რუსული ტერორი, რომელიც არ შედგა

წამება, როგორც ფსიქოლოგიური ომის იარაღი

მოძრაობა დროა

თბილისი, 2024

1
 სარჩევი
შესავალი ..................................................................................................................................................... 4
კონტექსტი და კვლევის მეთოდოლოგია ............................................................................................. 6
საერთაშორისოსამართლებრივი ვალდებულებები............................................................................ 9
ინტერვიუები ........................................................................................................................................... 15
ინტერვიუ B .......................................................................................................................................... 17
ინტერვიუ C .......................................................................................................................................... 17
ინტერვიუ H ......................................................................................................................................... 18
ინტერვიუ J ........................................................................................................................................... 19
ინტერვიუ K .......................................................................................................................................... 19
ინტერვიუ N.......................................................................................................................................... 20
ინტერვიუ O ......................................................................................................................................... 20
ინტერვიუ Q ......................................................................................................................................... 21
ინტერვიუ R .......................................................................................................................................... 21
ინტერვიუ S........................................................................................................................................... 22
ინტერვიუ T .......................................................................................................................................... 23
ინტერვიუ U.......................................................................................................................................... 23
ინტერვიუ V.......................................................................................................................................... 24
ინტერვიუ X .......................................................................................................................................... 24
ინტერვიუ AB ....................................................................................................................................... 25
ფსიქოლოგიური ომი .............................................................................................................................. 26
დასკვნის ნაცვლად: ტერორი, რომელიც არ შედგა ........................................................................... 32
Introduction ............................................................................................................................................... 34
Context and Research Methodology ......................................................................................................... 36
International legal obligations .................................................................................................................. 38
Interviews................................................................................................................................................... 43
Interview B ............................................................................................................................................. 44
Interview C ............................................................................................................................................ 45
Interview H ............................................................................................................................................ 45
Interview with J ..................................................................................................................................... 46
Interview K ............................................................................................................................................ 46
Interview M ........................................................................................................................................... 47

2
 Interview N ............................................................................................................................................ 47
Interview O ............................................................................................................................................ 47
Interview Q ............................................................................................................................................ 48
Interview R ............................................................................................................................................ 48
Interview S ............................................................................................................................................. 49
Interview T ............................................................................................................................................. 49
Interview U ............................................................................................................................................ 50
Interview V ............................................................................................................................................ 50
Interview X ............................................................................................................................................ 51
Interview AB .......................................................................................................................................... 51
Psychological Warfare ............................................................................................................................... 52
Conclusion: Russian terror: a failed attempt ............................................................................................ 57
References .................................................................................................................................................. 58

3
 შესავალი

2022 წლის 24 თებერვალს რუსეთმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი,

არაპროვოცირებული ომი დაიწყო. ეს ომი განსაკუთრებულია მრავალი
თვალსაზრისით, მათ შორის იმითაც, რომ ევროპის კონტინენტზე კრემლის მიერ
ორგანიზებულმა წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის ფაქტებმა, უკრაინელი ერის
წინააღმდეგ ჩადენილმა გენოციდმა, ომისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი
დანაშაულების მასშტაბმა, თითქოს გასულ საუკუნეში დარჩენილი სისასტიკე ჩვენს
თვალწინ გააცოცხლა. რუსეთის შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლების მიერ
უკრაინის ტერიტორიაზე მოწყობილი ადამიანების წამების ინფრასტრუქტურა,
წამების ფაქტების ანატომია და ჩადენილი დანაშაულების ხასიათი ორი ძირითადი
დასკვნის საშუალებას იძლევა:

1. უკრაინელი სამოქალაქო და სამხედრო პირების წამება არა ცალკეული

დანაშაულები, არამედ რუსეთის ფედერაციის უმაღლესი სამხედრო და პოლიტიკური

ხელმძღვანელობის მიერ შემუშავებული, ცენტრალიზებული სქემით წარმოებული
სახელმწიფო პოლიტიკაა;

2. უკრაინელი სამოქალაქო და სამხედრო პირების წინააღმდეგ ჩადენილი წამების

დანაშაულები ემსახურება არა მხოლოდ წამებისა და სხვა სახის სასტიკი,

არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და დასჯის წინააღმდეგ
გაეროს კონვენციით განსაზღვრულ წამების დანაშაულის კონვენციურ მიზანს, არამედ
გამოიყენება, როგორც ფსიქოლოგიური ომის იარაღი.

ზემოთ ჩამოთვლილი დასკვნებიდან პირველის შესახებ საერთაშორისო

კონსენსუსის ტენდენცია მზარდია. წამების საკითხებზე გაეროს სპეციალური
მომხსენებლის 2023 წლის 15 ივნისის განცხადებით, რუსეთის მიერ უკრაინაში
ჩადენილი წამება შეიძლება წარმოადგენდეს სახელმწიფოს მიერ ორგანიზებულ
დანაშაულს. წამების დანაშაულის ინტენსივობა და გამოყენებული მეთოდები

4
მიუთითებს ზემდგომი სახელმწიფო ინსტიტუტების მიერ პროცესის კოორდინაციის
დონეზე, დაგეგმვასა და ორგანიზებაზე, პირდაპირ ნებართვასა და დანაშაულების
გააზრებული პოლიტიკის ფარგლებში ჩადენაზე.1

კვლევის ფარგლებში თავმოყრილი მასალის ანალიზი ცხადყოფს, რომ

რუსეთის ფედერაციის უმაღლესი სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობის
მიერ უკრაინის ტერიტორიაზე შექმნილი ადამიანთა წამების ინფრასტრუქტურის
მიზანი, არა მხოლოდ ცალკეულ ინდივიდთათვის ძლიერი ფიზიკური, ან სულიერი
ტანჯვისა და ტკივილის მიყენებაა, რომლის მიზანიც პირის დასჯა, ან ინფორმაციის
მიღება შეიძლება იყოს, არამედ, საქმე გვაქვს წამების დანაშაულის სისტემურ
გამოყენებასთან ფსიქოლოგიური ომის მიზნებისათვის. კვლევის ფარგლებში
მიღებულ და გაანალიზებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით შეიძლება დავასკვნათ,
რომ უკრაინელ სამოქალაქო და სამხედრო პირთა ფიზიკური და ფსიქოლოგიური
წამება რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ
განხილული და გამოყენებულია, როგორც სტრატეგიული ამოცანის შესრულების,
უკრაინელი ხალხის წინააღმდეგობის გატეხვის, ფსიქოლოგიური განეიტრალების
მეთოდი.

წინამდებარე ანალიტიკური დოკუმენტის მიზნებია:

1. კვლევის შედეგად მოპოვებული და დოკუმენტში ასახული ინფორმაციის

სამართლებრივი შეფასება;
2. რუსეთის ფედერაციის მიერ უკრაინის ტერიტორიაზე ჩადენილი წამების
სისტემური პრაქტიკის გაანალიზება ფსიქოლოგიური ომის კონტექსტში;
3. წამების, როგორც ფსიქოლოგიური ომის ინსტრუმენტის გავლენის შეფასება.

1
The UN Special Rapporteur on Torture, Alice Jill Edwards, „Widespread use of torture by Russian military in Ukraine
appears deliberate: UN expert“
https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/06/widespread-use-torture-russian-military-ukraine-appears-
deliberate-un-expert

5
 კონტექსტი და კვლევის მეთოდოლოგია

2022 წლის 24 თებერვალს უკრაინაში რუსეთის სრულმასშტაბიანი,

არაპროვოცირებული ომის დაწყების შემდეგ საქართველო ათასობით უკრაინელი
ლტოლვილისთვის უსაფრთხო თავშესაფრად იქცა. აღმოსავლეთ უკრაინის
ქალაქებიდან (მარიუპოლი, მელიტოპოლი, ხერსონი, მიკოლაევი, ბერდიანსკი და
სხვა) საქართველოში შემოსული უკრაინის მოქალაქეებისათვის დახმარების
სპეციალური სახელმწიფო პროგრამების არარსებობის გამო, მათი დაბინავება, საჭირო
სამედიცინო დამხარებითა და მედიკამენტებით უზრუნველყოფა, საგანმანათლებლო,
კულტურული და სოციალური ინტეგრაციის პროექტების ორგანიზება, თითქმის
სრულად, საქართველოს საზოგადოების, კერძო სექტორისა და სამოქალაქო ჯგუფების
კერძო ინიციატივებმა დაფარა. მოძრაობა „დროა“ უკრაინიდან საქართველოს
ტერიტორიაზე შემოსულ ლტოლვილთა ყველა სახის საჭიროების უზრუნველყოფის
პროექტს ომის დაწყების დღიდან აწარმოებდა საქართველოს მოქალაქეთა, ბიზნესისა
და საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების თანამონაწილეობითა და დახმარებით.
მოძრაობა „დროა“-ს მიერ შექმნილ სპეციალურ თავშესაფრებში განთავსებული
ლტოლვილების მიერ გადმოცემული ისტორიების პირველი კრებული „ომის
დღიურები“-ს სახით 2022 წელს გამოქვეყნდა. წინამდებარე კვლევაში თავმოყრილი
ინფორმაცია კი ეფუძნება მათ მიერ საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად
ჩატარებული ინტერვიუების გზით მოწოდებულ ინფორმაციას.

კვლევის ფარგლებში გამოიკითხა უკრაინიდან ლტოლვილი 27 პირი. მათი

პერსონალური მონაცემები კონფიდენციალურია. შესაბამისად, დოკუმენტში მათი
სახელები და გვარები ანბანური თანმიმდევრობით არის მოცემული
მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაციის გარეშე.2

2
წინამდებარე ანალიტიკური დოკუმენტი წარმოადგენს პროექტის ნაწილს, რომლის ფარგლებშიც
ჩატარდა 27 ინტერვიუ საქართველოში მყოფ ლტოლვილებთან უკრაინის სხვადასხვა ქალაქიდან.
პროექტის მიზანია, უკრაინულ მხარეს მიეწოდოს რუსეთის შეიარაღებული ძალების
წარმომადგენლების მიერ ჩადენილი წამების, არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის
ფაქტები, ომის დანაშაულებისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულების

6
 დოკუმენტი აღწერს ომისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ
დანაშაულებს, საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევებს, წამების,
არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ფაქტებს, მძიმე ფიზიკურ და
ფსიქოლოგიურ ტრავმებს, რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალების მიერ
მოწყობილ საფილტრაციო ბანაკებსა და იქ გამოყენებულ უკანონო პრაქტიკას,
მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ სამხედრო ძალის უკანონო გამოყენებას
სამოქალაქო პირების მასობრივი მკვლელობების ჩათვლით. თავმოყრილი
ინფორმაცია შეიცავს რუსეთის ავიაციისა და საარტილერიო შენაერთების მიერ
მშვიდობიანი მოსახლეობისა და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის - სამედიცინო
დაწესებულებების, საცხოვრებელი სახლების, ბავშვთა სახლების, საბავშვო ბაღების,
სკოლებისა და უნივერსიტეტების მიზანმიმართული განადგურების ეპიზოდებს;
მასობრივი ძალადობის, ყაჩაღობისა და ძარცვის, გატაცების, უკანონო ტყვეობის,
სამედიცინო დახმარებაზე უარის თქმის, გაუპატიურების მუქარისა და დახვრეტის
იმიტაციის შემთხვევებს.

ინტერვიუების შედეგად მიღებული ინფორმაცია ადასტურებს, რომ ზემოთ

ჩამოთვლილ დარღვევებს ადგილი ჰქონდა არა მხოლოდ სამხედრო მოქმედებების
ზონაში, არამედ მის გარეთაც. გადატანილ სტრესულ მოვლენებს აქვს მძიმე შედეგები,
რაც რიგ შემთხვევებში ვლინდება მწვავე სტრესულ აშლილობაში, მძიმე დეპრესიაში,
პანიკის შეტევებში, სიკვდილის შიშსა და საყვარელი ადამიანების დაკარგვის შიშში.
ინტერვიუირების პროცესში არსებული რეტრავმატიზაციის რისკის თავიდან
ასარიდებლად თითოეული ინტერვიუ, გამოსაკითხი პირის თანხმობის გარდა,
ჩატარდა ფსიქოლოგის ნებართვით, პროცესში უშუალო ჩართულობითა და
ინსტრუქციების შესაბამისად.

დოკუმენტირებული შემთხვევები. ინტერვიუები ჩატარდა საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით

და წინამდებარე დოკუმენტში მასალა მოწოდებულია პერსონალურ მონაცემთა დაცვით, ხოლო სრული
ინფორმაცია მიეწოდება პროექტის დონორსა და უკრაინის შესაბამის სტრუქტურებს.

7
 განხორციელდა მიღებული ფაქტობრივი ინფორმაციის კატეგორიზაცია,
ინტერვიუებში აღწერილი ფაქტების სამართლებრივი შეფასება-ანალიზი, ანალიზის
გზით შემუშავდა კვლევის მიგნებები, რომლებიც წინამდებარე დოკუმენტის შემდგომ
თავებშია წარმოდგენილი.

8
 საერთაშორისოსამართლებრივი ვალდებულებები

წამებისა და სხვა სახის სასტიკი, არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი

მოპყრობის და დასჯის წინააღმდეგ კონვენციის პირველი მუხლის მიხედვით,
ტერმინი „წამება“ ნიშნავს ნებისმიერ ქმედებას, რომლითაც ამა თუ იმ პირს განზრახ
მიეყენება ძლიერი ტკივილი ან ტანჯვა, ფიზიკური ან სულიერი, ისეთი მიზნებით,
როგორიცაა მისგან ამ მესამე პირისგან ინფორმაციის ან აღიარების მოპოვება, მისი
დასჯა ქმედებისათვის, რომელიც მან ან მესამე პირმა ჩაიდინა, ან რომლის ჩადენაშიც
ეჭვმიტანილია, ან მისი ან მესამე პირის დაშინება ან იძულება, ან ნებისმიერი ხასიათის
დისკრიმინაციაზე დაფუძნებული ნებისმიერი მიზეზით, როდესაც ამგვარი ტკივილი
ან ტანჯვა მიყენებულია სახელმწიფო თანამდებობის პირის, ან ოფიციალური
თანამდებობით მოქმედი სხვა პირის მიერ, ან მისი წაქეზებით, ან მისი ნებართვით, ან
მისი უსიტყვო თანხმობით. იგი არ მოიცავს ტკივილს ან ტანჯვას, რომელიც მხოლოდ
კანონიერი სანქციების შედეგად წარმოიქმნება, არსებითად განუყოფელია მათგან, ან
მათი თანმდევია.3

უკრაინაში მიმდინარე ომის მხარეები ვალდებულნი არიან, დაიცვან

საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი, ომისა და შეიარაღებული
კონფლიქტების მარეგულირებელი ნორმები, მათ შორის, ჟენევის 1949 წლის
კონვენციები, ჟენევის კონვენციების პირველი დამატებითი ოქმი და ჩვეულებითი
საერთაშორისო სამართალი. მარეგულირებელ სფეროს აგრეთვე წარმოადგენს
ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი, მათ შორის, სამოქალაქო და
პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტი და ადამიანის უფლებათა
ევროპული კონვენცია.

წამებისა და სხვა სასტიკი მოპყრობის აკრძალვა ერთ-ერთი ფუნდამენტური

აკრძალვაა საერთაშორისო ჰუმანიტარულ და ადამიანის უფლებათა სამართალში.

3
კონვენცია წამებისა და სხვა სახის სასტიკი, არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი მოპყრობის და
დასჯის წინააღმდეგ, მუხლი 1

9
წამების აკრძალვა აბსოლუტური ნორმაა და ვერც ერთი გამონაკლისი გარემოება ვერ
გაამართლებს მას. თავისუფლებააღკვეთილ პირებს უნდა მიეწოდოთ სათანადო
საკვები, წყალი, ტანსაცმელი, თავშესაფარი და სამედიცინო დახმარება. ჟენევის
კონვენციების საერთო მე-3 მუხლი კრძალავს4 პირის სიცოცხლისა და ფიზიკური
ხელშეუხებლობის ხელყოფას, კერძოდ, ნებისმიერი სახის მკვლელობას,
დასახიჩრებას, სასტიკ მოპყრობასა და წამებას, აგრეთვე, ღირსების შემლახველ,
შეურაცხმყოფელ და დამამცირებელ მოპყრობას. ინფორმაციის მოსაპოვებლად ძალის
გამოყენება აკრძალულია ჟენევის მეოთხე კონვენციის 31-ე მუხლით: „არავითარი
ფიზიკური ან მორალური იძულება არ უნდა განხორციელდეს დაცული პირების
მიმართ, განსაკუთრებით მათგან ან მესამე პირებისგან ინფორმაციის მისაღებად“.
ჟენევის კონვენციები იმპერატიულად ავალდებულებს კონფლიქტის მონაწილე
მხარეებს, უზრუნველყონ წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის წვდომა
დაკავებულ სამოქალაქო პირებთან და სამხედრო ტყვეებთან.5 ოკუპანტ სახელმწიფოს
არ შეუძლია აიძულოს საერთაშორისოსამართლებრივი მექანიზმებით დაცული
პირები, იმსახურონ მის შეიარაღებულ ძალებსა და დამხმარე დანაყოფებში.
დაუშვებელია ყოველგვარი ზეწოლა ან პროპაგანდა, რომელიც მიზნად ისახავს პირთა
ოკუპანტი სახელმწიფოს შეიარაღებულ ძალებში ნებაყოფლობით ჩარიცხვას.

მშვიდობიანი მოსახლეობის მკვლელობა, წამება და არასათანდო მოპყრობა,

ტყვედ ჩავარდნილი მებრძოლებისა და პატიმრობაში მყოფი სამოქალაქო
პირებისათვის განზრახ მძიმე ფიზიკური, ან სულიერი ტანჯვის მიყენება, ადამიანების
მასობრივი უკანონო დეპორტაცია ომის დანაშაულებია. შეიარაღებული ძალების
მეთაურებს, რომლებმაც იცოდნენ, ან უნდა სცოდნოდათ მსგავსი დანაშაულების
შესახებ, მაგრამ არ ცდილობდნენ მათ აღკვეთასა და პასუხისმგებელ პირთა დასჯას,

4
1949 წლის 12 აგვისტოს ჟენევის კონვენციები, საერთო მესამე მუხლი
5 1949 წლის ჟენევის მეოთხე კონვენცია, მუხლი 51

10
ეკისრებათ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ომის დანაშაულებისათვის,
როგორც სარდლობა-ხელმძღვანელობაზე პასუხისგებელთ.6

ცხოვრების ისეთი პირობების განზრახ შექმნა, კერძოდ, საკვები პროდუქტებისა

და მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა/აღმოფხვრა, რაც მიზნად ისახავს
მოსახლეობის ნაწილის განადგურებას, განზრახ მკვლელობათა მასიური სერია, წამება
და არაადამიანური მოპყრობა, სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის უკანონო, უაზრო და
ფართომასშტაბიანი განადგურება, რაც გაუმართლებელია სამხედრო
აუცილებლობით, სამხედრო ტყვის, ან სხვა დაცვის ქვეშ მყოფი პირის იძულება,
იმსახუროს მოწინააღმდეგე სახელმწიფოს შეიარაღებულ ძალებში, უკანონო
დეპორტაცია/გადაადგილება, ან უკანონო თავისუფლების აღკვეთა, მძევლების აყვანა,
განზრახ თავდასხმა სამოქალაქო მოსახლეობასა და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურაზე,
რომლებიც არ წარმოადგენენ სამხედრო სამიზნეს, რელიგიური, საგანმანათლებლო,
ხელოვნების, სამეცნიერო ან საქველმოქმედო მიზნებისთვის განკუთვნილ შენობებზე,
ისტორიულ ძეგლებზე, საავადმყოფოებზე ან ავადმყოფთა და დაჭრილთა თავმოყრის
ადგილებზე დარტყმების განზრახ მიყენება, თუ ისინი არ წარმოადგენენ სამხედრო
სამიზნეს, ქალაქის, ან დასახლებული პუნქტის გაძარცვა, ადამიანის ღირსების
შელახვა, შეურაცხმყოფელი და დამამცირებელი მოპყრობა წარმოადგენს ომისა და
კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებს.

ჟენევის კონვენციებიდან გამომდინარე, ომისა და შეიარაღებული კონფლიქტის

მხარეებს აკისრიათ ვალდებულება, გამოიძიონ სავარაუდო სამხედრო დანაშაულები,
რომლებიც ჩადენილია მათი ძალების მიერ ან მათ ტერიტორიაზე და სათანადოდ
დასაჯონ დამნაშავეები. ძალადობის მსხვერპლებმა და მათმა ოჯახებმა უნდა მიიღონ
სწრაფი და ადეკვატური კომპენსაცია.

6
სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს წესდება მიღებული გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის უფლებამოსილ წარმომადგენელთა დიპლომატიურ კონფერენციაზე, 1998, მუხლი 7-8

11
 იმ ღირებულებათა და სამართლებრივ სიკეთეთა მნიშვნელობის
გათვალისწინებით, რომელთაც წამების აკრძალვა იცავს, ეს პრინციპი გარდაიქმნა და
ჩამოყალიბდა უპირატეს ნორმად და წარმოადგენს jus cogens, ე.ი. ნორმას, რომელიც
საერთაშორისო სამართლის იერარქიაში უფრო მაღალ საფეხურს იკავებს, ვიდრე
სახელშეკრულებო, ან ჩვეულებითი სამართლის ნორმები. იმ ფაქტს, რომ წამება
აკრძალულია საერთაშორისო სამართლის jus cogens ნორმით, მნიშვნელოვანი გავლენა
აქვს სახელმწიფოთაშორის და ინდივიდუალურ, შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე.
სახელმწიფოთაშორის კონტექსტში ის ემსახურება წამებაზე ავტორიზაციის გამცემი
ნებისმიერი საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული ან სასამართლო აქტის
საერთაშორისო დელეგიტიმაციას. ინდივიდუალურ დონეზე, ანუ
სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დადგენის თვალსაზრისით,
საერთაშორისო საზოგადოების მიერ წამების აკრძალვისათვის მინიჭებული jus cogens
ხასიათის ერთ-ერთი შედეგი ის არის, რომ სახელმწიფოებს გააჩნიათ ვალდებულება
გამოიძიონ, სისხლისსამართლებრივი დევნა განახორციელონ და დასაჯონ წამებაში
ბრალდებული პირი, ან განახორციელონ ასეთი პირების ექსტრადიცია, თუ ასეთები
იმყოფებიან სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, მისი იურისდიქციის ქვეშ.7

მიუხედავად იმისა, რომ წამების აკრძალვის jus cogens ნორმა წარმოადგენს

აბსოლუტურ აკრძალვას და თანაბრად მოქმედებს მშვიდობისა და ომის
მდგომარეობაში, საერთაშორისო სამართალში ვხვდებით ომის მდგომარეობაში
ჩადენილი წამების დანაშაულისათვის განსხვავებული შემადგენლობის განსაზღვრის
პრეცენდენტებს. იუგოსლავიის ტრიბუნალის სასამართლო კოლეგიის მიერ
შემოთავაზებული დეფინიციით, შეიარაღებული კონფლიქტის დროს წამების
დანაშაულის შემადგენლობა მოითხოვს შემდეგ ელემენტებს:

7
Prosecutor V. Anto FURUNDZIJA, Judgement of 10 December 1998, Trial Chamber of the International Tribunal
for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in
the Territory of the Former Yugoslavia since 1991, par. 155-157

12
 - ქმედებით, ან უმოქმედობით პირისთვის ძლიერი ფიზიკური, ან სულიერი
ტკივილის, ტანჯვის მიყენება;
- ამგვარი ქმედება ან უმოქმედობა ჩადენილი უნდა იყოს პირდაპირი
განზრახვით;
- ფიზიკური ან სულიერი ტკივილის, ტანჯვის მიყენება მიზნად უნდა
ისახავდეს ინფორმაციის ან აღიარებითი ჩვენების მოპოვებას, წამების
მსხვერპლის, ან მესამე პირის დასჯას, დაშინებას, დამცირებას ან იძულებას;
- წამების ფაქტი დაკავშირებული უნდა იყოს შეიარაღებული კონფლიქტის
შინაარსთან;
- წამების პროცესში ჩართული პირებიდან ერთი მაინც უნდა იყოს საჯარო,
სახელმწიფო მოხელე, ან ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა მოქმედებდეს
არაკერძო სტატუსით, ე.ი. სახელმწიფო ორგანოს, ან სახელმწიფოსთან
დაკავშირებული ორგანიზაციის სახელით.8

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მესამე მუხლის მიხედვით:

„ადამიანის წამება, არაადამიანური თუ დამამცირებელი დასჯა ან მასთან ასეთი

მოპყრობა დაუშვებელია“. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს
პრაქტიკაში არსებობს წამების, არაადამიანური მოპყრობისა და დამამცირებელი
მოპყრობის ცნებებს შორის გრადაციული განსხვავების განსაზღვრის პრეცედენტები.
სხვადასხვა დროს ევროსასამართლოს მიერ წამება განმარტებულია, როგორც პირის
მიმართ განსაკუთრებით ძლიერი ფიზიკური, ან სულიერი ტანჯვის გამომწვევი
განზრახი არაადამიანური მოპყრობა, რომელიც მიზნად ისახავს ინფორმაციის, ან
აღიარების მიღებას. არაადამიანური მოპყრობის ცნებაც პირისთვის ფიზიკური და
სულიერი ტკივილის მიყენებასთანაა დაკავშირებული, ხოლო დამამცირებელი
მოპყრობისა და სასჯელის შემთხვევაში ევროპული სასამართლო აქცენტს იმგვარ

8
Prosecutor V. Anto FURUNDZIJA, Judgement of 10 December 1998, Trial Chamber of the International Tribunal
for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in
the Territory of the Former Yugoslavia since 1991, par. 162

13
არამართებულ მოპყრობაზე აკეთებს, რომლის მიზანია გაანეიტრალოს პირის მხრიდან
წინააღმდეგობის გაწევის უნარი შიშისა და დამცირების გზით.9

კვლევის წინამდებარე თავში მოცემული ინფორმაცია წამების დანაშაულის,

ომისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშალების შესახებ პირდაპირ
შემხებლობაშია კვლევის ფარგლებში გამოკითხული ადამიანების მიერ მოწოდებულ
ინფორმაციასთან. ინტერვიუებისას მოპოვებული და ანალიტიკურ დოკუმენტში
ასახული ინფორმაცია იძლევა დასკვნის საფუძველს, რომ კვლევაში ჩართული
თითოეული ადამიანი გახდა წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი
მოპყრობისა და დასჯის მსხვერპლი, რასაც, ხშირ შემთხვევაში, უმძიმესი ასახვა აქვს
მათ ყოველდღიურობაზე.

9
წამების, არაადამიანური მოპყრობისა და დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელის ცნებების
შემოთავაზებული ევოლუცია ეყრდნობა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს
გადაწვეტილებებში სასამართლოს მიერ მოყვანილ განმარტებებს.
დანია, ნორვეგია, შვედეთი და ნიდერლანდები საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1969
ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978

14
 ინტერვიუები

კვლევის ფარგლებში ჩატარებულმა ინტერვიუებმა წამების, არაადამიანური და

ღირსების შემლახავი მოპყრობის არაერთი ფაქტი გამოავლინა; ასევე, რუსეთის
ფედერაციის შეიარაღებული ძალების მიერ ჩადენილი ქმედებები, რომლებიც,
შესაძლებელია, ომისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებად
დაკვალიფიცირდეს. კერძოდ, რესპონდენტთა მონაყოლი მოიცავს ისეთ ფაქტებს
როგორიცაა:

1. სამოქალაქო მოსახლეობის ტყვედ აყვანა;

2. ტყვეების საკვების გარეშე დატოვება;

3. მშვიდობიანი მოსახლეობის საფილტრაციო ბანაკებში მოთავსება;

4. ოჯახის წევრების მკვლელობა;

5. სამოქალაქო პირების ჯანმრთელობისთვის განზრახ მძიმე დაზიანებების

მიყენება; (დაჭრა თავის არეში/ზურგის არეში)

6. სამოქალაქო პირების მკვლელობა;

7. დაჭრილი სამოქალაქო პირებისთვის სამედიცინო დახმარების გაწევაზე უარის

თქმა;

8. საფილტრაციო ბანაკებში ადამიანების გაშიშვლება - როგორც არაადამიანური,

დამამცირებელი და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ფორმა;

9. საფილტრაციო ბანაკებში ყინვაში ადამიანების გაშიშვლება - როგორც წამების

ფორმა;

10. სამოქალაქო პირებისთვის თვალების ახვევა/თავზე გაუმჭვირვალე ტომრის

ჩამოცმა და გაურკვეველი მიმართულებით წაყვანა;

15
11. საფილტრაციო პუნქტებში, ტკივილის მიყენებით მიზნით, საომარ ვითარებაში
მიღებულ დამუშავებულ ჭრილობაზე სახვევის მოხსნა და ჭრილობის გაშიშვლება;

12. პირის სხვა ადამიანის ფიზიკური წამებისთვის ყურების იძულება;

13. ხერსონის ოლქის სოფელ ჩონჰარის საფილტრაციო პუნქტში ადამიანების გალიაში

მოთავსება;

14. დაბომბვის შედეგად მშვიდობიანი მოსახლეობის მასობრივი მკვლელობა;

15. სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის - საბავშვო ბაღების, სკოლების, ბავშვთა

სახლების, უნივერსიტეტების მიზანმიმართული განადგურება;

16. მაღაზიების, საცხოვრებელი სახლების მასობრივი ძარცვა/ყაჩაღობა;

17. მშვიდობიანი მოსახლეობის ცემით მოკვლა და ყველა გარდაცვლილის ცხედრის

დასახლებული პუნქტების ქუჩებსა და ბაზრის ტერიტორიაზე ერთად დაყრა;

18. ომში იძულებით მონაწილეობის მიზნით, უკრაინის

ოკუპირებული/ანექსირებული ტერიტორიებიდან სამოქალაქო პირების გატაცება;

19. გაუპატიურების მუქარა;

20. დახვრეტის იმიტაცია;

21. სამოქალაქო პირების, საკვების, წყლის, გათბობის გარეშე, არაადამიანურ

პირობებში მოთავსება.

წინამდებარე დოკუმენტი მოიცავს კვლევის ფარგლებში ჩატარებული ინტერვიუების

ნაწილს.

16
ინტერვიუ B

პიროვნება B, 35 წლის უკრაინის მოქალაქე, სამოქალაქო პირია, რომელიც დღემდე

განიცდის მძიმე სტრესს. ომის დროს ის მშობლიურ ქალაქ მარიუპოლში მუდმივი
წნეხის ქვეშ იმყოფებოდა, რადგან რუსი სამხედროები სისტემატურად ჩხრეკდნენ
საცხოვრებელ სახლებს, რა დროსაც მშვიდობიანი მოსახლეობა მათგან
ზეწოლა/მუქარას განიცდიდა. რუსები მოითხოვდნენ ინფორმაციას უკრაინის
თავდაცვის ძალების შესახებ - კერძოდ, ხომ არ იმყოფებოდნენ უკრაინელი
სამხედროები მათ სახლებში, ან ხომ არ ჰყავდათ უკრაინის თავდაცვის ძალებში
ნათესავები ან ახლობლები.

პიროვნება B-მ საკუთარი თვალით დაინახა, როგორ მოკლეს რუსმა სამხედროებმა

უკრაინელი სამოქალაქო პირი მანქანიდან. ის ორი კვირის განმავლობაში უყურებდა
ქუჩაში დაგდებულ მამაკაცის ცხედარს. მასობრივი დაბომბვების გამო, მისი
დაკრძალვა შეუძლებელი იყო. პიროვნება B რუსმა ჯარისკაცებმა თავადაც დაჭრეს. მას
არც მედიკამენტები ჰქონდა და არც - საავადმყოფოში წასვლის საშუალება. პიროვნება
B-ს და მის ძმას მოუხდათ რამდენიმე საგუშაგოს და საფილტრაციო ბანაკის გავლა,
სადაც მათ ჩხრეკდნენ და, ტკივილის მიყენების მიზნით, ზურგზე მიყენებულ
გადახვეულ ჭრილობას უხსნიდნენ, ასევე სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ და
გაშიშვლებას აიძულებდნენ. საფილტრაციო ბანაკში ყოფნის პერიოდში ის შეესწრო,
თუ როგორ დააკავეს რამდენიმე ადამიანი, რომლებსაც ხელები წებოვანი ლენტით
შეუკრეს, თავზე ტომარა ჩამოაცვეს და გაურკვეველი მიმართულებით წაიყვანეს.

ინტერვიუ C

2022 წლის 25 თებერვალს, ქალაქ ხერსონის დაბომბვის შედეგად, 29 წლის პიროვნება

C-ს ფიზიკური ზიანი მიადგა - კერძოდ თავის არეში ჭურვის ნამსხვრევები მოხვდა.
ის შეესწრო ფაქტს, როდესაც რუსმა სამხედროებმა უკრაინის მოქალაქე სასტიკად
აწამეს. პიროვნება C-ს ქვეყნის დატოვება მოუხდა. ლარსის და ჩონჰარის სასაზღვრო-
საფილტრაციო პუნქტებში ის დაიკითხა და გაჩხრიკეს. ჩონჰარის საფილტრაციო

17
პუნქტში მამაკაცები გადაჰყავდათ ეგრეთ წოდებულ „გალიაში“, სადაც ისინი
დაკითხვას ელოდებოდნენ. დაკითხვისას ძირითადად ეკითხებოდნენ, იყო თუ არა
უკრაინის თავდაცვის ძალების წევრი, ან ჰქონდა თუ არა კავშირი უკრაინის
თავდაცვის ძალებთან დაკავშირებულ ვინმე პირთან. მთელი ამ დროის განმავლობაში
მას ჭურვის ნამსხვრევები ისევ თავში ჰონდა და სამედიცინო მომსახურების მიღება
მხოლოდ საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ მოახერხა. ინტერვიუს დროს
გამოვლინდა, რომ მას სიკვდილის მუდმივი შიში აქვს.

ინტერვიუ H

პიროვნება H - 39 წლის უკრაინის მშვიდობიანი მოქალაქე მელიტოპოლიდან. ის

იხსენებს, როგორ დაიკავეს რუსმა სამხედროებმა მელიტოპოლის ეკლესია და ე.წ.
„კიროვის ბაზარი.“ ჩეჩენი ბოევიკები საბავშვო მოედანზე სასტიკად გაუსწორდნენ
მშვიდობიან მოქალაქეებს. პიროვნება H ამ ფაქტს შეესწრო და ხედავდა ნაცემ,
მთლიანად სისხლში ამოსვრილ კაცს, თუმცა სტრესის და შიშის გამო, მისი დახმარება
ვერ მოხერხა. პიროვნება H იხსენებს, რომ გავრცელდა ინფორმაცია, თუ როგორ
გეგმავდნენ რუსი სამხედროები უკრაინის თავდაცვის ძალების წინააღმდეგ 65
წლამდე ასაკის ყველა უკრაინელი მამაკაცის მელიტოპოლის სამხედრო ოპერაციებში
ჩართვას. მოსახლეობა ცდილობდა, უკრაინის მიერ მოწყობილი ჰუმანიტარული
დერეფნით დაეტოვებინა ტერიტორია, მაგრამ რუსმა ჯარისკაცებმა ამის საშუალება
არ მისცეს. პიროვნება H და მისი მეგობარი მელიტოპოლიდან ყირიმის
მიმართულებით წავიდნენ. სოფელ ჩონჰარისკენ მიმავალ გზაზე მათ 8 საგუშაგო
გაიარეს, სადაც მათ გარეთ გასვლა და ტანსაცმლის გახდა უწევდათ. ამის შემდეგ
ისინი გადაიყვანეს ლითონის კონსტრუქციით შემოსაზღვრულ ტერიტორიაზე ე.წ.
„გალიაში“, სადაც მათ იარაღის კონდახით სცემეს. ამ ტერიტორიაზე ის შეესწრო
ფაქტებს, თუ როგორ აწამებდნენ რუსი სამხედროები მის თანამემამულეებს
ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად, როგორ ემუქრებოდნენ გაუპატიურებით.

18
ინტერვიუ J

პიროვნება J - 41 წლის უკრაინიდან, მარიუპოლი. ის იხსენებს, რომ დაბომბვა ყოველ

დღე 15:00-ზე იწყებოდა. რუსები ესროდნენ საბავშვო ბაღებსა და სკოლებს,
ატარებდნენ ე.წ. „წმენდას“. ისინი უკრაინელ ჯარისკაცებს ეძებდნენ. შედიოდნენ
საცხოვრებელ სახლებში და იარაღის კონდახებით ამტვრევდნენ ყველაფერს - ავეჯსა
და სახლების კედლებს. ბავშვებს ავტომატიდან ესროდნენ და აიძულებდნენ,
ეჩვენებინათ, რა იყო შენობაში. რუს სამხედროებს ყოველ ნაბიჯზე ბლოკპოსტი
ჰქონდათ მოწყობილი - ყინვაში ყველა კაცს აშიშვლებდნენ და ამოწმებდნენ. თუ ვინმე
კომენდანტის საათის დროს გარეთ აღმოჩნდებოდა, პირდაპირ ესროდნენ.
ბომბავდნენ საცხოვრებელ კორპუსებს. ერთ-ერთი ასეთი თავდასხმის შემდეგ
პიროვნება J-ს ოჯახმა ფეხით დატოვა მარიუპოლი.

ინტერვიუ K

პიროვნება K - 31 წლის, მარიუპოლიდან. ომის დაწყებდან რამდენიმე დღეში ის

პრიმორსკის რაიონში შვილის სანახავად მიდიოდა. წყლის, საკვების და
ელექტროენერგიის დეფიციტის პირობებში უწევდა ყოფნა. ერთ-ერთი გასვლისას მან
გვამებით მოფენილი ბაზრის ტერიტორია ნახა. გზაში შეხვდნენ რუსი ჯარისკაცები,
რომლებმაც გააჩერეს, იარაღი მიუშვირეს და ჰკითხეს, - აზოვიდან ხომ არ იყო;
გააშიშვლეს და სხეული დაუთვალიერეს - ტატუებს ეძებდნენ.

მან დაინახა, თუ როგორ ესროლეს რუსმა ჯარისკაცებმა ყოველგვარი გაფრთხილების

გარეშე მანქანას, რომელსაც ქალი მართავდა. მან ასევე ნახა უკრაინელების გვამებით
სავსე სატვირთო ავტომობილი. ერთხელაც, შვილის საცხოვრებელთან მისულს,
შენობა განადგურებული დახვდა. შეიტყო, რომ მისმა შვილმა და დედამ გაქცევა
მოახერხეს. თვითონაც მოუხდა მარიუპოლის დატოვება და რამდენიმე ბლოკპოსტის
გავლა. ბლოკპოსტებზე ქუჩაში, სიცივეში აშიშვლებდნენ. ერთ-ერთ საფილტრაციო
პუნქტში ადამიანებს მის თვალწინ სცემდნენ და აწამებდნენ.

19
ინტერვიუ M

პიროვნება M - 40 წლის, უკრაინის მოქალაქე, დონეცკ-მარიუპოლიდან. მას და მის

ოჯახს რუსი სამხედროები სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ და ამცირებდნენ.
მისი ქმრის ბიძა გარდაიცვალა და როცა დაკრძალვა მოითხოვეს, რუსმა სამხედროებმა
აჩვენეს ადგილი, სადაც კიდევ დაახლოებით 600 გვამი იყო და ნათესავის ამოცნობა
შესთავაზეს. გვამების გვერდით 3 დღეს იმყოფებოდნენ. დაკრძალვის უფლება მას
შემდეგ მიიღეს, რაც ქრთამად 15 000 უკრაინული გრივნა გადაიხადეს. ის და მისი
ოჯახი დიდხანს ვერ ტოვებდნენ ქალაქს, რადგან მოლაპარაკებების შედეგად
ორგანიზებული „მწვანე დერეფნები“ მასობრივად დაიბომბა. ქალაქიდან წასვლისას
მან გაიარა ფილტრაციის ზონა, სადაც დაკითხეს, ამცირებდნენ და დასცინოდნენ.
შეესწრო, ზოგიერთ მამაკაცს თავზე როგორ ჩამოაცვეს შავი ტომარა, ხელები შეუკრეს
და გაურკვეველი მიმართულებით წაიყვანეს.

ინტერვიუ N

პიროვნება N - 51 წლის უკრაინის მოქალაქე დონეცკ-მარიუპოლიდან. 26

თებერვლიდან ქალაქს ელექტროენერგია აღარ მიეწოდებოდა, წყალმომარაგება და
ბუნებრივი აირის მიწოდება შეწყდა, კომუნიკაციის ყველა საშუალება გაქრა. 2
მარტიდან დაბომბვის ინტენსივობამ მოიმატა და გარეთ გასვლა შეუძლებელი გახდა.
წყლისა და საკვების დიდი დეფიციტი იყო. წყარო ზღვასთან ახლოს იყო, საიდანაც
წყლის მომარაგება შეიძლებოდა, თუმცა წყაროს ირგვლივ გვამები იყო. მოუწიათ
გათბობის სისტემასა და რადიატორებში დარჩენილი წყალი დაელიათ. მისი 40 წლის
მეგობარი, რომელიც საჭიროების გამო სახლიდან გავიდა, რუსებმა გზაში მოკლეს,
ასევე - მისი სტუდენტი, რომელიც შეშის მოსაგროვებლად გავიდა.

ინტერვიუ O

პიროვნება O - 34 წლის უკრაინის მოქალაქე ქალაქ ხერსონიდან. მარტის პირველ

დღეებში რუსების მიერ მოხდა ქალაქ ხერსონის უკანონო ოკუპაცია, რასაც ხერსონის

20
მოსახლეობა ყოველ დღე, 12:00 საათზე მშვიდობიანი აქციებით აპროტესტებდა.
რუსები დემონსტრაციებს სხვადასხვა საშუალებებით შლიდნენ, მათ შორის -
ადამიანებს ცეცხლსასროლი ავტომატური იარაღით ხვრეტნენ. მრავალმა მომიტინგემ
დაზიანება მიიღო. იყო შემთხვევა, როდესაც რუსულმა ტანკმა გადაუარა საკუთარ
ავტომობილში მჯდომ პენსიონერ ცოლ-ქმარს, რომლებიც ადგილზე გარდაიცვალნენ.
პიროვნება O შეესწრო ფაქტს, რომ რუსმა სამხედროებმა, მოსახლეობის დაშინების
მიზნით, ქალაქის ერთ-ერთი სავაჭრო ცენტრის მიმართულებით ტანკიდან დაიწყეს
სროლა. რუსებმა გადაწყვიტეს, ხერსონის მოსახლეობა რუსულ არმიაში შეეყვანათ და
უკრაინის წინააღმდეგ ომში გამოეყენებინათ, რის გამოც, პიროვნება O-მ ოჯახთან და
მეგობრებთან ერთად ქალაქი დატოვა.

ინტერვიუ Q

პიროვნება Q - 35 წლის, დონეცკიდან. ომის დაწყების შემდეგ საცხოვრებელ კორპუსში

ყოფნა ძალიან საშიში გახდა. ამის გამო, ის და მისი ოჯახი ბენზინგასამართ სადგურზე
გადავიდნენ. სასმელი წყლის ყიდვა თავიდან მაინც შეიძლებოდა, მაგრამ შემდგომ
პერიოდში წყლის პრობლემა უფრო და უფრო გამწვავდა. ადამიანები ხშირად წვიმის
წყალს და გამდნარ თოვლს სვამდნენ. საკუთარი თვალით უნახავს, როგორ სვამდნენ
წყალს ადამიანები ქუჩაში ტალახის გუბეებიდან. მისი სახლი დაბომბეს და გადაწვეს.
უკრაინის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე გადასვლა ძალიან საშიში და,
პრინციპში, შეუძლებელი იყო, რადგან რუსები არავის აძლევდნენ უსაფრთხო
გადაადგილების შესაძლებლობას. გარდა ამისა, მან შეიტყო, რომ რუსები იმ
სამოქალაქო პირებს და ავტობუსებს ესროდნენ, რომლითაც მარიუპოლელები
ქალაქიდან გასვლას ცდილობდნენ.

ინტერვიუ R

პიროვნება R - 49 წლის მარიუპოლიდან. 2022 წლის 3 მარტიდან რუსებმა

ბერდიანსკის მხრიდან ქალაქის ცენტრალური ნაწილის დაბომბვა დაიწყეს. მომდევნო
დღეებში ბომბი მეზობელ ეზოში ჩავარდა, სადაც მაღაზიასთან რიგში მდგომი

21
ადამიანი დაიღუპა. იყო მედიკამენტების და ზოგადად სამედიცინო მომსახურების
ძალიან სერიოზული დეფიციტი. მისი ნათესავი, რომელიც უბრალოდ ქუჩაში
მიდიოდა და არაფერი დაუშავებია, ნახიმოვის გამზირზე რუსმა სნაიპერმა მოკლა. მას
გულსა და ღვიძლში 2 ტყვია ჰქონდა მოხვედრილი - სასიკვდილო ჭრილობა
დამიზნებით. ქალაქის ქუჩები და ეზოები გვამებით იყო სავსე. ორ საცხოვრებელ
სახლთან 27 გვამი იყო, მათ შორის - ბავშვების. ეს იყო ძალიან მძიმე და საშინელი
სცენა მარიუპოლში. მან და მისმა ქმარმა ქალაქის დატოვება გადაწყვიტეს. მათ
უთხრეს, რომ მხოლოდ ქალებს და ბავშვებს აძლევდნენ ქალაქიდან გასვლის
უფლებას, მამაკაცებს კი არ უშვებდნენ. რუსებმა მარიუპოლიდან 18-იდან 60 წლამდე
მამაკაცები არ გაუშვეს.

ინტერვიუ S

პიროვნება S - 37 წლის, მარიუპოლიდან. 2022 წლის 24 თებერვალს დილის 5 საათზე

რაკეტის ხმამ გააღვიძა. ერთი საათის შემდეგ რუსების მიერ გასროლილმა მეორე
რაკეტამ 2-3 სახლი ჩამოანგრია. ასე რომ, თითქმის ყველა მაცხოვრებელი სარდაფებში
გადავიდა საცხოვრებლად. კომენდანტის საათი დაწესდა. რუსებმა დაბომბეს და
გაანადგურეს წყლის მანქანები, რომლებიც მოსახლეობას სასმელი წყლით ამარაგებდა.
თვითმფრინავები დაბალ სიმაღლეზე დაეშვნენ და ესროდნენ საცხოვრებელ
კორპუსებსა და მშვიდობიან მოსახლეობას. რუსებმა უკრაინის კონტროლირებად
ნაწილში სამოქალაქო პირებს ქალაქის დატოვების საშუალება არ მისცეს. ვინც
რუსეთისკენ წასვლა გაბედა, უცნობ რუსულ ბანაკებში გადაიყვანეს. ერთ-ერთი
ყველაზე რთული დღე იყო 1 აპრილი. სარდაფიდან ადამიანები წყლის
მოსამარაგებლად მიდიოდნენ - მათგან 800 მეტრში; რუსებმა მათ ცეცხლი გაუხსნეს,
უმიზეზოდ ესროდნენ ავტომატებიდან და ტანკებიდან. დაიღუპა 4 ადამიანი. ერთ-
ერთი მოხუცი ნაღმზე აფეთქდა და პიროვნება S-ის მკლავებში გარდაიცვალა.

22
ინტერვიუ T

პიროვნება T - 48 წლის მარიუპოლიდან. ქალაქი ყოველ 20 წუთში იბომბებოდა.

კიროვის რაიონიდან აღარაფერია დარჩენილი, მიწასთან არის გასწორებული.
საკუთარი თვალით ხედავდა, როგორ ხტებოდნენ და ცვიოდნენ ადამიანები
ფანჯრებიდან, ასევე დაინახა ძაღლთან ერთად მოსეირნე კაცი, რომელსაც ჭურვი
მოხვდა და ნაფლეთებად აქცია. იყო საინფორმაციო ვაკუუმი, არ იყო კომუნიკაციის
საშუალება და ვერ არკვევდნენ, რა ხდებოდა. რუსებმა რაღაც აალებადი ნივთიერებები
გამოიყენეს და ყველაფერი დაწვეს, რომ მოკლული ადამიანების კვალი არ
დარჩენილიყო. სცადეს ქალაქის დატოვება. მიმდინარეობდა ქუჩის ბრძოლები.
სამოქალაქო პირები სროლისა და ბომბების ქვეშ დარბოდნენ. მათი ფილტრაცია
მოხდა ნიკოლსკში, სადაც თითის ანაბეჭდები აუღეს და დაკითხეს. დაკითხვისას მათ
ემუქრებოდნენ სიცოცხლის მოსპობით, პიროვნება T - ს ქმარს კი - გაუპატიურებით.

ინტერვიუ U

პიროვნება U - 36 წლის მარიუპოლიდან. 2022 წლის 25 თებერვალს ის და მისი ოჯახი

საცხოვრებლად გადავიდნენ სახლის სარდაფში. ბებიას შიშისგან ინსულტი დაემართა
და გარდაცვალა. 5 მარტიდან 15 მარტამდე ქალაქში მოძრაობდა წყალგამტარი,
რომელიც მოსახლეობას სასმელ წყალს ურიგებდა და თითოეულ მოქალაქეს 5-10
ლიტრ წყალს უნაწილებდა, მაგრამ რუსებმა ეს მანქანა გაანადგურეს. 7 ან 8 მარტს
რუსები თავს დაესხნენ და დაბომბეს ბუნკერი. ადამიანები ბუნკერში იღუპებოდნენ,
რადგან არ არსებობდა ავადმყოფების ან დაჭრილების მოვლის საშუალება. ქუჩები
მშვიდობიანი მოსახლეობის გვამებით იყო სავსე. წყლის მოსატანად წასულებმა არ
იცოდნენ, ცოცხლები დაბრუნდებოდნენ თუ არა, რადგან რუსი სამხედროები
მშვიდობიან მოსახლეობას ცეცხლს უხსნიდნენ. პიროვნება U-ს ქმარიც მძიმედ იყო
დაჭრილი. 16 აპრილს ბუნკერში რუსი ჯარისკაცი მივიდა და თქვა, რომ ის იყო
რუსეთის შეიარაღებული ძალების მე-9 საზღვაო კორპუსის მეთაური. მან გამოაცხადა,
რომ სამოქალაქო პირებს ვიდეოგადაღების თანხლებით გაიყვანდა. ვიდეოგადაღების

23
ფონზე პირველი ჯგუფი ფეხით გაიყვანეს, რომელშიც ბავშვებიც შედიოდნენ.
პიროვნება U-მ რუს მეთაურს უთხრა, რომ არ წავიდოდა, რადგან ქმარი დაჭრილი იყო
და სიარული არ შეეძლო. მან უპასუხა: „ახლა თუ არ გამოხვალ, შენს ქმარს ვესვრი,
ბავშვებს კი ბავშვთა სახლს გადავცემ“, ამიტომ იძულებული გახდა, წასულიყო.

ინტერვიუ V

პიროვნება V - 25 წლის ზაპოროჟიედან, მელიტოპოლიდან. 2022 წლის 24 აპრილს,

გამგზავრებამდე მან შეიტყო, რომ ხერსონში ოკუპანტები „რეფერენდუმის“ ჩატარებას
და ადგილობრივი ახალგაზრდების მობილიზებას აპირებდნენ, ასევე - დონეცკის,
ლუჰანსკისა და ყირიმის რეგიონებიდან ბიჭების ძალით აყვანას უკრაინის წინააღმდეგ
საბრძოლველად. პიროვნება V-მ მიიჩნია, რომ იგივე მოელოდა და ამიტომ, ქალაქის
დატოვება გადაწყვიტა. ყირიმისკენ მიმავალ გზაზე მან 10 რუსული საგუშაგო გაიარა.
ზოგიერთ ბლოკპოსტზე ადამიანები ავტომანქანებიდან გადმოჰყავდათ და
შარვლებისა და მაისურების გახდას აიძულებდნენ. რუსი სამხედროების მხრიდან
ფიზიკურ შეურაცხყოფა და ფსიქოლოგიური ძალადობა ფიზიკური ან სიტყვიერი
შეურაცხყოფით გამოვლინდა; ასევე აძალებდნენ ეკეთებინათ აზიდვები, ეწმინდათ
ტუალეტები, აიძულებდნენ ჩაჯდომებს, ზურგზე დაწოლას, მძიმე ბრინჯაოს
ჟილეტით ცალ ფეხზე დგომას. პიროვნება V მიიყვანეს საგუშაგოს ადმინისტრაციულ
კორპუსში, შეამოწმეს მისი საბუთები და ტელეფონი. შემოწმების შემდეგ მას
ურტყამდნენ და დაემუქრნენ, რომ გააუპატიურებდნენ და მოკლავდნენ. საბოლოოდ
წაიყვანეს სამხედრო კარავში, სადაც აწამეს.

ინტერვიუ X

პიროვნება X - 49 წლის, ქალაქი ხერსონიდან. 2022 წლის 28 თებერვალს ქალაქში

დაიწყო დაბომბვა და რუსეთის სახმელეთო ჯარები შევიდნენ, ამიტომ მან თავი
სარდაფს შეაფარა. მის თვალწინ დაიღუპა ხერსონის ტერიტორიული თავდაცვის 68
წევრი. რუსი სამხედროები ესროდნენ მანქანებსა და ადამიანებს. იყო შემთხვევები,
როდესაც რუსი სამხედროები მოკლული უკრაინელი ჯარისკაცებისან მითვისებულ

24
უკრაინის შეიარაღებული ძალების ფორმაში იყვნენ გამოწყობილები. რამდენიმე
სარდაფში ასე შევიდნენ, რათა ადამიანები მძევლებად აეყვანათ. 1 მარტიდან დაიწყო
ახალგაზრდა გოგონების გაუჩინარება. პიროვნება X-ის ვაჟი რუსულ საგუშაგოზე
იარაღის მუქარით მიიყვანეს. აიძულეს გაშიშვლება და ჰკითხეს, რას ნიშნავდა მისი
თითოეული ტატუ.

ინტერვიუ AB

პიროვნება AB - 39 წლის დონეცკის ოლქიდან. 2022 წლის 2 მარტს მობილური კავშირი

გაითიშა და მოსახლეობა სრულ საინფორმაციო ვაკუუმში აღმოჩნდა. იმავე დღეს
ქალაქს წყალმომარაგება და ელექტროენერგია შეუწყდა. რუსები ელექტროსადგურებს
და წყალმომარაგების ობიექტებს დაესხნენ თავს. 6-7 მარტისთვის ქალაქში გაზის
მიწოდებაც შეწყდა. ამჯერად ქალაქი დაიბომბა ე.წ. „გრადებით“, ჭურვები მაღაზიას
მოხვდა, რის შედეგადაც მშვიდობიანი მოსახლეობა დაიღუპა. უკრაინელმა
სამხედროებმა გააფრთხილეს მოსახლეობა, სასწრაფოდ დაეტოვებინათ ადგილი.
მარიუპოლში განვითარებულ მოვლენებს ემსხვერპლა მისი მეგობარი, რომელსაც
მანქანაში ჯდომისას ჭურვის ფრაგმენტი მოხვდა. მისი ნათესავები დაიკარგნენ და
დღემდე არ უნახავთ. მათი სახლები რუსეთის მიერ დაბომბვის შედეგად მთლიანად
დაინგრა. მან საკუთარი თვალით ნახა ერთ-ერთი კორპუსის ეზოში ცეცხლის გარშემო
ოთხი ადამიანის გვამი, რომლებიც საჭმელს ამზადებდნენ და რუსებმა ადგილზე
დახვრიტეს.

25
 ფსიქოლოგიური ომი

დასავლური ქვეყნების უსაფრთხოების დოქტრინებში ფსიქოლოგიური ომის

თანამედროვე კონცეფცია, ომების, ომის საფრთხის ან გეოპოლიტიკური
არასტაბილურობის პერიოდში, მოწინააღმდეგის აზროვნებასა და ქცევაზე
ზემოქმედების მიზნით, პროპაგანდის, საინფორმაციო ნაკადების და სხვა
არასაბრძოლო ტექნიკის კოორდინირებულ გამოყენებას გულისხმობს.10
ფსიქოლოგიური ომი, როგორც მოწინააღმდეგის აზროვნებასა და ქცევაზე
ზემოქმედების არალეტალური ინსტრუმენტი, წინასწარ შექმნილი ქსელის მეშვეობით
საჭირო ინფორმაციის გავრცელებას ეფუძნება, რათა გავლენა მოახდინოს სამიზნე
ჯგუფის ღირებულებებზე, რწმენაზე, ემოციებზე, მოტივაციასა და ქცევაზე. ამგვარი
საინფორმაციო კამპანიების სამიზნე შეიძლება - მთავრობები, პოლიტიკური
ორგანიზაციები, ინტერეს ჯგუფები, სამხედრო ძალები და სამოქალაქო საზოგადოება
იყოს.

რუსეთის საგარეო პოლიტიკის წარმართვის, სამხედრო და უსაფრთხოების

სისტემის პრაქტიკა, სხვა ყველა საკვანძო საკითხის მსგავსად, ფსიქოლოგიური ომის
კონტექსტშიც მკვეთრად განსხვავდება დასავლური ქვეყნების მიდგომებისაგან.
რუსეთის ფსიქოლოგიური ომის კონცეფცია მხოლოდ საინფორმაციო ოპერაციებითა
და პროპაგანდის კამპანიებით არ შემოიფარგლება და, ხშირ შემთხვევაში, სამხედრო
კომპონენტის გამოყენებასაც გულისხმობს. ეს ლოგიკა განსაკუთრებით აქტუალურია
რუსეთის უშუალო სამეზობლოში, სადაც კრემლის ძირითად ამოცანას, ძალის
პროეცირების გზით, მეზობელი ქვეყნების მთავრობებზე, პოლიტიკურ კლასზე,
გავლენიან ინსტიტუტებსა და საზოგადოებაზე ზემოქმედება წარმოადგენს, რაც
საბოლოოდ სახელმწიფო სუვერენიტეტის შეზღუდვას ისახავს მიზნად.

10
Longley, Robert. "An Introduction to Psychological Warfare." ThoughtCo, Dec. 6, 2021,
thoughtco.com/psychological-warfare-definition-4151867.

26
 ფსიქოლოგიური ომის ცნების განსაზღვრისას აქცენტის მხოლოდ არასამხედრო
კომპონენტზე გადატანა ტექნოლოგიური პროგრესისა და დასავლური
დემოკრატიების მიერ საერთაშორისო ურთიერთობებში ძალის გამოყენებასა და
ძალის გამოყენების მუქარაზე უარის თქმის შედეგია. ფსიქოლოგიური ომის
წარმოების პირველადი მეთოდი საომარ მოქმედებებთან პირდაპირ იყო
დაკავშირებული და იმგვარი არმიის ყოლას, ან სამხედრო ძალის იმგვარ გამოსხივებას
გულისხმობდა, რომ მოწინააღმდეგე მხარეს წინააღმდეგობის გაწევის სურვილი
მარტივად დაეკარგა.11 ამ თვალსაზრისით, თანამედროვე რუსეთის მიერ მის უშუალო
სამეზობლოში გამოყენებული ფსიქოლოგიური ომის მოდელი უფრო მეცამეტე
საუკუნის მონღოლთა იმპერიის სამხედრო მოწყობას შეესაბამება, ვიდრე ოცდამეერთე
საუკუნის თანამედროვე ანალოგებს.

2022 წლის 24 თებერვალს უკრაინის ტერიტორიაზე რუსეთის მიერ დაწყებულ

არაპროვოცირებულ, სრულმასშტაბიან ომს თან ახლავს მკაფიოდ გამოხატული
ფსიქოლოგიური ომის კომპონენტი, რომელსაც რამდენიმე სტრატეგიული მიზანი
აქვს:

1. უკრაინის საზოგადოებაში შიშის დათესვა, მორალური რღვევა,

არეულობისა და პანიკის შემოტანა და უკრაინელი ხალხის წინააღმდეგობის
გატეხვა;
2. უკრაინელ ხალხსა და უკრაინის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას შორის
ნდობის შესუსტება/დაკარგვა;
3. უკრაინის სამოქალაქო-პოლიტიკურ და სამხედრო ხელმძღვანელობას
შორის ნდობის შესუსტება/დაკარგვა;
4. სამოქალაქო მოსახლეობის სასტიკი განადგურების, წამებისა და
არაადამიანური მოპყრობის სისტემური ინფრასტრუქტურის შექმნით,

11
„მონღოლური მოლაპარაკება“ მეცამეტე საუკუნის ჩინგიზ ყაენის საომარი ტაქტიკის ნაწილია,
რომელიც გულისხმობს სამიზნე ქალაქის გარშემო არსებული საცხოვრებელი ინფრასტრუქტურის
სასტიკ, საჩვენებელ განადგურებას და ამის შემდეგ მოლაპარაკების შეთავაზებას, რაც ქალაქის
დანებებასა და ხარკის გადახდას გულისხმობდა.

27
 კრემლისთვის სასურველი პირობებით მოლაპარაკების მისაღწევად,
უკრაინის პოლიტიკური და სამხედრო ხელმძღვანელობის
ფსიქოლოგიური/მორალური წნეხის ქვეშ მოქცევა - მათთვის ადამიანურ
მსხვერპლზე პასუხისმგებლობის დაკისრება.
5. უკრაინის თავდაცვის ძალების მორალური და ორგანიზაციული
დეგრადაცია;
6. უკრაინის მიმართ დასავლეთის მხარდაჭერის შესუსტება;
7. ომის გამომწვევი მიზეზების რუსული ვერსიის კულტივაცია უკრაინულ და
რუსულ საზოგადოებაში;
8. რუსეთის სამეზობლოს სხვა ქვეყნების საზოგადოებაში შიშის დათესვის
მიზნით, სისასტიკის მაგალითის ჩვენება.

წინამდებარე დოკუმენტში მოყვანილი და კვლევის დროს გაანალიზებული რუსეთის

ფედერაციის შეიარაღებული ძალების წარმომადგენელთა მიერ ჩადენილი წამების,
არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ფაქტები, ომისა და კაცობრიობის
წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულები იძლევა დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველს,
რომ უკრაინის ტერიტორიაზე კრემლის მიერ შექმნილი ადამიანთა წამების
ინფრასტრუქტურა რუსეთის სახელმწიფო პოლიტიკის ნაწილია და, უპირველესად,
სწორედ ზემოთ ჩამოთვლილ მიზნებს ემსახურება. აღნიშნული პრაქტიკა სრულ
შესაბამისობაშია რუსეთის იმპერიის ტრადიციულ, ისტორიულ მიდგომასთან -
ადამიანთა წამება სახელმწიფოს პოლიტიკური და სტრატეგიული ამოცანების
მისაღწევად.12 ტერორი, როგორც მმართველობის მოდელი, რუსეთის საბჭოთა

12
მხოლოდ 1937-1938 წლებში საბჭოთა რეჟიმმა, როგორც მინიმუმ, 1.7 მილიონი ადამიანი დააპატიმრა,
რომელთაგან 700 000-ზე მეტი დახვრიტეს. ეს პერიოდი უმძიმესია თავისი მასშტაბით, თუმცა არა
გამონაკლისი. რუსეთის საბჭოთა იმპერიის არსებობის საწყის ეტაპზე გამართული „წითელი ტერორი“,
ე.წ. „განკულაკება“, ჰოლოდომორი უკრაინაში, იძულებით გადასახლებული ეთნიკური ჯგუფები,
„გულაგი“, როგორც სახელმწიფო ტერორის ფორმა, საბჭოთა ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია და
უზენაეს ამოცანად საბჭოთა ტყვეობაში მცხოვრები ერების დაშინებას, კრემლისთვის მისაღები
ცხოვრების წესის გამტკიცებას ისახავდა მიზნად.

28
იმპერიის ღერძია - იმ იმპერიის, რომლის დაშლასაც ვლადიმერ პუტინი „მეოცე
საუკუნის უდიდეს გეოპოლიტიკურ კატასტროფას“ უწოდებს.

საერთო სურათის მისაღებად წინამდებარე კვლევის ფარგლებში გამოვლენილი

წამების ფაქტების სპეციფიკა უკრაინის ტერიტორიაზე რუსეთის მიერ ჩადენილ სხვა
დანაშაულებებთან კომბინაციაში უნდა გაანალიზდეს.13 უკრაინის გენერალური
პროკურორის მონაცემების მიხედვით, უკრაინის თავაცვის ძალების მიერ
განთავისუფლებულ 8 რეგიონში აღმოჩენილია რუსეთის შეიარაღებული ძალების
წარმომადგენელთა მიერ უკრაინელი სამოქალაქო პირებისა და ომის ტყვეების
საწამებლად საგანგებოდ მოწყობილი 104 შენობა-ნაგებობა. ზაპოროჟიეს ოლქში - 18;
ხერსონის ოლქში - 11; დონეცკის ოლქში - 10, ხარკოვის ოლქში - 25 და ა.შ. აღნიშნული
ნათლად მიუთითებს წამების პრაქტიკის ცენტრალიზებული მართვის სისტემასა და
მასობრივ ხასიათზე.

ასევე, უკრაინაში რუსეთის შეიარაღებული ძალების მიერ გამოყენებული

წამების პრაქტიკა უნდა შეფასდეს როგორც რუსეთის მიერ უკრაინის სამოქალაქო
მოსახლეობის წინააღმდეგ გამოყენებული ასიმეტრიული ომის ინსტრუმენტი.
ასიმეტრიული ომი გულისხმობს არაკონვენციური საბრძოლო სტრატეგიებისა და
ტაქტიკების გამოყენებას, როდესაც ტრადიციული სამხედრო მოქმედებებით
სასურველი შედეგის მიღწევა შეუძლებელია, ან მოწინააღმდეგეთა სტრატეგიული
შესაძლებლობები იმდენად არათანაბარია, რომ კონვენციური მეთოდებით ბრძოლა
შეუძლებელია. ამ კონტექსტში განსაკუთრებით საყურადღებოა უკრაინის
მოსახლეობის მიერ ომის საწყის ეტაპზე გაწეული გადამწყვეტი წინააღმდეგობა, რამაც
კრემლის თავდაპირველი მიზნის მიღწევა, რამდენიმე დღეში განეხორციელებინა
უკრაინის ტერიტორიის სრული ოკუპაცია დედაქალაქ კიევის ჩათვლით,
შეუძლებელი გახადა. უკრაინის მოსახლეობამ და ტერიტორიული თავდაცვის

13
https://tsn.ua/en/ato/the-prosecutor-general-revealed-how-many-russian-torture-chambers-were-found-in-
the-liberated-territories
2467189.html#:~:text=Law%20enforcement%20officers%20discovered%20104,areas%20liberated%20from%20the
%20enemy

29
სისტემამ შეძლო ოთხი ძირითადი მიმართულებით სტრატეგიული ამოცანის
შესრულება.

1. ოკუპანტი ძალისთვის პირდაპირი და არაპირდაპირი ზიანის მიყენება, რასაც

შეუძლია შეცვალოს ოკუპანტის გათვლები ოკუპაციის სარგებელსა და
დანაკარგებს შორის თანაფარდობის შესახებ და უკან დახევა აიძულოს. ომის
პირველი ოთხი თვის განმავლობაში უკრაინის მოსახლეობის ქმედებები
სწორედ საოკუპაციო ძალისთვის პირდაპირი ზიანის მიყენებისკენ იყო
მიმართული, რამაც მნიშვნელოვანი სტრატეგიული შედეგი გამოიღო.
2. საგარეო მხარდაჭერის ორგანიზება - ომის პირველი ოთხი თვის განმავლობაში
უკრაინის სამოქალაქო წინააღმდეგობამ ორი უმნიშვნელოვანესი შედეგი
გამოიღო:
ა). უკრაინაში შენარჩუნდა დემოკრატიული გზით არჩეული, ლეგიტიმური
ხელისუფლების მმართველობა. საოკუპაციო ძალამ ვერ მოახერხა ქვეყანაში
არსებული მმართველობის სისტემის ძალადობრივი გზით ცვლილება;
ბ). სამოქალაქო წინააღმდეგობის ფონზე, უკრაინის ხელისუფლებას მიეცა
დრო საგარეო მხარდაჭერის მოსაპოვებლად, რაც დასავლეთის მხრიდან -
ფინანსური, სამხედრო, პოლიტიკური მხარდაჭერით, ასევე რუსეთის
წინააღმდეგ სანქციების დაწესებით გამოიხატა.
3. სამოქალაქო წინააღმდეგობის შედეგად თავდასხმის პირობებში მყოფმა
უკრაინამ ქვეყნის ტერიტორიაზე ოკუპანტის პოლიტიკური და ეკონომიკური
კონსოლიდაციის შესაძლებლობის აღკვეთა შეძლო. სამხედრო შეჭრის
მიუხედავად, რუსეთმა ვერ მოახერხა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე
წარმოჩენილიყო პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების
გარანტორად, პირიქით - სამოქალაქო წინააღმდეგობამ უკრაინის სახელმწიფო
სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და კონსტიტუციური
წესრიგის გარანტად პრეზიდენტ ზელენსკის საჯარო იმიჯის გაძლიერება
განაპირობა.

30
 4. თავდაცვისა და წინააღმდეგობის მიმართ საზოგადოებრივი მხარდაჭერის
შენარჩუნება - ომის პირველი ოთხი თვის განმავლობაში უკრაინის
მოქალაქეების შედეგიანმა წინააღმდეგობამ საზოგადოებაში გააჩინა განცდა,
რომ რუსეთის საოკუპაციო არმიის შეჩერება შესაძლებელია სამოქალაქო
წინააღმდეგობით, რაშიც უმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა უკრაინის
ტერიტორიული თავდაცვის სისტემამ. აღნიშნულმა საზოგადოებაში ქვეყნის
დაცვისა და საოკუპაციო ჯარისადმი წინააღმდეგობის მოტივაცია მკვეთრად
გაზარდა.

სწორედ ხსენებული ოთხი მოცემულობის გათვალისწინებით, ოკუპანტის მთავარ

ამოცანად უკრაინის საზოგადოების წინაღობის დაძლევა იქცა, რაც კონვენციური
სამხედრო საშუალებებით რუსეთის შეიარაღებული ძალებისათვის შეუძლებელი
აღმოჩნდა. ტერორის, როგორც მთავარი საბრძოლო იარაღის, გამოყენება სწორედ ამ
გარემოებით უნდა იყოს განპირობებული.

31
 დასკვნის ნაცვლად

ტერორი, რომელიც არ შედგა

საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის მიერ 2023 წელის სექტემბერში

უკრაინაში ეროვნული მასშტაბით ჩატარებული კვლევის შედეგების მიხედვით:14

1. უკრაინის მოსახლეობის 94%-ს სჯერა, რომ უკრაინა ომში გაიმარჯვებს;

2. შეკითხვაზე, „როგორი იქნება უკრაინის სახელმწიფო საზღვრები ომის
დასრულების შემდეგ?“ მოსახლეობის 68% პასუხობს, რომ ომი 1991 წლის
მდგომარეობით უკრაინის საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების
(ყირიმის ნახევარკუნძულის ჩათვლით) აღდგენით დასრულდება;
3. უკრაინის ევროკავშირში გაწევრიანებას მხარს მოსახლეობის 81% უჭერს;
4. უკრაინის ნატოში გაწერიანებას მხარს მოსახლეობის 79% უჭერს;
5. უკრაინის თავდაცვის ძალების მხარდაჭერა - 96%;
6. უკრაინის პრეზიდენტ ვოლოდიმირ ზელენსკის მხარდაჭერა - 82%.

ზემოთ მოყვანილი მონაცემები ადასტურებს, რომ რუსეთის შეიარაღებული

ძალების მიერ უკრაინის ტერიტორიაზე ჩადენილი წამების დანაშაულები, რომელთა
მთავარი მიზანი, შესაძლებელია, ფსიქოლოგიური ზემოქმედების გზით, უკრაინის
მოსახლეობის წინააღმდეგობის დაძლევა იყოს, მიზანს ვერ აღწევს.

დიდება უკრაინას!

დიდება გმირებს!

14
A project of the International Republican Institute, center for insights in survey research, National Survey of
Ukraine, September 2023

32
 Russian Terror: a Failed Attempt

Torture as a Weapon of Psychological Warfare

Movement Droa

Tbilisi, 2024

33
 Introduction

On February 24, 2022, Russia launched a full-scale, unprovoked war in Ukraine. This war
is distinct in many ways, including that the cases of torture and inhumane treatment organized
by the Kremlin on the European continent, the genocide committed against the Ukrainian
nation, the scale of the war and the crimes committed against humanity, all seem to have
revived for us the atrocities of the past century. The infrastructure of the torture of people
organized by the representatives of the Russian armed forces on the territory of Ukraine, the
anatomy of the facts of torture and the nature of the committed crimes allow for two main
conclusions:

3. Cases of tortures of Ukrainian civilians and military personnel are not separate crimes,
but a state policy elaborated by the highest military and political leadership of the
Russian Federation, and conducted in a centralized scheme;
4. The crimes of tortures committed against Ukrainian civilians and military personnel
not only serve the conventional purpose of the crime of torture under the UN
Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or
Punishment, but are also used as a weapon of psychological warfare.

There is an evident growing tendency of international consensus on the first of the above
conclusions. According to the statement of the UN Special Rapporteur on Torture on June 15,
2023, the torture committed by Russia in Ukraine may constitute a state-organized crime. The
intensity of the crime of torture and the methods used indicate the level of coordination,
planning and organization of the process by superior state institutions, as well as the direct

34
authorization and the commission of crimes within the framework of a well-thought-out
policy. 15

The analysis of the material collected within the scope of the research reveals that the
purpose of the human torture infrastructure created by the highest military and political
leadership of the Russian Federation on the territory of Ukraine is not just to inflict severe
physical or spiritual suffering and pain on individuals that aims to punish a person or to obtain
information, but the purpose is also the systematic use of the crime of torture as a mean of
psychological warfare. Based on the information received and analyzed within the research,
we can conclude that the physical and psychological torture of Ukrainian civilians and military
personnel is considered and used by the military-political leadership of the Russian Federation
as a method of fulfilling a strategic task, breaking the resistance of the Ukrainian people, and
their psychological neutralization.

The objectives of the presented analytical document are as follows:

4. Legal evaluation of the information obtained as a result of the research and reflected in
the document;
5. Analyzing the systematic practice of torture committed by the Russian Federation on
the territory of Ukraine in the context of psychological warfare;
6. Assessment of the impact of torture as a tool of psychological warfare.

15 The UN Special Rapporteur on Torture, Alice Jill Edwards, „Widespread use of torture by Russian
military in Ukraine appears deliberate: UN expert“
https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/06/widespread-use-torture-russian-military-ukraine-
appears-deliberate-un-expert

35
 Context and Research Methodology

After the start of Russia's full-scale, unprovoked war in Ukraine on February 24, 2022,
Georgia became a safe haven for thousands of Ukrainian refugees. Due to the lack of special
state assistance programs for Ukrainian citizens who came to Georgia from the cities of Eastern
Ukraine (Mariupol, Melitopol, Kherson, Mykolaiv, Berdyansk, etc.), their accommodation in
Georgia, provision of necessary medical support and medicines, organization of educational,
cultural and social integration projects, has almost completely been undertaken by the
Georgian society, private initiatives, private sector and civic groups. The Movement "Droa",
with the participation and assistance from Georgian citizens, businesses and international
donor organizations, has been carrying out the project of providing all kinds of services for the
refugees who entered the territory of Georgia from Ukraine since the beginning of the war.
The first collection of stories told by the refugees placed in special shelters arranged and
managed by the Movement "Droa" was published in the form of the "War Diaries" in 2022.
The data collected in the present study is based on the information provided by them through
interviews conducted in accordance with international standards.

As part of the research, 27 refugees from Ukraine were interviewed. Their personal
data is confidential. Accordingly, in the document, their names and surnames are given in
alphabetical order without identifying any personal information.16

16 The presented analytical document is a part of the project, within the framework of which 27
interviews were conducted with refugees in Georgia from different cities of Ukraine. The goal of the
project is to provide the Ukrainian side with documented cases of torture, inhuman and degrading
treatment, war crimes and crimes against humanity committed by the representatives of the Russian
Armed Forces. The interviews were conducted according to international standards; the material in
this document is provided with personal data protection, full information is provided to the project
donor and the relevant structures of Ukraine.

36
 The document describes war crimes and crimes against humanity, violations of
international humanitarian law, facts of torture, inhumane and degrading treatment, severe
physical and psychological injuries, the filtration camps set up by the Armed Forces of the
Russian Federation and illegal practices used there, illegal use of military force against the
civilian population, including mass killings of civilians. The collected information contains
episodes of deliberate destruction of civilians and civilian infrastructure – medical institutions
and hospitals, residential homes, orphanages, kindergartens, schools and universities – by
Russian aviation and artillery units; Cases of mass violence, thieveries and robberies,
kidnapping, illegal captivity, denial of medical care, threats of rape and simulated shooting.

The information obtained as a result of the interviews confirms that the violations listed
above took place not only in the zone of military operations, but also outside of it. Reliving
stressful events have severe consequences, which in some cases manifest in acute stress
disorder, severe depression, panic attacks, fear of death and fear of losing loved ones. In order
to avoid the risk of retraumatization during the interviewing process, each interview, apart
from the consent of the person questioned, was conducted with the permission of a
psychologist with their direct involvement in the process and in accordance with the
instructions.

The received factual information was categorized, the legal evaluation-processing of

the facts described in the interviews was carried out, the research findings were developed
through the analysis, presented in the following chapters of this document.

37
 International legal obligations

According to Article 1 of the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman
or Degrading Treatment or Punishment, the term "torture" means any act by which severe
pain or suffering, physical or mental, is intentionally inflicted on a person, for purposes such
as To obtain information or confession from a person, to punish him for an act which he or a
third person has committed or is suspected of having committed, or to intimidate or coerce
him or a third person, or to discriminate against him of any nature for any reason, where such
pain or suffering is caused to a public official, or by another person acting in an official
capacity, or at his instigation, or with his permission, or with his tacit consent. It does not
include pain or suffering which results solely from, is essentially inseparable from, or is
incidental to, legal sanctions.17

The parties to the ongoing war in Ukraine are obliged to observe international
humanitarian law, norms governing war and armed conflicts, including the Geneva
Conventions of 1949, the First Additional Protocol to the Geneva Conventions, and customary
international law. The regulatory field is also represented by international human rights law,
including the International Covenant on Civil and Political Rights and the European
Convention on Human Rights. The prohibition of torture and other forms of cruel treatment
is one of the fundamental prohibitions in international humanitarian and human rights law.
The prohibition of torture is an absolute norm and no exceptional circumstances can justify it.
Persons deprived of their liberty must be provided with adequate food, water, clothing, shelter
and medical care. Common Article 3 of the Geneva Conventions18 prohibits violation of a
person's life and physical integrity, in particular, any kind of killing, maiming, cruel treatment
and torture, as well as degrading, insulting and humiliating treatment. The use of force to

17 Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment,
Article 1
18 Geneva Conventions of August 12, 1949, common article three

38
obtain information is prohibited by the Article 31 of the Fourth Geneva Convention: "No
physical or moral coercion shall be applied to protected persons, in particular to obtain
information from them or from third parties." The Geneva Conventions imperatively obligate
the parties to the conflict to provide the International Committee of the Red Cross with access
to detained civilians and prisoners of war.19 The occupying power cannot compel persons
protected by international legal mechanisms to serve in its armed forces and auxiliary units.
Any pressure or propaganda aimed at the voluntary enlistment of persons into the armed forces
of the occupying state is not allowed.

Killing, torture and ill-treatment of civilians, intentionally causing severe physical or

mental suffering to captured fighters and detained civilians, mass illegal deportation of people
constitute war crimes. Commanders of armed forces who knew, or should have known, of such
crimes, but did not try to prevent them and punish those responsible, bear criminal
responsibility for war crimes as those responsible for command and direction.20

Deliberate creation of living conditions, in particular, restriction/elimination of access

to food products and medicine, aimed at the destruction of part of the population, mass series
of intentional killings, torture and inhumane treatment, illegal, senseless and large-scale
destruction of civilian infrastructure, which is not justified by military necessity, military
ammunition, or coercion of another protected person to serve in the armed forces of an
adversary state, unlawful deportation/transfer, or unlawful imprisonment, hostage-taking,
deliberate attack on the civilian population and civilian infrastructure that is not a military
target, religious, educational, artistic, scientific or deliberate attacks on buildings intended for
charitable purposes, historical monuments, hospitals or gathering places for the sick and

19 Fourth Geneva Convention of 1949, Article 51

20 Statute of the International Criminal Court adopted at the Diplomatic Conference of
Plenipotentiaries of the United Nations, 1998, Articles 7-8

39
wounded, if they are not a military target, looting of a city or settlement, violation of human
dignity, insulting and humiliating treatment are crimes against humanity and war.

Under the Geneva Conventions, parties to war or armed conflict have an obligation to
investigate alleged war crimes committed by their forces or on their territory and to punish
the perpetrators accordingly. Victims of violence and their families must receive prompt and
adequate compensation.

Considering the importance of the values and legal goods that are protected by the
prohibition of torture, this principle was transformed and developed into a superior norm, thus
representing jus cogens, i. e. a norm that occupies a higher level in the hierarchy of
international law than treaty or customary law norms. The fact that torture is prohibited by
the jus cogens norm of international law has significant implications at the inter-state and
individual, domestic level. In an interstate context, it serves to internationally delegitimize any
legislative, administrative or judicial act authorizing torture.

At the individual level, i. e. in terms of establishing criminal liability, one of the

consequences of the jus cogens nature of the prohibition of torture granted by the international
community is, that states have an obligation to investigate, prosecute and punish those accused
of torture, or to extradite such persons if they are present in the state territory, under its
jurisdiction. 21

Although the jus cogens norm of the prohibition of torture represents an absolute
prohibition and is equally valid in a state of peace and war, international law knows the
precedents of defining different components for the crime of torture committed in a state of
war. According to the definition proposed by the Judicial Panel of the Tribunal of Yugoslavia,

21 Prosecutor V. Anto FURUNDZIJA, Judgement of 10 December 1998, Trial Chamber of the

International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of
International Humanitarian Law Committed in the Territory of the Former Yugoslavia since 1991, par.
155-157

40
the composition of the crime of torture during an armed conflict requires the following
elements:

- Causing strong physical or spiritual pain and suffering to a person by action or

inaction;
- Such action or inaction must be committed with direct intent;
- Inflicting physical or mental pain, suffering should be aimed at obtaining
information or confession, punishing, intimidating, humiliating or coercing the
victim of torture or a third person;
- The fact of torture must be related to the content of the armed conflict;
- At least one of the persons involved in the process of torture must be a public
official, a state or civil servant, or in any case must act in a non-private capacity, i.
e. on behalf of a state body or a state-related organization.22

According to the third article of the European Convention on Human Rights:

"Torture, inhuman or degrading punishment or such treatment of a person is not

allowed." In the practice of the European Court of Human Rights, there are precedents for
determining the gradational difference between the concepts of torture, inhuman treatment
and degrading treatment. At various times, the European Court has defined torture as an
intentional inhumane treatment causing particularly severe physical or mental suffering to a
person, with the aim of obtaining information or confession. The concept of inhumane
treatment is also related to inflicting physical and mental pain on a person, and in the case of
humiliating treatment and punishment, the European Court focuses on such unfair treatment,

22 Prosecutor V. Anto FURUNDZIJA, Judgement of 10 December 1998, Trial Chamber of the

International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of
International Humanitarian Law Committed in the Territory of the Former Yugoslavia since 1991, par.
162

41
the purpose of which is to neutralize the person's ability to resist through fear and
humiliation.23

The information given in the present chapter of the paper, about the crime of torture,
war and crimes against humanity is directly related with the information provided by the
people interviewed within the framework of the study. The information obtained during the
interviews and reflected in the analytical document provides the basis for the conclusion that
each person involved in the research became a victim of torture, inhuman and degrading
treatment and punishment, which, in many cases, has a severe impact on their daily life.

23 The proposed evolution of the concepts of torture, inhuman and degrading treatment and
punishment is based on the definitions provided by the Court in the judgments of the European Court
of Human Rights
Denmark, Norway, Sweden and the Netherlands v Greece, 1969;
Ireland v United Kingdom, 1978

42
 Interviews

Interviews within the framework of the research revealed a number of facts of torture,
inhuman and degrading treatment; As well as actions committed by the Armed Forces of the
Russian Federation, which may be classified as war crimes and crimes against humanity. In
particular, the stories provided by the respondents include the following facts:

1. Holding the civilian population hostage;

2. Food deprivation of hostages;

3. Placing the civilians in filtration camps;

4. Killing of family members;

5. Intentional infliction of severe damage to the health of individuals; (injury to the head/back)

6. Killing of civilians;

7. Refusing medical aid to wounded civilians;

8. Undressing people in the filtration camps – as a form of inhuman, demeaning and degrading
treatment;

9. Undressing people in the filtration camps in cold conditions – as a form of torture;

10. Blindfolding/putting an opaque bag on the head of civilian and taking them away in
undisclosed directions;

11. Removing the bandages from treated wartime wounds and exposing them in order to inflict
pain;

12. Forcing a person to witness the torture of another;

43
13. Placing people in cages in the filtration camp of village Chonhar of the Kherson region;

14. Mass murder as a result of bombing;

15. Deliberate destruction of civilian infrastructure – kindergartens, schools, orphanages,

universities;

16. Massive looting/robbery of shops, and residential houses;

17. Beating civilians to death and dumping the bodies of all the dead in the streets and markets
of populated areas;

18. Kidnapping of civilians from the occupied/annexed territories of Ukraine for the purpose
of their forced participation in the war;

19. Threat of rape;

20. Imitation of shooting;

21. Deprivation of food, water, and heating; placing them in inhuman conditions.

This document includes part of the interviews obtained within the scope of the research.

Interview B

Person B, a 35-year-old Ukrainian citizen, is a civilian who still suffers from severe stress.
During the war, the person was under constant pressure in their hometown of Mariupol, as
the Russian military systematically searched homes and civilians were subject to
pressure/threats from them. The Russians demanded information about the Ukrainian Defense
Forces – in particular, whether Ukrainian military personnel were present in their homes, or
whether they had relatives or acquaintances in the Ukrainian Defense Forces.

Person B personally witnessed how Russian soldiers killed a Ukrainian civilian from a car. For
two weeks they watched the corpse of a man lying on the street. Due to the massive bombing,

44
burying him was impossible. Person B was also personally wounded by Russian soldiers. They
had neither a medicine nor a way to go to a hospital. Person B and their brother had to go
through several checkpoints and filtration camps where they were searched, and where, in
order to inflict pain, bandages on their wounded backs were removed; they were verbally
abused and forced to take off their clothes. At the filtration camp, they witnessed how several
people were arrested – their hands tied with sticky tape, bags covering their heads – and taken
away in an unknown direction.

Interview C

On February 25, 2022, as a result of shelling of the city of Kherson, 29-year-old person C
received bodily injuries – in particular, a shrapnel hit his head. He witnessed how the Russian
military brutally tortured a Ukrainian citizen. Person C was forced to leave the country. He
was interrogated and searched at the Lars and Chonhar border filtration points. At the Chongar
filtration point, males were placed in a so-called “cage” where they awaited interrogation. The
interrogation mainly asked whether he was a member of the Ukrainian Defense Forces or
whether he had any connection with anyone associated with the Ukrainian Defense Forces.
During all this time, he still had the shrapnel in his head, and he managed to get medical help
only after arriving in Georgia. During the interview, it became evident that he is constantly
afraid of death.

Interview H

Person H is a 39-year-old Ukrainian civilian from Melitopol. He recalls how the Russian
military occupied the Melitopol church and the so-called “Kirov Bazaar.” Chechen militants
brutally beat civilians on the playground. Person H witnessed this fact and saw a beaten man
fully covered in blood, but due to stress and fear, he was unable to help him. Person H recalls
reports that the Russian military planned to recruit all Ukrainian men under the age of 65 to
participate in Melitopol military operations against the Ukrainian Defense Forces. The
population tried to leave the territory through a humanitarian corridor organized by Ukraine,

45
but the Russian military prevented them from doing so. Person H and his friend left Melitopol
towards Crimea. On the way to the village of Chonhar, they passed 8 checkpoints, where they
had to get outside and get undressed. After that, they were transferred to a territory
surrounded by a metal structure, “the cage”. In the “cage” where they were beaten with a gun
buttstock. In there, he witnessed facts of how the Russian military tortured his compatriots
physically and psychologically and threatened to rape them.

Interview with J

Person J – 41 years old, Ukraine, Mariupol. They recall that the bombing began every day at
15:00. The Russians shot at kindergartens and schools and carried out the so-called “cleansing”.
They were looking for Ukrainian soldiers. They entered houses and used gun buttstocks to
break everything – furniture and walls of houses. Children were shot with machine guns and
forced to show what was inside the building. The Russian military set up checkpoints at every
step – they undressed and checked every man in the cold. If anyone was outside during curfew,
they would be shot immediately. They bombed residential buildings. After one of these
attacks, the family of J left Mariupol on foot.

Interview K

Person K – 31 years old, Mariupol. A few days after the start of the war, he was going to visit
his child in the Primorsky region. He had to live lacking water, food, and electricity. At one
of the exits, he saw a market covered with corpses. On the way, he met Russian soldiers who
stopped him, pointed a gun at him, and asked if he was from Azov; He was undressed and
examined as they looked for tattoos.

He saw how Russian soldiers, without any warning, fired at a car driven by a woman. He also
saw a truck full of the corpses of Ukrainians. One day, having arrived at his child’s place, he
discovered that the building had been destroyed. He learned that his child and its mother
managed to escape. He himself had to leave Mariupol and go through several checkpoints. At

46
checkpoints, on the streets, they were stripped in the cold. At one of the filtration points,
people were beaten and tortured before his eyes.

Interview M

Person M - 40 years old, citizen of Ukraine, from Donetsk-Mariupol. She and her family were
subjected to verbal abuse and humiliation by the Russian military. Her husband's uncle died,
and when they asked to bury him, the Russian military showed them a place where there were
about 600 more corpses and offered to identify the relative. They had to remain next to the
corpses for 3 days. The right to burial was obtained after paying a bribe in the amount of 15
thousand Ukrainian hryvnia. She and her family could not leave the city for a long time,
because the “green corridors” organized as a result of negotiations were massively bombed. On
her way out of the city, she passed through a filtration zone where she was interrogated,
humiliated, and ridiculed. She witnessed how some men had a black bag put over their heads,
their hands tied, and taken away in an unknown direction.

Interview N

Person N – a citizen of Ukraine, 51 years old, from Donetsk-Mariupol. From February 26,
electricity was no longer supplied to the city, water supply and natural gas supplies were
stopped, and all means of communication were cut. From March 2, the intensity of the
bombing increased and it became impossible to go outside. There was an acute shortage of
water and food. There was a spring not far from the sea, from which water could be supplied,
but there were corpses lying around the spring. They had to drink the water retained in the
heating system and radiators. Their 40-year-old friend, who left home out of necessity, was
killed by the Russians on their way, as was their student, who went out to collect firewood.

Interview O

Person O is a 34-year-old citizen of Ukraine from the city of Kherson. In early March, the
Russians illegally occupied the city of Kherson, to which Kherson residents protested with

47
peaceful demonstrations every day at 12:00. The Russians suppressed the demonstrations in a
variety of ways, including shooting people with automatic weapons. Many protesters were
injured. There was a case when a Russian tank ran over a retired married couple in their own
car, killing them both on the spot. Person O witnessed how the Russian military, in order to
intimidate the population, began firing from a tank in the direction of one of the city's
shopping centers. The Russians decided to recruit Kherson residents into the Russian army and
use them in the war against Ukraine, so Person O left the city with their family and friends.

Interview Q

Person Q – 35 years old, from Donetsk. After the start of the war, it became very dangerous to
be in a residential building. Because of this, they and their family moved to a gas station. In
the beginning, it was possible to buy drinking water, but later the water problem became more
and more serious. People often drank rainwater and melted snow. They saw with their own
eyes how people drank water from mud puddles on the street. Their house was bombed and
burned down. Moving to the Ukrainian-controlled territory was very dangerous and basically
impossible since the Russians did not allow anyone to move safely. In addition, they learned
that the Russians were shooting at civilians and buses trying to depart from Mariupol.

Interview R

Person R – 49 years old, Mariupol. On March 3, 2022, the Russians began shelling the central
part of the city from Berdyansk. In the following days, a bomb fell in a nearby yard, killing a
man standing in line at a store. There was a very serious shortage of medicines and medical
services in general. Her relative, who was simply walking down the street and did nothing
wrong, was killed by a Russian sniper on Nakhimov Avenue. He had 2 bullets in his heart and
liver – a targeted fatal wound. The streets and courtyards of the city were full of corpses. 27
corpses, including children, were found near two residential buildings. It was a very difficult
and scary scene in Mariupol. She and her husband decided to leave the city. They were told

48
that only women and children were allowed to leave the city, not men. The Russians did not
allow men aged 18 to 60 to leave Mariupol.

Interview S

Person S – 37 years old, Mariupol. On February 24, 2022, they were awakened by the sound
of a rocket at 5 am. An hour later, the second rocket fired by the Russians destroyed 2-3 houses.
So, almost all the residents moved to the basements. A curfew was imposed. The Russians
bombed and destroyed water carriers that supplied drinking water to the population. The
planes operated at low altitudes and fired at residential buildings and civilians. The Russians
did not allow civilians in the Ukrainian-controlled parts to leave the city. Those who dared to
travel to Russia were transferred to undisclosed Russian camps. One of the hardest days was
April 1. People went out to supply water from the basement – just 800 meters away; The
Russians opened fire on them, firing from machine guns and tanks for no reason. 4 people died.
One of the elderly was blown up by a mine and died in the arms of S.

Interview T

Person T – 48 years old, Mariupol. The city was bombed every 20 minutes. There was nothing
left of the Kirovsky district; it was razed to the ground. She saw with her own eyes how people
jumped and fell from windows, and also saw a man, walking with his dog, hit by a shell and
turned to ashes. There was an information vacuum, there were no means of communication
and they could not find out what was happening. The Russians used some kind of flammable
substances and burned everything so that not a trace remained of the dead. They tried to leave
the city. There were street battles. Civilians fled under shelling and bombs. They were filtered
in Nikolsk, where their fingerprints were taken and they were interrogated. During
interrogation, they were threatened with death, and Person T's husband was threatened with
rape.

49
Interview U

Person U – 36 years old, from Mariupol. On February 25, 2022, she and her family moved into
the basement of the house. Her grandmother had a stroke from fear and died. From March 5
to 15, a water carrier moved around the city, distributing drinking water to the population and
distributing 5-10 liters of water to each resident, but the Russians destroyed this vehicle. On
March 7 or 8, the Russians attacked the bomb shelter and bombed it. People died in the bomb
shelter because there was no way to help the sick and wounded. The streets were filled with
the corpses of civilians. Those who went to fetch water did not know whether they would
return alive, as the Russian military opened fire on civilians. Person U’s husband was also
seriously injured. On April 16, a Russian soldier came to the bomb shelter and said that he was
the commander of the 9th Marine Corps of the Russian Armed Forces. He stated that he would
take civilians out, recording it on video. Being recorded, the first group was taken on foot,
including children. Person U told the Russian commander that she would not go because her
husband was wounded and could not walk. He replied: “If you don’t come out now, I will
shoot your husband and send the children to an orphanage,” so she had to leave.

Interview V

Person V– 25 years old, Zaporizhzhia, Melitopol. On April 24, 2022, before leaving, he learned
that the occupiers in Kherson were going to hold a “referendum” and mobilize local youth, as
well as forcibly recruit boys from the Donetsk, Luhansk, and Crimean regions to fight against
Ukraine. Person V figured that the same would happen to him, and therefore decided to leave
the city. On his way to Crimea, he passed 10 Russian checkpoints. At some checkpoints, people
were pulled out of their cars and forced to take off their trousers and shirts. Physical and
psychological abuse by the Russian military took the form of physical or verbal violence; They
were also forced to do push-ups, clean toilets, were forced to squat, lie on their backs, and
stand on one leg while wearing a heavy bronze vest. Person V was taken to the administrative
building of the checkpoint. His documents and phone were checked. After examining him,

50
they beat him and threatened to rape and kill him. He was eventually taken to a military camp
where he was tortured.

Interview X

Person X – 49 years old, from the city of Kherson. On February 28, 2022, the city was bombed
and Russian ground forces entered, so they took refuge in the basement. Before their eyes, 68
fighters of the Kherson territorial defense were killed. Russian soldiers shot at cars and people.
There were cases when Russian soldiers were dressed in the uniforms of Ukrainian armed
forces, appropriated from killed Ukrainian soldiers. Through this deceit, several basements
were penetrated with the aim of taking people hostages. On March 1, young girls began to
disappear. Person X's son was taken at gunpoint to a Russian checkpoint. They forced him to
take off his clothes and asked him what each of his tattoos meant.

Interview AB

Person AB – 39 years old, from Donetsk region. On March 2, 2022, mobile communications
were turned off and the population found itself in a complete information vacuum. On the
same day, water and electricity supplies were cut off in the city. The Russians attacked power
plants and water supplies. By March 6-7, the gas supply to the city was also cut. This time the
city was bombed by the so-called “Grad” shells, which hit a store, killing civilians. The
Ukrainian military warned residents to leave the area immediately. Their friend died during
the events in Mariupol, hit by a shell fragment while they (the friend) were sitting in their car.
Their relatives disappeared and have not been found to this day. Their houses were completely
destroyed as a result of Russian bombing. They saw with their own eyes the corpses of four
people who were cooking food by the fire in the courtyard of one of the buildings and were
shot on the spot by the Russians.

51
 Psychological Warfare

In the security doctrines of Western nations, the contemporary understanding of

psychological warfare encompasses a strategic blend of propaganda, information
dissemination, and non-combat methodologies24. Its primary objective is to shape the
perceptions and actions of adversaries during times of conflict, threats of conflict, or periods
of geopolitical instability. Psychological warfare serves as a non-lethal instrument aimed at
molding the mindset and conduct of adversaries by strategically disseminating information
through predetermined channels to influence their values, beliefs, emotions, motivations, and
behaviors. Targets of such campaigns may include governments, political entities, interest
groups, military forces, and civil society.

Contrary to Western approaches, the execution of Russian foreign policy, military

strategy, and security protocols places significant emphasis on psychological warfare within a
distinct framework. Unlike the Western model, Russian psychological warfare extends beyond
mere information operations and propaganda, often incorporating military tactics. This
approach is particularly salient in Russia’s neighborhood, where the Kremlin prioritizes
exerting influence over governments, political elites, influential institutions, and societal
structures. The overarching objective is to curtail state sovereignty through strategic power
projection and manipulation.

The contemporary definition of psychological warfare, placing exclusive focus on non-

military elements, reflects the influence of technological advancements and the stance of
Western democracies against the use or threat of force in international affairs. Historically,
psychological warfare primarily revolved around military actions, leveraging armed forces or
the projection of military might to undermine an adversary's resolve. The aim was to diminish
their will to resist through direct hostilities. In this context, the psychological warfare strategy

24Longley, Robert. "An Introduction to Psychological Warfare." ThoughtCo, Dec. 6, 2021,

thoughtco.com/psychological-warfare-definition-4151867

52
employed by present-day Russia in its neighboring countries bears more resemblance to the
military tactics of the thirteenth-century Mongol Empire than to contemporary approaches.
Unlike modern counterparts, Russia's model integrates military components, echoing
historical precedents where military power was central to psychological warfare strategies25.
This approach prioritizes leveraging military strength to influence the psychological landscape
of neighboring states, akin to the strategic maneuvers of ancient empires rather than
contemporary norms in international relations.

The unprovoked, full-scale war initiated by Russia on Ukrainian territory on February

24, 2022, is underscored by a distinctly apparent component of psychological warfare, serving
several strategic objectives:

1. Instill fear within Ukrainian society, erode morale, induce disorder and panic, and
dismantle the resilience of the Ukrainian population.
2. Undermine trust between the Ukrainian population and its political leadership.
3. Undermine trust between the civilian-political and military leadership within
Ukraine.
4. Establish a systematic infrastructure for brutal extermination, torture, and
inhumane treatment of civilians to compel negotiations on terms favorable to the
Kremlin, exerting psychological and moral pressure on Ukrainian political and
military leadership by holding them accountable for human casualties.
5. Induce moral and organizational decay within the Ukrainian Defense Forces.
6. Diminish Western support for Ukraine.
7. Propagate the Russian narrative regarding the war's causes within Ukrainian and
Russian societies.

25"Mongol negotiation" is part of the thirteenth-century war tactics of Genghis Khan, which involved
the brutal, demonstrative destruction of the residential infrastructure around a target city, and then
offering to negotiate, which involved surrendering the city and paying tribute.

53
 8. Exemplify cruelty to instill fear within the societies of other neighboring countries
of Russia.

The documented facts of torture, inhumane treatment, and other grave violations
perpetrated by Russian Federation armed forces serve as compelling evidence to suggest that
the torture infrastructure established by the Kremlin within Ukrainian territory aligns with
Russian state policy objectives. Primarily, this infrastructure serves the aforementioned
strategic goals. Such practices echo historical precedents observed in the Russian Empire,
where the use of torture as a way to advance the political and strategic aims of the state was
not uncommon.26 Terror as a governance model harkens back to the Soviet era, the end of
which Vladimir Putin has characterized as "the greatest geopolitical catastrophe of the
twentieth century."

In order to get a general picture, the specifics of the facts of torture revealed within the
scope of this research should be analyzed in combination with other crimes committed by
Russia on the territory of Ukraine27. According to data from the Prosecutor General of Ukraine,
across eight regions liberated by the Ukrainian Defense Forces, a total of 104 buildings were
identified as sites specifically prepared by Russian Armed Forces representatives for the torture
of Ukrainian civilians and prisoners of war. These locations include 18 in the Zaporozhye

26During the years 1937-1938 alone, the Soviet regime incarcerated a minimum of 1.7 million
individuals, with over 700,000 of them subjected to execution by firing squad. This period stands out
for its unparalleled scale, but it is by no means an anomaly. The "Red Terror" initiated during the
early stages of the Russian Soviet Empire, Holodomor in Ukraine, the forced displacement of ethnic
groups, and the pervasive system of the "Gulag" as a tool of state terror were integral components of
Soviet existence. The overarching objective was to instill fear among the nations subjected to Soviet
rule and to impose a way of life acceptable to the Kremlin.

27https://tsn.ua/en/ato/the-prosecutor-general-revealed-how-many-russian-torture-chambers-were-
found-in-the-liberated-territories
2467189.html#:~:text=Law%20enforcement%20officers%20discovered%20104,areas%20liberated%2
0from%20the%20enemy

54
district, 11 in the Kherson district, 10 in the Donetsk region, 25 in the Kharkiv region, and so
forth. Such findings strongly suggest a centrally coordinated management system and the
widespread nature of torture practices.

Furthermore, the utilization of torture by the Russian armed forces in Ukraine must be
understood within the framework of asymmetrical warfare tactics employed by Russia against
the civilian populace. Asymmetric warfare involves the use of non-traditional combat
strategies and tactics, often necessitated by either the inability to achieve desired outcomes
through conventional military means or significant disparities in strategic capabilities between
adversaries. In this context, the notable initial resistance displayed by the Ukrainian
population assumes significance, thwarting the Kremlin's initial objective of swiftly occupying
Ukrainian territory, including the capital city of Kiev, within a matter of days. The Ukrainian
populace and the territorial defense system successfully executed strategic objectives across
four primary fronts.

1. Inflicting both direct and indirect damage on the occupying power can alter their
strategic calculus, tipping the balance between the perceived benefits and costs of
the occupation and compelling them to withdraw. In the initial four months of the
conflict, Ukrainian civilians strategically targeted occupying forces, yielding
significant tactical gains.
2. Foreign support organization - in the initial four months of the conflict, Ukrainian
civilian resistance achieved two pivotal outcomes:
a) The preservation of the democratically elected and legitimate government within
Ukraine. Despite the occupying force's efforts to alter the country's governance
through violence, the existing system remained intact;
b). Against the backdrop of civil resistance, the Ukrainian government was given
time to gain foreign support, which was manifested by financial, military, political
support from the West, as well as the imposition of sanctions against Russia.

55
 3. Through civil resistance, Ukraine successfully thwarted the potential political
and economic consolidation of the occupying force within its territory. Despite the
military invasion, Russia was unable to establish itself as a credible guarantor of
political and economic stability in the occupied regions. On the contrary, civil
resistance bolstered President Zelensky's public perception as the guardian of
Ukraine's state sovereignty, territorial integrity, and constitutional order
4. Maintaining public support for defense and resistance - the effective resistance
of Ukrainian citizens during the first four months of the war created a feeling in the
public that the Russian occupation army could be stopped by civil resistance, in
which the territorial defense system of Ukraine played an important role. This has
dramatically increased the motivation of the society to protect the country and
resist the occupation army.

Considering the four aforementioned facts, the primary objective for the occupier was
to subdue the resistance of Ukrainian society, a feat unattainable for the Russian armed forces
through conventional military tactics alone. Hence, the reliance on terror as the primary
combat strategy was necessitated by this circumstance.

56
 Conclusion

Russian terror: a failed attempt

According to the findings of a national survey conducted by the International

Republican Institute in September 2023 in Ukraine28:

1. A striking 94% of the Ukrainian population expressed belief in Ukraine's ultimate

victory in the ongoing war.
2. When asked about the anticipated state borders of Ukraine following the cessation
of hostilities, 68% of respondents indicated their expectation for the restoration of
Ukraine's internationally recognized borders, including the Crimea peninsula, as
delineated in 1991.
3. An overwhelming 81% of respondents voiced their support for Ukraine's accession
to the European Union.
4. Similarly, a significant 79% of the population expressed support for Ukraine's
inclusion as a member state in NATO.
5. Confidence in the Ukrainian Defense Forces was resoundingly high, with an
impressive 96% of respondents indicating their support.
6. Finally, Ukrainian President Volodymyr Zelensky garnered strong backing, with
82% of respondents expressing approval of his leadership.

The provided data underscores that the acts of torture perpetrated by the Russian armed
forces within Ukraine, purportedly aimed at quelling Ukrainian civil resistance, likely through
psychological coercion, have failed to achieve their intended objectives.

Glory to Ukraine! Glory to the Heroes!

28A project of the International Republican Institute, center for insights in survey research, National
Survey of Ukraine, September 2023

57
References

• Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or

Punishment, Art 1
• Fourth Geneva Convention of 1949, Article 51
• Geneva Conventions of August 12, 1949, common article three
• Longley, Robert. "An Introduction to Psychological Warfare." ThoughtCo, Dec. 6,
2021, thoughtco.com/psychological-warfare-definition-4151867
• Prosecutor V. Anto FURUNDZIJA, Judgement of 10 December 1998, Trial Chamber of
the International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious
Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of the
Former Yugoslavia since 1991
• Statute of the International Criminal Court adopted at the Diplomatic Conference of
Plenipotentiaries of the United Nations, 1998, Articles 7-8
• UN Special Rapporteur on Torture, Alice Jill Edwards, „Widespread use of torture by
Russian military in Ukraine appears deliberate: UN expert“
https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/06/widespread-use-torture-russian-
military-ukraine-appears-deliberate-un-expert
• https://tsn.ua/en/ato/the-prosecutor-general-revealed-how-many-russian-torture-
chambers-were-found-in-the-liberated-territories
2467189.html#:~:text=Law%20enforcement%20officers%20discovered%20104,areas
%20liberated%20from%20the%20enemy

58