Interpretacja geometryczna oznaczonego układu

równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Interpretacja geometryczna oznaczonego układu
równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Źródło: Olya Kobruseva, dostępny w internecie: h ps://www.pexels.com/pl-pl/.

Interpretacją geometryczną równania pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi jest

prosta. Aby ją narysować musimy znaleźć dwa dowolne punkty, przez które przechodzi.
Współrzędne tych punktów spełniają równanie prostej.

W tym materiale zapoznasz się z interpretacją geometryczną oznaczonego układu równań

pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi. Poznasz też jedną z metod rozwiązywania
układów równań – metodę graficzną.

Twoje cele

Przedstawisz graficzną ilustrację układu równań pierwszego stopnia z dwiema

niewiadomymi.
Odczytasz liczbę rozwiązań układu równań na podstawie jego ilustracji graficznej.
Odczytasz rozwiązanie układu równań liniowych na podstawie jego interpretacji
geometrycznej.
Przeczytaj

Definicja: Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Układem równań liniowych z dwiema niewiadomymi nazywamy koniunkcję dwóch

równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Układ taki przyjmuje postać:

{aa xx +
1 +b y=c
1

b y=c
,
1

2 2 2

gdzie:
x oraz y – oznaczają niewiadome,
a1 , a2 , b1 oraz b2 – współczynniki przy niewiadomych odpowiednio x oraz y, przy czym
przynajmniej jedna z pary liczb a1 i a2 oraz b1 i b2 jest różna od zera,
c1 i c1 – nazywamy wyrazami wolnymi.

Definicja: Rozwiązanie układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Rozwiązaniem układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi jest każda para liczb
spełniających jednocześnie wszystkie równania danego układu równań.

Przy czym taki układ może mieć jedno rozwiązanie, nieskończenie wiele rozwiązań lub
nie mieć rozwiązania.

Definicja: Układ równań oznaczony

Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi, którego rozwiązaniem jest dokładnie

jedna para liczb, nazywamy układem oznaczonym.

Przykład 1

W prostokątnym układzie współrzędnych narysujemy wykresy równań x + y = 5 oraz

x − y = 1.

Przekształcimy każde z równań do postaci kierunkowej i znajdziemy po dwa rozwiązania

każdego z nich.

x+y=5ix−y=1

y = −x + 5 i −y = −x + 1 |⋅(−1)

y = −x + 5 i y = x − 1
Wybieramy dowolny x ∈ R i korzystając z równania obliczamy y.
x = 0 ⇒ y = 5 i x = 0 ⇒ y = −1
x=1⇒y=4ix=1⇒y=0
Otrzymujemy więc punkty należące odpowiednio do pierwszego oraz drugiego wykresu.

(0, 5), (1, 4) i (0, − 1), (1, 0)

Zaznaczmy punktu w układzie współrzędnych, a następnie rysujemy wykresy tych

równań.

Otrzymany rysunek przedstawia interpretację geometryczną oznaczonego układu

równań liniowych z dwiema niewiadomymi. Wykresy równań składowych, to proste
przecinające się w jednym punkcie. Współrzędne tego punktu spełniają pierwsze
i drugie równanie. Spełniają więc układ równań, tworząc parę będącą rozwiązaniem
układu równań.
Na podstawie interpretacji geometrycznej możemy więc odczytać, że rozwiązaniem

oznaczonego układu równań {xx + y=5

−y=1
jest para liczb {
x=3
y=2
.

Przykład 2

Przedstawimy w prostokątnym układzie współrzędnych geometryczną interpretację

układu równań {2−xx−+32yy==9−5 i odczytamy z niej rozwiązanie tego układu.

2x − 3y = 9 i −x + 2y = −5

−3y = −2x + 9 |: (−3) i 2y = x − 5 |: 2

y = 32 x − 3 i y = 12 x − 5
2

y = 23 x − 3 i y = 12 x − 2 21
Wyznaczamy po dwa punkty należące do wykresów równań.

(0, − 3), (3, − 1) i (−1, − 3), (1, − 2)

Rysujemy wykresy równań składowych.

Wykresy przecinają się w punkcie o współrzędnych (3, − 1). Żeby mieć pewność, że
liczby te są rozwiązaniem układu równań, wykonujemy sprawdzenie.

L1 = 2x − 3y = 2 ⋅ 3 − 3 ⋅ (−1) = 9 = P1
L2 = −x + 2y = −3 + 2 ⋅ (−1) = −5 = P2
W obu równaniach otrzymaliśmy tożsamości, a zatem para liczb {xy == −1
3
jest

rozwiązaniem tego układu równań.

Taki sposób rozwiązywania układów równań jest nazywany graficzną metodą

rozwiązywania układów równań liniowych.

Przykład 3

Rozwiążemy metodą graficzną układ równań

x y
{
3⋅( + )
2
−2⋅( − y x) = 15 .
x + 3)
(
2
− 2 ⋅ (y − 1) = 23 + x2 − 2y2
2

Przekształcamy każde z równań do postaci kierunkowej i znajdziemy po dwa rozwiązania

każdego z nich.

x y
3⋅( + )
2
−2⋅( − y x) = 15 |⋅2 i (x + 3)2 − 2 ⋅ (y − 1)2 = 23 + x2 − 2y2
3⋅( x + y) − 4 ⋅ (y − x) = 30 i x2 + 6x + 9 − 2 ⋅ (y2 − 2y + 1) = 23 + x2 − 2y2
3x + 3y − 4y + 4x = 30 i x2 + 6x + 9 − 2y2 + 4y − 2 = 23 + x2 − 2y2
 y
− +7 x = 30 i 6x + 4y = 23 + 2 − 9
y
− = −7 x + 30 i 4y = −6x + 16 |: 4
y = 7x − 30 i y = −1, 5x + 4
Wybieramy punkty, których współrzędne spełniają otrzymane równania.

(4, − 2), (5, 5) i (0, 4), (2, 1)

Wykresy przecinają się w punkcie o współrzędnych (4, − 2).

Sprawdzimy, czy prawidłowo odczytaliśmy rozwiązanie.

x y
L1 = 3⋅( + )
2
y x) =
−2⋅( −
3⋅(4−2)
2
− 2 ⋅ (−2 − 4) = 3 + 12 = 15 = P1
L2 = (x + 3)2 − 2 ⋅ (y − 1)2 = (4 + 3)2 − 2 ⋅ (−2 − 1)2 = 49 − 18 = 31
P2 = 23 + x2 − 2y2 = 23 + 42 − 2 ⋅ (−2)2 = 23 + 16 − 8 = 31 = L2
L1 = P1 i L2 = P2 , a zatem para liczb {xy =
=4
−2
jest rozwiązaniem tego układu równań.

Przykład 4

Nie zawsze możemy łatwo odczytać rozwiązanie na podstawie interpretacji

geometrycznej.
Przedstawimy w prostokątnym układzie współrzędnych geometryczną interpretację

układu równań {54xx + 2y = 3

− 2y = −4
.

Przekształcamy każde z równań do postaci kierunkowej i znajdziemy po dwa rozwiązania

każdego z nich.

5x + 2y = 3 i 4x − 2y = −4

2y = −5x + 3 |: 2 i −2y = −4x − 4 |: (−2)

y = −2, 5x + 1, 5 i y = 2x + 2
Wybieramy punkty.

(−1, 4), (1, − 1) i (−1, 0), (1, 4)

Graficzna metoda rozwiązywania układów równań wymaga dużej precyzji rysunku.

A i tak nie zawsze jesteśmy w stanie odczytać rozwiązanie.

Rozwiązaniem tego układu równań jest para liczb (− 91 , 1 97 ) (sprawdź).

Aby znaleźć rozwiązanie należy skorzystać z jednej z metod algebraicznych, omówionych

w innych materiałach.

Przykład 5

Na rysunku przedstawiono interpretację geometryczną oznaczonego układu równań

liniowych z dwiema niewiadomymi. Zapiszemy ten układ równań.
Na rysunku przedstawione są dwie proste, które są wykresami funkcji liniowych.
Możemy więc opisać każdą z nich za pomocą wzoru y = ax + b.

Obie proste pochodzą przez punkt (−2, − 1).

Prosta y = a1 x + b1 przecina oś Y w punkcie (0, 4), a zatem, na podstawie własności

funkcji liniowej wiemy, że b1 = 4. Punkt (−2, − 1) należy do prostej, więc jego
współrzędne spełnią jej równanie. Mamy zatem:

a1 ⋅ (−2) + 4 = −1
−2a1 = −5 | : (−2)

a1 = 2, 5
A zatem równanie tej prostej ma postać y = 2, 5x + 4.

Prosta y = a2 x + b2 przecinana oś Y w punkcie (0, − 3), a zatem, na podstawie

własności funkcji liniowej wiemy, że b2 = −3. Punkt (−2, − 1) należy do prostej, więc
jego współrzędne spełnią jej równanie. Mamy zatem:

a2 ⋅ (−2) − 3 = −1
a2 = −1
A zatem równanie tej prostej ma postać y = −x − 3.
Wykresy przedstawione na rysunku są więc ilustracją geometryczną układu równań

liniowych {yy = 2, 5x + 4
= −x − 3
.

Przykład 6

Obliczymy pole trójkąta, którego wierzchołki znajdują się w punktach przecięcia

prostych:

k : y − 2 = 0,
l : 2x − y + 8 = 0 ,
m : x + y − 5 = 0.
Przekształcamy każde z równań do postaci kierunkowej i rysujemy ich wykresy.

y − 2 = 0 i 2x − y + 8 = 0 oraz x + y − 5 = 0
y = 2 i −y = −2x − 8 oraz y = −x + 5
y = 2 i y = 2x + 8 oraz y = −x + 5
(−1, 2), (1, 2) i (−2, 4), (0, 8) oraz (0, 5), (1, 4)

Wierzchołki figury – punkty przecięcia prostych, możemy wyznaczyć za pomocą

odpowiednich układów równań.

Współrzędne punktu B, przecięcia się prostych k oraz m, możemy wyznaczyć

rozwiązując układ równań {
y=2
y = −x + 5 .
 Współrzędne punktu A, przecięcia się prostych k oraz l, możemy wyznaczyć
rozwiązując układ równań {
y=2
y = 2x + 8 .
Współrzędne punktu C, przecięcia się prostych l oraz m, możemy wyznaczyć
rozwiązując układ równań {
y = 2x + 8 .
y = −x + 5

Odczytujemy z rysunku współrzędne wierzchołków:

A = (−3, 2),
B = (3, 2),
C = (−1, 6).
Odczytujemy długości odcinków a = 6 [j] oraz h = 4 [j].
Obliczmy pole trójkąta podstawiając odczytane dane do wzoru:

P= a⋅h
2
= 6⋅4
2
= 12

Pole trójkąta ABC jest równe 12 [j ].

2

Słownik
układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi
układ równań postaci

+ b1 y = c1
{aa1 xx +
2 b y=c
2 2
rozwiązanie układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi

każda para liczb spełniających każde z równań składowych w tym układzie

układ równań oznaczony

układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi, którego rozwiązaniem jest dokładnie

jedna para liczb

interpretacja geometryczna oznaczonego układu równań

dwie proste przecinające się w punkcie, którego współrzędne tworzą parę liczb, bedącą
rozwiązaniem układu równań
Aplet

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami przedstawionymi w aplacie, a następnie rozwiąż polecenie 2.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DLvrOkJi3

Polecenie 2

Przedstaw interpretację graficzną układu równań liniowych {−3 x + y = −3

x+ 1y=1
.
2

Odczytaj z rysunku rozwiązanie tego układu. Sprawdź poprawność wyniku.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Na rysunkach przedstawiono interpretacje graficzne układów równań liniowych z dwiema
niewiadomymi. Wskaż te, na których przedstawiono układy oznaczone.

  

  
Ćwiczenie 2 輸

Na rysunku jest przedstawiona interpretacja geometryczna układu równań liniowych.

Na jej podstawie zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Rozwiązaniem układu równań jest para liczb (2, 1).

 Rozwiązaniem układu równań jest para liczb (1, 2).

 Układ równań ma nieskończenie wiele rozwiązań.

 Jest to oznaczony układ równań liniowych.

Ćwiczenie 3 輸
Zaznacz rysunki, na których przedstawiono układy równań, których rozwiązaniem jest para

liczb {xy == 2−3.

  

  
Ćwiczenie 4 醙

Przyciągnij w wyznaczone miejsce pod rysunkiem układ równań, którego interpretacja jest
przedstawiona na wykresie.

Układ równań, którego interpretacja jest przedstawiona na wykresie:

.

{2xx+−yy==44 {xx − y=4

+y=4 {xx − y=4
{ 2x − y = 4
+ 4y = 20 x + 4y = 20

Ćwiczenie 5 醙
Ćwiczenie 6 醙

a
Prosta przechodzi przez punkty K= (−4, − 2) i L = (4, 4). Wskaż prostą, która wraz
a
z prostą tworzy układ oznaczony.

 −4 x − 5y = 6
 6 x − 8y = −8
 −3 x + 4y = 14
Ćwiczenie 7 難

Rozwiąż graficznie oznaczony układ równań liniowych

x + 2y + 5 = 3x − y − 2
{−4 x − 2y + 4 = 2 ⋅ (3 − x) − (y + 5) .
Ćwiczenie 8 難

Boki równoległoboku zawierają się w prostych o równaniach:

y+2=0
−3 x + 2y = −10
y−1=0
3x − 2y = −8
Wyznacz graficznie współrzędne wierzchołków tego równoległoboku.
Dla nauczyciela

Autor: Beata Wojciechowska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Interpretacja geometryczna oznaczonego układu równań liniowych z dwiema

niewiadomymi

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

III. Równania i nierówności. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) przekształca równania i nierówności w sposób równoważny.

IV. Układy równań. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi; podaje interpretację

geometryczną układów oznaczonych, nieoznaczonych i sprzecznych;

2) stosuje układy równań do rozwiązywania zadań tekstowych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

przedstawia graficzną ilustrację układu równań pierwszego stopnia z dwiema

niewiadomymi
odczytuje liczbę rozwiązań układu równań na podstawie jego ilustracji graficznej
odczytuje rozwiązanie układu równań na podstawie jego ilustracji geometrycznej
Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

analiza przypadku,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem apletu

Formy pracy:

praca indywidualna
praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki

zasoby multimedialne zawarte w e–materiale
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Uczniowie przypominają sobie w grupach wiadomości i umiejętności związane
z rysowaniem wykresów równań danych różnymi wzorami.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie pracują w parach metodą analizy przypadku. Analizują przykłady zawarte

w części „Przeczytaj” i aplecie.
2. Nauczyciel kontroluje pracę grup, wyjaśnia wątpliwości.
3. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają galerię zdjęć interaktywnych
i konsultują wykonanie umieszczonego pod nią polecenia.
Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne.

Faza podsumowująca:

1. Przedstawiciele grup krótko omawiają trudności, na jakie natknęli się podczas

rozwiązywania zadań.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Materiały pomocnicze:

Układ dwóch równań liniowych

Wskazówki metodyczne:

Aplet może być wykorzystany przez uczniów jako pomoc przy rozwiązywaniu pracy
domowej. Można go też wykorzystać powtarzając wiadomości o funkcji liniowej.