uluslararası Tükenme, 13,14
Rüçhan {Öncelik) Hakkı, 10 Umum, 96,112
Uygun İlliyet Bcğı,410
S
Serbest Biçimlendirme Alanı, 45, 56, 62,126 ü
Sergileme (Teşhir) Hakkı, 8? Üç Boyutlu Tasarımlar, 342
Sessiz Kalma Nedeniyle Ha< Kaybı, 18 Ülkesel Tükenme, 12,13
Sınırlı Sayı, 42, 43, 295, 341 Ürün Parçası, 342
Sinema Eseri, 43, 60, 71, 72,130
Slâyt, 70, 72,108 V
Sözsüz Sahne Eserleri, 62 Vazgeçme, 292. 340
Sui Generis, 138,150,155,156,157 Vazgeçme Hakkı, 104
Sui-Generis Veri Tabanları, 138,157 Veri Tabanı, 78 79,114,138,154,155,156,
Sübjektif Şart, 42, 43 157

Sübjektif Yenilik, 49
Y
Ş Yaratma Gerçeği İlkesi, 79

Şahsi Kullanım, 91,109,113,115,116,153 Yayımlama, 84,130

Şekle İlişkin Şart, 42, 43 Yayımlanma, 83, 86

Şerh, 79 Yayma Hakkı, 94,130

Yediemin, 83,134
T Yenileme, 339

Tahrip Yasağı, 89 Yenilik, 264, 315, 318, 319

 Fikri Mülkiyet Hukuku

Yoksun Kalınan Kazanç, 410 Z

Yöntem (Metot), 54
Zamanaşımı, 102,141,146, 339, 409, 414
Zarar, 410