Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji

Strona 1 z 8
1. Pojęcie i cel działania przedsiębiorstw

Producent jest podmiotem gospodarczym, który decyduje co i ile produkować. Stosując określoną technologię oraz organizację
produkcji producent dostarcza na rynek dobra.
W gospodarce rynkowej producent występuje w podwójnej roli:
 W celu wytwarzania dóbr producent musi się zaopatrzyć w niezbędne czynniki produkcji
 Producent występuje jako sprzedający wytworzone produkty i usługi

2. Proces produkcji

Do prowadzenia działalności produkcyjnej potrzebne są następujące zasoby produkcyjne:

 Praca
 Środki pracy i przedmioty pracy
 Technologia

Stanowią one czynniki produkcji.

Zdolność produkcyjna to wielkość produkcji o określonej strukturze asortymentowej, którą przedsiębiorstwo może wytworzyć w
danym czasie, przy danych zasobach i przy ustalonych metodach wytwarzania.

3. Rola zysku w przedsiębiorstwie

Aby móc prowadzić proces produkcyjnym przedsiębiorstwo musi się zaopatrzyć w zasoby niezbędne do produkcji. Wydatki te są dla
producenta nakładami. Nakłady wyrażone w pieniądzu stanowią dla przedsiębiorstwa koszty produkcji.

Równocześnie przedsiębiorca decydując się na podjęcie wybranej produkcji rezygnuje z zastosowania swoich środków w innych,
alternatywnych działalnościach gospodarczych, czyli rezygnuje z korzyści, które mógłby otrzymać z zastosowań tych zasobów.
Korzyści te są dla producenta kosztami alternatywnymi dokonanego wyboru produkcji.

Producent decyduje się na uruchomienie produkcji, ponieważ liczy na uzyskanie dochodów ze sprzedaży swoich dóbr i usług.
Wielkość dochodów wynika z porównania poniesionych kosztów z przychodami ze sprzedaży.

Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakładów na produkcję i efektów z produkcji, aby różnica między
przychodami a nakładami była dodatnia i możliwie maksymalna.

W gospodarce rynkowej zysk jest podstawą wyborów producenta kształtujących strukturę produkcji.

Zysk związany jest bezpośrednio z istotnymi funkcjami działalności przedsiębiorstwa:

 Zysk wpływa na możliwości inwestycyjne firmy
 Wielkość i podział zysków określają samofinansowanie przedsięwzięć produkcyjnych
 Zysk wywiera wpływ na wielkość zatrudnienia
 Zysk spełnia rolę motywacyjną

 Zysk brutto = przychody ze sprzedaży – koszty produkcji i sprzedaży

 Zysk netto = zysk brutto – podatki
 Zysk dla właścicieli = zysk netto – rezerwy obowiązkowe i dobrowolne

4. Funkcja produkcji
Produkcja polega na łączeniu określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych
produktów lub usług.
Teoria produkcji jest analizą relacji, jakie występują między nakładem czynników i osiąganym z tego nakładu produktem.

Funkcja produkcji przedstawia zależność między wielkością zużytych czynników produkcji a osiągniętym efektem w postaci
wytworzonej produkcji.

Ogólna postać funkcji produkcji:

Q=f(F1, F2, …,Fn)

Q oznacza wielkość produkcji natomiast F oznacza czynniki produkcji.

Jeśli uwzględni się tylko jeden z czynników produkcji, zakładając że wpływ pozostałych czynników jest niezmienny, wówczas
otrzymamy jednoczynnikową funkcję produkcji.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 2 z 8

Q=f(L); Q=f(K)

L – siła robocza, K – kapitał

Można również przyjąć, że na zmiany wielkości produkcji wpływają zarówno zmiany czynnika siły roboczej jak i kapitału.
Otrzymujemy wówczas wieloczynnikową funkcję produkcji

Q=f(L,K)

Funkcji produkcji jest bardzo wiele.

Czynniki produkcji dzieli się na stałe (ich nakład nie ulega zmianie wraz ze zmianami rozmiarów produkcji) oraz zmienne (ich
nakłady zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji).

Podział na stałe i zmienne czynniki produkcji nie wiąże się z czasem kalendarzowym, a ze zmianami w technologii produkcji.
Krótki okres to taki, w którym technologia produkcji jest niezmienna. W krótkim okresie zmienne są jedynie czynniki produkcji jak siła
robocza, surowce i półfabrykaty.
W długim okresie następują zmiany w technologiach produkcji wynikające z postępu technicznego. W długim okresie wszystkie
czynniki produkcji są zmienne.

5. Funkcja produkcji w krótkim okresie

W celu łatwiejszego zrozumienia zależności między nakładami na produkcję i osiąganymi efektami rozpoczniemy od analizy
jednoczynnikowej funkcji produkcji.

Założenia analizy funkcji produkcji w krótkim okresie:

 Istnieje tylko jeden czynnik zmienny
 Istnieje tylko jeden czynnik stały
 Technologia produkcji jest dana
 Czynniki produkcji mogą się łączyć ze sobą w różnych proporcjach
 Produkt jest jednorodny
Czynnikiem zmiennym będzie w przykładzie siła robocza. Zgodnie z założeniami, wielkość produkcji zmienia się w wyniku zmian
nakładów na siłę roboczą, przy czym technologia produkcji oraz wielkość nakładu stałego pozostają bez zmian.

6. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny

L PC PP PM
0 0
1 10 10 10
2 24 12 14
3 39 13 15
4 52 13 13
5 60 12 8
6 66 11 6
7 63 9 -3

Produkt przeciętny otrzymujemy dzieląc wielkość produkcji całkowitej przez ilość zatrudnionych pracowników.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 3 z 8

Marginalny produkt pracy informuje, w jaki sposób wzrośnie produkcja całkowita w wyniku dodania do produkcji jednej jednostki
czynnika zmiennego (jednego pracownika).

Produkt marginalny można rozumieć jako przyrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego.

7. Zależności między PC, PP i PM

Produkt przeciętny i marginalny początkowo wzrastają, a następnie zmniejszają się. Równocześnie początkowo produkt marginalny
rośnie szybciej niż produkt przeciętny, a następnie, po przekroczeniu punktu zrównania się obydwu produktów produkt marginalny
zaczyna spadać szybciej niż produkt przeciętny. Zrównanie się PM z PP następują w miejscu gdzie PP osiąga maximum.

Powyższe zależności wynikają z powiązania, jakie łączy oba produkty. Produkt marginalny jest równy produktowi przeciętnemu i
zmianie produktu przeciętnego pomnożonej przez liczbę pracowników.

Zmiana produktu przeciętnego staje się ujemna, gdy zmiana zatrudnienia o jednego pracownika zmniejsza przeciętną produkcyjność
wszystkich zatrudnionych.

PM przy zatrudnieniu 7 pracowników

PML>PPL zawsze gdy produkt przeciętny rośnie

PML<PPL zawsze gdy produkt przeciętny maleje

Zależności między zmianami PC, PP i PM możemy przedstawić na dwóch wykresach położonych jeden nad drugim. Na górnym
wykresie znajduje się krzywa produktu całkowitego, natomiast na dolnym krzywe produktu przeciętnego i marginalnego.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 4 z 8

Etap I Etap II Etap III

PC

B PC

PP, Nakład czynnika

PM zmiennego

PP

PM Nakład czynnika
zmiennego
Punkt przegięcia znajduje się w A, w miejscu zmiany PM z rosnącego w malejący.

PP zrównuje się z PM w punkcie B, gdy PP osiąga maximum.

W punkcie C produkt całkowity osiąga maksimum, natomiast produkt marginalny jest równy zeru. Przy większym nakładzie czynnika
niż Oc produkt przyjmuje wartość negatywną.

Zależności między PC, PM a PP pomagają w podziale procesu produkcji na 3 etapy:

Etap I: nakład czynnika zmiennego rośnie od zera do takiej wielkości, dla której PP jest maksymalny. PM rośnie
Etap II: PP spada, PM spada lecz jest dodatni
Etap III: PP spada, PM jest ujemne, PC spada.

Producent nie będzie produkował w etapie III, producent max zysk nie pozostanie również w etapie I, bo PP rośnie, PM jest większe
od PP.
Dochód dodatkowy jak przynosi każdy dodatkowy pracownik równy jest PM pomnożonemu przez cenę produktu, dochód ten jest
większy od dochodu jaki przynosi pracownik przeciętny właśnie dlatego, że PM>PP. Każdy dodatkowy pracownik przynosi zysk,
dlatego producent max zysk będzie dążył do zwiększania zatrudnienia tak długo, jak długo PP jest rosnący a PM>PP.

8. Prawo wydajności nieproporcjonalnej – prawo malejących przychodów

Przy danej w badanym czasie technice i technologii wytwarzania oraz organizacji procesu produkcji, przy danych zdolnościach
wytwórczych, produkcję można zwiększyć dzięki zatrudnieniu dodatkowych ilości zmiennych czynników produkcji. Jednak wzrost ten
jest ograniczony, będzie uzyskiwany tylko do czasu wyczerpania się zdolności produkcyjnych środków trwałych. Po pełnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa, dalsze zwiększanie nakładów czynników zmiennych nie będzie prowadziło
do wzrostu produkcji.

W statycznej analizie funkcji produkcji przyjmuje się założenie, że kolejnym nakładom zmiennych czynników produkcji towarzyszą
nieproporcjonalne zmiany w przyrostach produkcji. Tak sformułowaną prawidłowość często nazywa się prawem nieproporcjonalnych
przychodów.

Zjawisko nieproporcjonalnego przychodu obserwujemy niezależnie od charakteru produkcji we wszystkich wypadkach, kiedy ilość
niektórych czynników produkcji nie może być w przedsiębiorstwach powiększona, a technika produkcji nie ulega zmianie – czyli w
krótkich okresach.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 5 z 8
Zgodnie z prawem nieproporcjonalnego przychodu, jeżeli zwiększamy nakłady tylko niektórych czynników wytwórczych potrzebnych
do produkcji danego dobra, pozostawiając pewne stałe czynniki w niezmienionej ilości, to otrzymany produkt będzie wzrastał
początkowo więcej nieproporcjonalnie, następnie proporcjonalnie i w końcu mniej proporcjonalnie do nakładów czynników
zmiennych. W końcu, kiedy wysokość nakładów przekroczy określoną granicę, absolutna ilość otrzymanego produktu zacznie się
zmniejszać.

Zmiany produktów całkowitego, przeciętnego i marginalnego opierają się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów
lub prawem malejącego produktu marginalnego.

Dlaczego PM spada?
Analizujemy zmiany czynnika jednego czynnika przy założeniu że inne czynniki są stałe. Jeśli np. zwiększy się liczba pracujących na
jednym hektarze, to braknie miejsca, środków pracy.

Prawo malejących przychodów: zwiększając nakład czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe), osiągamy
taki punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.
Produkcyjność kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza się – PM maleje.
Przedsiębiorca będzie zwiększał zatrudnienie danego zmiennego czynnika produkcji tak długo, jak długo produkcyjność krańcowa
będzie rosła.

9. Prawo wydajności proporcjonalnej

Prawo wydajności proporcjonalnej działa, gdy występuje zmienność wszystkich czynników produkcji. Może nastąpić tylko w długim
okresie.

Prawo wydajności proporcjonalnej mówi, że proporcjonalnie do przyrostu nakładów czynników wytwórczych następuje również
przyrost całkowitej produkcji w takim samym stopniu.

Prawo to występuje głównie przy projektowaniu nowych przedsiębiorstw.

PC

Nakłady czynników wytwórczych

10. Łączenie dóbr i substytucja czynników produkcji

Rozmiary produkcji danego przedsiębiorstwa zależą od wielu czynników ekonomicznych i technicznych. Czynniki ekonomiczne są
zależne od sytuacji finansowej przedsiębiorcy, a techniczne związane są z typem produkcji, który ma wpływ na rozmiary
przedsiębiorstwa.

Jednakowy efekt produkcji można uzyskać przy użyciu czynników produkcji w różnych proporcjach. Czynniki produkcji w określony
sposób i do pewnych granic są względem siebie substytucyjne, o czym decydują warunki techniczne i rynkowe czyli ceny tych
czynników.

Producent musi decydować o strukturze i kombinacji tych czynników. Musi zadecydować czy zostawić dotychczasową czy wdrożyć
nową technologię. Aby ocenić która z nich jest bardziej korzystna, producent posługuje się pojęciem efektywności technicznej i
ekonomicznej.

Efektywność techniczna oznacza, że producent maksymalizując efekt produkcji nie będzie wkładał do produkcji więcej czynników niż
jest to konieczne dla osiągnięcia danej wielkości nakładu.
Efektywność ekonomiczna polega na takim wykorzystaniu nakładów czynników produkcji, aby koszt wytworzenia jednostki produktu
był minimalny. Efektywność ekonomiczna oznacza wybór w oparciu o zasadę najmniejszego kosztu produkcji.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 6 z 8

11. Efekty skali produkcji

Stałe efekty skali produkcji – jeżeli wszystkie czynniki są zmienne, a zmiany dokonywane są wg stałych proporcji
Malejące efekty skali produkcji – jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie, wówczas produkcja zmienia się mniej niż
proporcjonalnie
Rosnące efekty skali produkcji – proporcjonalna zmiana wszystkich czynników powoduje bardziej niż proporcjonalną zmianę
produkcji

12. Izokwanty produkcji

Jeden produkt można osiągnąć przy różnym zestawie dwóch czynników (mniejszej ilości czynnika X i większej Y i odwrotnie).
Łącząc wszystkie możliwe efektywne kombinacje czynników dające tę samą wielkość produkcji, otrzymamy izokwantę, czyli krzywą
jednakowego produktu, zwaną krzywą obojętności producenta.

Q3

Q2
Q1

Izokwanta Q1 przedstawia wszystkie efektywne kombinacje K i L, które dają taki sam poziom produkcji.

Izokwanta przybiera różny kształt w zależności od sustytucyjności i komplementarności czynników produkcji. Gdy czynniki są
komplementarne, dają pożądany efekt tylko gdy są zastosowane razem, a gdy substytucyjne - mogą być kombinowane w różnych
proporcjach.

Kształty widoczne na rysunku przedstawiają obraz tzw substytucji niepełnej (krzywa nie dotyka osi współrzędnych). Czynnik X nie
może być całkowicie zastąpiony przez Y i odwrotnie. Im wyższy jest stopień substytucji, tym silniej krzywa będzie się uwypuklać w
kierunku układu współrzędnych.

Przy substytucji pełnej istniej całkowita swoboda zastępowalności jednego czynnika drugim. Krzywa będzie dotykać jednej lub obu
osi.

Skrajnym przypadkiem substytucyjności jest proces produkcji, w którym dla osiągnięcia efektu produkcyjnego można użyć
kombinacji dwóch czynników w ściśle określonym stosunku ilościowym. Czynniki te określane są jako komplementarne.

b a

a – izokwanta przy substytucji pełnej w Izokwanta idealnej

stosunku do jednego czynnika produkcji (Y) komplementarności
b – izokwanta przy substytucji pełnej w
stosunku do obu czynników produkcji
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 7 z 8

13. Zmiany wzdłuż i między izokwantami

K
M

Q3

Q2
Q1

O
L

Poruszając się wzdłuż izokwanty, zmieniają się kombinacje kapitału i pracy. Nie zmienia się natomiast poziom produkcji.
Przemieszczanie się wzdłuż izokwantami, np. wzdłuż linii OM oznacza, że proporcje X do Y są stałe, chociaż każda z tych produkcji
odpowiada wyższemu poziomowi produkcji.

14. Malejąca marginalna stopa technicznej substytucji

Miarą służącą do uchwycenia i zbadania izokwant jest tzw. Krańcowa (marginalna) stopa technicznej substytucji.

Marginalna stopa technicznej substytucji jest to stosunek zachodzący między ilością danego czynnika a jednostką zastępowanego
przez niego czynnika wytwórczego.
Jest to taka zastępowalność, że wielkość produktu P zostaje bez zmian.

Można powiedzieć, że MSTS jest to zmniejszenie (zwiększenie) nakładów czynnika Y równoważące wpływ zwiększenia
(zmniejszenia) nakładów czynnika X o jednostkę na wielkość produkcji.

Krańcowa stopa technicznej substytucji wykazuje tendencję malejącą; maleje w miarę przesuwania się wzdłuż krzywej jednakowego
produktu w kierunku dodatnim osi odciętych.

Ponieważ izokwanta jest wypukła w stosunku do początku układu współrzędnych, mamy do czynienia ze zjawiskiem malejącej
marginalnej stopy technicznej substytucji.
Malejąca MSTS oznacza, że w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość
kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę pracy.

MSTS kapitału przez pracę

MSTS ma znak ujemny, ponieważ nachylenie izokwanty jest ujemne.

MSTS kapitału pracą wyraża ilość czynnika pracy (L), która jest niezbędna do zastąpienia jednostki czynnika kapitału (K), tak aby
poziom produkcji nie uległ zmianie.

Różnice między malejącą produkcyjnością a stopą technicznej substytucji

Malejąca produkcyjność krańcowa informuje, jak zmienia się produkt krańcowy, gdy zwiększamy nakład jednego czynnika,
utrzymując nakład innego czynnika na stałym poziomie.

Malejąca stopa technicznej substytucji informuje, jak zmienia się stosunek krańcowych produktów (nachylenie danej izokwanty), gdy
zwiększamy ilość jednego czynnika i zmniejszamy ilość drugiego, tak aby pozostać na tej samej izokwancie.

15. Wyznaczanie optymalnej kombinacji czynników produkcji

Optymalna kombinacja czynników produkcji to taka kombinacja, która pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji przy danych
kosztach lub taka, która pozwala zrealizować dany poziom produkcji przy minimalnych kosztach.
 Teoria przedsiębiorstwa i teoria produkcji
Strona 8 z 8
Producent zakupuje czynniki produkcji, dysponując przy tym pewną ograniczoną kwotą. Ograniczając analizę do dwóch czynników,
producent musi decydować, ile środków przeznaczyć na kapitał, a ile na siłę roboczą.

Równanie kosztów

gdzie w oznacza cenę czynnika produkcji a r cenę jednostki kapitału

Równanie kosztów jest równaniem liniowym o dwóch zmiennych K i L. Możemy je przedstawić w postaci linii prostej, na której koszty
całkowite są stałe. Linia ta nowi nazwę linii jednakowego kosztu czyli izokoszty.
Dzieląc koszt całkowity przez cenę siły roboczej, otrzymujemy punkt B, który oznacza maksymalną ilość siły roboczej, jaką możemy
zakupić przeznaczając całkowitą sumę wydatkowaną a czynniki produkcji.
Dzieląc koszt całkowity przez cenę kapitału otrzymujemy punkt A, oznaczający maksymalną wielkość kapitału, którą możemy kupić
wydatkując wszystkie środki tylko na zakup kapitału.

Łącząc linią punkty A i B otrzymujemy linię zawierającą wszystkie możliwe kombinacje kapitału i pracy, jakie można zakupić
przeznaczając na ten cel daną wielkość środków. Jakakolwiek kombinacja położona powyżej linii AB wymaga większej, aniżeli dana,
ilości środków.

Nachylenie linii AB wynosi:

KC/r
A

E
Ke

Q3
B Q2
Q1
L
O
Le KC/w

Przy wyznaczaniu optimum produkcji przedsiębiorca wykorzystuje izokwanty produkcji (informacje dotyczące technologii) oraz
izokoszty (informacje dotyczące kosztów).
Łącząc ze sobą izokwanty i izokoszty producent poszukuje sytuacji optymalnej, to znaczy takiej, kombinacji nakładu czynników,
która przy danych ograniczeniach kosztowych umożliwia osiągnięcie max produkcji. Przy danym koszcie całkowitym istnieje tylko
jedna kombinacja nakładów czynnika pracy i kapitału maksymalizująca wielkość produkcji.

Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności izokoszty z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji.
Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym osiąga ono maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym.

Optymalna kombinacja nakładu czynników znajduje się w punkcie E, w którym nakład czynnika pracy wynosi Le, a czynnika kapitału
Ke.

Wyznaczanie optimum produkcji przy założeniu zasady maksymalizacji produkcji przy danym Kc

Wyznaczanie optimum produkcji przy założeniu zasady najmniejszego kosztu