ULUSLARARASI JEOMORFOLOJİ

SEMPOZYUMU 2017
INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON
GEOMORPHOLOGY 2017
12-14 Ekim 2017
12-14 October 2017

BİLDİRİLER KİTABI

PROCEEDINGS BOOK

Editörler
Prof. Dr. Saadettin TONBUL
Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN
Dr. Muzaffer SİLER
Dr. F. Ahmet CANPOLAT

ELAZIĞ-2017
 Bu eserin yayın hakları Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Coğrafya Bölümüne ait olup, izinsiz
satışı, kısmen veya tamamen çoğaltılması, referans göstermeksizin alıntı yapılması hukuki sorumluluk gerektirir.

Eserdeki yazıların içerdiklerinden yazarları sorumludur.

Editörler
Prof. Dr. Saadettin TONBUL
Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN
Dr. Muzaffer SİLER
Dr. F. Ahmet CANPOLAT

Fırat Üniversitesi Basımevi, ELAZIĞ

web / e-posta: ujes.org / msiler@firat.edu.tr
ISBN: 978-605-86926-2-6
Baskı: 2017
I. Baskı, 300 adet, Elazığ-2017
Kapak Tasarım: Muzaffer SİLER
UJES 2017 AÇILIŞ-FIRAT ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

BİLİM KURULU (SCIENCE COMMITTEE)*

Prof. Dr. İbrahim ATALAY (Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi –TÜRKİYE)
Doç. Dr. Türkan Bayer ALTIN (Ömer Halisdemir Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Meral AVCI (İstanbul Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Dan BALTEANU – (Coğrafya Enstitüsü Başkanı – ROMANYA)
Prof. Dr. Erdin BOZKURT (ODTÜ –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Helmut BRÜCKNER (Cologne Üniversitesi – ALMANYA)
Prof. Dr. İsa CÜREBAL (Balıkesir Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. İhsan ÇİÇEK (Ankara Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Atilla ÇİNER (İstanbul Teknik Üniversitesi– TÜRKİYE)
Prof. Dr. Tuncer DEMİR (Akdeniz Üniversitesi – TÜRKİYE)
Prof. Dr. Mihaela Dinu (Romanian-American Üniversitesi, ROMANYA)
Prof. Dr. Uğur DOĞAN (Ankara Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU (Yüzüncü yıl Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Recep EFE (Balıkesir Üniversitesi–TÜRKİYE)
Dr. Ömer EMRE (MTA–TÜRKİYE)
Prof. Dr. A. Evren ERGİNAL (Ardahan Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ecmel ERLAT (Ege Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Tevfik ERKAL (Çankırı Karatekin Üniversitesi–TÜRKİYE)
Yrd. Doç. Dr. T. Ahmet ERTEK (İstanbul Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Barbaros GÖNENÇGİL (İstanbul Üniversitesi – TÜRKİYE)
Prof. Dr. Adrian GROZAVU (Alexandru Ioan Cuza Üniversitesi – ROMANYA)
Prof. Dr. Gürcan GÜRGEN (Ankara Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Nurten GÜNAL (Marmara Üniversitesi –TÜRKİYE)
Doç. Dr. Mustafa KARABIYIKOĞLU (Ardahan Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Murat KARABULUT (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi– TÜRKİYE)
Doç. Dr. Sabri KARADOĞAN (Dicle Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. İlhan KAYAN (Emekli– TÜRKİYE)
Prof. Dr. Telat KOÇ (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ali KOÇYİĞİT (ODTÜ–TÜRKİYE)
Doç. Dr. İbrahim KOPAR (Atatürk Üniversitesi– TÜRKİYE)
Prof. Dr. Katrine KUZUCUOĞLU (Sorbonne Üniversitesi– FRANSA)
Prof. Dr. Darrel MADDY (Newcastle Üniversitesi – İNGİLTERE)
Mariana Filipova–MARİNOVA (Varna Ulusal Tarhi Müzesi – BULGARİSTAN)
Prof. Dr. Giuseppe MASTRONUZZI (Bari Aldo Moro Üniversitesi – İTALYA)
Prof. Dr. Nikos MOURTZAS (Athens Ulusal Teknik Üniversitesi – YUNANİSTAN)
Yrd. Doç. Dr. Lütfi NAZİK (Ahi Evran Üniversitesi – TÜRKİYE)
Assoc. Prof. Dr. Lilian NIACSU (Alexandru Ioan Cuza Üniversitesi – ROMANYA)
Prof.Dr. Gulnara NYUSSUPOVA (Al‐Farabi Kazakh Üniversitesi – KAZAKİSTAN)
Doç. Dr. M. Kirami ÖLGEN (Ege Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ertuğ ÖNER (Ege Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Mehmet Ali ÖZDEMİR (Afyon Kocatepe Üniversitesi–TÜRKİYE)
Assoc.Prof. Dr. Cristian PATRİCHE (Alexandru Ioan Cuza Üniversitesi – ROMANYA)
Doç Dr. Gülcan SARP (Süleyman Demirel Üniversitesi– TÜRKİYE)
Prof. Dr. Abdullah SOYKAN (Balıkesir Üniversitesi–TÜRKİYE)
Doç. Dr. Murat SUNKAR (Fırat Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Kemalettin ŞAHİN (Ondokuz Mayıs Üniversitesi– TÜRKİYE)
Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN (Fırat Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Saadettin TONBUL (Fırat Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Hüseyin TUROĞLU (İstanbul Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ (Boğaziçi Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ali UZUN (Ondokuz Mayıs Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Andreas VÖTT (Johannes Gutenberg Üniversitesi – ALMANYA)
Doç. Dr. Cengiz YILDIRIM (İstanbul Teknik Üniversitesi– TÜRKİYE)
Prof. Dr. Hakan YİĞİTBAŞIOĞLU (Ankara Üniversitesi–TÜRKİYE)
Prof. Dr. Halil İbrahim ZEYBEK (Ondokuz Mayıs Üniversitesi –TÜRKİYE)
Prof. Dr. Ludwig ZOELLER (Bayreuth Üniversitesi – ALMANYA)
Prof. Dr. Nikos ZOUROS (Aegean Üniversitesi – YUNANİSTAN)
* Soyada göre alfabetik olarak sıralanmıştır (Sorted alphabetically by surname).

I
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

ORGANİZASYON (ORGANIZATION)

Sempozyum Onursal Başkanı (Honorary Chair of the Symposium)

Prof. Dr. Kudbettin DEMİRDAĞ
Fırat Üniversitesi Rektörü (Rector of Fırat University)

DÜZENLEME KURULU
Sempozyum Başkanları (Heads of the Symposium)
Prof. Dr. Saadettin TONBUL
Fırat Üniversitesi Coğrafya Bölüm Başkanı (Chairman of Fırat University Geography Department)

Prof. Dr. Hüseyin TUROĞLU

Jeomorfoloji Derneği Başkanı (Chairman of Geomorphology Association)

Yerel Organizasyon Düzenleme Kurulu Başkanı (Head of Local Organization Arrangement Committee)
Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN

Uluslararası Organizasyon Düzenleme Başkanı (Head of International Organization Arrangement)

Prof. Dr. A. Evren ERGİNAL

Sempozyum Sekreteryası (Symposium Secretariat)

Arş. Gör. Dr. Muzaffer SİLER

Sempozyum Organizasyon Kurulu (Symposium Organization Committee)

Prof. Dr. Zeki BOYRAZ
Prof. Dr. Murat SUNKAR
Yrd. Doç. Dr. Halil GÜNEK
Yrd. Doç. Dr. Selçuk HAYLİ
Yrd. Doç. Dr. Ayşe ÇAĞLIYAN
Yrd. Doç. Dr. Handan ARSLAN
Yrd. Doç. Dr. İlhan Oğuz AKDEMİR
Arş. Gör. Dr. Muzaffer SİLER
Arş. Gör. Dr. Emrah ŞIKOĞLU
Arş. Gör. Dr. F. Ahmet CANPOLAT
Arş. Gör. Aşır Yüksel KAYA
Arş. Gör. Dündar DAĞLI
Arş. Gör. Ahmet TOPRAK
Arş. Gör. Turgay ÖZ
MSc. Mesut ŞİMŞEK
MSc. Şakir FURAL

II
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

ÖNSÖZ (PREFACE)

Bilim, bilgi, yeni yöntem ve tekniklerin paylaşıldığı sempozyumlar, akademisyenlerin ve bilime ilgi duyan
insanların vazgeçilmez toplantılarındandır. Bu toplantıların amacına ulaşabilmesi adına organizasyonun planlanıp
yürütülmesinde ekip çalışmasına ihtiyaç vardır. Bu anlamda, IV üncüsü Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nde
düzenlenen UJES 2015’in kapanışında, bir sonraki sempozyumun yani UJES 2017’nin düzenlenmesinde, Fırat
Üniversitesi Coğrafya Bölümü ve Jeomorfoloji Derneği’nin birlikte çalışması yönünde karar alınmıştır. Alınan bu karar
ve sempozyum tarihinin de netleşmesi ile birlikte sempozyumun uluslararası nitelikte olması için çalışmalar
yürütülmüştür. Sempozyum tarihinin bir yıl öncesinden itibaren organizasyon hazırlıklarına başlanmıştır. Sempozyum
ilk duyurusu yapılmış, afişi hazırlanmış ve web sitesi olan ujes.org yenilenerek aktif hale getirilmiştir. UJES 2017 ülke içi
ve dışından yoğun bir ilgi ile karşılanmıştır. Sempozyuma başvuran katılımcılardan gelen her bir bildiri, farklı iki
hakeme gönderilmiştir. Bilim kurulunun titizlikle değerlendirdiği bildiriler hakkındaki hakem görüşleri katılımcılara
tekrar iletilmiş ve bu sürecin ardından kabul edilen bildirilerin yer aldığı sunum programı hazırlanmıştır. Katılımcılara,
sempozyum esnasında sunumu yapılmayan çalışmaların, bildiri kitabında yer almayacağı bilgisi verilmiştir.
Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu-2017, yukarıda genel olarak belirtilen hazırlık sürecinin ardından 12-
14 Ekim 2017 tarihleri arasında Fırat Üniversitesi Coğrafya Bölümü ve Jeomorfoloji Derneği’nin işbirliği ile
gerçekleştirilmiştir. Türkiye ve Dünya’da jeomorfoloji alanında çalışmalar yapan 200’ü aşkın bilim insanını Elazığ’da,
F.Ü. Kongre ve Kültür Merkezinde bir araya getiren bu toplantı, aynı zamanda; ülkemizde düzenlenen coğrafya
sempozyumları içerisinde bugüne kadar yapılmış en geniş katılımlı sempozyumlardan biri olmuştur. Toplam 150 sözlü
bildiri ve 30 poster bildiri hakem değerlendirme sürecinden sonra kabul edilmiş ve bunların % 95 kadarı sempozyumda
sunulmuştur. Üç gün süren sempozyumun ilk iki günü; açılış, ardından yoğun sunum programı ve “Jeomorofoloji
Eğitimi” konulu bir panel ile tamamlanmıştır. Bu paneli 170 katılımcı ile birlikte yerel ve ulusal basın izlemiştir. Üçüncü
Gün ise 161 katılımcının iştirak ettiği Elazığ-Harput, Keban ve Sivrice’yi kapsayan arazi çalışması ve gezisi
düzenlenmiştir. Bu güzerah boyunca alanında uzman hocalarımız bölgenin jeomorfolojik ve coğrafi özellikleri
konusunda değerli görüşlerini aktarmışlardır. Organizasyon boyunca Fırat Üniversitesi Coğrafya Bölümünde bulunan
16 Öğretim elemanı ile 40 Coğrafya bölümü lisans ve lisansüstü öğrencisi görev almıştır.
Çoğu katılımcının da dile getirdiği gibi sempozyum başarılı bir şekilde tamamlanmıştır. Sunumlar sonrasında
bildirilerine son şeklini veren katılımcılar, çalışmalarına ait metinlerini tarafımıza tekrar göndermişlerdir. “Uluslararası
Jeomorfoloji Sempozyumu 2017 Bildiriler Kitabı” isimli elinizdeki bu eser, söz konusu bildirilerin özet ve tam
metinlerinden oluşmaktadır.
UJES 2017’ye gösterilen ilgi ve katkılarından ötürü tüm değerli katılımcılara, bilim kurulu üyelerine ve
düzenleme kuruluna; ayrıca sempozyuma verdikleri destekten dolayı, Fırat Üniversitesi yönetimi, TÜBİTAK, Elazığ
Belediyesi, Elazığ Valiliği ve Başarsoft’a teşekkür ediyorum. Bu vesile ile düzenlediğimiz sempozyumun ve ardından
yayınlanan bu bildiriler kitabının bilim dünyasına faydalı olmasını temenni ediyor, saygılar sunuyorum.

Prof. Dr. Saadettin TONBUL

III
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

İÇİNDEKİLER SAYFA
CONTENTS NO
Bilim Kurulu/Science Committee I
Düzenleme Kurulu/Organizing Committee II
Önsöz/Preface III
İçindekiler/Contents IV
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Prof. Dr. Saadettin TONBUL
XIV
(Fırat Üniversitesi, Coğrafya Bölümü Başkanı)
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Prof. Dr. Hüseyin TUROĞLU
XV
(İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, Öğretim Üyesi ve Jeormorfoloji Derneği Başkanı)
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN
XVI
(Fırat Üniversitesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi)
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Prof. Dr. Ahmet Evren ERGİNAL
XVII
(Ardahan Üniversitesi, Coğrafya Bölümü, Öğretim Üyesi)
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Prof. Dr. Kutbeddin DEMİRDAĞ (Fırat Üniversitesi Rektörü) XVIII
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Prof. Dr. Halil İbrahim ZEYBEK (Gümüşhane Üniversitesi Rektörü) XIX
Sempozyum Açılış Konuşması/Symposium Opening Speech : Mücahit Yanılmaz (Elazığ Belediye Başkanı) XX
SEMPOZYUM AÇILIŞ OTURUMU
1
OPENING SESSION
What Role for Geomorphology in Studies On Quaternary Environments in Turkey?
Türkiye’de Kuvaterner Ortamları Üzerinde Yapılan Araştırmalarda Jeomorfolojinin Rolü Nedir? 2
Catherine Kuzucuoğlu
Unesco Global Geoparks: A Global Platform of Collaboration on Geoconservation and Sustainable Development
Unesco Küresel Jeoparklar: Küresel Coğrafya ve Sürdürülebilir Kalkınma İşbirliği Platformu 14
Nickolas Zouros
An Appoach for The Dividing into Geomorphologic Regions of Turkey
Türkiye’nin Jeomorfolojik Bölgelere Ayrılmasına Yönelik Bir Yaklaşım 20
İbrahim Atalay
A Synthesis On the Late Cenozoic Evolution of Terrace Staircases of the River Euphrates in Southeast Turkey, Northern Syria &
Western Iraq
31
Geç Senozoikte Fırat Nehri Taraça Sistemlerinin Evrimi Üzerine Genel Bir Bakış; Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Kuzey Suriye ve Irak
Tuncer Demir
TOPOĞRAFYALAR
33
TOPOGRAPHIES
Türkiye Buzul Jeomorfolojisine İki Yeni Katkı: Şahintaşı Buzulu (Munzur Dağları) ve Karadağ (Batı Toroslar)
Two New Contributions to Turkey's Glacial Geomorphology: Şahintaşı Glacier (Munzur Mountains) and Karadağ (Western Taurus) 34
Cihan Bayrakdar, Zeynel Çılğın
Engizek Dağı’nda Buzullaşma ve Buzul Şekilleri
Glaciation and Glacial Landforms On the Engizek Mountain 36
Mutlu Seven, İsmail Ege, Saadettin Tonbul
Binboğa (Kahramanmaraş) Dağlarında Buzullaşma ve Buzul Şekilleri
Glaciation and Glacial Landforms On Binboğa Mountains (Kahramanmaraş, Turkey) 46
İsmail Ege
Doğu Anadolu Neojen Kalderaları
Neogene Calderas of Eastern Anatolıa 47
Saadettin Tonbul, Kemal Kıranşan
Orta Anadolu Volkaniklerinde Akarsu Ağının Kuruluş ve Gelişimi
Characteristic Development of Drainage Systems in Central Anatolia Volcanic Areas 58
Bekir Necati Altın
Orta Anadolu Volkanik Çukurları
Central Anatolıian Volcanıc Pits 69
Bekir Necati Altın
Burdur Gölü Çevresindeki Arazilerin Oluşumunda Etkili Jeomorfolojik Olayların ve Fizyografik Ünitelerinin Tespit Edilmesi
Determination Of Effective Geomorphological Events And Physiographic Units In The Formation Of Lands In The Vicinity Of Burdur Lake 76
Gafur Gözükara, Sevda Altunbaş, Mustafa Sarı
Anamur Ovası ve Çevresinin(Mersin) Genel Jeomorfolojik Özellikleri
General Geomorphological Properties of Anamur Plain and Its Environment(Mersin) 77
Muzaffer Siler, Saadettin Tonbul, M. Taner Şengün
Devrekâni Platosunun (Kastamonu) Bazı Topoğrafik Özellikleri
Some Topographic Properties of Devrekâni Plateau (Kastamonu/Turkey) 89
Celalettin Duran, Metin Aygün
Köprü Çayı Havzası’nin (Antalya - Isparta) Flüvyal Jeomorfolojisi
Fluvial Geomorphology Of Köprü Brook Basin (Antalya - Isparta) 98
Şakir Fural
IV
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Karst Araştırmalarının İlke ve Esasları

The Principles of Karst Studies 99
Lütfi Nazik
Garzan Ovasi’nda Azıklı Çevresindeki Çökme Dolinlerinin Oluşumu (Kurtalan/Siirt)
Formation of Dolines Around Azıklı in Garzan Plain (Kurtalan/Siirt) 100
Murat Sunkar , İbrahim Polat, Vedat Avci
Dolin Dağılışı ve Yönelimleri Üzerinde Yapısal Unsurların Etkisi: Toroslardan Örnekler
Structural Control on Distribution and Orientation of Dolines: Case Studies From Taurus 101
Mehmet Furkan Şener, Muhammed Zeynel Öztürk, Mesut Şimşek, Mustafa Utlu, Mehmet Şener
Şeyh Müslüm Mağaraları’nın (Şanliurfa) Karst Jeomorfolojisi Açısından Araştırılması
Investigation of The Şeyh Müslüm Caves (Şanlıurfa) in Terms of the Karst Geomorphology 102
A.Serdar Aytaç, Adnan Semenderoğlu, Hurşit Yetmen, Tuncer Demir, Sinan Yilmaz
Palandöken Dağları’nda Tufurlar ve Doğal Ortam Özelliklerinin Tufurların Oluşumu Üzerindeki Etkileri
Hummock (Thufur) Formation in Palandöken Mountains and Effect of Natural Environment Characteristics on Hummock Formation 103
Çağlar Çakır, İbrahim Kopar
Karabük- Safranbolu Çevresinde Jeomorfolojik Birimlerin Vejetasyonun Dağılışına Etkileri
Effects of Geomorphological Units on Vegetation Distribution Around Karabük-Safranbolu 111
Mücahit Coşkun, Sevda Coşkun, Mesut Gök
Muş Havzasının Jeomorfolojik Öğeleri ve Havza Evrimindeki Önemleri
Geomorphologic Elements of Muş Basin and Their Importance in Basin Evolution 113
İskender Dölek, Fuat Şaroğlu
Türkiye’nin Kıyı Kumulları, Bitki Örtüsü ve Önemi
Coastal Dunes and Coastal Dune Vegetation in Turkey 114
Meral Avcı
Munzur Dağlarının Güneybatı Kesiminde Pleyistosen Paleobuzullarının Rekonstrüksiyonu
Reconstruction of the Pleistocene Palaeoglaciers in the Southwestern Part of the Munzur Mountains 122
Zeynel Çılğın, Cihan Bayrakdar
Doğu Anadolu’daki Bazı Dağlarda (Türkiye) Geç Kuvaterner Buzullaşmaları
Late Quaternary Glaciations in Some Mountains of Eastern Anatolia, Turkey 123
Serdar Yeşilyurt, Naki Akçar, Uğur Doğan
Akdeniz Ekosisteminde Yayılış Gösteren Ağaç Türlerinin Topoğrafik Unsurlara Bağlı Gösterdiği Değişimin İncelenmesi: Akçali
Dağları Örneği (Orta Toroslar)
Tree Species the Distribution of Which in Mediterranean Ecosystem Is Analysed Depends On Changing of Topographic Factors: A Case 124
Study Akçali Mountaons (Moddle Taurus)
İpek Özalp, Meral Avcı
Ozan Kanyonu’nun (Malatya) Jeomorfolojisi
Geomorphology of Ozan Canyon (Malatya) 125
Serkan Gürgöze Ali Uzun
Istranca Dağları’nda Drenaj Şebekesinin Kuruluş ve Gelişimi
Drainage Network Development on the Istranca Mountains 127
Seher Karaaslan, Atilla Karataş
Başkale (Van) Havzası’nda Akarsu Vadileri ve Gelişim Süreçleri
The River Valleys and Development Processes of These In Başkale (Van) Basin 134
Halil Zorer, Saadettin Tonbul
Reşadiye (Zinav) Kanyonu, Tokat
Reşadiye (Zinav) Canyon, Tokat 135
Halil İbrahim Zeybek, Ali Uzun, Muhammet Bahadır, Hasan Dinçer, Serkan Gürgöze İsmail Bayram
Çölovası (Dinar-Afyon) Polyesi’nin Jeomorfolojik Özellikleri
Geomorphologic Features of Çölovası Polje (Dinar/Afyon) 136
Neşe Duman, İsmail Ege
Geomorphological Evolution of the Gölhisar Depression, SW Anatolia, Turkey
Gölhisar Depresyonunun Jeomorfolojik Evrimi, GB Anadolu, Türkiye 137
İbrahim Atalay, Fatih Adıgüzel, Neslihan Dal
Simplified Shape Analysis for Ridges and Valleys
Dağlar ve Vadiler İçin Basitleştirilmiş Şekil Analizi 146
Vaibhava Srivastava
Yazlıca (Herekol) Dağı (Siirt Doğusu) Kuzeyindeki Yazlıca Düdeni ile İlgili Jeomorfolojik Gözlemler
Geomorphological Observations Related to Yazlıca Sinkhole in The North of Yazlica (Herekol) Mountain (East of Siirt) 147
Murat Sunkar, Murat Önal
Anamur Çevresinde (Mersin) Bulunan Mağaraların Oluşum ve Dağılışları
The Formatıon and Dıstrıbutıon of Caves in The Vıcınıty of Anamur (Mersin) 148
Muzaffer Siler, Ender Usuloğlu, M. Taner Şengün
Spatial Distribution of Doline Density in West and Central Taurus Mountains
Batı ve Orta Toros Dağları’nda Dolin Yoğunluğunun Alansal Dağılış Özellikleri 160
Muhammed Zeynel Öztürk, Mesut Şimşek, Mustafa Utlu, Mehmet Furkan Şener
V
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Konglomeralar Üzerinde Karstlaşma ve İnnik Mağarasi (Kozan/Adana)

Karstification On Conglomerates: İnnik Cave (Kozan/Adana) 161
İsmail Ege
Çetince Mağarası (Ermenek-Karaman); Oluşum ve Gelişim Özellikleri ile Ekonomik Potansiyeli
Çetince Cave (Ermenek-Karaman-Turkey) Formation and Development Characteristics With Economic Potential 162
Murat Poyraz, Eren Elibol, Lütfi Nazik
JEOMORFOLOJİDE CBS VE UZAKTAN ALGILAMA UYGULAMALARI
163
GIS AND REMOTE SENSING APPLICATIONS IN GEOMORPHOLOGY
Dinar Çağlayan Deresi Havzasının Jeomorfolojisi ve Gölet Sorunları
The Geomorphology of Dinar Çağlayan Stream Base and Pond’s Problems 164
Mehmet Ali Özdemir, Okan Bozyurt, Erdem Gür, Sema Özen Bayraktar
Uzaktan Algılama Teknikleriyle Harput Platosu (Elazığ) ve Yakın Çevresinde Arazi Kullanım Şekillerinin Jeomorfolojik Birimlere
Göre Dağılışının Belirlenmesi
171
Determination Of Distribution Of Land Use Patterns By Geomorphological Units in Harput Plateau (Elazığ) Using Remote Sensing Techniques
M. Taner Şengün, Harun Reşit Bağcı
Fay Hatlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Teknikleri İle Tespit Edilmesi
Determination of Fault Lines by Geographic Information Systems and Remote Sensing Techniques 173
Reşat Geçen
Tekirdağ İlinde Jeomorfolojik Özellikler Ve Toprak Kalitesi Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi
Evaluating The Relationship Between Geomorphological Features And Soil Quality In The Tekirdağ Province 182
Emre Özşahin, İlker Eroğlu, Hüseyin Sarı
Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Teknikleriyle Göksu Havzası’nda Taşkın Duyarlılık Analizi
Flood Sensitivity Analysis in Göksu Basin Through Geographical Information Systems and Remote Sensing Techniques 183
Murat Karabulut, Yakup Kızılelma
Muş Ovasını Drene Eden Karasu Çayı Havzasının (Muş) Hidromorfometrik Analizi
Hydromorphometric Analysis of Karasu River Basin (Muş) 184
Ahmet Toprak, Murat Sunkar
Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanılarak Sorgun Havzası’nın (Mersin) Jeomorfolojik Evriminin İncelenmesi
Appraisal of Geomorphologic Evolution of Sorgun Basin (Mersin) Using Geographic Information Systems 192
Ümit Yıldırım, Cüneyt Güler
Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanılarak İnebolu Havzasında (Kastamonu) Heyelan Duyarlılık Analizi
Landslide Susceptibility Analysis Using Geographic Information Systems in İnebolu Watershed (Kastamonu) 194
İnci Demirağ Turan, Orhan Dengiz
Bruun Kuralına Göre Deniz Seviyesi Değişikliklerinin Kızılırmak Deltası Üzerine Etkileri
The Effects of Sea Level Changes on Kizilirmak Delta by Bruun Rule 202
Halil İbrahim Zeybek, Harun Reşit Bağcı, Muhammet Bahadır
Samsun Şehri ve Yakın Çevresinde Heyelan Alanlarının Arazi Kullanımı Açısından İncelenmesi
Investigation On the Land Use of Landscapes Areas in Samsun City and Immediate Environment 204
Muhammet Bahadır, Ali Uzun, Halil İbrahim Zeybek, Harun Reşit Bağcı
Girmana (Kuruçay – Malatya) Havzasının Morfometrisi ve Analizi
Morphometric and Field Analysis of Girmana Creek Basin (Malatya) Using GIS 205
Halil Günek
Beyazçay Havza’sının (Hatay) Jeomorfometrik Analizler İle Değerlendirilmesi
Evaluation of Beyazçay Basin (Hatay) By Geomorphometrıc Analysis 212
Reşat Geçen, İsmail Ölmez
Istranca Masifinin Karadeniz ve Ergene Nehri Aklanlarının Eğim Değerleri Açısından Karşılaştırmalı Analizi
Comparative Analysis of Black Sea and Ergene River Catchments Of Istranca Massive Regarding Slope Values 222
Atilla Karataş Merve Tezer
UYGULAMALI JEOMORFOLOJİ
230
APPLIED GEOMORPHOLOGY
Identification of Potential Rockfall Source and Risk Areas in Sub-Basin Located Within Ulukışla (Niğde), Turkey, Using A Dem-
Based Morphometric Analysis
231
Niğde’nin Ulukışla İlçesindeki Kaya Düşme Olaylarına Eğilimli Havzaların, Morfometrik Parametreleri
Türkan Bayer Altın
Akçakale (Gümüşhane) Mağarasının Çevresınde İşletilen Taş Ocaklarından Etkilenmemesi İçin En İdeal Patlatma Tasarımının
Belirlenmesi
240
Determining of Optimal Blasting Design for Unaffected from Quarries Operating Around Akçakale (Gümüşhane) Cave
Selçuk Alemdağ, Halil İbrahim Zeybek, Gökhan Külekçi
Rize’de Kentsel Gelişimin Jeomorfolojik Birimler Üzerindeki Etkisi
The Effects of Urban Development On the Geomorphological Units in Rize 241
Pınar Polat, Murat Sunkar
Keşan (Edirne) Şehrinde Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler Açısından Değerlendirilmesi
The Evaluation of Site Selection in Keşan (Edirne) City in Terms of Geomorphological Features 249
İlker Eroğlu, Emre Özşahin

VI
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Sinop Batısında Jeomorfolojik Yapının Karadeniz Sahil Yolu İnşaatına Etkileri

The Effects of Geomorphological Structure on the Black Sea Coastal Road Construction on the West of Sinop 253
Cevdet Yılmaz
Doğal Ortam’ın Köylerin Yapısal Özelliklerine Etkileri: Pınarbaşı İlçesi (Kayseri) Örneği
The Effects of the Natural Environment to The Structural Properties of the Villages: Pınarbaşı District (Kayseri) Example 254
F. Ahmet Canpolat, Selçuk Hayli
Nevşehir Yakın Çevresinin Jeolojik-Jeomorfolojik Özellikleri Ve Kentleşmeye Etkileri
Geologıcal-Geomorphologıcal Properties of Nevşehir Surroundings and Urban Effects 264
Handan Arslan, Emrah Şıkoğlu, Sabri Karadoğan
Arsuz ve Dörtyol (Hatay) Arası Kıyı Kulanımı ve Yaşanan Problemler
Utilization of Coast and Existing Problems Between Arsuz and Dörtyol (Hatay) 274
Reşat Geçen, Özlem Karaömer
Samsun'da Yeni Sanayi Bölgelerinin Jeomorfolojiyle Uyumu
Geomorphological Adaptation of New Industrial Zones in Samsun 282
Cevdet Yılmaz, Muhammed Akif Özçelebi
Doğal Ortam Şartlarında Gerçekleşen Olumsuzluklar Nedeniyle Erzincan Ovasında Yeri Değiştirilen Köyler
The Relocated Villages in Erzincan Plain Due to The Negativity in The Natural Environment Conditions 288
Selçuk Hayli, F. Ahmet Canpolat
Kent Planlamasında Doğal Ortamın Önemi; Kuzey Ankara Örneği
The Importance of Natural Environment in Urban Planning; North Ankara Example 297
Aşır Yüksel Kaya, İlhan Oğuz Akdemir
Tokat İli Yerleşim Alanındaki Zamansal Değişim İle Jeomorfolojik Birimler Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi
Evaluation of The Relationships Between Geomorphological Unit and Temporal Change Of Tokat Site Settlement 306
Eren Yürüdür, Orhan Mete Kılıç, Kemal Ersayın, Şevki Babacan,Seçkin Hardal
Yer Seçimi-Doğal Ortam İlişkileri: Kilis Örneği
Location Selection-Natural Environment Relations: Kilis Example 307
Ömer Faruk İncili, İlhan Oğuz Akdemir, Turgay Öz
KUVATERNER ORTAMLARI VE KUVATERNER JEOMORFOLOJİSİ
314
QUATERNER ENVIRONMENT AND QUATERNER GEOMORPHOLOGY
Kaçkar Dağları’nda Glasiyal Periyot Sonrası Gelişen Paraglasiyal Jeomorfojenetik Ortamlar
Paraglacial After The Glasial Period In Kaçkar Mountains Geomorphogenic Environments 315
Mücahit Coşkun, Erol Sözen
Tuzla Gölü Çevresinin Holosen Vejetasyon Değişimi
Holocene Vegetation Change of Tuzla Lake Surroundings 316
Çetin Şenkul, Türkan Memiş, Uğur Doğan
Kozmojenik 36cl Yaşları Işığında Kavuşşahap Dağları’nda (Van, Türkiye) Geç Kuvaterner Buzullaşmaları
Late Quaternary Glaciations In Kavussahap Mountains, Van, Turkey; Insihgts From Cosmogenic 36cl Dating 318
Serdar Yeşilyurt, Uğur Doğan, Naki Akçar, Vural Yavuz, Susan Ivy-Ochs, Christof Vockenhuber, Fritz Schlunegger, Christian Schlüchter
PALEOCOĞRAFYA
320
PALEOGEOGRAPHY
Kıyıköy (Kırklareli) Kıyılarında Paleosol Oluşumu
Paleosol Formation On Kiyiköy Coast (Kırklareli)
321
Ahmet Evren Erginal, Hakan Kaya, Çağlar Çakır, Abdullah Akbaş, Muhammed Zeynel Öztürk, Mustafa Bozcu, Elmas Kırcı-Elmas, Mustafa
Karabıyıkoğlu
Metropolis-Sinektepe (Torbali-İzmir) Çevresinde Jeoarkeoloji-Paleocoğrafya Araştırmaları
Geoarchaeology And Paleogeography Research In The Metropolis-Sinektepe (Torbali-İzmir) Surroundings 324
Serdar Vardar, Ertuğ Öner
Kurbağalıdere (Kadıköy-İstanbul) Mansabının Geç Holosendeki Flüvyo-Jeomorfolojik Gelişimi
Late Holocene Fluvio-Geomorphologic Evolution of Kurbağalıdere Mouth (Kadıköy-İstanbul) 326
Atilla Karataş
Çeşme Bağlararası (İzmir) Tunç Çağı Yerleşimi Çevresinin Jeoarkeolojisi
Geoarchaeology of The Surrounding of Çeşme Bağlararasi (Izmir) Bronze Age Settlement 334
Serdar Vardar, Ertuğ Öner
JEOMORFOLOJİK MİRAS
336
GEOMORPHOLOGICAL HERITAGE
Jeomorfolojik Birimlerin Turizm Amaçlı Kullanımına Bir Örnek: Şahinkaya Kanyonu (Vezirköprü-Samsun)
An Example of the Use of Geomorphological Units for Tourism Purposes: Şahinkaya Canyon (Vezirköprü-Samsun) 337
Seyfullah Gül, Halil İbrahim Zeybek
Dicle Nehri Vadisi Çevresinde (Batman Güneyi) Jeomorfolojik Tespitler ve Kültürel Yerbilimi Açısından Önemi
Geomorphological Fındıngs Dicle River Valley and Its Surroundings (in The Batman South) and Important in Terms of Cultural Earth Sciences 339
Sabri Karadoğan, Gülriz Kozbe
Ender Rastlanan Jeomorfolojik Bir Miras: Oğuldere (Bingöl) Volkanik Gaz Tüpleri
A Rare Geomorphological Inheritance: Volcanic Gas Segregation Pipes in Oğuldere (Bingöl)
348
Vedat Avci, Kemal Kıranşan

VII
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Kent Çevresindeki Yüksek Alanların Rekreasyon Amaçlı Kullanımı: Giresun Kalesi Örneği
Recreational Use of High Areas Around the City: For Example, Giresun Castle. 349
Eren Şenol
Akkaya Travertenlerinin Morfolojik Özellikleri (Bolu, Türkiye)
Morphological Characteristics of the Akkaya Travertines (Bolu, Turkey) 350
Ali Uzun, Halil İbrahim Zeybek, Muhammet Bahadır, Serkan Gürgöze, Tuba Betül Zorba
Farklı Tektonik Rejimlerin Kontrolü Altında Oluşan Travertenlerin Morfolojik Özellikleri: Diyadin (Ağrı), Reşadiye (Tokat) Ve
Yenice (Denizli) Travertenleri
352
Morphological Features of Travertines Under the Control of Different Tectonic Regimes: Diyadin (Ağri), Reşadiye (Tokat) And Yenice (Denizli) Travertines
B. Levent Mesci, Halil Gürsoy, Orhan Tatar, Bassam Ghaleb, H. Emre Sürmeli, Ömer Ekizoğlu
Karabeyli (Uşak) Peribacalarının Doğal Turizm Olanaklarına Göre Planlanması
Plannıng of Karabeyli (Uşak) Fairy Chimneys in Terms of Natural Tourism 354
Ahmet Atasoy, Derya Acar
Botan Vadisinin Jeomorfolojik Özellikleri ve Ekoturizm
Geomorphological Features of Botan Valley and Ecotourism 362
Adnan Alkan
Jeomiras Açısından Türkiye’nin Cam Seyir Teras Alanları
Glass Observation Terrace Areas of Turkey in Terms of Geoheritage 363
Öznur Yazıcı, Güzin Kantürk Yiğit
AFETLER ZARAR AZALTMA, ÖNLEME VE AFET YÖNETİMİNİNDE JEOMORFOLOJİ
371
GEOMORPHOLOGY IN DISASTERS, DAMAGE REDUCTION, PREVENTION AND DISASTER MANAGEMENT
Afet Nedeniyle Yer Değiştiren Yerleşmelere Bir Örnek: Haskızılören Köyü (Serik - Antalya)
An Example Replace Due to Disaster: Haskızılören Village (Serik - Antalya) 372
Şakir Fural, İsa Cürebal
13-14 Nisan 2017 Bingöl Sel-Taşkın Felaketi
Flood and High-Water Disasters in Bingol On 13th And 14th April, 2017 381
Vedat Avci, Kemal Kiranşan
Doğal Afetlerin Ayvalı (Darende/ Malatya) Yerleşmesi Üzerindeki Etkileri
The Effects on Natural Disaster Ayvalı (Darende / Malatya) Residence 382
Zeki Boyraz, Emre Budak
21 -31 Aralık 2016 Mersin Sel Felaketinin Coğrafi Analizi
21-31 December 2016 Geographical Analysis of Mersin Flood Disaster 383
Muhammet Topuz, Murat Karabulut
Jeomorfoloji Temelli Heyelan Tehlike ve Risk Değerlendirilmesi
Geomorphological Based Landslide Hazard and Risk Assessment 392
Mehmet Emin Cihangir, Tolga Görüm
İl Sınırı Bazında Muş İline Ait Potansiyel Çığ Alanlarının Belirlenmesi
Detection of Potential Avalanche Areas of Muş Province On the Basis of Province Boundaries 394
İskender Dölek
Ağrı’da Yaşanan Sel ve Taşkınlar İle Kentsel Gelişim Arasındaki İlişkiler
Relatıons Between Urban Development and High Water-Flood Incidents in Ağrı 395
Vedat Avci, Murat Sunkar
Tunceli İli'nin Heyelan Duyarlılık Analizi
Landslide Susceptibility Analysis of Tunceli Province 404
Fatma Esen
Huzurkent’de (Mersin) Meydana Gelen Sel ve Taşkın Olayları Üzerine Bir İnceleme
A Review Flood and Overflow Incidents Happened in Huzurkent (Mersin) 405
Zeki Boyraz, Nurdane Ateş
Karasu Havzasında Yaşanan Sel ve Taşkınlarin Jeomorfolojik İndis Ve Topografik Faktörler Bakımından Değerlendirilmesi
Evaluation of Flood and High – Waters in Karasu Basin in Geomorphological Indeces and Topographic Terms 410
İskender Dölek, Vedat AVCI
Değirmendere Havzasının ve Çevresinin Kütle Hareketleri Açısından Değerlendirilmesi ve Analizi
Evaluation and Analysis of Değirmendere Basin and Its Environment in Terms of Mass Movements 411
Halil Günek, Faruk Bingöl
Bitlis İlinde Görülen Heyelanların Topografik Faktörlere Göre Dağılımı
Distribution of Landslides Observed in Bitlis Province According to Topographic Factors 412
İskender Dölek,Vedat Avcı, A.Engin Göksu
Ceyhan’daki (Adana) Sismotektonik Hareketlerin Kent Morfolojisine Etkisi
The Effect On Urban Morphology of Seismotectonic Movements in Ceyhan (Adana) 413
İlhan Oğuz Akdemir, Mete Şinik
SÜRDÜRÜLEBİLİR HAVZA YÖNETİMİ VE SU KAYNAKLARI
424
SUSTAINABLE BASIN MANAGEMENT AND WATER RESOURCES
Büyük Tuz Gölü Havzası
Great Salt Lake Basin 425
Ali Selçuk Biricik
VIII
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Işıklı Gölü ve Gökgöl Seviye Değişimleri İle Sucul Bitki Alanı Etkileşimi
Interaction of Aquatic Plant Area with the Changes of Işıklı Lake and Gökgöl Level 437
Mehmet Ali Özdemir, Sevgi Tatar
Hotamış ve Ereğli (Akgöl) Sazlıklarında 1954–2016 Döneminde Meydana Gelen Alansal Değişimler
Spatial Changes of Hotamış and Akgöl Lakes Between 1954 and 2016 453
M. Murat Kale, Murat Ataol, Tevfik Erkal
ARAZİ POTANSİYELİ, SINIFLAMA VE PLANLAMADA JEOMORFOLOJİ
461
GEOMORPHOLOGY IN LAND POTENTIAL, CLASSIFICATION AND PLANNING
Kapıdağ Yarımadasında Jeomorfoloji Faktörünün Erozyon Üzerindeki Etkisinin Değerlendirilmesi
Evaluation of the Effects of Geomorphology Factor on Erosion in Kapıdağ Peninsula 462
Abdullah Soykan, Murat Fıçıcı
Tekirdağ İlinde Jeomorfolojik Özellikler Ve Toprak Kalitesi Arasindaki İlişkinin Değerlendirilmesi
Evaluating The Relationship Between Geomorphological Features And Soil Quality In The Tekirdag Province 470
Emre Özşahin, İlker Eroğlu, Hüseyin Sarı
Malatya Havzası’nda Meyveciliğe Uygun Alanların Cbs Tabanlı Analitik Hiyerarşi Yöntemi İle Coğrafi Analizi
Geographical Analysis by Means of GIS Based Analytic Hierarchy Method of the Areas in The Malatya Basin Which Are Suitable
471
Fororcharding
Ayşe Çağlıyan, Dündar Dağlı
Bozova İlçesinde (Şanliurfa) Jeomorfolojik Koşulların Zeytinliklerin Yer Seçimine Etkisi
The Effects Of Geomorphological Conditions On The Choice Of Olive Groves In The Bozova District (Şanliurfa) 480
Hurşit Yetmen, Serdar Aytaç, Mehmet Özcanli, Tuncer Demir, Selami Yeter
Yerleşmelerin Kuruluş Yeri İle Jeomorfolojinin Bağı: Islahiye İlçesi Örneği
The Relationship Between Location Of Establishment Of Settlements And Geomorphology: Example Of Islahiye District 481
Muzaffer SİLER, Emrah ŞIKOĞLU
Dinar İlçesinde Jeomorfolojik Birimler ve Arazi Kullanımı
Geomorphological Units and Land Use in Dinar County 483
Mehmet Ali Özdemir, Fatma Kafalı Yılmaz, Erdem Gür, Hülya Kaymak
İnebolu Havzası Toprak Erozyon Risk Durumumun Değerlendirilmesi
Assessment of Soil Erosion Risk in İnebolu Watershed 490
Ali İmamoğlu, Orhan Dengiz
Darende Ovası Ve Yakın Çevresinde (Malatya) Jeomorfolojinin Toprak Üzerine Etkileri
The Effects of Geomorphology on Soil in Darende Plain and Near Environment (Malatya) 491
Fahrettin Engin, M. Taner Şengün
Corine Metodolojisi ile Toprak Erozyon Risk Değerlendirmesi: İnebolu Havzası Kastamonu
Soil Erosion Risk Evaluation With Corine: İnebolu Watershed Kastamonu 505
Orhan Dengiz, İnci Demirağ Turan
Organik Tarıma Uygun Arazilerin Jeomorfolojik Açıdan Coğrafi Bilgi Sistemleri Teknikleri ile İncelenmesi: Antalya Kemer – Finike
Örneği
Geomorphologic Investigation of Suitable Organic Farming Terrains By Geographical Information Systems Techniques: Antalya Kemer – 506
Finike Example
Ozan Sarı, Sevda Altunbaş
Kıyı Jeomorfolojisinde Değişiklik Yaratan Bir Unsur Olarak İnsan
Human as a Factor in The Change of Coastal Geomorphology 508
Sedat Avcı
Salıpazarı (Samsun) İlçesinde Ana Jeomorfolojik Birimler Üzerinde Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi
The Temporal Changes of Land Use On Main Geomorphological Units In Salipazari District (Samsun) 517
Cüneyt Aktaş, Muhammet Bahadır
Antalya’nın Elmalı İlçesinde İki Farklı Fizyografik Ünitede Yer Alan Sera Alanlarının Zamansal-Mekânsal Değişiminin Belirlenmesi
Determination of The Temporal-Spatial Variation Of Greenhouse Areas In Two Different Physiographic Units In The Elmalı District Of
519
Antalya
Kadir Buyurgan, Sevda Altunbaş
Düzce Ovası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi ve Arazi Kullanım Özellikleri
Geomorphology And Land Use Properties Of Düzce Plain And Its Surrounding Area 520
Erol Sözen, Mücahit Coşkun
Harşit Çayi Deltasında (Giresun) Arazi Kullanımı
Land Use in The Delta Of Harsit River (Giresun) 521
Eren Şenol
JEOMORFOLOJİ: YÖNTEM, TEORİ VE TEKNOLOJİ
522
GEOMORPHOLOGY: METHOD, THEORY AND TECHNOLOGY
Urla Yarımadası’nda Kıyı Erozyonunun Belirlenmesinde Radyoaktif Elementlerin Kullanımı
Using Radionuclides to Determine Coastal Erosion in Urla Peninsula 523
M. Kirami Ölgen, Filiz Gür Filiz
Erozyon İndikatörü Olarak, Kayayüzey Sertiği Değişkenliğinin Saha Ölçümleri
Field Measurements Of Rock Surface Hardness Variability As An Indicator Of Erosion 524
Hüseyin Turoğlu
IX
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Jeomorfoloji Araştırmalarında Manyetik Ölçümlerin Kullanımı

Use of Magnetic Measurements In Geomorphological Researches 525
Hakan Yiğitbaşıoğlu
The Advantages of Drone Technology in Urban Flood Studıes
Şehir Taşkını Çalışmalarında Drone Teknolojisinin Avantajları 526
Hüseyin Turoğlu, Adinant Dolo
Türkiye’de Şehir-Jeomorfolojik Birimler İlişkisini Konu Edinen Makalelere Yöenlik Bir Araştırma
A Study on Articles Wrıtten on Relation of Urban-Geomorphological Units in Turkey 531
Özlem Çakar Çelik
Volkanik Risk Analizi ve Risk Modelleme Çalışmalarında Yöntem Yaklaşımları
Volcanic Risk Analysis and Risk Modeling Studies Method Approaches 540
Ergin Canpolat
Kuvaterner Jeomorfolojisi Çalışmalarında Elektrik Özdirenç Ölçümlerin Önemi
Importance of Electrical Resistivity Measurements in Quaternary Geomorphology Studies 542
Ahmet Evren Erginal, Yunus Levent Ekinci, Alper Demirci
Antropojenik Jeomorfoloji ve Türkiye’den İnsan Yapımı Yerşekillerine Örnekler
Anthropogenic Geomorphology and Examples of Man-Made Landforms from Turkey 544
T. Ahmet Ertek
Akarsularda Kıyı Kenar Çizgisinin Tespit Edilmesinin Esasları ve Jeomorfolog Bilirkişilerin Yetkinliği
The Principles of Shore Edge Lines at The Rivers and The Competence Of Geomorphologist Experts 551
Lütfi Nazik
JEOMORFOLOJİ EĞİTİMİ
552
GEOMORPHOLOGY EDUCATION
Fizikî Coğrafya - Jeomorfoloji’de Kullanılan Bazı Terimler Üzerine
On Some Terms Used in Physical Geography and Geomorphology 553
Ali Selçuk Biricik
Jeomorfolojinin Çağdaş Temelleri: Türkiye’de Jeomorfoloji Araştırmaları ve Eğitimindeki Yansımaları
Contemporary Basses of Geomorphology: Reflections İn Geomorphological Researches and Education İn Turkey 554
Murat Karabulut
Türkiye’de Jeomorfoloji Eğitiminin İdeal Yeri
Ideal Place of Geomorphology Education in Turkey 555
Tevfik Erkal, Murat Ataol, M. Murat Kale
Türkiye'nin Jeomorfolojik Bölgeleri Ve Oğuz Erol'un Yayınlanmamış Bir Haritası Hakkında Düşünceler
The Geomorphologic Regions of Turkey and Thoughts On an Unpublished Map by Oğuz Erol 561
Ali Yiğit
Geoteknik Mühendisliğinde Jeomorfolojinin Önemi
The Importance of Geomorphology in Geotechnical Engineering 575
Nazile Ural
TEKTONİK JEOMORFOLOJİ
583
TECTONIC GEOMORPHOLOGY
Uluova Fay Zonu’nun (Elazığ Gd’su) Kuzeydoğu Bölümünün Morfotektonik Özellikleri
Morphotectonics Features of Northeastern Part of Uluova Fault Zone (SE of Elazığ, E. Turkey) 584
Serap Çolak Erol, Ercan Aksoy
Paleosismoloji Çalışmalarında Tektonik Jeomorfolojinin Önemi: Kuzey Anadolu Fay Zonu’ndan Örnekler
The Importance Of Tectonic Geomorphology In Paleosismological Studies: Examples From The North Anatolian Fault Zone 590
Orhan Tatar, Fikret Koçbulut, Mehmet Demirel, Müjdat Yaman, Ertan Keser, Abdurrahman Şahin, Ali Polat
Elazığ İlçe, Belde Merkezlerinin Morfo-Tektoniği Ve Depremselliği
Morphotectonics and Seismicity of Elazığ Districts and Towns Centers 592
Mahmut Palutoğlu, İsmail Yıldırım
Karlıova Havzası’nın Tektonik Jeomorfolojisi
Tectonic Geomorphology of the Karlıova Basin, Eastern Turkey 605
Alper Gürbüz, Fuat Şaroğlu
Deprem Zararlarının Azaltılmasında Sismik Mikrobölgeleme
Seismic Microzoning on Reducing Earthquake Disasters 606
Aydın Büyüksaraç, Özcan Bektaş, M. Cihan Aydın
Jeomorfik İndisler Kullanılarak Acigöl Fayının Göreceli Tektonik Aktivitesinin Belirlenmesi
Determination of Relative Tectonic Activity of the Acigöl Fault (Sw Turkey) Using Geomorphic Indices 607
Savaş Topal
Doğu Anadolu Fay Sistemi Üzerindeki Palu ile Pütürge Arasindaki Bölgenin Morfotektonik Özelliklerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri
Kullanarak Belirlenmesi
608
Determination of Morphotectonic Features of the Region Between Palu and Pütürge on the East Anatolian Fault System Using Geographic Information Systems
Mehmet Köküm
Aktif Normal Fay Boyunca Gelişen Façetaların Evrimi, Akşehir Fayı, GB Türkiye
Evolution of Facets Along Active Normal Fault, Akşehir Fault, Sw Turkey 609
Savaş Topal, Edward A. Keller
X
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

KARMA
610
MIXING
Asi Nehri, Havzası, Uluslararası Kullanımı Ve Problemler
Orontes River, It’s Basin, International Usage and Problems 611
Reşat Geçen, Ç. Furkan Usun
Türkiye’nin Doğusundaki ve Batı Sibirya’nin Güneyindeki Göllerin Dip Çökellerinin Jeokimyası
Geochemistry of Bottom Sediments of Lakes Eastern Turkey and South of Western Siberia 620
Ayşegül Feray Meydan, Ivan Kalugin, Erhan Gülyüz, M. Namık Çağatay, Hakan Alkışlar, İsmet Meydan
Bulanık-Malazgirt Havzası Ve Yakın Çevresinde (Muş) Kaynak Suları Ve Kaynak Tuzlalarının Oluşumunda Etkili Olan Coğrafi
Faktörler
Geographic Factors That Effect at The Formation of Spring Waters and Salines in The Bulanık-Malazgirt Basin (Muş) and Its Adjacent 621
Surroundings
Kemal Kıranşan, M. Taner Şengün
İklim Değişikliği Ve Türkiye Ekstrem Sıcaklıkları
Climate Change and Extreme Temperatures in Turkey 630
Barbaros Gönençgil, Zahide Acar Deniz
Kentsel Gelişme Ve Yamaç Degradasyonu: Elazığ Kenti Örneği
Urban Development and Slope Degradation: The Case of Elazığ City 638
Turgay Öz, Halil Günek
The Effects of Neotectonic Movements On Geomorphic Units Between Lake Acı and Lake Ak, SW Anatolia, Turkey
Neotektonik Hareketlerin Acı Göl ve Ak Göl Arasındakı Jeomorfolojik Birimlere Etkileri, GB Anadolu, Türkiye 644
İbrahim Atalay, Fatih Adıgüzel, Neslihan Dal
Belirteç Element Dağılımlarına Göre Küçük Çekmece Gölü’nde Son 700 Yıldaki İklimsel Salınımların İzleri
Imprints Of Climatic Fluctuations In Lake Küçükçekmece In The Last 700 Years Based On Proxy Element Distributions 649
Ahmet Evren Erginal, Abdullah Akbaş, Hakan Kaya, Çağlar Çakır, Mustafa Karabıyıkoğlu
Türkiye’deki Tektonik Birliklerin Litolojik Özellikleri
The Lythological Characteristics of Tectonic Units in Turkey 651
Harun Sarıtağ, Telat Koç
Muş Ovası’nın Geç Senozoyik Dönemi Jeomorfolojik Evriminde Tektonik Etki: Ön Bulgular
Tectonic Effect In The Late Cenozoic Geomorphological Evolution Of Mus Plain: Preliminary Findings 652
Nurcan Avşin, Tuncer Demir, Korhan Erturaç
POSTER SUNUMLAR (TAM METİNLER)
653
POSTER PRESENTATIONS (FULL TEXTS)
Coğrafi Bilgi Sistemleri Ve Uzaktan Algılama Yöntemleri Kullanılarak Cilo (Buzul) Dağı’nda Aktif Buzul Ve Değişiminin
İncelenmesi
Investigation of Active Glacier and Changes On Cilo (Buzul) Mountain by Using Geographic Information Systems and Remote Sensıng 654
Techniques
Reşat Geçen, Mehmet Varol
Derme Suyunun (Malatya) Drenaj Özellikleri Ve Bu Özellikler Üzerinde Jeomorfolojinin Etkisi
Drainage Properties of Derme Water (Malatya) And The Impact of Geomorphology On These Properties 664
Fahrettin Engin, M. Taner Şengün
Ecological Problems of the Irtysh Rıver
İrtiş Nehrinin Ekolojik Problemleri 671
Taner Şengün, Zhanat Idrısheva, S.Lec. Leyla Baızhumanova
Great Silk Road - Path of Revıal
Büyük İpek Yolu - Gerçek Yolu 679
M.Taner Şengün , Prof. Dr. A.V. Egorina , Senior Lecturer. A.N. Loginovskaya
Nebiler (Aşıklar) Şelalesi Ve Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri
Nebiler (Aşıklar) Waterfall and Habitat Characterıstıcs of Its Environment 686
Sevda Çetinkaya
The Uniqueness and Opportunities "Tarkhan Reference Geological Section"
Benzersiz Bir Jeolojik Bölgenin Fırsatları “Tarkhan Bölümü” 693
Аnar Myrzagaliyeva, Roza Beisembayeva, Nadezhda Mikhailova, Talant Samarkhanov
Trends and Changes in Annual and Seasonal Temperatures in Kayseri (SE Central Anatolıa, Turkey) For Period 1950-2016
İç Anadolu Bölgesi'nde Kayseri İli’nin İklim Verilerindeki Değişimler Ve Eğilimler 697
Türkan Bayer Altın
POSTER SUNUMLAR (ÖZETLER)
704
POSTER PRESENTATIONS (ABSTRACTS)
Turnasuyu Havzası’nda (Ordu) Morfoloji ve Arazi Kullanımı
Morphology and Land Use in Turnasuyu Basin (Ordu) 705
Şerif Can Hatipoğlu, Muhammet Bahadır
Sağlık Coğrafyası Perspektifinden, Klimatik Jeomorfoloji Etkenlerinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
From The Perspective of Health Geography, The Effects of Climatic Geomorphology Factors On Human Health
706
Hulusi Karagel, Emre Alkaya

XI
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Aşaği Kürtün Vadisi Paleosollerinde İlk Paleoiklimsel Bulgular, Samsun/Türkiye

Preliminary Paleoclimatic Results of the Paleosols In The Lower Course of The Kurtun Valley, Samsun/ Turkey 708
Ali Uzun, Ceren Küçükuysal, Merve Sandıkçıoğlu
Ardahan İlinin Jeoturizm Potansiyeli
Geotourism Potential of Ardahan 710
Gülsen Erginal
Kıyıköy ve İğneada Arasında Turizm ve Jeomorfoloji İlişkisi
Relationship Between Tourism and Geomorphology Between Kıyıköy and İğneada 711
Gülsen Erginal
Ekstrem İklim Koşullarına Bağlı Olarak Artan Klimatolojik Afet Sıklığı
Due to Extreme Climatological Conditions Increased of Climatological Disasters Frequencency 712
Selahattin Çelik, Mehmet Ali Çelik, Hüseyin Bayram
Türkiye’de Kentsel Alanlar İle Sel Ve Taşkınlar Arasındaki İlişkiler
Relationship Between Urban Areas and Flood And Torrents İn Turkey 713
Mehmet Denizdurduran, Murat Sunkar
Yağış Değişiminin Modellenmesinde Geoistatistik Analiz Modellerinin Kullanımı; Akdeniz Bölgesi
Use of Geostatistics Analysis Models in Modeling Of Precipitation Variation; Mediterranean Region 714
Ahmet Toprak, Halil Günek
Yerseçiminde Mekânsal Risk Modellemesi (Mrm)
Risk Terrain Modeling (Rtn) In Site Selection 716
Emre Özşahin, İlker Eroğlu
Teke Yarımadasındaki Pleistosen Buzullaşmalarına Morfometrik Yaklaşım
Morphometric Approach to the Pleistocene Glaciations in the Teke Peninsula 717
Onur Altınay, Onur Yasan, Cihan Bayrakdar, Zeynel Çılğın
Bir Jeomorfolojik Miras Olan Nemrut Kalderası’nın Üç Boyutlu Modellemesi
Three Dimensional Modeling Of Nemrut Caldera As A Geomorphological Heritage 719
Aydın Büyüksaraç, Özcan Bektaş, Yunus L. Ekinci
Ümitli Mağaraları’nın (Gündoğmuş, Antalya) Jeomorfolojik Özellikleri
Geomorphological Characteristics Of Umitli Caves (Gündoğmuş, Antalya) 720
Mehmet Oruç Baykara
İklim Değişikliği Sorununun Matematiksel Modellerle İncelenmesi
Examination Of Climate Change Problem Using Mathematical Models 721
Ayşe Çiğdem Yar
Aktuluk (Tunceli) Çevresi Tufa Çökellerinin Depolanma Morfolojileri
Deposition Morphologies Of Tufa Deposits Around The Aktuluk (Tunceli) 722
Calibe Koç Taşgın, Mehmet Özkul, Burcu Kaya

SEMPOZYUM FOTOĞRAFLARI (PHOTOS OF THE SYMPOSIUM) 723

XII
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

DİCLE NEHRİ VADİSİ ÇEVRESİNDE (BATMAN KENTİ GÜNEYİ) JEOMORFOLOJİK TESPİTLER VE

KÜLTÜREL YERBİLİMİ AÇISINDAN ÖNEMİ 14
GEOMORPHOLOGICAL FINDINGS TIGRIS RIVER VALLEY and ITS SURROUNDINGS (in THE BATMAN
SOUTH) and IMPORTANT in TERMS of CULTURAL EARTH SCIENCES
Sabri KARADOĞAN1, Gülriz KOZBE2

1
Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Bölümü, Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi Anabilim
Dalı, Diyarbakır, Türkiye, skaradogan@dicle.edu.tr
2
Sanat Tarihi Bölümü, Batman Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Batman, Türkiye, gkozbe@yahoo.com
ÖZET
Dicle Nehri, Batman kenti güneyinde Batman Çayı ile birleşerek Raman ve Gercüş antiklinalleri arasında, Jura tipi
kıvrımlar olarak adlandırılan arazi içinde açılmış, dar ve derin vadisine girer. Dağlık araziye adeta gömülmüş olan Dicle
Nehri’nin bu alanda dar ve derin vadilerinin oluşmasında hem antesedant hem süperempoze olayından söz edilebilir.
Araştırma sahası günümüzde, tektonizma, kıvrımlı ve yatay yapılar, karstlaşma, fluviyal süreçler gibi yapısal
birçok faktör ve morfojenetik süreçler tarafından şekillenmektedir. Dolayısıyla bu süreçlere özgü çok çeşitli ve zengin bir
rölyef söz konusudur (fay rölyefi, kıvrımlı yapı rölyefi, yatay ve monoklinal yapı rölyefi, akarsu topoğrafyasına ait
elemanlar, karstik şekiller). Bunun yanı sıra alanda, geçmişte hem kurak-yarı kurak; hem de nemli iklim dönemlerinde
oluşmuş yer şekillere de rastlanır (tafoniler, kafesli çözülme şekilleri, şahit ve mantar kayalar, sileks, silis ve kalsit kabuklu
kaliş oluşumları, traverten depoları vs.).
Dicle Nehri Vadisi ve çevresi, sunduğu jeomorfolojik avantaj ve jeolojik malzeme nedeniyle tarih öncesi çağlardan
itibaren yoğun bir yerleşime ve insan aktivitelerine sahne olmuştur. Bu nedenle Hasankeyf tarihi yerleşmesinin de içinde
yer aldığı, kültürel yerbilimi açısından oldukça zengin olan çalışma alanımızda çeşitli dönemlere ve uygarlıklara ait
kayaaltı sığınakları, kaya oyuğu meskenler, dinsel mekanlar, kaleler, mezarlar, kaya yerleşimleri ve bunlara özgün
birimler bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kültürel Yerbilimi/Jeoloji, Jeomorfoloji, Jeomiras, Batman, Dicle Nehri (Vadisi).
ABSTRACT
The Tigris River goes through its own narrow and deep valley which had been opened in an area called Jura type
folds, by merging with Batman Stream between Raman and Gercüş anticlines in the south of Batman city. The Tigris
incision nearly into the highlands in this area can be mentioned as the Tigris plays both antecedent and superimposed roles
in the formation of the narrow and deep valleys in this zone.
Today, the field is shaped by many structural factors such as tectonism, folded and horizontal structures,
karstification, fluvial and morphogenetic processes and peculiar to these processes, rich and various reliefs are in question
(faulted reliefs, folded structure reliefs, horizontal and monoclonal structure reliefs, components belonging to a fluvial
topography and karstic landforms). Besides those, some landforms encountered which are formed both in arid, semi-arid,
and humid periods in this area in the past. (Tafoni, alveols, witness and mushroom rocks, silex, silica and the formations of
calcrete duricrust, travertine deposits and etc.).
The Tigris River Valley and its surroundings, where the ancient Hasankeyf settlement is also located show variety
in terms of cultural geology and landforms. This valley was experienced a very intensive occupation sequence and human
activities since geomorphological advantages as well as geological material are present there. Therefore, sites, shelters, ritual

14
Bu çalışma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ile Batman
Müzesi Müdürlüğü’nün başkanlığı, Prof.Dr.Gülriz KOZBE ve Doç.Dr.Sabri KARADOĞAN’ın bilimsel danışmanlıkları
altında yürütülen “Batman İl Sınırları İçinde Kalan Ilısu Barajı Etkileşim Alanına Dair Jeomorfolojik ve Arkeolojik
Tespitler” başlıklı projenin bir parçasıdır. “Ilısu Barajı ve HES Projesi Etki Alanında Kalan Kültür Varlıklarının
Belgelenmesi ve Kurtarılmasına Yönelik Çalışmalar” kapsamındaki bu proje, Ocak.2015 ile Aralık.2015 tarihleri
arasında mücbir sebepler nedeniyle gidilemeyen bazı mevkiler hariç; batıda Batman Çayı, kuzeyde Kıra Dağı, doğuda
Garzan Vadisi ve Kendalan Antiklinali, güneyde ise Batı ve Doğu Raman - Gercüş ve Hasankeyf aksı arasında kalan
Dicle Nehri ana gövdesi ve çevresindeki vadilerde kesintisiz 12 ay boyunca sürdürülmüş bir araştırmadır.

339
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

areas and tombs carved into rocks, castles and several features belonging to these cultural assessments are found in the
research area.
Keywords: Cultural geology, geomorphology, geoarchaeology, Batman, Tigris River (Valley)
GİRİŞ
İnsanın yaşam faaliyetleri doğal çevreyle yakın ilişki içindedir ve bu faaliyetleri etkileyen doğal süreçlerin
incelenmesi kültürel yerbilimi kapsamında ele alınmaktadır (Kazancı, 2005; Altunel, 2012).
İnsanlar, yerleşik düzene geçmeleriyle birlikte geliştirdikleri uygarlık sürecinde, doğal çevrelerinden etkilenmiş
veya çevrelerini etkilemişlerdir. Günümüz dünyasında su ve enerji ihtiyacı, doğal afetler, iklim değişmeleri,
sürdürülebilir kalkınma vb. konular, insanları doğa ile ilişkili konulara daha da yaklaştırmaktadır. Bu nedenle bilimsel
çalışmalarda da kültürel jeoloji-jeomorfoloji, jeoarkeoloji, jeolojik miras gibi yerbilimleri konusunda da yeni açılımlar
gündeme gelmektedir. Kültürel yerbilimi, insan neslinin ortaya çıkışından bu yana ortaya koyduğu bütün faaliyetlerine
etki eden doğal nedenleri (iklim, doğal çevre, toprak, yer şekli, su ve deniz seviyesi değişimleri, yapıtaşları vb), kısaca
kültürü yönlendiren yeryüzü süreçlerini ele almaktadır. Bu çalışmalarda ilk ilkel insan yaşamından günümüze her türlü
iş, ürün ve olgunun doğal yönü ele alınmaktadır. İlk taş aletler, insanların gündelik ve toplumsal yaşamlarını
yönlendiren doğa olayları, afetler, doğayı işleme ve kullanmaları, küçük veya büyük eserleri yaparken kullandıkları doğal
malzemeler, yer şekilleri, mağaralar, arazi yapısı, kültürel objeleri yaratırken bıraktıkları izler, maden atıkları, antik taş
ocakları bu kapsam içindedir (Kazancı ve diğ., 2016).
Kültürel yerbilimleri başta arkeoloji olmak üzere arkeometri, prehistorya, tarih, pedoloji, güncel ve eski ekoloji,
paleoklimatoloji ve mimarlık tarihi gibi disiplinlerle işbirliği içindedir. Bu anlamda günümüzde arkeoloji araştırmalarıyla
birlikte yürütülen yerbilimi araştırmaları oldukça popülerdir. Bu araştırmalar, paleocoğrafya ve jeoarkeolojik araştırmalar
veya arkeolojik çevrelerde gerçekleştirilen alüvyal jeomorfoloji araştırmaları olarak adlandırılmaktadır.
Arkeoloji, insanların bugüne ulaşmış kalıntılarından hareketle eski dönemlerini araştırır. Bu kalıntılar çoklukla
genç sedimanlar tarafından örtüldükleri için, arkeologlar onlara kazarak ulaşmaya çalışırlar. Son elli yıldır ise diğer yer
ve doğa bilimleri araştırmaları arkeolojiye göz ardı edilemeyecek katkılar sağlamaktadır. “Jeoarkeoloji” adı altında
toplanan bu katkıların önemli bir kısmını da, eski insanların dönemlerindeki doğal çevre özelliklerinin belirlendiği
araştırmalar oluşturur. Bu araştırmalar, geçmişin coğrafyasını ifade eden “Paleocoğrafya” kavramı içinde değerlendirilir.
Paleocoğrafya çalışmalarının amacı, insanların yerleşik yaşama geçtiği dönemleri içeren Holosen’de meydana gelen
doğal çevre değişmelerini belirlemektir (Öner, 2016; 92-93).
Kültürel yerbilimleri kapsamında ele alınabilecek çalışmaların özellikle eski uygarlıkların merkezi durumunda
olan ve aynı zamanda Holosen doğal çevre değişimlerinin çok fazla yaşandığı Anadolu ve Yukarı Mezopotamya
açısından önemi büyüktür. Yukarı Mezopotamya, Epi-paleolitik Dönem itibarıyle çevre-insan etkileşiminin yoğun
olarak yaşandığı ve bu etkileşim sonucu birçok uygarlığın ortaya çıktığı bir coğrafyadır. Bu coğrafyada yakın
çevresindeki doğal peyzaj unsurlarının avantajları ve etkileri ile kurulmuş ve gelişmiş birçok medeniyetin izleri ve
kalıntıları mevcuttur. Bölgede kültürel yerbilimlerine katkı sağlayabilecek birçok çalışma gerçekleştirilmiştir
(Kuzucuoğlu, 2002; Doğan, 2005a; Doğan, 2005b; Karadoğan-Kozbe, 2013; Karadoğan-Kuzucuoğlu, 2016; Kozbe-
Karadoğan-Güngör, 2017; Kozbe-Karadoğan-Al, baskıda).
Bu çalışmada ise özellikle Batman kentinin güney-güneydoğusundaki Raman Dağı ile Gercüş-Softek
antiklinalleri arasındaki Dicle Nehri Vadisi ve çevresinde (Şekil: 1) jeolojik-jeomorfolojik gözlemlere bağlı olarak tespit
edilen arkeolojik unsurlar ve doğal çevre etkileşimleri, kültürel yerbilimleri açısından ele alınmıştır.
YAPISAL ÖZELLİKLER
Jeoloji-Litoloji
Sahada en eski jeolojik birim Üst Kretase- Paleosen yaşlı Germav formasyonudur. Germav formasyonu
genellikle koyu yeşil renkli killi birimler olarak geniş alanlar kaplar. Germav formasyonu ile uyumlu bir yapı gösteren
Paleosen- Alt Eosen yaşlı (Gercüş formasyonu) birimler; kırmızı renkli marn, kumtaşı, konglomera ardalanmasından,
kumlu ve killi tabakalardan meydana gelmiştir (Ericson, 1939). Daha çok Gercüş depresyonunda ve Hasankeyf
güneyinde Karaköy çevresinde görülen bu birimler, su kaynaklarının ortaya çıkmasında, tarımsal faaliyetler açısından
önemlidir ancak, erozyona duyarlı birimlerdir.

340
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Şekil 1: İnceleme Alanının Lokasyon Haritası.

Sahada çok yaygın olan Orta Eosen yaşlı Hoya formasyonu (Midyat kalkerleri) masif, yer yer tabakalı çatlaklı
kalkerlerden meydana gelir (Altınlı, 1952). Karstik şekillerin oluşumunda önemlidir. Tabakalı özellik gösterdiği için
çoğunlukla kanyon şekilli vadilerin ve şahit tepelerin, şahit kayaların oluşumuna neden olmuştur (Polat, 1994). Hoya
formasyonu çatlaklı kırklı yapı özelliği gösterdiğinden yüzey suları barındırmazlar, suyu geçirimli akifer özelliği
gösterirler. Hoya formasyonu üzerine uyumsuz gelen Germik formasyonu ise, konglomera ile başlayıp ince ve kaba
detritiklerden sonra jipsli tabakalar ve pekişmiş bir tavan konglomerasıyla son bulan bir çökelme devresi
göstermektedir. Bu formasyonun ihtiva ettiği jipsli anhidritli seviyeler yeraltı jips karstı açısından önemlidir. Dicle Nehri
güneyinde bu birimler koruyucu özellikte kalın traverten kabuklarıyla kaplanmıştır. Koruyucu kabuk tabakalarının
altındaki jips, anhidrit ve killi formasyonlar kolayca işlenebildiklerinden tarih boyunca mesken yapımı açısından
elverişli koşullar sunmuştur.
Germik formasyonu üzerine molas fasiyesinde çökelen (Yalçın 1985), çok geniş gölsel ve karasal tortulları
temsil eden Şelmo formasyonu olarak Pliyosen kil, kumtaşları, çakıl taşları ve dedritik kalkerlerden oluşan sedimanter
birimler gelir. Gölsel tortullar daha çok Batman depresyonu ve Batman Çayı Vadisi çevresinde çakıltaşları Garzan
Vadisi’nde, dedritik kalkerler ise Raman Dağı güney yamaçlarındaki Dicle Vadisi’nde görülür. Aynı zamana ait
çökellerin farklı alanlarda farklı türlerde görülmesi farklı ortam koşullarının işaretidir. Bunlar, Miyosen ve Eosen
strüktürlerini (yapılarını) örtmüşlerdir (Şekil: 2).
Kuvaterner yaşlı en genç birimler ise bazaltlardan meydana gelen volkanitler ile gölsel dolguların üzerini örten
Pleyistosen yaşlı konglomeratik depolar ve Holosen alüvyonlarından oluşur. Volkanitler, Garzan-Kendalaan
antiklinalleri ve Raman Antiklinali arasında bir eşik oluşturan Kıradağı volkanitleri ile Kavalısu civarından başlayarak
Tulumtaş Köyü yönünden Dicle Nehri’ne, Tatlı Köyü üzerinden ise Çattepe’nin kuzeyine kadar sokulan bazalt akıntıları
meydana getirir.

Şekil 2: Dicle Vadisinde Kuzey-Güney Yönlü Alınmış Jeolojik Kesit (Yıldırım, 2004’ten değiştirilerek)

341
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Tektonik
Bölge tektonik açıdan aktif bir zonda yer alır, dolayısıyla tektonik yapılar açısından zengindir. Göze çarpan en
belirgin tektonik yapılar kıvrımlı yapı elamanlarına ait antiklinaller ( Garzan-Kendalan antiklinalleri, Raman Dağı
antiklinali, Gercüş, Softek ve Karadağ antiklinalleri) ve akarsu vadilerine karşılık gelen senklinallerdir (Dicle Nehri
senklinali ve Garzan senklinali).
Bölgenin güneyindeki kıvrımlı morfografik yapı, kuzey-güney yönlü sıkışma hareketinin sonucunda doğu-batı
doğrultulu, kuzeydoğuda ise kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu, genellikle birbirine paralel ancak doğuda birleşen kıvrım
zonlarından (kuşaklarından) oluşmaktadır (Yılmaz ve Yiğitbaş, 1994; Erinç, 1988; Şaroğlu ve Yılmaz, 1986; Sözer, 1984;
Şengör, 1980).
Kuzey-Güney yönlü sıkışma hareketinin sonucu olarak düzenli ve birbirine paralel kıvrım zonları oluşmuştur.
Bu kıvrım sistemlerinin en güzel örnekleri Fransa Alpleri’ndeki Jura Dağları’nda yer aldığından “Jura tipi kıvrımlar” adı
ile anılmaktadır (Türkünal, 1980). Bu kıvrımlardan “Gercüş antiklinali” dünya literatürüne geçecek türden, morfolojik
yapısı yeryüzünde eşi az görülen jeolojik-jeomorfolojik bir oluşumdur. Gercüş antiklinali, tabanının aşındırılarak
boşaltılması sonucu, bir antiklinal vadisi veya komb (combe) oluşmuştur.
Sahada yerkabuğunun yönlü basınçlara kırılma ile cevap verdiği kırıklı, çatlaklı ve faylı yapılar da oldukça
yoğundur. Arazide yapılan ilk gözlemler Batman kentinin üzerinde kurulduğu depresyon ile Batman Çayı’nın üzerine
yerleştiği Diyarbakır Havzası doğusunun düşey atımlı faylarla sınırlanmış graben sistemleri olduğu fikrini doğurmuştur.
Genç tektonizmaya ait jeolojik-jeomorfolojik şekillere araştırma sahasının hemen her yerinde özellikle Dicle ve
Garzan vadilerinde yoğun olarak rastlanır. Raman Dağı’nın güneyini kesen ters Raman Fayı ve bu faya bağlı olarak
oluşmuş fay yamaçları, üçgen sırtlar, asılı genç vadiler, boğazlar yerbilimleri açısından büyük önem taşıyan, görsel
açıdan zengin ve özgün oluşumlardır. Benzer yapıları Garzan ve Kendalan antiklinalleri yamaçlarında da gözlemlemek
mümkündür.
JEOMORFOLOJİ
Saha, tektonizma, kıvrımlı, monoklinal ve yatay yapılar, karstlaşma, fluviyal etkiler gibi yapısal ve morfojenetik
birçok faktör ve süreç tarafından şekillenmiştir. Dolayısıyla Batman kentinin güneyinde Dicle Nehri Vadisi ve
çevresinde bu yapısal unsurlara ve süreçlere özgü çok çeşitli ve zengin bir rölyef göze çarpar (Şekil: 3, Foto:1).
Yapısal Şekiller:
Tektonik jeomorfoloji, faylı ve kırıklı yapılar: Çalışma sahası tektonik açıdan aktif ve hareketli bir kuşakta yer
alır. Bu nedenle ve genç tektonizmaya ait jeolojik-jeomorfolojik şekillere Dicle Nehri Vadisi’nin her iki tarafında, fay
aynaları, fay façetaları (üçgen sırtlar), balık sırtı şeklinde sırtlar ve bindirme faylarına özgü yer şekilleri olarak sıkça
rastlanır. Özellikle Raman Dağı’nın güneyini kesen Raman Fayı ve bu faya bağlı olarak oluşmuş fay yamaçları, dönmüş
ve bindirmiş kıvrımlar, üçgen sırtlar, asılı genç vadiler, tipik şekillerdir (Yıldırım ve Karadoğan, 2011).
Yatay, kıvrımlı ve Monoklinal yapı şekilleri: Midyat Formasyonu’nun üst kesimlerini oluşturan birimler kimi
yerde yatay ve yataya yakın, kimi yerde ise kuzeye doğru eğimli tabaka özellikleri göstermektedir. Bu nedenle Dicle
Nehri’ne yakın kesimlerde, genel itibariyle Türkiye’nin kenar kıvrım kuşağı üzerinde yer alan sahada, yatay ve
monoklinal yapı şekilleri de ortaya çıkmıştır. Dicle Nehri’ne özellikle güneyden kavuşan vadilerde ana nehrin
gömülmesine bağlı olarak şiddetli bir yarılma meydana gelmiş; sonuçta yamaçlarında şev ve basamakların dönemlik
şelale izleri ve dev kazanların, büt ve mesa gibi yapısal konik tepelerin, kule karstı benzeri şekillerin dikkati çektiği dar ve
derin kanyon vadiler, sübsekant depresyonlar, boğaz ve kluz tipi vadiler oluşmuştur.
Fluviyal Şekiller:
Dicle Nehri’ne bağlı olarak akarsu aşındırma ve biriktirme süreçleri sahaya damgasını vuran önemli bir
jeomorfolojik faktördür. Esas olarak Dicle Nehri, Raman ve Gercüş-Softek antiklinalleri arasındaki senklinal vadiye
homoklinal bir kaymayla, güney yamaçlara yaslanarak akışını sürdürmektedir. Güneyi ters faylı Raman Dağı
yükselimine bağlı olarak Dicle Nehri sürekli olarak güneye kaymış ve güney yamaçlarını daha fazla aşındırarak sarp
yamaçların oluşumunda etkili olmuştur. Vadi yamaçlarında nehrin gömülme dönemlerine işaret eden basamaklar ve
polisiklik anakaya taraçaları oluşmuştur. Tektonik aktivitelere bağlı olarak (Anadolu karasının yükselmesi) Dicle
Nehri’nin menderesli akış düzeninin olduğu gibi temele gömülmesi ile menderesli gömük vadi ve buna bağlı olarak
birçok yerde nisbi yükseltisi 100 metreye varan adeta duvar gibi yamaçlar oluşmuştur. Bu yamaçlarda da Dicle
Nehri’nin gömülmesine ayak uyduramayan kimi vadiler ender rastlanan asılı vadileri meydana getirmiştir. Hem
342
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

karalarda meydana gelen toptan yükselme olayı, hem de Kuvaterner buzul dönemlerinde yaşanan akarsu gömülmesine
bağlı olarak Dicle Nehri’ne kavuşan kollarda derin gömülmeler oluşmuştur. Söz konusu fluviyal aşınım şekilleri dışında
vadi ve çevresinde rastlanan diğer fluviyal şekiller, alüvyal dolgu taraçaları, birikinti yelpazeleri, Raman Dağı
güneyindeki dağ eteği ovası, Dicle Nehri yatağındaki kum adaları ve dev kazanı şekilleri olarak sıralanabilir.
Karstik Şekiller:
Yapısal ve fluviyal faktörler dışında sahada etkili olan diğer önemli bir morfojenetik faktör, karstlaşmadır. Jips,
anhidrit kalker gibi kayaçların karbonik asitli yağmur sularıyla çözünmesi, yine çözünen ve sulardaki eriyik haldeki
çözelti maddelerin uygun koşullarda birikmesiyle ifade edebileceğimiz karstik süreçler sahada bazı yerlerde ön plana
geçmekte; bazı yerlerde ise ikinci planda kalmaktadır. Kalker litolojinin görüldüğü yerlerde çözünmeye bağlı olarak
lapyalar, kaya oyukları gibi aşınım şekilleri oldukça yaygındır. Ancak karstik yapının ön planda olduğu yer, karst platosu
özelliğinde olan en güneydeki Mardin Eşiği’dir. Akres Geçidi ve Kırkat Köyü güneyinden itibaren görülen karstik plato
üzerinde erime şekillerinden uvala, dolin, düden, karstik mağara vs gelişmiştir. Her biri sahan biçiminde ve kimi
yerlerde parmak dolin özelliği kazanmış bu şekillerin tabanlarında oluşmuş terra rossalar, kırsal nüfusun olabildiğince
kullanmaya çalıştığı kısıtlı tarım alanlarıdır.
Sahadaki diğer bir karstik oluşum süreci bölgede çok yaygın olan ancak daha çok diğer formasyonlarla örtülü
halde bulunan ve daha çok yer altı suyuyla gelişen, örtülü jips karstıdır. Garzan Vadisi’nde, Raman Dağı’nın
yamaçlarında ve yüzeyinde, yarılmış vadilerin yamaçlarında yer yer mostra veren bu birimler üzerinde gelişen görünür
yüzey karstı şekilleri, uzun ömürlü değillerdir.

Şekil 3: İnceleme Alanının Jeomorfoloji Haritası.

Diğer Oluşumlar:
Sahada dikkati çeken diğer jeomorfolojik olaylar ve oluşumlar, nemli-sıcak ve kurak-sıcak iklim dönemlerinde birikim
ve şiddetli buharlaşmaya bağlı olarak meydana gelmiş traverten, kalsit kabuk oluşumları, sileks çekirdekleri ve tafonilerdir.
Bölgede özellikle nemli ve sıcak iklim dönemlerinde anakayanın özelliğine bağlı olarak (kalsiyum karbonat ve
kalsiyum sülfat ihtiva eden kayaçlar) şiddetle buharlaşma-birikme olayları sonucu çok yaygın travertenler, sileks (çört-
çakmaktaşı) ve kabuksu formasyonlar ile tafoniler oluşmuştur. Birçok yönden özgün ve bölgeye has olan bu sert tabakalı
veya kabuklu oluşumlar, içerdikleri çözelti minerallere göre Kalkrit, Silkrit, Hardpan, Kaliş gibi değişik isimler alırlar.
343
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

ARKEOLOJİK ÖĞELER VE JEOLOJİ-JEOMORFOLOJİ İLİŞKİLERİ

Batman kentinin güneyinde yer alan Dicle Vadisi, arkeolojik ve kültürel öğeler açısından son derece zengindir.
Başta Hasankeyf tarihi yerleşmesi olmak üzere kültürel yerbilimleri açısından değerlendirilebilecek, insanlık tarihi ve
bölge arkeolojisi açısından son derece önemli ve özgün unsurlar mevcuttur. Bunlar, kaya oyuğu meskenler, kaya altı
sığınakları, kale yerleşimleri, kayalık alan yerleşimleri ve mekan üniteleri, kaya mezarları, su yapıları, işlikler, silolar ve
rituel yapılar olarak tanımlanabilir (Foto:2).
Sahanın arkeolojik öğeler özellikle yerleşme açısından bu kadar zengin olması jeomorfolojik yapıyla yakından
ilişkilidir. Kayaçlar hem mesken yapımına, hem de alet yapımına elverişli litolojik koşulları sunarken, jeomorfolojik
gelişimle dar ve derin yarılmış vadiler savunmaya elverişli topoğrafyalar oluşturmuştur.

Foto:1. A-Raman Dağı yamaçlarında fay elemanları B-Karaköy (Reşiye) civarında boğaz vadi oluşturan dönmüş kıvrım
tabakaları C-Dicle Nehri güneyinde kanyon vadi ve büt, mesa benzeri tanık tepe şeklindeki yatay yapı elemanları D-
Monoklinal yapılar E-Karstik yüzey şekilleri F-Evaporitik çökellerin oluşturduğu traverten yüzeylerinde oluşan tafoniler.
Kaya Oyuğu Meskenler:
Dicle Nehri’nin aktığı senklinal vadinin alçak ve antiklinal yamaç yüzeyleri çoğunlukla evaporitik
kireçtaşlarından meydana gelmektedir. Bu litolojinin yumuşak olması, kolay işlenebilmesinin yanı sıra, birçok yerde bu
birimin sert kaliş kabuklar ve travertenlerle örtülmüş olması mesken yapımına elverişli koşullar hazırlamıştır.
Başta Hasankeyf olmak üzere, Dicle Nehri’nin kuzey ve güneyinde yer alan kayalık alanlarda (Merkez ilçe
sınırları içinde Salkımlı, Oymataş, Karaka ve Suçeken kayalık alanları; Hasankeyf ilçesinde ilçenin kuzeydoğusu,
güneydoğusu ve güneyi, Hasankeyf Kalesi’nin batısı, güneyi ve güneydoğusu, Mirdese Köyü, Yukarı Karha, Aşağı Karha,
344
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Üçyol Köyü, Üçyol Köyü’nün güneybatısı, Gavur Vadisi doğu ve batı yamaçları, Zevruney Vadisi, Nis Tepesi ve çevresi,
Atlıhan mezraa, Kadırga Mağaraları, Öğütlü Köyü, İncirli Köyü, Çardaklı Köyü, Gavur Kalesi, Gelyameviya Vadisi,
Kalatbintirkafir Tepesi, Karaköy’ün kuzey yamacı ve Tabya Tepesi çevresinde) çok sayıda kaya oyuğu meskenler
mevcuttur (Foto 2, A) (Kozbe-Karadoğan-Güngör 2017, 396-7). Kaya oyuğu meskenlerde yapılan gözlemler sonucunda
özellikle iki tip mekân anlayışı dikkati çeker. Bunlar, tek mekanlı ve birden fazla mekanlı (kompleks mekânlar) olarak
tasnif edilebilirler. Meskenlerin çevresinde Geç Antik Çağ’a (2.-8. yy’lar arası) ait kaya mezarları ile Ortaçağ’a ait
seramik buluntuların yoğun olarak tespit edilmesi, bu meskenlerin Geç Antik Çağ’dan Ortaçağ sonlarına dek yoğun bir
şekilde iskân edildiğini göstermektedir (Kozbe, 2017).
Kaya altı Sığınakları:
Karstik tabakalı kayaç formasyonları ve Dicle Nehri Vadisi’ne dönemsel olarak gömülerek meydana getirdiği
aşınım seyri, savunmaya ve korunmaya elverişli kaya altı sığınaklarının oluşmasına neden olmuştur (Foto 2, E) (Kozbe-
Karadoğan-Güngör 2017, 395). Bu doğal mekânlara yakın çevrede oluşan zengin sileks (çakmaktaşı) oluşumları da,
çakmaktaşını alet yapımında çok yoğun olarak kullanan Paleolitik Dönem insanını buraya çekmiştir. Ayrıca Dicle
Nehri’ne kavuşan vadilerde bu dönemde kullanılan kaya altı sığınaklarının bazılarında duvarlara boyama veya kazıma
tekniği ile yapılmış figür ve motifler tespit edilmiştir. Bu resimli kaya sığınakları, arkeoloji bilimi ve insanlık tarihi
açısından eşsiz bir anlam ve önem taşımaktadır. Yerleşik hayata henüz geçilmediği ve tarımın yapılmadığı dönemin
uygulamaları olan bu duvar resimleri, olasılıkla insanoğlunun ilk “sanat” eserlerini ortaya çıkardığı Üst Paleolitik
Dönem’de (GÖ 45.000/40.000-12.000) yapılmış olmalıdırlar (Kozbe, 2017).
Kayalık Alan Yerleşimleri ve Mekan Üniteleri:
Merkez ilçede Salkımlı, Hasankeyf ilçesinde Mirdese ve Gerçüş ilçesinde Kantar Köyü kayalık alan yerleşimleri,
daha çok kayaya işlenmesi kolay olan sarnıç (Foto 2, F), su tüneli, su yolu gibi su yapıları ve/veya depolama ihtiyacını
karşılayan silo benzeri mekan ünitelerinin yoğun olarak görüldüğü alanlardır (Kozbe-Karadoğan-Güngör 2017, 396).
Ana kayanın mostra verdiği hemen her yerde (Hasankeyf, Salkımlı mezrası ve Dezge Tepe, Mirdese Kalesi,
Gavur Vadisi, Zevruney Vadisi, Atlıhan Doğu Kalesi, Tabya Tepesi ve Kadırga Mağaraları) su yapıları ile karşılaşılmıştır.
Yağmur sularının biriktirildiği sarnıç veya su toplama haznesi örnekleriyle bağlantılı su yolları ve tünelleri, kale ve kaya
oyuğu meskenlerin mevcut olduğu tüm alanlarda mevcuttur. Ayrıca depolama amaçlı, kayalara oyularak yapılmış silo
örnekleri de bu tür alanlarda sıkça görülen bir başka arkeolojik unsurdur.
Dicle Nehri ve çevresindeki vadilerde yer alan kayalık alanlarda ana kaya içine oyulmuş kilise örnekleriyle de
karşılaşılmıştır. Söz konusu kiliselerin etrafında veya iç kısımlarında ise kaya mezarları mevcuttur. Bu mezarlar ve
kiliselerde tespit edilen haç motiflerinden yola çıkarak kiliselerin 4.-7.yüzyıllar arasında yapılmış oldukları ve kullanım
gördükleri söylenebilir (Kozbe, 2017).
Kaya Mezarları:
Sahada yapılan arazi çalışmaları sırasında çok sayıda kaya mezarı ile karşılaşılmıştır (Foto 2, C-D) (Kozbe-
Karadoğan-Güngör 2017, 397-8). Çok çeşitli tipoloji gösteren bu kaya mezarları; niş şeklinde kayaya oyulmuş mezarlar,
arcosoliumlu (kemerli niş) kline mezarlar, arcosoliumlu lahit (tekne) mezarlar, khamasorion (taş sanduka) mezarlar, lahit
(tekne) mezarlar, ostotek-rölik mezarlar, hücre planlı mezarlar ve anıt mezarlar olarak sınıflandırılabilir. En fazla çeşitlilik,
Hasankeyf Kalesi’nin güneyinde yer alan mezarlarda görülür. Kaya mezarları genel olarak, Geç Roma-Erken Hıristiyanlık
Dönemi’ne tarihlenmektedir. Özellikle pagan mezarları olarak bilinen arcosoliumlu mezarların etrafında yer alan kilise
örneklerine dayanarak bu tür mezarların Hıristiyanlık Dönemi’nde de kullanılmaya devam edildiğini söyleyebiliriz.
Kale Yerleşimleri:
Batman’ın güneyindeki Dicle Vadisi’nin tarihi dönemler boyunca, bu engebeli topoğrafya içinde oluşturduğu
koridorun, ulaşım, ulaştırma ve savunma özellikleri nedeniyle rastladığımız önemli bir arkeolojik öğesi de kale
yerleşimleridir (Foto 2, A-B) (Kozbe-Karadoğan-Güngör 2017, 396).
Nitekim Dicle Nehri ve kolları tarafından dik ve derin bir şekilde yarılmış olan topoğrafik yapı, kıvrımlı,
monoklinal ve yatay strüktürlerde rastlanılan ve büt-mesa adı verilen kale yerleşimine elverişli, dik yamaçlı küçük
tepelerin oluşumuna zemin hazırlamıştır. Bölgedeki kale yerleşimlerinden en önemlisi, beş binden fazla kaya oyuğu
konutlarıyla ve Ilısu Barajı ve HES Projesi kurtarma kazılarıyla 2000’li yılların başından itibaren gündemde olan
Hasankeyf kale yerleşmesidir. Hasankeyf dışında Dicle Nehri ve Garzan Çayı boyunca yapılan çalışmalar sırasında,
başka birçok kale yerleşimi tespit edilmiştir. Bunlar, Hasankeyf ilçesindeki Mirdese (Kumluca) Kalesi, Doğu ve Batı
345
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

Atlıhan kaleleri, Gavur Kalesi ile Merkez ilçedeki Dezge Tepe ve Türbe Mevkii Kalesi’dir. Kalelerin hepsi savunmaya
elverişli topografyaya sahip, korunaklı doğal kayalık alanların üzerinde yer almaktadır.
SONUÇ
Günümüzde arkeoloji araştırmalarıyla birlikte yürütülen yerbilimi araştırmaları, yeni bir bilimsel çalışma alanı
olarak gelişmekte olan kültürel yerbilimi disiplininin altyapısını oluştururlar. Son yıllarda bölgede yapılan araştırmalar
sonucunda Paleolitik Dönem itibarıyla insanoğlunun mesken tuttuğu anlaşılan ve Yukarı Mezopotamya’nın bir parçası
olarak kabul edilen Türkiye’nin güneydoğusu, özellikle Yukarı Dicle Havzası bu açıdan son derece zengin bir
potansiyele sahiptir. Nitekim yakın çevresindeki doğal peyzaj unsurlarının avantajları ve etkileri ile kurulmuş, gelişmiş
birçok uygarlığın izleri ve kalıntıları mevcuttur.
Batman kentinin güney-güneydoğusundaki Raman Dağı ile Gercüş-Softek antiklinalleri arasındaki Dicle Nehri
Vadisi ve çevresinde, geçmiş uygarlıkların ve ilkel insan yaşamının izleri olan arkeolojik unsurlar ile özellikle jeolojik-
jeomorfolojik yapı arasında yoğun bir ilişki söz konusudur. Farklı yapısal faktörler (litoloji, jeoloji, tektonik) ile birlikte
çok çeşitli morfojenetik etkinin (fluviyal, morfoklimatik ve karstik süreçler) bir arada şekillendirdiği saha, çok zengin ve
çeşitli jeomorfolojik özelliklere sahiptir. Elimizdeki arkeolojik kanıtlara dayanarak araştırma konumuzu oluşturan
bölgenin Paleolitik Dönem’de görülen ilk yaşam tarzından itibaren insanları kendine çektiği söylenebilir.

Foto:2. A-Kaya oyuğu meskenleriyle Hasankeyf Kalesi B-Büt şeklindeki bir tanık tepe üzerine inşa edilmiş Gavur Kalesi C-
Kaya mezarları D-Anakayaya oyularak yapılmış kilise ve şapeller E-Dicle Nehri yamaçlarında kaya altı sığınakları F-
İşlikler ve su yapıları.
Nitekim bu coğrafyada kültürel yerbilimleri açısından ele alınan kaya oyuğu meskenler, (resimli) kaya
sığınakları, kale yerleşimleri, kayalık alan yerleşimleri ve onlara ait mekân üniteleri, su yapıları, işlikler, silolar, rituel
yapılar gibi birçok önemli arkeolojik değer oluşmuş/oluşturulmuştur. Bu durum aynı zamanda bölgenin jeoturizm ve
arkeoturizm açısından değerlendirilmesi gereken zengin potansiyelini de ortaya koymaktadır.
346
 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GEOMORPHOLOGY, 12-14 October 2017, ELAZIĞ/TÜRKİYE

KAYNAKÇA
ALTINLI, İ. E., 1952. Siirt Güneydoğusunun Jeolojik İncelemesi. M.T.A. Raporları no: 1977, Ankara.
ALTUNEL, E., 2012, Kültürel Jeoloji: Jeolojinin İnsanoğlunun Yaşamı Üzerindeki Etkileri. Ed. N. Kazancı - A.
Gürbüz, Kuvaterner Bilimi. Ankara Üniversitesi Yayınları No: 350, 195-214.
DOĞAN, U., 2005a. Holocene fluvial development of the Upper Tigris Valley (Southeastern Turkey) as
documented by archaeological data. Quaternary International 129. s. 1: 75-86.
DOĞAN, U., 2005b, Land subsidence and caprock dolines caused by subsurface gypsum dissolution and the effect of
subsidence on the fluvial system in the Upper Tigris Basin (Between Bismil–Batman, Turkey). Geomorphology 71, 389-401.
ERİCSON, D.B., 1939, Diyarbakır - Siirt Mıntıkasının Jeolojisi Hakkında Rapor, MTA Yayın No: 875, Ankara.
KARADOĞAN, S., KOZBE, G., 2013. Yukarı Dicle Havzasının (Batman-Bismil Arası) Jeomorfolojik
Özellikleri ve Arkeolojik Yerleşme/Buluntu Yerlerinin Dönemler Boyunca Mekan Etkileşimleri. Ed. E. Öner, Profesör
Doktor İlhan Kayan’a Armağan. Studies in Honor of İlhan Kayan, Bornova, 539-566.
KARADOĞAN, S., KUZUCUOĞLU, C., 2016, Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Çevresel
Değişimlerin Jeomorfolojik Kayıtları. The Hevsel Gardens and the River Tigris in Diyarbakır: Geomorphological
Archives of Landscape Changes, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 60, Sayı 1, Ocak 2017, 63-76.
KAZANCI, N., 2005, Kültürel Jeoloji. Mavi Gezegen 12, 4-5.
KAZANCI, N., ÖZGEN ERDEM, N., ERTURAÇ, M.K., 2017, Kültürel Jeoloji ve Jeolojik Miras;
Yerbilimlerinin Yeni Açılımları. Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 60, Sayı 1, 1-16.
KOZBE G., 2017 (ed.), Batman İli Kültür Envanteri Cilt: I-III, T.C. Batman Valiliği İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, Ankara.
KOZBE, G., KARADOĞAN, S., AL, A., (baskıda), Ilısu Barajı Etkileşim Alanı İçinde Kalan Botan ve Kezer Çayı
(Siirt) Vadilerindeki Jeomorfolojik Araştırmalar.
KOZBE, G., KARADOĞAN, S., GÜNGÖR, A., 2017, Batman İl Sınırları İçinde Kalan Ilısu Barajı Etkileşim
Alanına Dair Jeomorfolojik ve Arkeolojik Tespitler, Kazı Sonuçları Toplantısı 38/1, Ankara, 389-406.
KUZUCUOĞLU, C., 2002. Preliminary Observation on the Tigris Valley Terraces Between Bismil and Batman.
Ed. N.Tuna - J.Velibeyoğlu, Salvage Project of the Archaeological Heritage of the Ilısu-Carchemish Dam Reservoirs
Activities in 2000. METU, Ankara, 759-771.
ÖNER, E., 2016. Alüvyal Jeomorfoloji Paleocografya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları, Ed. N.Özgen- S.Karadogan,
Fiziki Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikler, Ankara, 92-122.
SÖZER, A.N., 1984. Güneydoğu Anadolu'nun Doğal Çevre Şartlarına Coğrafi Bir Bakış, Ege Coğrafya Dergisi,
No: 2, İzmir, 8-30.
ŞAROĞLU, F., YILMAZ, Y., 1986. Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza
Modelleri, MTA Dergisi, Sayı: 107, Ankara.
ŞENGÖR, A.M.C., 1980, Türkiye’nin Neotektoniğinin Esasları, Türk Jeoloji Kurultayı Konferanslar Serisi
Yayınları, No: 2, Ankara.
TÜRKÜNAL, S., 1980, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi, Jeoloji Mühendisleri Odası Yayını, No: 08,
Ankara.
YALÇIN, N., 1985, Kenar Kıvrımları Kuşağının Jeolojik Evrimine Bir Yaklaşım, Ed. E.İzdar - E.Nakoman, Ege
Bölgeleri Jeolojisi VI. Kollokyumu, İzmir, 217-223.
YILMAZ,Y., YİĞİTBAŞ, E., 1994, Güneydoğu Anadolu Orojenik Kuşağında Farklı Ofiyolitik Topluluklar ve
Bunların Orojenik Evrimdeki Anlam ve Önemi, TPAO 10. Petrol Kongresi ve Sergisi, Ankara, 35.
YILDIRIM, A., 2004, Hasankeyf-Gercüş ve Yakın Çevresinin Fiziki Coğrafyası, Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü (yayınlanmamış doktora tezi), Ankara.
YILDIRIM, A., KARADOĞAN, S., 2011, Raman Dağları Güneyinde (Dicle Vadisi) Morfometrik ve
Morfotektonik Analizler, D.Ü.Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:16, Ss, 154-166, Diyarbakır.

347