Nieoznaczony układ równań liniowych z dwiema

niewiadomymi

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Nieoznaczony układ równań liniowych z dwiema
niewiadomymi

Źródło: Karl Groendal, dostępny w internecie: www.unsplash.com.

Układem równań liniowych z dwiema niewiadomymi nazywamy koniunkcję dwóch równań

pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi. Aby rozwiązać taki układ, należy wskazać
wszystkie pary liczb, które spełniają jednocześnie oba równania lub pokazać, że takich par
liczb nie ma. W tym materiale zajmiemy się układami równań, które mają nieskończenie
wiele rozwiązań.

Twoje cele

Sformułujesz definicję nieoznaczonego układu równań liniowych z dwiema

niewiadomymi.
Sprawdzisz, czy dany układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi jest układem
nieoznaczonym.
Dopiszesz drugie równanie tak, aby dany układ równań był nieoznaczony.
Przedstawisz graficzną ilustrację nieoznaczonego układu równań pierwszego
stopnia z dwiema niewiadomymi.
Przeczytaj

Definicja: Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Układem równań liniowych z dwiema niewiadomymi nazywamy koniunkcję dwóch

równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Układ taki przyjmuje postać:

+ b1 y = c1
{aa1 xx +
2 b y=c
2 2
gdzie:
x oraz y – oznaczają niewiadome,
a1 , a2 , b1 oraz b2 – współczynniki przy niewiadomych odpowiednio x oraz y, przy czym
przynajmniej jedna liczba z pary liczb a1 i a2 oraz b1 i b2 jest różna od zera,
c1 i c1 – nazywamy wyrazami wolnymi.

Definicja: Rozwiązanie układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Rozwiązaniem układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi jest każda para liczb
spełniająca jednocześnie oba równania danego układu równań.

Przy czym taki układ równań może mieć jedno rozwiązanie, nieskończenie wiele
rozwiązań lub nie mieć rozwiązania.

Ważne!

Ilustracją geometryczną układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi są dwie

proste.

Dwie proste na płaszczyźnie mogą mieć następujące położenie:

proste przecinają się w jednym punkcie,

proste pokrywają się,

proste są równoległe i nie mają punktów wspólnych.

Przykład 1

Dany jest układ równań

{6−3 x+y=1
x − 2y = −2
.
Narysujemy wykresy równań składowych tego układu.

Przekształcamy każde z równań.

−3x + y = 1 i 6x − 2y = −2

y = 3x + 1 i −2y = −6x − 2 | : (−2)

y = 3x + 1 i y = 3x + 1
Otrzymaliśmy takie same równania. Oznacza to, że równania, które pojawiły się w tym
układzie, są równaniami równoważnymi.

Narysujemy ich wykresy – są to pokrywające się proste.

Wybieramy dowolny x ∈ R i korzystając z warunku zawartego w równaniu, obliczamy y.

Otrzymujemy np. punkty o współrzędnych (0, 1), (1, 4).

Zaznaczmy punkty w układzie współrzędnych, a następnie rysujemy wykresy tych

równań.

Wykresy tych równań, to proste równoległe, które się pokrywają. Mają więc
nieskończenie wiele wspólnych punktów.

x+y=1
A zatem układ równań {6−3
x − 2y = −2
ma nieskończenie wiele rozwiązań postaci
{yx == 3t t∈+R1
Taki układ nazywamy układem nieoznaczonym lub układem równań zależnych.

Definicja: Nieoznaczony układ równań (układ równań zależnych)

Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi, który ma nieskończenie wiele

rozwiązań, nazywamy układem nieoznaczonym lub układem równań zależnych.

Przykład 2

Na rysunku przedstawiona jest geometryczna interpretacja układu równań liniowych.

Na rysunku widoczna tylko jedna prosta. Zatem, jeśli w poleceniu podana została
informacja, że jest to interpretacja geometryczna układu równań, to wiemy, że jest to
układ nieoznaczony. Znajdźmy ten układ.

Odczytujemy współrzędne dwóch punktów leżących na tej prostej.

Wiemy, że równanie kierunkowe prostej przedstawionej na rysunku ma postać
y = ax + b i należą do niej punkty (0, 4) oraz (2, 0).

Postawimy więc ich współrzędne do wzoru i obliczmy wartości współczynników a i b.

Punkt (0, 4):

4= a⋅0+b

b=4

Punkt (2, 0):

0= a⋅2+b

2a + 4 = 0

2a = −4

a = −2

Równanie prostej ma więc postać y = −2x + 4.

Możemy zapisać nieskończenie wiele nieoznaczonych układów równań spełniających

warunki tego zadania. Na przykład:

{y2x=+−2x+4
y=4
∨{
−2x − y = −4
x + 0, 5y = 2
∨{
−4x − 2y = −8
3y = −6x + 12
.

Twierdzenie: Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

{aa xx +
1 +b y=c1

b y=c
,
1

2 2 2

gdzie przynajmniej jedna z pary liczb a1 i a2 oraz b1 i b2 jest różna od zera, jest układem
nieoznaczonym wtedy i tylko wtedy, gdy

⎧a ⋅ b − a ⋅ b = 0
1 2 2 1

⎨⎩c ⋅ b − c ⋅ b = 0
1 2 2 1

a ⋅c −a ⋅c =0
1 2 2 1

Przykład 3

Dany jest układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

x − 2y = 5
{3−6 x + 4y = −10
.

Sprawdzimy, czy jest to układ nieoznaczony.

Odczytujemy wartości współczynników przy niewiadomych x oraz y oraz wyrazów

wolnych.

a1 =3

b1 = −2

c1 =5

a2 = −6

b2 =4

c2 = −10

Sprawdzamy czy współczynniki układu równań spełniają warunki powyższego

twierdzenia

a1 ⋅ b2 − a2 ⋅ b1 =0
a1 ⋅ b2 − a2 ⋅ b1 = 3 ⋅ 4 − (−6) ⋅ (−2) = 12 − 12 = 0

c1 ⋅ b2 − c2 ⋅ b1 =0
c1 ⋅ b2 − c2 ⋅ b1 = 5 ⋅ 4 − (−2) ⋅ (−10) = 20 − 20 = 0

a1 ⋅ c2 − a2 ⋅ c1 =0
a1 ⋅ c2 − a2 ⋅ c1 = 3 ⋅ (−10) − 5 ⋅ (−6) = −30 + 30 = 0
Wszystkie warunki są spełnione, a zatem układ równań

x − 2y = 5
{3−6 x + 4y = −10

jest nieoznaczonym układem równań liniowych.

Przykład 4

Sprawdzimy, czy układ równań

10x − 5y = −25
{−2x + y = 12

jest układem równań zależnych.

Odczytujemy wartości współczynników przy niewiadomych x oraz y oraz wyrazów

wolnych.

a1 = 10

b1 = −5

c1 = −25

a2 = −2

b2 =1

c2 = 12

Sprawdzamy, czy zachodzi warunek a1 ⋅ b2 − a2 ⋅ b1 = 0.

a1 ⋅ b2 − a2 ⋅ b1 = 10 ⋅ 1 − (−5) ⋅ (−2) = 10 − 10 = 0

Sprawdzamy teraz, czy zachodzi warunek c1 ⋅ b2 − c2 ⋅ b1 = 0.

c1 ⋅ b2 − c2 ⋅ b1 = −25 ⋅ 1 − 12 ⋅ (−5) = −25 + 60 ≠ 0

Drugi z warunków nie jest spełniony. Nie musimy już zatem sprawdzać trzeciego z nich,
ponieważ, aby układ był nieoznaczony, muszą zachodzić wszystkie trzy zależności.

10x − 5y = −25
A zatem układ równań {−2 x + y = 12
nie jest układem równań zależnych.

(Jest to układ sprzeczny.)

Przykład 5
Jakie wartości muszą przyjąć parametry a oraz b, aby układ

a − 1)x + 12y = 25
{(−4x + 3y = 2b − 3

był układem nieoznaczonym?

Z twierdzenia zamieszczonego w materiale wiemy, że układ będzie nieoznaczony, gdy

zachodzi układ warunków

⎧a ⋅ b − a ⋅ b = 0
1 2 2 1

⎨⎩c ⋅ b − c ⋅ b = 0
1 2 2 1

a ⋅c −a ⋅c =0
1 2 2 1

W tym układzie równań mamy:

a1 = a−1

b1 = 12

c1 = 25

a2 = −4

b2 =3

c2 = 2b − 3

Z pierwszego warunku możemy zapisać równanie:

3 ⋅ (a − 1) + 12 ⋅ 4 = 0

3a − 3 + 48 = 0

3a = −45 | : 3

a = −15

Z drugiego warunku możemy zapisać równanie:

25 ⋅ 3 − (2b − 3) ⋅ 12 = 0

75 − 24b + 36 = 0

−24b = −111 | : (−24)

b = 4 58

Sprawdzamy jeszcze, czy zachodzi ostatni warunek.

(a − 1)(2b − 3) − (−4) ⋅ 25 = 0
L = (−15 − 1) ⋅ (2 ⋅ 4 85 − 3) + 100 = (−16) ⋅ 254 + 100 = 0 = P
Otrzymaliśmy tożsamość, a zatem układ równań

{(−4
a − 1)x + 12y = 25
x + 3y = 2b − 3
jest nieoznaczony dla a = −15 i b = 4 85 .
Przykład 6

Do równania x + 2y = 15 dopiszemy drugie, tak aby równania tworzyły razem

nieoznaczony układ równań.

Oczywiście zadanie takie posiada nieskończenie wiele rozwiązań. Należy dopisać

dowolne równanie równoważne, np. pomnożyć lub podzielić obie strony pierwszego
równania przez dowolną liczbę.

Wtedy układy równań spełniające warunki zadania mają na przykład postać:

x + 2y = 15
{−3 lub {
x + 2y = 15 .
x − 6y = −45 0,5x + y = 7,5
(Sprawdź, czy układy są nieoznaczone.)

Przykład 7

W ułamku xy , gdzie x , y ∈ Z i y ≠ 0, mianownik stanowi 60% licznika. Jeżeli

pomniejszymy ułamek o jeden, to otrzymamy liczbę 2
3 . Znajdziemy ten ułamek.
Zapisujemy układ równań opisujący warunki zadania:

{y −1= 3
x 2
y = 60% ⋅ x
Przekształcamy każde z równań do najprostszej postaci.

x
y − 1 = 23 i y = 60% ⋅ x
x = 2 + 1 i y = 0,6 ⋅ x
y 3
x = 5 iy= 3x
y 3 5
y = 53 x
 Otrzymaliśmy równania równoważne, a więc układ jest nieoznaczony.

Aby był spełniony warunek y ∈ Z, x musi być wielokrotnością liczby 5, a więc x = 5k,
k ∈ Z.

Zadanie ma nieskończenie wiele rozwiązań postaci {yx == 53kx, k ∈ Z, np.:

5
x=5⇒y=3⇒ x
y = 5
3,
x = 15 ⇒ y = 9 ⇒ x
= 15 ,
y 9
x = 10 ⇒ y = 6 ⇒ x
y = 10 .
6

Słownik
układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

układ równań postaci:

+ b1 y = c1
{aa1 xx +
2 b y=c
2 2
rozwiązanie układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi

każda para liczb spełniających każde z równań składowych w tym układzie

nieoznaczony układ równań (układ równań zależnych)

układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi, który ma nieskończenie wiele

rozwiązań
Animacja

Polecenie 1

Przeanalizuj zawarte w animacji informacje o nieoznaczonych układach równań oraz

prowadzących do nich zadaniach tekstowych.

Wykonaj samodzielnie umieszczone poniżej polecenie. Następnie porównaj rozwiązania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D15Xx7Nyi

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej nieoznaczonego układu równań.

Polecenie 2

Długości boków prostokąta wyrażają się liczbami naturalnymi, a obwód prostokąta wynosi 16.
Jeśli zwiększymy każdy z jego boków o 1, to pole prostokąta zwiększy się o 9. Podaj wymiary
prostokąta.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż wszystkie równania, które możemy dopisać do równania −5 + 2 = 15

x y , aby
utworzyły one nieoznaczone układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi.

 0, 4x − y = 5

 0, 5x − 0, 2y = −1, 5

 10x − 4y = −30

 −5y + 2x = 15

 −5x + 2y = 10

 0, 4y − x = 3
Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz wszystkie prawidłowe zakończenia zdania.

Układ liniowy z dwiema niewiadomymi jest układem nieoznaczonym, gdy jego:

 interpretacją geometryczną są dwie proste przecinające się w jednym punkcie.

interpretacją geometryczną są dwie proste równoległe nieposiadające punktów


wspólnych.

 współczynniki przy niewiadomych spełniają warunek a1 ⋅ b2 − a2 ⋅ b1 ≠ 0

 interpretacją geometryczną są dwie proste równoległe pokrywające się.

 równania składowe są równoważne.

Ćwiczenie 3 醙
Na rysunkach przedstawiono interpretacje graficzne układów równań liniowych z dwiema
niewiadomymi. Wskaż te, na których przedstawiono układy nieoznaczone.

  

  
Ćwiczenie 4 醙

Wskaż układ równań, którego interpretacja jest przedstawiona na rysunku.

Zaznacz prawidłową odpowiedź.

 {3−6
x−y=2
x + 2y = −4

 {33xx − y=2
− y = −2

 {2−6
x − 6y = 4
x + 2y = −4
Ćwiczenie 5 醙
Zaznacz poprawną odpowiedź.
2x − √2y = √6
Wskaż interpretację graficzną układu równań {√ .
3y −√ 6x = −3

  


 Ćwiczenie 6 醙

Do danego równania dobierz równanie, tak aby tworzyły układ nieoznaczony. Następnie
przyciągnij jego rozwiązanie.

6x + 5y = 4, 2 ⋅ (x − y) + 4 = 2y, x y − 7 −5 x y
5 −
= 2
,
(x + 1) − 4 ⋅ (x − 2y) = 7y + x(x + 3)
5 3 15
2

Pierwsze równanie Drugie równanie Rozwiązanie

6 x + 5y = 4
2⋅( x − y ) + 4 = 2y
7 −5x y −
x y
5 −
= 2
5 3 15

(x + 1) 2
−4⋅( x − 2y) = 7y + x(x + 3)
Ćwiczenie 7 難

Rozwiąż graficznie układ równań.

3 + x y x y
2 +

{ − = 0, 4
x + y) + 3y = x − 3 ⋅ (2 − y) .
5 3

2⋅(

Ćwiczenie 8 難

x − (3 − 2m)y = 5n − 1
m i n, układ równań {7−14
Oblicz, dla jakich wartości parametrów
x + 8y = 7
jest nieoznaczony.
Dla nauczyciela

Autor: Beata Wojciechowska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Nieoznaczony układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

III. Równania i nierówności. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) przekształca równania i nierówności w sposób równoważny.

IV. Układy równań. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi; podaje interpretację

geometryczną układów oznaczonych, nieoznaczonych i sprzecznych;

2) stosuje układy równań do rozwiązywania zadań tekstowych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

formułuje definicję nieoznaczonego układu równań liniowych z dwiema

niewiadomymi
przedstawia graficzną ilustrację nieoznaczonego układu równań pierwszego stopnia
z dwiema niewiadomymi
 dopisuje do danego równania drugie równanie tak, aby tworzyły one nieoznaczony
układ równań
zapisuje podane informacje w postaci układu równań

Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

stacje eksperckie
analiza przypadku
dyskusja

Formy pracy:

praca w grupach
praca całego zespołu klasowego
praca w parach

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki

zasoby multimedialne zawarte w e–materiale
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

Jeszcze przed lekcją nauczyciel wybiera ośmiu uczniów i tworzy cztery grupy eksperckie.
Eksperci w parach przygotowują informacje oraz własne zadania na następujące tematy:

I. Definicja nieoznaczonego układu równań.

II. Interpretacja geometryczna układu nieoznaczonego.
III. Dopisywanie drugiego równania do podanego wcześniej, tak aby utworzony układ
spełniał określone warunki.
IV. Zapisywanie układów równań wynikających z treści zadań tekstowych.

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Uczniowie będą pracować metodą stacji eksperckich

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie – eksperci kolejno prezentują przygotowane przez siebie informacje. Po

prezentacji odpowiadają na pytania pozostałych uczniów i wyjaśniają wątpliwości.
 2. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy, które podchodzą do stacji informacyjnych.
Każda z grup zadaniowych, rozwiązuje przygotowane przez ekspertów zadania.
3. Eksperci wspierają pozostałych uczniów, wyjaśniają wątpliwości. Nauczyciel nadzoruje
pracę grup.
4. Po wykonaniu zadań z danego zakresu, grupy zadaniowe przechodzą do kolejnej stacji.
5. Po przejściu wszyskich stacji uczniowie wracają na miejsca, pracując w parach,
uczniowie zapoznają się z animacją i wykonują polecenie umieszczone pod nią.
6. Uczniowie rozwiązują zadania zawarte w materiale w animacji. Rozwiązania zadań
uczniowie zapisują w zeszycie, sprawdzając w materiale ich poprawność.

Faza podsumowująca:

1. Jako podsumowanie nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące pracy na lekcji.

Nauczyciel i uczniowie – eksperci wyjaśniają wątpliwości.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, omawia pracę ekspertów oraz wskazuje mocne
i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne.

Materiały pomocnicze:

Liczba rozwiązań układu równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi

Układ dwóch równań liniowych

Wskazówki metodyczne:

Animacja może być wykorzystana przez uczniów jako pomoc przy rozwiązywaniu pracy
domowej oraz jako utrwalenie informacji z lekcji. Materiał może być wykorzystany również
przy powtórzeniu wiadomości dotyczących rozwiązywania układów równań oraz
interpretacji geometrycznej układów równań liniowych.