yGb!

g#Æx@ÃT QDm Mr” |R›t TMHRT

ym{/F QÇS _ÂT mR/ TMHRT
M:‰F xND

ym{/F QÇS _ÂT mGb!Ã ¼2 s›T¼

kt¥¶ãC y¸-bQ x-”§Y W-@T t¥¶ãC Y,NN M:‰F µ-Âqq$ b“§¿

 ym{/F QÇSN TRg#M ytÚfbTN ›§¥ YrÄl#

 ym{/F QÇS ÆHRÃTN YgnzÆl#
 QÇúT mÚ?FT yXGz!xB/@R XSTNÍS mçÂcWN ÃW”l#
 ym{/F QÇSN _QM YrÄl#
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
 ym{/F QÇSN sêSêêE 1.1 ym[/F QÇS bz!H KFl g!z@ ym{/F QÇS TRg#M½ ym{/F QÇS ›§¥Â ym{/F
;WÄê FcEE ylÃl# ÃB‰‰l# TRg#M QÇS Æ?RÃT ytÆl#TN YzèC b1 s›T KFl g!z@ l¥-ÂqQ
 ym{/F QÇSN ›§¥ YgLÚl# 1.2 ym{/F QÇS y¸ÃSCL bqE ZGJT xDRgW YM-#ÝÝ bKFl g!z@W t¥¶ãC Sl
 ym{/F QÇúN Æ?RÃT ›§¥ m{/F QÇS MNnT çcWN GN²b@ l¥wQ y¸ktl#TN _Ãq&ãC
ÃB‰‰l#ÝÝ 1.3 ym{/F QÇS bm-yQ YjM„¿
Æ?RÃT m{/F QÇs kl@lÖC mÚ?FT y¸lYbT ÆHRÃT MN MNDÂcW)
bxXMé y¥s§sL zÁ ¼Brach storming¼ t¥¶ãC XNÄ!wÆ µdrg# b`§
ê ê n_ïCN xg#LtW YGl[#ÝÝ kz!ÃM y¸ktl#TN h#lT n_Ãq&ãC
byG§cW XNÄ!mLs# ÃDRg#
1. m{/F QÇS ¥lT MN ¥lT nW)
2. ?g XGz!xB/@RN k”L ¼k?g Lb#¼ wd {/#F ?G ¥St§lF
SlMN xSflg)

1
  m{/F QÇS kl@lÖC m{/FT h#l# ytly ykbr nWÝÝ
 m{/F QÇS xSgß!W ?ÃW z§l¥êE xM§K L;#L XGz!xB/@R
nWÝÝ
 yt¥¶ãc$N mLS µÄm-# b“§ ‰Sã x-R x-R Ãl glÚ b¥drG
yh#lt$N _Ãq&ãC mLS YS-# bmq-LM y¸ktl#TN h#lT
_Ãq&ãC m\rT xDRgW x-R Ãl glÚ ks- b“§ m{/F QÇSN
¥NbB x§¥ b¸ktl#T n_ïC §Y xtk#rW ÃB‰„

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

 bm{/F QÇS _ÂT yx-ÂN SLèC ¼m\r¬êE m-
YöC y¸Æl#T yT®c$ ÂcW)
 m{/F QÇS mc& ½yT½ bXn¥NÂ bMN ÌNÌ tÚf)
ym{/F QÇS TRg#MN½ ›§¥Â ÆHRÃt$N ÃSrÄ*cWÝÝ
btly m[/F QÇS yrqEQ yxM§K |‰ b¥=b_ ysW
LJ mt§lû½ y¥YmrmR M-#Q yçnW |‰ wsNÂ
WSNnT ÆlW ysW ÌNÌ mÚûÂ h#l#NM LNrÄW
XNd¥YÒlN x{NåT bmS-T ¥B‰‰T ÃSfLULÝÝ
bXRî glÚ ¥B‰¶Ã §Y _Ãq& çcW t¥¶ãC µl
_Ãq&ãCN µStÂgÇ b“§ b¸ktl#T n_ïC §Y b¥t÷R
¥-”là YS-#ÝÝ
 QÇúT mÚ?FTN ¥NbB½ ¥_ÂTÂ mrÄT
¥lT y{/#ûN TRg#MÂ XGz!xB/@R bz!Ã {/#F
x¥µ"nT lX¾ XÃSt§lû Ãl#TN mLXKT
bTKKL mrÄT ¥lT nWÝÝ

2
y¸-bQ B”T
 bQÇúT mÚ?FT ZGJT WS_
ymNfS QÇSN ysãCN DRšÂ
W-@T YlÃl#
 ym{/F QÇSN _QM YzrZ‰l#ÝÝ
ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
1.4 yQÇúT mÚ?FT QÇúT mÚ?FTN ¥NbBÂ TRg#¥cWN mrÄT
yXGz!xB/@R yKRStEÃñC GB xYdlMÝÝ GÆCN ÃwQnWN mf[MÂ
XSTNÍSnT btrÄnW m-N mñR nWÝÝ yQÇúT mÚ?FT _ÂT
1.5 ym{/F QÇS _QM wdz!H y¸ÃmÈ mNgD BÒ nWÝÝ
yM:‰F xND N;#S RXîC yçn#TN
1.4 XÂ 1.5N l¥St¥R xND S›T YqÑÝÝ lKFl
g!z@W TMHRT bqE ZGJT Ãdrg# y:lt$N TMHRT
kmjmRã bðT ÃlfWN KFl g!z@ TMHRT bx+„
b_Ãq& mLS kkls# b“§ lXlt$ TMHRT mGb!Ã
YçN zND y¸ktlW#N yxrUêEW ×s@F ¬¶K bx+„
yNg„êcWÂ tkTlW yqrb#TN _Ãq&ãC Y-
YÌcW¿ mlúcWNM XNÄ!gL[# ÃbraacWÝÝ
¬¶KÝ xrUêEW ×s@F m{/F QÇSN XNÄ!trg#Ñ
k¬zz#T sÆW l!”WNT xNÇ s!çN ynB† x@LÃSN
yTNb!T m{/F tRg#àLÝÝ b¸trg#MbTM g!z@
«DNGL TiNúlC wND LJM TwLÄlC...´ y¸lWN
xNq{ «s@T TiNúlC...´ BlÖ lmqyR ÃdRgW _rT
xlmúµt$N µB‰„ b“§ ¬¶k#N x-R xDRgW
YÌŒÝÝ bm=ršM y¸ktl#TN _Ãq&ãC Y-Yq$Â
ÃwÆêcW x!œ. 7 . 14ÝÝ
 QÇúT mÚ?FT yXGz!xB/@R XSTNÍS
mçÂcW bMN Y¬w”L)
 bQÇúT mÚ?FT ZGJT wQT ymNfS
QÇSN ysãC DRšÂ W-@T MNDnW)
 ym{/F QÇS y¦Y¥ñT yMGÆR m\rTnT
XNÁT YglÚL)
 m{/F QÇS lsW LJ _bB |UêE b¥St¥R
3
 bk#L DRš xlW wY)
 bqrb#T _Ãq&ãC §Y bKFl# WS_ Ãl#
t¥¶ãCN bb#DN bmmdB XNÄ!wÆbT

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

µdrg# b`§ yb#DN WYYT W-@èCN bKFL WS_
XNÄ!qRB ÃDRg#ÝÝ lb#DN WYYTÂ l¥QrB 25
dqE”ãC YmDb#ÝÝ kb#DN twµ×C glÚ WYYT
b`§ btns#T ymwÃÃ _Ãq&ãC §Y tgb! ¥-
”lÃãCN lmS-T wd ¸ÃSClW yKFl g!z@W
TMHRT YGb#ÝÝ bQÇúT mÚ?FT ZGJT wQT
ymNfS QÇSN DRš s!ÃSrÇ y¸ktl#TN n_ïC
¬úb! ¥DrG YgÆL ÝÝ ymNfS QÇS DRš ¼ m¶nT¼
s!ÆL-

h. ¥núúTÂ m_‰T
sãC TNb!T XNÄ!Âg„ XNÄ!ÃStM„ y¸ÃnúúÂ
y¸-‰ mNfS QÇS nWÝÝ
«yXGz!xB/@R ”L wd Xn@ XNÄ!H s!L mÈ¿ kXÂTH
çD úlH xWq&¦lh#ÝÝ k¥~iNM STwÈ qD¹@¦lWÝÝ
lx?²M nb!Y xdRG¦lh#´ ¼x@R.1Ý5¼
l. XNÄ!ÃStWl# ¥DrG
«kXÂNt UR úlh# YHN ngRµ*Ch#ÝÝ ngR GN xB bS»
y¸LkW yXWnT mNfS ’‰Ql!õS XRs# h#l#N
ÃStM‰C“L¿ Xn@ yngRµ*Ch#NM h#l# ÃúSÆC“LÝÝ´ ¼
×/. 14Ý 5 - 26¼
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

4
lMúl@ /êRÃT wNg@LN yÚûT g@¬ µrg b!ÃNS k¦Ã
›mT b“§ nWÝÝ ngR GN g@¬ ÃSt¥rWN y”l#N
TMHRT¿ yX°N txM‰T XNdtf[mW úY²nF
bTKKL l!{û yÒl#T mNfS QÇS bsÈcW
xStWlÖTÂ mrÄT nWÝÝ
/. mGl_
ysW LJ xXMé WSN bmçn#¿ yXGz!xB/@RN |‰
b‰s# xQMÂ XWQT l!rÄ xYCLMÝÝ SlçnM
yXGz!xB/@R Xg² ÃSfLULÝÝ nb!† /@ñK |n
F_rTN bÑl# ¥yT yÒlW½ nb!† x!úYÃS
XGz!xB/@RN bz#Ín# §Y çñ ytmlktW½ QÇS
ÔWlÖS wd s¥Y mN-QÂ ¥yT yÒlW
bXGz!xB/@R mNfS XRĬ nWÝÝ

m. ¥ÂgR mÚF
«yXGz!xB/@R mNfS bXn@ tÂgr¿ ”l#M bxNdbt&
§Y nbRÝÝ´ ¼1úÑ. 23Ý2¼
\. m-bQ
ymNfS QÇS m¶nT _QM ”l#N bmÂgRÂ bmÚF
g!z@ S?tT XNÄYf-R m-bQ nWÝÝ
ysãCNM DRš btmlkt¿ bmNfS QÇS m¶nT
b!\„M y¸{ûT bnÚnTÂ y‰úcWN XWqTÂ

5
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

_bBM t-QmW XNdçn XN©! mNfS QÇS sWn¬cWN

töÈ_é XNd :” t-qmÆcW ¥lT XNÄLçn ¥SrÄT
ÃSfLULÝÝ
ym{/F QÇSN _QM btmlkT¿ QÇS m{/F ysW LJ
_bB mNfúêE _bB |UêE MN+ mm¶Ã XNdçn
¥SrÄT ÃSfLULÝÝ bz!h# m\rT m{/F QÇS -

h. yTMHRt ¦Y¥ñT m\rT mçn#N

l. ymLµM MGÆR MN+ m¥¶Ã XNdçn ¥SrÄTÝÝ
m{/F QÇS bt=¥¶ ¼XNd Är¯T¼ lsW LíC _bB
|UêE MN+ m\rT XNdçn ¥úà y¸çn# n_ïCN
¥QrB YgÆLÝÝ kXnz!H mµkL y¸ktl#TN b¥úÃT
t¥¶ãC ?Yw¬cWN bÑl# km{/F QÇS UR
XNÄ!ñ„½ XNÄ!Ãnb#½ Ãnbb#TN bXGz!xB/@R xU™nT
XNÄ!ÃStWl# ¥núúT YÒ§LÝÝ
h. M?NDSÂ
zF. 6 Ý 14- 13 Sl mRkB x\‰R
2¾.z@Â 3Ý 3- 4 Sl b@tmQdS x\‰R
l. ?KMÂ
k#Í. 10Ý7 ¿ x!ú 38Ý21 ¿l#”. 1;Ý29- 37

6
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
/. xStÄdRÂ ?G
zF. 18Ý 13-25¿ zÚ. 32Ý32¿ 1¾. ng. 3 Ý 17- 28
m. GBRÂ
zF. 3Ý 17- 23¿ zÚ.23Ý 10¿ zF. 41Ý25- 36
\. yzmN xöÈ-R
m{/f ÿñK
r. |n flK ¼Cosmology ¼
m{/f ÿñK
s. ¥~b‰êE n#é
¹. k!n _bB
bm=ršM XRî Æqrb#T glÚ ¥B‰¶Ã §Y _Ãq&ãC µl
XDL bmS-T yt-yq$TN _Ãq& b¥B‰‰T yKFl
g!z@WN TMHRT bts_ãT yg!z@ m-N Ã-Âq$ÝÝ

7
 M:‰F h#lT

ym{/F QÇS YzT ¼7 s›T¼

kt¥¶ãC y¸-bQ x-”§Y W-@T- t¥¶ãC Y,NN M:‰F µ-Âqq$ b“§¿

 yBl#YÂ y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTN YzT YgnzÆl#

 yh#lT k!ÄÂTN MNnTÂ xm\‰rT YrÄl#
 yQÇúT mÚ?FTN xkÍfL YgnzÆl#
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
 yBl#YÂ y/Ä!S k!ÄN mÚ/TN 2.1. ym{/F QÇS YzT b1 s›T KFl g!z@ WS_ 2.1 XÂ k2.2 XSk 2.2.1 Ãl#T

mlà -ÆÃT bg!z@½ b﬽ bÌN̽ Äsú xkÍfL yTMHRT YzèC YsÈl#ÝÝ l:lt$ TMHRT mNdRd¶Ã YçN

bmLLXKT YzrZ‰l# 2.2. h#lt$ k!ÄÂT zND kt¥¶ãc$ mµkL y¸ktl#TN _Ãq&ãC XNÄ!mLs#
ÃdRg#
 yBl#YÂ y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTN 2.2. yk!ÄNÂ y”L k!ÄN
1. ym{/F QÇSN ê ê KFlÖC N;#úN KFlÖCN
xkÍfL ÃB‰‰l# yk!ÄN y”L TRg#M
zRZ„
k!ÄNN L†nT ÃÃl#
2. yk!ÄNÂ y”L k!ÄN L†n¬cW MNDnW)
 yBl#Y k!ÄN mÚ?FT mlà -ÆÃT MND ÂcW)
 y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTS mlà -ÆÃT MNDÂcW)
l_Ãq&ãc$ kt¥¶ãC yts-#TN mLîC mnš b¥DrG _qET
ymwÃà g!z@ÃTN kf-„ b“§ yBl#Y y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTN
mlà -ÆÃT bmzRzR y:lt$N yTMHRT R:S YjM„ÝÝ
yh#lt$N k!ÄÂT y¬¶K Äsú g!z@N½ DRg!TN½ï¬½

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

8
 XÂ mÚ?FTN ÃgÂzB mçN YgÆêLÝÝ kz!H URM
btÃÃz m{/F QÇS bêÂnT Bl#Y k!ÄN /Ä!S k!ÄN
tBlÖ s!kfL Bl#Y k!ÄN bêÂnT k|n F_rT mf-R
jMé XSk g@¬CN x!ys#S KRSèS mMÈT DrS ÃlWN
¬¶K XND¸tRK½ ms!H ysWN LdT l!b@™ wd MDR
mMÈt$N xSqDä s!gL{ /Ä!S k!ÄN dGä g@¬CN
mMÈt$N ymÈbTN ›§¥ f{ä wd qdm KB„
mmls#N½ BlÖM Sl ›lM m=rš XNd¸tnBY
bZRZR ÃSrÇÝÝ bmq-LM yk!ÄN XÂ y”L k!ÄNN
xNDnT L†nT ÃB‰„ÝÝ k!ÄN ¥lT SMMnT ¥lT
s!çN ”L k!ÄN dGä b”L ytgÆN SMMnT ÃmlK¬L
¥lT nWÝÝ Xn"HN bMúl@ XÃÈqs# ÃSrÇÝÝ
bm=ršM l¸q_lW KFl g!z@ ZGJT xDRgW
XNÄ!m-# bxMST MDB t¥¶ãc$N bmKfL bå¶T
zF_rT½ å¶T z[xT½ å¶T zl@êWÃN½ å¶T z^#Lq$ XÂ
å¶T zÄGMN b#DÂc$ x_NtW ymÚ?Ft$N ;b!Y +B_Â
¬¶K KFL WS_ XNd¸ÃqRb# b¥S¬wQ y:lt$N mR/
GBR ¥-”lL YÒ§LÝÝ

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

 yBl#YÂ y/Ä!S k!ÄN MNnTNÂ 2.2.2. Bl#Y k!ÄNÂ åT b2.2.2 yTMHRT R:S |R Ãl#T YzèC b1 s›T
xm\‰rTN ÃB‰‰l#  MNnT xm\‰rT KFl g!z@ y¸-Âqq$ ÂcWÝÝ y:lt$N TMHRT
 yBl#Y k!ÄN yå¶TN ›§¥  ›§¥ y¸ktl#TN _Ãq&ãC bm-yQ ¥-”là mLîC
YgLÚl#  y?G mÚ?FT _ÂT b¥QrB mjmR bg#Ć §Y Ãl#TN GN²b@ãCÂ

9
  yxMSt$N y?G mÚ?FT KFtèC lmlyT ÃSC§LÝÝ
¼B/@r å¶TN¼ ê +B_  yBl#Y k!ÄN ¬¶K mc&½ yT½ bMN h#Ât&
YzrZ‰l# l!m\rT Òl)
 kngr D~nT xNÚR yBl#Y k!ÄN mÚ?FT êÂ
ê B/@r å¶T y¸Æl#T mÚ?FT ê êÂ
+BõC MNDÂcW)
btns#T _Ãq&ãC §Y l15 dqE”ãC mLS yKFL
WYYT ¥DrG YgÆLÝÝ kWYYt$ b“§ l10 dqE”ãC
ÃHL yBl#Y k!ÄN å¶TN MNnT xm\‰rT
XNÄ!h#M ›§¥ kngr D~nT ½ ksW LíC ¬¶K xNÚR
b¥B‰‰T ¥-”là mS-T kmMH„ Y-b”LÝÝ
bmq-L lXÃNÄNÇ b#DN 5 dqE”ãC bmS-T
yxMSt$N B/@r å¶T +B_ yb#Dñc$ twµ×C
XNÄ!ÃqRb# ¥DrG YgÆLÝÝ bmq-L ktÒl
X|‰x@§WÃN kGB{ wd kn›N Ãdrg#TN g#ø
y¸ÃúY µR¬ b¥zUJT yxMSt$N mÚ?FT ›§¥Â
+B_ ¥SrÄT YgÆLÝÝ
bm=ršM l¸q_lW y¬¶K mÚ?FT _ÂT

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

l!rÄ y¸CL 5 b#DñCN b¥êqR ¦Ã xNÇN y¬rK
mÚ?FT bQdM tktL lb#Dñc$ b¥kÍfL yb#DN
|‰ mS-T bKFL WS_ XNd¸ÃqRb# ¥úúb!Ã
b¥QrB y:lt$N mR/ GBR ¥-ÂqQÝÝ

10
y¸-bQ B”T
 yBl#Y k!ÄN y¬¶K KFL ytÆl
mÚ?FT SlMN y¬¶K mÚ?T
XNdtÆl YgLÚl#ÝÝ
 yXÃNÄNÇN y¬¶K m{/F ;bYT
+BõCN YzrZ‰l#
ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
 yBl#Y k!ÄN ¬¶K y¬¶K mÚ?FT KFL _ÂT b1 s›T y¸-ÂqQ s!çN
mÚ?FT y:lt$N yTMHRT g!z@ b¸ktl#T _Ãq&ãC YjM„
 yBl#Y k!ÄN y¬¶K mÚ?FT y¸Æl#T yT®c$
ÂcW)
 y¬¶K mÚ?FT yU‰ -ÆÃT MNDN ÂcW)
y_Ãq&ãc$$N mLS t¥¶ãCN b¥útF XNÄ!mls#
ktdrg b“§ 5t$ b#DñC ytsÈcWN yb#DN |‰
btwµ×ÒcW bk#L l30 dqE” ÃQRb#ÝÝ yqrb#TN
glÚãC mnš b¥DrG l20 dqE”ãC ÃHL kx!Ãs#
XSk m{/f z@ mê:L h#lt¾ ÃlWN y¬¶K FsT
lt¥¶ãc$ ¥S=b_ÝÝ
yX|‰x@§WÃN kn›NN mWrS ymúFNT zmN
mNG|t úâL
mNG|t ÄêET mNG|t slÖäN yslÖäN
mNG|T mkfL
bXnz!H mÚ?FT y¸ws#TN ;bYT KNWñC bm-
öM lbl- _ÂT ¼NÆB¼ XNÄ!zU° ¥DrGÝÝ
b¸q_lW KFl g!z@ y¸-n#TN mÚ?FT
k¥Stêwq$Â MNÂ XNÁT m|‰T XNÄlÆcW
11
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
kmgl[# bðT l5 dqE” y¥-”là g!z@ y¬¶K
mÚ?FT y¬¶K ;#dTN bt¥¶ãc$ xXMé WS_
l¥Sqm_ YrÄ zND y¸ktlWN b¥úyT yKFl
g!z@WN TMHRT ¥-”lLÝÝ
X|‰x@§WÃN bXGz!xB/@R mNG|T BÒ
mtÄd‰cW ¼bzmn x!Ãs#¼
zmn mœFNT

kúâL XSk slÖäN l120 ›m¬T bxND mNG|T

|R mtÄd‰cW

bébxM zmN X|‰x@L l2 mkf§*

X|‰x@§WÃN l70 ›m¬T bÆb!lÖN MR÷ möy¬cW

kÆb!lÖN MR÷ mmlS

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

 ymZÑR y_bB mÚ?FTN  ymZÑR y_bB b-Q§§W TMHRt$N l-ÂqQ 1 s›T Yf©LÝÝ l5
YzrZ‰l# mÚ?FT dqE” ÃHL Sl mZÑRÂ _bB MNnT ¥B‰RÃ
 ymÚ?Ft$ SlMN ymZÑRÂ bmS-T y:lt$N TMHRT mGb!Ã ÃQRb#ÝÝ bmq-
y_bB mÚ?FT XNdtÆl LM t¥¶ãc$N bb#DN bmKfL l10 dqE”ãC ÃHL
ÃB‰‰l# SMNt$N mÚ?FT ¼ m{/F x!×B½ mZÑr ÄêET½

12
  yymÚ/Ft$N ;b!Y mLXKT m{/f Múl@½ m{/f TGœ{ m{/f mKbB½
YgLÚl# m`Ly m`LY zslÖäN½ m{/f _bBÂ m{/f
s!‰KN¼ b¸ktl#T yx-ÂN SLT bb#DN twÃYtW
XNÄ!qRb# ÃDRg#ÝÝ
mZÑr ÄêETN
 ym{/ûN yxq‰rB SLT
 Sl KRSèS ytng„ TNb!èC
 yòcW TMHRèC
 bx!T×ùÃ b@tKRStEÃN y[lÖT½ yQÄs@Â
y¥~l@T xgLGlÖT ÃlW ï¬ wzt
l@lÖc$N mÚ?FT
 ymÚ?Ft$ yxÚÚFÂ yxq‰rB SLT
 ;BY +B_
 ê mLXKT
t¥¶ãC k§Y bqrb#T y_ÂT mSmR bb#DN

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

ktwÆ b“§ l35 dqE”ãC bQdM tktL XNÄ!ÃqRb#
b¥DrG¿ lqrb#T ¥-”là mS-T ÝÝ ¥-”lÃWM k§Y
btgl[#T y_ÂT n_ïC §Y ¥t÷R YgÆêLÝÝ
YHNN R:S l¥St¥R 45 dqE” Y-qÑÝÝ bmjm¶Ããc$N
30 dqE”ãC t-QmW Sl TNb!T mÚ?FT m\r¬êE
 yTNb!T mÚ?Ft$N yÚûTN  yTNb!T mÚ?FT n_ïC ¥B‰¶Ã YS-#ÝÝ b¥B‰¶ÃW WS_M y¸ktl#TN
nb!ÃT YlÃl# n_ïC Tk#rT s_tW ¥B‰‰TãN xYzNg#Ý yTNb!T
 nb!Ãt$N btlÆ mNgìC mÚ?FT y¸Æl#T x|‰ SDST mÚ?FT s!çn# btlÆ

13
 YmDÆl#ÝÝ nBÃT ytÚû ÂcWÝÝ mÚ?Ft$N yÚûT nBÃèC bh#lT
mNgD ”LN kXGz!xB/@R tqBlW y¸Âg„ ÂcWÝÝ 1¾.
bXGz!xB/@R Wún@ Sl¸f[Ñ DRg!èC Sl mNGST Sl
sãC Sl `-!xT 2¾. wdðT Sl¸çn# ngéCÝÝ nb!Ãt$
bƒST MKNÃèC btlÆ MDïC l!mdb# XNd¸Cl# 1¾.
b{?æÒcW M:‰FÂ q$_R B²T ;bYT nb!ÃTÂ dqEq
nBÃT tBlW 2¾. bñ„bT ï¬ yYh#Ä nBÃT½ ys¥RÃ
nBÃT XÂ yÆb!lÖN nBÃT tBlW 3¾. bñ„bT zmN
kÆb!lÖN MR÷ bðT bÆb!lÖN MR÷ g!z@ XÂ kÆb!lÖN MR÷
b“§ÝÝ 15 dqE” t-QmW x|‰ SDSt$N yTNb!T
mÚ?FT x-R x-R µl ¥B‰¶Ã ¼TRg#M UR¼

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

YzRZ„§cWÝÝ bm=ršM xS‰ SDSt$N mÚ?FT
kÍFlW lt¥¶ãC YS-# l¸q_lW KFl g!z@
btsÈcW mÚ?FT z#¶Ã yTNb!T mÚ?Ft$N ê êÂ
+BõC lYtW XNÄ!m-# Yzz#ÝÝ kKFl g!z@W 15
dqE” t-QmW k¸q_lW R:S UR btÃÃz Sl
lå¶T nb!ÃT mS-T ›§¥Â xSf§g!nT XNÄ!h#M
y/Ä!S k!ÄN MNnTÂ xm\‰rTN bZRZR ÃSrÇÝÝ bz!H
glÚã yå¶T ynb!ÃT k/Ä!S k!ÄN UR çcWN
GNß#nTÂ TSSR ¥SrÄTãN xYRs# bz!HM YHNN KFL
g!z@ ¥-ÂqQ YC§l#ÝÝ
YHNN kÆlfW KFl g!z@ yt¹Ugr R:S l¥St¥R 1

14
  yå¶T nb!ÃTN k/Ä!S k!ÄN UR 2.2.3. /Ä!S k!ÄN wNg@L s›T ts-è¬LÝÝ bz!H m\rT ymjm¶Ããc$N 20
çcWN TSSR ÃSrÄl#ÝÝ dqE”ãC kÍFlW ys-#TN yTNb!T mÚ?FT ê êÂ
+BõC lYtW XNÄ!m-# b¬zz#T m\rT xND
bxND Yl†êcWN yTNb!T mÚ?FT ê ê +BõC
b!ÒL bxNÄND dqE” bb!² kh#lT dqE” ÆLbl-
btqm-#bT ï¬ çnW XNÄ!ÃB‰„ :DL YS-#ÝÝ
XRîM ytúút húB µl BÒ b¥rM wYM ÃLtgl[
µl bmGl{ húb#N Ã-”l#ÝÝ

y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN

 QÇúT mÚ/Tn b›Yn¬¢W 2.3. yQÇúT mÚ?FT lz!H R:S ytsõT g!z@ 1 s›T nWÝÝ YHNN s›T b¸gÆ
YmdÆl# xkÍfL lm-qM bmjm¶Ã t¥¶ãc$N bz-" MDïC
 yXÃNÄNÇ QÇúT mÚ?T ›Ynt 2.3.1 yBl#Y k!ÄN YmDb#Â lXÃNÄNÇ b#DNM y¸ktl#TN yQÇúT
Æ?RyT ÃB‰‰l# ¼ YtnTÂl#¼ÝÝ xkÍfL mÚ?FT KFlÖC YSÈ*cWÝÝ
 XÃNÄNÇ QÇúT mÚ?T bMDB 2.3.2 y/Ä!S k!ÄN kBl#Y k!ÄN mÚ?FT
bMDÆcW YdlD§l#ÝÝ xkÍfL 1. y?G mÚ?FT
2. y¬¶K mÚ?FT
3. ymZÑRÂ y_bB mÚ?FT
4. yTNb!T mÚ?FT
k/Ä!S k!ÄN mÚ?FT
1. yMS‰C ¼ ywNg@L KFL¼
2. y¦K KFL
3. y|R›T KFL
4. ymLXKT KFL

15
 5. yTNb!T KFL ¼‰:Y¼
QÇúT mÚ?FT btzrzrW mLk# XNd¸kfl# kgl[#
b“§ XÃNÄNÇN lxNÄND b#DN xDlW t¥¶ãC
byb#DÂcW btsÈcW ymÚ?FT KFL WS_
y¸µtt$N mÚ?FT zRZrW yU‰ ÆHRÃcWN XNÄ!l†
Yz²*cWÝÝ lz!H yb#DN WYYT 15 dqE” Y-qÑÝÝ
WYYt$ XNd-Âqq t¥¶ãC btwµ×ÒcW x¥µYnT
xND xND Xytns# yb#DÂ
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
cWN yWYYT húB ÃQRb#ÝÝ bXÃNÄNÇ yWYYT húB
§Y ÃLgÆcW t¥¶ãC y¸ÃnscW _Ãq&ãC µl
XNÄ!Ãns# Ãbr¬t$ mls#NM b¸mlktW b#DN xƧT
XNDmlS ÃDRg#ÝÝ bm=ršM yt²Æ µ§ b¥rM y¯dl
µl bmѧT ¥-”là YS-#ÝÝ MÂLÆT bx-”§Y
y:lt$ TMHRT §Y ÃLgÆcW t¥¶ãC µl _Ãq&ÃcWN
XNÄ!Ãns# b¥DrG ltns#TM _ÃãC mLS bmS-T
y:lt$N TMHRT ¥-”lL YÒ§LÝÝ

16
 ምዕራፍ ሦስት-የመጽሐፍ ቅዱስ ታሪክ (6 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ- }T]­‹ ÃI”” U°^õ "Ö“kl u%EL

 ¾pÆdƒ SéQõƒ” ›ééõ •ታ]¡ ÃÑ’²vK<

 ¾SêNõ pÆe ¾s”s ƒ`Ñ<V‹” Ã[ÇK<

 ¾wK<Ó ¾NÇ=e Ÿ=Ç” SêNõƒ” k•“ ÃÑ’²vK<
 SêNõ pÆe u›=ƒÄåÁ ÁK¨<” ›S×Ø“ ታ]¡ Ã[ÇK<

¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 pÆdƒ SêNõƒ 3.1. የቅዱሳት መጻሕፍት አጻጻፍ ታሪክ ¡õK ƒUI`ƒ 3.1 u1 c¯ƒ Ñ>²? ¨<eØ KSÚ[e
¾}éñuƒ u}KÁ¾ ²S” 3.1.1. የተጻፈበት ዘመን òÒÌ:: ¾U°^ñ” ¯LT "w^\L†¨< uG<ªL
¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo ÃÖÃlª†¨<::
SJ’<” Ã}’ƒ“K< 3.1.2. የተጻፈበት ቦታ
3.1.3. የተጻፈበት ቋንቋ SêNõ pÆe” U” ÁIM •ታ’vL‹G<;
 pÆdƒ SêNõƒ
u}KÁ¾ xታ• SêNõ pÆe” eታ’u< ¾T>†Ó^‹G< ¨Ã”U KS[ǃ
Séó†¨<” Áw^^K< ¾T>ŸwÇ‹G< ¾ƒ—¨< ’¨<;

 pÆdƒ SêQõƒ

17
 SËS]Á ¾}éñv†¬” ¾}T]­‹” SMe Ÿcucu< uG<ªL SêNõ pÆe”
s”s­‹ ò[´^K< KS[ǃ ¾}éðuƒ” ²S” xታ• •“ s”s T¨p
•እ”ÅT>ÁeðMÓ ¾T>ÁeÑ’´w ›”É ¨ÃU G<Kƒ •ታ]¡
 pÆdƒ SêNõƒ
ÃU[Ö<“ Ÿ}T]­‹ S"ŸM ›”É c¨< •እ”Ç=Á’w
u}KÁ¾ xታ•&²S”“
ÁÉ`Ñ<::
s”s u=éñU Gdv†¨<
›”É SJ’<” }[É}¨<
¾S”ðe pÆe” Y^
ÁÅ”nK<
KUdK?: SêNð Ùu=ƒ&¾T‚­e ¨”Ñ@M 5& “ 2— qa
9 eK Uꪃ ¾}’Ñ\ƒ” uT”dƒ Ze~U u}KÁ¾ ²S”
u}KÁ¾ xታ• u}KÁ¾ s”s Séó†¨<” Gdv†¨< Ó”
Ze~U eK Uꪃ ›eðLÑ>’ƒ “ eKT>ÁeÑ–¨< u[Ÿƒ
ÓÑ^K<:: u}Sddà K?KA‹”U UdK?­‹ S¨<cÉ
ÉLM::

 ¾Ø”ታ¨<Á” ¾እÏ 3.1.4. ጥንታውያን የእጅ ÃI”” ¡õK ƒUI`ƒ KTe}T` ÑKé ¾}hK ²È ÃJ“M
êQðƒ pÏ­‹” ጽሕፈት ቅጅዎች (Manuscripts) }wKA ÃÑSታM:: eK²=IU eK Ø”ታ¨<Á” ¾እÏ êOõ
¯Ã’ƒ“ ØpU Áw^^K< 3.1.5. የመጽሐፍ ቅዱስ pÏ­‹ U”ƒ“ ØpU Áw^\L†¨<:: ¾Ø”ታ¨<Á”
ምዕራፍና ቁጥር pÏ­‹ u}KÁ¿ Ñ>²?Áƒ SÑ–ƒ ¾pÆe SêNõ”
 ¾SêNõ pÆe
ƒ`Ñ<V‹ KTSdŸ]Á’ƒ ¾T>ÖpS< SJ“†¨<” KUdK?
U°^õ“ lØa‹”
up`u< ulU^” ªh ¾}Ñ–¨< ¾SêNð H@•¡ ØpM
›ÖnkU Áw^^K<
u›=ƒ¿åÁ "K¨< Ò` ›”É SJ’< KGÑ^‹” ¾SêNõ
 ¾SêNõ pÆe QÇÓ” vKታ]¡’ƒ ÁK¨<” É`h T”dƒ ÉLM::
SÖkU ÃËU^K<
Ÿ²=I kØK¨< ¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo ÃÖÃlª†¨<::

 pÆe SêNõ” ÃÓKÖ<“ ¾T‚ 3:3 LÃ ÁK¨<”

18
 nM uK?L xታ• ¾}Ökcuƒ” ðMѨ<
•እ”Ç=TÁ¨Ö< ÃÖÃlª†¨<::

Ÿ}T]­‹ SMe Ÿ}kuK< uG<ªL ¾SêNõ pÆe

SêNõƒ SËS]Á c=éñ ¾’u^†¨<” ታ]¡“ ›”É LÃ
Scwcw "w^\L†¨< uG<ªL uU°^õ“ lØ`
¾}ŸóðKuƒ” •ታ]¡ Áw^\L†¨<::

uSÚ[hU ŸSêNõ pÆe ›”É ›”kê ›”wu¨<

KT>kØK¨< ¡õM •እ”Ç=SÖ< Ów[ u?ƒ ÃeÖ<ª†¨<::
Ów[ u?~”U KT>kØK¨< ¡õM Á’uu<ƒ” U”
•እ”Å}T\uƒ •እ”ÅT>Ö¾l ÔÑ\ª†¨<::

 ¾wK<Ó ¾NÇ=e Ÿ=Ç” 3.2. የመጽሐፍ ቅዱስ የቋንቋ ትርጉሞች ƒUI`~” c=ËU\ K}T]­‡ ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo­‹
SéQõƒ Ø”ታ¨<Á” (versions) ÃÖÃlª†¨<
ƒ`Ñ<V‹ ò[´^K< 3.2.1. የብሉይ ኪዳን ትርጉሞች  SêNõ pÆe ›L‹G<”; "L‹G< ¾ƒ—¨< ’¨<;
3.2.2. የሐዲስ ኪዳን ትርጉሞች
 ¾}KÁ¿ ¾›T`— ¨Ã”U ¾እ”ÓK=´— ƒ`Ñ<V‹”
›”wv‹G< ¾}KÁ¾v‹G< ¨Ã”U Ó^ ¾Ñv‹G< Ñ>²?
›K;

Ÿ}T]­‡ SMe Ÿ}kuK< uG<ªL SêNõ pÆe

uSËS]Á c=éõ u›w³—¨< wK<Ã Ÿ=Ç” u°w^ÃeØ
NÇ=e Ÿ=Ç” uê`° s”s Séó†¨<” Ÿ²=ÁU ¨Å}KÁ¾
s”s S}`ÔS<” •“ ’²=I ƒ`Ñ<V‹ ¾}KÁ¾ እpÏ
}wK¨< •እ”ÅT>Ö\ Áw^\L†¨<:: u²=I ¨<eØ u}KÃ

19
 ¾cv K=n“ƒ ¾wK<à Ÿ=Ç” ƒ`Ñ<U kÇT>¨< SJ’<”
ÃÓKèL†¨<:: u}KÃU Kƒ`Ñ<U Y^­‹ S’h
¾T>Å[Ѩ< pÏ& ¾}`Ñ<ªT>­‹ wnƒ“ õLÔƒ ¨²}
¾T>ÁSר<” ‹Ó` uTw^^ƒ uGÑ^‹” u›T`— ÁK<
¾}KÁ¿ pÏ­‹ ÁL†¨<” ‹Óa‹ Áw^\L†¨<::

 ¾pÆdƒ SêNõƒ 3.3. የቅዱሳት መጻሕፍት ቀኖና u²=I ¡õK ƒUI`ƒ SËS]Á ¾k•“” U”’ƒ“ ƒ`Ñ<U
k•“ ƒ`Ñ<U Áw^^K< 3.3.1. መግቢያ Áe[ƪ†¨<:: u}KÃU k•“ Seð]Á SKŸ=Á TKƒ
SJ’<” “ ¾pÆdƒ SêNõƒ k•“ c=vM pÆdƒ
 ¾pÆdƒ SéQõƒ k•“  የቀኖና ትርጉም
SêNõƒ” KSkuM KS”ðd© ›ÑMÓKAƒ KTªM
›eðLÑ>’ƒ ò[´^K<  የቀኖና ታሪካዊ አመጣጡና
¾}¨cÆ Seð]Á ¨ÃU SS²—­‹ TKƒ SJ’<”
አስፈላጊነት ÃÓKèL†¨<:: u}KÁ¿ ›wÁ} ¡`eƒÁ“ƒ ¾SêNõ
 የቀኖና ሂደት አጠቃላይ pÆe lØ` SKÁ¾ƒ U¡”Á~ ›wÁ} ¡`eƒÁ“~
¾T>ÖkS<ƒ ¾pÆdƒ SêNõƒ k•“ ›”Æ U¡”Áƒ
ዳሰሳ
SJ’<” Áw^\L†¨<::

kØK¨<U ¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo K}T]­‡ ÃÖÃlª†¨<

 2— â?Ø 1:20-21 ƒ”u=ƒ Ÿ„ uc¨< ðnÉ

›MS×U Ç\ Ó” uÓ²=›wN?` }MŸ¨< pÆd”
c­‹ uS”ðe pÆe }S`}¨< }[ÔS<ƒ •እ”Í=
¾T>K¨<”“ K?KA‹U }Sddà Øpf‹ S`Ö¨<
Á”wu<L†¨<“ Ÿ²=ÁU uSêNõ pÆe ¨<eØ
ÁK<ƒ SêNõƒ ŸእÓ²=›wN?` ¾}cÖ< “†¨<::
eK²=IU eKƒ¡¡K—’ታ†¨< T[ÒÑÝ Ÿc¨<
SðKÓ ›ÃÑvU:: SêNõ~ u^d†¨< k•“¨<Á”
“†¨< TKƒ ’¨<:: eK²=I ¾k•“ ›eðLÑ>’ƒ U’<
Là ’¨<; uu?}¡`eƒÁ” ታ]¡ ¾}KÁ¿ Ñ<v›?Áƒ
SêNõ pÆe ¨<eØ SÓvƒ ÁKv†¨<” “
¾K?Kv†¨<” ¨e’ªM:: ¾SéQõƒ k•“

20
 ¾U”K¨<U ÃI”” ’¨<:: ÃI” Gdw Á”c<L†¨<“
}T]­‡” Á¨Á¿ª†¨<::

uTÖnKÁ’ƒ ¾wK<à Ÿ=Ç” “ ¾›Ç=e Ÿ=Ç” SêNõƒ”

lØ` KÄ TekSØ“ u›”É Là Scwcw
uTeðKÑ<“ ¾}KÁ¿ S“õn” ¾›v„‹” SM°¡ƒ ¨ÃU
êOõ ›eSeK¨< Séõ uSËS^†¨< “ K?KA‹
ÅÓV KwK<à Ÿ=Ç” SêNõƒ U”ß“ Övm }Å`Ѩ<
¾}cÖ<ƒ ›ÃG<É uSJ“†¨< ¾’`c< pÏ ƒ¡¡K— ’¨<“
Ÿ39 uLà ¾wK<à Ÿ=Ç” SêNõƒ SÖkU ›ÃÑvU
¾T>M ›SK"Ÿƒ ¨<eØ uSÓv†¨< ¾u?}¡`eƒÁ”
SêNõƒ” lØ` S¨<c” uTeðKÑ< SJ’<”
Áw^\L†¨<:: ’Ñ` Ó” Ñ<v›?Á~ ¾SêNõ~” •እ¨<’}—
’ƒ ScŸ\ •እ”Ï SêNõ~ ŸSËS]Á¬’<
ŸÓ²=›wN?` ¾}cÖ< uSJ“†¨ pÆdƒ SêNõƒ
“†¨< ¾T>K¨<” ›e[ÓÖ¨< Áe[ƪ†¨<::

 ¾}KÁ¿ ›wÁ} 3.3.2. የብሉይ ኪዳን ቀኖና ÃI”” ƒUI`ƒ c=ËU\ }T]­‡” ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw
¡`eƒÁ“ƒ” ¾wK<à  የቀኖናው አስፈላጊነት Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<
Ÿ=Ç” k•“ Ã}’ƒ“K<
 የተለያዩ አብያተ ክርስቲየናት  ¾wK<Ã Ÿ=Ç” SêNõƒ ¨<eØ T”uw Åe
 eK pÆe SêNõ የብሉይ ኪዳን ቀኖና ¾T>L‹G< ¾ƒ—¨<” ’¨<; ßwÇM wL‹G<
ÁL†¨<” S[ǃ“  ማጠቃለያ ¾Uታeu<ƒ ›K;
•U’ƒ ÁÖ’¡^K<
 pÆe ä¨<KAe uaT@ 3:2 Là ¾wK<à Ÿ=Ç”
SêNõƒ ¨ÃU QÓ K›ÃG<É ScÖ~”
ÓÑ^M:: Ÿ²=I ›”é` ¾wK<à Ÿ=Ç” SêNõƒ
Övm“ ª’— vKu?ƒ ›ÃG<É eKJ’< ›’`c< ÁL†¨<
pÏ w‰ ’¨< ƒ¡¡M K=J” ¾T>‹K¨<:: ÃI TKƒ

21
 ¾wK<à Ÿ=Ç” nLƒ KK?L¨< K=J’< ›ÃÑvU TKƒ
’¨<;

Ÿ}T]­‡ SMf‹” Ÿcucu< uG<ªL ¾wK<Ã ŸÇ”

SêNõƒ lØ` u*`„Ê¡d©ƒ u?}¡`eƒÁ” 46 c=J”
u›”Ç”É ›wÁ} ¡`eƒÁ“ƒ 39 SJ’<” Áe[ƪ†¨<“
K²=I M¿’ƒ SW[~ ›wÁ} ¡`eƒÁ“~ ¾T>ÖkS<ƒ
k•“ SJ’<” Áw^\L†¨<:: uª’—’ƒ ›ÃG<É
u°w^ÃeØ ÁM}éñƒ” “ ueŃ GÑ` ¾}éñƒ”
›KSkuL†¨< cv K=n“ƒ u270 p.M.¡ 46~”U
S}`ÔT†¨<” ¾›ÃG<É” w‰ uSkuM ›”Ç”É ¾kÉV
}`ÕUÁ” 7~” SêNõƒ }ÚT] uTKƒ SÖkT†¨<
ÁSר<” ¾lØ` M¿’ƒ Áe[ƪ†¨<::

uTÖnKÁ’ƒU ›”ǔƔ }ÚT] }wK¨< ¾}kSÖ<

SêNõƒ òታ†¨< ŸK?KA‡ ¾}K¾ •እ”ÇMJ’
UdK?­‹” ¨eŨ< uTe[ǃ ueŃ Séó†¨< w‰
Ÿk•“ SêNõ’ƒ እ”ÅTÁ¨×†¨< ÑMç¨< ÁÖnK<“
¨ÅT>kØK¨< ÃKñ::

 ¾NÇ=e Ÿ=Ç”” k•“ 3.3.3. የሐዲስ ኪዳን ቀኖና u²=I ¡õK ƒUI`ƒ S’h Là ¾›Ç=e Ÿ=Ç” SêNõƒ
•]"© ›S×Ø  የቀኖናው አስፈላጊነት ¾}éñuƒ” Ñ>²? •“ ¾}éñuƒ” G<’@ uTw^^ƒ
Ã}’ƒ“K< ÃËU\:: Ÿ²=ÁU pÆe ›ƒ“‚­e ¾pÆdƒ SêNõƒ”
 የቀኖናው ታሪክ (ሂደቶች)
lØ` uƒ”d›? SM°¡~ እe"d¨kuƒ É[e ÁK¨<”
 eK pÆe SêNõ  የሐዲስ ኪዳን ቀኖናውያት
¾k•“ H>Ń ÃÓKèK†¨<::
ÁL†¨<” S[ǃ“ መጻሕፍት
•U’ƒ ÁÖ’¡^K<

22
 SêNõ pÆe 3.4. መጽሐፍ ቅዱስ በኢትዮጵያ ƒUI`~” c=ËU\ Ÿ}T]­‡ S"ŸM Zeƒ c¨<
u›=ƒÄåÁ ÁK¨<” 3.4.1. የመጽሐፍ ቅዱስ S`Ö¨< ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<
•ታ]¡ Áw^^K< አመጣጥ በኢትዮጵያ  Ÿ›T`—¨< SêNõ pÆe ÃMp ¾”ÓK=´—
 uGÑ^‹” ÁK< ¾}KÁ¿  የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት SêNõ pÆe uƒ`Ñ<U Å[Í ¾uKÖ }›T’>’ƒ
s”s­‹ ÁK¨<” ƒ`Ñ<U  የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍት ¨ÃU }kvÃ’ƒ ›K¨<:: ÃI” Gdw ”ȃ
Ã}’ƒ“K<  ወደ ተለያዩ ቋንቋዎች •ታ¿ታL‹G<;

 መተርጎም  uN.Y^ 8:26 •እ”Å}Ökc¨< ›=ƒ¿åÁ©¨<

Í”Å[v¨< ¾›=dÃÁe” ƒ”u=ƒ SêNõ c=Á’w
’u`:: u²=I •ታ]¡ ¨<eØ ¾T>Ñ`T‹G< ¨ÃU
¾UታÅ”lƒ ’Ñ` U”É’¨<;

Ÿ}T]­‡ SMc<” Ÿ}kuK< uG<ªL ›=ƒÄåÁ ¾wK<Ó

¾GÇ=e Ÿ=Ç” SêNõƒ” •እ”ȃ •እ”ÇÑ–‹ “ ¨Å
}KÁ¿ s”s­‹ ¾S}`ÔS<” •ታ]¡ Áw^\L†¨<::
u}KÃU ¾”Óeƒ dv ¨Å fKAV” SH@É “ ታx}
êÄ”” ŸwK<à Ÿ=Ç” "I“ƒ“ SêNõƒ Ò`
eKSU×ታ†¨<& ¾›v cLT Ÿd‚ w`H” “ K?KA‹
pÆd” Y^­‹” uSØke ÁÖnMK<L†¨<::

 ¾u?}¡`eƒÁ”” ¾k•“ 3.4.2. ቀኖና መጻሕፍት ¾u?}¡`eƒÁ”” ¾k•“ SêNõƒ H>Ń uwK<à Ÿ=Ç”
H>Ń Áw^^K<
 የቀኖና ሂደት Ÿእe^›?M Ò` u’u^ƒ ¾›UM¢“ ¾”ÓÉ ƒee` ¾wK<Ã
Ÿ=Ç” SêNõƒ” TÓ–~ª” ¾cv K=n“ƒ” ƒ`Ñ<U
 ¾k•“ SêNõƒ ¯Ã’„‹”  የቀኖና መጻሕፍት
•እ”ÅUƒkuM Ÿ²=ÁU uGÇ=e Ÿ=Ç” Ÿ²S’ Nª`Áƒ

23
KÃ}¨< ò[´^K< ዓይነቶች ËUa ¾}Å[Ñ< ¾}KÁ¿ Ñ<v›?Áƒ”“ ¾’>mÁ&¾›?ôf”“
¾leؔؔÁ Ñ<v›?Áƒ ¾¨c’<ƒ” •እ”ÅUƒkuM u²=IU
k•“ SW[ƒ ›e^¨< SêNõƒ ¨ÃU SêNõƒ
›UL"¨<Áƒ uSvM ¾T>ታ¨lƒ 81 SêNõƒ (SêNõ
pÆe) •እ”ÅUƒkuM Áw^\L†¨<::

24
ምዕራፍ አራት-ትውፊትና አዋልድ መጻሕፍት (2 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ: }T]­‹ ÃI”” U°^õ c=Ú`c<

 ¾ƒ¨<òƒ” U”’ƒ“ ¾•እ¨<’}— ƒ¨<òƒ” SKÁ­‹ Ã[ÇK<

 ¾›ªMÉ SêNõƒ” U”’ƒ ¯Ã’ƒ“ ›ÖnkU ÃÑ’²vK<

¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 ƒ¨<òƒ U” 4.1. ትውፊት KƒUI`~ SÓu=Á ƒ¨<òƒ ¾T>K¨<” nM ƒ`Ñ<U

•እ”ÅJ’ Áw^^K<  ምንነቱ ÔÑ\ª†¨<“ U”’~” Áe[ƪ†¨<:: ŸpÆe SêNõ ¾pÆe
ä¨<KAe” SM°¡ƒ 1— qa 11:23 Kእ“”} ¾cÖG<ª‹G<” •እ’@
 እውነተኛ ትውፊት መለያዎች
 ¾•እ¨<’}— ŸÑታ• }kuMG<ƒ ¾T>K¨<”“ 2— }c.3:6 Ÿ•እ—
ƒ¨<òƒ(¡`eƒÁ“
•እ”Å}kuK¨< ¨Ó ŸTÃH@É ¨”ÉU }K¿ ÁK¨<” uSØke
© ƒ¨<òƒ)
ŸpÆd” Nª`Áƒ “ Ÿ²=Áw uG<ªL Ÿ}’c< ›u¨< unM&
SKÁ­‹”
uêOõ u’<a ¾}kuM’¨< ¾¡`eƒ“ Qèƒ uS<K< ƒ¨<òƒ
ò[´^K<
•እ”ÅT>vM Áw^\L†¨<::

Ÿ²=ÁU ƒ¨<òƒ pwwKAi ’¨< Ÿ›v„‹/“„‹ ¾}kuM’¨<

TKƒ ’¨< ¾T>K¨<” Gdw uT>Ñv •እ”Ç=[ƃ KTÉÓ“
•¨<’}— ƒ¨<òƒ” SK¾ƒ ÃÑvM •እ”Ï ¾}kuM’¨< G<K< M¡
’¨< TKƒ •እ”ÇMJ’ (KUdK? u?}cx‡ •እeLU ¨ÃU K?L
•እU’ƒ ¨<eØ ¾’u[ ŸJ’ ¨ÃU v°É ›UM¢ ¨<eØ ¾•[
Ÿu?}cxŠ ¾}kuMŸ<ƒ ’¨< u=M Te[Í •እ”ÅTÃJ”
u¡`eƒ“ Qèታ‹”U Ÿu?}cx‰‹” eK}kuM’¨< w‰ dÃJ”

25
 ›UL¡ ¾}ÑKÖuƒ ƒ¡¡K— ¾ÉI’ƒ S”ÑÉ eKJ’ SJ’<”)
KTe[ǃ ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<

 ›”É MÏ uS”ÑÉ c=H@É ›”É S“õp ›Ó˜„ƒ

u¡`e„e •እS” ƒÉ“KI ƒ¡¡K—¨< ¾ÉI’ƒ S”ÑÉ
¡`e„e” SkuM ’¨<  uTKƒ c=Ÿ^Ÿ[¨< •’@
Ÿ›v„Š ¾}kuMŸ<ƒ” •U’ƒ ùKG< K?L ›MðMÓU
uTKƒ ØKAƒ H@Å:: ¾²=I MÏ É`Ñ>ƒ M¡ ’¨<”;
Ÿ›v„Š ¾}kuMŸ<ƒ” •እU’ƒ ùKG< un˜ TK~”
•እ”ȃ •ታ¿ታL‹G<; Ÿu?}cw ¾}kuM’¨< eKJ’
w‰ ›”É ’Ñ` ƒ¡¡M ’¨< TKƒ ÉLM;

}T]­‡ ¾T>cÖ<ƒ” Gdw uSeTƒ ŸLà u}ÑKç¨< õ_

Gdw ÁÖnK<ƒ:: Ÿ²=ÁU ¾እ¨<’}— ƒ¨<òƒ SÑKÝ­‹”
Áw^\L†¨<“ ƒUI`~” ÁÖnK<ƒ::

 ¾›ªMÉ SêNõƒ” 4.2. አዋልድ መጻሕፍት uu?}¡`eƒÁ” ¾SêNõƒ k•“ SW[ƒ Ÿ›Y^¨<
U”’ƒ“ ›eðLÑ>’ƒ  ምንነታቸውና አስፈላጊነታቸው SêNõƒ u}ÚT] Ÿ›e^¨< SêNõƒ ¾}Ñ–< `c<”
Áw^^K< ¾T>Áw^\ ›ªMÉ SêNõƒ S•^†¨<” ÃÓKèL†¨<::
 ዓይነቶቻቸው
•እ’²=I SêNõƒ
 ¾›ªMÉ SêNõƒ”  በአጠቃቀም የሚያጋጥሙ ችግሮች
¯Ã’ƒ ò[´^K< - ¾’Ñ[ HÃT•ƒ

 ›ªMÉ SêNõƒ” - ¾Y`¯ƒ

uSÖkU [ÑÉ
- ¾çKAƒ
ÁL†¨<” MUÉ
ÃÑSÓTK< - ¾õMeõ“ SêNõƒ }wK¨< •እ”ÅT>ŸðK< ›w^`}¨<
c=Ául ¾T>Ÿ}K<ƒ” SêNõƒ u¾¯Ã’ታ†¨< KÃ}¨<
•እ”Ç=ÁekUÖ< ÁÉ`Ñ<

26
 - HÃT•} ›u¨<

- SêNð S’¢dƒ

- ¾pÆe ä¨<KAe SMእ¡ƒ K›?õf” c­‹ ¾}LŸ

- }¯U[ T`ÁU

- ¨<Çc? T`ÁU

¾MЇ” SMe }kwK¨< ÁÖnK<:: u›ÖnkU [ÑÉ

¾T>ÁÒØS< ‹Óa‹” }T]­‡ •እ”Ç=Á’c< KTÉ[Ó
¾T>Ÿ}K<ƒ” ’Øx‹ Á”c<L†¨<“ uu<É” •እ”Ç=¨Á¿
ÁÉ`Ñ<ª†¨<::

 ¾›ªMÉ SêNõƒ lØ` ›M}¨c’U:: ›ªMÉ

SêNõƒ” KS¨c” SS²—¨< U” ÃSeL†G<ªM;

27
ምዕራፍ አምስት-መጽሐፍ ቅዱስን ማጥናትና መተርጎም (2 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ- }T]­‹ ÃI”” U°^õ "Ö“kl u%EL

 ¾SêNõ pÆe ¾Ø“ƒ S`R­‹”“ eM„‹” ÃÑ’²vK<

 SêNõ pÆe” KT”uw ¾T>Å[Ñ< ´ÓÏ„‹” Ã[ÇK<
 SêNõ pÆe” u}hK KT”uw ¾T>‹K<uƒ” Ó”³u? ÃÚw×K<

¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 SêNõ pÆe” 5.1. መግቢያ ÃI”” ¡õK ƒUI`ƒ u›”É c¯ƒ KSÚ[e S²Ò˃
TØ“ƒ U” TKƒ ÁeðMÒM:: uƒUI`~ SËS]Á SêNõ pÆe” TØ“ƒ
 መጽሐፍ ቅዱስን ማጥናትና
•እ”ÅJ’ Áw^^K< TKƒ U” TKƒ •እ”ÅJ’ Áw^\L†¨<:: KUdK? SêNõ
መተርጎም ምን ማለት ነው?
pÆe” TØ“ƒ TKƒ SêNõ pÆe ¾}éðuƒ” s”s vIM“
 ¾SêNõ pÆe  የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት
•ታ]¡ uS[ǃ M®<M •እÓ²=›wN?` Kc­‹ K=Áe}LMð¨<
Ø“ƒ SS]Á­‹” መመሪያዎች (ዝግጅቱ፣ አካሄድ) ¾ðKѨ<” ƒ¡¡K— Gdw SÑ”²w T¨p “ uT>Ñ–¨<U
ò[´^K<
5.2. የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት •እ¨<kƒ ¾uKÖ ¨Å •እÓ²=›wN?` Sp[w TKƒ ’¨<: wKA
 ¾SêNõ pÆe መርሆዎችና ስልቶች S}`ÔU“ Te[ǃ ÉLM::
Ø“ƒ S`J­‹“  ቅድመ ዝግጅት Ÿ²=I uG<ªL SêNõ pÆe ŸSêNõƒ G<K< u}K¾
eM„‹” ò[´^K<
(አፍአዊ ዝግጅት፤ ውስጣዊ uQèታ†¨< ¨<eØ •እÏÓ u×U w²< Ñ>²? •“ ÅÒÓS¨<
 SêNõ pÆe” ዝግጅት K=Á’u<ƒ ¾T>Ñv SêNõ •እ”ÅJ’ pÆe ›v Sn`¿e
KTØ“ƒ ¾T>ÁeðMÑ< 5.3. ንባብ •እ”ÇK¨< ¾”Ñ<e •እÓ²=›wN?` ÅwÇu? eKJ’ ¾¨ÇÏ ÅwÇu?”
›õ›©“ ¨<dש KT”uw ¾T>ÁÑ<ªÑ<¨<” ÁIM M”¨Å¨< ¾T>Ñv •እ”ÅJ’
´ÓÏ„‹” ò[´^K< uTe[ǃ ’Ñ` Ó” uT”uw H>Ń ¾T>Ÿc~ƒ” ‹Óa‹

 SêNõ pÆe” KTeታ¨e“ SõƒN?­‹” ^d†¨< •እ”Ç=cÖ< KTÉ[Ó

kÉV Ÿ’u^†¨< ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<
u}hK ´Óσ

28
 TØ“ƒ ÃËU^K<  SêNõ pÆe” KT”uw e’d ”pMõ ÃS×w—M

 SêNõ pÆe” KT”uw eËU` ¾T’v†¨< ’Ña‹

Ã[wg<—M

 SêNõ pÆe” d’w Gdu? Ãuታ}“M ¨ÃU ›ÃÑv˜U

›”É c¨< •እ’²=I ‹Óa‹ u=•\uƒ •እ”ȃ K=ðታ†¨<

ËLM:: u¨<ÃÃ~ TÖnKÁ SêNõ pÆe”

u²ðkÅ dÃJ Ñ>²? cØ„ u´Óσ T”uw •እ”ÅT>Ñv

Ÿ´ÓÏ~U ¨<eØ

 çKAƒ TÉ[Ó

 እU’ƒ

 Teታ¨h SÁ´

 ›MÒ Là ¨ÃU }˜}” dÃJ” ¾}S† xታ• J’”

 S´S<` cU„ QK=“” cwex

 ”vw” KSÚ[e uT>M dÃJ” ke wKA ÅÒÓV

uT”uw

 •ታ]¢‹” •“ K?KA‹ ¾›v„‹” ¾ƒ`Ñ<U SêNõƒ

uT×kh’ƒ uSÖkU ¨²} K=J” •እ”ÅT>Ñv
Te[ǃ“ ƒUI`~” TÖnKM

- SêNõ pÆe” 5.4. መጽሐፍ ቅዱስ የተጻፈበትን K²=I ƒUI`ƒ S’h •እ”Ç=J” ¾T>Ÿ}K<ƒ” G<Kƒ Øpf‹

29
 KS[ǃ ዐውድ መረዳት (¨Ã”U ¾SêNõ pÆe” vIM“ ›vvM ¾T>Á”çv`l“ UdK?
¾T>ÁeðMÑ<ƒ”  የመጽሐፍ ቅዱስ ባሕል K=J’< ¾T>‹K< K?KA‹ Øpf‹”U TÉ[Ó Ã‰LM)
’Ña‹ ò[´^K< Á”wu<L†¨<“ }T]­‡ U” KTKƒ •እ”Å}ðKÑ
 የመጽሐፍ ቅዱስ አባባል
•እ”Ç=Áw^\ ÁÉ`Ñ<ª†¨<&
- ¾SêNõ pÆe 5.5. የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ
¾ƒ`ÕT@ ›Ã’„‹”
 ነጠላ ትርጓሜ - ÄN. 7:3-6 ¨”ÉV‡U Ÿ²=I }’e}I ¨Å ÃG<Ç N=É
ŸUdK? Ò` Áe[ÇK< ÅkS³S<`ƒI ¾UƒW^¨<” Á¨<l ²”É ... ¨”ÉV‡
 ምሳሌያዊ ትርጓሜ
c=M U” TKƒ ’¨<; •እ’T” “†¨<;
 ምሥጢራዊ ትርጓሜ

5.6. የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ - •እÓ²=›wN?`U ›K& cÃ×” Jà Ó²=›wN?` ÃÑeêI

ምሳሌዎች ²".3:3
 የቅዱስ አትናቴዎስ ትርጓሜ }T]­‡ eKG<K~ Øpf‹ ¾cÖ<ƒ” SMf‹“ Tw^]Á­‹
 የቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ ትርጓሜ }kwK¨< SêNõ pÆe u›w³—¨< uእe^›?M GÑ`“
Kእe^›?M Q´x‹ eK}éð uእe^›?M vIM uSéñ“ ¨”ÉU
¾T>K¨< nM U” TKƒ •እ”ÅJ’ •እ”Ç=G<U ›`q S“Ñ`
¾}KSÅ SJ’<” ¾Ñ@ታ‹”” u¨”Ñ@M eK ^c< c=“Ñ` ¾c¨<
MÏ ÁK ¾}“Ñ[uƒ” uT”dƒ Áw^\L†¨<:: K?KA‹”U
u}Sddà Áw^\L†¨<::

kØK¨<U ¾SêNõ pÆe ¾ƒ`Ñ<U ¯Ã’„‹” ’ÖL ƒ`Ñ<U

UdK?Á© ƒ`Ñ<U“ UYÖ=^© ƒ`Ñ<U ¾T>K<ƒ” u´`´`
ŸUdK? Ò` Áw^\L†¨<:: KUdK?

K=n 10: Là ÁK¨<” Ÿ›=¾\dK?U ¨Å ›=Á]¢ c=H@É

¨”ÑÈ­‹ ¾ÅuÅu<ƒ” •“ ¾ÅÑ< dU^©¨<” •ታ]¡

¨eÊ Ze~” ¾ƒ`Ñ<U ¯Ã’„‹ u¾SMŸ< Te[ǃ ÉLM::

Ÿ²=ÁU ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<::

30
 - •እÓ²=›wN?` KMЇ ukØታ• S“Ñ` c=‹M
uUYÖ=^©“ uUdK?Á© ”ÓÓ` S“Ñ` KU”
›eðKѨ<:: UeÖ=^© ƒ`Ñ<U KU” ÁeðMÒM&
ƒ`Ñ<V‡” ukØታ• S¨<cÉ um ›ÃJ”U”;

¾}T]­‡” Gdw Ÿ}kuK< uG<ªL uTÖnKÁ’ƒ ›ô” uUdK?

•ŸõታKG< ¾T>K¨<” •እ“ pÆd” Nª`Áƒ Ñ@ታ‹” KU”
uUdK? ƒ“Ñ^KI wK¨< uÖ¾lƒ Ñ>²? ¾cÖ¨<” SMe ›”e}¨<
(T‚ 13 ) M®<M Ó²=›wN?` ¾c¨< MЋ ¾}“Ñ[¨<
SM°¡ƒ ÃÑv†¨< ²”É up`w UdK? •እ”Å}“Ñ[
Áe[ƪ†¨<:: ¨Ã”U pÆe ä¨<KAe uaT@ SM°¡~ d^”
u›Ç=e Ÿ=Ç” ›Ò`” uwK<à Ÿ=Ç” SeKA Áe}T[uƒ”
S¨<cÉ “ UdK?Á© ƒ`Ñ<U Ÿ²S’ Nª`Áƒ ËUa ¾’u[
SJ’<” Te[ǃ ÉLM::

KƒUI`~ TÖnKÁ ¾ƒ`Ñ<U UdK? ¾T>J’< ¾pÆe

›ƒ“‚­e” “ ¾pÆe ÄN”e ›ð¨`p” ƒ`Ñ<U ŸHÃT•}
›u¨< Là uT¨<׃ UdK?­‹” Tp[w:: KUdK?: HÃT•}
›u¨< Ñê 94 ²›ƒ“‚­e ›”kê 30 eK Ñ@ታ‹” c¨< SJ”
u}“Ñ[uƒ ƒUI`~ lØ` 22 Là ¾pÆe K<ne” ¨”Ñ@M
1&26-29 ÁK¨<” c=}[Ñ<U KÄc?õ ¨ÅታÚ‹ É”ÓM ›K
•እ”Í= ¨Å É”ÓM }LŸ w‰ ›LKU ÃIU •እSu?ታ‹”
uእ¨<’ƒ ¾c¨< ¨Ñ” •እ”ÅJ’‹ K=Áe[Ç ’¨< uTKƒ
UYÖ=^© SMእ¡~” Ã}[Ñ<TM::

¾UdK? ›"H@É ŸkÉV ËUa

31