T.C.

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ

FİNANS ENSTİTÜSÜ
SERMAYE PİYASASI ANABİLİM DALI
SERMAYE PİYASASI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİNİN MENKUL

KIYMETLEŞTİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Seyit Ahmet EMİNOĞLU

İSTANBUL, 2023
 T.C.
İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ
FİNANS ENSTİTÜSÜ
SERMAYE PİYASASI ANABİLİM DALI
SERMAYE PİYASASI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİNİN MENKUL

KIYMETLEŞTİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Seyit Ahmet EMİNOĞLU

200018823

Danışman: Doç. Dr. Elif GÜNEREN GENÇ

İSTANBUL, 2023
Nihai olarak hazırlamış bulunduğum tez çalışmam özgün bir nitelikte olup YÖK ve İTÜCÜ
Lisansüstü Yönetmeliklerine riayet edilerek düzenlenmiştir. Ayrıca, çalışmamı hazırlarken
bilimsel etik kurallarına ekseriyetle uyulmaya dikkat edilmiştir. İstifade edilen tüm kaynakları
gösterdiğimi ve hiçbir eserden yaptığım detaylı alıntı olmadığını söylemek isterim. İşbu tezin
içinde yer alan tüm düşünceler şahsi görüşüm olup İstanbul Ticaret Üniversitesinin resmi
makamlarının düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Seyit Ahmet EMİNOĞLU

 ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİNİN MENKUL KIYMETLEŞTİRİLMESİ

Özet

2499 sayılı ve 30.07.1981 tarihli Sermaye Piyasası Kanun’unun 3/b maddesinde menkul
kıymetler, ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir tutarı temsil eden, yatırım aracı olarak
kullanılan, dönemsel kar getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve
koşulları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen kıymetli evrak olarak tanımlanmıştır.
Bu bağlamda Enerji Piyasası Ürünlerinin Menkul Kıymetleştirilmesi düşüncesi ile amaçlanan
fon talep eden ihraççının öz kaynak ya da borç niteliğinde fon temin etmesini, bunun
neticesinde fon veren yatırımcıların kazanç elde etmesini garantilemek, bu formül ile fon
verenler ile fon talep edenler arasında direk bir finansman ilişkisi kurmaktır. Gelecekte
üretilecek olan enerjinin kıymetli evrak yapısına bürünmesiyle birlikte piyasa paydaşlarına
alternatif bir kazanç oluşturması hedeflenmektedir. Ayrıca güncel mevzuat yetersiz
olduğundan menkul kıymetleştirmenin hatlarının belirlenmesi gerekliliği mevcuttur. Sonuç
olarak bu finansman yöntemi ülkemizin enerji alanında daha güçlü olmasına imkân
verebilecek olup yatırımların karşılığının banka kredi faizlerine ödenmesi yerine, enerji
yatırımlarına kaynak sağlatılabilecektir.

Anahtar Kelimeler: Menkul Kıymetleştirme, Enerji Piyasaları, Piyasa Ürünleri.

ii
 SECURITIZATION OF ENERGY MARKET PRODUCTS

Abstract

In Article 3/b of the Capital Markets Law No. 2499, securities, partnerships or creditors,
representing a certain amount, used as an investment instrument, generating periodic income,
having the same quality, issued in series, with the same terms and conditions, are approved by
the Capital Markets Board. In this context, with the idea of securitization of Energy Market
Products, the aim is to ensure that the issuer requesting funds obtain funds in the form of
equity or debt, as a result of which the investors who provide funds will earn profits, and to
establish a direct financing relationship between the funders and the funders with this formula.
It is aimed to create an alternative income for market stakeholders with the energy to be
produced in the future to take on the structure of valuable paper. In addition, since the current
legislation is insufficient, it is necessary to determine the lines of securitization. As a result,
this financing method will enable our country to be stronger in the field of energy, and
resources will be provided for energy investments instead of paying for the investments to
bank loan interests.

Keywords: Securitization, Energy Markets, Market Products.

iii
 İÇİNDEKİLER
Sayfa No.

Özet ............................................................................................................................................ ii
Abstract .................................................................................................................................... iii
ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................................. vii
TABLOLAR LİSTESİ .......................................................................................................... viii
KISALTMALAR ..................................................................................................................... ix
ÖNSÖZ ..................................................................................................................................... xi

GİRİŞ......................................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................... 3

1.ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİ ........................................................................................ 3
1.1.Enerji Piyasasının Tanımı ve Gelişimi .......................................................................... 3
1.2. Enerji Piyasasının Yapısı ............................................................................................. 4
1.2.1. Üretim ................................................................................................................ 5
1.2.2. İletim .................................................................................................................. 6
1.2.3. Dağıtım............................................................................................................... 6
1.2.4. Satış .................................................................................................................... 7
1.3. Enerji Piyasası Faaliyetleri ........................................................................................... 7
1.3.1. Elektrik Piyasası ................................................................................................. 8
1.3.2. Doğal Gaz Piyasası ............................................................................................ 9
1.3.3. Çevresel Piyasalar .............................................................................................. 9
1.4. Enerji Kaynakları ....................................................................................................... 10
1.4.1. Rüzgar Enerjisi ................................................................................................. 11
1.4.2. Güneş Enerjisi .................................................................................................. 12
1.4.3. Petrol ................................................................................................................ 12
1.4.4. Kömür .............................................................................................................. 13
1.4.5. Doğal Gaz......................................................................................................... 14
1.4.6. Nükleer Enerji .................................................................................................. 15
1.4.7. Jeotermal Enerji ............................................................................................... 16
1.4.8. Hidrolik Enerji ................................................................................................. 16

iv
 1.4.9. Biyokütle Enerjisi ............................................................................................ 17
1.4.10. Hidrojen Enerjisi ............................................................................................ 18
İKİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................... 20
2.MENKUL KIYMETLEŞTİRME ...................................................................................... 20

2.1. Menkul Kıymetleştirme Kavramı ............................................................................... 21

2.2. Menkul Kıymetleştirmenin Tarihsel Süreci ............................................................... 22
2.3. Menkul Kıymetleştirmeye Dair SPKn Düzenlemeleri ............................................... 23
2.4. Menkul Kıymetleştirilecek Varlıkların Temel Özellikleri ......................................... 24
2.4.1. Risk ve Getirisi................................................................................................. 24
2.4.2. Teminat İşlevi................................................................................................... 24
2.4.3. Devredilebilirliği .............................................................................................. 25
2.4.4. Alacağın Varlığı/Dayanağı ...................................................................................... 25
2.5. Sermaye Piyasasında Menkul Kıymetleştirilecek Varlıklar ....................................... 26
2.6. Menkul Kıymetleştirilebilecek Varlıkların Değerinin Saptanması ............................ 27
2.7. Menkul Kıymetleştirmenin Avantajları ..................................................................... 28
2.7.1. Kurumlar Açısından ......................................................................................... 28
2.7.2. Borçlular Açısından ......................................................................................... 30
2.7.3. Yatırımcılar Açısından ..................................................................................... 30
2.7.4. Diğer Taraflar Açısından.................................................................................. 31
2.8. Menkul Kıymetleştirmenin Menfi Yönleri ................................................................ 31
2.9. Gelir Ortaklığı Senetleri ............................................................................................. 32
2.9.1. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Yapısı .................................................................. 33
2.9.2. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Hukuki Dayanağı ................................................ 34
2.9.3. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Vadesi .................................................................. 36
2.9.4. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Getirisi ................................................................. 36
2.9.5. Gelir Ortaklığı Senetlerinin İadeleri ................................................................ 37
2.9.6. Gelir Ortaklığı Senetleri İle Enflasyon İlişkisi ................................................ 38
2.9.7. Gelir Ortaklığı Fonu ve Kullanım Alanları ...................................................... 39
2.9.8. Gelir Ortaklığı Senetleri Örneği ‘‘Boğaziçi Köprüsü’’ ................................... 40
2.10. Dünyadan ve Ülkemizden Enerji Verileri ................................................................... 42

2.10.1. Enerji Piyasasına İlişkin Değerler ......................................................................... 42

2.10.2. Türkiye Enerji Verileri ................................................................................... 43
2.10.3. Dünyadan Enerji Verileri ............................................................................... 44
2.11. Türkiye Kurulu Gücü ve Üretim Miktarı ................................................................. 45

v
 2.12. Dünya Enerji Ajansı Kaynaklara Göre 2021 Dünya Enerji Görünümü Raporu Özeti
........................................................................................................................................... 46
2.13. Enerji Sektöründe Kullandırılan Finansmanların Analizi ........................................ 47
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................................ 50
3.ENERJİ SEKTÖRÜNDE YER ALAN FİRMALARIN ENERJİ PİYASASI
ÜRÜNLERİNİN MENKUL KIYMETLEŞTİRİLMESİ AŞAMALARINA YÖNELİK
ARAŞTIRMA ......................................................................................................................... 50

3.1. Araştırmanın Amacı ve Yöntemi ............................................................................... 50

3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Süreci .................................................................. 51
3.2.1. Araştırma Soruları ............................................................................................ 51
3.2.2. Araştırma Katılımcıları .................................................................................... 52
3.2.3. Araştırmada Görüşülen Firmalar ..................................................................... 52
3.2.3.1. Elektrik Üretim A.Ş....................................................................................... 52
3.2.3.2. RHG Enertürk Enerji ..................................................................................... 53
3.2.3.3. Enerjisa Enerji A.Ş. ....................................................................................... 54
3.2.3.4. Demirer Holding Enerji ................................................................................. 55
3.2.3.5. Eksim Enerji .................................................................................................. 56
3.3. Veri Toplama Araçları................................................................................................ 57
3.3.1. Derinlemesine Mülakat Sonuçları .................................................................... 57
3.4. Araştırma Bulguları ve Değerlendirme ...................................................................... 63
SONUÇ .................................................................................................................................... 67
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 70
EKLER .................................................................................................................................... 74

vi
 ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No.

Şekil 1. Piyasanın Yapısı ........................................................................................................... 5

Şekil 2. Spot Piyasalar ............................................................................................................... 8
Şekil 3. YEK-G Sistemi ........................................................................................................... 10
Şekil 4. Rüzgar Enerjisi ........................................................................................................... 11
Şekil 5. Doğal Gaz Üretimleri.................................................................................................. 14
Şekil 6. Hidroelektrik Santrali ................................................................................................. 17
Şekil 7. Hidrojen Üretim Yöntemlerine Göre Hidrojen Enerjisi Renkleri .............................. 18
Şekil 8. Gelir Ortaklığı Senedi ................................................................................................. 35
Şekil 9. Gelir Ortaklığı Senetleri Reklamı ............................................................................... 41
Şekil 10. Dünya Birincil Enerji Talebi (1980‐2030)................................................................ 42
Şekil 11. Enerji Sektörü Kredilerinin Dağılımı (milyar ABD$), 2018 .................................... 47

vii
 TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No.

Tablo 1. Petrol Üretim Miktarları ............................................................................................ 13

Tablo 2. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'daki Bazı Ülkelerin Olduğu Öncül Menkul
Kıymetleştirme Uygulamaları .................................................................................................. 23
Tablo 3. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da Menkul Kıymetleştirme Uygulamaları .. 26
Tablo 4. Bir Şirketin, 100 Ünite Fon Tedariki İçin Banka Kredisine Başvurması ile Menkul
Kıymetleştirme Yöntemine Müracaat Etmesi Durumunda Bilançosunun Aldığı Pozisyon .... 29
Tablo 5. İlk Altı Aylık Ödemeler ve Alternatif Yatırımlara Göre Köprü Senetlerinin Getirisi
.................................................................................................................................................. 37
Tablo 6. Ülkelere Göre Avrupa Kurulu Gücü (MW) .............................................................. 44
Tablo 7. Yakıt Tipine Göre Elektrik Üretim Dağılımı (MW, MWh) ...................................... 45
Tablo 8. Enerji Dönüşümü Yatırımları .................................................................................... 48

viii
 KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu

BIST : Borsa İstanbul

BM : Birleşmiş Milletler

DUY : Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği

EPDK : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

EPDK : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

EPİAŞ : Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi

EPK : Elektrik Piyasa Kanununu

EÜAŞ : Enerji Üretim Anonim Şirketi

GOS : Gelir Ortaklığı Senetler

GOS : Gelir Ortaklığı Senetleri

KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

kV : Kilovolt

OTSP : Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası

SPK : Sermaye Piyasası Kurulu

SPK : Sermaye Piyasası Kurulu

SPKn : Sermaye Piyasası Kanunu

SPKr : Sermaye Piyasası Kurulu

TBB : Türkiye Bankalar Birliği

TCMB : Türkiye Cumhur Merkez Bankası

TSPAKB : Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kurumlar Birliği

TSPB : Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği

USD : Amerikan Doları

VDMK : Varlığa Dayalı Menkul Kıymet

ix
VEP : Vadeli Elektrik Piyasası

VİOP : Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası

YEKDEM : Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması

YEK-G : Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemi

x
 ÖNSÖZ

Bu çalışmamı icra etmemdeki asıl neden, EPİAŞ Hukuk Müşavirliğinde mesleğimi icra ederken
kendi gelişimle birlikte hem Enerji Piyasası hem de Enerji Sektörüne yeni bir soluk getirmesini
amaçla maktayım. Enerji Piyasası Ürünlerinin Menkul Kıymetleştirilmesi sayesinde Enerji
Sektörünü tüm paydaşları için kazançlı bir yol oluşacağı düşünülmektedir. Öncelikle, bu başlığı
seçmemde tesiri olan ve çalışmamda emeği olan kişilere ayrı ayrı teşekkür ederim.

İstanbul Ticaret Üniversitesi Sermaye Piyasası Anabilim Dalı’nda gerçekleştirdiğim yüksek

lisans tez çalışmamamın her aşamasında, desteklerinin yanı sıra anlayış, bilgi ve tecrübelerini
eksik etmeyen, tezimin danışmanlığını üstlenen Sayın Doç. Dr. Elif GÜNEREN Genç’e sonsuz
teşekkürlerimi sunarım.

Benim bugünlere gelmemde en büyük paya sahip olan ve haklarını hiçbir zaman
ödeyemeyeceğim kıymetli aileme sonsuz teşekkür ediyorum. ESLEM NİL SENİ ÇOK
SEVİYORUM.

Seyit Ahmet EMİNOĞLU

xi
 GİRİŞ

Borsanın tarihi mazisi geçmiş dönemlere uzanmaktadır. Roma İmparatorluğu yapılan

harplerden kazanılan ganimetler ile dönemin en heybetli ticaret şehri konumuna
gelmiş, pazarlıkların fazlaca yapıldığı ve tüccarların bu pazarlıklara girebilmek adına
gereken meblağı toparlamak gayesiyle senetli şirketler kurduğu zamanlarda bu
şirketler fazlasıyla talep görmüş, bu ilerlemeler nihayetinde ise M.Ö 180 tarihinde
Roma’da ilk kez menkul kıymetler borsası inşa edilmiştir. Ortaçağ’da Avrupa’nın
farklı bölgelerinde düzenlenen pazar veya panayır gibi yerlerde, alış-satış gibi işlerde
kıymetli madenlerin değişim vasıtası olarak kendine yer bulması ile birlikte sarraflık
mesleği de ortaya çıkmıştır. Bu panayır ve pazarların zaman içerisinde ilgi görmesi ve
ticaretin artması ile beraber büyük alım satım işlemlerinde kredi mektupları gibi ticari
senetlerin kullanımı artmış, yaşan tüm bu dönüşümler üzerine 13. yüzyıl ticari
yaşamında poliçe kullanılmaya başlanmıştır. 15. yüzyılda ise poliçelerin hazırlanması
ve ticareti ile uğraşan ve “kurtiye” (courier) olarak bilinen bir vasıta türü ortaya çıkmış,
bununla birlikte meslek sahiplerinin birlikte toplanarak kurdukları loncalar ve bu
loncaların belirlediği bir takım kurallar oluşmuştur. Borsa kelimesinin de etimolojik
köken olarak, Belçika’nın Bruges şehrinde veyahut Anvers şehrinde 1531 tarihinde ilk
devamlı fuarı kuran “Van der Beurs” ailesinin isminden meydana geldiğinden
bahsedilmektedir (Fertekgil, 2000).

1854 Kırım Savaşı sonucunda Osmanlı Devletinde yapılan borçlanmaya ait tahvillerin
geniş bir şekilde el değiştirmesi, menkul kıymetlerin ticaret boyutu taşıyan ilk işlemleri
olarak borsa faaliyetlerinin temelini hazırlamıştır. 1866 yılında yayınlanan bir
kararnameyle birlikte İstanbul’da dönemin ilk resmi borsası olan “Dersaadet Tahvilât
Borsası” alacaklı yabancı devletlerin de destekleri ile birlikte açılmıştır. 1906 yılında
yapılmış olan bir düzenleme ile bu borsa “Esham ve Tahvilat Borsası” şeklinde
düzenlenmiş olup bu haliyle ile Cumhuriyet kurulmasına değin mevcudiyetini ve
çalışmalarını gerçekleştirmiştir (Hisse Senedi Tarihçesi).

Cumhuriyet tarihinde nosyon olarak “varlığa dayalı menkul kıymet” ve “menkul

kıymetleştirme”, ilk kez 2499 sayılı ve 30.07.1981 tarihli mülga Sermaye Piyasası

1
Kanunu’na (Resmi Gazete, 1981) (Resmi Gazete, 1981), 3794 sayılı "Sermaye
Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına, Bankalar Kanunu'nun Bir Maddesinin
Değiştirilmesine ve 35 sayılı KHK’nin Bazı maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına
Dair Kanun” (Resmi Gazete, 1992) ile eklenen 13/A maddesinde kullanılmıştır.

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesinin ülkemizin sermaye

piyasalarına olumlu katkı yapacağı düşünülmekle beraber başta enerji sektöründe yer
alan şirketler olmak üzere, yatırımcılar ve kredi kuruluşları açısında da birden fazla
katkı sunması hedeflenmektedir.

Menkul kıymetleştirmede, firmanın elinde bulunan alacaklar, şirket mülkiyetinden/

bilançosundan çıkarılır. Bunun sebebi, bahsi geçen alacakların yalnızca ihraca konu
menkul kıymetlerin vadede ödenmesine özgülenmiş olmasıdır. Başka bir anlatımla,
alacakların ödenmesi sebebiyle ele geçen nakit yalnızca varlığa dayalı menkul
sahiplerine gerçekleştirilecek ödemelerde kullanılmaktadır. Bunun neticesi olarak
alacaklar bir çeşit menkul kıymetin ödenmesinin karşılığı olarak kullanılacaktır.
Alacakların kaynak firmanın bilançosundan çıkarılması, firmanın finansal
bünyesindeki bir dağılmadan menkul kıymetlerin tesir altında olmasını düzenler. Bir
diğer ifade ile alışılmış tahvillerde bahsi geçen ihraççı firmanın vadede menkul
kıymeti ödeme durumundan mahrum olması tehlikesi, varlığa dayalı menkul
kıymetlerde mevzubahis olmayacaktır. Bu husus varlığa dayalı menkul kıymetleri
geleneksel borçlanma enstrümanlarına (tahvil, finansman bonosu vs.) göre daha uygun
kılmaktadır (Turan, 2012).

Yaptığım çalışmada menkul kıymetleştirme ve gelir ortaklığı senetleri ile ilgili

süreçler teorik olarak ülke uygulamaları da göz önünde tutularak konu ele alınmıştır.
Bu bağlamda çalışmamda öncelikle enerji piyasası ürünleri üst başlığı altında, ‘‘enerji
piyasasının tanımı ve önemi, enerji piyasasının yapısı, enerji piyasası faaliyetleri ve
enerji kaynaklarına değinilmiştir’’ devamında yer alan ikinci bölümde ise örnek
çalışmalar eşliğinde gelir ortaklığı senetleri detaylıca incelenmiştir. Üçüncü bölümde
menkul kıymetleştirmenin kavramı, genel yapısı, menkul kıymetleştirilebilecek
varlıkların özellikleri ile menkul kıymetleştirmenin avantajlarına değinilmiştir.
Dünyadan ve ülkemizden enerji verileri ile çalışma neticelenmiştir. Sonuç kısmında
ise çalışma sonucunda elde edilen bulgularla birlikte bir değerlendirme yapılmaktadır.

2
BİRİNCİ BÖLÜM

1.ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİ

Enerji Piyasası denilince akla ilk olarak düzenleyici kurum olan Enerji Piyasası
Düzenleme Kurumu (EPDK) ile piyasa işletmecisi olan Enerji Piyasası İşletme
Anonim Şirketi (EPİAŞ) gelmektedir. İlgili bölümde bu iki kurum altında nasıl bir
yapı oluştuğu ve temel piyasa ürünlerinin neler olduğuna değinilecektir.

1.1.Enerji Piyasasının Tanımı ve Gelişimi

Piyasalar alış ve satış işlemlerinin gerçekleştirildiği alanın niteliğine veyahut yapılan

işlemlerin cinsine göre gruplandırılabilir. Konum ve zamanına bazlı olarak piyasalar;
mahalli, dış (yurt dışı), iç (yurt içi), ve dünya piyasaları gibi sınıflandırılabilir. İşlem
biçimlerine göre de; mal, kredi, para, işgücü piyasaları ve enerji piyasaları
bulunmaktadır (İbiş, 2018).

Dünya her yerinde birden fazla elektrik piyasasında yaşanan yeniden konfigürasyon
uygulamaları farklı biçimde ve farklı mekanizmalar kullanılıp oluşturulmuştur. Lakin,
her birinin çıkış noktasında belli bir takım hedefler bulunmaktadır. Bu durumun esas
nedeni, tekelci zihniyetin, rekabetin ortamının oluşturduğu fiyatlandırmalarda tüketici
hizmetleri, verimlilik ve yapılan işin kalitesinde büyüme gibi yararları
gerçekleştirememesi ve kamu hâkimiyetinin özel girişimin motivasyonundan yoksun
ve siyasi tesirinde kalma zihniyetinde olmasıdır. Tüm bunların dışında, bir bütün olan
dikey yapılanmada elektrik pazarının sağlıklı ilerleyebilmesi adına lüzumlu
yatırımların büyük kaynak gereksinimi üretmesi, kamuya yüksek borçlanma
maliyetleri getirmesi de elzem gerekçelerdendir. Bahsi geçen nedenler göz önüne
alınarak ve Avrupa Birliği uyum süreci dahilinde Türkiye de Elektrik Piyasası Kanunu
ile, elektrik piyasasında regülasyon prosesine girmiştir. Bu regülasyon süreci sonunda
toptan satış üretim ve perakende satışı etkinliklerinde güçlü bir rekabet ortamının
sağlanması, iletim faaliyetlerinin ve bölgesel ayrıma gidilerek özelleştirilecek dağıtım
faaliyetlerinin ise düzenleme sürecine tabi olması hedeflenmektedir.

Elektrik piyasası; başta iletim faaliyeti, üretim faaliyeti, dağıtım faaliyeti, toptan,
perakende satış faaliyeti, ithalat ve ihracat dahil olarak elektrik enerjisi ve kapasite

3
alım satımı veya ticareti işlemleri ile bu işlemlere ilişkin süreçlerden ibaret bir
bütünden oluşur. Türkiye’de de Elektrik Piyasa Kanununun kabul edilmesi ile birlikte
dikey bütünleşik yapı hukuki ve mülkiyet açısı bakımından ayrı tutularak, bu
etkinliklerden rekabete açılma imkanı olanlar rekabete açılmış olup, açılamayanlar ise
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun regülasyonuna bağlı kılınmıştır (Yavuz,
2011).

Bu bağlamda enerji piyasasında kamu ağırlığını ve bütçeye olan mali yükün

azaltılması amacıyla özel sektör eli ile enerji faaliyetlerinin yürütülmesi amaçlanarak
6446 Sayılı (Elektrik Piyasası Kanunu) 11. Maddesinin İkinci Fıkrasının; ''Bu Kanun
kuruluş ile tescile ilişkin hükümleri ayrı değerlendirileceği üzere 13/01/2011 tarihli ve
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve özel hükümleri işleyişine tabi, Enerji Piyasaları
İşletme Anonim Şirketi ticaret ismi altında bir anonim şirket kurulacaktır.'' hükmü
uyarınca 18 Mart 2015 tarihi itibariyle kurulmuş bir Anonim Şirkettir. 01 Eylül 2015
tarihi itibariyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'ndan aldığı lisans kapsamında
''Piyasa İşletim'' faaliyetine başlamıştır.

Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi görevleri, Elektrik Piyasası Dengeleme ve

Uzlaştırma Yönetmeliği (DUY) ve diğer ilgili mevzuat maddeleri kapsamında, aşağıda
detaylı bir şekilde bahsedilecek olan elektrik piyasası, doğal gaz piyasası ve çevresel
piyasaları faaliyetleri eşit taraflar içerisinde ayrım gözetilmeksizin, şeffaflık ve
sorumluluk hükümlerine tabi olarak yürütmektedir.

1.2. Enerji Piyasasının Yapısı

Bilindiği üzere elektrik enerjisinin tam olarak depolanmasının günümüz koşullarında

çok maliyetli olmasından sebeple üretildiği anda tüketilmesi gereklidir. Hiçbir üretim
ve tüketim merkezi sürekli faaliyet göstermeyeceği gibi üretim miktarları tüketim
miktarlarına göre anlık ayarlanabilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere üretim ve
tüketim sürekli ve anlık olarak eşittir. Ülkemizde yerleşik olan enterkonnekte şebeke
ağı sayesinde üretim ve tüketim her an dengede tutulmaktadır.

4
 Şekil 1. Piyasanın Yapısı
Kaynak: Fatih Yazıtaş, Exist, Elektrik Piyasaları, İstanbul

1.2.1. Üretim

Elektrik Üretim faaliyeti ile kastedilen enerji kaynaklarının elektrik üretim

işletmelerinde elektrik enerjisine transformasyonudur. 6446 sayılı 14/3/2013 tarihli
Elektrik Piyasası Kanununda bahsi geçtiği üzere lisanslı elektrik üretimi ancak tüzel
kişiliklerce gerçekleştirilebilmektedir. Üretim lisansı almak için bu tüzel kişiliğin
tesisin mülkiyetinin üzerinde olması aranmaz. Elektrik üretim hizmeti veren şirketlere
sahip olma, finansal kiralama, normal kiralama veya işletme hakkını devralma yolu ile
üretim tesisine sahip olmakta, elektrik enerjisi üretimi yapmakta ve ürettiği elektriğin
satışını yapmaktadırlar (İbiş, 2018, s. 83).

Çeşitli kaynaklardan ve çeşitli üretim teknolojileri ile üretilen elektrik enerjisinin

maliyeti birincil enerji kaynaklarının ücreti, işletme, yatırım maliyeti, bakım ve onarım
giderlerine bağlı bir şekilde değişkenlik arz etmektedir. Bu sebeple elektrik üretiminin
ana maliyet parçalarını; birincil enerji kaynaklarının ücreti, sabit ve değişken firma
giderleri, yatırım maliyeti, bazı bakım ve onarım giderleri gibi düşünebiliriz. Üretim
kapasitesi, ısıl verimlilik ve santral verimli işletme zamanı ve kullanılan üretim
teknolojileriyle sınırlı nitelikler de maliyeti etkileyen unsurlardır(Devir, 2017, s. 13).

Enerji kaynakları enerji santrallerinde işletilen mekanizmayla birlikte bir dönüşüm

sürecine dâhil edilmektedir. Enerji Kaynakları başlığı altında daha detaylıca
inceleyeceğimiz birincil enerji kaynaklarını rüzgâr enerjisi, güneş enerjisi, petrol,

5
kömür, nükleer enerji, jeotermal enerji, doğal gaz, biyokütle enerjisi, hidrolik enerji ve
hidrojen enerji olarak sıralayabiliriz.

1.2.2. İletim

Elektriğin güçlü gerilimde taşınması işlemine iletim denir. Gelişen ülkeler genellikle
birbirlerine bağlı bir biçimde bütün ülkeyi saran iletim sistemi mevcuttur. Elektrik
santrallerini bir arada tutan ve trafo merkezi sistemlerine bağlantılarını gerçekleştiren
yapı, iletim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Elektrik, iletim sistemi vasıtasıyla uzak
çevrelere coğrafi özelliklerden etkilenmeden en uygun fiyatlı biçimde üretim yapan
tesislerden aktarılabilmektedir. İletim doğal tekel niteliği göstermekte olup Türkiye
genelinde bu tekel TEİAŞ’a ait olduğu bilinmektedir (Yavuz, 2011, s. 22).

Elektrik piyasalarında sistem işletmecisi rolünde olun Türkiye Elektrik İletim A.Ş.,
iletim sisteminin işletilmesinde her türlü yükü üstlenmektedir.

6446 sayılı 14/3/2013 tarihli Elektrik Piyasası Kanunu’na göre ‘‘iletim’’, ‘‘üretilen
elektrik enerjisinin gerilim numarası 36 kV üzerindeki hatlar ile çekilmesi suretiyle
naklini’’ ifade etmektedir (Elektrik Piyasası Kanunu m. 1 f. 1 b. 12).

İletim sistemi sayesinde, bir bölgede ihtiyaç duyulan ilave elektrik kapasitesinin
sadece o bölgedeki üreticilerden karşılanmasına gerek kalmamakta, enterkonnekte
sistem sayesinde uzaktaki bir üreticinin ürettiği elektriğin kullanılması mümkün
olabilmektedir. Öte yandan, yeterli iletim şebekesi kapasitesi sayesinde, komşu
bölgelerden elektriğin taşınması sağlanabilmekte, böylece bir bölgede pazar gücünü
kullanarak fiyatları yükseltmek isteyen oyuncuların bu hedeflerine ulaşmaları
engellenebilmektedir (İbiş, 2018, s. 166).

1.2.3. Dağıtım

Elektriğin son üyeye kadar ulaştırılması eylemine elektrik dağıtımı denir. Dağıtım
faaliyeti, yalnızca elektrik enerjisinin orta veya alçak gerilim seviyelerinde taşınması
şartıyla yapılmaktadır. İletim faaliyetinden farklı biçimde dağıtım şebekesinin üretim
faaliyetleri ile entegre edilmesinde menfaat ve zorunluluk bulunmamaktadır. İletim
şebekeleri gibi dağıtım şebekeleri de doğal tekel niteliği göstermektedir. İletim

6
şebekesinden ayrı bir biçimde dağıtım şebekeleri farklı bölgelere ayrılmak şartıyla
bölgesel tekel olarak yapılandırılmaktadır (Devir, 2017, s. 16).

Ülkemizde faaliyet gösteren 21 tane dağıtım şirketi mevcuttur. Bu dağıtım şirketlerinin

hizmet sınırları belli olup hepsinin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan almış
oldukları lisans ile ve yine EPDK’nın belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde
işlemlerini yürütürler. Bu firmalar; kcetas, tredaş, çedaş, akedaş, fırat edaş, çoruh edaş,
vedas, aras edaş, oedaş, akdeniz edaş, aydem edaş, yedaş, sedaş, medaş, uludağ edaş,
ayedaş, gediz edaş, dicle edaş, başkent edaş, toroslar edaş ve bedaştır.

1.2.4. Satış

Toptan ve perakende satış olmak üzere elektrik enerjisinin ticareti ikiye ayrılır.
Perakende satış, elektrik enerjisinin kullanılmak üzere son tüketiciye satışı olup toptan
satış ise, elektrik enerjisinin tekrardan satışının yapılması üzerine satışı faaliyetidir.
Piyasaların tertip edilmesi, toptan satış faaliyetlerinin tasarımı ve rekabete açılması ile
birlikte perakende piyasada rekabetin oluşturulması, rekabetçi serbest piyasa
modelinin oluşturulması konusunda elzemdir(Devir, 2017, s. 13).

Toptan satış işlemleri üretim ve tüketim faaliyetlerinde elektrik ticaretine aracılık eden
bir satış işlemidir. Piyasa modeline göre ise toptan satış firmayı kural olarak üreticiden
elektriği iki taraflı anlaşma yolu ile alır ve bir diğer tedarikçiye veya direkt bir serbest
tüketiciye yapacağı ikili anlaşmayla satışını gerçekleştirir (Yavuz, 2011, s. 71).

Üretim tüketim zinciri içinde tüketimden önce bulunan son halkayı perakende satış
yapmaktadır. Bu alanda alanında lisansa sahip tüzel kişiler, elektrik enerjisi veyahut
kapasitenin müşterilere satışı yönünde faaliyet göstermektedir. Perakende yapan satış
firmasının yönü tektir ve doğrudan yolla müşteriye yönelmektedir. Bu müşteri
‘‘serbest tüketici’’ de olabilir, ‘‘serbest olmayan tüketici’’ de olabilir (Yavuz, 2011, s.
73).

1.3. Enerji Piyasası Faaliyetleri

EPİAŞ, EPDK’dan aldığı lisans doğrultusunda elektrik, doğal gaz ve çevresel piyasa
faaliyetlerini yürütmektedir. Bu faaliyetleri yürütürken taraflar arasında hiçbir fark

7
gözetmeksizin etkin, şeffaf ve dahi güvenilir bir piyasa oluşturma anlayışını
benimsemiştir.

Enerji piyasası aktörlerinden olan katılımcıların sayıları incelendiğinde, 01.02.2022

tarihi itibariyle üretim lisansına sahip 1.244 özel sektör katılımcısı ve 4 kamu kuruluşu
olmak üzere toplamda 1.248 katılımcı, tedarik lisansına sahip 166 özel sektör
katılımcı, 21 dağıtım şirketi, 1 iletim ve 1 osb üretim şirketi yer almaktadır.

Nihayetinde bu aktörlerden olan üreticiler, üretim programlarını ve teklif fiyatlarını

hazırlayarak EPİAŞ’a sunmaktadırlar. Benzer şekilde tedarik şirketleri de tüketim
programlarını ve tekliflerini hazırlayarak EPİAŞ’a sunmaktadırlar. Sonuç olarak
EPİAŞ üretim ve tüketim programlarını karşılaştırarak saatlik ek üretim ihtiyacını
hesaplar, ilgili üreticileri talimatlandırır ve mali uzlaştırmayı gerçekleştirir.

1.3.1. Elektrik Piyasası

Piyasa işletmecisi sıfatına haiz olan EPİAŞ tamamen yerli ve milli kaynaklarla
tasarlayıp geliştirdiği piyasa işletim faaliyetlerini hayat vermiş ve enerji sektörüne
kazandırmıştır. Şekil 2 de görüleceği üzere yakın vadede işlem gören gün içi piyasası,
gün öncesi piyasası ve dengeleme güç piyasalarını yürütmekte iken sektöre bir
hareketlilik daha kazandırıp 1 Haziran 2021 tarihi itibariyle vadeli elektrik piyasası
işleme açılmıştır. Avrupa’nın dördüncü büyük işlem hacmine sahip olan EPİAŞ, VEP
ile birlikte işlem hacmini büyütmeyi ve piyasa katılımcılarını riskten korumayı
hedeflemektedir. Bir yandan piyasa işletim faaliyetleri devam ederken bir yandan yine
piyasa katılımcılarının piyasa kayıt, uzlaştırma ve teminat işlemelerini yürütmektedir.

Şekil 2. Spot Piyasalar

Kaynak: Fatih Yazıtaş, Exist, Elektrik Piyasaları, İstanbul, S.

8
1.3.2. Doğal Gaz Piyasası

4646 sayılı ve 18/4/2001 tarihli Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile, “doğal gazın kaliteli,
kesintisiz, uygun maliyetli, rekabete uygun bir ortam içerisinde doğaya zarar
vermeyecek bir sistemde tüketicilerin kullanımına uygun hale getirilmesi maksadıyla,
doğal gaz piyasasının serbestleştirilerek finansal anlamda güçlü, sürekliliği olan ve
şeffaf bir doğal gaz piyasasının kurulması ve kurulan bu piyasada bağımsız bir
regülasyon ve denetimin gerçekleşmesi” amaçlanmıştır (Doğal Gaz Piyasası Kanunu
madde 1).

EPİAŞ işlettiği organize toptan doğal gaz satış piyasası faaliyetlerine baktığımızda iki
farklı yöntem vardır, ya örgütlenmemiş pazarlarda ikili anlaşmalarla beraber iletim
şebekesine doğal gaz sağlayan veyahut transit geçiş yapan veya şebekeden doğal gaz
alan yöntem. OTSP haricinde doğal gaz ticaretinin daha rekabetçi koşullarda
ilerlemesi ve Karadeniz gazının ileri tarihli kontratlarla satışının gerçekleşmesi adına
1 Ekim 2021 tarihi itibariyle doğal gaz için dönüm noktası olacak Vadeli Doğal Gaz
Piyasası’nı enerji sektörünün hizmetine sunulmuştur.

1.3.3. Çevresel Piyasalar

Çevresel piyasalar yapısı itibariyle üreticilerin ve tüketicilerin enerji kaynaklarının

daha bilinçli bir şekilde kullanılmasına yönelik geliştirilmiş piyasalardır. Hâlihazırda
işletilen Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemi (YEK-G) Piyasasının yanı sıra
Karbon Piyasası gibi oluşturulması planlanan yeni piyasalar kurulmaktadır. YEK-G
sistemi sayesinde yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğe birim başına
belge verilecek olup bu belge ile üretilen elektriğin ilk çıkış noktasının belirlenmesini
mümkün hale getirip yenilenebilir kaynaktan elektrik enerjisi üreten firmaları
destekleyebilecek ve bu sistemde ticaret yapılabilecektir. Katılımcıların gönüllülük
esasına göre tasarlanmış olan bu piyasa tamamen yerli ve milli olup 1 Haziran 2021
tarihinde uygulanmaya başlanmıştır.

EPİAŞ, YEK-G Sisteminin kaydının tutulması, ilgili taraflar için hesap açılması, hesap
sahipleri için üretim tesisi kayıtlarını gerçekleştirmek, belge döngüsünün yönetilmesi
(ihraç, transfer, itfa) ve YEK-G organize Piyasasının İşletilmesi görevlerini
üstlenmektedir. EPİAŞ, YEK-G sistemi ile her 1 MWh’lik enerjinin yalnızca bir defa

9
yenilenebilir enerji tüketim iddiası ile kullanıldığını garanti altına alır. Organize YEK-
G piyasasında ve OTC piyasada gerçekleşen bütün işlemler YEK-G Sistemine
kaydedilir.

Şekil 3. YEK-G Sistemi

Kaynak: https://yekgnedir.com/

Dünyanın birçok ülkesinde YEK-G benzeri sistemler mevcut olup oluşturulan bu

sistem sayesinde son tüketici kullanmış olduğu elektriğin kaynağını kendi belirlemiş
olacaktır. Bununla birlikte yenilenebilir enerji üretimini arttırmak adına ülkemiz için
önemli bir konuma sahiptir. Çevreye karşı duyarlılığı arttıracak olan çevresel piyasalar
ile daha yaşanılabilir bir Türkiye ve Dünya için gerçekleşmiş olan önemli bir adımdır.

1.4. Enerji Kaynakları

Enerji kaynakları kullanıldıkları alanlara göre sanayi devrimi öncesi kısıtlı bir şekilde
hayatımızda olmuştur. 18. Yüzyıldan itibaren başlayan sanayi devrimi neticesinde
enerji kaynaklarına olan talep giderek artmış ve ülkelerin gelişmesi adına oldukça
önemli rol oynamaktadır. O zamanlarda ilk olarak kömür tüketimi giderek artarken,
daha sonraki süreçte kömürün yerini petrol almıştır (Başol, 1994, s. 110).

Birincil enerji kaynakları ve bu birincil enerji kaynaklarından istifade edilerek

oluşturulan ikincil enerji kaynakları mevcuttur. Bu şekilde yer alan bir sınıflandırmaya
ek olarak bir de yenilenebilir enerji kaynakları ile buna karşılık yenilenemeyen enerji
kaynakları olarak bir sınıflandırma oluşturmak mevcuttur. Kısaca bahsedecek olursak
yenilenemeyen enerji kaynakları kendini tekrar edemez ve tüketildiği anda son bulur.

10
Enerji hakkında olan her düşünce, ilk aşamada ihtiyaçlar yönünden gelişim gösterir.
Enerjinin ilk olarak üretimi sonrasında tedariki ve son olarak tüketilmesi nihai olarak
bir ihtiyacın yerine getirilmesi ile birlikte anlam kazanabilecektir. Mekanik güç talebi,
termik talepler, hammadde talepleri ve ışık taleplerinin yerine getirilmesi adına enerji
çok önemli bir etkendir (Yücel, 1994, s. 3-11).

Hayatımıza anlam katan tüm bu enerji kaynaklarını bir ayrım yapmaksızın başlıklar
halinde aşağıdaki bölümde incelenecektir.

1.4.1. Rüzgar Enerjisi

Rüzgar enerjisinden, tarihi süreçte, gemilerin hareket ettirilmesinden yel

değirmenlerinin çalıştırılmasına değin birçok alanda istifade edilmiş olup; bu kaynak,
günümüzde evrensel elektrik tüketimindeki hızlı talep artışının karşılık bulabilmesi
açısından kilit bir rol oynamaktadır. Rüzgar enerjisi incelendiğinde son 20 yıllık
süreçte yerküremizde son derecede önemli birer enerji üretim vasıtası olarak kabul
görmüş ve rüzgar enerjisi üretimi konusunda gerçekleştirilen faaliyetler hız
kazanmıştır ( Gülay, 2008: 47).

Ülkemizde son yıllarda kaynak tipine göre üretimde yenilenebilir enerji bakımından
ciddi bir artış yaşanmaktadır. Bu artışın en gözle görülebilir kısımlarından biri rüzgar
enerjisidir. Aşağıda rüzgar enerjisinin dönüşüm aşaması şekil ile gösterilmektedir.

Şekil 4. Rüzgar Enerjisi

Kaynak: https://www.enerjiportali.com/ruzgar-enerjisi-nedir/

Günümüz yüzyılında, rüzgar enerjisi teknolojisi olduğu belirtilen çalışmalar, genel

anlamda elektrik enerjisi üretmek maksadıyla oluşturulmaktadır. Nedeni ise, rüzgar
enerjisine bağlı elektrik üretilmesini, “çağdaş teknoloji” uygulamaları olarak

11
yorumlamak olasıdır. Rüzgar türbinleri, içinde bulunduğumuz çağdaş teknolojideki
temel sistemi oluşturmakta olup, havanın yapmış olduğu hareket enerjisini mekanik
bir enerjiye dönüştüren mekanizmalardır (Özgeöner, 2002, s. 151).

1.4.2. Güneş Enerjisi

Güneş Enerjisi; güneşte yer alan hidrojen gazının helyuma dönüşmesi neticesinde,
güneş enerjisi ortaya çıkmaktadır. Anlaşılacağı üzere, güneş enerjisi, güneşin
çekirdeğinde bulunan füzyon süreci ile ortaya çıkan ışıma enerjisidir. Güneş
enerjisinden gerçekleşen elektrik üretimi Işıl Güneş Teknolojileri ve Odaklanmış
Güneş Enerjisi Sistemi veya fotovoltaik piller aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Fotovoltaik piller olarak tanınan ve güneş ışığını direkt elektriğe dönüştüren güneş
panelleri için en belirgin dezavantaj, yaşanan süreçlerde elektrik üretim fiyatlarının,
diğer üretim teknolojilerine göre maliyet açısından uygun olmamasıdır. Beraberinde,
gelecek zamanda, gerek güneş pili teknolojisindeki üretkenliğin artması, gerekse yakın
tarihte uygulamaya konulan yeni teşvik sistemleri ve düzenlemeleri incelendiğinde,
güneş enerjisine dayalı elektrik üretim faaliyetlerinin coğrafyamızda artış göstermesi
kaçınılmazdır (Yıldız, 2006, s. 46).

Güneş enerjisi sınırsız bir kaynak olmakla birlikte yenilenebilir enerji kaynakları
içinde yer almaktadır. Bu özellikler her ne kadar bu alanda faaliyet gösterecek
üreticiler için cazip görünse de güneş enerji santrallerinin kurulum maliyeti maalesef
hala yüksek fiyatlardadır.

1.4.3. Petrol

5015 sayılı ve 20/12/2013 tarihli Petrol Piyasası Kanunu ile “gerek yurt içinde gerek
yurt dışında kaynaklardan tedarik edilen petrolün direkt veya işlenmiş halde güvenli
ve ekonomik olarak rekabet ortamı alanında kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa
çalışmalarının şeffaf, taraflar arasında eşit ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi için
yönlendirme, gözetim ve denetimine ilişkin faaliyetlerin organize edilmesi”
sağlanmıştır (Petrol Piyasaları Kanunu, 2003).

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığımızın yürüttüğü faaliyetler neticesinde ülkemizde

petrol arama faaliyetleri devam etmektedir. Mevcutta yer alan sahaları iç piyasa
ihtiyacını karşılamadığından petrol bağımlılığımız üzülerek devam etmektedir.

12
Tablo 1. Petrol Üretim Miktarları
Ülke Haz. 21 Tem. 21 Tem. 20 Aylık Değişim Yıllık Değişim
(%) (%)
ABD 11.307 11.300 10.956 -0,1% 3,1%
Rusya 9.757 9.474 8.803 0,8% 11,7%
Federasyonu
Suudi Arabistan 8.927 9.474 8.479 6,1% 11,7%
Çin 4.067 3.084 3.887 -2,0% 2,5%
Irak 3.862 3.886 3.697 0,6% 5,1%
Kanada 3.704 3.866 3.349 4,4% 15,4%
Norveç 1.702 1.758 1.778 3,2% -1,1%
Nijerya 1.313 1.323 1.353 0,8% -2,2%
Angola 1.073 1.103 1.275 2,8% -13,5%
Cezayir 901 905 809 1,6% 13,1%
Birleşik Krallık 624 745 918 19,4% -18,8%
Venezuella 633 614 392 -3,0% 56,6%
Hindistan 616 612 632 -0,6% -3,2%
Mısır 567 557 589 -1,7% -5,4%
Avustralya 231 309 312 34,1% -0,8%

Kaynak: https://intranet.epias.com.tr/genel/dunya-enerji-piyasalari-raporunun-8-sayisi-yayinda

Dünyamızda her geçen gün artan petrol ihtiyacına karşılık olarak 2021 yılı Haziran
Temmuz ayı verileri ışığında Amerika en çok petrol üretimi yapan devlet
konumundadır. Amerika’yı sırasıyla Rusya ve Suudi Arabistan takip etmektedir.

1.4.4. Kömür

Kömürün yapısını incelediğimizde; koyu gri, kahverengi-siyah renkli veya siyah mat
veya parlak bir fosil yakıt olup sedimanter bir kaya olma özelliğini taşır. Yapısal olarak
yüzde 50, hacim olarak ise yüzde 70'ten fazla kömürleşmiş bitki kalıntılarından
meydana gelmektedir. Oluşum süreci incelendiğinde ise öncelikle hidrojen, karbon ve
oksijen elementlerinin bileşimi ve başka kaya tabakalarının içerisinde damar haline
fazlaca bir zaman içinde ısı, basınç ve mikrobiyolojik etkileşim sonrasında oluşum
göstermiştir(Enerji.gov)

Enerji ve tabii kaynakların fayda süreçleri incelendiğinde, kömürün 2030 senesi

sonrasında daha fazla değer edeceği düşünülmektedir. Aktif üretim seviyeleri ile
dünya mevcut kömür rezervlerinin 200 yıl içinde nihai sona ereceği düşünülmektedir.

Dünyada bulunan kömür rezervi toplamda 826 milyar ton olup 70’den fazla sayıda
ülkede kömür rezervi olduğu bilinmektedir. En büyük rezerv değeri 238 milyar ton ile

13
ABD’de olup bu ülkeyi, 157 milyar ton ile Rusya ve 114 milyar ton ile Çin takip eder
(Enerji Bakanlığı Faaliyet Raporu, 2009).

1.4.5. Doğal Gaz

Doğalgaz; gaz halinde olan parafin, hidrojen ve karbon bileşiminden olur ve oranları
da doğal gazın kaynağına göre farklılık gösterir. Doğal gaz H tipi petrol gazı olarak da
isimlendirilir. Daha rahat ve uygun olan, ulusal imkânlarla karşılaşılan enerji talebi,
gün geçtikçe daha kirletici, problemli ve riskli olması sebebiyle milletler düzeyinde
enerji ihtiyacı araştırılmaya başlanmıştır. Dünyanın belli bölgelerinde olan doğalgaz
yatakları diğer insan toplumlarına transferi yalnızca modern işletme teknikleri ve
gelişen teknolojiyle birlikte sağlanabilmiştir. Günümüzde doğalgazın insanlığın
faydasına sunulmasında birtakım zorluklar görülmektedir. Bu zorluklar; tarihsel
etkileşimler, kültürel ve jeopolitik konumdan kaynaklı siyasetlerin etkisidir. Dünyada
var olan bu doğalgaz kaynağından verimli istifade için yeterli teknoloji oluşmuştur
(Ünalan, 1999)

Şekil 5. Doğal Gaz Üretimleri

Kaynak: https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-dogalgaz

Dünyada, Katar, ABD, İran, Rusya, ve Türkmenistan gibi ülkelerde zengin doğal gaz
yatakları bulunmaktadır. 2019 senesinde en verimli üretime sahip ABD'yi İran, Rusya,
Çin, Kanada ve Katar takip etmiştir. 2019 sene sonu itibariyle dünya doğal gaz rezervi
198,8 trilyon m3 seviyesinde olmuş yine 2019 yılı içinde bu rezervlerden 4 trilyon m3

14
doğal gaz üretimi sağlanmıştır. Ülkemizde 2019 senesinde yaklaşık 45,3 milyar m3
doğal gaz kullanılmış ve toplam 483 milyon m3 üretim sağlanmıştır. Kalan üretilebilir
kaynak yaklaşık 3,36 milyar m3'tür. Türkiye’de 2018 ve 2019 yılları arasında doğal
gaz hedefli gerçekleştirilen sondajlar nihai amacına ulaşmış olup yeni konumlarla
birlikte son iki senede doğal gaz üretimi artış gözlenmiş ve üretimde önceki senelere
göre 2018 senesinde yüzde 20, 2019 senesinde ise yaklaşık olarak yüzde 11 artış
olmuştur (Doğal Gaz, 2020).

1.4.6. Nükleer Enerji

Nükleer enerji, fisyon neticesinde ortaya çıkan, nükleer yakıt ve diğer malzemelerden
ayrışarak ısı enerjisine dönüşüm gerçekleştirmektedir. Reaksiyon neticesinde ortaya
çıkan bağ enerjisi fisyon sonrasında ürünlere ve nötronlara kinetik enerji olarak
gönderilmektedir. Bu enerjiyle hareket sağlayan parçacıklar, reaktör ortamında
soğutucu akışkanın atomlarıyla gerçekleşen çarpışmalar etkisiyle soğutucu akışkana
ısı enerjisi gönderilmektedir. Bu ısı enerjisi sayesinde sıcaklığı giderek artan soğutucu
akışkanın bir kısmı su buharına dönüşmektedir. Dönüşen bu su buharı da turbo
jeneratörler etkisiyle elektrik enerjisi ortaya çıkmaktadır (Konuş, 2014, s. 6).

Nötronun 1932 yılında Sir James Chadwick tarafından keşfinin akabinde II. Dünya
Savaşı’nın da etkisiyle nükleer bilim ivme hızlı bir şekilde oluşmuştur. 1939 yılında
atomun parçalanması ile birlikte enerjinin ortaya çıktığı fark edilmiştir. Yaşanan bu
olayın akabinde 1943 yılında ilk kontrol edilebilen zincirleme reaksiyon, 1945 yılında
ise ilk atom silahı ve 1951 yılında nükleer enerji kullanılıp ilk defa elektrik üretilmeye
başlanmıştır. Bu sayede nükleer enerji yaklaşık 20 yıl gibi bir zaman diliminde
başlangıç prensiplerinden pratik uygulama safhasına geçmiştir. Teknoloji açısından
olgunlaşmış ve devamlılık gösteren nükleer enerjinin kullanımı artmakta olmasına
karşın, devletlerin belirli bir seviyede rol üstlenmesi ve vatandaşın çekinceleri, nükleer
enerjiyi diğer enerji kaynakları arasında farklı bir yere taşımıştır. Askeri hedefli ortaya
çıkması, silah yapımında kullanılması, teknik karmaşıklık, nükleer atıkların etrafa
verdiği uzun süreli zararları, zorlu sigorta şartları ve güvenlik hukuku, potansiyel
kazalarla ilgili neticeler, iyonlaştıran radyasyona maruz bırakılmanın sağlığa etkileri
ve fahiş ilk yatırım fiyatları gibi birden fazla etken buna sebep olmaktadır. Bütün bu
sorunlar aşılabildiği oranda nükleer enerji kullanımı üzerinde olumlu sonuçlar
doğuracak etkiler gerçekleşecektir.
15
1.4.7. Jeotermal Enerji

5346 sayılı YEK Kanunu ile YEK belgesine sahip jeotermal üretim lisansı sahibi tüzel
kişinin ürettiği elektrik neticesinde alım zorunluluğu mevcuttur. Uygulanacak fiyat
10,5 ABD Doları cent/kWh dir. Üretilen elektriğin serbest piyasada satış imkânı da
bulunmaktadır. Yeterli jeotermal kaynakların yer aldığı alanlardaki kamu kuruluşları
(valilik, belediye vs.) sınırları içerisinde olan yerleşim bölgelerinin ısı enerjisi
taleplerini başlıca güneş ve jeotermal termal kaynaklardan sağlanması birincildir (İbiş,
2018, s. 130).

Kaynağını Jeotermal enerjiden alan elektrik enerjisi üretimi aşamasında ABD yüzde
30,7’lik oranıyla başı çekmektedir. Filipinler, Meksika, İtalya ve Japonya, elektrik
enerjisi üretiminde ABD’yi izleyen devletler olmaktadır. Filipinler, ulusal elektrik
üretiminin yüzde 16,3’ünü jeotermal enerjiden üretmektedir; diğer devletlerde bu oran
yüzde 0,1 ile yüzde 5 değer arasında değişkenlik gösterir (Gülay, 2008, s. 77).

1.4.8. Hidrolik Enerji

Hidroelektrik santralleri suyun yerçekimine ilişkin olası enerjisinin elektrik enerjisine

dönüştüğü elektrik santrallerine verilen addır. Daha net bir söylem ile suyun akış
kuvvetinden yararlanarak jeneratöre ivme kazandırmak amacına dayalı elektrik üretme
faaliyetine hidrolik enerjiden faydalanması sonucu oluşan enerji üretimi diyebiliriz.
Bahsedilen yolla üretim gerçekleştiren enerji santrallerine de hidroelektrik enerji
santralleri denilmektedir.

Hidrolik potansiyel, yağış rejimi ile ilişkilidir. Hidroelektrik enerji üretimi haricinde
barajlar, taşkın ve baskınları azaltması, sulama işlerinin sağlanması, balıkçılığın
artması, ağaçlandırmayı etkin hale getirme, turizmi canlandırma, ulaşıma kolaylık
getirmesi vb. birden fazla hedefe fayda sağlamaktadır. Hidroelektrik santraller başkaca
üretim çeşitleri ile karşılaştırıldığında en düşük işletme giderine, en uzun işletme
ömrüne ve en yüksek randımana haizdir (Atlas, 2020)

16
 Şekil 6. Hidroelektrik Santrali
Kaynak: https://www.sabah.com.tr/egitim/hidroelektrik-santrali-nedir-3860984

Hidroelektrik üretim tesisleri, suyun oluşan hidrolik akım enerjisini elektrik enerjisine
çevirmek ve sudan elektrik enerjisi üretmek maksadıyla oluşturulmuşlardır.
Hidroelektrik üretim sistemlerinde su, bir cebri boru veya kanal marifetiyle yüksek bir
bölgeden çıkartılarak türbine aktarılmaktadır. Türbin çarkına çarpmış olan su, türbin
şaftını döndürmesiyle birlikte mekanik enerji oluşturmaktadır (İbiş, 2018, s. 87).

1.4.9. Biyokütle Enerjisi

Başlıca elektrik enerjisi ve diğer enerji biçimlerinin üretimi için tüketilen,

yenilenebilen son derecede önemli bir doğal kaynaktır. Biyokütle, güneş enerjisinin
depolandığı organik bir madde olarak tekrar enerjiye dönüştürülebilir. Biyokütle
yakacakları, biyoyakacak, katı, sıvı veyahut gaz olarak bir biyokütle kaynağından
sağlanabilir. Tarımsal bitkiler, atıklar, çiftlik hayvanı atıkları ve yöresel organik
maddelere ait atıklar biyokütle kaynakları olarak bilinir. Bilinen bu kaynaklardan
ortaya çıkan enerjiye ise biyokütle enerjisi adı verilir (Saraçoğlu, 2018, s. 48).

Biyokütle enerji kaynakları ısıtma, yakıt üretimi ve birden fazla amaçlar için
üretilebilmektedir. “Biyoenerji” kavramı, biyokütle tüketilerek elektrik veyahut ısı
üreten sistemleri, “bioyakıt” kavramı ise, biyokütleyle ortaya çıkan katı, sıvı ve gaz
yakıtlara verilen isimdir. AB de, son zamanlarda, özellikle biyokütle yetiştiriciliği gibi

17
modern biyokütle enerjisi çalışmalarına verilen önem artmaktadır. Biyokütlelerin
kolayca depolanmasının yanı sıra; biyokütlelerin yetiştirilmesi sebebiyle küresel iklim
değişikliğinin oluşturduğu negatif sonuçların aza indirgenmesi ve kırsal alanda
yaşamakta olan insanlara iş imkanı oluşturulabilmesini mümkün kılması, AB'nin bu
konu hakkındaki potansiyel belirleme faaliyetlerine de arttırmasına sebep vermiştir
(Yeşilyurt, 2011, s. 32).

1.4.10. Hidrojen Enerjisi

Elementler arasında en basit ve yaygın olarak bulunun hidrojen, bir proton ve bir
elektrondan oluşmaktadır. Hidrojen kararsız formülü sebebiyle dünya genelinde
serbest bir biçimde yer almamakta, farklı bileşikleri içinde bulunmaktadır. Örnek
vermek gerekirse, su molekülü içeriğinde iki hidrojen atomu ve bir oksijen atomu
vardır. Hidrokarbon olarak bilinen petrol benzeri organik bileşiklerin içerisinde de
farklı miktarlarda hidrojen atomları yer almaktadır. Hidrojen enerjisi, hidrojenin saf
bir şekilde ayrılmasının bir neticesi olarak moleküllerinde salınan kimyasal bir enerji
olarak bilinir. Bu enerji, farklı yöntemlerle ısı ve elektriksel şekillere
uğrayabilmektedir. Hidrojen enerjisi taşımacılıktan sanayiye kadar, uzay roketlerinden
petrol üretimine değin birçok alanda kendine yer bulmaktadır. Yüksek verimde olması
ve çevre dostu olarak bilinen bir kaynak olma özelliği taşıması hidrojen enerjisi
üzerindeki araştırmaları 1970’li senelerde daha da arttırmıştır. 1974 senesinde yapılan
bir konferans ile birlikte dünya da hidrojen enerjisi söylemi yoğunlaşmıştır (Enerji
Görünüm, 2021, s. 3)

Şekil 7. Hidrojen Üretim Yöntemlerine Göre Hidrojen Enerjisi Renkleri

Kaynak: https://www.dunyaenerji.org.tr/yesil-hidrojen-raporu/

18
Hidrojen doğada serbest bir şekilde yer almaz, bileşikler şeklinde yer alır. En fazla
bilinen bileşiği ise sudur. Hidrojenin yakıt olarak tüketildiği enerji sistemlerinde,
atmosfere atılan ürün yalnızca su veyahut su buharı olmaktadır. Hidrojen petrol
yakıtlarına binaen ortalama 1,33 kat daha fazla verime sahip bir enerji kaynağıdır,
bilinen en hafif gazlardan biridir ve yanıcı özelliği taşımaktadır. En önemli niteliği ise
yanarken, farklı yakıtların çıkarttığı karbondioksit gibi son derecede zararlı olan
gazları çıkartmaması ve geriye yalnızca saf su bırakmasıdır. Hidrojenden enerji
kazanılması aşamasında su buharı dışında çevreyi kirleten ve sera etkisini
yoğunlaştıran hiçbir gaz veyahut zararlı olan kimyasal madde üretimi mümkün
görülmemektedir (Sağlam & Uyar, 2005, s. 2).

19
İKİNCİ BÖLÜM

2.MENKUL KIYMETLEŞTİRME

Gerçek ya da tüzel şahıslara ait metaların sermaye piyasalarında alım ve satımı

gerçekleştirilebilir bir menkul değere dönüştürülmesi süreci olarak menkul
kıymetleştirmeyi tanımlamak mümkündür.

Farklı bir anlatımla ise menkul kıymetleştirme, bir malın ister taşınır ister taşınmaz
veya alacak hakkı olsun fark etmeksizin kıymetinden ya da varlığından oluşan para
akışlarının başta kira faiz gibi menkul kıymet değerinde bir belgite yani senetle
ilişkilendirerek satılmasıdır. Birinci adım bu değerlerin bir malvarlığı hesabında
toplanması ikinci adım ise toplanan değerlerin sermaye piyasası araçlarından biri ile
ilişkilendirerek yatırımcılara satılmasıdır (Bormat, 1990, s. 4).

Menkul kıymetleştirme prosedürü, sermaye piyasası mevzuatında Seri:III, No:14

sayılı Tebliğin ardından hayat geçmiştir. Bu tebliğ maddelerince, menkul
kıymetleştirme prosedürüne tabi tutulan tüm varlıklar; tüketici kredileri, konut
kredileri, finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, ihracat hareketlerinden
doğan alacaklar, bankalar dışındaki mal ve hizmet üretimi işlemlerinde yer alan
anonim şirketler ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlarla beraber kamu
iktisadi teşebbüslerinin (KİT) alıcılara verdikleri vadeli satışlardan oluşan senede
bağımlı alacaklar, Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla dağıtılan bireysel kredilere
binaen T.C. Ziraat Bankasının senetle ilişkilendirilmiş alacakları, Türkiye Halk
Bankası’nca esnaf ve sanatkarlarla küçük işletmelere sunulan ihtisas kredileri ile
gayrimenkul yatırım şirketlerinin portföydeki gayrimenkullerinin satış ya da satış
vaadi sözleşmelerinden oluşan senetli alacaklardır. Bahsi geçen varlıklar konu edilerek
ihraç olunan varlığa endeksli menkul kıymetler, iskonto usulünce elden çıkarılacağı
gibi aynı zamanda dönemsel ve değişken faiz ödemeli olarak da elden çıkarılabilir.
Yine bu tebliğ hükümlerince, varlığa endeksli menkul kıymet ihracı sağlayabilen
firmalar; bankalar, finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, finansman ortaklıkları,
gayrimenkul yatırım şirketleri ile genel finans şirketleri olarak belirtilmiştir. Finansal
kaynaklarda önemli bir gelişim ve değişimi içinde barındıran menkul kıymetleştirme
ciddi bir etki alanına sahip olmakla birlikte en temelde borç alanlar ile borç verenleri

20
eşleştirmektedir. Menkul kıymetleştirme gelenekçi fon bulma metotlarına alternatif
olmuş ve alışılmış tabir ile varlıklara ilişkin nakit akımlarının menkul kıymet tahvili
oluşum sürecini ifade etmektedir (Hepşen, 2004, s. 4).

2.1. Menkul Kıymetleştirme Kavramı

Menkul kıymetler yeni yüzyılda teknolojinin sürekli olarak gelişimi ile birlikte fazlaca
bir yükseliş gösteren sermaye piyasası araçları içinde yerini almıştır. Sermaye Piyasası
Kanunu ve ilgili tebliğler ile birlikte Menkul Kıymetler düzenlenmektedir.

Basit anlamı ile menkul kıymetleştirme varlıkların nakit akışlarının menkul kıymete
dönüştürülmesidir.

2499 sayılı SPKn’nun 3/b maddesinde menkul kıymetler, alacak ya da hissedarlık

sağlayan, belirlenmiş olan bir meblağı temsilen, yatırım vasıtası olarak kullanılabilen,
dönemsel kazanç getiren, misli nitelikte, seri olarak çıkarılan, ibareleri aynı şekilde
olan ve koşulları SPKr’nca düzenlenen kıymetli evrak olarak görmekteyiz. Menkul
kıymetler ister kısa, ister orta ya da uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı
sermaye piyasalarının bir aracı olan, yatırım yapma arzusunda olan tasarruf sahiplerine
sunulmak üzere fazlaca miktarda çıkarılmış senetlerdir. Gerek şirketler gerekse devlet
vasıtasıyla ihraç edilsin, menkul kıymetler tek tek şeklinde değil, seri halinde
çıkarılırlar ve yatırımcılarına (halka) satın alınmak üzere sunulurlar. İhraç edilecek
olan menkul kıymet, hisse senedi benzeri ortaklık hakkı tanıyan bir menkul kıymet
olacaksa, bunları satın alan yatırımcılar ihraççı firmada pay sahibi olarak esas
sözleşme çerçevesince payın ortağa sağlamış olduğu bütün faydalardan istifade
ettirecektir. Bu duruma karşılık tahvil ve türevleri gibi alacak hakkı oluşturan menkul
kıymetler mevzubahis ise, bu menkul kıymetleri satın almış olan yatırımcılar vadede
anaparalarını faiziyle birlikte isteme hakkını elde edeceklerdir. Nihai olarak sermaye
piyasası vasıtalarında, bu sebeple menkul kıymetlerde asıl gaye, fon talep eden
ihraççının öz kaynak ya da borç mahiyetinde fon temin etmesini, bunun sonucunda fon
veren yatırımcıların kazanç elde etmesine imkan vermek, bu şekilde fonu sunanlar ile
fonu isteyenler arasında doğrudan finansman ilişkisi oluşmaktadır. Menkul
kıymetleştirme tanımlamak gerekirse, en basit söylemle varlıkların menkul kıymet
haline getirilmesi diyebiliriz. Ancak, burada menkul kıymet haline getirme ile
anlatılmak istenilen, yer değişikliği gibi görünmesi (bir dönüşüm) değil, varlığın

21
temsil ettiği alacak haklarının ihraç edilen menkul kıymetlere dayanma noktası
oluşturulmasıdır. Bir alacağın menkul kıymete dönüştürülmesindeki gaye, onlara
likidite(kolaylıkla paraya çevrilebilme özelliği fazla olan varlıklar) kazandırmaktır
(Turan, 2012, s. 6).

2.2. Menkul Kıymetleştirmenin Tarihsel Süreci

Menkul kıymetleştirme 1970'lerin sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'nde

görülmeye başlamıştır. Yapılan başlıca ihraçlarda ipoteğe endeksli alacaklar menkul
kıymetleştirilmiştir. 1987 yılının başında bu ihraçların oranı ABD'de 682 milyon
dolara, aynı zamanda da bu tür alacak toplamlarının yüzde 25'ini aşmıştır. İlk olarak
ipoteğe endeksli menkul kıymetler kamu firmaları vasıtasıyla ihraç edilirken sonraki
süreçlerde özel sektör için de uygulamaya geçmiştir. 1987 yılında ABD'nde toplam
menkul kıymetleştirmenin %3'ü özel sektöre dahil firmalar eliyle sağlanmıştır.
1980'lerin ortalarında ise ipoteğe dayalı olmayan alacaklar da menkul
kıymetleştirilmeye başlanmıştır. Örneğin, ticari krediler, otomobil kredisi, kredi kartı
alacakları ve finansal kiralama alacakları vb. Mart 1985'de Sperry Lease Finance
Corporation vasıtasıyla 192 milyon dolarlık finansal kiralama alacaklarına dayalı
menkul kıymet ihraç edilmiş olup bu menkul kıymetler kurumsal yatırımcılar
tarafından elde edilmiştir (Bryan, 1989, s. 3).

Günümüzde gelinen aşamada menkul kıymetleştirme faaliyetleri ABD’de, kredi kartı

alacaklarını, ticari satımlardan oluşan alacakları, sağlık hizmetleri harcamalarından
oluşan alacakları, finansal kiralama alacaklarını, franchise alacaklarını, bununla
birlikte telefon faturalarına kadar aktif olarak kullanılmaktadır (Doğru, 2007, s. 42).

Avrupa Kıtasında ilk olarak 1985 yıllarında İngiltere'de yapılan menkul

kıymetleştirme uygulamaları sıklıkla ipotek destekli tahvillerin satılması yoluyla
olmuştur. Fransa' da ise menkul kıymetleştirme çalışmaları, resmi otoritenin 1988
yılının 23 Aralık tarihinde almış olduğu kararı neticesinde yürürlüğe girmiş, böylelikle
bankalar ve mali kurumlar kredilerini alınıp satılabilir menkul kıymetler sınıfına
sokmuşlarıdır. Bu alandaki ilk faaliyeti 1990 senesinin Nisan ayında Credit Lyonnais,
tüketici kredilerine dayalı tahvil ihracı şeklinde ortaya çıkmıştır (Shaw, 1991, s. 127).

22
Tablo 2. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'daki Bazı Ülkelerin Olduğu Öncül
Menkul Kıymetleştirme Uygulamaları
Amerika Birleşik 1970 Hükümet Garantili Ödeme Aktarmalı İlk
Devletleri Menkul Kıymet İhracı
Amerika Birleşik 1977 Özel Sektör Aktarmalı İlk Menkul Kıymet İhracı
Devletleri
Amerika Birleşik 1985 Varlığa Dayalı İlk Menkul Kıymet İhracı
Devletleri
Amerika Birleşik 1985 Otomobil Kredisine Dayalı İlk Menkul Kıymet
Devletleri İhracı
Amerika Birleşik 1986 Kredi Kartı Alacaklarına Dayalı İlk Menkul
Devletleri Kıymet İhracı
İNGİLTERE 1985 İpotek Destekli İlk Tahvil İhracı
FRANSA 1990 Tüketici Kredilerine Dayalı İlk Tahvil İhracı

Kaynak: Ali HEPŞEN Bir Finanslama Yöntemi Olarak Menkul Kıymetleştirme: İpoteğe Dayalı
Menkul Kıymetleştirme ve Türkiye Uygulaması başlıklı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2004, S.10.

2.3. Menkul Kıymetleştirmeye Dair SPKn Düzenlemeleri

Menkul kıymetleştirmenin asıl gayesi, varlıkların menkul kıymete çevrilmesi ve bir

yatırım aracı şeklinde işlem görmesidir. 6362 Sayılı SPKn’nun 2. maddesince,
sermaye piyasası araçlarının ihraç edilmesi, halka arzının yapılması ve satışının
gerçekleştirilmesi, bunları ihraç ve halka arz edenler, bahsi geçen sermaye piyasası
araçlarının işlem görmüş olduğu borsalar, sermaye piyasası araçlarının alım-satımına
aracılık edenler, saklama, değerlendirme, derecelendirme ve takas hizmeti verenler
SPKn’na tabidir. Görüleceği üzere menkul kıymetleştirmenin asıl gayesi dikkate alınıp
temel kurum ve hukuki ilişkiler SPKn’da açıklanmıştır (Tiryaki, 2019, s. 63).

SPKn’na göre menkul kıymetleştirmeyle ilişkili sermaye piyasası vasıtaları; ipotek

teminatlı menkul kıymetler (İTMK), ipoteğe dayalı menkul kıymetler (İDMK), varlık
teminatlı menkul kıymetler (VTMK) ve varlığa dayalı menkul kıymetler (VDMK)
olduğu görülmektedir (SPKn m.3/1/i ve 3/1/o).

Bu kapsamda SPKn’da gerektiğinde yapılacak yeni yasal düzenleme ile birlikte

devamlılığı olan ve güven veren gelir yolları üretmek suretiyle enerji alanında güçlü
firmaların yapacak oldukları tasarrufları teşvik etmek ve sağlanacak ek finansman
kaynağı ile kamu hizmetlerinin sayısı arttırılabilecektir. Enerji piyasasında faaliyet

23
gösteren firmaların tesislerine gerçek ve tüzel kişiler ortak olabilecektir. Bu ortaklık
mülkiyet ortaklığı olmamakla birlikte gelir ortaklığı olarak nitelendirilmelidir.

2.4. Menkul Kıymetleştirilecek Varlıkların Temel Özellikleri

Bir menkul kıymetleştirmeden söz edebilmek başlıca unsurlarının eksiksiz olması ve

bu unsurlar doğrultusunda menkul kıymetleştirmeye uygun varlıkların esas alınması
önem arz etmektedir. Netice itibariyle bir menkul kıymetin kazanç oluşturması,
teminat işlevine haiz olması, devredilebilir olması ve alacağın varlığı niteliklerini
taşıyor olması gereklidir.

2.4.1. Risk ve Getirisi

Varlıkların menkul kıymet değeri kazanabilmeleri adına önde gelen iki özelliği belirli
ve düzenli bir nakit akışı oluşturmasıdır. Buna örnek olarak şirketlerin ticari alacakları
ve bankaların kredi alacakları gösterilebilecektir. Başka bir anlatımla menkul varlığın
gelecek zamanda kazanç oluşturması sağlanmış bir alacak hakkı tesis edilmelidir. Her
ne kadar taşınmaz yalnız bir şekilde bir anlam ifade etse de düzenli nakit akışı
sağlamadığı sürece menkul kıymetleştirme kapsamında yer almaz. Yalnız ilgili
taşınmaz karşılık gösterilerek bir kredi kullanılmışsa ya da kira getirisi varsa bu
varlıktan ortaya çıkan bir alacak hakkı doğar (Doğru, 2007, s. 41).

Menkul varlığın nakit akışının sistematik olması beklenir örneğin kira ve kredi
ödemeleri benzeri bir dönem aralığında olması aranmaktadır. Ayrıca bir kereye
mahsus bir ifayla son bulan borç ilişkisinin alacağı da menkul kıymetleştirmeye konu
edilebilir. Örnek verilecek olursa, 10 yıl sonra ödemesi yapılacak bir alacak hakkı da
menkul kıymet statüsünde yer alabilir yalnız ilgili menkul kıymetin sahibi olacak
pozisyonda yer alan sermaye piyasası yatırımcısı bu tarz menkul kıymetler için pek
iştahlı olmayabileceklerdir (Tiryaki, 2019, s. 97).

2.4.2. Teminat İşlevi

Bilindiği üzere alacak hakkı menkul kıymetleştirilmektedir ve bu alacak hakkının

diğer menkul kıymetleştirme argümanlarından ayrıştıran başlıca etken alacak hakkının
hukuken bir güvence altına alınmış bir yanı olmasındandır. SPKn’nun 59. maddesinde,
ipotek ya da varlık güvenceli menkul kıymetlerin ihraççıların tüm sorumluluğu
niteliğinde boy gösteren ve teminatlar karşılık gösterilerek ihraç olunan sermaye

24
piyasası vasıtası görüldüğü bilinmektedir. Anlaşılacağı üzere Medeni Kanunu’un 930.
Maddesinde bahsedilen rehinli tahvilatla, menkul kıymetleştirmeyle ihraç edilen
sermaye piyasası araçları benzerlik taşımaktadır. Bununla birlikte yüzde yüz bir
benzerlikten bahsedilememekle birlikte yasa koyucunun ilgili benzerliği kasti bir
şekilde yer verip vermediği madde metninden saptanamamaktadır. SPK’nun 58.
maddesinde ise, ipotek ya da varlığa endeksli menkul kıymetlerin, ipotek ya da varlık
finansmanı fonunun portföyünde yer alan varlıklar sayesinde ihraç olunan sermaye
piyasası vasıtasına dönüştüğü görülecektir. Buradan anlaşılan, menkul kıymetleştirme
neticesinde ihraç olunan menkul kıymetlerin hep gerekli olan teminatı mevcuttur
(Tiryaki, 2019, s. 98).

2.4.3. Devredilebilirliği

Varlıkların menkul kıymetleştirilmesi noktasında hukuki zemin içerisinde kural olarak

bir başkasına devredilebilmesinin önünde bir engel olamaması gerekmektedir.
Varlıkların devredilmesi noktasında herhangi bir kısıtlama olması menkul
kıymetleştirmenin önünü kesecektir ve bu da ulaşılmak istenen amacın
gerçekleşmemesi demektir.

Borçlar Kanunu’na göre, borçlunun rızası olmasa da alacaklı olan kişi alacağını bir
başkasına devredebilir (BK m. 183-194).

2.4.4. Alacağın Varlığı/Dayanağı

Menkul kıymetleştirmeden bahsede bilmek için o alacağın kesinlikle doğmuş olması

aranmamaktadır yani gelecekte doğması muhtemel alacak için de menkul
kıymetleştirmeden söz edebiliriz. Genellikle bu tarz alacaklar menkul kıymet
değerindedir. Mesela bir oyunun 5 yıllık telif hakkı menkul kıymetleştirildiğinde
gerçekleşecek olan getirisi dahi saptanmış değildir. Gelecekte doğacak ya da doğması
kesin gözle bakılan alacaklar faaliyet riski (performance risk) taşırken, doğmuş
alacakların menkul kıymetleştirilmesinde yalnızca tahsil edilebilme riski mevcuttur
(Tiryaki, 2019, s. 100).

Alacakların ortalama vadesi bir yıldan fazla olmalıdır. Alacakların vadeleri ile menkul
kıymetin vadeleri arasında fazla zaman aralıkları olmamalıdır. Aksi halde menkul
kıymet ödemeleri düzenli olarak gerçekleştirilemez. Alacakların tahsilinde sorun

25
yaşanmaması için, alacakların varlığına ve bunların teminatlarına ilişkin sözleşme ve
diğer belgelerin tam ve geçerli şekilde mevcut olması gerekir (Turan, 2012, s. 17).

2.5. Sermaye Piyasasında Menkul Kıymetleştirilecek Varlıklar

Her çeşit varlık menkul kıymetleştirmeye dahil edilememektedir. Menkul

kıymetleştirmede varlıkların güvence görevi üstlenmeyip aracısız kendilerinin satışa
çıkarıldığı farkındalığı oluşursa, ihraç olunan menkul kıymetlerle birlikte dayanağı
oluşturan varlıklar bire bir bağlantılı olması sebebiyle varlıkların bazı nitelikleri
taşıması beklenmektedir. Varlıkların nakit akımları menkul kıymetleştirme yoluyla
ihraç olunan varlığa endeksli menkul kıymetlerin yapısını belirlemektedir (Öcal, 1994,
s. 11).

Tablo 3. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da Menkul Kıymetleştirme

Uygulamaları

ABD 1970 İlk Menkul Kıymetleştirme Uygulaması Hükümet

Garantili Ödeme Aktarmalı Sertifikalar
ABD 1977 Özel Sektör Tarafından İpoteğe Dayalı Menkul
Kıymet İhracının Başlaması
ABD 1985 İpotek Teminatlı Olmayan İlk Menkul
Kıymetleştirme Deneyimi
ABD 1986 Kredi Kartı Alacaklarının Menkul
Kıymetleştirilmesi
ABD 1985-87 Otomobil Alacaklarının Menkul
Kıymetleştirilmesi
İNGİLTERE 1985 İlk Menkul Kıymetleştirme ‘Mini’
FRANSA 1990 Tüketici Kredisine Dayalı İlk Tahvil İhracı

Kaynak: Nurcan ÖCAL Türkiye'de. Menkul Kıymetleştirme Uygulaması, Etkileri, Sorunlar Ve

Çözüm Önerileri başlıklı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1994, S.12.

Türk hukukunda varlığa bağlı menkul kıymetler, ihraççıların kendi ticari işlemlerinden
doğan alacakları veyahut yasal hükümler çerçevesinde temellük edecekleri alacaklar
karşılığı olarak, Kurul tarafından kayda alınarak ihraç edilen kıymetli evraktır (Ayhan,
1993, s. 81).

Kurulun Seri: III, No: 58.1 sayılı tebliğinde varlığa endeksli menkul kıymet ihracına
söz sahibi kurumlar olarak, umumi finans iştirakleri, bankalar, finansman ortaklıkları
ve finansal kiralamaya ehliyetli kuruluşları ve gayrimenkul mevduat ortaklıkları
gösterilmiştir. Buna karşılık, 6263 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 58/6
maddesinde eski kanundan farklı olarak ipoteğe dayalı menkul kıymet ihracına ilişkin
26
usul ve esasların Kurul’ca belirleneceği düzenlenmiştir. Varlığa bağlı menkul
kıymetlerle ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin çıkarılmasına dayanak olan alacak
kalemleri farklılık gösterebilir. Varlığa dayalı menkul kıymetlerde, konut
kredilerinden başka tüketici kredileri, bankalar dışında kamu iktisadi kuruluşlarının
senetli alacakları, ihracattan kaynaklanan faktoring alacakları veya gayrimenkul
yatırım ortaklarının satış vaadinden kaynaklanan alacaklar dayanak gösterilebilir.
İpoteğe dayalı menkul kıymetler ise, tüketicilere konut edinmeleri ya da parasal
ihtiyaçlarını karşılamaları amacıyla ya da mevcut kredinin yeniden finansmanı için
ipotek karşılığı verilen kredilere karşılık olarak ihraç edilebilir (Toplaoğlu, 2017, s.
635).

Yukarıda bahsedildiği üzere Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca yer verilen iki çeşit
menkul kıymetleştirme işlemi bulunmaktadır. Enerji piyasası ürünlerinin menkul
kıymetleştirilmesi ise karşımıza bir varlığın menkul kıymetleştirilmesi olarak
çıkacaktır. SPKr tarafından yapılacak alt düzenlemeler ile birlikte ilgili tebliğlerle
Enerji piyasası ürünleri menkul kıymetleşebilecektir. Bununla birlikte uygulamada bir
aksaklık yaşanmaması noktasında bir kamu kuruluşu olan ve Türkiye’nin enerji
alanında en büyük kurulu gücüne sahip olan EÜAŞ (Elektrik Üretim Anonim Şirketi)
ile bu çalışma hayata geçirilebilecektir ve diğer kurulu güç firmalarına örnek
oluşturabilecektir.

2.6. Menkul Kıymetleştirilebilecek Varlıkların Değerinin Saptanması

Öncelikle bir varlığın değerinin belirlenmesi gerekmektedir. Sermaye piyasası hukuku

gözünden varlığın değerinin belirlenmesinde yer alan maksat, o varlığın ya da alacağın
rayiç değerinin saptanması ve bu saptanan değerin bağımsız bir kurul tarafından teyit
edilmesi aranmaktadır. Nihayetinde menkul kıymetleştirme tutarı haricinde teminatın
miktarı belli olacaktır. Teminat tutarlarının her daim menkul kıymetleştirme
oranlarından yüksek tutulması görülmektedir bu olaya aşkın teminatta denmektedir.
Yani menkul kıymetleştirilecek oran yani varlıklardan arzu edilen kazanç ile
teminatların birebir veya bunların eşit olması istenmektedir (Tiryaki, 2019, s. 103).

Sonraki süreçte ise alacak haklarının kıymetini belirlemek gerekecektir. Alacak

haklarının kıymeti alacakların temlik yani satış tutarının belirlenmesine yardımcı olur.
Alacaklar belirlenen fiyat bazından özel amaçlı bir kuruluşa temlik edilirler. Alacak

27
hakkının kıymeti önceden belirlenmiş olduğu düşünülmektedir, örnek verecek olursa
kira alacağının tutarı vadesi gelemeden taraflarca bilinmektedir. Menkul
kıymetleştirmede durum biraz daha farklıdır, gelecekte tahsil edilmesi beklenen haklar
devredildiğinden bu hakların menkul kıymetleştirme zamanındaki değere
indirgenmesi yani iskonto edilmesi sağlanacaktır (Doğru, 2007, s. 80).

2.7. Menkul Kıymetleştirmenin Avantajları

Dört başlık altında menkul kıymetleştirmenin faydalarına bakacağımız bu bölümde

kurumlar, borçlular, yatırımcılar ve diğer taraflar açısından getireceği olumlu yönlerini
küçük ve büyük ölçekleriyle birlikte inceleyeceğiz.

2.7.1. Kurumlar Açısından

Sağlamış olduğu fayda açısından ilk sırada, kesinlikle alacaklarını menkul

kıymetleştirilmek üzere devrini sağlayan kaynak firmadır. Netice itibariyle ihracı
sonuçlandıran özel amaçlı kuruluş olsa dahi, ihracın bitiminde kendisine fon tedariki
sağlayan şahıs nihai açıdan kaynak firma olması sebebiyle, ihraçdan elde edilen gelirin
alacakların devir bedeli olarak kaynak firmaya dağıtan özel amaçlı kuruluşun menkul
kıymetleştirmeden ayrıştırılmış bir etki oluşturması düşünülemez. İkinci sırada ise,
kaynak firmanın bilançosundaki borçlar değerine katkı oluşturur. Yukarıda da
bahsedildiği üzere menkul kıymetleştirme bilanço dışı finansman yöntemidir. Bu
yöntemle, alacakların bilanço dışında tutulması ve varlığa endeksli menkul kıymet
ihracı sebebiyle sahip olunan nakdin bilançoya borç halinde yansıması bilançoda var
olan borç seviyesini düşürmektedir. Netice itibariyle bu durum direk olarak özsermaye
değerlerine pozitif etki yaratmaktadır (Turan, 2012, s. 19).

Banka kredisi kullanılması halinde anlaşılacağı üzere oran ikiye katlanmakta, bu

şekilde borçlar özsermayenin iki katına gelmektedir. Ancak menkul kıymetleştirmeyle
birlikte yaratılan fonlamaya rağmen oran aynı kalmakta, lakin bilanço daha likit bir
hale gelmektedir. Bu süreç sonrasında bilançoda alacaklar yerine, daha likit olan nakit
bulunmaktadır. Bir diğer husus ise menkul kıymetleştirme ile oluşan fonun kurumun
borçların ödenmesinde kullanılırsa oranlar olumlu yönde gelişim gösterecektir.

28
Tablo 4. Bir Şirketin, 100 Ünite Fon Tedariki İçin Banka Kredisine Başvurması ile Menkul
Kıymetleştirme Yöntemine Müracaat Etmesi Durumunda Bilançosunun Aldığı Pozisyon

BİLANÇONUN İLK HALİ

AKTİF PASİF
Alacaklar 100 Duran Varlıklar 100 Borçlar 100 Sermaye 100 Toplam 200
Toplam 200
Borç/Öz kaynak Oranı: 1
BANKA KREDİSİ KULLANILMASI HALİNDE
AKTİF PASİF
Nakit 100 Alacaklar 100 Duran Borçlar 200 Sermaye 100 Toplam 300
Varlıklar 100 Toplam 300
Borç/Öz kaynak Oranı: 2
MENKUL KIYMETLEŞTİRME SONUCUNDA
AKTİF PASİF
Nakit 100 Duran Varlıklar 100 Borçlar 100 Sermaye 100 Toplam 200
Toplam 200
Borç/Öz kaynak Oranı: 1

Kaynak: Gökçen TURAN Menkul Kıymetleştirme ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler başlıklı
Kitabı, İstanbul, 2012, S.20.

Bahsedilen bu iki faydanın yanında kredi veren kurum açısından menkul

kıymetleştirmenin sağladığı yararları yazımızın devamında bahsedebiliriz.

Likit değer vasfına sahip olmayan malların likit bir değere ulaşmasına imkan veren
sistemin adıdır menkul kıymetleştirme. Bu vesileyle ihraççı, klasik menkul
kıymetlerini almaya istekli olmayan yeni yatırımcılara dokunabilecektir. Bunun
sonucu olarak birçok ihraççı yeni fon kaynağı tedarik edebilecektir. Varlıkların ise
bilançoda tutulabilmesinden kaynaklı faiz oranı riski ortadan kalkar. Rücu imkanı
değerlendirilmezse ihraççı risksiz kazanç elde edebilecektir (Bryan, 1989:17).

Normal yöntemlere kıyasla menkul kıymetleştirme kurumların fon sağlama

yöntemlerinde belirli kurallarla bir çerçeve çizmemekte bunun tam aksine kurumlara
geniş bir alan bırakmaktadır. Normal yöntemlerde kredi finanse etmek için kredi
kuruluşlarından fon ihtiyacından kaynaklı belli bir takım anlaşma şartlarına uymak
zorunda kalan kurumlar, menkul kıymetleştirme sayesinde daha serbesttirler.

Görülmektedir ki menkul kıymetleştirme ile firmaların finansman kaynakları

şekillenmiştir. Kredi veren kuruluş çıkarı neticesinde, bilanço içinde ve bilanço
dışında fonlama sistemi ile menkul kıymetleştirmeyi kullanacaktır. Ödemelerin
transfer edilmesi yoluyla yapılan menkul kıymetleştirme neticesinde firmaların genel

29
aktif, özsermaye ve özsermaye kazançlarına oranla iyi bir seviyede olduğu
görülecektir. Bu sebeple firmanın finansal tablo değerleri pozitif yönlü seyredecektir.
Ödeme aktarmalı menkul kıymetleştirme ile alacaklar bilanço dışında yer alırlar.
Sonuç olarak, tüm alacakların kredi riskine karşın firmanın kredi riski tamamen
ayrışmaktadır. Nakde endeksli bir tahvilin ihraç durumunda tüm alacak haklarının
vadelerinin benzerlik taşıması aranamaz. Kredi veren kurum farklı taleplerde olan
yatırımcılara ulaşabilecek olup alacakları sayesinde ulaştığı nakit akımlarını keyfince
yapılandırarak çeşitli vadelerde, farklı getirilere sahip değişik menkul kıymet tipi
oluşturabilmekte ve pazarlana bilirliklerini yükseltmektedir (Hepşen, 2004, s. 38).

2.7.2. Borçlular Açısından

Kredi borçlularına fayda sağlaması menkul kıymetleştirmede uzun vadede

görülmektedir. Menkul kıymetleştirme yapan bir firma bu durumu sürekli hale
getirdiğinde devamlı olarak kredi vermesi aranacaktır. Bu vesileyle kredi veren
firmalar arasında bulunan rekabet yükselecek ve kredi masrafları azalacaktır. Sürecin
doğal neticesi olarak kredi talep edenler daha uygun maliyetle taleplerini
karlayabileceklerdir (Bryan, 1989, s. 19).

Kredi veren firmanın fon yaratma olasılığı artması nedeniyle, daha kapsamlı bir
tabakanın kredi talebinin alınması mümkün olabilirken ve küçük işletmelerin de kredi
almaları menkul kıymetleştirme formülüyle mümkün olacaktır (Öcal, 1994, s. 48).

2.7.3. Yatırımcılar Açısından

Yatırımcılarına sağladığı faydalara bakacak olursak Menkul Kıymetleştirme

sayesinde, varlığa dayalı menkul kıymetlerin garanti verilmesi sebebiyle kredi riskleri
düşük olduğundan güncel emtialara kıyasla getiri oranları yüksektir. Bununla birlikte
yatırım araçları çeşitlenmektedir. Aynı zamanda kaynak şirket iflas etse dahi varlığa
dayalı menkul kıymet sahipleri bu durumdan etkilenmezler. Son olarak birden fazla
alacağın bir arada olduğu alacak havuzunun teminat vasfına haiz olduğu bir menkul
kıymeti elde etmekle, bireysel çabalarıyla yüksek maliyetli gerçekleştirecekleri bir
çeşitlendirme yöntemini tek bir menkul kıymette elde edebilmeleri şeklinde
değerlendirme olanağı verilmiştir (Turan, 2012, s. 23).

30
2.7.4. Diğer Taraflar Açısından

Yapılan hizmetler sayesinde menkul kıymetleştirme sürecinden hizmet geliri elde eden
aracılar vardır. Bunları yediemin, derecelendirme kuruluşları, yatırım bankası ve
garantör kuruluşlar olarak saymak mümkündür (Hepşen, 2004, s. 40).

Menkul kıymetleştirmenin maliyeti düşüren, verimliliği ve kredi hacmini arttıran bir

yönü olduğunu da söyleyebilir. Şöyle ki herhangi bir banka kredisinin menkul
kıymetlere dönüşmesi bununla birlikte alt piyasalarda işlem görmesi ve gerçekleşen
fonların banka bilançolarında borç olarak yer alamamasıdır (Doğru, 2007, s. 62).

2.8. Menkul Kıymetleştirmenin Menfi Yönleri

Menkul kıymetleştirme ile karşımıza çıkması muhtemel risklerin hepsi mevcut ticari
ve finansal girişimlerde çıkması olağan risklerle eşdeğerdir. Görüleceği üzere menkul
kıymetleştirmenin menfi bir yönü olarak bahsetmek bu yüzden uygun olmayacaktır.
Yine de menkul kıymetleştirmenin negatif yönü ile kastedilen durum yukarıda
belirtildiği üzere ana şirkete, yatırımcılara ve genel ekonomiye verdiği katkılara
rağmen ortaya çıkabilecek herhangi bir sıkıntılı durumlardır. Buradan yola çıkacak
olursak genel manada menkul kıymetleştirmenin olumlu yönleri olduğu gibi olumsuz
yönleri açısından aşağıda zikredilen birkaç konudan bahsetmek mümkün olacaktır
(Turan, 2012, s. 28).

- Ana şirketin bazı varlık değerlerini bilançodan ayrıştırdığından, finansal

raporlamanın sağlamlığın etkileyebilmesi,

- Büyük çapta alacak hacmini elinde bulunduran şirketin, en kıymetli alacaklarını

menkul kıymetleştirerek, bilinçli bir şekilde (örneğin alacaklılarını zarar verme
kastıyla) aktiflerinin değerinin düşürmesi veya tersi bir durumda, yatırımcıların
zararına yalnızca kötü alacaklarını menkul kıymetleştirebilmesi (Öcal, 1994, s. 32),

- Piyasalarda menkul kıymetleştirmenin yoğun kullanılmasından kaynaklı kredi

değerlerinin arttırılmasına etki edecek teşviklerin aşağı yönlü seyir göstermesi yani
ahlaki bir tehlikeye sebep vermesi,

- Aldatıcı işlemlere tarafları yönlendirebilmesi,

31
- Denetim ve gözetim rolünün kredi piyasalarında etkisinin azalması,

- İdarenin makroekonomik bazı parametrelerin denetimini düşürmesi.

Şu hususa dikkat etmek gerekir ki, menkul kıymetleştirmenin sakıncaları, yöntemin

uygulanışında gerekli ilke ve kurallara riayet edilmemesi sonucunda ortaya
çıkmaktadır. Öyleyse, kusurun, yöntemin kendisinde değil, uygulayıcılarında
olduğunu söylemek gerekir. Eğer menkul kıymetleştirilmemesi gereken risk oranı
yüksek alacaklar menkul kıymetleştiriliyor, alacak havuzunun kalitesi yeteri kadar
araştırılmıyor ve menkul kıymet ödemelerini güvence altına alınacak önlemler yeterli
ölçüde alınmıyor, süreç boyunca fonksiyon üstlenen birimlerin görevlerini yapmada
savsama meydana geliyorsa, ayrıca menkul kıymetten karşılığı bulunmayan türev
enstrümanlar üretiliyor ve bununla işlem daha da karmaşık hale getiriliyorsa,
yöntemden fayda değil, zarar görüleceği bellidir (Turan, 2012, s. 29).

2.9. Gelir Ortaklığı Senetleri

Her ne kadar içinde ortaklık kelimesine yer verilmiş olsa dahi gelir ortaklığı senetleri
değişken faizli bir tahvil niteliğine haizdir. Senet sahibi yatırımcının ilgili tesislerin ne
işletmesi ne de mülkiyeti ile bir bağı olmayıp yalnızca gelirine iştirak eder. Bu senetler
ulaşım, haberleşme ve enerji alanında kamunun sahip olduğu altyapı kuruluşlarının
kazançlarını içinde barındırmaktadır. Hazine aracılığıyla kazancı Kamu Ortaklığı
Fon’una nakil olmak için satılan barajlar, köprüler, elektrik santralleri, karayolları,
demiryolları, telekomünikasyon sistemleri, sivil kullanıma özgü hava ve deniz
limanları ile benzerlerinden, kamunun doğrudan ya da dolaylı olarak sahip
olduklarının kazançlarına gerçek ve tüzel şahısların bu paylara hissedar olmasına
olanak sağlayan belgelerdir (Kamu Borçlanma Araçları).

Bu bağlamda Enerji piyasası ürünlerinin menkul bir değer olma yoluna gidilmesinde
kullanılacak enstrüman olarak gelir ortaklığı senetlerini tercih etmenin faydalı olacağı
düşünülmektedir. 2 Aralık 1984 tarihinde dönemin Başbakanı olan Turgut ÖZAL
tarafından sisteme alınan ve köprü gelirleri ile satılan senetler bu fikre örnek teşkil
etmektedir.

Şöyle ki köprü gelirlerinin bir kısmı ile faizi ve anaparası ödenecek senet satıp, 3 yıl
vadeli bir şekilde borçlanıldı. İş Bankası şubelerinde, Köprü Gelirine Ortaklık

32
Senetleri satışa çıkartıldığında, bankalar mevduata yaklaşık yarı yarıya faiz ödüyordu.
A tipi senetlere köprünün toplam oluşan gelirinin yüzde 18’inin, B tipi senetlere ise
yüzde 16’sının (faiz yerine) “gelir ortaklığı payı” şeklinde dağıtılması hususunda karar
kılınmıştı. Sonuç olarak “kamu yatırımlarının finansmanı amacıyla” bir fonda
biriktirilen gelir ortaklığı senetleri ile toplanan paranın en az yüzde 15’i Doğu
kalkınmasına gidecek şekilde kullanılıyordu. (Özal "Köprü Geliri ile Ödenecek Senet
Sattı", 2010).

Birazdan bahsedeceğim Enerji piyasası ürünlerinin bu yöntem ile menkul

kıymetleştirme yoluna gitmenin birçok katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Bankalarda genelde mevduatlar sayesinde fonların toplanması, kredilerin tahsis
edilmesi ve vadeye kadar elinde tutulması şeklinde bir hizmet paketi sunulmaktadır.
Menkul kıymetleştirme aşamasında ise bu faaliyetler bireysel piyasa katılımcılarının
elindedir. (Bankacılar Dergisi, 2006).

Enerji sektöründe yer alan farklı piyasa katılımcıları tarafından gerçekleşecek bu

menkul kıymetleştirmeler sayesinde piyasanın hacminin artmasını sağlayacaktır.

2.9.1. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Yapısı

Özel ve Kamu sektörünün fon gereksinimlerinin yükseliş eğiliminde olması

ekonomide yeni fon kaynaklarının aranmasına sebebiyet vermiştir. Nihayetinde
Sermaye Piyasası araçlarına yöneltilmiş ve bu araçların geliştirilmesi için büyük çaba
sarf edilmektedir. Bu durumda fon gereksinimi olan sektörler, gereksinimlerini
karşılamak için klasikleşmiş yöntemler dışında yeni yollara başvuracaktır. Yeni bir
yöntem olarak ‘‘Gelir Ortaklığı Senetleri’’ alternatif bir yöntem olarak karşımıza
çıkacaktır.

Bu minvalde çıkarılacak gelir ortaklığı senetleri tasarruf sahiplerini herhangi bir kötü
senaryodan korumak maksadıyla gelir ortaklığı senetlerindeki belirli bir yüzdeyi
garanti etmesi tasarruf sahibine güvence verecek ve talepleri arttıracaktır.

Fon gereksinimi olan Kamu işletmelerinin gelir ortaklığı senetleri ihraç etmesi
yöntemiyle, devlete ağır bir yük olmaktan çıkıp kendi fon gereksinimlerini
karşılaması, hem de halkın tasarruflarını değerlendirmesi yönünden ekonomiye
olumlu yönde bir etki yaratması beklenmektedir.

33
2.9.2. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Hukuki Dayanağı

Gelir ortaklığı senetlerinin hukuki alt yapısında baktığımızda 2983 Sayılı Tasarrufların
Teşviki Ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkında Kanunu hükümlerine göre,
Bakanlar Kurulunca 27/8/1984 tarihinde kararlaştırılan Kamu Ortaklığı Fonun da
kısıtları belirlenmiştir.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Çıkarılması başlıklı 5. Maddesinde ‘‘Kamu ve bu

Yönetmelik hükümlerine göre, kamu kurum ve kuruluşlarına ait altyapı tesisleri
için Kurul kararı ile gelir ortaklığı senedi çıkarılabilir. Gelir ortaklığı senedi
ihracına konu olacak altyapı tesisleri Kurul tarafından tesbit edilir. İhracına
karar verilen gelir ortaklığı senetleri İdare tarafından bastırılır.’’ denilmektedir.
Buradan anlaşılacağı üzere gelir ortaklığı senetleri yalnızca kamu kurum ve kuruluşları
ile sınırlandırılmaktadır. Ancak gelir ortaklığı senetlerinin işlevsellik kazanması ve
ekonomide büyük ölçekli kazanımlara ulaşması için Enerji ürünlerinin menkul
kıymetleştirilmesi öncelikli olarak EUAŞ gibi kamu kuruluşları ile başlamış olsa dahi
özel sektöründe gerekli mevzuat düzenlemeleri ile birlikte menkul kıymetleştirme
süreçlerine dahil edilmeleri elzemdir. Yine aynı maddede ilgili yönetmelik, gelir
ortaklığı senedi ihracına karar verici mercii olarak Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı
Kurulundan bahsetmektedir. Gerektiği takdirde burada da daha kapsayıcı olacak
şekilde bir üst kurul oluşturulabilecektir.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Nitelikleri başlıklı 6. Maddesinde ‘‘Gelir Ortaklığı

Senetleri; a) Birden fazla altyapı tesisinin birleştirilmiş gelirlerine ortak olmayı
sağlamak üzere «Grup senetleri» halinde, b) Herbir altyapı tesisinin gelirine
ortaklığı sağlamak üzere «Münferit» olarak, çıkarılabilir. Gelir ortaklığı
senetleri Menkul Kıymetler Borsaları Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu’nun
uygulaması açısından menkul kıymet addolunur ve ilgili mevzuat esaslarına göre
Menkul Kıymetler Borsasında kote edilebilir. Bu senetler hamiline yazılı olarak
tanzim edilir.’’ denilmek suretiyle gelir ortaklığı senetlerini bir menkul kıymet olarak
esas almıştır. Madde içeriğinde bahsedildiği üzere gelir ortaklığı senetlerini Menkul
Kıymetler Borsasında kote edilebilir olması aranmıştır. Bununla birlikte gelir ortaklığı
senetlerini Borsa İstanbul kote olup işlem görmesi gerekliliği esas alınmalıdır. Fon
veren yatırımcının gelir ortaklığı senetlerini aktif bir şekilde likit piyasaya

34
kavuşturmasının önü de açılmalıdır aksi takdirde Enerji ürünlerinin menkul
kıymetleştirilmesi ölü bir yatırım olacaktır.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Şekli başlıklı 7. Maddesinde ‘‘Gelir Ortaklığı senetleri

«ana senet» ve buna bitişik «kuponlar»dan oluşur. Ana senet bölümünde
aşağıdaki hususlar belirtilir: a) Altyapı tesisinin adı, b) Senedin itibari kıymeti,
c) Senedin süresi, d) Tertip ve seri numarası, e) Kurul kararının tarihi ve
numarası, f) İdarece gerekli görülen diğer hususlar, Senetlerde Kurul Başkanı
veya tevkil edeceği bir kurul üyesi ile İdare Başkanı’nın imzaları bulunur.
Kuponların herbirinde aşağıdaki hususlar ayrı ayrı belirtilir: a) Altyapı tesisinin
adı. b) Senedin itibari kıymeti. c) Tertip ve seri numarası, d) Temsil ettiği yıl.
Kurul, belli bir süre için geçerli olan gelir ortaklığı senetleri çıkarılmasına karar
verebilir.’’ Olduğunu belirtmektedir. Çağımızda artık bu senetler Blockchain (Blok
zincir) teknolojisiyle birlikte rahatlıkla güvenli hale gelebilecektir. Geçmişte
kullanılan Gelir ortaklığı senetlerinin bir örneği 11 nolu şekilde yer almaktadır.

Şekil 8. Gelir Ortaklığı Senedi

Kaynak: https://www.peramezat.com/urun/1-bogazici-koprusu-fatih-sultan-mehmed-koprusu-gelir-
ortakligi-senedi_2

35
Bahsedilen bu yönetmelik maddelerine ek olarak Gelir Ortaklığı Senedi Satış Esasları,
Gelir Paylarının Tespiti, Gelir Paylarının Ödenme Usulü, Gelir Ortaklığı Senetlerinin
Değiştirilmesi, Altyapı Tesislerinin Giderleri ve Gelirlerin Tahsili gibi maddelerle
hukuki zemine oturtulmaya çalışılmıştır.

Kamu Ortaklığı Fonu Yönetmeliği, Gelir ortaklığı sentlerinin hukuki dayanağının

oluşturulması noktasında günümüzde yetersiz kalacaktır. Bununla birlikte Sermaye
Piyasası Kanunda da Borsa İstanbul ile ilgili düzenlemeler sadece kamu için
öngörülmektedir. Özel sektör için mevzuatın bu doğrultuda düzenlenmesi gereklidir.

2.9.3. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Vadesi

Boğaziçi köprüsü gelir ortaklığı senetleri 3 Aralık 1984 tarihinden itibaren satışa
çıkarılmıştır. Satış süresi de 15 gün olarak belirlenmiştir. Ödemelerin 6 ayda bir ilgili
bankaca yapılacağı ilan edilmiştir. Buna göre ödemelerin 19 Haziran 1985 tarihinden
itibaren yapılması gerekmektedir. Fakat ödemeler 1 Temmuz 1985 tarihinden itibaren
yapılmıştır. Devlet tasarruf sahiplerinin fonlarını 13 gün karşılıksız olarak
kullanmıştır. Keban Barajı gelir ortaklığı senetlerinde de durum farklı olamamıştır. 7
Ocak 1985 günü, satış süresi 15 gün olarak çıkarılan senetlerin ödemeleri 23 Temmuz
1985 tarihinden itibaren yapılması gerekirken, ödemeler 5 Ağustos 1985’den itibaren
yapılmıştır (Uzunoğlu, 1985, s. 13).

Vade tarihi ile ilgili sürenin belirlenmesi noktasında tüm olumsuzluklar öngörülmeli
ve bu doğrultuda uygun tarih belirlenmelidir. Bu nokta itibariyle fon veren yatırımcı
tarafından güven ortamı oluşturulması sağlanacak olup gelir ortaklığı senetleri ile
Enerji ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesine talep artacaktır.

2.9.4. Gelir Ortaklığı Senetlerinin Getirisi

Gelir ortaklığı senetlerinin getirilerinin ne olacağı konusunda kesin rakamlar

verilmemiştir. Ancak tahmini birtakım değerler verilmiştir. Bu arada gelirlerin artması
veya azalması halinde getirilerinde değişeceği açıklanmıştır. Senetlerinin getirisinin
%50 dolayında ve mutlaka enflasyon oranının üzerinde olacağı yetkililerce defalarca
belirtilmiştir. Tasarruf sahiplerinin enflasyon üzerinde ve gelir arttıkça daha fazla
getiri beklentileri bu senetlere olan istemi arttırmıştır. Gerek köprü gerekse baraj
senetleri satışa çıktığı ilk 3 gün içinde tükenmiştir. Fakat beklentiler gerçekleşmemiş,

36
getiriler enflasyonun altında ve alternatif yatırımların getirilerine göre de düşük
düzeyde kalmıştır. Satıştan sonraki ilk 3 ayda köprü getirisi incelendiğinde aşağıdaki
sonuçların ortaya çıktığı görülmüştür. Köprünü A tertibi (3 yıl vadeli) gelir ortaklığı
senetlerinin getirisi 1985 yılı için %43, B tertibi (5 yıl vadeli) senetler için ise %39
olarak tahmini hesaplar yapılmıştır (Uzunoğlu, 1985, s. 14).

Tablo 5. İlk Altı Aylık Ödemeler ve Alternatif Yatırımlara Göre Köprü Senetlerinin Getirisi

TASARRUF ALANI GELİR % (6 AYLIK)

Köprü Senedi
A Tertibi 23.38
B Tertibi 20.82
Mevduat
3 ay vadeli 25.27
6 ay vadeli 23.40
ABD Doları
Vadesiz 24.81
3 ay vadeli 25.77
6 ay vadeli 26.01
F.Alman Markı
Vadesiz 25.91
3 ay vadeli 25.77
6 ay vadeli 26.01
Hazine Bonosu 25.00

Kaynak: 27 Haziran 1985 Rapor Gazetesi

Köprü senetlerinin getirisi mevduat, hazine bonosu ve dövize göre tasarruf sahiplerine
daha az bir getiri sunmuştur. Bu oranlar beklentilerin altında olduğundan tasarruf
sahipleri istediğini elde edememiştir. Yeniden bu tarz bir durumla karşılaşılmaması
adına gelir ortaklığı senedini elinde bulunduran kişilerin bu yatırımları her ne koşulda
olursa olsun diğer yatırım araçlarına göre cazibesini sürekli koruyucu mekanizmalar
geliştirilmesi, gelir ortaklığı senetlerine olan talebi olumlu yönde etkileyecektir.

2.9.5. Gelir Ortaklığı Senetlerinin İadeleri

British Telecom’un ihraç edilen senetlerinin iadesini veya nakde çevrilmesini önlemek
için, 30 Kasım 1987’ye kadar hisse senetlerini ellerinden çıkarmayanlara ‘‘Bill
Vouchers’’ denilen, elde tutulacak kadar her 10 hisse senedi için 18 Sterling tutarında,
telefon faturalarını ödemek için kullanılabilecek ‘‘Posta Çeki’’ verilecektir. ‘‘Bill
Vouchers’’ almayanlar ise her 10 hisse senedi için karşılıksız 1 adet hisse senedi
verilecektir. Bu gerçekten de senetlerin geri dönüşünü önemli ölçüde azaltmıştır.

37
Bizde de gelir ortaklığı senetlerinin geri dönmesini engellemek için böyle bir önleme
başvurulabilirdi (Uzunoğlu, 1985, s. 16).

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesi hususunda fon verecek olan

tasarruf sahipleri verdikleri fonun karşılığında ellerinde bulundurdukları gelir ortaklığı
senetlerinin piyasada yer alan yatırım araçlarına kıyasla cazibesi oluşturulmalıdır.
Gerektiği takdirde gelir ortaklığı senetlerinin de yukarıda ki örnekte olduğu gibi
senetleri elinde tutan kişiye ek avantajları olmalıdır. Örneğin: bu senetleri elinde tutan
senet sahiplerine elektrik faturalarını ödemede de yapılacak bir kolaylık gibi.

Bankaların elinde kalan senetlerin gerek doğrudan tasarruf sahiplerine veya diğer aracı
kurumların işbirliği ile dolaylı biçimde sermaye piyasasına gireceği açıklanmıştır. Bu
durumda tasarruf sahipleri için gelir ortaklığı senetleri, gerek alternatif yatırımlar ile
karşılaştırıldığında gerekse enflasyon oranı altında getirisi göz önünde alındığında
cazip olma özelliğini yitirdiğini gözlüyoruz (Uzunoğlu, 1985, s. 17).

2.9.6. Gelir Ortaklığı Senetleri İle Enflasyon İlişkisi

Enflasyonun her durum ile ilişkisi olduğu gibi gelir ortaklığı senetleri ile de
yadsınamaz bir ilişkisi mevcuttur. Enerji piyasası ürünlerinin menkul
kıymetleştirilmesi neticesinde verilecek olan gelir ortaklığı senetlerinin kar payı,
enflasyon tahmininden düşük tutulmamalı bilakis enflasyon oranlarına göre kar payı
daha yüksek olmalıdır.

Biliyoruz ki hükümet, enflasyonu kontrol altına almak için bir takım önlemler alma
girişiminde bulunmuştur. Hükümet yetkilileri ‘‘sıkı para politikası uyguladıklarını ve
uygulamaya devam edeceklerini’’ çeşitli şekillerde ifade ettiler. 1984’ün ikinci
yarısında devletin sermaye piyasalarındaki bankerlik rolüne başlamasıdır. Devlet bu
dönemde gelir ortaklığı adı altında yeni bir menkul değer türünün satışına başlamış ve
bu 1980 başlarında Türkiye’de bankerlerin yaptığı gibi anında paraya çevrilebilir
olarak ilan edilmiş bunun ekonomideki etkisi emisyon artışına benzer bir etki
olmaktadır. Emisyon ve para arzının enflasyonu arttıran en önemli etkenler olduğu
hükümet tarafından sürekli vurgulanmaktadır. Emisyon hacimdeki patlamalar ve geniş
anlamdaki para arzının sürekli artması enflasyonu körükleyecektir (Uzunoğlu, 1985,
s. 21).

38
Bu nedenledir ki ülkemizde banka mevduatı mevcut para arzının bir bölümünü
oluşturmaktadır. Ayrıca mevduata yatırılan paranın enflasyonu arttırıcı etkisi, banknot
emisyonundan daha gözle görülür oranda fazladır.

Halkın elindeki birikimlerin bankalara çekilmesi ve iç talebin kontrol altına alınması

hedeflenirken para hacminin enflasyonist baskısının da azalacağını düşünen hükümet
yetkilileri kısa vadeli mevduata yüksek faiz önermişlerdir. 1985 Temmuz ayında
yapılan faiz değişikliği nedenini Merkez Bankası şu şekilde açıkladı, ‘‘Mevduatın
ortalama vade yapısındaki kısalmanın ekonomideki genel likiditeyi ve nominal talebi
arttırıcı etkisi müşahede edilmiş ve gelişmenin sıkı para politikasının gerekleriyle ters
düşmeye başladığı sonucuna varılmıştır.’’ Tasarrufların sadece vade yapısında
değişikliğe sebebiyet vermiştir. Devletin iç borçlanma politikası, bütçe açıklarının ve
enflasyonun artacağı beklentilerine neden olmaktadır. Enflasyonu arttıran bir faktörde
mevduatlardır (Uzunoğlu, 1985, s. 23).

2.9.7. Gelir Ortaklığı Fonu ve Kullanım Alanları

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymet haline dönüşmesine aracı olacak olan gelir
ortaklığı senetleri, istikrarlı ve güvenilir gelir sağlamak maksadıyla fon veren
yatırımcıyı tasarrufa teşvik eden ve oluşturulacak fon ile enerji sektörünün
büyümesine hız katan bir yatırım aracıdır. Bu vesile ile enerji sektöründe oluşturulacak
alt yapı tesislerin gelirine gerçek ve tüzel kişiler ortak olabileceklerdir.

Kamu kurumu olması hasebiyle başlangıç olarak EUAŞ gelir ortaklığı fonu
oluşturulması uygun olacaktır. Bununla birlikte özel sektör yatırımcılarının da bu alana
teşvik edilmesi ve belirli kıstaslarla çalışmış oldukları bankalar aracılığıyla gelir
ortaklığı fonu oluşturması akabinde bu fon işlevsellik kazanacak ve katma değer
üretebilecektir.

Kamu ortaklığı fonundan anlaşılacağı üzere,

‘‘Gelir ortaklığı senetleri çıkarılarak altyapı tesislerinin her türlü işletme, bakım,
onarım, idame, ve benzeri giderleri bu fondan karşılanacaktır.

39
Bu fonun en az %10’u kalkınmada öncelikli yörelerde istihdamı arttırıcı ve kamu
kuruluşlarının en az %10 olarak katıldığı her türlü yatırımlarda ve bunların işletme
finansmanında kullanılacaktır.

Gelir ortaklığı senetlerine her yıl dağıtılacak kar payları da bu fondan karşılanacaktır.

İleride yapı alçak alt yapı tesislerinin de finansmanım bu fondan karşılanacaktır.

Senetler gerektiğinde bu fon tarafından geri alınacaktır.’’ hükümlerine yer verilmiştir

(Uzunoğlu, 1985, s. 38).

Bu maddeler günümüz ihtiyaçlarına göre uygun görüldüğü takdirde ‘‘Gelir Ortaklığı

Fon Yönetmeliği’’ adı altında azalıp artabilecektir. Gelir ortaklığı senetleri, gelirin
satışı olduğundan gelir ortaklığı fonundan ilgili senet sahibi belirtilen yıl oranında
getiri sağlayacaktır.

2.9.8. Gelir Ortaklığı Senetleri Örneği ‘‘Boğaziçi Köprüsü’’

Boğaziçi Köprüsünün Gelir Ortaklığı Senetleri; Asya ile Avrupa kıtasını birbirine
bağlayan tek köprü 1973 yılında hizmete açılmıştır. İkinci Boğaziçi köprüsünün
finansmanı gerekçesiyle gelir ortaklığı senetleri çıkartılmıştır ve 3 Aralık 1984’den
itibaren satışa başlanmıştır.

Boğaziçi Köprüsü Gelir Ortaklığı Senetleri bugün itibariyle satışa sunulmuştur:

Cumhuriyet geçmişimizde ilk defa, vatandaşımız, Devletin verimli ve karlı altyapı

tesislerinin gelirlerinden pay alma fırsatına erişiyor.

İstanbul Boğaziçi Köprüsü gelir ortaklığı senetleri, iki çeşit olarak, Türkiye İş
Bankası'nın tüm şubelerinden satışa sunulmuştur.

A tertibi senetler 3 yıl (1.1.1985 - 31.12.1987),

B tertibi senetler 5 yıl (1.1.1985 - 31.12.1984)

sürelidir (Tercüman Gazetesi, 1984).

40
 Şekil 9. Gelir Ortaklığı Senetleri Reklamı
Kaynak: 8 Aralık 1984 Tercüman Gazetesi

Her iki tertip senedin kupür edetleri, değerleri ve tutarları şöyledir:

Adet Değer (TL) Tutar (TL)

20.000 50.000,- 1.000.000.000,-

20.000 100.000,- 2.000.000.000,-
3.000 500.000,- 1.500.000.000,-
500 1.000.000,- 500.000.000,-

Gelir ortaklığı senetlerin nihai tutarı 10.000.000.000,- (10 milyar) liradır. 3 yıl vadeli
bir şekilde olan A tertibi ve 5 yıl vadeli bir şekilde olan B tertibi gelir ortaklığı
senetlerinin planlanan tahminler çerçevesinde, hesaplamaların yapılması sonucunda
yıllık ortalama net gelirin yüzde 50’nin üzerinde olacağı düşünülmektedir. (Şayet
Köprü geliri beklenenden daha fazla artarsa, bu artış ortalama yıllık gelire
yansıyacaktır.)

Senetler hamiline yazılı olarak bilinmektedir. ''Hamiline yazılı kıymetli evrak''

özelliğinde ''menkul kıymet'' şeklinde, kolayca alınıp satılabilmektedir. Vergiden muaf
gelirler arasında senetlerden elde edilen gelirlerde yer almaktadır. Satış için verilen

41
mühlet 15 gündür ve bu sürede senetler, nominal değerleri üzerinden işlem görecektir.
Bir yatırımcı en fazla 5.000.000,- (5 milyon) lira değerinde senet alabilecektir. Bu iki
farklı düzenlenen senetlerin ödemeleri, yılda iki kez olacak şekilde ocak ayında ve
temmuz ayında yapılacak olup, ödeme zamanları ek olarak açıklanacaktır. Bankanın
hesaplayacağı değer artışıyla beraber, senetler tüm İş Bankası şubelerinde istendiği
vakit paraya çevrilebilir (Tercüman Gazetesi, 1984).

2.10. Dünyadan ve Ülkemizden Enerji Verileri

Dünyada ve ülkemizde enerji ihtiyacı farklı ölçütlerde boy gösterse de sürekli olarak
bir enerji talebi söz konusudur. Bu talebi karşılamak adına bazı ülkeler alternatif enerji
yolları bulmuş olsa da doğal kaynakların yok olma riski bulunmaktadır. Bu bölümde
Türkiye ve Dünyada enerji verileri ile birlikte sektörde kullandırılan finansmanların
analizi yapılacaktır.

2.10.1. Enerji Piyasasına İlişkin Değerler

2035 yılına kadar enerji talebi yıllık %1,65 oranında artması planlanmaktadır. Doğal
gaza dönüş devam etmekte ve sürekli artan bir talep görünmektedir. Petrol hala önemli
ama mümkünse alternatifler kullanılacak. Yenilenebilir artacak ama şimdilik alternatif
değil bunun sebebiyse yüksek maliyetler, yüksek risk, yetersiz teknoloji.

Şekil 10. Dünya Birincil Enerji Talebi (1980‐2030)

Kaynak: https://www.dunyaenerji.org.tr/bp-enerji-gorunumu-2018/

42
Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre enerji talebinin uzun ve orta vadede üye
ülkeler arasında en hızlı artışı kaydedecek ülke Türkiye olarak görünmektedir. Toplam
birincil enerji talebinin 2030 yılı itibari ile iki kattan fazla artması, 2035 yılında 2010
yılına göre Türkiye’de toplam birincil enerji arzının %117 artacağı hesaplanmakta
olup Dünyada bu artış yüzde 47 düzeylerindedir. Elektrik doğal gaz ve petrol
piyasalarında talep artışını karşılamak için büyük oranlarda yatırım gereksinimi
mevcuttur. Bu bağlamda Enerji Piyasası Ürünlerinin Menkul Kıymetleştirme yoluna
gidilmesinin bu piyasaların büyümesine olumlu yönde katkı sağlayacağı
öngörülmektedir. Birincil enerji arzının ancak yüzde 30’luk kısmı ulusal kaynaklarda
geri kalan yüzde 70 ithalat bağımlılığı ile çok yüksek dışa bağımlılık görünmektedir.
Hedeflenen ise doğal gaz, kömür, hidrolik üstüne kurulu yapıya yenilebilir enerjiyi ve
nükleer enerjiyi eklemek olmalıdır.

Enerjide ithalat bağımlılığı: %71,8 Türkiye’nin enerjide senelik talep yüksekliği 1990
senesi sonrasında %4,6 iken AB’nin aynı süre içerisindeki talep yıllık artışının
yüzdesi: %1,6 olarak belirlenmiştir. Birincil Enerji Yıllık Talep Artışı Tahmini: yıllık
en az yüzde 4 iken, 2020 senesine kadar senelik elektrik enerjisinin talep artış oranı;
%6,7 (düşük ihtimal) veya yüzde 7,5 (yüksek ihtimal) bu yüksek yüzdelerin birkaç
puan gerilemesi, yüzde 4‐5 gibi bir düzeye durumundan bahsedilebilir. 2010‐2030
yılları arasındaki dönemler adına EPDK elektrik pazarında elzem yatırım talebini 225
‐ 280 Milyar dolar şeklinde öngörmektedir.

Görüleceğe üzere potansiyel olarak geleceği her daim parlak olan bu sektörde
gerçekleşecek menkul kıymetleştirme ile birlikte varlıklar likidite kazanacak olurken
aynı zamanda taze bir kaynak çıkartma imkânı doğuracaktır.

2.10.2. Türkiye Enerji Verileri

Türkiye’nin elektrik kurulu gücü aşağıda yer alan Avrupa Elektrik Kurulu Gücü
tablosunda görüleceği üzere 1 Ocak 2022 tarihi itibari ile 99.429 MW olarak
gerçekleşmiştir. Bir önceki döneme göre %4 lük bir artış gözlenmektedir.

43
Tablo 6. Ülkelere Göre Avrupa Kurulu Gücü (MW)
Ülke 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2021-2022
Değişim
Almanya 2013.816 216.198 222.381 222.968 227.567 222.915 -2%
Fransa 123.280 131.940 130.653 131.746 130.560 128.154 -2%
İtalya 93.693 93.780 94.373 115.900 116.30 M/D (-)
Birleşik Krallık 81.893 99.448 10.556 109.699 110.920 N/A (-)
İspanya 105.429 104.975 104.740 107.392 109.409 112.424 3%
Türkiye 78.469 84.417 91.267 91.238 95.688 99.429 4%
Ukrayna M/D M/D M/D 54.772 54.772 54.772 0%
Polonya 37.285 40.365 42.526 43.662 45.029 49.601 10%
İsveç 39.016 38.669 40.832 42.503 41.199 M/D (-)
Hollanda 31.749 31.976 30.531 33.353 39.132 51.530 32%
Belçika 21.297 21.934 23.126 24.347 25.556 25.775 1%
Avusturya 21.591 22.022 21.301 20.955 23.050 23.868 4%
Çekya 20.188 20.845 20.820 20.576 20.122 19.703 -2%
Portekiz 19.278 19.525 19.647 19.836 20.022 19.187 -4%
Yunanistan 16.994 17.347 17.131 17.615 17.888 18.820 5%
Romanya 22.965 23.051 18.837 18.461 17.306 16.561 -4%
Finlandiya 16.911 17.092 17.260 17.274 16.863 17.729 5%
Danimarka 14.942 15.846 15.865 15.919 15.964 16.666 4%
İsviçre 14.689 15.901 16.068 15.692 15.844 15.844 0%
Bulgaristan 12.073 12.502 12.757 12.782 12.861 M/D (-)
İrlanda 9.828 9.828 9.827 9.827 9.827 9.827 0%
Macaristan 8.248 8.539 9.100 9.393 9.681 9.934 3%
Sırbistan 9.108 9.179 9.282 9.119 9.125 9.717 6%
Gürcistan M/D M/D 4.097 4.384 4.533 4.649 3%
Bosna-Hersek 4.046 4.097 4.133 4.192 4.250 4.210 -1%
Hırvatistan 4.777 4.846 4.957 5.107 4.249 4.402 4%
Slovenya 3.728 3.728 3.738 3.899 3.862 3.960 3%
Litvanya 3.591 3.653 3.602 3.699 3.808 M/D (-)
Letonya 2.821 2.821 2.841 2.832 2.843 3.015 6%
Estonya 2.695 2.802 2.844 2.838 2.337 2.402 3%

Kaynak: EPİAŞ Piyasa Gözetim Müdürlüğü Dünya Enerji Piyasaları Raporu, İstanbul, 2021, 11. Sayı
S.5.

Türkiye aylık elektrik brüt tüketimlerine (MWh) bakıldığında Ekim 2021 tarihinde
26.075, Kasım 2021 tarihinde ise 26.448 olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı
tarihlerine bakıldığında ise yıllık bazda elektrik tüketiminde ülkemizde %5,2 oranında
artış görülmektedir.

Ülkemizde 2019 yılında üretilen elektriğin %44’ü yenilenebilir enerjiden elde

edilirken, 2020 yılında ise %42 oranında gerçekleşmiştir.

2.10.3. Dünyadan Enerji Verileri

2021 yılında; karbon piyasası, gaz ve kömür fiyatlarında yaşanan artışlar ile Avrupa
elektrik borsa fiyatlarında tarihi üst seviye rekorları kırılmıştır. ABD petrol üretimi

44
Kasım 2021 dönemde aylık %,1,3 artış gösterirken, Suudi Arabistan üretimi yıllık
%10,5 artış göstermiştir. Avustralya’da Aralık 2021 dönemi maden kömüründe aylık
artış yaşanırken, linyit kaynaklı elektrik üretiminde düşüş gerçekleşmiştir. Aralık 2021
dönemi aylık %5 üretim artışı gerçekleşmiştir. Avrupa karbon fiyatında (ETS) ve
Birleşik Krallık karbon fiyatında tarihi yüksek seviyeler Aralık 2021 döneminde de
devam etmiştir (Dünya Enerji Piyasaları Raporu, 2021, s. 4)

Ekte görüleceği üzere Dünya üzerindeki en büyük üretim payını %48,2’lik oran ile
Asya Pasifik ülkeleri çekerken sonrasında Kuzey Amerika %19,5 üretim payına
sahiptir. Bir diğer yüksek paya sahip bölge %14,4 oran ile Avrupa’dır (EK-1).

2.11. Türkiye Kurulu Gücü ve Üretim Miktarı

Türkiye’nin yakıt tipine göre elektrik üretimdeki payları sırasıyla doğalgaz, ithal
kömür, linyit, rüzgar, barajlı, güneş, jeotermal, akarsu, biyokütle, asfaltit, taş kömürü
ile gerçekleşmektedir. Ülkemizde Kasım 2021 dönemi üretiminde en yüksek payı
doğal gaz alırken, onu sırasıyla ithal kömür ve linyit santralleri izlemektedir. Bununla
birlikte Kasım 2021 dönemi üretimine bakıldığında bir önceki aya göre değişim oranı
%1,4 artmıştır.

Tablo 7. Yakıt Tipine Göre Elektrik Üretim Dağılımı (MW, MWh)

Yakıt Tipi Ekim 21 Pay Kasım 21 Pay Aylık Aylık Kurulu
Değişim Değişim Güç
Doğalgaz 9.838.306 40,20% 7.948.374 32,04% -1.889.931 -19% 25.540
İthal Kömür 2.400.724 9,81% 4.995.894 20,14% 2.595.170 108% 8.994
Linyit 3.267.812 13,35% 3.495.857 14,09% 228.045 7% 10.120
Rüzgar 2.623.859 10,72% 2.611.262 10,52% -12.597 0% 10.429
Barajlı 2.387.191 9,76% 2.388.744 9,63% 1.553 0% 23.254
Güneş 1.192.544 4,87% 807.060 3,25% -385.485 -32% 7.742
Jotermal 773.709 3,16% 774.410 3,12% 701 0% 1.648
Akarsu 871.406 3,56% 704.139 2,84% -167.266 -19% 8.227
Biokütle 392.166 1,60% 405.405 1,63% 13.239 3% 1.528
Asfaltit 165.556 0,68% 131.954 0,53% -33.602 -20% 405
Taş Kömürü 86.712 0,35% 85.374 0,34% -1.339 -2% 811
Diğer 470.641 1,92% 462.547 1,86 -8.094 -2% 651
Genel 24.470.627 100,00% 24.811.021 100,00% 340.394 1,4% 99.347
Toplam

Kaynak: EPİAŞ Piyasa Gözetim Müdürlüğü Dünya Enerji Piyasaları Raporu, İstanbul, 2021, 11. Sayı
S.14.

45
2.12. Dünya Enerji Ajansı Kaynaklara Göre 2021 Dünya Enerji Görünümü
Raporu Özeti

Ülkeler arası gelişen ekonomilerde temiz enerji yayılımının hızlandırılması adına

finansman kayıp bir halka olmaktadır. Dünyanın 1,5 °C hedefine gideceği süreçte
ilerlemesi adına pak enerji projelerine ve altyapısında meydana getirilen senelik
yatırımın 2030 senesine kadar ortalama 4 trilyon Amerika dolarına ulaşması
gerekmektedir. APS ve NZE senaryoları arasında bulunan farkı kapatmak adına
ihtiyaç duyulan fazla harcamaların ortalama %70’inin yükselen piyasalarda ve gelişen
ekonomilerde gerçekleştirilmesi gereklidir. 450 GW yenilenebilir enerji hedefi
kapsamında Hindistan’ın 2030 senesine kadar yoğun bir güneş enerjisi genişlemesini
finanse etme muvaffakiyeti gibi, pak enerji projeleri adına bulunan sermayeyi harekete
geçiren gelişen ekonomilerin bir takım dikkat edilmesi gereken örnekleri mevcuttur.
Ancak, çoğu pandemi tarafından daha da artan ve etkileri devam edecek olan sorunlar
da bulunmaktadır. Devamı gerçekleştirilebilir ekonomik toparlanmayı
perçinleyebilecek fonlar kıt ve sermaye, gelişmiş ekonomilerden yedi kat daha yüksek
fiyatlıdır. Covid-19, dünyanın fakirlikle bilinen ülkelerinden birkaçında, elektriğe
evrensel erişim ve temiz yemek pişirmeye özgü azimli ilerleme eğilimini de
bozmuştur. 2021 yılına kadar elektriğe erişim sağlayamayan kişilerin miktarı, hemen
hemen bütünü Sahra altı Afrika’da olmak üzere %2 artacağı düşünülmektedir.

Enerji geçişlerinin (dönüşümlerinin) desteklenmesi adına sermaye akışını arttırmak ve

gelişen ekonomilerin kalkınması adına yeni daha az bir emisyon yolunun çizilmesine
izin vermek adına uluslararası bir katalizör zaruridir. Bu geçişle alakalı enerji
desteklerinin çoğunun, devletler tarafınca belirlenen piyasa sinyallerine ve
politikalarına cevap veren hususi sektör, müşteriler ve finansör kişiler tarafınca
oluşturulması icap edecektir. Elzem olan politika ve düzenleyici yeniliklerin dışında,
uluslararası kalkınma bankalarından ve ekonomisi gelişmiş devletlerden gelen daha
yüksek iklim finansmanı taahhütleri tarafınca yönetilen kamu finans kuruluşları, özel
oyuncuların henüz doğru risk ve ödül dengesini göremedikleri kısımlarda yatırımları
öne çıkarmak adına son derecede mühim roller yapmaktadır (2021 Dünya Enerji
Görünümü Raporu Özeti, 2021).

46
2.13. Enerji Sektöründe Kullandırılan Finansmanların Analizi

2002-2018 yılları arasındaki 110 milyar dolar değerindeki enerji yatırımlarının yüzde
40’lık kısmının, enerji bolluğu haricinde, enerji dönüşümü yatırımlarından
oluşmaktadır ve enerji verimliliğini de kapsayıp, toplamda 120 milyar doları aşan
yatırımların yüzde 45’ini enerji dönüşümü ile birlikte yatırımlar oluşmaktadır (Resmi
Gazete, 2017).

2018 yılı sonunda Enerji sektörünün toplamda özel sektör finansal borç stokundaki
bulunan payı yüzde 10,2 iken bahsi geçen finansmanda yabancı kaynaklı pay oranı,
yurtiçinde bulunan finansal kuruluşlar vasıtasıyla kullanılan yabancı fonlar da dikkate
alındığı vakit, bu oran yüzde 38 civarında olacaktır. Ülke ihracat kredi kuruluşlarının
sağlamış olduğu finansmanlar içerisinde bulunan Türk bankalarının vermiş olduğu
güvenceler yani nakit olmayan güvenceler de dikkate alındığı vakit, yurtdışı kaynaklar
sayesinde kazanılan finansmanın toplam borç içerisindeki payı yüzde 45’e kadar
yaklaşmaktadır (Hazine ve Maliye Bakanlığı Faaliyet Raporu, 2019)

Şekil 11. Enerji Sektörü Kredilerinin Dağılımı (milyar ABD$), 2018

Kaynak: (Hazine ve Maliye Bakanlığı Faaliyet Raporu, 2019)

Enerji yatırımları arasında Türkiye’de bulunan bankalardan edinilen krediler en elzem

dış finansman kaynağı olarak bilinirken yurtiçi banka kredileri içerisindeki payı en
güçlü ilerleyen pazar da enerji sektörü olarak bilinmektedir. Gayri nakdi kredileri de
içeren toplam yurtiçi bankacılık kredileri içerisinde “gaz, su ve elektrik kaynakları
üretiminin ve dağıtımının payı ortalama yüzde 1,1’den yüzde 6,9’a yaklaşmıştır.
Yatırım odaklı incelendiğinde diğerlerine kıyasla güçlü bir gösterge olarak bilinen orta
ve uzun vadeli krediler arasında bulunan enerji sektörü payı gün geçtikçe yoğun bir

47
gelişim göstermiş, yüzde 1,3 seviyelerinden yüzde 9,8’e yaklaşmıştır. Bahsi geçen
dönem içerisinde toplam bankacılık kredileri yaklaşık olarak yüzde 340 oranında artış
gösteriyorken, enerji sektörü kredilerinde ise yüzde 2,750 oranı civarında artış
yaşanmıştır. Orta-uzun vadeli kredi kullanımında oluşan yükseliş oranı daha çok
yüksektir. 2002 senesinde Enerji sektörü bankacılık kredileri, 1,6 milyar dolar
derecesindeyken 2018 senesinin son zamanlarına doğru borç stoku 45,4 milyar dolara
yaklaşmıştır, orta-uzun vadeli kredi miktarı da ortalama 400 milyon dolar civarından
32,5 milyar dolara çıkmıştır (Faaliyet Raporu, 2019)

Tablo 8. Enerji Dönüşümü Yatırımları

(milyar ABD$)
2002-2009 2010-2018 2002-2018 Toplam
Yenilebilir Elektrik 7,8 31,9 39,7
İletim 1,6 2,7 4,3
Enerji Verimliliği 4,0 6,5 10,5
Diğer 1,0 2,0 3,0
Toplam 14,4 43,1 57,5

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2018)

2002-2018 yılları arasında, toplam 120 milyar dolar civarında yapılan yatırımın yüzde
45’ini oluşturan yenilenebilir enerji, elektrik iletimi altyapısı ve enerji verimliliği
projeleri kapsamında yapılan enerji dönüşümü yatırımları açısından incelendiğinde;
iki ayrı alt döneme ayrılıp incelenmesinin, iyileştirmenin tespit edilebilmesi için daha
güvenilir olduğu düşünülmektedir. Gün geçtikçe değişken olan yenilenebilir enerji
kaynaklarına bağlı elektrik üretimi içerisinde yatırım teknolojilerinin fiyatının giderek
düşmesi ilk başta olmak üzere, yaşanan uluslararası büyümeler ve ülke içerisinde
enerji dönüşümüne özgü yapılan mevzuat değişimleri gibi politika düzenlemeleri;

2010 yılı sonrası enerji dönüşümü yatırımlarında gözle görülür bir yükselişe neden
olmuştur. 2002- 2009 yılları arasında, yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi
yatırımlarının toplam elektrik üretimi yatırımları içerisindeki payı ortalama yüzde 34
olurken, 2010-2018 yılları arasında bahsi geçen pay yüzde 59 gibi bir orana
yaklaşmıştır. 2002-2009 yılları arasında yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim
yatırımlarında hidroelektrik santralleri ağırlık taşırken, 2010-2018 yılları arasında
güneş ve rüzgâr enerjileri de önde gelmek üzere gün geçtikçe değişen yenilenebilir
enerji kaynaklarının ağırlığı yükselmiştir (Shura Enerji Dönüşüm Merkezi, 2019).

48
Nihai olarak enerji yatırımlarının oransal açıdan finansman yöntemi incelendiğinde
yüzde 65-70’inin krediyle, geri kalan yüzde 30-35’lik oranın ise öz kaynaktan finanse
edildiği hesaplanmaktadır. Bununla birlikte çoğunlukla 8 - 12 yıl gibi uzun vadelerle
döviz cinsinden finansmanlar tercih edilmiştir.

49
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3.ENERJİ SEKTÖRÜNDE YER ALAN FİRMALARIN ENERJİ PİYASASI

ÜRÜNLERİNİN MENKUL KIYMETLEŞTİRİLMESİ AŞAMALARINA
YÖNELİK ARAŞTIRMA

Bu bölümde tezimizin nihai amacına yönelik somut veriler elde edilmesi amacına
yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara ekte yer alan Mülakat Sunumu
(EK-2) aktarılmış olup araştırma sorularına cevap aranmıştır. Netice itibariyle ilgili
araştırma bulguları değerlendirilmiştir.

3.1. Araştırmanın Amacı ve Yöntemi

Yapılan çalışmanın başlıca gayesi, enerji sektöründe yer alan firmaların üretim
kapasiteleri göze alındığında büyük bir kısmına hitap edecek şekildeki katılımcıların,
enerji piyasası ürünlerinin gelir ortaklığı senedi yoluyla menkul kıymetleştirilmesi
yönteminin ne şekilde uygulanabilir olduğu ve piyasaya katkısını ölçmek
amaçlanmıştır. Mülakat çerçevesinde firma yetkililerine sorulan sorularla bir takım
öngörüler ortaya çıkarılmış olup ilgili yöntemin enerji sektörüne yeni bir hareketlilik
getirmesi ve adeta her bireyin bu sektörün bir parçası olması fikri ön plandadır.

Bu araştırma içerisinde nitel araştırma yöntemleri arasında bulunan derinlemesine

mülakat yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma veyahut kalitatif araştırma tekniğinin;
son dönemlerde tahmin edildiğinden daha fazla değerinin olduğu ortaya çıkmıştır. Bu
sebeple gün geçtikçe yoğun bir şekilde de tercih edilmektedir. Yapılan kalitatif
araştırmalar sonucunda da ortaya çıkan bulguların keşifsel olduğunun bilinmesinin
dışında sorunların tasvir edilmesinde veyahut ilerideki projelerde tahlil olabilecek
hipotezlerin ortaya çıkartılmasında kullanılmasının elzem olduğu aşikardır. Bu
durumun yanı sıra kalitatif araştırmalar, kantitatif araştırmaların bütünleyicisi olarak
da bilinmelidir (Pirtini, Arslan, Tığlı, Gegez, & Cengiz, 2007)

Mülakat çalışması yapılan enerji sektörü firma temsilcileriyle görüşme yapılmadan

önce Mülakat Sunumu (EK-2) anlatılmıştır. Gerekli görülen yerlerde konunun
detayına yönelik bilgiler aktarılmıştır. Mülakat sunumu akabinde konunun
anlaşılmasına müteakip araştırma soruları kısmına geçilmiş olup çalışma nihayete
erdirilmiştir.

50
3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Süreci

Elektrik Üretim A.Ş., RHG Enertürk Enerji, Enerjisa Enerji A.Ş., Demirer Holding
Enerji ve Eksim Enerji gibi sektörün öncü firmaları ile 2022 yılının ilk çeyreğini
kapsayan zaman dilimi içerisinde görüşülmüştür. Mülakat sorularına geçilmeden ekte
yer alan (EK-2) sunum ile konu teferruatlı bir şekilde aktarılmış olup alanında uzman
olan sektör temsilcileri ile verimli bir çalışma yapıldığı değerlendirilmektedir.

3.2.1. Araştırma Soruları

1-Yeni bir enerji alt yapı tesisi kurulurken fon tedarik süreci nasıl yönetiliyor? Enerji
yatırımlarınızdaki fon yönetiminde Öz kaynak ya da Borç yöntemini mi tercih
ediyorsunuz? Yüzde oranlaması yapacak olsak takribi karşılığı ne olacaktır?

2-Fon tedarik yöntemi olarak Gelir Ortaklığı Senedi yoluyla Menkul Kıymetleştirmeyi
tercih eder miydiniz? Tercih edecek iseniz hangi koşullar sizin için aranır? Ör: banka
faiz oranlarının seviyesi/halka arza ilişkin hisse seviyesi

3- Gelecekte üreteceğiniz bir enerji var, bu enerjiyi bir gelir ortaklığı senediyle menkul
kıymetleştirip satmak ister misiniz? Fon verecek olan yatırımcılara direkt bir
finansman köprüsü oluşturmak sizin için cazip olur muydu?

4- Gelir ortaklığı senedi yoluyla fon tedarik ettiğinizi düşündüğümüzde tahmini

borçlanma oranınızda ne kadarlık bir düşüş öngörürsünüz?

5- Olası bir durumda Gelir ortaklığı senetlerinin vadesini 3-5-10 gibi kaç yıllık yapmak
istersiniz?

6- Ödeme takviminde 10 yıl boyunca her yıl için %80 garanti veriyorum şeklinde bir
garanti göze alır mısınız?

7- Gelir ortaklığı senediyle finansman sağlama yönünde ne tür teşvikler/düzenlemeler

uygulanması halinde sizlerin ve diğer enerji sektörü oyuncularının bu alanda GOS
ihraç etmesine yönlendirecektir?

8- Enerji sektöründe Yabancı sermaye çekme potansiyelini nasıl değerlendirirsiniz, ör:

yabancı sermeyenin ülkemize tahsisi ettiği sermayenin %50 sine ilişkin faizlerde

51
vergiden düşülebiliyordu şirketler bu oran %75’e çıktı bu ve benzeri beklentileriniz
var mıdır?

9- Sizce ilgili durum ile ilgili bir yasal mevzuat yapılması halinde üretim şirketlerinin
finansmanlarının ne kadarını gelir ortaklığı senedi ihraç ederek sağlayacağını
düşünüyorsunuz?

3.2.2. Araştırma Katılımcıları

1- Elektrik Üretim A.Ş.

• Enes KANAT – Yatırım Planlama Şefi

• Yücel KARTAL – Strateji Geliştirme Daire Başkanı

2- RHG Enertürk Enerji

• İbrahim ERDEN – Genel Müdür Yardımcısı

3- Enerjisa Enerji A.Ş.

• Cem Gökmen GÖKKAYA – Kurumsal Finans ve Hazine Direktörü

4- Demirer Holding Enerji

• Burak DERİNPINAR – Enerji Santralleri İşletme Müdürü

5- Eksim Enerji

• İsmail KURİŞ – Enerji Yatırımları Direktörü

3.2.3. Araştırmada Görüşülen Firmalar

Bu bölümde Enerji sektöründe yer alan araştırmaya konu firmaların piyasada ki

hacimleri ve ne tür çalışmalar gerçekleştirdiklerine dair bilgilendirme yapılmıştır.
Görüleceğe üzere her bir firma Enerji Piyasasında ülkemiz adına önem arz etmektedir.

3.2.3.1. Elektrik Üretim A.Ş.

Başlangıçta Türkiye Elektrik Üretim-İletim A.Ş. (TEAŞ) olan Genel Müdürlüğünün,

02.03.2001 tarih ve 24334 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 05.02.2001 tarih ve
2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ), Türkiye
Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ)
unvanlı üç farklı anonim şirket olarak örgütlendirilmesine karar kılınmıştır.

52
EÜAŞ, kamunun yararını da himaye ederek, verimlilik ve kârlılık ana hatları
çerçevesinde; verimli, kaliteli, sürekli, maliyeti düşük, güvenli, çevreyi koruyan
elektrik enerjisi üretimi ve satışı faaliyetleri gerçekleştirmek hedefiyle oluşturulan bir
kamu kuruluşu olarak bilinmektedir.

2020 yılında gerçekleşen 305,0 milyar kWh üretimin ve 304,4 milyar kWh tüketimin
olduğu ülkemizde, 2020 sonu itibariyle EÜAŞ’ın elektrik ticaretindeki payı ise %29,0
olmuştur. 2019 yılı itibariyle Türkiye elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık %38’lik
kısmı EUAŞ tarafından karşılanmıştır.

3.2.3.2. RHG Enertürk Enerji

Erciyes Anadolu Holding Türkiye içerisinde açık ara lider pozisyonunda olduğu
sektörlerin dışında enerji sektörü gibi ilerlemeye ve büyümeye açık halde olan bir
sektörde daha RHG Enertürk Enerji ile bu sektörde kalıcı olarak var olmayı
amaçlamaktadır. Bahsi geçen RHG Enertürk Enerji, öncelikle özelleştirme
bağlamında ihalesi gerçekleşen 14. Grup HES Özelleştirmesi ihalesini tamamlamış
olup bu grupta bulunan Hidroelektrik Santralleri de üretim yelpazesini içine almıştır.

Enerji faaliyetlerini her alanda sürdürmeyi hedefleyen RHG Enertürk, sektörde de

öncü olama hedefiyle ülkemizin her köşesine elektrikli araçlar için şarj istasyonu
kurma gayesindedir.

Hidroelektrik başta olmak üzere Rüzgar ve Güneş enerji santralleriyle üretim kurulu
gücünü sürekli arttıran RHG bir yandan da yatırım süreçlerine hız kesmeden devam
ettirmektedir.

Temiz enerji ve yeşil enerji gibi başlıklarla sürdürülebilir bir politika izlemekte doğaya
en iyi şekilde sahip çıkma adına RHG Enertürk Enerji projelerini bir bir
tamamlamaktadır.

Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilgili olan RHG Enertürk Enerji, yatırımlarını bu

hususta arttırmayı tasarlamaktadır. RHG Enertürk Enerji ülkemizin yenilenebilir enerji
kaynaklarıyla üretim yapan nadir enerji firmalarından biri haline gelmeyi
amaçlamaktadır.

53
3.2.3.3. Enerjisa Enerji A.Ş.

1996 senesinde kurulmuş olan Enerjisa Enerji şebeke yatırımlarıyla son decede
farklılaşmış ve yenilikçi faaliyetleriyle, bulunmuş olduğu sektöre ve tüketicilerine
bağlı olan teknoloji ve verimlilik hedefli iş modelleriyle birlikte ve son derecede
çekişmeli stratejileriyle ülkemizin gelişmeye devam eden elektrik piyasasının öncü
firmalarından biridir. Enerjisa Enerji aynı zamanda uzun vadede bulunan stratejilerini
devam ettirebilir bir bakış açısıyla gerçekleştirmektedir ve bununla birlikte dağıtım
bölgelerinde yüksek kalite ölçülerindeki ağlarını genişletmeye ve perakende ile ilgili
bütün operasyonlarını bütün ülke geneline yayıp gün geçtikçe daha da kârlı bir
büyümenin oluşmasını ve hissedarları adına değer yaratmayı amaçlamaktadır.

Enerjisa tüketicileri adına yenilikçi ve sürdürülebilir çözümlere ön plana koymaktadır.

Bu bağlamda “İşimin Enerjisi” kapsamında güneş enerji santrali kurulumlarının
hizmetleri, enerji verimliliğine dair uygulamalar, kojenerasyon/ trijenerasyon
çalışmaları, elektrikli otomobillerin şarj istasyonu faaliyetleri ve yek-g
sertifikasyonuna değin birden fazla yeşil, çevreci ve devamlılık sağlayan enerji
faaliyetlerini tüketicilerine vadetmektedir. 2018 yılının Şubat ayı sonrasında
gerçekleşen Türkiye’nin en güçlü özel sektör halka arzıyla birlikte, Enerjisa Enerji
hisselerinin %20’si halka açılmıştır ve Borsa İstanbul’da işlem görmeye başlamıştır.
Enerjisa Enerji, talep toplama süreci içerisinde yüksek yatırımcı ilgisi görerek
toplamda ortalama 4,8 kat talep ile karşı karşıya kalmıştır.

Enerjisa Enerji, 2018 yılının Haziran ayında FTSE AllWorld Endeksine, 2018 yılının
Kasım ayında ise MSCI Global Small Cap Endeksine içine almıştır. Enerjisa Enerji
2018 yılındaki elverişli halka arzı sonrasında, kurumsal sürdürülebilirlik hususunda
odaklanıp, uzun vadeli bir şekilde değer ortaya çıkartmak hedefi ile sosyal, çevre ve
ekonomik faktörler ile ilgili stratejik ve bütünsel bir yaklaşım geliştirmeyi
amaçlamıştır. Bu sınırlar içerisinde Enerjisa Enerji, 2019 senesinde dünyanın en güçlü
istemli kurumsal sürdürülebilirlik insiyatifi olan Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler
Sözleşmesi’nin (UN Global Compact) ve Birleşmiş Milletler Kadının Güçlenmesi
Prensiplerinin (WEPs) imzacısı olmuştur.

2019 senesinde yaşanan bir diğer önemli gelişim ise Kurumsal Yönetim bölümünde
olmuştur. İlk defa Kurumsal Yönetim derecelendirme notunu başarıyla almaya hak

54
kazanan Enerjisa Enerji, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından açıklanan Kurumsal
Yönetim İlkelerine elzem bir şekilde uyumlu olduğu; var olan bütün paydaşlarına veya
çevreye karşı büyük bir mesuliyet düşüncesi ile davranarak, açık ve şeffaf iletişim
oluşturduğunu onaylanmıştır. Enerjisa Enerji Kurumsal Yönetim Derecelendirme
Notu 2020 senesinde derecesi ortalama 10 üzerinden 9,46 olarak sınırlandırılmıştır.
Enerjisa Enerji bu sayede bugüne dek alınan en üstün kurumsal yönetim
derecelendirme notu bulunan kurum ve kuruluşlardan bir tanesi olarak BIST Kurumsal
Yönetim Endeksindeki statüsünü devam ettirmiştir. Firma 2019 senesi sonrasında,
Borsa İstanbul’da işlem görmeye devam eden ve kurumsal sürdürülebilirlik hususunda
en yüksek performansı olan firmaların bulunduğu BIST Sürdürülebilirlik Endeksinde
bulunmaktadır.

3.2.3.4. Demirer Holding Enerji

Geçmişten bugüne milyonlarca senedir oluşmaya devam eden fosil kaynaklar son 110
yıldır giderek artan oranda kullanmakta ve gün geçtikçe daha fazla etrafa zarar vermeyi
sürdürmektedir. Bugüne dek tüketilen enerjinin, etrafa bir hasar bırakmadan
üretilmesinin son derecede elzem olduğu görüşünde olan Demirer Holding, Dünya’da
ve bilhassa Türkiye içerisindeki enerji sektörünü yakın bir şekilde takip etmektedir.
Kısa zaman içerisinde fosil yakıtların yerini bütünüyle alabileceği düşünülen
yenilenebilir bir enerji kaynağının bulunmaması zaman zaman yenilenebilir enerjinin
bir çıkış yolu sağlamadığı konusunda düşüncelere sebebiyet verebilmektedir. Aslına
bakılırsa bu netice, yeşil yani çevre dostu enerjinin sağlanması konusunda var olan
teknolojilerin daha da artması ve desteklenmesinin son derecede elzem olduğunun en
önemli göstergesidir. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgar enerjisinin en
ekonomik ve en sağlıklı olduğunu düşünen Demirer Holding, ülkemizde ilklere imza
atmıştır. Firma yeni yatırımlarıyla bir taraftan rüzgar enerjisinin hakkını, bir diğer
taraftan ise yerli sayısını fazlalaştırarak, enerji hususunda dış ülkelere bağımlılığımızı
azaltmaya devam edecektir.

1996 yılından itibaren bilimsel araştırma yapma hedefiyle ülkemizde ilk rüzgar enerji
ölçüm direkleri Demirer Holding bünyesinde gerçekleşmiştir. Yine bir ilk olan
rüzgardan enerji üretimini sağlayan santralleri 1998 senesinde İzmir ilinin Çeşme
ilçesinde faaliyete geçirmiştir. 1999 senesinde İLK kez yerli çelik kuleleri Türkiye’de
yapılmasına vesile olmuştur ve 2000 senesinde Bozcaada santralinde kullanmıştır.
55
2002 senesinde İLK yerli ve milli kanat fabrikasını Enercon Almanya ortaklığı
çerçevesinde İzmir’de kurmuştur. Bahsi geçen bu fabrikada halen yaklaşık olarak 500
personel çalıştırılmaktadır. Karbon Marketinin Gönüllü Pazarı içerisinde dünyada ve
Türkiye’de İLK 3 Gold Standard’ı Mare, Anemon ve Sayalar projoleri ile elde etmiştir.

3.2.3.5. Eksim Enerji

Hemen hemen 20 senedir yenilenebilir enerji teknolojilerini yakın bir şekilde takip
eden Eksim, yapmış olduğu yatırımlarla birlikte Türkiye’nin var olan potansiyelini
toplum yararına çevirmektedir.

İçerisinde bulunmuş olduğu hemen hemen bütün projelerde çevre hususunda son
derecede hassas bir tutum gösteren Eksim, geliştirmiş olduğu fazla kapasiteli projeleri
kendine ait olan uzman ekibi ve son derecede yüksek kalite standartlarıyla
gerçekleştirerek, projelerinden üretmiş olduğu elektrikle Türkiye’nin elektrik arz
taleplerine son derecede ciddi katkı sağlamıştır.

Günümüzde Eksim firması, 162 MW’lik hidroelektrik santrali, 70 MW’lik güneş

enerjisi santrali ve 642 MW’lik rüzgar enerjisi santrali projelerinden var olan toplamda
874 MW’lik yeşil enerji kapasitesini devam ettirmektedir.

Eksim, özelleştirme kapsamında sınırları içerisinde gerçekleştirilmiş olan Dicle

Elektrik Dağıtım ihalesinde diğer firmalara kıyasla verilebilecek en pahalı teklifi
vererek işletme hakkını elde etmiştir. Dicle Elektrik Dağıtım Bölgesinde faaliyet hakkı
2042 senesine kadar Eksim Holding’e verilmiştir. Eksim bu devralma işlemiyle
birlikte, dikey entegrasyon ile beraber sektör içerisinde son derecede ehemmiyeti
yüksek üstünlüğe sahip olmuştur.

2012 senesinde Eksim iştiraklerinden biri olan Batı Hattı Doğalgaz Ticaret Anonim
Şirketi doğalgaz ithalat etme lisansı almaya hak kazanarak doğalgaz sektörüne ilk
yatırım işlemini başlatmıştır. Batı Hattı Doğalgaz Ticaret Anonim Şirketi lisans hakkı
devam ettiği takdirde her sene 1 milyar m3 doğalgaz ithalatı yapacaktır, gelecek
dönemlerde pazar içerisinde son derecede aktif olmayı sürdürecektir.

Yapılan üretim faaliyetlerinin dışında, toptan ve perakende halinde elektrik satış

lisanslarına sahip olan firmaları da içerisinde var eden Eksim, ülkemizde elektrik

56
ithalat ve ihracat iznine bulunan serbest müşteriler adına enerji tedariki de
yapmaktadır.

3.3. Veri Toplama Araçları

9 farklı sorudan oluşan Araştırma Soruları bu bölümde firma temsilcileri tarafından

yanıtlanmış olup verilen cevaplar her bir soru başlığı altında derlenmiştir. Verimli bir
çalışma olması açısından Mülakat Sunumunda yer alan ve tez konu alanının dışına
çıkılmamaya gayret edilmiştir.

3.3.1. Derinlemesine Mülakat Sonuçları

Bahsi geçen bölüm içerisinde; kararlaştırılan araştırma sorularına bağlı kalarak

gerçekleştirilen müzakereler sonucunda ortaya çıkan neticelere değinilmiştir.
Araştırmanın neticelerinin değerlendirilmesi aşamasında; yapılan görüşmelerin
gizliliğine sadık kalınıp, kişilerin sözlü bir şekilde rızaları alınmak suretiyle
gerçekleştirilen ses kayıtlarının çözümleri metne aktarılmıştır. Aşağıda bu bağlamda
firmalara ait soru ve cevaplar bulunmaktadır.

1. SORU: Yeni bir enerji alt yapı tesisi kurulurken fon tedarik süreci nasıl
yönetiliyor? Enerji yatırımlarınızdaki fon yönetiminde Öz kaynak ya da Borç
yöntemini mi tercih ediyorsunuz? Yüzde oranlaması yapacak olsak takribi
karşılığı ne olacaktır?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Kamu adına elektrik enerjisi üretimi ve ticaret
faaliyetini yürüten EÜAŞ, enerji yatırımlarını her yıl Cumhurbaşkanlığınca belirlenen
yatırım programı çerçevesinde kendi öz kaynakları ile yürütmektedir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Öz sermaye ile yatırım yapmak yerine genel itibariyle
borç tedarik yöntemi tercih edilmekte globalde de durum bundan farksız değil.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Dışardan fon sağlama kısmını sadece borç ile sağlıyoruz
bununla birlikte kendi yarattığımız bir nakitte var, ortaklarımızdan bir sermaye
talebimiz olmuyor. Çoğunlukla banka borcu yöntemini kullanıyoruz.

Demirer Holding Enerji Cevap: İki yöntemde tercih ediliyor ancak genelde kredi
kullanımı tercih ediliyor. Kredi kullanılırken şirketin o anki likidite durumuna göre ve
bankanın bizden isteyeceği minimum öz sermaye tutarına göre öz sermaye koyuluyor.

57
Geri kalan bakiye fon tedarik etme yöntemiyle yurt içi ve yurt dışı kredi temin ediliyor.
Bizim yapılan tüm projelerimiz yurt içi ve yurt dışı krediler ile yapılmıştır.

Eksim Enerji Cevap: Genel itibariyle %20 Öz kaynak %80 borç ya da %30 Öz
kaynak %70 borç oranı olabiliyor.

2. SORU: Fon tedarik yöntemi olarak Gelir Ortaklığı Senedi yoluyla Menkul
Kıymetleştirmeyi tercih eder miydiniz? Tercih edecek iseniz hangi koşullar sizin
için aranır? Ör: banka faiz oranlarının seviyesi/halka arza ilişkin hisse seviyesi

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: EÜAŞ, bir kamu iktisadi teşekkülü olarak faaliyetlerini
sürdürmektedir. Dolayısıyla finans ile ilgili hususlar her yıl Hazine ve Maliye
Bakanlığınca hazırlanan Genel Yatırım ve Finans Programı çerçevesinde
belirlenmektedir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Öngörülebilirlik ya da dışardan operasyonel etkiler

olacak mı? Gelir ne kadar düşük riskliyse fon için de o kadar kullanılabilir olacaktır.
Diğer alternatif finansman yöntemleriyle mukayese edilebilir olur.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Enerji sektörü yeni finansman kaynaklarının olmasından
hoşnut olur. Biz Enerjisa olarak temele maliyeti alırız, banka kaynaklarına erişimimiz
olduğu için hangisi cazip olursa onu tercih ederiz.

Demirer Holding Enerji Cevap: Bence tercih edilebilir gibi görünüyor ancak şirket
için faydalı ve avantajlı olması gerekiyor. O an ki ülkenin durumu ve şirketin maddi
durumuna bakılaraktan kullanılabilir tabi ki. Şirkete de fayda sağlayacaksa neden
kullanılmasın.

Eksim Enerji Cevap: Daha önceden denenmiş bir durum olmadığı için emin
olamamakla birlikte kendi adıma olaya baktığımda makul ve denenebilir diyebilirim.

3. SORU: Gelecekte üreteceğiniz bir enerji var, bu enerjiyi bir gelir ortaklığı
senediyle menkul kıymetleştirip satmak ister misiniz? Fon verecek olan
yatırımcılara direkt bir finansman köprüsü oluşturmak sizin için cazip olur
muydu?

58
Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Üretimin yapılacağı günün konjonktürel şartları,
üretilecek enerji kaynağının fayda maliyet analizi değerlendirilerek menkul
kıymetleştirme yoluna gidilebilir. Fon verecek yatırımcılarla direkt finansman köprüsü
oluşturmak ekonomik politikalar çerçevesinde cazip olurdu.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Cazip olurdu bu vesileyle YEKDEM ve benzeri alım
garantisi mekanizmaları yerine uzun vadeli enerji satışı ve alım garantisi olmayan
piyasalarda yatırım kolaylığı sağlar.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Devlet hem vatandaşına katkı sağlamak için daha esnek
olabilir hem de devlet olduğu için özel sektöre göre daha az kar maksimizasyonu
hedefi olabilir bu sebeple daha çok getiri vermek finansmanı sağlamak açısından
onlara cazip gelebilir. Ancak özel sektör açısından başka bir rakip finansman
yöntemine göre daha pahalı olacaksa bu formülü tercih etmeyebilir.

Demirer Holding Enerji Cevap: Güncel durumda elektrik fiyatları çok iyi
seviyelerde bu kapsamda belki olmayabilir. Ancak bir alternatif yöntem olarak
sunulacaksa neden olmasın. Bizim şirketimiz biraz garantici gibi bu sistemde de buna
benzer mekanizma olursa neden olmasın.

Eksim Enerji Cevap: Uygun şartlar oluştuğu takdirde düşünülebilecektir.

4. SORU: Gelir ortaklığı senedi yoluyla fon tedarik ettiğinizi düşündüğümüzde

tahmini borçlanma oranınızda ne kadarlık bir düşüş öngörürsünüz?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Gelir ortaklığı senedi yoluyla fon tedarik ettiğinizi
düşündüğümüzde tahmini borçlanma oranında %7,5-8 civarında bir düşüş
öngörülebilir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Bir rakam veremem ama daha düşük olmadıkça
deneneceğini düşünmüyorum. Borç hesabı ve maliyeti net bir proje bazlı kredi
enstrümanı var. Bun enstrümandan daha rekabetçi olması lazım ki cazip olabilsin.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Borçlanma oranında çok düşük olacağını sanmıyorum,
bir tahvil çıktığında bazen banka fiyatına daha düşük veya yüksek olabiliyor. Tahville
benzer dinamikleri olduğundan onunla rekabet edecektir.

59
Demirer Holding Enerji Cevap: Buna net bir cevap veremem oranlar tam manasıyla
hatırıma gelmedi.

Eksim Enerji Cevap: Borçlanma oranlarımızda %20, %30 civarında düşüş olacağını
düşünmekteyiz.

5. SORU: Olası bir durumda Gelir ortaklığı senetlerinin vadesini 3-5-10 gibi kaç
yıllık yapmak istersiniz?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Gelir ortaklığı senedi yoluna gidilecek zaman diliminde
Ülkenin ekonomik şartlarında belirsizlik olduğu düşünülürse 3 yıllık ancak uzun
vadeye yönelik gerçekçi bir yol haritası ortaya konulabilirse 10 yıllık olabilir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: 5 ve 10 yıl arası diyebilirim. Enerji yatırımları

stratejik yatırımlar olduğu için uzun vadeli olması gerektiğini düşünüyorum.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Gelir ortaklığının senedinin vadesi uzun olacaksa bu
onu öne çıkarabilir. Ülkemizde genelde fiyatlarda oynaklık yüksek olduğundan
bankalar ve yatırımcı uzun vadeli işlem yapmıyor. Yatırımcı uzun vadeli yatırım
yapmaktan imtina etmezse vade konusu gelir ortaklığı senetlerinde avantajlı olacaktır.
10 senenin üzerine de çıkmayız ancak

Demirer Holding Enerji Cevap: Ben uzun soluklu olmasını tercih ederim 5- 10 yıl
gibi. Ener yatırımlarının geriye dönüş süresi 7 yıl ve 12 yıl arası bu süre boyunca en
azından kendimi garanti edecek süreç olmuş olur.

Eksim Enerji Cevap: Orta ve uzun vadeli olması bizim için cazip olacaktır.

6. SORU: Ödeme takviminde 10 yıl boyunca her yıl için %80 garanti veriyorum
şeklinde bir garanti göze alır mısınız?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: EUAŞ olarak %50-60 bandında bir garanti göze
alınabilir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Enerji piyasasında elektrik fiyatlarına dair öngörüm
yüksekse o zaman mümkün olduğunca yüksek paylaşım garantisi sağlayabilirim.

60
Ancak görülemediğinde de bu oran düşer ve bir yatırım enstrümanı olma şansını
kaybeder.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Biz böyle bir garantiyi göze almıyoruz, bankalara bile
garanti vermiyoruz. Ancak bu piyasada garanti işi kullanabiliyor diğer firmalar
kullanabilir.

Demirer Holding Enerji Cevap: Bu soruya da net bir cevap veremeyeceğim böyle
bir garanti göze alır mıyız emin değilim.

Eksim Enerji Cevap: Olası riskleri dikkate alarak daha düşük oranda bir garanti
verilebileceği kanaatindeyim.

7. SORU: Gelir ortaklığı senediyle finansman sağlama yönünde ne tür

teşvikler/düzenlemeler uygulanması halinde sizlerin ve diğer enerji sektörü
oyuncularının bu alanda GOS ihraç etmesine yönlendirecektir?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Vergi Muafiyetleri - Hazine Garantileri – Düşük oranlı
krediler- Enflasyon ve Kur riskinden koruma olabilir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: %100 alım garantisi olması gibi alım garantileriyle
daha öngörülebilir, stratejik planlaması daha net ve daha bağlayıcı bir enerji sektörü
olabilir. Örneğin önümüzdeki 10 yılda nasıl bir tüketim profili gelişimi beklendiği
buna istinaden kamunun enerji yatırım hatları ile ilgili yatırımlarını nasıl planladığını
öngörebiliyor olursa yurt içinde kapasite tahsis projeksiyonu buna bağlı olarak
öngörülebilir bir şekilde yapılabiliyorsa o zaman daha işler bir piyasa oluşuyor. Bu
vesileyle işlevsellik artacaktır.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Bizim gibi şirketin gelir ortaklığı senedi çıkarması için
SPK, EPDK ve TTK mevzuatlarının kontrol edilmesi gerekiyor, engel bir durum var
mı diye bakmak gerekir. Bir şey değiştirilirken başka bir şey kaybedebiliyorsunuz
başta EPDK bunu razı olur mu gibi. Burada vergi ile ilgili bir teşvik getirilebilir.
Ülkedeki piyasa oynaklığı ve YEKDEM gibi teşviklerin azalması potansiyeli
düşürmektedir bunların tersi yönünde hareket edilmelidir.

61
Demirer Holding Enerji Cevap: Öncelikle bir kamu kuruluşunun alan ve veren
kişiye karşı garantör olması sistemi güçlendirecektir. Ancak asıl haraketliliği özel
sektörün işin içine dahil olmasıyla gerçekleşeceği düşüncesindeyim. Enerji sektöründe
yatırımlar %80 hatta %95’e yakın kredi ile yapılıyor ve bu krediler uzun soluklu
krediler 8,12,15 yıl firmalarda bu uzun süre zarfında bu kredileri ödemek için bir
garanti sağlamaları gerekmektedir örneğin YEKDEM bunu sağlayan mekanizmaların
bir tanesidir. Yatırımcıyı teşvik edebilmesi için bu sistemin öyle bir finansal model
olması lazım ki firmaların bu işe girdiklerinde bir teminat sağlanmalı.

Eksim Enerji Cevap: Açıkçası bu soruya şu anda bir cevap veremeyeceğim.

8. SORU: Enerji sektöründe Yabancı sermaye çekme potansiyelini nasıl

değerlendirirsiniz, ör: yabancı sermeyenin ülkemize tahsisi ettiği sermayenin %50
sine ilişkin faizlerde vergiden düşülebiliyordu şirketler bu oran %75’e çıktı bu ve
benzeri beklentileriniz var mıdır?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Mevcut teşviklerin yeterli olması sebebiyle farklı bir
beklenti yok denilebilir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Bu tip mekanizmalar çalışırsa gelir ve bunlar

çalışıyorsa öngörülebiliri bir piyasa vardır o zaman yabancı sermaye ülkeye daha kolay
gelir. Alternatif finansman enstrümanlarının olması finansmana erişimi
kolaylaştıracağı için bu zaten enerji yatırımlarını da kolaylaştırır.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Yabancı yatırımcılar için 2008 – 2013 yılları arasında
cazibe merkeziydik ancak yatırımcılar beklediği kazancı elde edemediğinden onlara
cazip gelecek risklerini ortadan kaldırabilecek bir yapı sunmak gereklidir.

Demirer Holding Enerji Cevap: Bu yönde bir beklenti olacaktır aynı zamanda
sisteme bir avantaj sağlayacaktır.

Eksim Enerji Cevap: Potansiyeli olduğunu düşünmekteyim. Bu tarz bir menkul

kıymetleştirme piyasaya derinlik katabilecektir, muhtemelen daha hızlı bir şekilde
böyle bir kaynağa yönelebilirler.

62
9. SORU: Sizce ilgili durum ile ilgili bir yasal mevzuat yapılması halinde üretim
şirketlerinin finansmanlarının ne kadarını gelir ortaklığı senedi ihraç ederek
sağlayacağını düşünüyorsunuz?

Elektrik Üretim A.Ş. Cevap: Üretim şirketlerinin %20-25 oranında finansmanlarını

gelir ortaklığı senedi ile ihraç edilebileceği düşünülmektedir.

RHG Enertürk Enerji Cevap: Zamanla artabilecektir, maliyetinin de uygun olması

varsayımıyla şirketler parçalı olarak buradan da finansman dener ve zamanla artar.

Enerjisa Enerji A.Ş. Cevap: Tahvil azdır çünkü tahvil yatırımcısı az, gelir ortaklığı
senetlerine kim ne kadar ilgi gösterecek ve ne kadar ihraç yapılabilecek. Fiyat, vade,
istikrar bu sorunun girdileri ve baya çok zor öngörmek.

Demirer Holding Enerji Cevap: Şu anki aşamada %30 civarı gibi hissettiğim ve
maksimum %50 dolaylarına çıkar diye düşünüyorum.

Eksim Enerji Cevap: Böyle bir piyasanın oluşması bunun bilgisi olması gerekir.
Boğaz köprüsü örneği gibi belki yine ciddi bir şekilde talep olabilir ancak ben tam
öngöremediğim için %30 diyebilirim.

3.4. Araştırma Bulguları ve Değerlendirme

İlgili kısımda nihai olarak yapılan mülakat çalışmasından elde edilmiş olan araştırma
bulgularının değerlendirilmesi safhasına geçilecektir. Öncelikle belirtmek gerekir ki
mülakat çalışması yapılmadan önce firma yetkililerine mini bir tez sunumu
hazırlanmış olup konunun takdimi yapılmıştır. Konunun anlaşılması neticesinde soru
cevap kısmına geçilmiştir. Araştırma sorularının altında her bir firma yetkilisinin
vermiş olduğu cevaplar tek başlık altında düzenlenip konunun anlaşılabilmesi
açısından değerlendirilmesi gerçekleşecektir. Araştırmada yer alan firma yetkililerinin
sorulan sorulara benzer cevaplar verdiği görüldüğü gibi bulundukları pozisyonlar
itibariyle çok farklı cevaplarda verdikleri görülmüştür.

Araştırma bulguları ve değerlendirme ekseninde firma yetkililerinden alınan cevaplar:

63
1-) Yeni bir enerji alt yapı tesisi kurulurken fon tedarik süreci nasıl yönetiliyor? Enerji
yatırımlarınızdaki fon yönetiminde Öz kaynak ya da Borç yöntemini mi tercih
ediyorsunuz? Yüzde oranlaması yapacak olsak takribi karşılığı ne olacaktır?

Enerji sektöründe kredi kullanımı diğer sektörlerde de olduğu gibi yüksek seviyede
olduğu gözlemlenmiştir. Kamu kurumu olması hasebiyle Elektrik Üretim A.Ş.
haricindeki firmaların fon yönetiminde öz kaynaklardan ziyade %80’e yakın bir
oranda borç yöntemini tercih ettiğini rahatça söyleyebiliriz.

2-) Fon tedarik yöntemi olarak Gelir Ortaklığı Senedi yoluyla Menkul
Kıymetleştirmeyi tercih eder miydiniz? Tercih edecek iseniz hangi koşullar sizin için
aranır? Ör: banka faiz oranlarının seviyesi/halka arza ilişkin hisse seviyesi

EUAŞ’ın finansal işlemleri her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanan Genel
Yatırım ve Finans Programı çerçevesinde belirlenmektedir. Bu doğrultuda yapılacak
düzenleme ile ilgili durumun önünün açık olduğu değerlendirilmektedir. Bununla
birlikte sektör firmalarının ortak kanısı diğer finansman yöntemlerine göre cazip
olması doğrultusunda tercih edileceği görüşünde. Tercih noktasında aranan koşullar
değerlendirildiğinde ise gelirin düşük riskli olması ve maliyetin düşük olması gibi
faktörler öne çıkmaktadır.

3-) Gelecekte üreteceğiniz bir enerji var, bu enerjiyi bir gelir ortaklığı senediyle
menkul kıymetleştirip satmak ister misiniz? Fon verecek olan yatırımcılara direkt bir
finansman köprüsü oluşturmak sizin için cazip olur muydu?

Uygun şartların oluşması ile birlikte enerjiyi ürünlerini gelir ortaklı senediyle menkul
kıymetleştirip satmak isteyen katılımcılar bu aracın bir yatırım kolaylığı sağlayacağını
düşünmektedir. Ayrıca rakip finansman yöntemlerine göre daha cazip olması
noktasında devlet destekli bir mekanizmanın piyasayı domino edeceği
düşünülmektedir.

4-) Gelir ortaklığı senedi yoluyla fon tedarik ettiğinizi düşündüğümüzde tahmini
borçlanma oranınızda ne kadarlık bir düşüş öngörürsünüz?

Her ne kadar net rakamlar konuşulmuş olmasa da tahmini borçlanma oranında

yaşanacak olası düşüş %7,5 ile %30 arasında değişkenlik göstermiştir.

64
5-) Olası bir durumda Gelir ortaklığı senetlerinin vadesini 3-5-10 gibi kaç yıllık
yapmak istersiniz?

Enerji yatırımları stratejik yatırımlar olması ve bununla birlikte geri dönüşüm

maliyetleri 7 ile 12 yıl gibi uzun süreli olduğundan mülakat katılımcılarının ortak
kanısı uzun vadeli olması yönünde olmuştur. Gelir ortaklığı senetlerinin uzun vadeli
olması diğer yatırım araçlarından bir adım öne geçmesine katkı sağlayacaktır.

6-) Ödeme takviminde 10 yıl boyunca her yıl için %80 garanti veriyorum şeklinde bir
garanti göze alır mısınız?

Elektrik fiyatlarının öngörülebilirliği ile ilişkili kurulsa da genel olarak daha düşük
ödeme garantilerinin göze alınacağı yönünde bir fikir vardır. Ancak EUAŞ’ın bu
noktada %80 dolaylarında garanti vermesi enerji piyasası ürünlerinin gelir ortaklığı
senediyle menkul kıymetleştirilmesi noktasında öncü olmasına yetecek bir kıstas
olarak değerlendirilmektedir.

7-) Gelir ortaklığı senediyle finansman sağlama yönünde ne tür teşvikler/düzenlemeler

uygulanması halinde sizlerin ve diğer enerji sektörü oyuncularının bu alanda GOS
ihraç etmesine yönlendirecektir?

YEKDEM benzeri teşviklerin olması en çok karşılaşılan cevap olurken bir diğer dikkat
çeken cevap ise bir kamu kuruluşunun alan ve veren kişiye karşı garantör olmasının
sistemi güçlendirecek olmasıdır. Ayrıca Vergi Muafiyetleri, Düşük oranlı krediler,
Enflasyon ve Kur riskinden koruma gibi düzenlemeler gelir ortaklığı senetlerine ekstra
bir cazibe oluşturacaktır.

8-)Enerji sektöründe Yabancı sermaye çekme potansiyelini nasıl değerlendirirsiniz, ör:

yabancı sermeyenin ülkemize tahsisi ettiği sermayenin %50 sine ilişkin faizlerde
vergiden düşülebiliyordu şirketler bu oran %75’e çıktı bu ve benzeri beklentileriniz
var mıdır?

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesi yoluyla gelir ortaklığı senedi

ihraç edilmesiyle bu durumun enerji sektörüne bir derinlik katacağı ve yabancı
sermayenin kendisini finansal açıdan güvende hissetmesine sebep olacağından ilgili
sistemin yabancı sermaye çekebileceği yönde bir beklenti gözlemlenmektedir.

65
9-) Sizce ilgili durum ile ilgili bir yasal mevzuat yapılması halinde üretim şirketlerinin
finansmanlarının ne kadarını gelir ortaklığı senedi ihraç ederek sağlayacağını
düşünüyorsunuz?

Yasal mevzuat yapılması halinde üretim şirketlerinin finansmanlarının %30 civarında

gelir ortaklığı senedi ihraç ederek sağlayacağını düşünülmektedir. Bununla birlikte
fiyat vade istikrarının sağlanması ve piyasada güven oluşmasıyla %50 bandına kadar
çıkabileceği öngörülmektedir.

66
SONUÇ

Hukukumuzda menkul kıymetleştirmenin önemi gün geçtikçe değer kazanmaktadır.

Bazı menkul kıymetleştirmeleri belirtecek olursak; seri halinde ipotekli borç senedi ve
irat senedi çıkarma ve rehinli tahvilat, taşınmaz karşılığı tahvil çıkarma yapısal olarak
bir menkul kıymetleştirmedir.

Enerji sektöründe yer alan firmalar üreteceği enerjiyi menkul kıymetleştirecek ve belli
vadelerde gelir ortaklığı senetlerine bağlı olarak kar payı ödemeleri yapabileceklerdir.
Bununla birlikte gelecekte üretilecek olan enerji borsada işlem görebilecek, bu vesile
ile herhangi bir kısıtlama olmadan herkese enerji satışı gerçekleşebilecek. Enerjinin
kıymetli evrak yapısına bürünmesiyle birlikte piyasa paydaşlarına alternatif bir kazanç
oluşturması hedeflenmektedir.

Menkul kıymetleştirme ile finansman gereksinimi içerisinde olan firma, şayet düzenli
nakit akışı sağlayan düşük riskli alacakları olması halinde, bu alacakları özel amaçlı
kuruluşa aktararak, devir bedeliyle birlikte gerekli olan kaynakları elde edebilecektir.
Alacakları devralan özel amaçlı kuruluş ise, bir havuzda toplamış olduğu bu alacakları
bir karşılık gösterip menkul kıymet ihraç edebilecektir. Menkul kıymeti satın alan
sermayedarlara, vadesi geldiği zaman anapara ve faiz ödemeleri, havuz içerisindeki
alacaklardan sağlanan gelirlerle gerçekleştirilir. Bu sayede alacakların ilk sahibi olan
firma, alacaklarının vadesini beklemeyip direkt olarak nakit gereksinimini giderirken,
ihraç edilen menkul kıymeti satın alan yatırımcılar da, güven veren ve firmanın
risklerinden temizlenmiş bir alacaklar topluluğunun teminatı altında güçlü bir yatırım
yapmış olurlar.

Sermaye Piyasası Mevzuatı başta olmak üzere gerekli yasal düzenlemelerin yapılması
ile birlikte menkulleşen gelir ortaklığı senetleri, borsada işlem görebilecektir. Bu
haliyle likit bir piyasa oluşumu gerçekleşebilecektir.

Gelir ortaklığı senedi sahibine ilgili tesisler hususunda herhangi bir mülkiyet hakkı
sağlayabilecektir, GOS yatırımcısı sadece bu tesislerin kazanmış oldukları gelirlere
ortak olmaktadır. GOS aynı zamanda değişken faizli tahvil özelliği taşımaktadır,
istenilen süre zarfında nakite çevrilebilecektir, 3 veya 5 yıl vadeli ihraç edilebilecek
olup aynı zamanda ana senet ve kuponlardan oluşmaktadır. Kamu kuruluşunun ilgili

67
tesisten elde etmiş olduğu gelirler Merkez Bankası bünyesiyle açılmış olan fon
hesaplarına yatırılır ve bu hesap aracılığı ile vadesinde pay sahiplerine payları oranında
dağıtılır. GOS getirisi tesisin gelir giderleri ve aynı zamanda mali performansıyla
ilgilidir, tesis gelirleri arttığı zaman içerisinde GOS getirisi de artacaktır. GOS Devlet
kurumlarına fazladan ek bir kaynak sağlarken, aynı zamanda yatırımcısına faiz geliri
dışında, somut bir varlığa dayanan getiri olasılığı sağlamaktadır. Özellikle faiz yatırımı
yapmak istemeyen yatırımcıların ek bir kazanç sağlayabilecekleri bir tercihi olabilir.

Böyle bir finansman modelinin ortaya konulması durumunda mülakat kısmındaki

sorulara verilen cevapların tüm Türkiye de yer alan enerji sektörüne büyüklüğü
düşünüldüğünde toplam enerji üretiminin %50 civarlarındadır.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu e-bülteninde yer alan enerji sektöründe

kullandırılan kredilere bakıldığında Aralık 2021 sonu itibariyle bankalar nezdinde 339
Milyar TL’si nakit ve 75 Milyar TL’si gayri nakdi olmak üzere toplamda 414 Milyar
TL kadar bir kredi borcu ortaya çıkmaktadır. Takipteki kredi tutarı ise 16,47 Milyar
TL olarak gerçekleşmiştir.

Araştırmanın sonucuna yönelik olarak gerçekleştirilen mülakatlar ile elde edilen

bulgular değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler içerisinde, görüşmenin gizliliği
kuralına uyulmaktadır. Ayrıca katılımcılara tez çalışmasından bahsedilip sözlü bir
şekilde onayları alınmıştır. Çalışmamızda her bir soru için alınan cevaplar tasvir
edilerek aktarılmış olup bu sayede ilgili bulgularla konunun daha verimli
algılanabilmesine imkân sağlanmıştır. Yetkililerin cevapları bir bütün halinde
toparlanarak aleniyet sağlanmıştır. Ayrıca yetkililerden alınan cevaplarda fikir
farklılıkları olduğu gözlenmiştir. Elektrik Üretim A.Ş., RHG Enertürk Enerji, Enerjisa
Enerji A.Ş., Demirer Holding Enerji ve Eksim Enerji firmaları yetkililerinin görüşleri
ayrıştırılmış ve ona göre bir bütün altında değerlendirme yapılmıştır.

Mülakat çalışmasında alınan cevaplar göz önüne alındığında enerji finansmanında

gelir ortaklığı senedi yöntemiyle %30’a yakın bir orana ulaşıldığında 100 Milyar
TL’den fazla bir finansman yöntemine dönüşebileceği düşünülmektedir.

Ancak ülkemizde ve dünyada boy gösteren sorunlar menkul kıymetleştirmenin

büyümesinin önünde durmaktadır. Özellikle faizlerin yüksek olması, bankaların bu

68
sisteme sadece kredi açısından bakması ve ABD’deki mortgage krizi gibi nedenler
bunların başındadır. Ayrıca güncel mevzuat yetersiz olduğundan menkul
kıymetleştirmenin hatlarının belirlenmesi gerekliliği mevcuttur. Bu eksikliklerin
giderilmesiyle birlikte menkul kıymetleştirme gelişecek olup kendisine daha sık bir
uygulama alanı bulacağı düşünülmektedir.

Gelir ortaklığı formülüyle yapılacak olan ilk menkul kıymetleştirmenin bu bağlamda

Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanacak Genel Yatırım ve Finans Programı
çerçevesinde, Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından “gelir ortaklığı senetlerinin”
çıkarılmasına imkân tanınması, menkul kıymetleştirmeyi toplum nezdinde güvenli ve
alternatif bir finans yöntemi olarak ön plana çıkmasını sağlayacaktır. Toplumun her
kesiminin karşılık görmesi ve oluşabilecek ek avantajlar ile birlikte cazibesi sürekli
artacaktır.

Enerji piyasası ürünlerinin gelir ortaklığı senedi yoluyla menkul kıymetleştirme

neticesinde ihraç edilecek sermaye piyasası araçlarının Borsa İstanbul’da işlem
görmesi ve özel sektöründe sürece dâhil olması ile birlikte enerji finansman
yatırımlarındaki kredi oranlarının aşağı yönlü bir seyir içerisine gireceği
öngörülmektedir. Bu gibi nedenlerle ilgili yöntem, bölgesel enerji ticaret merkezi
eksininde ülkemizin daha güçlü olmasına imkân verebilecek olup yatırımların
karşılığının banka kredi faizlerine ödenmesi yerine, enerji yatırımlarına
dönüştürülebilecektir. Enerji sektörüne, özellikle de yenilenebilir kaynaklara
yapılacak olan teşviklerle birlikte üretim kaynaklarını arttıracak ve diğer tüm
faktörlerde olduğu gibi enerjide de tam bağımsız bir Türkiye olma hedefine bir adım
daha yaklaşılacaktır.

69
KAYNAKÇA

(2021). Enerji.gov: https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-tabii-kaynaklar-komur

adresinden alındı

1. Boğaziçi Köprüsü Fatih Sultan Mehmed Köprüsü Gelir Ortaklığı Senedi. (2018).
Peramezat: https://www.peramezat.com/urun/1-bogazici-koprusu-fatih-
sultan-mehmed-koprusu-gelir-ortakligi-senedi_2 adresinden alındı

(1981, 07 30). Resmi Gazete(17416).

(1981, 07 30). Resmi Gazete(2499).

(1984, 12 8). Tercüman Gazetesi.

(1992, 05 13). Resmi Gazete(21227).

(2017). Resmi Gazete. Ankara.

(2019). 08 15, 2022 tarihinde Shura Enerji Dönüşüm Merkezi:

https://www.shura.org.tr/wpcontent/uploads/2019/10/Turkiyede_Enerji_Donu
sumunun_Finansmani.pdf adresinden alındı

(2020, 11 16). 09 01, 2022 tarihinde Atlas: www.atlas.cc.itu.edu.tr adresinden alındı

2021 Dünya Enerji Görünümü Raporu Özeti. (2021, 11 08). Dünya Enerji Konseyi
Türki Milli Komitesi: https://www.dunyaenerji.org.tr/2021-dunya-enerji-
gorunumu-raporu-ozeti/ adresinden alındı

Ayhan, R. (1993). Türk Hukukunda Menkul Kıymetler Kavramı ve Varlığa Dayalı

Menkul Kıymetler. Ankara.

Bankacılar Dergisi. (2006, 06). 09 20, 2022 tarihinde Türkiye Bankacılar Birliği:
https://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Dergiler/Dokumanlar/57.pdf adresinden
alındı

Başol, K. (1994). Doğal Kaynaklar Ekonomisi (Cilt 3). İzmir: Anadolu Matbaası.

Bormat, J. (1990). "Securitization: An Overview", Handbook of Asset-Backed

Securities. Newyork.

BP Enerji Görünümü. (2018, 07 09). 09 06, 2022 tarihinde Dünya Enerji Konseyi
Türk Milli Komitesi: https://www.dunyaenerji.org.tr/bp-enerji-gorunumu-
2018/ adresinden alındı

Bryan, L. L. (1989). The Asset Securitization Handbook. United States of Amerika.

Devir, K. (2017). Türki Elektrik Piyasasının İşleyişi. Bursa: Dora Yayınları.

70
Doğal Gaz. (2020). 08 28, 2022 tarihinde T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı:
https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-dogalgaz adresinden alındı

Doğru, H. (2007). Menkul Kıymetleştirme % Mortgage: Genel ve Hukuki Esaslar.

İstanbul: Doğru Hukuk Yayınları.

(2021). Dünya Enerji Piyasaları Raporu. Epiaş. İstanbul: Piyasa Gözetim

Müdürlüğü. 09 14, 2022 tarihinde Epiaş:
https://www.epias.com.tr/?s=D%C3%BCnya+enerji+piyasalar%C4%B1+rap
oru&search-category=genel adresinden alındı

Elektrik Piyasası Kanunu. (2013). (6446).

(2009). Enerji Bakanlığı Faaliyet Raporu.

Enerji Görünüm. (2021). 09 18, 2022 tarihinde TSKB:

https://www.tskb.com.tr/i/assets/document/pdf/enerji-sektor-gorunumu-
2021.pdf adresinden alındı

Epiaş. (2021). Dünya Enerji Piyasaları Raporu. İstanbul: Epiaş Piyasa Gözetim
Müdürlüğü.

(2019). Faaliyet Raporu. İstanbul: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. 08

26, 2022 tarihinde
https://www.bddk.org.tr/KurumHakkinda/EkGetir/5?ekId=12 adresinden
alındı

Fertekgil, A. (2000). Türkiye'de Borsanın Tarihçesi. İstanbul.

Gelir Ortaklığı Senetleri. (2022). Piyasa Rehberi:

https://piyasarehberi.org/sozluk/gelir-ortakligi-senetleri adresinden alındı

Gülay, A. N. (2008). Yenilenebilir Enerji Kaynakları Açısından Türkiye'nin Geleceği

ve Avrupa Birliği İle Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz
Eylül Üniversitesi İşletme.

Hazine ve Maliye Bakanlığı Faaliyet Raporu. (2019). 08 27, 2022 tarihinde Hazine
ve Maliye Bakanlığı: 19- https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/07/Hazine-ve-
Maliye-Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-2019-Y%C4%B1l%C4%B1-
%C4%B0dare-Faaliyet-Raporu-1.pdf adresinden alındı

Hepşen, A. (2004). İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetleştirme ve Türkiye Uygulaması.

Bir Finanslama Yöntemi Olarak Menkul Kıymetleştirme. İstanbul: İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstirüsü .

Hidroelektrik Santrali Nedir? (2017, 01 31). 09 03, 2022 tarihinde Sabah:

https://www.sabah.com.tr/egitim/hidroelektrik-santrali-nedir-3860984
adresinden alındı

Hisse Senedi Tarihçesi. (2022). Alnus Yatırım: https:/www.alnusyatirim.com/hisse-

senedi-tarihcesi adresinden alındı

71
İbiş, M. (2018). Türkiye Elektrik Piyasası ve Denetimi. Ankara: Türkiye Enerji Vakfı
Yayınları.

Kamu Borçlanma Araçları. (2022). 08 01, 2022 tarihinde Borsa İstanbul:

https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/135/kamu-borclanma-araclari
adresinden alındı

Konuş, A. (2014). Dünya'da ve Türkiye'de Nükleer Enerji Uygulamalrının Atık

Yönetimi Açısından İncelenmesi. Ankara.

(2019). Kömür. İstanbul: T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. 08 05, 2022
tarihinde https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-tabii-kaynaklar-komur adresinden
alındı

Küçükkaya, E. (2019, 03 18). Rüzgar Enerjisi Nedir? 08 14, 2022 tarihinde Enerji
Portlalı.Com: https://www.enerjiportali.com/ruzgar-enerjisi-nedir/ adresinden
alındı

Öcal, N. (1994). Türkiye'de Menkul Kıymetleştirme Uygulaması, Etkileri, Sorunlar

ve Çözüm Önerileri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 08
19, 2022 tarihinde alındı

Özal "Köprü Geliri ile Ödenecek Senet Sattı". (2010, 09 22). Milliyet:
https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/gungor-uras/ozal-kopru-geliri-ile-
odenecek-senet-satti-simdi-kopru-satiliyor-1304634 adresinden alındı

Özgeöner, Ö. (2002). Türkiye'de ve Dünya'da Rüzgar Enerjisi Kullanımı. Dokuz

Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 4(3).

Petrol Piyasaları Kanunu. (2003, 12 4). Mevzuat, 42(25322).

Pirtini, S., Arslan, M., Tığlı, M., Gegez, E., & Cengiz, E. (2007). Uluslararası
Pazarlara Giriiş Stratejileri (Cilt 2). İstanbul: Beta Yayınevi.

Sağlam, M., & Uyar, T. S. (2005, 09 20). 3. Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Sempozyumu. Mersin, Türkiye: YEKSEM.

Saraçoğlu, N. (2018). Küresel İklim Değişimi, Biyoenerji, Enerji Ormancalığı ve

Yenilenebilir Enerji Kaynakları. Ankara: Efil Yayınevi.

Shaw, M. N. (1991). International Law. Cambridge: Cambridge University Press.

Tiryaki, F. M. (2019). Taşınmaz Rehni İle Güvence Altına Alınmış Kredi

Alacaklarının Menkul Kıymetleştirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü.

Toplaoğlu, M. (2017). Konut Fimansmanı Mortgage Hukuku ile İlgili Makaleler.

İstanbul: Vedat Kitapçılık.

Turan, G. (2012). Menkul Kıymetleştirme ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler.

İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.

72
Uzunoğlu, İ. S. (1985). Boğaziçi Köprüsü ve Keban Barajı Gelir Ortaklığı Senetleri.
İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisadi Fakültesi.

Ünalan, S. (1999). Alternatif Enerji Kaynakları. http://me.erciyes.edu.tr/sunalan/alt-

ener-kay.pdf adresinden alındı

Yavuz, M. (2011). Elektrik Piyasası Kanunu'nun Öngördüğü Hukiki Rejim ve

Elektrik Tedarik Sözleşmeleri - Özellikle İkili Anlaşmalar-, 47-48. İstanbul:
On İki Levha Yayıncılık.

Yazıtaş, F. (2017). Enerji Piyasaları. DOCPLAYER:

https://docplayer.biz.tr/104627166-Elektrik-piyasalari-fatih-yazitas-piyasa-
izleme-komitesi-baskani.html adresinden alındı

Yekg Nedir. (2021). Epiaş Yekg: https://yekgnedir.com/ adresinden alındı

Yeşil Hidrojen Raporu. (2020, 11 30). Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi:
https://www.dunyaenerji.org.tr/yesil-hidrojen-raporu/ adresinden alındı

Yeşilyurt, T. (2011). Türkiye'nin Bölgesel Enerji Politikaları ve Enerji Geçiş

Hatlarınnın Türkiye Üzerine Etkileri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş
Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ana Bilim Dalı.

Yıldız, İ. (2006). Türkiye Elektrik Toptan Satış Piyasasında Uzun Dönemli Fiyat
Projeksiyonu.

Yücel, B. (1994). Enerji Ekonomisi. Febel Yayınları.

73
 EKLER

EK-1 - Dünya Enerji Piyasaları Raporu Verileri

EK-2 – Mülakat Sunumu

74
 EK-1 - Dünya Enerji Piyasaları Raporu Verileri

Elektrik Üretimi

Yıllık Değişim Oranı (%) Pay

TWh 1985-2014 Ort. 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Kanada 571,5 659,3 663,7 660,1 655,8 648,7 643,9 -1,0% 0,6% 2,4%

Meksika 196,6 310,3 319,4 325,1 335,1 322,6 313,2 -3,2% 1,9% 1,2%

ABD 3784,3 4348,7 4347,9 4302,5 4461,6 4411,2 4286,6 -3,1% 0,5% 16,0%

Toplam Kuzey Amerika 4552,3 5318,4 5331,1 5287,7 5452,5 5382,4 5243,6 -2,8% 0,6% 19,5%

Arjantin 86,8 145,4 147,2 145,6 146,8 139,5 142,5 1,9% 1,3% 0,5%

Brezilya 350,4 581,2 578,9 589,3 601,4 626,3 620,1 -1,3% 3,0% 2,3%

Şili 40,3 74,5 77,7 78,6 82,3 83,6 84,3 0,5% 3,4% 0,3%

Kolombiya 50,2 75,0 74,4 75,1 78,3 80,0 75,0 -6,5% 2,4% 0,3%

Ekvador 12,1 26,0 27,3 28,0 29,7 32,9 32,0 -2,7% 6,0% 0,1%

Peru 23,0 48,3 51,7 52,7 54,9 57,0 52,7 -7,7% 5,6% 0,2%

Trinidad & Tobago 5,8 10,3 10,0 9,9 9,2 9,7 9,0 -7,0% 2,2% ,00♦

Venezuella 87,9 123,8 113,8 109,4 105,1 89,8 58,4 -35,1% -3,2% 0,2%

Orta Amerika 27,8 51,8 53,5 54,2 57,0 58,4 56,5 -3,6% 3,5% 0,2%

Diğer Karayipler 60,2 77,7 79,9 75,9 78,0 81,6 78,4 -4,2% 1,2% 0,3%

Diğer Güney Amerika 57,3 82,6 91,1 88,0 88,2 80,2 73,8 -8,2% 0,9% 0,3%

Toplam Güney ve Orta Amerika 801,9 1296,6 1305,6 1306,8 1330,9 1339,0 1282,8 -4,5% 2,1% 4,8%

Avusturya 59,0 64,9 68,3 71,3 68,6 74,2 71,7 -3,6% 0,7% 0,3%

Belçika 78,2 69,8 85,8 86,8 75,1 93,7 90,4 -3,8% 0,3% 0,3%

Bulgaristan 42,9 49,2 45,3 45,6 46,8 44,3 40,9 -8,0% 0,3% 0,2%

Hırvatistan 11,8 11,4 12,8 12,0 13,6 12,8 13,4 4,9% -0,5% 0,1%

GKRY 3,3 4,5 4,9 5,0 5,0 5,1 4,9 -5,4% -0,1% ♦

Çekya 72,6 83,9 83,3 87,0 88,0 87,0 81,4 -6,6% 0,6% 0,3%

Danimarka 36,3 28,9 30,5 31,0 30,4 29,5 28,1 -5,1% -2,1% 0,1%

Estonya 11,9 10,4 12,2 13,0 12,3 7,6 6,4 -16,2% -1,5% ♦

Finlandiya 68,0 69,2 69,2 67,9 70,6 69,0 68,8 -0,6% -0,5% 0,3%

Fransa 506,0 571,8 556,2 554,0 574,0 562,8 524,9 -7,0% 0,5% 2,0%

Almanya 579,5 647,6 649,7 652,9 642,9 609,4 571,9 -6,4% 0,2% 2,1%

Yunanistan 48,0 51,9 54,4 55,3 53,3 45,5 42,6 -6,6% -3,0% 0,2%

Macaristan 33,7 30,4 31,9 32,9 32,0 34,2 34,6 1,1% -0,5% 0,1%

İzlanda 8,9 18,8 18,5 19,2 19,8 19,5 19,3 -1,3% 1,5% 0,1%

İrlanda 21,5 28,4 30,4 30,9 31,1 30,9 32,5 4,7% 0,9% 0,1%

İtalya 261,0 283,0 289,8 295,8 289,7 293,9 282,7 -4,0% ♦ 1,1%
 Yıllık Değişim Oranı (%) Pay

TWh 1985-2014 Ort. 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Letonya 5,0 5,5 6,4 7,5 6,7 6,4 5,7 -11,2% 1,5% ♦

Litvanya 15,9 4,9 4,3 4,2 3,5 4,0 4,2 6,4% -12,6% ♦

Lüksemburg 2,3 2,8 2,2 2,2 2,2 1,9 2,3 19,4% -6,8% ♦

Hollanda 89,9 110,1 115,2 117,3 114,1 121,1 122,4 0,8% 0,6% 0,5%

Kuzey Makedonya 6,4 5,6 5,6 5,6 5,6 5,9 5,3 -9,2% -1,5% ♦

Norveç 121,9 144,5 149,0 149,4 147,1 134,9 154,5 14,2% 0,2% 0,6%

Polonya 147,6 164,9 166,6 170,5 170,0 164,0 157,8 -4,0% 0,8% 0,6%

Portekiz 38,9 52,4 60,3 59,4 59,6 53,2 54,1 1,5% 0,6% 0,2%

Romanya 60,8 66,3 65,1 64,3 64,8 59,5 56,2 -5,7% 0,3% 0,2%

Slovakya 27,3 27,2 27,1 27,6 26,9 28,4 28,4 -0,2% 0,9% 0,1%

Slovenya 14,4 15,1 16,5 16,3 16,3 16,1 17,1 5,8% -0,2% 0,1%

İspanya 220,1 281,0 274,6 275,6 274,5 267,5 255,8 -4,7% -1,0% 1,0%

İsveç 148,2 162,1 156,1 164,3 163,4 168,4 169,2 0,2% 2,1% 0,6%

İsviçre 63,9 66,3 61,9 61,8 67,6 72,1 70,4 -2,5% 0,5% 0,3%

TÜRKİYE 127,7 261,8 274,4 297,3 304,8 303,9 305,4 0,2% 4,5% 1,1%

Ukrayna 212,1 163,7 164,6 156,0 159,9 154,1 149,0 -3,6% -1,2% 0,6%

Birleşik Krallık 353,9 338,9 339,2 338,2 332,8 324,8 312,8 -4,0% -1,5% 1,2%

Diğer Avrupa 75,1 85,4 89,1 83,0 92,4 86,6 86,1 -0,8% 0,8% 0,3%

Toplam Avrupa 3568,5 3982,7 4021,4 4061,3 4065,5 3992,1 3871,3 -3,3% 0,2% 14,4%

Azerbaycan 20,7 24,7 25,0 24,3 25,2 26,1 22,8 -12,7% 3,3% 0,1%

Belarus 31,6 34,2 33,6 34,5 38,9 40,5 38,7 -4,6% 2,9% 0,1%

Kazakistan 74,2 91,6 94,6 103,1 107,3 106,5 109,2 2,2% 3,1% 0,4%

Rusya Federasyonu 971,7 1067,5 1091,0 1091,2 1109,2 1118,1 1085,4 -3,2% 1,2% 4,0%

Türkmenistan 13,2 21,5 22,6 22,8 24,2 25,4 26,6 4,4% 4,7% 0,1%

Özbekistan 50,2 57,3 59,1 60,8 62,9 63,1 65,0 2,7% 2,3% 0,2%

Toplam 46,8 44,0 43,5 46,3 48,6 49,2 49,4 0,3% 2,3% 0,2%

Toplam BDT 1208,4 1340,9 1369,3 1383,0 1416,4 1428,8 1397,1 -2,5% 1,5% 5,2%

İran 133,6 279,5 286,1 305,2 314,4 318,7 331,6 3,8% 3,7% 1,2%

Irak 31,5 75,3 86,3 93,6 100,2 131,9 131,3 -0,7% 12,3% 0,5%

İsrail 39,5 64,3 67,4 67,7 69,3 72,3 74,3 2,4% 2,7% 0,3%

Kuveyt 35,0 68,3 70,1 72,9 74,2 75,2 74,9 -0,7% 3,5% 0,3%

Oman 11,1 32,8 34,2 36,1 37,7 38,3 38,9 1,1% 7,6% 0,1%

Katar 13,4 41,5 42,3 45,6 47,9 49,9 50,5 1,1% 7,5% 0,2%

Suudi Arabistan 151,2 338,8 345,5 349,5 344,0 343,7 340,9 -1,1% 4,7% 1,3%

Birleşik Arap Emirlikleri 48,1 127,4 129,6 134,6 136,0 138,5 138,4 -0,3% 4,9% 0,5%

Diğer Orta Doğu 53,2 81,8 82,1 85,4 83,7 85,2 84,4 -1,2% -0,6% 0,3%

Toplam Orta Doğu 516,6 1109,7 1143,7 1190,5 1207,4 1253,6 1265,2 0,6% 4,5% 4,7%

Cezayir 29,3 68,8 71,0 76,0 76,7 81,5 78,8 -3,6% 6,6% 0,3%

Mısır 83,8 181,8 188,2 193,2 199,4 200,6 198,6 -1,2% 4,1% 0,7%

Fas 15,7 30,3 30,7 31,6 34,4 40,1 38,2 -5,2% 6,4% 0,1%

Güney Afrika 210,4 250,1 252,7 255,1 256,3 252,6 239,5 -5,5% 0,1% 0,9%
 Yıllık Değişim Oranı (%) Pay

TWh 1985-2014 Ort. 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Doğu Afrika 46,8 98,3 97,0 103,0 108,8 109,5 109,4 -0,4% 5,1% 0,4%

Orta Afrika 15,1 32,7 33,1 35,3 38,0 40,2 41,4 2,9% 6,6% 0,2%

Batı Afrika 35,7 64,0 67,7 70,9 73,4 77,4 78,6 1,3% 6,2% 0,3%

Diğer Kuzey Afrika 28,7 57,3 51,4 54,0 55,3 57,0 54,5 -4,6% 2,2% 0,2%

Diğer Güney Afrika 3,0 5,0 4,7 5,6 5,0 4,5 4,9 8,8% 4,2% ♦

Toplam Afrika 468,4 788,4 796,5 824,8 847,2 863,4 843,9 -2,5% 3,2% 3,1%

Avustralya 200,9 254,0 258,2 259,0 262,6 265,9 265,2 -0,5% 0,6% 1,0%

Bangladeş 21,1 61,8 70,0 73,4 81,1 89,7 89,1 -0,9% 9,2% 0,3%

Çin 2050,2 5814,6 6133,2 6604,4 7166,1 7503,4 7779,1 3,4% 7,3% 29,0%

Hong-Kong 32,7 38,0 38,2 37,0 36,5 36,9 35,2 -4,8% -0,5% 0,1%

Hindistan 591,4 1317,3 1401,7 1471,3 1579,2 1603,7 1560,9 -2,9% 6,2% 5,8%

Endonezya 96,5 234,0 247,9 254,7 267,1 278,9 275,2 -1,6% 5,9% 1,0%

Japonya 1009,6 1030,1 1035,1 1042,1 1053,2 1030,3 1004,8 -2,7% -0,8% 3,7%

Malezya 72,0 150,1 156,7 160,6 170,6 171,5 159,6 -7,2% 4,0% 0,6%

Yeni Zelanda 38,1 44,4 43,8 43,2 44,4 44,8 44,2 -1,7% 0,3% 0,2%

Pakistan 70,8 110,5 116,0 127,7 138,3 138,6 137,8 -0,9% 3,4% 0,5%

Filipinler 45,1 82,4 90,8 94,4 99,8 106,0 101,8 -4,3% 5,5% 0,4%

Singapur 29,6 50,3 51,6 52,2 52,9 54,1 53,1 -2,2% 2,6% 0,2%

Güney Kore 290,3 547,8 561,0 576,4 592,9 585,3 574,0 -2,2% 2,6% 2,1%

Sri Lanka 6,8 13,2 14,4 15,0 16,2 16,8 16,9 ♦ 5,3% 0,1%

Tayvan 169,2 258,1 264,1 270,3 275,5 274,1 279,8 1,8% 1,8% 1,0%

Taylanda 98,0 177,8 179,8 176,7 177,6 186,5 176,4 -5,7% 2,5% 0,7%

Vietnam 41,9 157,9 175,7 191,6 209,2 227,5 234,5 2,8% 10,9% 0,9%

Diğer Asya Pasifik 53,5 91,4 109,3 119,7 116,0 127,5 131,8 3,1% 6,9% 0,5%

Toplam Asya Pasifik 4917,7 10433,9 10947,6 11569,8 12339,3 12741,6 12919,3 1,1% 5,4% 48,2%

Toplam DÜNYA 16033,7 24270,5 24915,2 25623,9 26659,1 27001,0 26823,2 -0,9% 2,9% 100,0%

OECD 9380,3 11005,0 11082,8 11119,5 11312,8 11168,4 10880,8 -2,8% 0,5% 40,6%

OECD Hariç 6653,4 13265,5 13832,4 14504,4 15346,4 15832,5 15942,4 0,4% 5,1% 59,4%

Avrupa Birliği 2601,4 2899,1 2920,1 2952,4 2937,5 2892,5 2770,6 -4,5% 0,2% 10,3%
Yakıt Tipine Göre Birincil Enerji Tüketimi
2020
Petrol Doğal Kömür Nükleer Hidrolik Yenilenebilir Toplam
Eksajoules Gaz

Kanada 4,26 4,05 0,50 0,87 3,42 0,54 13,63

Meksika 2,46 3,11 0,21 0,10 0,24 0,36 6,48
ABD 32,54 29,95 9,20 7,39 2,56 6,15 87,79
Toplam Amerika 39,27 37,11 9,91 8,35 6,22 7,04 107,90

Arjantin 1,03 1,58 0,03 0,09 0,27 0,13 3,15

Brazilya 4,61 1,16 0,58 0,14 3,52 2,01 12,01
Şişi 0,69 0,22 0,30 - 0,18 0,21 1,61
Kolombiya 0,55 0,50 0,27 - 0,39 0,05 1,77
Ekvador 0,40 0,02 - - 0,22 0,01 0,65
Peru 0,40 0,25 0,02 - 0,27 0,05 1,00
Trinidad & Tobago 0,08 0,54 - - - ^ 0,62
Venezuela 0,48 0,68 ^ - 0,28 ^ 1,44
Diğer Güney ve Orta Amerika 2,37 0,29 0,28 - 0,72 0,29 3,95
Toplam Güney ve Orta Amerika 10,62 5,24 1,48 0,23 5,87 2,75 26,19

Avusturya 0,48 0,31 0,09 - 0,36 0,14 1,38

Belçika 0,93 0,61 0,11 0,31 ^ 0,23 2,19
Çekya 0,37 0,30 0,49 0,27 0,02 0,09 1,54
Finlandiya 0,35 0,07 0,13 0,21 0,14 0,19 1,10
Fransa 2,68 1,46 0,19 3,14 0,54 0,68 8,70
Almanya 4,21 3,12 1,84 0,57 0,17 2,21 12,11
Yunanistan 0,51 0,21 0,11 - 0,03 0,14 1,00
Macaristan 0,33 0,37 0,07 0,14 ^ 0,06 0,97
İtalya 2,13 2,44 0,21 - 0,41 0,67 5,86
Hollanda 1,51 1,32 0,18 0,04 ^ 0,33 3,37
Norveç 0,37 0,16 0,03 - 1,25 0,11 1,93
Polonya 1,28 0,78 1,67 - 0,02 0,27 4,01
Portekiz 0,41 0,22 0,02 - 0,11 0,17 0,93
Romanya 0,44 0,41 0,15 0,10 0,13 0,10 1,33
İspanya 2,21 1,17 0,07 0,52 0,24 0,77 4,97
İsveç 0,55 0,04 0,07 0,48 0,65 0,41 2,20
İsviçre 0,37 0,12 ^ 0,20 0,33 0,05 1,08
TÜRKİYE 1,82 1,67 1,66 - 0,69 0,45 6,29
Ukrayna 0,45 1,06 0,98 0,68 0,06 0,09 3,31
Birleşik Krallık 2,39 2,61 0,19 0,45 0,06 1,20 6,89
Diğer Avrupa 2,28 1,07 1,10 0,34 0,59 0,60 5,97
Toplam Avrupa 26,07 19,48 9,40 7,44 5,82 8,94 77,15

Azerbaycan 0,18 0,43 ^ - 0,01 ^ 0,62

Belarus 0,28 0,64 0,06 - ^ ^ 0,98
Kazakistan 0,75 0,60 1,64 - 0,09 0,03 3,11
Rusya Federasyonu 6,39 14,81 3,27 1,92 1,89 0,04 28,31
Türkmenistan 0,28 1,13 - - ^ ^ 1,40
Özbekistan 0,16 1,55 0,10 - 0,06 ^ 1,87
Diğer BDT 0,16 0,22 0,11 0,02 0,31 ^ 0,82
Toplam BDT 8,19 19,38 5,17 1,94 2,36 0,08 37,12

İran 3,31 8,39 0,07 0,06 0,19 0,01 12,03

Irak 1,29 0,75 - - 0,02 ^ 2,06
İsrail 0,42 0,41 0,17 - - 0,05 1,05
Kuveyt 0,76 0,74 ^ - - ^ 1,51
Oman 0,42 0,93 0,01 - - ^ 1,37
Yakıt Tipine Göre Birincil Enerji Tüketimi
2020
Petrol Doğal Kömür Nükleer Hidrolik Yenilenebilir Toplam
Eksajoules Gaz
Katar 0,45 1,26 - - - ^ 1,71
Suudi Arabistan 6,51 4,04 ^ - - 0,01 10,56
Birleşik Arap Emirliklşeri 1,51 2,51 0,11 0,01 - 0,05 4,19
Diğer Orta Doğu 1,03 0,86 0,01 - 0,02 0,04 1,96
Toplam Orta Doğu 15,71 19,88 0,38 0,07 0,23 0,17 36,44

Cezayir 0,72 1,55 0,02 - ^ 0,01 2,30

Mısır 1,33 2,08 0,03 - 0,12 0,09 3,65
Fas 0,50 0,03 0,28 - 0,01 0,06 0,88
Güney Afrika 1,02 0,15 3,48 0,14 ^ 0,11 4,90
Diğer Afrika 3,62 1,70 0,30 - 1,13 0,11 6,86
Toplam Afrika 7,19 5,51 4,11 0,14 1,27 0,38 18,58

Avustralya 1,83 1,47 1,69 - 0,13 0,45 5,57

Bangladeş 0,33 1,10 0,15 - 0,01 ^ 1,59
Çin 28,50 11,90 82,27 3,25 11,74 7,79 145,46
Hong Kong 0,61 0,18 0,14 - - ^ 0,93
Hindistan 9,02 2,15 17,54 0,40 1,45 1,43 31,98
Endenozya 2,34 1,50 3,26 - 0,17 0,37 7,63
Japonya 6,49 3,76 4,57 0,38 0,69 1,13 17,03
Malezya 1,38 1,37 1,14 - 0,18 0,04 4,11
Yeni Zelanda 0,30 0,16 0,06 - 0,22 0,10 0,84
Pakistan 0,88 1,48 0,62 0,08 0,36 0,04 3,47
Filipinler 0,75 0,14 0,73 - 0,06 0,15 1,82
Singapur 2,93 0,45 0,02 - - 0,01 3,42
Güney Kore 4,90 2,04 3,03 1,42 0,03 0,36 11,79
Sri Lanka 0,21 - 0,07 - 0,04 0,01 0,33
Tayvan 1,89 0,90 1,63 0,28 0,03 0,09 4,82
Tayland 2,39 1,69 0,73 - 0,04 0,28 5,12
Vietnam 0,98 0,31 2,10 - 0,61 0,08 4,09
Diğer Asya Pasifik 0,94 0,42 1,23 - 0,64 0,02 3,25
Toplam Asya Pasifik 66,68 31,02 120,97 5,82 16,41 12,36 253,25

Toplam Dünya 173,73 137,62 151,42 23,98 38,16 31,71 556,63

OECD 78,52 63,28 27,46 16,67 13,14 18,04 217,11
OECD Harici 95,21 74,34 123,96 7,31 25,02 13,67 339,52
Avrupa Birliği 20,03 13,68 5,91 6,11 3,04 6,97 55,74
Yenilenebilir Enerji Üretimi

Yenilenebilir Enerji Üretimi

Değişim Oranı (%) Pay
TWh 1956-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Kanada 39,8 46,3 41,6 47,5 47,1 51,2 8,0% 11,0% 1,6% 1,6%
Meksika 16,6 18,1 19,9 25,9 32,3 39,2 20,4% 14,1% 1,2% 1,2%
ABD 315,8 367,4 417,7 451,6 483,7 551,7 13,3% 11,8% 17,5% 17,5%
Toplam Kuzey Amerika 372,2 431,9 479,3 525,0 563,1 642,1 13,3% 11,8% 20,4% 20,4%

Arjantin 3,0 2,5 3,0 2,0 6,4 11,2 73,8% 13,1% 0,4% 0,4%
Brezilya 71,6 84,9 96,1 106,3 117,6 120,3 1,7% 16,5% 3,8% 3,8%
Şili 9,0 11,7 15,0 17,9 20,7 23,6 12,9% 18,9% 0,7% 0,7%
Kolombiya 1,9 2,0 2,0 2,2 2,6 2,6 -0,3% 8,9% 0,1% 0,1%
Ekvador 0,5 0,6 0,5 0,5 0,7 0,7 3,6% 11,7% ♦ ♦
Peru 1,7 1,9 1,8 2,7 2,9 3,3 10,4% 19,7% 0,1% 0,1%
Trinidad & Tobago ^ ^ ^ ^ ^ ^ -0,6% -15,1% ♦ ♦
Venezuella ^ ^ ^ ^ ^ ^ -0,6% ♦ ♦ ♦
Orta Amerika 11,8 13,2 13,5 15,8 17,3 16,3 -6,1% 11,0% 0,5% 0,5%
Diğer Karayipler 2,6 2,7 3,1 3,2 4,4 5,3 19,2% 14,2% 0,2% 0,2%
Diğer Güney Amerika 5,0 6,8 7,6 8,8 8,6 9,4 8,5% 22,0% 0,3% 0,3%
Toplam Güney ve Orta Amerika 107,1 126,4 142,6 159,4 181,4 192,9 5,7% 15,9% 6,1% 6,1%

Avusturya 10,3 11,0 12,8 12,4 13,9 13,6 -2,7% 7,7% 0,4% 0,4%
Belçika 14,2 14,0 15,6 16,8 19,2 23,5 21,5% 13,5% 0,7% 0,7%
Bulgaristan 3,1 3,2 3,3 4,3 4,6 4,9 6,9% 33,1% 0,2% 0,2%
Hırvatistan 1,1 1,5 1,8 2,1 2,5 2,9 13,7% 40,6% 0,1% 0,1%
GKRY 0,4 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 20,6% 31,5% ♦ ♦
Çekya 7,6 7,4 7,7 7,8 8,0 8,0 -0,5% 13,0% 0,3% 0,3%
Danimarka 18,9 18,4 21,9 20,9 23,3 22,8 -2,6% 8,1% 0,7% 0,7%
Estonya 1,5 1,5 2,4 1,9 2,1 2,3 8,5% 14,6% 0,1% 0,1%
Finlandiya 13,7 14,5 16,7 18,8 19,4 19,5 -0,1% 7,4% 0,6% 0,6%
Fransa 37,5 39,1 44,0 49,5 57,1 64,3 11,8% 15,6% 2,0% 2,0%
Almanya 169,8 169,1 196,2 206,8 222,7 232,4 3,7% 10,7% 7,4% 7,4%
Yunanistan 8,8 9,4 9,8 10,4 12,1 14,6 19,5% 15,0% 0,5% 0,5%
Macaristan 3,0 3,0 3,3 3,5 4,5 5,1 14,1% 4,7% 0,2% 0,2%
İzlanda 5,0 5,1 5,2 6,0 6,0 6,0 -1,6% 2,2% 0,2% 0,2%
İrlanda 7,1 6,8 8,2 9,5 10,9 12,5 14,1% 12,4% 0,4% 0,4%
İtalya 63,4 65,6 67,7 65,6 69,5 70,3 0,5% 12,6% 2,2% 2,2%
Letonya 0,9 1,0 1,1 1,1 1,1 1,1 -2,0% 26,7% ♦ ♦
Litvanya 1,3 1,6 1,9 1,7 2,1 2,3 5,9% 22,7% 0,1% 0,1%
Lüksemburg 0,3 0,3 0,5 0,6 0,7 0,9 35,6% 14,9% ♦ ♦
Hollanda 13,6 14,6 17,4 18,8 22,7 32,0 40,4% 7,1% 1,0% 1,0%
Kuzey Makedonya 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 9,1% ♦ ♦ ♦
Norveç 2,8 2,4 3,1 4,1 5,9 10,3 73,7% 16,4% 0,3% 0,3%
Polonya 20,7 20,7 21,6 19,6 23,5 25,6 8,3% 13,4% 0,8% 0,8%
Portekiz 15,7 16,5 16,7 17,0 18,6 18,1 -3,3% 5,8% 0,6% 0,6%
Romanya 9,6 8,9 9,8 8,5 9,1 9,2 1,3% 83,3% 0,3% 0,3%
Slovakya 2,2 2,3 2,2 2,2 2,3 2,3 -0,1% 14,8% 0,1% 0,1%
Slovenya 0,5 0,6 0,6 0,5 0,6 0,5 -6,0% 10,5% ♦ ♦
İspanya 68,9 68,2 69,5 69,8 73,8 80,5 8,4% 3,9% 2,6% 2,6%
İsveç 27,1 27,1 29,9 28,9 33,5 40,1 18,8% 8,5% 1,3% 1,3%
İsviçre 2,8 3,2 3,7 3,9 4,2 4,7 12,4% 11,7% 0,2% 0,2%
TÜRKİYE 16,5 23,0 29,0 37,8 43,3 49,8 14,2% 34,1% 1,6% 1,6%
Ukrayna 1,7 1,6 1,9 2,6 5,3 9,7 82,8% 39,2% 0,3% 0,3%
Birleşik Krallık 77,1 77,6 93,0 104,6 114,6 127,8 10,8% 18,4% 4,1% 4,1%
Diğer Avrupa 0,3 0,4 0,7 1,0 2,2 2,4 8,3% 42,9% 0,1% 0,1%
Yenilenebilir Enerji Üretimi
Değişim Oranı (%) Pay
TWh 1956-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020
Toplam Avrupa 627,5 640,2 719,7 759,9 840,0 921,0 8,9% 11,4% 29,3% 29,3%

Azerbaycan 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 -3,5% 60,2% ♦ ♦

Belarus 0,1 0,2 0,3 0,3 0,5 0,5 4,3% 21,6% ♦ ♦
Kazakistan 0,2 0,4 0,4 0,5 1,1 3,7 234,3% ♦ 0,1% 0,1%
Rusya Federasyonu 1,0 1,1 1,2 1,4 1,8 3,5 91,7% 13,1% 0,1% 0,1%
Türkmenistan ^ ^ ^ ^ ^ ^ -0,6% ♦ ♦ ♦
SSCB n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a
Özbekistan - ^ ^ ^ ^ ^ -0,6% ♦ ♦ ♦
Diğer BDT ^ ^ ^ 0,1 0,1 0,1 -2,5% 41,7% ♦ ♦
Toplam BDT 1,4 1,8 2,1 2,5 3,8 8,1 112,2% 20,2% 0,3% 0,3%

İran 0,3 0,3 0,4 0,8 0,9 1,0 3,4% 14,5% ♦ ♦

Iraq 0,1 0,1 0,1 0,4 0,4 0,4 -0,6% ♦ ♦ ♦
İsrail 1,3 1,8 1,8 2,0 3,3 5,7 70,9% 45,2% 0,2% 0,2%
Kuveyt ^ ^ 0,1 0,1 0,2 0,2 -0,6% ♦ ♦ ♦
Oman ^ ^ ^ ^ ^ 0,2 1136,7% ♦ ♦ ♦
Katar 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 -0,6% ♦ ♦ ♦
Suudi Arabistan ^ ^ 0,1 0,2 1,0 1,0 -0,6% 109,2% ♦ ♦
Birleşik Arap Emirlikleri 0,3 0,3 0,8 1,3 4,2 5,6 32,3% 90,2% 0,2% 0,2%
Diğer Orta Doğu 0,3 1,1 1,7 2,7 3,6 4,5 22,7% 71,8% 0,1% 0,1%
Toplam Orta Doğu 2,4 3,8 5,0 7,7 13,8 18,6 34,3% 44,6% 0,6% 0,6%

Cezayir 0,1 0,3 0,5 0,6 0,6 0,6 -3,3% ♦ ♦ ♦

Mısır 1,9 2,6 2,7 3,5 6,5 9,7 48,8% 19,4% 0,3% 0,3%
Fas 2,5 3,4 3,5 4,8 6,3 7,0 10,3% 31,2% 0,2% 0,2%
Güney Afrika 6,2 7,9 10,6 11,4 12,0 12,6 4,2% 36,6% 0,4% 0,4%
Doğu Afrika 7,4 7,7 7,9 8,7 10,3 9,9 -4,2% 13,5% 0,3% 0,3%
Orta Afrika 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 -0,5% 3,1% ♦ ♦
Batı Afrika 0,6 0,7 0,9 1,0 1,0 1,1 7,9% 14,5% ♦ ♦
Diğer Kuzey Afrika 0,5 0,6 0,6 0,6 0,7 0,7 -0,9% 20,2% ♦ ♦
Diğer Güney Afrika 0,3 0,3 0,3 0,3 0,5 0,6 15,4% 13,1% ♦ ♦
Toplam Afrika 19,7 23,6 27,0 31,2 38,0 42,3 10,5% 21,2% 1,3% 1,3%

Avustralya 21,7 24,1 25,7 32,2 41,2 49,9 20,1% 17,9% 1,6% 1,6%
Bangladeş 0,2 0,2 0,3 0,3 0,4 0,4 17,1% 26,9% ♦ ♦
Çin 279,1 369,5 502,0 636,4 742,0 863,1 15,6% 30,5% 27,4% 27,4%
Hong-Kong 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 59,9% 51,8% ♦ ♦
Hindistan 65,1 79,8 99,1 123,9 139,2 151,2 7,9% 16,7% 4,8% 4,8%
Endonezya 10,3 11,0 13,1 14,5 14,9 16,8 12,4% 4,2% 0,5% 0,5%
Japonya 68,2 72,3 87,5 98,7 111,2 125,6 12,3% 14,6% 4,0% 4,0%
Malezya 1,0 1,1 1,1 2,0 2,6 3,1 19,0% 5,9% 0,1% 0,1%
Yeni Zelanda 11,0 11,0 10,7 10,7 11,0 11,1 0,3% 4,1% 0,4% 0,4%
Pakistan 1,0 2,3 4,2 5,4 5,4 5,0 -7,0% 98,6% 0,2% 0,2%
Filipinler 12,3 13,9 13,6 13,9 14,0 14,4 2,2% 2,4% 0,5% 0,5%
Singapur 0,9 0,9 0,9 0,9 1,0 1,0 1,4% 5,5% ♦ ♦
Güney Kore 17,3 18,9 24,1 27,2 30,5 37,0 20,6% 32,0% 1,2% 1,2%
Sri Lanka 0,4 0,5 0,7 0,7 0,8 1,1 42,1% 36,5% ♦ ♦
Tayvan 4,3 4,5 5,2 6,4 7,9 10,3 30,0% 11,3% 0,3% 0,3%
Taylanda 10,0 12,5 14,9 17,9 21,4 20,5 -4,8% 24,3% 0,7% 0,7%
Vietnam 0,3 0,3 0,4 0,5 4,1 9,5 128,1% 48,7% 0,3% 0,3%
Diğer Asya Pasifik 0,6 0,7 0,9 1,2 1,5 1,7 12,4% 26,8% 0,1% 0,1%
Toplam Asya Pasifik 504,0 623,6 804,3 992,9 1149,2 1322,0 14,3% 22,2% 42,0% 42,0%

Toplam DÜNYA 1634,4 1851,3 2180,2 2478,6 2789,2 3147,0 12,1% 15,3% 100,0% 100,0%
OECD 1113,9 1197,9 1347,8 1456,6 1599,3 1788,6 11,1% 11,9% 56,8% 56,8%
OECD Hariç 520,5 653,4 832,4 1022,0 1189,9 1358,4 13,4% 22,7% 43,2% 43,2%
Avrupa Birliği 521,3 527,0 583,2 599,9 658,5 710,4 7,2% 9,9% 22,6% 22,6%
Karbondioksit Emisyonları

Karbondioksit Emisyonları
Değişim Oranı (%) Pay
Miyon Ton Karbondioksit 1965-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Kanada 450,5 566,3 550,4 563,1 573,3 575,7 515,1 10,761% 0,8% 1,6%
Meksika 263,7 463,1 468,8 476,9 468,0 449,1 359,7 20,126% 0,4% 1,1%
ABD 4949,4 5141,3 5042,5 4983,7 5137,5 4994,5 4432,2 11,500% -0,6% 13,9%
Toplam Kuzey Amerika 5663,6 6170,8 6061,7 6023,7 6178,8 6019,3 5307,1 -12,1% -0,4% 16,6%

Arjantin 117,8 191,3 190,2 188,5 185,9 173,8 161,8 -7,142% 0,9% 0,5%
Brezilya 229,5 487,6 450,7 458,0 443,1 442,3 415,2 -6,374% 2,4% 1,3%
Şili 40,4 88,9 94,1 92,4 93,0 94,6 87,7 -7,592% 2,4% 0,3%
Kolombiya 47,4 86,7 91,5 85,6 87,6 93,9 91,9 -2,384% 3,5% 0,3%
Ekvador 16,1 37,5 35,4 34,3 37,0 35,6 28,6 19,963% 2,5% 0,1%
Peru 24,1 50,3 54,9 53,9 56,7 56,5 44,3 21,832% 5,1% 0,1%
Trinidad & Tobago 13,3 24,0 22,1 21,3 20,6 20,3 18,2 10,676% -0,9% 0,1%
Venezuella 110,7 172,2 149,3 146,3 119,6 91,2 69,6 23,881% -5,8% 0,2%
Orta Amerika 31,0 68,7 71,5 71,0 71,3 79,9 68,7 14,252% 4,1% 0,2%
Diğer Karayipler 90,8 108,6 112,3 108,4 111,8 115,7 109,0 -6,086% 0,5% 0,3%
Diğer Güney Amerika 17,7 36,0 37,5 38,7 40,5 40,5 34,7 14,730% 3,0% 0,1%
Toplam Güney ve Orta Amerika 739,0 1351,8 1309,5 1298,3 1267,0 1244,2 1129,5 -9,5% 1,3% 3,5%

Avusturya 58,5 60,7 61,6 64,5 62,2 63,7 55,3 13,489% ♦ 0,2%
Belçika 130,2 115,2 116,9 118,8 125,5 121,6 88,7 27,237% -0,2% 0,3%
Bulgaristan 62,1 45,8 43,0 45,7 42,5 41,2 35,8 13,293% -0,5% 0,1%
Hırvatistan 18,0 16,2 16,7 17,1 16,3 16,4 15,3 -7,067% -1,8% ♦
GKRY 5,2 7,5 8,1 8,3 8,2 8,2 7,0 14,960% -1,1% ♦
Çekya 153,9 102,8 104,8 102,7 101,7 98,5 85,1 13,797% -1,4% 0,3%
Danimarka 58,9 36,7 37,9 35,3 35,7 32,2 26,5 17,835% -4,4% 0,1%
Estonya 24,6 22,3 22,4 24,3 25,8 18,0 14,8 18,064% -0,4% ♦
Finlandiya 53,5 44,7 47,6 45,0 46,5 43,4 39,0 10,363% -2,6% 0,1%
Fransa 395,6 307,2 312,8 317,5 306,5 298,8 250,9 16,252% -1,7% 0,8%
Almanya 940,6 755,6 770,5 760,9 734,4 681,4 604,8 11,483% -1,0% 1,9%
Yunanistan 72,6 73,2 69,8 74,0 72,1 76,7 58,2 24,305% -2,9% 0,2%
Macaristan 63,9 43,8 44,9 46,9 47,3 47,2 45,5 -3,866% -0,2% 0,1%
İzlanda 2,2 2,9 3,2 3,6 3,7 3,3 2,6 21,505% 2,3% ♦
İrlanda 33,0 38,9 40,4 39,3 39,1 37,4 32,8 12,678% -1,3% 0,1%
İtalya 379,4 334,4 331,1 335,2 335,9 330,2 287,1 13,291% -1,7% 0,9%
Letonya 11,4 7,8 8,2 8,0 8,0 8,4 7,3 13,591% 0,6% ♦
Litvanya 18,7 11,3 11,7 11,9 12,5 12,5 11,9 -4,614% 0,3% ♦
Lüksemburg 11,2 10,1 10,0 10,3 10,8 10,9 8,8 19,367% -0,4% ♦
Hollanda 194,1 206,8 210,0 202,9 198,6 194,0 175,8 -9,624% -1,1% 0,5%
Kuzey Makedonya 8,8 7,2 7,1 7,5 7,1 8,1 7,2 10,924% -0,8% ♦
Norveç 30,9 35,5 34,3 34,1 34,7 33,6 31,7 -5,828% -0,7% 0,1%
Polonya 355,0 293,3 306,0 315,5 320,2 301,4 279,5 -7,529% -0,1% 0,9%
Portekiz 38,3 53,1 52,5 57,3 54,3 50,7 41,3 18,814% -1,2% 0,1%
Romanya 122,5 71,9 69,5 72,9 73,4 71,6 66,3 -7,678% -1,2% 0,2%
Slovakya 43,7 30,3 30,7 32,8 32,3 29,7 26,4 11,355% -1,2% 0,1%
Slovenya 14,4 12,7 13,6 13,9 13,9 13,3 11,6 12,944% -1,2% ♦
İspanya 229,9 287,9 280,6 298,3 291,2 270,9 220,2 18,917% -1,5% 0,7%
İsveç 72,2 46,4 46,5 45,7 44,7 47,2 45,4 -4,008% -1,2% 0,1%
İsviçre 41,4 39,5 38,0 38,8 37,2 38,2 32,4 15,288% -1,5% 0,1%
TÜRKİYE 143,5 340,6 359,0 397,1 390,8 385,3 369,5 -4,381% 3,4% 1,2%
Ukrayna 430,5 194,9 215,3 188,1 198,7 185,4 177,2 -4,678% -3,8% 0,6%
Birleşik Krallık 597,1 437,8 413,6 401,3 395,3 377,8 317,1 16,284% -3,0% 1,0%
Diğer Avrupa 101,0 111,6 116,7 120,4 119,5 130,1 113,9 12,731% 1,6% 0,4%
Toplam Avrupa 4702,1 4206,9 4255,1 4295,8 4246,5 4087,1 3592,9 -12,3% -1,1% 11,2%

Azerbaycan 35,8 33,6 33,1 32,0 33,5 35,4 33,8 -4,755% 3,2% 0,1%
Belarus 67,0 53,0 53,3 54,4 59,2 58,4 54,5 -6,889% 0,2% 0,2%
Kazakistan 182,2 215,0 211,6 227,4 251,2 243,2 238,1 -2,376% 3,8% 0,7%
Rusya Federasyonu 1715,2 1507,0 1518,7 1506,3 1563,1 1547,6 1431,6 -7,753% 0,7% 4,5%
Türkmenistan 38,7 71,5 70,9 70,2 77,6 84,4 82,9 -2,107% 5,3% 0,3%
SSCB 2776,7 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a
Karbondioksit Emisyonları
Değişim Oranı (%) Pay
Miyon Ton Karbondioksit 1965-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020
Özbekistan 108,2 108,5 103,7 103,4 109,7 109,4 107,1 -2,346% 0,3% 0,3%
Diğer BDT 36,7 28,6 29,1 29,4 33,2 31,3 33,1 5,406% 2,9% 0,1%
Toplam BDT 2421,0 2017,2 2020,6 2023,0 2127,5 2109,8 1981,0 -6,4% 1,2% 6,2%

İran 223,7 551,2 570,9 578,8 617,2 645,1 649,6 0,425% 2,7% 2,0%
Iraq 51,6 116,1 132,1 130,2 135,4 145,8 135,3 -7,432% 4,6% 0,4%
İsrail 40,4 69,8 69,1 71,0 69,8 72,1 64,5 10,797% 0,5% 0,2%
Kuveyt 39,1 98,1 97,9 99,9 99,7 99,8 89,8 10,321% 2,7% 0,3%
Oman 17,7 68,7 69,1 74,3 76,2 77,7 75,4 -3,201% 6,4% 0,2%
Katar 22,3 109,5 107,2 103,4 90,1 98,5 85,0 13,922% 6,8% 0,3%
Suudi Arabistan 219,3 586,9 599,1 593,8 575,5 574,4 565,1 -1,887% 3,0% 1,8%
Birleşik Arap Emirlikleri 88,1 265,6 276,2 278,1 272,7 269,9 243,8 -9,945% 2,8% 0,8%
Diğer Orta Doğu 77,6 121,3 119,3 120,7 117,7 120,4 116,8 -3,194% -2,5% 0,4%
Toplam Orta Doğu 779,7 1987,3 2040,8 2050,0 2054,2 2103,6 2025,3 -4,0% 2,7% 6,3%

Cezayir 54,4 129,0 127,7 130,7 137,7 141,3 129,8 -8,385% 4,0% 0,4%
Mısır 88,2 204,9 213,4 216,9 218,0 216,9 199,2 -8,425% 2,2% 0,6%
Fas 24,7 56,7 57,0 60,0 61,6 67,7 62,8 -7,572% 4,1% 0,2%
Güney Afrika 300,6 455,1 473,9 469,7 451,3 462,1 434,1 -6,309% -0,3% 1,4%
Doğu Afrika 48,9 104,9 103,0 111,2 117,2 118,4 102,1 13,969% 5,2% 0,3%
Orta Afrika 16,5 47,6 48,8 46,5 46,9 42,6 38,5 10,041% 3,6% 0,1%
Batı Afrika 56,1 125,5 132,4 143,1 159,9 162,5 151,5 -7,007% 6,2% 0,5%
Diğer Kuzey Afrika 40,2 69,8 69,7 69,0 69,5 71,3 63,7 11,013% -0,4% 0,2%
Diğer Güney Afrika 5,6 13,9 14,1 15,0 15,4 14,5 13,5 -7,360% 2,9% ♦
Toplam Afrika 635,2 1207,3 1240,0 1262,1 1277,5 1297,3 1195,0 -8,1% 2,0% 3,7%

Avustralya 275,5 403,1 401,7 399,2 394,8 398,1 370,3 -7,254% -0,2% 1,2%
Bangladeş 21,6 78,0 79,2 83,1 89,2 100,6 97,9 -2,874% 7,4% 0,3%
Çin 3216,5 9274,8 9274,3 9462,7 9648,6 9806,0 9893,5 0,616% 2,4% 30,9%
Hong-Kong 43,9 90,5 92,7 98,9 99,5 94,7 68,2 28,171% 0,9% 0,2%
Hindistan 724,7 2146,5 2238,3 2320,6 2445,8 2468,4 2298,2 -7,149% 4,5% 7,2%
Endonezya 181,7 496,5 496,4 521,9 570,9 620,2 541,3 12,952% 4,6% 1,7%
Japonya 1035,4 1207,0 1189,9 1181,3 1158,3 1117,6 1026,8 -8,372% -0,1% 3,2%
Malezya 86,0 245,8 251,4 241,2 250,0 257,5 250,6 -2,951% 3,1% 0,8%
Yeni Zelanda 26,2 36,3 35,5 37,6 37,5 39,3 34,1 13,503% 1,3% 0,1%
Pakistan 68,5 159,9 175,7 189,6 197,7 196,8 195,5 -0,951% 3,0% 0,6%
Filipinler 47,7 106,2 116,4 128,9 133,7 140,7 127,2 -9,834% 6,6% 0,4%
Singapur 78,4 202,8 217,0 229,0 225,3 217,2 211,0 -3,115% 2,1% 0,7%
Güney Kore 275,5 609,4 614,5 631,1 646,3 623,1 577,8 -7,528% 1,8% 1,8%
Sri Lanka 6,6 17,9 20,2 21,7 21,4 23,3 20,8 10,810% 5,8% 0,1%
Tayvan 140,6 281,3 283,8 292,4 290,5 284,9 275,9 -3,428% 1,2% 0,9%
Taylanda 113,0 288,7 295,5 296,3 298,9 293,6 276,4 -6,109% 2,2% 0,9%
Vietnam 42,8 183,5 196,3 197,6 239,4 290,5 282,6 -2,997% 11,0% 0,9%
Diğer Asya Pasifik 118,4 127,7 140,0 142,6 146,6 206,0 204,7 -0,911% 6,1% 0,6%
Toplam Asya Pasifik 6500,4 15955,9 16119,0 16475,7 16894,5 17178,6 16752,9 -2,7% 2,7% 52,4%

Toplam DÜNYA 21441,0 32897,2 33046,7 33428,8 34046,1 34039,8 31983,6 -6,3% 1,4% 100,0%
OECD 11544,0 12423,7 12336,7 12357,7 12446,9 12084,1 10730,3 -11,4% -0,4% 33,5%
OECD Hariç 9897,0 20473,5 20710,1 21071,1 21599,1 21955,7 21253,3 -3,5% 2,5% 66,5%
Avrupa Birliği 3526,3 3044,3 3075,8 3114,3 3069,3 2935,5 2549,8 -13,4% -1,2% 8,0%
Doğal Gaz Üretimi

Doğal Gaz Üretimi

Yıllık Değişim (%) Pay
Milyar Metreküp 1970-2014 Oralama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Kanada 119,9 160,8 172,0 173,9 176,8 169,0 165,2 -2,5% 0,9% 4,3%
Meksika 30,4 47,9 43,7 38,3 35,2 31,3 30,1 -4,2% -5,1% 0,8%
ABD 524,4 740,3 727,4 746,2 840,9 930,0 914,6 -1,9% 5,2% 23,7%
Toplam Amerika 674,6 949,0 943,0 958,3 1052,9 1130,3 1109,9 -2,1% 4,0% 28,8%

Arjantin 22,9 35,5 37,3 37,1 39,4 41,6 38,3 -8,2% 0,3% 1,0%
Bolivya 5,5 19,6 18,8 18,2 17,0 15,0 14,4 -3,9% 2,3% 0,4%
Brazilya 6,3 23,8 24,1 27,2 25,2 25,7 23,9 -7,3% 7,7% 0,6%
Kolombiya 5,0 11,6 12,0 12,3 12,9 13,2 13,3 0,2% 2,7% 0,3%
Peru 1,9 12,7 14,0 13,0 12,8 13,5 12,1 -10,7% 14,2% 0,3%
Trinidad & Tobago 13,5 36,0 31,3 31,9 34,0 34,6 29,5 -15,0% -1,1% 0,8%
Venezuela 23,8 36,1 37,2 38,6 31,6 25,6 18,8 -26,9% -2,2% 0,5%
Diğer Güney ve Orta Amerika 2,2 2,9 3,1 3,1 3,0 3,2 2,7 -16,3% -1,7% 0,1%
Toplam Güney ve Orta Amerika 81,2 178,0 177,9 181,4 175,9 172,3 152,9 -11,5% 1,2% 4,0%

Danimarka 4,3 4,8 4,7 5,1 4,3 3,2 1,4 -57,0% -9,6% ♦
Almanya 16,2 7,5 6,9 6,4 5,5 5,3 4,5 -15,9% -8,3% 0,1%
İtalya 13,6 6,4 5,5 5,3 5,2 4,6 3,9 -16,4% -4,9% 0,1%
Hollanda 67,7 45,9 44,3 37,9 32,3 27,8 20,0 -28,5% -8,2% 0,5%
Norveç 43,2 116,1 115,9 123,7 121,3 114,3 111,5 -2,7% 1,0% 2,9%
Polonya 4,5 4,3 4,1 4,0 4,0 4,0 3,9 -1,7% -0,7% 0,1%
Romanya 21,0 10,2 9,1 10,0 10,0 9,6 8,7 -9,8% -0,8% 0,2%
Ukrayna 21,5 18,8 19,0 19,4 19,7 19,4 19,0 -2,5% -0,5% 0,5%
Birleşik Krallık 57,6 40,7 41,7 41,9 40,7 39,5 39,5 -0,4% -4,3% 1,0%
Diğer Avrupa 14,5 6,1 8,7 9,0 8,4 7,4 6,3 -15,0% -2,2% 0,2%
Toplam Avrupa 256,9 260,8 259,9 262,7 251,4 235,2 218,6 -7,3% -2,5% 5,7%

Azerbaycan 9,7 18,8 18,3 17,8 19,0 24,3 25,8 6,0% 4,3% 0,7%
Kazakistan 13,1 31,9 32,1 34,5 34,1 34,0 31,7 -7,2% 2,5% 0,8%
Rusya Federasyonu 561,6 584,4 589,3 635,6 669,1 679,0 638,5 -6,2% 2,4% 16,6%
Türkmenistan 53,6 65,9 63,2 58,7 61,5 63,2 59,0 -6,9% 6,6% 1,5%
SSCB 340,2 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a
Özbekistan 48,2 53,6 53,1 53,4 57,2 57,3 47,1 -18,1% -0,2% 1,2%
Diğer BDT 0,5 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 -0,5% 0,3% ♦
Toplam BDT 571,2 754,9 756,3 800,2 841,3 858,2 802,4 -6,8% 2,5% 20,8%

Bahreyn 6,8 14,6 14,4 14,5 14,6 16,3 16,4 0,8% 3,0% 0,4%
İran 50,2 183,5 199,3 213,8 232,0 241,4 250,8 3,6% 5,9% 6,5%
Irak 2,8 7,3 9,9 10,1 10,6 11,0 10,5 -4,6% 4,8% 0,3%
Kuveyt 7,0 16,1 16,4 16,2 16,9 17,9 15,0 -16,7% 5,1% 0,4%
Oman 8,7 30,7 31,5 32,3 36,3 36,7 36,9 0,4% 4,4% 1,0%
Katar 32,3 175,8 174,5 170,5 169,1 172,1 171,3 -0,7% 6,4% 4,4%
Suudi Arabistan 37,7 99,2 105,3 109,3 112,1 111,2 112,1 0,6% 4,1% 2,9%
Suriye 2,7 4,1 3,5 3,5 3,5 3,3 3,0 -10,1% -5,9% 0,1%
Birleşik Arap Emirlikleri 25,4 58,6 59,5 59,5 58,0 58,0 55,4 -4,7% 2,0% 1,4%
Yemen 1,0 2,9 0,5 0,3 0,1 0,1 0,1 1,0% -18,6% ♦
Diğer Orta Doğu 0,9 8,1 9,0 9,5 10,1 10,2 15,0 46,3% 14,1% 0,4%
Toplam Orta Doğu 175,5 600,8 624,1 639,5 663,3 678,2 686,6 1,0% 5,1% 17,8%

Cezayir 51,3 81,4 91,4 93,0 93,8 87,0 81,5 -6,6% 1,3% 2,1%
Mısır 18,6 42,6 40,3 48,8 58,6 64,9 58,5 -10,2% 0,7% 1,5%
Libya 6,7 14,7 14,8 13,6 13,2 14,5 13,3 -8,5% -0,4% 0,3%
Nijerya 10,8 47,6 42,6 47,2 48,3 49,3 49,4 ♦ 7,8% 1,3%
Diğer Afrika 5,6 21,7 22,8 26,9 27,6 28,1 28,6 1,6% 5,7% 0,7%
Toplam Afrika 93,1 208,0 211,9 229,5 241,4 243,8 231,3 -5,4% 2,5% 6,0%
Doğal Gaz Üretimi
Yıllık Değişim (%) Pay
Milyar Metreküp 1970-2014 Oralama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Avustralya 25,0 74,1 94,0 110,1 126,0 143,1 142,5 -0,7% 11,9% 3,7%
Bangladeş 7,4 25,9 26,5 26,6 26,6 25,3 24,7 -2,5% 3,0% 0,6%
Brunei 9,1 13,3 12,9 12,9 12,6 13,0 12,6 -2,9% 1,6% 0,3%
Çin 33,1 135,7 137,9 149,2 161,4 177,6 194,0 9,0% 7,5% 5,0%
Hindistan 15,7 28,1 26,6 27,7 27,5 26,9 23,8 -11,9% -2,9% 0,6%
Endenozya 46,2 76,2 75,1 72,7 72,8 67,6 63,2 -6,8% -1,4% 1,6%
Malezya 30,1 76,8 76,7 78,5 77,2 79,3 73,2 -7,9% 1,8% 1,9%
Myanmar 4,2 19,2 18,3 17,8 17,0 18,5 17,7 -4,6% 5,0% 0,5%
Pakistan 15,6 35,0 34,7 34,7 34,2 32,7 30,6 -6,6% -0,6% 0,8%
Tayland 13,0 37,5 37,3 35,9 34,7 35,8 32,7 -8,8% 2,0% 0,8%
Vietnam 2,1 10,3 10,2 9,5 9,7 9,9 8,7 -11,8% 2,5% 0,2%
Diğer Asya Pasifik 10,4 27,9 28,9 29,1 27,0 28,7 28,4 -1,5% 4,5% 0,7%
Toplam Asya Pasifik 212,0 560,0 579,0 604,6 626,6 658,2 652,1 -1,2% 4,0% 16,9%

Toplam Dünya 2064,4 3511,7 3552,1 3676,2 3852,9 3976,2 3853,7 -3,3% 3,1% 100,0%
OECD 932,2 1281,0 1296,7 1331,1 1430,9 1510,8 1478,5 -2,4% 3,2% 38,4%
OECD Hariç 1132,2 2230,6 2255,4 2345,1 2422,0 2465,4 2375,2 -3,9% 3,0% 61,6%
Avrupa Birliği 84,3 82,3 76,8 68,8 61,1 47,8 -21,9% -6,3% 1,2%
Doğal Gaz Tüketimi

Doğal Gaz Tüketim

Yıllık Değişim (%) Pay
Milyar Metreküp 1965-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020

Kanada 65,2 110,5 106,4 110,3 116,4 117,8 112,6 -4,7% 2,7% 2,9%
Meksika 31,9 80,8 83,0 86,0 87,6 88,0 86,3 -2,2% 3,0% 2,3%
ABD 562,4 743,6 749,1 740,0 821,7 849,2 832,0 -2,3% 3,2% 21,8%
Toplam Kuzey Amerika 659,5 934,8 938,6 936,3 1025,7 1055,1 1030,9 -2,6% 3,2% 27,0%

Arjantin 22,2 46,7 48,2 48,3 48,7 46,6 43,9 -5,9% 1,1% 1,1%
Brezilya 8,5 42,9 37,1 37,6 35,9 35,7 32,1 -10,4% 5,6% 0,8%
Şişi 2,8 4,8 5,9 5,6 5,6 6,5 6,1 -6,3% 8,8% 0,2%
Kolombiya 4,4 11,2 12,1 12,4 13,2 13,4 13,9 3,3% 4,8% 0,4%
Ekvador 0,3 0,8 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 -13,9% 0,7% ♦
Peru 1,3 7,6 8,5 7,5 8,0 8,2 7,1 -14,4% 9,4% 0,2%
Trinidad & Tobago 7,9 19,6 16,9 18,3 17,4 17,5 15,1 -13,7% -0,9% 0,4%
Venezuela 22,6 37,0 37,2 38,6 31,6 25,6 18,8 -26,9% -2,9% 0,5%
Orta Amerika - - - - 0,2 0,5 0,4 -26,0% n/a ♦
Diğer Karayipler 0,7 3,7 3,8 3,6 4,1 5,0 4,7 -6,3% 7,4% 0,1%
Diğer Güney Amerika 0,9 3,4 3,5 3,6 3,7 3,7 3,1 -17,7% 4,1% 0,1%
Toplam Güney ve Orta Amerika 71,6 177,8 174,2 176,3 169,2 163,3 145,6 -11,1% 1,9% 3,8%

Avusturya 6,1 8,0 8,3 9,1 8,7 8,9 8,5 -4,5% 0,1% 0,2%
Belçika 11,0 15,8 16,2 16,4 16,9 17,4 17,0 -2,5% -0,1% 0,4%
Bulgaristan 3,1 3,0 3,1 3,2 3,0 2,8 2,9 2,9% 1,6% 0,1%
Hırvatistan 2,7 2,4 2,5 2,9 2,7 2,8 2,9 3,4% ♦ 0,1%
GKRY - - - - - - - n/a n/a n/a
Çekya 5,3 7,5 8,2 8,4 8,0 8,3 8,5 1,4% 0,5% 0,2%
Danimarka 2,3 3,3 3,4 3,2 3,1 2,9 2,3 -20,0% -4,5% 0,1%
Estonya 0,8 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,4 -8,3% -2,7% ♦
Finlandiya 2,1 2,3 2,0 1,8 2,1 2,0 2,0 -4,1% -5,9% 0,1%
Fransa 29,9 40,8 44,5 44,8 42,8 43,7 40,7 -7,1% -0,2% 1,1%
Almanya 61,5 77,0 84,9 87,7 85,9 88,7 86,5 -2,7% 0,5% 2,3%
Yunanistan 1,0 3,1 4,0 4,8 4,7 5,2 5,7 9,7% 4,3% 0,1%
Macaristan 9,1 8,7 9,3 9,9 9,6 9,8 10,2 3,1% -0,8% 0,3%
İzlanda - - - - - - - n/a n/a n/a
İrlanda 2,3 4,4 4,9 5,0 5,2 5,3 5,3 -0,5% 0,7% 0,1%
İtalya 43,8 64,3 67,5 71,6 69,2 70,8 67,7 -4,7% -0,5% 1,8%
Letonya 1,6 1,3 1,3 1,2 1,4 1,3 1,1 -18,4% -1,0% ♦
Litvanya 3,1 2,4 2,1 2,2 2,2 2,2 2,4 9,1% -1,6% 0,1%
Lüksemburg 0,6 0,9 0,8 0,8 0,8 0,8 0,7 -8,1% -4,7% ♦
Hollanda 34,8 34,1 35,2 36,1 35,4 37,0 36,6 -1,5% -1,1% 1,0%
Kuzey Makedonya 0,1 0,1 0,2 0,3 0,2 0,3 0,3 13,9% 14,3% ♦
Norveç 2,2 4,5 4,4 4,6 4,4 4,6 4,4 -3,2% 1,0% 0,1%
Polonya 10,4 17,1 18,3 19,2 19,9 20,9 21,6 2,9% 3,3% 0,6%
Portekiz 1,3 4,8 5,1 6,3 5,8 6,1 6,0 -2,6% 2,5% 0,2%
Romanya 22,7 10,4 10,5 11,3 11,6 10,7 11,3 5,1% -1,4% 0,3%
Slovakya 4,2 4,5 4,5 4,8 4,7 4,8 5,0 4,5% -0,8% 0,1%
Slovenya 0,9 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 -0,5% -1,2% ♦
İspanya 11,9 28,5 29,1 31,7 31,5 36,0 32,4 -10,1% -0,1% 0,8%
İsveç 0,5 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 1,1 3,4% -1,2% ♦
İsviçre 1,7 3,3 3,5 3,5 3,3 3,4 3,2 -5,4% 0,8% 0,1%
TÜRKİYE 10,6 46,0 44,5 51,6 47,2 43,4 46,4 6,6% 2,5% 1,2%
Ukrayna 75,6 32,0 31,4 30,2 30,6 28,3 29,3 3,4% -5,3% 0,8%
Birleşik Krallık 59,8 72,0 80,7 78,5 79,5 77,3 72,5 -6,5% -1,6% 1,9%
Doğal Gaz Tüketim
Yıllık Değişim (%) Pay
Milyar Metreküp 1965-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020
Diğer Avrupa 4,0 4,5 4,6 5,3 5,3 5,5 5,4 -1,1% 6,4% 0,1%
Toplam Avrupa 392,7 509,2 537,4 558,8 548,3 553,5 541,1 -2,5% -0,4% 14,2%

Azerbaycan 9,6 11,1 10,9 10,6 10,8 11,8 11,9 0,6% 3,2% 0,3%
Belarus 15,3 17,9 17,8 18,2 19,3 19,2 17,9 -7,0% 1,2% 0,5%
Kazakistan 9,4 13,6 14,2 15,1 17,4 17,4 16,6 -4,8% 7,1% 0,4%
Rusya Federasyonu 395,6 408,7 420,6 431,1 454,5 444,3 411,4 -7,7% 1,1% 10,8%
Türkmenistan 12,1 25,4 25,1 24,8 28,4 31,5 31,3 -1,0% 6,3% 0,8%
SSCB 281,3 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a
Özbekistan 41,6 46,3 43,3 43,1 44,4 44,4 43,0 -3,4% 0,1% 1,1%
Diğer BDT 6,4 5,2 5,1 5,1 5,9 5,6 6,1 9,7% 0,4% 0,2%
Toplam BDT 406,6 528,2 537,1 547,9 580,6 574,2 538,2 -6,5% 1,4% 14,1%

İran 44,1 184,0 196,3 205,0 219,6 223,4 233,1 4,0% 5,2% 6,1%
Irak 2,6 7,3 9,9 11,4 14,6 19,5 20,8 6,4% 11,0% 0,5%
İsrail 0,9 8,1 9,2 9,9 10,5 10,8 11,3 4,6% 10,4% 0,3%
Kuveyt 6,9 20,3 21,1 21,0 21,2 23,0 20,6 -10,7% 6,9% 0,5%
Oman 5,0 23,0 22,9 23,4 25,0 25,0 25,9 3,4% 6,3% 0,7%
Katar 10,2 43,3 41,2 41,2 34,1 36,7 35,0 -4,9% 5,6% 0,9%
Suudi Arabistan 34,0 99,2 105,3 109,3 112,1 111,2 112,1 0,6% 4,1% 2,9%
Birleşik Arap Emirlikleri 21,8 71,5 71,9 72,4 71,2 71,5 69,6 -2,9% 2,2% 1,8%
Diğer Orta Doğu 9,3 22,5 23,1 23,2 22,0 23,4 23,9 1,8% 0,4% 0,6%
Toplam Orta Doğu 134,6 479,2 500,9 516,7 530,3 544,5 552,3 1,2% 4,6% 14,4%

Cezayir 15,3 37,9 38,6 39,5 43,4 45,1 43,1 -4,8% 5,6% 1,1%
Mısır 14,2 46,0 49,4 55,9 59,6 58,9 57,8 -2,2% 3,7% 1,5%
Fas 0,2 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 0,8 -23,0% 4,2% ♦
Güney Afrika 1,3 4,3 3,7 4,0 4,4 4,2 4,1 -4,8% 2,5% 0,1%
Doğu Afrika 0,2 1,6 2,0 2,0 2,1 2,4 2,3 -2,5% 12,6% 0,1%
Orta Afrika 0,9 4,3 5,5 5,5 5,4 4,3 4,4 2,9% 9,0% 0,1%
Batı Afrika 5,0 23,8 21,1 22,2 23,3 24,3 25,2 3,3% 10,7% 0,7%
Diğer Afrika 5,7 13,4 15,7 14,8 14,8 15,0 15,3 1,7% 2,6% 0,4%
Diğer Güney Afrika - - - - - - - n/a n/a ♦
Toplam Afrika 42,7 132,5 137,1 145,0 154,0 155,3 153,0 -1,8% 5,1% 4,0%

Avustralya 15,9 38,8 37,9 37,1 35,8 42,1 40,9 -3,1% 3,7% 1,1%
Bangladeş 6,7 25,9 26,5 26,6 27,4 30,9 30,4 -1,9% 5,1% 0,8%
Çin 33,3 194,7 209,4 241,3 283,9 308,4 330,6 6,9% 13,1% 8,6%
Hong Kong 1,0 3,0 3,1 3,1 3,0 3,1 4,9 58,2% 0,7% 0,1%
Hindistan 16,9 47,8 50,8 53,7 58,1 59,3 59,6 0,3% 1,9% 1,6%
Endenozya 19,9 45,8 44,6 43,2 44,5 43,9 41,5 -5,7% 0,4% 1,1%
Japonya 50,1 118,7 116,4 117,0 115,7 108,1 104,4 -3,7% 1,6% 2,7%
Malezya 15,3 46,8 45,0 45,0 44,7 44,7 38,2 -14,9% 1,1% 1,0%
Yeni Zelanda 3,0 4,9 4,8 5,0 4,5 4,9 4,6 -7,2% 2,0% 0,1%
Pakistan 14,3 36,5 38,7 40,7 43,6 44,5 41,2 -7,5% 2,5% 1,1%
Filipinler 0,8 3,3 3,8 3,8 4,1 4,2 3,8 -9,1% 1,2% 0,1%
Singapur 2,4 11,6 11,9 12,3 12,3 12,5 12,6 0,1% 3,2% 0,3%
Güney Kore 13,0 45,6 47,6 49,8 57,8 56,0 56,6 0,8% 4,7% 1,5%
Sri Lanka - - - - - - - n/a n/a n/a
Tayvan 5,2 20,2 21,0 23,2 23,7 23,3 24,9 6,7% 6,4% 0,7%
Tayland 13,7 51,0 50,6 50,1 50,0 50,9 46,9 -8,3% 2,9% 1,2%
Vietnam 1,9 10,3 10,2 9,5 9,7 9,9 8,7 -11,8% 2,5% 0,2%
Diğer Asya Pasifik 3,3 11,5 11,0 11,1 10,9 11,4 11,7 2,4% 7,6% 0,3%
Toplam Asya Pasifik 216,6 716,4 733,3 772,6 829,7 858,1 861,6 0,1% 5,2% 22,5%

Toplam Dünya 1924,3 3478,2 3558,6 3653,7 3837,9 3903,9 3822,8 -2,3% 2,9% 100,0%
OECD 1065,7 1623,7 1657,6 1678,7 1763,9 1800,0 1757,7 -2,6% 2,1% 46,0%
Doğal Gaz Tüketim
Yıllık Değişim (%) Pay
Milyar Metreküp 1965-2014 Ortalama 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 2009-19 2020
OECD Hariç 858,6 1854,5 1901,0 1975,0 2074,0 2104,0 2065,1 -2,1% 3,6% 54,0%
Avrupa Birliği 269,1 346,7 368,2 385,2 378,1 391,2 379,9 -3,1% -0,1% 9,9%
ENERJİ PİYASASI ÜRÜNLERİNİN
MENKUL KIYMETLEŞTİRİLMESİ

Seyit Ahmet EMİNOĞLU

2022
İSTANBUL
EK-2 – Mülakat Sunumu
 ÖZET
Borsanın geçmişi oldukça eski tarihlere dayanmaktadır. Roma İmparatorluğu savaşlardan elde edilen ganimetler ile
zamanın en büyük ticaret merkezi haline gelmiş, büyük ihalelerin gerçekleştiği ve tüccarların bu ihalelere girebilmek için
gerekli olan sermayeyi toplamak maksadıyla senetli şirketler kurduğu dönemde bu şirketler oldukça rağbet görmüş, bu
gelişmeler neticesinde M.Ö 180 yılında Roma’da ilk menkul kıymetler borsası kurulmuştur. Ortaçağ’da Avrupa’nın
çeşitli yerlerinde kurulan panayır ve pazarlarda, alım-satım işlerinde değerli madenlerin mübadele aracı olarak
kullanılmaya başlaması ile birlikte sarraflık mesleği doğmuştur. Bu panayırların zamanla rağbet görmesi ve ticaretin
gelişmesi ile birlikte büyük alım-satımlarda kredi mektupları türünden ticari senetlerin kullanımı yaygınlaşmış, tüm bu
gelişmeler üzerine 13. yüzyıl ticari hayatında poliçe kullanılmaya başlanmıştır. 15. yüzyılda ise poliçelerin düzenlenmesi
ve ticareti ile uğraşan ve “kurtiye” (courier) olarak bilinen bir aracı türü ortaya çıkmış, ayrıca meslek erbaplarının bir
araya gelerek oluşturduğu loncalar ve bu loncaların öngördüğü bir takım kurallar oluşmuştur. Borsa kelimesinin de
etimolojik köken olarak, Belçika’nın Bruges kentinde veya Anvers kentinde 1531 tarihinde ilk sürekli fuarı kuran “Van
der Beurs” ailesinin isminden türediği ileri sürülmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nda 1854 Kırım Savaşı sebebiyle
yapılan borçlanmaya ait tahvillerin yaygın bir biçimde el değiştirmesi, menkul kıymetlerin ticaret niteliği taşıyan ilk
işlemleri olarak borsa faaliyetlerinin zeminini hazırlamıştır. 1866 yılında çıkan kararnameyle İstanbul’da ilk resmi borsa
olan “Dersaadet Tahvilât Borsası” alacaklı yabancı devletlerin de teşviki ile açılmıştır. 1906 yılında çıkarılan bir
düzenleme ile bu borsa “Esham ve Tahvilat Borsası”na dönüştürülerek bu yapısı ile Cumhuriyet Dönemine kadar
varlığını ve faaliyetlerini sürdürmüştür.

2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanun’unun 3/b maddesinde menkul kıymetler, ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir
meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan,
ibareleri aynı olan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen kıymetli evrak olarak tanımlanmıştır.

Enerji Piyasası Ürünlerinin Menkul Kıymetleştirilmesi düşüncesi ile amaçlanan fon talep eden ihraççının özkaynak ya
da borç mahiyetinde fon temin etmesini, bunun karşılığında fon veren yatırımcıların getiri elde etmesini sağlamak, bu
şekilde fon verenler ile fon talep edenler arasında doğrudan finansman köprüsü kurmaktır. Bunun neticesi olarak ta
Bölgesel Enerji Ticaret Merkezi hedefi olan ülkemizin Enerji Piyasalarının hacim kazanması ve daha fazla yatırımcı
çekmesidir.
 EPİAŞ HAKKINDA

EPİAŞ, EPDK’dan aldığı lisans doğrultusunda elektrik, doğal gaz ve çevresel piyasa
faaliyetlerini yürütmektedir. Bu faaliyetleri yürütürken taraflar arasında ayrım
gözetmeksizin etkin, şeffaf ve güvenilir bir piyasa oluşturma anlayışını benimsemiştir.

Enerji piyasası aktörlerinden olan katılımcıların sayıları incelendiğinde, 01.02.2022 tarihi

itibariyle üretim lisansına sahip 1.244 özel sektör katılımcısı ve 4 kamu kuruluşu olmak
üzere toplamda 1.248 katılımcı, tedarik lisansına sahip 166 özel sektör katılımcı, 21 dağıtım
şirketi, 1 iletim ve 1 osb üretim şirketi yer almaktadır.

Nihayetinde bu aktörlerden olan üreticiler, üretim programlarını ve teklif fiyatlarını

hazırlayarak EPİAŞ’a sunmaktadırlar. Benzer şekilde tedarik şirketleri de tüketim
programlarını ve tekliflerini hazırlayarak EPİAŞ’a sunmaktadırlar. Sonuç olarak EPİAŞ
üretim ve tüketim programlarını karşılaştırarak saatlik ek üretim ihtiyacını hesaplar, ilgili
üreticileri talimatlandırır ve mali uzlaştırmayı gerçekleştirir.

3
 MEVCUT PİYASALAR

ELEKTRİK PİYASASI - DOĞAL GAZ PİYASASI – ÇEVRESEL PİYASALAR

BAŞLICA ENERJİ KAYNAKLARI

RÜZGAR – GÜNEŞ – PETROL – KÖMÜR – DOĞAL GAZ – NÜKLEER – JEOTERMAL - HİDROLİK – BİYOKÜTLE - HİDROHEN

4
Menkul Kıymetleştirilecek Varlıkların Temel Özellikleri

-Risk ve Getirisi

-Teminat İşlevi

-Devredilebilirliği

-Alacağın Varlığı/Dayanağı

5
 Menkul Kıymetleştirmenin Avantajları
Kurumlar Borçlular Yatırımcılar Diğer
Menkul kıymetleştirme kurumların finansman kaynaklarını çeşitlendirmektedir. Kredi veren kurum amacı doğrultusunda, menkul kıymetleştirmeyi hem bilanço dışı hem de bilanço içi
fonlama yöntemi olarak kullanabilmektedir.
Menkul kıymetleştirmenin kredi borçlularına yararı uzun vadede ortaya çıkmaktadır. Menkul kıymetleştirme yapan kurum bunu sürekli hale getirdiğinde sürekli olarak kredi
vermesi gerekecektir. Böylece kredi veren kurumlar arasındaki rekabet artacak ve kredi maliyetleri düşecektir. Bunun doğal sonucu olarak da kredi talep edenler daha ucuza bu
taleplerini karlayabileceklerdir.
Menkul kıymetleştirmenin yatırımcılara faydalarını, i) varlığa dayalı menkul kıymetlerin alacaklarla teminat altına alınmış olmaları nedeniyle daha düşük kredi riski
taşımalarına karşın geleneksel araçlara göre yüksek getirili olmaları, ii) yatırım araçlarının çeşitlenmesi, iii) varlığa dayalı menkul kıymet sahiplerinin kaynak şirketin
iflâsından etkilenmemeleri (özel amaçlı kuruluş ise zaten iflas etmeyecek bir yapıda teessüs edilmektedir), iv) çok sayıda alacağın bir araya geldiği alacak havuzunun teminat
oluşturduğu bir menkul kıymeti satın almakla, kendi imkanlarıyla daha pahalıya yapabilecekleri bir farklılaştırmayı tek menkul kıymette satın alabilmeleri olarak saymak
mümkündür.
Her türlü banka kredisinin menkul kıymetlere dönüşmesi ve ikincil piyasada tedavül görmesi, menkul kıymetleştirme ile elde edilen fonların bankaların bilançosunda borç
olarak görünmemesi kredi hacmini artırırken, maliyetleri düşürmekte ve verimliliği artırmaktadır .

Menkul Kıymetleştirmenin Menfi Yönleri

Menkul kıymetleştirmede kaynak şirketin ve yatırımcıların karşılaşması olası riskler (kredi riski, kur riski, faiz oranı riski, operasyonel riski gibi), diğer tüm ticari ve/veya
finansal faaliyetlerde karşılaşılması muhtemel risklerden olup, bunları menkul kıymetleştirmenin sakıncaları olarak belirtmeyi uygun bulunmamaktadır.

6
GELİR ORTAKLIĞI SENETLERİ

Gelir Ortaklığı Senetleri, Hazine tarafından geliri Kamu Ortaklığı Fonu’na aktarılmak üzere satılan köprü, baraj, elektrik santralı,
karayolu, demiryolu, telekomünikasyon sistemleri ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ile benzerlerinden, kamu kurum ve
kuruluşlarına ait olanların gelirlerine gerçek ve tüzel kişilerin ortaklık hakkına sahip olmasını sağlayan senetlerdir. Gelir ortaklığı senedi
ulaşım, haberleşme, enerji kesiminde kamuya ait olan alt yapı tesislerinin gelirlerini ilgilendirmektedir. Elinde bulunduran yatırımcının
bu tesislerin mülkiyeti ve işletmesi ile hiçbir ilişkisi yoktur. Gelir ortaklığı senetleri, hukuki statüsü itibarıyla adındaki “ortaklık”
ibaresine rağmen, değişken getirili bir tahvil özelliği taşımaktadır.

Bu bağlamda Enerji piyasası ürünlerinin menkul bir değer olma yoluna gidilmesinde kullanılacak enstrüman olarak gelir ortaklığı
senetlerini tercih etmenin faydalı olacağı düşünülmektedir. 2 Aralık 1984 tarihinde dönemin Başbakanı olan Turgut ÖZAL tarafından
sisteme alınan ve köprü gelirleri ile satılan senetler bu fikre örnek teşkil etmektedir.

7
Gelir Ortaklığı Senetlerinin Yapısı

Özel ve Kamu sektörünün fon gereksinimlerinin yükseliş eğiliminde olması ekonomide yeni fon kaynaklarının aranmasına sebebiyet vermiştir. Nihayetinde Sermaye
Piyasası araçlarına yöneltilmiş ve bu araçların geliştirilmesi için büyük çaba sarf edilmektedir. Bu durumda fon gereksinimi olan sektörler, gereksinimlerini karşılamak
için klasikleşmiş yöntemler dışında yeni yollara başvuracaktır. Yeni bir yöntem olarak ‘‘Gelir Ortaklığı Senetleri’’ alternatif bir yöntem olarak karşımıza çıkacaktır.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Hukuki Dayanağı

Gelir ortaklığı senetlerinin hukuki alt yapısında baktığımızda 2983 Sayılı Tasarrufların Teşviki Ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkında Kanunu hükümlerine
göre, Bakanlar Kurulunca 27/8/1984 tarihinde kararlaştırılan Kamu Ortaklığı Fonun da kısıtları belirlenmiştir.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Vadesi

Boğaziçi köprüsü gelir ortaklığı senetleri 3 Aralık 1984 tarihinden itibaren satışa çıkarılmıştır. Satış süresi de 15 gün olarak belirlenmiştir. Ödemelerin 6 ayda bir ilgili
bankaca yapılacağı ilan edilmiştir.

Vade tarihi ile ilgili sürenin belirlenmesi noktasında tüm olumsuzluklar öngörülmeli ve bu doğrultuda uygun tarih belirlenmelidir. Bu nokta itibariyle fon veren
yatırımcı tarafından güven ortamı oluşturulması sağlanacak olup gelir ortaklığı senetleri ile Enerji ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesine talep artacaktır.

Gelir Ortaklığı Senetlerinin Getirisi

Gelir ortaklığı senetlerinin getirilerinin ne olacağı konusunda kesin rakamlar verilmemiştir. Ancak tahmini birtakım değerler verilmiştir. Bu arada gelirlerin artması veya
azalması halinde getirilerinde değişeceği açıklanmıştır. Senetlerinin getirisinin % 50 dolayında ve mutlaka enflasyon oranının üzerinde olacağı yetkililerce defalarca
belirtilmiştir. Tasarruf sahiplerinin enflasyon üzerinde ve gelir arttıkça daha fazla getiri beklentileri bu senetlere olan istemi arttırmıştır. Gerek köprü gerekse baraj
senetleri satışa çıktığı ilk 3 gün içinde tükenmiştir.

8
Gelir Ortaklığı Senetlerinin İadeleri

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesi hususunda fon verecek olan tasarruf sahipleri verdikleri fonun karşılığında ellerinde bulundurdukları gelir
ortaklığı senetlerinin piyasada yer alan yatırım araçlarına kıyasla cazibesi oluşturulmalıdır. Gerektiği takdirde gelir ortaklığı senetlerinin de yukarıda ki örnekte olduğu
gibi senetleri elinde tutan kişiye ek avantajları olmalıdır. Örneğin: bu senetleri elinde tutan senet sahiplerine elektrik faturalarını ödemede de yapılacak bir kolaylık gibi.

Gelir Ortaklığı Senetleri İle Enflasyon İlişkisi

Enflasyonun her durum ile ilişkisi olduğu gibi gelir ortaklığı senetleri ile de yadsınamaz bir ilişkisi mevcuttur. Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymetleştirilmesi
neticesinde verilecek olan gelir ortaklığı senetlerinin kar payı, enflasyon tahmininden düşük tutulmamalı bilakis enflasyon oranlarına göre kar payı daha yüksek
olmalıdır.

Gelir Ortaklığı Fonu ve Kullanım Alanları

Enerji piyasası ürünlerinin menkul kıymet haline dönüşmesine aracı olacak olan gelir ortaklığı senetleri, istikrarlı ve güvenilir gelir sağlamak maksadıyla fon veren
yatırımcıyı tasarrufa teşvik eden ve oluşturulacak fon ile enerji sektörünün büyümesine hız katan bir yatırım aracıdır. Bu vesile ile enerji sektöründe oluşturulacak alt
yapı tesislerin gelirine gerçek ve tüzel kişiler ortak olabileceklerdir.

Kamu kurumu olması hasebiyle başlangıç olarak EUAŞ gelir ortaklığı fonu oluşturulması uygun olacaktır. Bununla birlikte özel sektör yatırımcılarının da bu alana
teşvik edilmesi ve belirli kıstaslarla çalışmış oldukları bankalar aracılığıyla gelir ortaklığı fonu oluşturması akabinde bu fon işlevsellik kazanacak ve katma değer
üretebilecektir.

Gelir Ortaklığı Senetleri Örneği ‘‘Boğaziçi Köprüsü’’

Boğaziçi Köprüsü Gelir Ortaklığı Senetleri; Asya ile Avrupa kıtasını birbirine bağlayan tek köprü 1973 yılında hizmete açılmıştır. İkinci Boğaziçi köprüsünün
finansmanı gerekçesiyle gelir ortaklığı senetleri çıkartılmıştır ve 3 Aralık 1984’den itibaren satışa başlanmıştır.

Senetler hamiline yazılıdır. ''Hamiline yazılı kıymetli evrak'' niteliğinde ''menkul kıymet'' olarak, serbestçe alınıp satılabilir. Senetlerden elde edilen gelir vergiden
muaftır. Satış süresi 15 gündür. Bu süre içinde, senetler, nominal değerleri üzerinden işlem görecektir. Bir kişi en çok 5.000.000,- (5 milyon) liralık senet alabilecektir.
Her iki tertip senedin gelir payı ödemeleri, altı ayda bir, temmuz ve ocakta, yapılacaktır. Ödeme günleri ayrıca ilan edilecektir. Senetler tüm İş Bankası şubelerinde,
bankaca hesaplanacak değer artışıyla birlikte, istendiği an paraya çevrilebilir.

9
 ARAŞTIRMA SORULARI

1-Yeni bir enerji alt yapı tesisi kurulurken fon tedarik süreci nasıl yönetiliyor ? Enerji yatırımlarınızdaki fon yönetiminde Özkaynak ya da Borç
yöntemini mi tercih ediyorsunuz ? Yüzde oranlaması yapacak olsak takribi karşılığı ne olacaktır ?

2-Fon tedarik yöntemi olarak Gelir Ortaklığı Senedi yoluyla Menkul Kıymetleştirmeyi tercih eder miydiniz ? Tercih edecek iseniz hangi koşullar sizin
için aranır ? Ör: banka faiz oranlarının seviyesi/halka arza ilişkin hisse seviyesi

3- Gelecekte üreteceğiniz bir enerji var, bu enerjiyi bir gelir ortaklığı senediyle menkul kıymetleştirip satmak ister misiniz ? Fon verecek olan
yatırımcılara direkt bir finansman köprüsü oluşturmak sizin için cazip olur muydu ?

4- Gelir ortaklığı senedi yoluyla fon tedarik ettiğinizi düşündüğümüzde tahmini borçlanma oranınızda ne kadarlık bir düşüş öngörürsünüz ?

5- Olası bir durumda Gelir ortaklığı senetlerinin vadesini 3-5-10 gibi kaç yıllık yapmak isterisiniz

6- Ödeme takviminde 10 yıl boyunca her yıl için %80 garanti veriyorum şeklinde bir garanti göze alır mısınız ?

7- Gelir ortaklığı senediyle finansman sağlama yönünde ne tür teşvikler/düzenlemeler uygulanması halinde sizlerin ve diğer enerji sektörü
oyuncularının bu alanda GOS ihraç etmesine yönlendirecektir. ?

8- Enerji sektöründe Yabancı sermaye çekme potansiyelini nasıl değerlendirirsiniz, ör: yabancı sermeyenin ülkemize tahsisi ettiği sermayenin %50 sine
ilişkin faizlerde vergiden düşülebiliyordu şirketler bu oran %75’e çıktı bu ve benzeri beklentileriniz var mıdır ?

9- Sizce ilgili durum ile ilgili bir yasal mevzuat yapılması halinde üretim şirketlerinin finansmanlarının ne kadarını gelir ortaklığı senedi ihraç ederek
sağlayacağını düşünüyorsunuz ?

10