Metoda wyznacznikowa rozwiązywania układu

równań liniowych z dwiema niewiadomymi

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Metoda wyznacznikowa rozwiązywania układu równań
liniowych z dwiema niewiadomymi

Źródło: Jae Rue z Pixabay, domena publiczna.

Autorem prac z teorii wyznaczników jest ur.

31 lipca 1704 roku w Genewie Gabriel
Cramer. Ten szwajcarski matematyk i fizyk,
profesor Uniwersytetu w Genewie, zajmował
się także analizą matematyczną, teorią
krzywych algebraicznych oraz historią
matematyki. Dzięki podanym przez niego w
1750 roku wzorom, możemy znaleźć
rozwiązanie układu równań za pomocą
wyznaczników.
Portret Gabriela Cramera autorstwa Roberta
Taka metodę rozwiązywania układów równań Gardelle'a
nazywamy metodą wyznacznikową. Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org,
domena publiczna.
 Introduc on à l'analyse des lignes courbes
algébriques, 1750
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org,
domena publiczna.

Twoje cele

Przekształcisz układ równań tak, aby otrzymać układ równoważny.

Obliczysz wartości wyznaczników.
Rozwiążesz układ równań liniowych metodą wyznacznikową.
Korzystając z algorytmu rozwiązywania układu równań metodą wyznacznikową
określisz, czy jest to układ oznaczony, nieoznaczony czy sprzeczny.
Przeczytaj

Przypomnijmy najpierw definicję układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi.

Definicja: układ równań z dwiema niewiadomymi

Układem równań liniowych z dwiema niewiadomymi nazywamy koniunkcję dwóch

równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Układ taki przyjmuje postać:

+ b1 y = c1 ,
{aa1 xx +
2 b y=c
2 2
gdzie a1 i b1 oraz a2 i b2 nie są równocześnie równe zero. W powyższym układzie x oraz
y oznaczają niewiadome, a1 , a2 , b1 oraz b2 - współczynniki przy niewiadomych
odpowiednio x oraz y, natomiast c1 i c2 nazywamy wyrazami wolnymi.

Aby zastosować metodę wyznacznikową, musimy jeszcze określić liczbę nazywaną

wyznacznikiem. Przyjmujemy poniższą definicję.

Definicja: wyznacznik

a c
Wyznacznikiem nazywiemy liczbę ad − bc.
b d

Przykład 1

Obliczmy wyznaczniki:

a.
−1 2,
2 4
b.
2 4.
−1 3
Rozwiązanie

a. Korzystając z podanego wyżej wzoru, możemy obliczyć wartość wyznacznika.

Możemy też zapamiętać metodę, która pozwala nam obliczać takie wyznaczniki.

−1 2
2 4
W tym układzie liczb możemy zauważyć, że są one położone na dwóch przekątnych,
zaznaczonych tu kolorami pomarańczowym i niebieskim. Aby obliczyć wyznacznik
 ∣
mnożymy liczby znajdujące się na przekątnej zaznaczonej kolorem pomarańczowym
i odejmujemy iloczyn liczb zaznaczonych kolorem niebieskim.

A zatem:

−1
2
2
4
= −1 ⋅ 4 − 2 ⋅ 2 = −4 − 4 = −8

b. Od iloczynu liczb znajdujących się na przekątnej zaznaczonej kolorem

pomarańczowym, odejmujemy iloczyn liczb położonych na przekątnej zaznaczonej
kolorem niebieskim.

2
−1

Ważne!
4
3
= 2 ⋅ 3 − (−1) ⋅ 4 = 6 + 4 = 10

Aby rozwiązać układ równań:

wyznacznik niewidomej
{aa xx +

2
1

2
+b y=c

2
b y=c
1

metodą wyznacznikową, musimy obliczyć trzy liczby:

wyznacznik główny
przy niewiadomych

Wx = cc bb = c ⋅ b − c ⋅ b
1

2
1

2
1
1

W – utworzony ze współczynników liczbowych znajdujących się

x i y.
W = aa bb = a ⋅ b − a ⋅ b
1 1
1 2

2
2

2
1

x oznaczany Wx – utworzony poprzez zastąpienie

w wyznaczniku głównym kolumny współczynników przy niewiadomej x, kolumną
wyrazów wolnych.

wyznacznik niewidomej y oznaczany Wy – utworzony poprzez zastąpienie

w wyznaczniku głównym kolumny współczynników przy niewiadomej y, kolumną
wyrazów wolnych.

Jeśli wyznacznik główny W

Wy = aa cc
1

2
1

2
= a ⋅c −a ⋅c
1 2 2 1

≠ 0, to taki układ równań ma dokładnie jedno rozwiązanie

(jest oznaczony), które możemy wyznaczyć za pomocą wzorów Cramera:

x = WWx i y = WWy .
Jeśli wyznacznik główny W = 0 i Wx = 0 i Wy = 0, to układ równań ma nieskończenie
wiele rozwiązań (jest nieoznaczony).

Jeśli wyznacznik główny W = 0 i (Wx ≠ 0 lub Wy ≠ 0), to układ równań nie ma

rozwiązań (jest sprzeczny).

Przykład 2

Rozwiążemy układ równań

4x + y = 8
{2x − 1 y = 8 metodą wyznacznikową.
2
Rozwiązanie

1. Zapisujemy i obliczamy wyznacznik główny.

Wypisujemy w odpowiednich kolumnach współczynniki znajdujące się przy

niewiadomych x oraz y.
W = 42 −11
2
Następnie mnożymy liczby umieszczone na przekątnych i odejmujemy odpowiednie
iloczyny.

W = 42 −11 = 4 ⋅ (− 12 ) − 2 ⋅ 1 = −2 − 2 = −4
2
2. Zapisujemy i obliczamy wyznacznik niewiadomej x.

W pierwszej kolumnie wyznacznika głównego zastępujemy współczynniki

x
znajdujące się przy niewiadomej , kolumną wyrazów wolnych.

Wx = 88 −11
2
Następnie mnożymy liczby umieszczone na przekątnych i odejmujemy odpowiednie
iloczyny.

Wx = 88 −11 = 8 ⋅ (− 21 ) − 8 ⋅ 1 = −4 − 8 = −12
2
3. Zapisujemy i obliczamy wyznacznik niewiadomej y.

W drugiej kolumnie wyznacznika głównego zastępujemy współczynniki znajdujące

y
się przy niewiadomej , kolumną wyrazów wolnych.

Wy = 42 88
 Wy =

∣
Następnie mnożymy liczby umieszczone na przekątnych i odejmujemy odpowiednie
iloczyny.

4
2

x = WWx =
y = WWy =

Przykład 3
8
8

16
−4

Rozwiążemy układ równań

Rozwiązanie
= 4 ⋅ 8 − 2 ⋅ 8 = 32 − 16 = 16

Ponieważ wyznacznik główny jest różny od zera, więc możemy wykorzystać wzory
Cramera do wyznaczenia rozwiązania tego układu.

−12
−4
=3

= −4

A zatem rozwiązaniem tego układu równań jest para liczb

4 +
3
{xy == −4
3

Aby rozwiązać bardziej skomplikowany układ dwóch równań liniowych, musimy każde
z równań układu doprowadzić do najprostszej postaci. Możemy dodawać do obu stron
.

{4(x ++y)2−=1y=−32y − 4x metodą wyznacznikową.

x y

równania to samo wyrażenie oraz mnożyć obie strony równania przez to samo niezerowe
wyrażenie.
Układ musimy uporządkować i doprowadzić do postaci

{aa xx +
1

2
+b y=c
b y=c .
1

opuszczamy nawias.
1

Mnożymy obie strony pierwszego równania przez liczbę 3, a w drugim równaniu

{4(x ++y)2−=1y=−32y −⋅ 34x

x y
4 +

{44xx +
3

+ y + 6 = 3y − 6
4y − 1 = 3y − 4x

x y
Przenosimy niewiadome oraz na lewa stronę równań, a wyrazy wolne na prawą
stronę równań i redukujemy wyrazy podobne w każdym z nich.

{48xx − 2y = −12
+y=1
 ∣ y = −6
+y=1
Obliczamy wyznacznik główny.

W = 28 −11 = 2 + 8 = 10
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

Wx = −61 −11 = −6 + 1 = −5
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

Wy = 28 −61 = 2 + 48 = 50

x = WWx = −510 = − 21
y = WWy = 1050 = 5
x

Rozwiązaniem układu równań jest para liczb {

Przykład 4

Rozwiążemy układ równań

Rozwiązanie
{−√√3x −√√2y = 8√ .
2 2x + 3y = 2 2
Skorzystamy z metody wyznacznikowej.

Obliczamy wyznacznik główny.

W = −2√√23 −√√32 = −3 + 4 = 1
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

Wx = 2√8 2 −√√32 = 8√3 + 4

x
x = − 21 .
y=5
2
Możemy jeszcze w pierwszym równaniu podzielić obie strony przez .

{28xx −

Ponieważ W ≠ 0, więc układ równań ma dokładnie jedno rozwiązanie. Wyznaczamy

wartości niewiadomych x i y, korzystając ze wzorów.
 ∣
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

Wy = −2√√23 2√8 2 = −2√6 − 16√2

Rozwiążemy układ równań

Rozwiązanie

Obliczamy wyznacznik główny.

5 −4 = 40 − 40 = 0
W = −10 8
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

10 −4 = 80 − 80 = 0
Wx = −20 8
Obliczamy wyznacznik niewiadomej .

Wy = −105 10 = −100 + 100 = 0

−20
W = 0 i Wx = 0 i Wy = 0
y

Ponieważ W ≠ 0, więc układ równań ma dokładnie jedno rozwiązanie. Wyznaczamy

wartości niewiadomych x i y, korzystając ze wzorów.

x = WWx = 8√13+4
y = WWy = −2√6−16√2

Rozwiązaniem układu równań jest para liczb {

wtedy, gdy są nim liczby niewymierne.

Przykład 5

y
x = 8√3 + 4 .
y = −2√6 − 16√2
Możemy zauważyć, że metoda ta pozwala łatwo wyznaczyć rozwiązanie równania nawet

x − 4y = 10 metodą wyznacznikową.
{5−10 x + 8y = −20

Oznacza to, że układ równań posiada nieskończenie wiele rozwiązań.

Jest to układ równań nieoznaczony.

Przykład 6
 Rozwiążemy układ równań metodą wyznacznikową.

x − 4y = 10
{5−10 x + 8y = 20
Rozwiązanie

Obliczamy wyznacznik główny.

5 −4 = 40 − 40 = 0
W = −10 8
Obliczamy wyznacznik niewiadomej . x
Wx = 10 −4 = 80 + 80 = 160
20 8
Obliczamy wyznacznik niewiadomej . y
Wy = −105 10 = 100 + 100 = 200
20
W = 0 i (Wx ≠ 0 oraz Wy ≠ 0)
A zatem ten układ równań jest sprzeczny i nie posiada rozwiązania.

Słownik
układ równań liniowych z dwiema niewiadomymi

układ równań postaci {aa1 xx +

+ b1 y = c1
b y=c
2 2 2
wyznacznik

a c = ad − bc
liczba postaci
b d
Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z przykładami zastosowania metody wyznacznikowej do rozwiązywania układów

równań, przedstawionymi w animacji. Następnie wykonaj samodzielnie polecenie 2.

Trwa wczytywanie danych...

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DYrAe54

0361A Film nawiązujący do treści materiału na temat metod wyznacznikowego

rozwiązywania układu równań liniowych z dwiema niewiadomymi.

Polecenie 2

x − 10y = 7
Rozwiąż układ równań {5−3 x − 2y = 4
metodą wyznacznikową.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Połącz w pary równe liczby.

2 4
2⋅4−5⋅3
3 5

2 3
2⋅3−4⋅5
5 4

2 5
2⋅5−3⋅4
4 3
Ćwiczenie 2 輸

Oblicz wyznacznik główny i wskaż te układy równań, które posiadają dokładnie jedno
rozwiązanie.

3 x + 1 y = 15
 {
7 7
2x − 47 y = 12

{5x− 5y= 5
2 3 7

2x − 3y = 7

 {53xx − 4y = 12
+y=8

 {4−2
x − 2y = 6
x + y = 12

1x+ 1y=2
 { 1
2 3
− 2 x − 31 y = 1
1x+ 1y=7
 { 1
2 3
− 3 x − 21 y = 3
Ćwiczenie 3 輸

Oblicz potrzebne wyznaczniki i określ prawdziwość zdań.

Prawda Fałsz
Układ równań

{x1 +x −y =1 y8 = 7  
2 3
jest oznaczony.
Układ równań
x − 0, 5y = 2
{3−1, 5x + 0, 25y = −1  

jest sprzeczny.
Układ równań
x − 3y = 3
{2−4 x + 6y = −6  
jest nieoznaczony.

Ćwiczenie 4 醙

{−2 x + 4 = 3y .
Dany jest układ równań
2 − 4y = −3x
Wybierz spośród zapisanych wyznaczników i przyciągnij prawidłowo zapisany wyznacznik do
każdego opisu.

Wyznacznik główny, W= .

Wyznacznik niewiadomej , x Wx = .

Wyznacznik niewiadomej , y Wy = .

−4 −3 3 4 −2 4 −2 3 −2 −4 −2 −3
−2 −4 −3 −4 2 −4 2 −3 3 −2 3 −4
Ćwiczenie 5 醙
Rozwiąż układy równań metodą wyznacznikową i wskaż układ oznaczony. Podaj jego
rozwiązanie.

 {23yx −− 33(−y +3x8)==4(24 −x−y

x − 18)

x − 5) + 4(x − y) = 6x − 5y − 8
 {3(
4x − 2(3x + y) = −14

 {33(xx+−32yy+) +4 =
1 = 7(1 − y) − 1
2(y + 3)

Ćwiczenie 6 醙

x+y x−y
Doprowadź układ równań {2(x +−y) + 3(=x1− y) = 2 do najprostszej postaci i rozwiąż
3 2

metodą wyznacznikową. Zapisz rozwiązanie w najprostszej postaci.

Ćwiczenie 7 難
x + y) + 1 = 6 − 5y
Rozwiąż układ równań {3−2(
x + 2y = 5(1 + x) − y
korzystając z wyznaczników. Wskaż jego

interpretację geometryczną.

 

Ćwiczenie 8 難

⎧√7x + (√7 + 2)y = 4

Rozwiąż układ równań ⎨
⎩(√7 − 2)x − √7y = 6.
Dla nauczyciela

Autor: Beata Wojciechowska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Metoda wyznacznikowa rozwiązywania układu równań liniowych z dwiema

niewiadomymi

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

IV. Układy równań.

Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi; podaje interpretację

geometryczną układów oznaczonych, nieoznaczonych i sprzecznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przekształca układ równań tak, aby otrzymać układ równoważny,

oblicza wartości wyznaczników stopnia drugiego,
rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewidomymi metodą wyznacznikową,
rozpoznaje układy równań oznaczone, nieoznaczone i sprzeczne oraz ich interpretację
geometryczną,
tworzy i wykorzystuje algorytmy rozwiązywania układów równań liniowych.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

analiza przypadku,
dyskusja,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem animacji.

Formy pracy:

praca całego zespołu klasowego,

praca w grupach,
praca w parach.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki,

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale,
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Uczniowie przypominają sobie w grupach wiadomości i umiejętności związane
z rozwiązywaniem układów równań.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie pracują w parach metodą analizy przypadku. Analizują przykłady zawarte

w części „Przeczytaj” .
2. Przedstawiciele grup krótko omawiają pojęcie wyznaczników oraz poznaną metodę.
3. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają animację i konsultują wykonanie
umieszczonego pod nią polecenia.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne 1‐4.
5. Nauczyciel kontroluje pracę grup, wyjaśnia wątpliwości.

Faza podsumowująca:

1. Wskazany przez nauczyciela uczeń krótko podsumowuje najważniejsze informacje

z lekcji.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:
Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne 5‐8.

Materiały pomocnicze:

Rozwiązywanie układów równań metodą wyznacznikową w arkuszu kalkulacyjnym

Wskazówki metodyczne:

Animacja może być wykorzystana przez uczniów do powtórzenia wiadomości z lekcji oraz
utrwalenia wyznacznikowej metody rozwiązywania układów równań. Można wykorzystać
ją również na przykład na zajęciach poświęconych rozwiązywaniu zadań tekstowych na
układy równań.